॥ Ashtavakra Gita Gujarati Translation Odia Lyrics ॥
ଅଷ୍ଟାବକ୍ରଗୀତାନୋ ଗୁଜରାତୀ ଅନୁବାଦ
ଚ୍hapter[ଶ୍ରୀମତ୍ ଅଷ୍ଟାବକ୍ରଗୀତା]ଭାଷାଂତରକର୍ତା – ଶ୍ରୀରଜନୀକାଂତ ମୋଦୀ
ଅଥ ଶ୍ରୀମଦଷ୍ଟାବକ୍ରଗୀତା ପ୍ରାରଭ୍ୟତେ ॥
ଶ୍ରୀମତ୍ ଅଷ୍ଟାବକ୍ରଗୀତାନୋ ଗୁଜରାତୀ ଅନୁବାଦ ପ୍ରାରଂଭ
ପ୍ରକରଣ ୧ – ଗୁରୂପଦେଶପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
କଥଂ ଜ୍ଞାନମବାପ୍ନୋତି କଥଂ ମୁକ୍ତିର୍ଭବିଷ୍ୟତି ।
ବୈରାଗ୍ୟଂ ଚ କଥଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ଏତଦ୍ ବ୍ରୂହି ମମ ପ୍ରଭୋ ॥ ୧-୧॥
ଜନକ (ଅଷ୍ଟାବକ ମୁନିନେ) କହେ ଛେ. ଭଗବନ୍! (ମନୁଷ୍ୟ)
ଆତ୍ମଜ୍ଞାନନେ କେବୀ ରୀତେ ମେଳବେ ଛେ, (ତେନୀ) ମୁକ୍ତି କେବୀ ରୀତେ ଥାୟ
ଛେ ଅନେ ବୈରାଗ୍ୟ କେବୀ ରୀତେ ପ୍ରାପ୍ତ ଥାୟ ଛେ, ତେ ମନେ କହୋ. ୧
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ମୁକ୍ତିଂ ଇଚ୍ଛସି ଚେତ୍ତାତ ବିଷୟାନ୍ ବିଷବତ୍ତ୍ୟଜ ।
କ୍ଷମାର୍ଜବଦୟାତୋଷସତ୍ୟଂ ପୀୟୂଷବଦ୍ ଭଜ ॥ ୧-୨॥
ଅଷ୍ଟାବକ ମୁନି କହେ ଛେ: ପ୍ରିୟ (ରାଜନ୍)! ଜୋ (ତୁଂ)
ମୁକ୍ତିନେ ଇଚ୍ଛତୋ ହୋୟ ତୋ (ଇନ୍ଦ୍ରିୟୋନା) ବିଷୟୋନେ ବିଷନୀ ଜେମ
ଛୋଡୀ ଦେ (ଅନେ) କ୍ଷମା, ସରଳତା, ଦୟା, ସଂତୋଷ ଅନେ ସତ୍ୟନୁଂ
ଅମୃତନୀ ଜେମ ସେବନ କର. ୨
ନ ପୃଥ୍ୱୀ ନ ଜଲଂ ନାଗ୍ନିର୍ନ ବାୟୁର୍ଦ୍ୟୌର୍ନ ବା ଭବାନ୍ ।
ଏଷାଂ ସାକ୍ଷିଣମାତ୍ମାନଂ ଚିଦ୍ରୂପଂ ବିଦ୍ଧି ମୁକ୍ତୟେ ॥ ୧-୩॥
ତୁ ପୃଥ୍ୱୀ ନଥୀ, ଜଳ ନଥୀ, ଅଗ୍ନି ନଥୀ, ବାୟୁ ନଥୀ
ତେମ ଜ ଆକାଶ ପଣ ନଥୀ. ମୁକ୍ତିନେ ମାଟେ ଆ ବଧାନା ସାକ୍ଷୀ-
ରୂପେ ରହେଲା ଚିଦ୍ରୂପ ଆତ୍ମାନେ ଜାଣ (ଅଥବା, ବଧାନା ସାକ୍ଷୀରୂପେ
ରହେଲା ଚିଦ୍ରୂପନେ ପୋତାନା ଆତ୍ମା ତରୀକେ ଜାଣ.) ୩
ଯଦି ଦେହଂ ପୃଥକ୍ କୃତ୍ୟ ଚିତି ବିଶ୍ରାମ୍ୟ ତିଷ୍ଠସି ।
ଅଧୁନୈବ ସୁଖୀ ଶାନ୍ତୋ ବନ୍ଧମୁକ୍ତୋ ଭବିଷ୍ୟସି ॥ ୧-୪॥
ଜୋ (ତୁଂ) ଦେହନେ ଆତ୍ମାଥୀ ଛୂଟୋ ପାଡୀନେ ଚିଦ୍ରୂପମାଂ
ଥଈନେ ରହେଶେ (ତୋ) ହମଣାଂ ଜ ତୁଂ ସୁଖୀ, ଶାଂତ ଅନେ ବଂଧଥୀ ବନୀଶ. ୪
ନ ତ୍ୱଂ ବିପ୍ରାଦିକୋ ବର୍ଣୋ ନାଶ୍ରମୀ ନାକ୍ଷଗୋଚରଃ ।
ଅସଙ୍ଗୋଽସି ନିରାକାରୋ ବିଶ୍ୱସାକ୍ଷୀ ସୁଖୀ ଭବ ॥ ୧-୫॥
ତୁଂ ବିପ୍ର ଅର୍ଥାତ୍ ବାହ୍ମଣାଦି ବର୍ଣ ନଥୀ, (ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟ ଆଦି)
ଆଶ୍ରମୀ ପଣ ନଥୀ, ଅନେ ତୁଂ ଇଂଦ୍ରିୟଗୀଚର- ଇନ୍ଦ୍ରିୟୋଥୀ ପମାୟ
ଏବୋ ନଥୀ. ତୁଂ ତୋ ଅସଂଗ, ନିରାକାର ଅନେ (ଆଖା) ବିଶ୍ୱନୋ
ଛେ. (ଏମ ବିଚାରୀନେ) ତୁଂ ସୁଖୀ ଥା. ପ
ଧର୍ମାଧର୍ମୌ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ମାନସାନି ନ ତେ ବିଭୋ ।
ନ କର୍ତାସି ନ ଭୋକ୍ତାସି ମୁକ୍ତ ଏବାସି ସର୍ୱଦା ॥ ୧-୬॥
ରାଜନ୍! ଧର୍ମ ଅନେ ଅଧର୍ମ, ତେମଜ ସୁଖ ଅନେ ଦୁ:ଖ,
ତୋ ମନନେ ତାରେ ଛେ ଅନେ ନହି କେ ତନେ. ତୁଂ କର୍ତା ନଥୀ ତେମ ଜ
ଭୋକ୍ତା ପଣ ନଥୀ ପଣ ହଂମେଶ ମୁକତ ଜ ଛେ. ୬
ଏକୋ ଦ୍ରଷ୍ଟାସି ସର୍ୱସ୍ୟ ମୁକ୍ତପ୍ରାୟୋଽସି ସର୍ୱଦା ।
ଅୟମେବ ହି ତେ ବନ୍ଧୋ ଦ୍ରଷ୍ଟାରଂ ପଶ୍ୟସୀତରମ୍ ॥ ୧-୭॥
ତୁଂ ସର୍ୱନୋ ଏକ ଦ୍ରଷ୍ଟା ଛେ ଅନେ ନିରଂତର ଅତ୍ୟଂତ ମୁକ୍ତ ଛେ.
ତୁଂ ଜେ ବୀଜାନେ ଦ୍ରଷ୍ଟା ତରୀକେ ଜୁଏ ଛେ, ତେ ଜ ତାରା ବଂଧନୁଂ କାରଣ ଛେ. ୭
ଅହଂ କର୍ତେତ୍ୟହଂମାନମହାକୃଷ୍ଣାହିଦଂଶିତଃ ।
ନାହଂ କର୍ତେତି ବିଶ୍ୱାସାମୃତଂ ପୀତ୍ୱା ସୁଖୀ ଭବ ॥ ୧-୮॥
“ହୁଂ କର୍ତା ଛୁଂ” ଏବା ଅହଂଭାବରୂପୀ ମୋଟା କାଳା ସାପ ବଡେ ଦଂଶିତ
ଥୟେଲୋ ତୁଂ “ହୁଂ କର୍ତା ନଥୀ” ଏବା ବିଶ୍ୱାସରୂପୀ ଅମୃତନେ ପୀ ଜା. ୮
ଏକୋ ବିଶୁଦ୍ଧବୋଧୋଽହଂ ଇତି ନିଶ୍ଚୟବହ୍ନିନା ।
ପ୍ରଜ୍ୱାଲ୍ୟାଜ୍ଞାନଗହନଂ ବୀତଶୋକଃ ସୁଖୀ ଭବ ॥ ୧-୯॥
“ହୁଂ ଏକ ଅନେ ବିଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନରୂପ ଛୁଂ”, ଏବା ନିଶ୍ୱୟରୂପୀ
ଅଗ୍ନି ବଡେ ଅଜ୍ଞାନରୂପ ଗହନ ବନନେ ସଳଗାବୀ ଦଈ ତୁଂ ଶୋକରହିତ
ବନୀନେ ସୁଖୀ ଥା. ୯
ଯତ୍ର ବିଶ୍ୱମିଦଂ ଭାତି କଲ୍ପିତଂ ରଜ୍ଜୁସର୍ପବତ୍ ।
ଆନନ୍ଦପରମାନନ୍ଦଃ ସ ବୋଧସ୍ତ୍ୱଂ ସୁଖଂ ଭବ ॥ ୧-୧୦॥
ଜେମାଂ ଆ କଲ୍ପିତ ବିଶ୍ୱ ଦୋରଡାମାଂ ସର୍ପନୀ ଜେମ ଭାସମାନ
ଥାୟ ଛେ ତେ ଆନଂଦନା ପରମ ଅବଧିରୂପ ଜ୍ଞାନ ତୁଂ ଜ ଛେ,
(ମାଟେ) ସୁଖପୂର୍ୱକ ବିହାର କର. ୧୦
ମୁକ୍ତାଭିମାନୀ ମୁକ୍ତୋ ହି ବଦ୍ଧୋ ବଦ୍ଧାଭିମାନ୍ୟପି ।
କିଂବଦନ୍ତୀହ ସତ୍ୟେୟଂ ଯା ମତିଃ ସା ଗତିର୍ଭବେତ୍ ॥ ୧-୧୧॥
ଜେ ପୋତାନେ ମୁକତ ମାନେ ଛେ ତେ ମୁକତ ଛେ, ଅନେ ଜେ
ପୋତାନେ ବଂଧାୟେଲୋ ମାନେ ଛେ ତେ ବଂଧାୟେଲୋ ଛେ; କାରଣ କେ ଅହୀଂ (ଆ
ଜଗତମାଂ) ଆ ଲୋକବାଦ ସାଚୋ ଛେ କେ ଜେବୀ ମତି ତେବୀ ଗତି ଥାୟ ଛେ. ୧୧
ଆତ୍ମା ସାକ୍ଷୀ ବିଭୁଃ ପୂର୍ଣ ଏକୋ ମୁକ୍ତଶ୍ଚିଦକ୍ରିୟଃ ।
ଅସଂଗୋ ନିଃସ୍ପୃହଃ ଶାନ୍ତୋ ଭ୍ରମାତ୍ସଂସାରବାନିବ ॥ ୧-୧୨॥
ଆତ୍ମା ସାକ୍ଷୀ, ବ୍ୟାପକ, ପୂର୍ଣ. ଏକ, ମୁକତ, ଚୈତନ୍ୟସ୍ୱରୂପ,
ଅକ୍ରିୟ, ଅସଂଗ, ନିଃସ୍ପୃହ ଅନେ ଶାଂତ ଛେ (ପରଂତୁ) ଭ୍ରମନେ କାରଣେ
ସଂସାରବାଳୋ ହୋୟ ତେମ ଭାସେ ଛେ. ୧୨
କୂଟସ୍ଥଂ ବୋଧମଦ୍ୱୈତମାତ୍ମାନଂ ପରିଭାବୟ ।
ଆଭାସୋଽହଂ ଭ୍ରମଂ ମୁକ୍ତ୍ୱା ଭାବଂ ବାହ୍ୟମଥାନ୍ତରମ୍ ॥ ୧-୧୩॥
“ହୁଂ” ଆଭାସାତ୍ମକ ଛୁଂ” ଏବା ଭ୍ରମନେ ଅନେ ବାହ୍ୟ ତେମ
ଜ ଅଂଦରନା ଭାବନେ ଛୋଡୀ ଦଈ ନେ କୂଟସ୍ଥ ଅର୍ଥାତ୍ ପର୍ୱତନା ଜେବା
ଅଚଲ, ବୋଧରୂପ, ଅଦ୍ୱୈତରୁପ ଆତ୍ମାନୋ ବିଚାର କର. ୧୩
ଦେହାଭିମାନପାଶେନ ଚିରଂ ବଦ୍ଧୋଽସି ପୁତ୍ରକ ।
ବୋଧୋଽହଂ ଜ୍ଞାନଖଙ୍ଗେଗେନ ତନ୍ନିକୃତ୍ୟ ସୁଖୀ ଭବ ॥ ୧-୧୪॥
ହେ ପୁତ୍ର. ଦେହାଧ୍ୟାସରୂପ ବଂଧନ ବଡେ ଲାଂବା କାଳଥୀ ତୁଂ ବଂଧାୟୋ ଛେ.
ତେ ପାଶନେ “ହୁଂ ଜ୍ଞାନରୂପ ଛୁଂ”: ଏବା ଜ୍ଞାନରୂପ ଖଡ୍ଗ ବଡେ ଛେଦୀ
ନାଖୀ ସୁଖୀ ଥା. ୧୪
ନିଃସଂଗୋ ନିଷ୍କ୍ରିୟୋଽସି ତ୍ୱଂ ସ୍ୱପ୍ରକାଶୋ ନିରଂଜନଃ ।
ଅୟମେବ ହି ତେ ବନ୍ଧଃ ସମାଧିମନୁତିଷ୍ଠତି ॥ ୧-୧୫॥
ତୁଂ ଅସଂଗ, ଅକ୍ରିୟ, ସ୍ୱୟଂପ୍ରକାଶ ଅନେ ନିର୍ଦୋଷ ଛେ. ଜେ
ତୁଂ ସମାଧି କରୀ ରହ୍ୟୋ ଛେ ତେ ଜ ତାରୁଂ ବଂଧନ ଛେ. ୧୫
ତ୍ୱୟା ବ୍ୟାପ୍ତମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ତ୍ୱୟି ପ୍ରୋତଂ ଯଥାର୍ଥତଃ ।
ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧସ୍ୱରୂପସ୍ତ୍ୱଂ ମା ଗମଃ କ୍ଷୁଦ୍ରଚିତ୍ତତାମ୍ ॥ ୧-୧୬॥
ତାରା ବଡେ ଆ ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାପ୍ତ ଥୟେଲୁଂ ଛେ ଅନେ ତାରାମାଂ ଜ ତେ
ବଣାୟେଲୁଂ ଛେ. ଖରୁଂ ଜୋତାଂ ତୁଂ ଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନସ୍ୱରୂପ ଛେ, (ମାଟେ)
କ୍ଷୁଦ୍ର ଚିତ୍ତବୃତ୍ତିନେ ବଶ ଥା ମା. ୧୬
ନିରପେକ୍ଷୋ ନିର୍ୱିକାରୋ ନିର୍ଭରଃ ଶୀତଲାଶୟଃ ।
ଅଗାଧବୁଦ୍ଧିରକ୍ଷୁବ୍ଧୋ ଭବ ଚିନ୍ମାତ୍ରବାସନଃ ॥ ୧-୧୭॥
(ତୁଂ) କଶାନୀ ପଣ ଈଚ୍ଛା ବିନାନୋ, ବିକାରରହିତ, ଚିଂତା-
ରହିତ (ନିର୍ +ଭର = ଭାର ବିନାନୋ), ଶାଂତ ଅଂତଃକରଣବାଳୋ, ଊଂଡୀ
ବୁଦ୍ଧିବାଳୋ, କ୍ଷୋଭରହିତ ଅନେ ମାତ୍ର ଚୈତନ୍ୟମାଂ ଜ ନିଷ୍ଠା ରାଖନାରୋ ଥା.୧୭
ସାକାରମନୃତଂ ବିଦ୍ଧି ନିରାକାରଂ ତୁ ନିଶ୍ଚଲମ୍ ।
ଏତତ୍ତତ୍ତ୍ୱୋପଦେଶେନ ନ ପୁନର୍ଭବସମ୍ଭବଃ ॥ ୧-୧୮॥
(ତୁଂ ଶରୀରାଦିକ) ସାକାର ବସ୍ତୁଓ)ନେ ଖୋଟୀ ମାନ ଅନେ
ନିରାକାରନେ ନିଶ୍ୱଲ ଅର୍ଥାତ୍ ନିତ୍ୟ ମାନ. ଆ ତତ୍ୱନା (ଅର୍ଥାତ୍
ନିରାକାର ତତ୍ତ୍ୱନା) ଉପଦେଶଥୀ ଫରୀ ସଂସାରମାଂ) ଜନ୍ମବାନୋ ସଂଭବ
ରହେତୋ ନଥୀ. ୧୮
ଯଥୈବାଦର୍ଶମଧ୍ୟସ୍ଥେ ରୂପେଽନ୍ତଃ ପରିତସ୍ତୁ ସଃ ।
ତଥୈବାଽସ୍ମିନ୍ ଶରୀରେଽନ୍ତଃ ପରିତଃ ପରମେଶ୍ୱରଃ ॥ ୧-୧୯॥
ଜେବୀ ରୀତେ ଆରସାନୀ ମଧ୍ୟମାଂ (ପ୍ରତିବିବିତ ବନେଲା)
ରୂପନୀ ଅଂଦର ତେମ ଜ (ବହାର) ଚାରେ ବାଜୁଏ ମାତ୍ର ଏ
(ଆରସୋ) ଜ ରହେଲୋ ଛେ (ଅନେ ତେନା ସିବାୟ ତେନାଥୀ ଜୁଦୁଂ ବୀଜୁଂ
କାଂଈ ନଥୀ), ତେବୀ ରୀତେ ଆ ଶରୀରମାଂ ପଣ ଅଂଦର ତେମ ଜ (ବହାର)
ଚାରେ ବାଜୁଏ ଏକ ମାତ୍ର ପରମେଶ୍ୱର ଜ ଅର୍ଥାତ୍ ଚୈତନ୍ୟ ଜ ରହେଲୁଂ
ଛେ (ଅନେ ତେନା ସିବାୟ ତେନାଥୀ ଜୁଦୁଂ ବୀଜୁଂ କାଂଈ ଜ ନଥୀ.) ୧୯
ଏକଂ ସର୍ୱଗତଂ ବ୍ୟୋମ ବହିରନ୍ତର୍ୟଥା ଘଟେ ।
ନିତ୍ୟଂ ନିରନ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ୱଭୂତଗଣେ ତଥା ॥ ୧-୨୦॥
ଜେବୀ ରୀତେ ଘଡାମାଂ ବହାର ତେମ ଜ ଅଂଦର ଏକ ଅନେ
ସର୍ୱବ୍ୟାପକ ଆକାଶ ରହେଲୁଂ ଛେ, ତେବୀ ରୀତେ ସମସ୍ତ ଭୂତଗଣୋମାଂ
(ଅଂଦର ତେମ ଜ ବହାର) ନିତ୍ୟ, ଅବିନାଶୀ ବ୍ରହ୍ମ ରହେଲୁଂ ଛେ. ୨୦
ପ୍ରକରଣ ର – ଶିଷ୍ୟାନୁଭବପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
ଅହୋ ନିରଂଜନଃ ଶାନ୍ତୋ ବୋଧୋଽହଂ ପ୍ରକୃତେଃ ପରଃ ।
ଏତାବନ୍ତମହଂ କାଲଂ ମୋହେନୈବ ବିଡମ୍ବିତଃ ॥ ୨-୧॥
ଜନକ କହେ ଛେ: “ହୁଂ” ନିର୍ଦୋଷ, ଶାଂତ, ବୋଧରୂପ ଅନେ ପ୍ରକୃତିଥୀ
ପର ଛୁଂ. ଅହୋ ! (ଆଶ୍ଚର୍ୟନୀ ବାତ ଛେ କେ) ଆଟଲା ସମୟ ସୁଧୀ
ମୋହ ବଡେ ଠଗାୟୋ ଛୁଂ. ୧
ଯଥା ପ୍ରକାଶୟାମ୍ୟେକୋ ଦେହମେନଂ ତଥା ଜଗତ୍ ।
ଅତୋ ମମ ଜଗତ୍ସର୍ୱମଥବା ନ ଚ କିଂଚନ ॥ ୨-୨॥
ଜେବୀ ରୀତେ ଆ ଦେହନେ ଏକ ମାତ୍ର “ହୁଂ” ଛୁଂ ଜ ପ୍ରକାଶମାନ କରୁଂ
ଛୁଂ, ତେବୀ ରୀତେ ଜଗତନେ ପଣ “ହୁଂ” ଜ ପ୍ରକାଶମାନ କରୁ ଛୁଂ.
ଆଥୀ ସମସ୍ତ ଜଗତ ଜ ମାରୁଂ ଛେ ଅଥବା କାଂଈ ପଣ ମାରୁଂ ନଥୀ.୨
ସ ଶରୀରମହୋ ବିଶ୍ୱଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମୟାଧୁନା ।
କୁତଶ୍ଚିତ୍ କୌଶଲାଦ୍ ଏବ ପରମାତ୍ମା ବିଲୋକ୍ୟତେ ॥ ୨-୩॥
ଅହୋ! (ଆଶ୍ଚର୍ୟନୀ ବାତ ଛେ କେ) ଶରୀର ସହିତ ବିଶ୍ୱନୋ
ତ୍ୟାଗ କରୀନେ ଅର୍ଥାତ୍ ପୋତାଥୀ ଜୁଦୁଂ ସମଜୀନେ କୋଈ ରୀତେ କୁଶଳତା
ଅର୍ଥାତ୍ ଯୁକ୍ତି-ପ୍ରୟୁକ୍ତିଥୀ ହବେ ମାରା ବଡେ ପରମାତ୍ମା ଜୋବାୟ ଛେ.
(ଅର୍ଥାତ୍ ବିଶ୍ୱ ପରମାତ୍ମାଥୀ ଜୁଦୁଂ ନ ହୋବା ଛତାଂ ପହେଲାଂ ତେନେ ସତ୍ୟବତ୍
ଗଣ୍ୟୁ, ପରଂତୁ, ହବେ ଜ୍ଞାନ ଥବାଥୀ ଯୁକ୍ତି-ପ୍ରୟୁକ୍ତି, ଉପଦେଶ, ଈତ୍ୟାଦି ବଡେ
ତେନୁଂ ମିଥ୍ୟାତ୍ୱ ପ୍ରତୀତ ଥଈ ପରମାତ୍ମାନୁଂ ଦର୍ଶନ ମନେ ଥାୟ ଛେ.) ୩
ଯଥା ନ ତୋୟତୋ ଭିନ୍ନାସ୍ତରଂଗାଃ ଫେନବୁଦ୍ବୁଦାଃ ।
ଆତ୍ମନୋ ନ ତଥା ଭିନ୍ନଂ ବିଶ୍ୱମାତ୍ମବିନିର୍ଗତମ୍ ॥ ୨-୪॥
ଜେମ (ପାଣୀଥୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ଗୟେଲା) ତରଂଗୋ, ଫୀଣ ଅନେ
ପୋଟା ପାଣୀଥୀ ଭିନ୍ନ ନଥୀ, ତେମ ଆତ୍ମାମାଂଥୀ ବହାର ନୀକଲେବୁଂ
ବିଶ୍ୱ ଆତ୍ମାଥୀ ଭିନ୍ନ ନଥୀ. ୪
ତନ୍ତୁମାତ୍ରୋ ଭବେଦ୍ ଏବ ପଟୋ ଯଦ୍ୱଦ୍ ବିଚାରିତଃ ।
ଆତ୍ମତନ୍ମାତ୍ରମେବେଦଂ ତଦ୍ୱଦ୍ ବିଶ୍ୱଂ ବିଚାରିତମ୍ ॥ ୨-୫॥
ଜେମ ବିଚାର କରତାଂ ଜଣାୟ ଛେ କେ କପଡୁଂ ତାଂତଣାରୂପ ଜ
(ଅର୍ଥାତ୍ ତାଂତଣାଥୀ କପଡାନୁଂ ଅସ୍ତିତତ୍ୱ ଭିନ୍ନ ନଥୀ), ତେମ ବିଚାର
କରତାଂ ଜଣାୟ ଛେ କେ ଆ ବିଶ୍ୱ ଆତ୍ମାନୋ ଜ ଅଂଶ ଛେ (ଅର୍ଥାତ୍
ଭିନ୍ନ ନଥୀ. ୫
ଯଥୈବେକ୍ଷୁରସେ କ୍ଲୃପ୍ତା ତେନ ବ୍ୟାପ୍ତୈବ ଶର୍କରା ।
ତଥା ବିଶ୍ୱଂ ମୟି କ୍ଲୃପ୍ତଂ ମୟା ବ୍ୟାପ୍ତଂ ନିରନ୍ତରମ୍ ॥ ୨-୬॥
ଜେମ ଶେରଡୀନା ରସମାଂ କଲ୍ପାୟେଲୀ (ଅର୍ଥାତ୍ ବନାବେଲୀ)
ସାକର ତେନା (ଶେରଡୀନା ରସ) ବଡେ ଜେ ବ୍ୟାପ୍ତ ହୋୟ ଛେ ତେମ “ଅହଂ” ମାଂ
କଲ୍ପାୟେଲୁଂ ବିଶ୍ୱ “ଅହଂ” ବଡେ ବ୍ୟାପ୍ତ ରହେ ଛେ. ୬
ଆତ୍ମଜ୍ଞାନାଜ୍ଜଗଦ୍ ଭାତି ଆତ୍ମଜ୍ଞାନାନ୍ନ ଭାସତେ ।
ରଜ୍ଜ୍ୱଜ୍ଞାନାଦହିର୍ଭାତି ତଜ୍ଜ୍ଞାନାଦ୍ ଭାସତେ ନ ହି ॥ ୨-୭॥
ଆତ୍ମାନା (ସ୍ୱରୂପନା) ଅଜ୍ଞାନନେ ଲଈନେ ଜ ଜଗତ ଭାସ-
ମାନ ଥାୟ ଛେ .ପରଂତୁ ଆତ୍ମଜ୍ଞାନ ଥତାଂ ଭାସତୁଂ ନଥୀ. ଦୋରଡାନା
ଅଜ୍ଞାନଥୀ ଜ ସର୍ପନୀ ଭାଂତି ଥାୟ ଛେ. ପରଂତୁ ତେନୁଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋରଡା-
ନୁଂ) ଜ୍ଞାନ ଥତାଂ (ସର୍ପ) ଭାସନେ ନଥୀ. ୭
ପ୍ରକାଶୋ ମେ ନିଜଂ ରୂପଂ ନାତିରିକ୍ତୋଽସ୍ମ୍ୟହଂ ତତଃ ।
ଯଦା ପ୍ରକାଶତେ ବିଶ୍ୱଂ ତଦାହଂ ଭାସ ଏବ ହି ॥ ୨-୮॥
ପ୍ରକାଶ ଏଜ ମାରୁଂ ପୋତାନୁଂ ସ୍ୱରୂପ ଛେ, ତେନାଥୀ ଅତିରିକତ
(ଅ୍ଥାତ ଜୁଦୋ) “ହୁଂ” ଛୁଂ ଜ ନହିଂ. ଜୟାରେ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରକାଶେ ଛେ (ଅର୍ଥାତ୍
ଭାସମାନ ଥାୟ ଛେ,) ତ୍ୟାରେ ପଣ ତେ “ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍ “ହୁଂ”) ନୋ ଜ
ଭାସ ଛେ. (ଏଟଲେ କେ “ଅହଂ” ଜ ବିଶ୍ୱରୂପେ ଭାସେ ଛେ.) ୮
ଅହୋ ବିକଲ୍ପିତଂ ବିଶ୍ୱମଜ୍ଞାନାନ୍ମୟି ଭାସତେ ।
ରୂପ୍ୟଂ ଶୁକ୍ତୌ ଫଣୀ ରଜ୍ଜୌ ବାରି ସୂର୍ୟକରେ ଯଥା ॥ ୨-୯॥
ଜେମ ଅଜ୍ଞାନଥୀ କଲ୍ପାୟେଲୁଂ ରୂପୁଂ ଛୀପମାଂ ଭାସେ ଛେ, ସର୍ପ
ଦୋରଡାମାଂ ଭାସେ ଛେ (ଅନେ ମୃଗ)ଜଳ ସୂର୍ୟନାଂ କିରଣୀମାଂ ଭାସେ
ଛେ, ତେମ ଅରେ! ଅଜ୍ଞାନଥୀ (ଜ) କଲ୍ପାୟେଲୁଂ ବିଶ୍ୱ ମାରାମାଂ
(ଅର୍ଥାତ୍, “ହୁଂ” ମାଂ) ଭାସେ ଛେ. ୯
ମତ୍ତୋ ବିନିର୍ଗତଂ ବିଶ୍ୱଂ ମୟ୍ୟେବ ଲୟମେଷ୍ୟତି ।
ମୃଦି କୁମ୍ଭୋ ଜଲେ ବୀଚିଃ କନକେ କଟକଂ ଯଥା ॥ ୨-୧୦॥
ଜେମ (ମାଟୀମାଂଥୀ ଥୟେଲୋ) ଧଡୋ ମାଟୀମାଂ, (ପାଣୀମାଂଥୀ
ଉପଜେଲୋ) ତରଂଗ ପାଣୀମାଂ, ଅନେ (ସୋନାମାଂଥୀ ବନେଲୁଂ) କଡୁଂ
ସୋନାମାଂ ଲୟ ପାମେ ଛେ, ତେମ ମାରା (ଅର୍ଥାତ୍ “ଅହଂ”) ମାଂଥୀ ଉଦ୍ଦଭବ
ପାମେଲୁଂ ବିଶ୍ୱ ମାରାମାଂ (ଅର୍ଥାତ୍ “ଅହଂ” ମାଂ) ଜ ଲୟ ପାମଶେ. ୧୦
ଅହୋ ଅହଂ ନମୋ ମହ୍ୟଂ ବିନାଶୋ ଯସ୍ୟ ନାସ୍ତି ମେ ।
ବ୍ରହ୍ମାଦିସ୍ତମ୍ବପର୍ୟନ୍ତଂ ଜଗନ୍ନାଶୋଽପି ତିଷ୍ଠତଃ ॥ ୨-୧୧॥
ବ୍ରହ୍ମାଥୀ ମାଂଡୀନେ. ତୁଣ ସୁଧୀନାଂ ଜଗତନୋ ନାଶ ଥତାଂ ପଣ
ଜେ “ହୁଂ” ନୋ ବିନାଶ ଥତୋ ନଥୀ ତେବା “ହୁଂ” ନେ ନମସ୍କାର ହୋ. ଅହୋ
“ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍ “ହୁଂ”) କେଟଲୋ ଆଶ୍ଚର୍ୟଭର୍ୟୋ ଛୁଂ! ୧୧
ଅହୋ ଅହଂ ନମୋ ମହ୍ୟଂ ଏକୋଽହଂ ଦେହବାନପି ।
କ୍ୱଚିନ୍ନ ଗନ୍ତା ନାଗନ୍ତା ବ୍ୟାପ୍ୟ ବିଶ୍ୱମବସ୍ଥିତଃ ॥ ୨-୧୨॥
ଅହୋ “ଅହଂ” ! ମନେ (ଅର୍ଥାତ୍ “ଅହଂ”) ନେ ନମସ୍କାର ହୋ.
ଦେହଧାରୀ ହୋବା ଛତାଂ ଏକ ଜ ଛୁଂ, ନଥୀ (କଶେ) ଜତୋ କେ
ନଥୀ (କଶେ) ଆବତୋ, ପରଂତୁ ବିଶ୍ୱନେ ବ୍ୟାପୀନେ ରହ୍ୟୋ ଛୁଂ. ୧୨
ଅହୋ ଅହଂ ନମୋ ମହ୍ୟଂ ଦକ୍ଷୋ ନାସ୍ତୀହ ମତ୍ସମଃ ।
ଅସଂସ୍ପୃଶ୍ୟ ଶରୀରେଣ ଯେନ ବିଶ୍ୱଂ ଚିରଂ ଧୃତମ୍ ॥ ୨-୧୩॥
ଅହୋ “ଅହଂ” ! ମନେ (ଅର୍ଥାତ୍ “ଅହଂ” ନେ) ନମସ୍କାର
ମାରା ଜେବୋ ଚତୁର କୋଈ ନଥୀ କେ ଜେନା ବଡେ ଶରୀର ସାଥେ
ସାଧ୍ୟା ବିନା ଆ ବିଶ୍ୱ ଚିରକାଲଥୀ ଧାରଣ କରାୟୁଂ ଛେ. ୧୩
ଅହୋ ଅହଂ ନମୋ ମହ୍ୟଂ ଯସ୍ୟ ମେ ନାସ୍ତି କିଂଚନ ।
ଅଥବା ଯସ୍ୟ ମେ ସର୍ୱଂ ଯଦ୍ ବାଙ୍ମନସଗୋଚରମ୍ ॥ ୨-୧୪॥
ଅହୋ “ଅହଂ” ! ମନେ (ଅର୍ଥାତ୍ “ଅହଂ” ନେ) ନମସ୍କାର ହୋ କେ
“ମାରା” ମାଂ କାଂଈ ଜ ନଥୀ, ଅଥବା ତୋ ଜେ “ମାରା”ମାଂ ବାଣୀ
ମନନା ବିଷୟରୂପ ବନେଲୁଂ ବଧୁଂ ଯ ଛେ. ୧୪
ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ତଥା ଜ୍ଞାତା ତ୍ରିତୟଂ ନାସ୍ତି ବାସ୍ତବମ୍ ।
ଅଜ୍ଞାନାଦ୍ ଭାତି ଯତ୍ରେଦଂ ସୋଽହମସ୍ମି ନିରଂଜନଃ ॥ ୨-୧୫॥
ଜ୍ଞାନ, ଜ୍ଞେୟ, ଅନେ ଜ୍ଞାତା ଏ ତ୍ରିପୁଟୀ ଜ୍ୟାଂ ବାସ୍ତବିକ ରୀତେ ନଥୀ,
ପରଂତୁ ଏ ଜ୍ୟାଂ ଅଜ୍ଞାନନେ ଲଈନେ ଭାସେ ଛେ, ତେ “ହୁଂ” ନିରଂଜନ ଛୁଂ. ୧୫
ଦ୍ୱୈତମୂଲମହୋ ଦୁଃଖଂ ନାନ୍ୟତ୍ତସ୍ୟାଽସ୍ତି ଭେଷଜମ୍ ।
ଦୃଶ୍ୟମେତନ୍ ମୃଷା ସର୍ୱଂ ଏକୋଽହଂ ଚିଦ୍ରସୋମଲଃ ॥ ୨-୧୬॥
ଅହୋ! ଜେ ଦ୍ୱୈତଥୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ଥତୁଂ ଦୁଃଖ ଛେ ତେନୁଂ (ସତ୍ୟ
ଜ୍ଞାନ ସିବାୟ) ବୀଜୁଂ କାଂଈ ଓସଡ ନଥୀ. ଆ ସମସ୍ତ ଦୃଶ୍ୟପ୍ରପଂଚ
ମିଥ୍ୟା ଛେ. “ହୁଂ” ଏକ ଅନେ ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ୟ ରସ ଛୁଂ. ୧୬
ବୋଧମାତ୍ରୋଽହମଜ୍ଞାନାଦ୍ ଉପାଧିଃ କଲ୍ପିତୋ ମୟା ।
ଏବଂ ବିମୃଶତୋ ନିତ୍ୟଂ ନିର୍ୱିକଲ୍ପେ ସ୍ଥିତିର୍ମମ ॥ ୨-୧୭॥
“ହୁଂ” କେବଳ ବୋଧରୂପ ଛୁଂ; ଅଜ୍ଞାନନେ ଲଈନେ ଜ ମେଂ (ଆ
ଦ୍ୱୈତ-ପ୍ରପଂଚରୂପ) ଉପାଧିନୀ କଲ୍ପନା କରୀ ଛେ. ଆମ ନିତ୍ୟ ବିଚାର
କରତାଂ କରତାଂ ନିର୍ୱିକଲ୍ପ ଅବସ୍ଥାମାଂ ମାରୀ ସ୍ଥିତି ଥଈ ଛେ. ୧୭
ନ ମେ ବନ୍ଧୋଽସ୍ତି ମୋକ୍ଷୋ ବା ଭ୍ରାନ୍ତିଃ ଶାନ୍ତୋ ନିରାଶ୍ରୟା ।
ଅହୋ ମୟି ସ୍ଥିତଂ ବିଶ୍ୱଂ ବସ୍ତୁତୋ ନ ମୟି ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୨-୧୮॥
ଅହୋ ମାରାମାଂ ରହେଲୁଂ ବିଶ୍ୱ ଖରୁଂ ଜୋତାଂ ମାରାମାଂ ରହେଲୁଂ ଜ ନଥୀ.
ମନେ ବନ୍ଧ ପଣ ନଥୀ କେ ମୋକ୍ଷ ପଣ ନଥୀ. ଆଶ୍ରୟ (ଅଥବା ଆଧାର)
ବିନା (ଊଭୀ ଥୟେଲୀ ଜଗତରୂପ) ଭ୍ରାଂତି ଶାଂତ ଥଈ ଗଈ ଛେ. ୧୮
ସଶରୀରମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ନ କିଂଚିଦିତି ନିଶ୍ଚିତମ୍ ।
ଶୁଦ୍ଧଚିନ୍ମାତ୍ର ଆତ୍ମା ଚ ତତ୍କସ୍ମିନ୍ କଲ୍ପନାଧୁନା ॥ ୨-୧୯॥
ଶରୀର ସାଥେ ଆ ବିଶ୍ୱ କଶୁ ଛେ ଜ ନହି ଅନେ ଆତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧ
ଚୈତନ୍ୟ ମାତ୍ର ଛେ, ତୋ ପଛୀ ଜଗତନୀ କଲ୍ପନା ଶାମାଂ କରବୀ? ୧୯
ଶରୀରଂ ସ୍ୱର୍ଗନରକୌ ବନ୍ଧମୋକ୍ଷୌ ଭୟଂ ତଥା ।
କଲ୍ପନାମାତ୍ରମେବୈତତ୍ କିଂ ମେ କାର୍ୟଂ ଚିଦାତ୍ମନଃ ॥ ୨-୨୦॥
ଶରୀର, ସ୍ୱର୍ଗ-ନରକ, ବନ୍ଧ-ମୋକ୍ଷ ଅନେ ଭୟ ଏ ବଧୁଂ
କଲ୍ପନାମାତ୍ର ଜ ଛେ. ତେନୀ ସାଥେ ଚିଦାତ୍ମାରୂପ ମାରୋ ଶୋ ସଂବଂଧ ଛେ? ୨୦
ଅହୋ ଜନସମୂହେଽପି ନ ଦ୍ୱୈତଂ ପଶ୍ୟତୋ ମମ ।
ଅରଣ୍ୟମିବ ସଂବୃତ୍ତଂ କ୍ୱ ରତିଂ କରବାଣ୍ୟହମ୍ ॥ ୨-୨୧॥
ଅହୋ, (ଆ ସମରତ) ଜନସମୁଦାୟମାଂ ପଣ ଦ୍ୱୈତ ନ
ଜୋନାରା ଏବା ମାରେ ମାଟେ (ବଧୁଂ ଯ) ଜଂଗଲ ଜେବୁଂ ଥଈ ଗୟୁଂ ଛେ,
ତେ ପଛୀ ଶାମାଂ ଆସକ୍ତି ରାଖୁଂ? ୨୧
ନାହଂ ଦେହୋ ନ ମେ ଦେହୋ ଜୀବୋ ନାହମହଂ ହି ଚିତ୍ ।
ଅୟମେବ ହି ମେ ବନ୍ଧ ଆସୀଦ୍ୟା ଜୀବିତେ ସ୍ପୃହା ॥ ୨-୨୨॥
ହୁଂ ଦେହ ନଥୀ, ତେମ ଦେହ ମାରୋ ନଥୀ ଅନେ “ହୁଂ” ଜୀବ ପଣ ନଥୀ,
କାରଣ କେ “ହୁଂ” ଚୈତନ୍ୟ ଛୁଂ. ଜୀବନ ପ୍ରତ୍ୟେ ଜେ ଈଚ୍ଛା ହତୀ ତେ ଜ ମାରେ
ମାଟେ ବଂଧନ ହତୁଂ, ୨୨
ଅହୋ ଭୁବନକଲ୍ଲୋଲୈର୍ୱିଚିତ୍ରୈର୍ଦ୍ରାକ୍ ସମୁତ୍ଥିତମ୍ ।
ମୟ୍ୟନଂତମହାମ୍ଭୋଧୌ ଚିତ୍ତବାତେ ସମୁଦ୍ୟତେ ॥ ୨-୨୩॥
ଅହୋ ! ଅନଂତ ମହାସାଗରରୂପ ମାରାମାଂ ଚିତ୍ତରୂପୀ ବାୟୁ ବାତାଂ
ଜଗତରୂପ ବିଚିତ୍ର ତରଂଗୋ ଓଚିତା ଊଠୟା. ୨୩
ମୟ୍ୟନଂତମହାମ୍ଭୋଧୌ ଚିତ୍ତବାତେ ପ୍ରଶାମ୍ୟତି ।
ଅଭାଗ୍ୟାଜ୍ଜୀବବଣିଜୋ ଜଗତ୍ପୋତୋ ବିନଶ୍ୱରଃ ॥ ୨-୨୪॥
ଅନଂତ ମହାସାଗରରୂପ ମାରାମାଂ ଚିତ୍ତରୂପ ବାୟୁ ଶାଂତ ବନୀ
ଜୀବରୂପ ବାଣିୟା (ବେପାରୀ)ନୁଂ ଜଗତରୂପ ବହାଣ କମନସୀବେ ଗୟୁଂ. ୨୪
ମୟ୍ୟନନ୍ତମହାମ୍ଭୋଧାବାଶ୍ଚର୍ୟଂ ଜୀବବୀଚୟଃ ।
ଉଦ୍ୟନ୍ତି ଘ୍ନନ୍ତି ଖେଲନ୍ତି ପ୍ରବିଶନ୍ତି ସ୍ୱଭାବତଃ ॥ ୨-୨୫॥
ଆଶ୍ଚର୍ୟ (ନୀ ବାତ) ଛେ କେ ଅନଂତ ମହାସାଗରରୂପ ମାରାମା
ଜୀବରୂପ ମୋଜାଂଓ ଆପୋଆପ ଜ ଉତ୍ପନ୍ନ ଥାୟ ଛେ. ଅଥଡାୟ ଛେ,
ରମେ ଛେ (ଅନେ) ଲୟ ପାମେ ଛେ. ରପ
ପ୍ରକରଣ ୩ – ଆକ୍ଷେପୋପଦେଶପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ଅବିନାଶିନମାତ୍ମାନଂ ଏକଂ ବିଜ୍ଞାୟ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ତବାତ୍ମଜ୍ଞାନସ୍ୟ ଧୀରସ୍ୟ କଥମର୍ଥାର୍ଜନେ ରତିଃ ॥ ୩-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ବୋଲ୍ୟା: ଆତ୍ମାନେ ବାସ୍ତବିକ ରୀତେ ଏକ ଅନେ
ଅବିନାଶୀ ଜାଣ୍ୟା ପଛୀ, ଆତ୍ମଜ୍ଞ ଅନେ ଧୀର ଏବା ତନେ ଧନନୀ
ପ୍ରାପ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟେ ପ୍ରୀତି କେମ ଥାୟ ଛେ? ୧
ଆତ୍ମାଜ୍ଞାନାଦହୋ ପ୍ରୀତିର୍ୱିଷୟଭ୍ରମଗୋଚରେ ।
ଶୁକ୍ତେରଜ୍ଞାନତୋ ଲୋଭୋ ଯଥା ରଜତବିଭ୍ରମେ ॥ ୩-୨॥
ଅହୋ! ଜେମ ଛୀପନା ଅଜ୍ଞାନଥୀ ରୂପାରୂପ ଭ୍ରମମାଂ ଲୋଭ
ଊପଜେ ଛେ, ତେମ ଆତ୍ମାନା ଅଜ୍ଞାନଥୀ ବିଷୟୋରୂପ ଭ୍ରମାତ୍ମକ ବସ୍ତୁମାଂ
ପ୍ରୀତି ଥାୟ ଛେ. ର
ବିଶ୍ୱଂ ସ୍ଫୁରତି ଯତ୍ରେଦଂ ତରଙ୍ଗା ଇବ ସାଗରେ ।
ସୋଽହମସ୍ମୀତି ବିଜ୍ଞାୟ କିଂ ଦୀନ ଇବ ଧାବସି ॥ ୩-୩॥
ଜେମାଂ ବିଶ୍ୱ, ସମୁଦ୍ରମାଂ ତରଂଗତୀ ଜେମ ସ୍ଫୂରେ ଛେ ତେ “ହୁଂ” ଜ
ଛୁଂ ଏମ ଜାଣ୍ୟା ପଛୀ (ପଣ) ତୁଂ ପାମର ମନୁଷ୍ୟନୀ ଜେମ ଶା
ମାଟେ ଦୋଡାଦୋଡ କରେ ଛେ? ୩
ଶ୍ରୁତ୍ୱାପି ଶୁଦ୍ଧଚୈତନ୍ୟ ଆତ୍ମାନମତିସୁନ୍ଦରମ୍ ।
ଉପସ୍ଥେଽତ୍ୟନ୍ତସଂସକ୍ତୋ ମାଲିନ୍ୟମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୩-୪॥
ଆତ୍ମାନେ ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ୟରୂପ ଅନେ ଅତ୍ୟଂତ ସୁଂଦର ଜାଣବା
ଛତାଂ ଜେ (ମନୁଷ୍ୟ) ବିଷୟୋମାଂ ଅତ୍ୟଂତ ଆସକ୍ତ ବନେ ଛେ, ତେ
ମଲିନତାନେ ଜ ପାମେ ଛେ. ୪
ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ଚାତ୍ମାନଂ ସର୍ୱଭୂତାନି ଚାତ୍ମନି ।
ମୁନେର୍ଜାନତ ଆଶ୍ଚର୍ୟଂ ମମତ୍ୱମନୁବର୍ତତେ ॥ ୩-୫॥
ପୋତାନା ଆତ୍ମାନେ ସର୍ୱ ଭୂତମାଂ ଅନେ ସର୍ୱ ଭୂତୋନେ ପୋତାନା
ଆତ୍ମାଂମାଂ ଜାଣନାରା ମୁନିମାଂ ପଣ ମମତ୍ୱ ଚାଲୁ ରହେ ଛେ (ଏ ତୋ)
ଆଶ୍ଚର୍ୟନୀ ବାତ ଛେ. ପ
ଆସ୍ଥିତଃ ପରମାଦ୍ୱୈତଂ ମୋକ୍ଷାର୍ଥେଽପି ବ୍ୟବସ୍ଥିତଃ ।
ଆଶ୍ଚର୍ୟଂ କାମବଶଗୋ ବିକଲଃ କେଲିଶିକ୍ଷୟା ॥ ୩-୬॥
ପରମ ଅଦ୍ୱୈତମାଂ ସ୍ଥିତ ଥୟେଲୋ ଅନେ ମୋକ୍ଷନେ ମାଟେ ପ୍ରୟାସ
କରତୋ. (ମନୁଷ୍ୟ) ପଣ ଭୋଗନା ଅଭ୍ୟାସନେ ଲଈନେ ବ୍ୟାକୁଳ ବନେଲୋ
ହୋଈ କାମନେ ବଶ ଥାୟ ଛେ, ତେ ଆଶ୍ରର୍ୟ ଛେ. ୬
ଉଦ୍ଭୂତଂ ଜ୍ଞାନଦୁର୍ମିତ୍ରମବଧାର୍ୟାତିଦୁର୍ବଲଃ ।
ଆଶ୍ଚର୍ୟଂ କାମମାକାଙ୍କ୍ଷେତ୍ କାଲମନ୍ତମନୁଶ୍ରିତଃ ॥ ୩-୭॥
ଉତ୍ପନ୍ନ ଥୟେଲା ଜ୍ଞାନନା ଶତ୍ରୁନେ ଜାଣତୋ ଛତାଂ ଅତ୍ୟଂତ ଦୁର୍ବଲ
ଅନେ ଅଂତକାଲନେ ପ୍ରାପ୍ତ ଥୟେଲୋ (ମନୁଷ୍ୟ) ବିଷୟଭୋଗନୀ ଈଚ୍ଛା
କରେ ଛେ, ତେ ଆଶ୍ଚର୍ୟ ଛେ ୭
ଇହାମୁତ୍ର ବିରକ୍ତସ୍ୟ ନିତ୍ୟାନିତ୍ୟବିବେକିନଃ ।
ଆଶ୍ଚର୍ୟଂ ମୋକ୍ଷକାମସ୍ୟ ମୋକ୍ଷାଦ୍ ଏବ ବିଭୀଷିକା ॥ ୩-୮॥
ଆ ଲୋକ ଅନେ ପରଲୋକ ପ୍ରତ୍ୟେ ବିରକତ, ନିତ୍ୟ ଅନେ ଅନିତ୍ୟ
ବସ୍ତୁନା ଭେଦନେ ସମଜନାର (ଅନେ) ମୋକ୍ଷନୀ ଈଚ୍ଛାବାଳା ମନୁଷ୍ୟନେ
ମୋକ୍ଷଥୀ ଜ ଭୟ ଛେ, ଏ ଜ ଆଶ୍ଚର୍ୟ ଛେ. ୮
ଧୀରସ୍ତୁ ଭୋଜ୍ୟମାନୋଽପି ପୀଡ୍ୟମାନୋଽପି ସର୍ୱଦା ।
ଆତ୍ମାନଂ କେବଲଂ ପଶ୍ୟନ୍ ନ ତୁଷ୍ୟତି ନ କୁପ୍ୟତି ॥ ୩-୯॥
ଧୀର ମନୁଷ୍ୟ ଭୋଗ ଭୋଗବତୋ ଛତାଂ ପଣ ଅନେ ପୀଡାୟୁକ୍ତ
ବନତୋ ହୋବା ଛତାଂ ପଣ ହମେଶ କେବଳ ଆତ୍ମାନେ ଜ ଜୋତୋ ହୋଈ
ପ୍ରସନ୍ନ ଥତୋ ନଥୀ ତେମ ଜ କୋପ ପଣ କରତୋ ନଥୀ. ୯
ଚେଷ୍ଟମାନଂ ଶରୀରଂ ସ୍ୱଂ ପଶ୍ୟତ୍ୟନ୍ୟଶରୀରବତ୍ ।
ସଂସ୍ତବେ ଚାପି ନିନ୍ଦାୟାଂ କଥଂ କ୍ଷୁଭ୍ୟେତ୍ ମହାଶୟଃ ॥ ୩-୧୦॥
ପ୍ରବୃତ୍ତିୟୁକତ ପୋତାନା ଶରୀରନେ ଜେ ବୀଜାନା ଶରୀରନୀ ଜେମ ଜୁଏ
ଛେ ଏବୋ ମହାତ୍ମା ପୁରୁଷ ସ୍ତୁତିଥୀ ଅଥବା ନିଦାଥୀ ପଣ କେମ କ୍ଷୋଭ ପାମେ? ୧୦
ମାୟାମାତ୍ରମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ପଶ୍ୟନ୍ ବିଗତକୌତୁକଃ ।
ଅପି ସନ୍ନିହିତେ ମୃତ୍ୟୌ କଥଂ ତ୍ରସ୍ୟତି ଧୀରଧୀଃ ॥ ୩-୧୧॥
ଆ ବିଶ୍ୱନେ ମାୟାମାତ୍ର ଜୋନାର ଅନେ ତେଥୀ ଜ କୁତୂହଲ
ବିନାନୋ, ଶାଂତ ବୁଦ୍ଧିବାଳୋ ମନୁଷ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ପାସେ ହୋୟ ତୋ ପଣ କେବୀ
ରୀତେ ତ୍ରାସ ପାମେ? ୧୧
ନିଃସ୍ପୃହଂ ମାନସଂ ଯସ୍ୟ ନୈରାଶ୍ୟେଽପି ମହାତ୍ମନଃ ।
ତସ୍ୟାତ୍ମଜ୍ଞାନତୃପ୍ତସ୍ୟ ତୁଲନା କେନ ଜାୟତେ ॥ ୩-୧୨॥
ଜେ ମହାତ୍ମାନୁଂ ମନ ନିରାଶାନେ ପ୍ରସଂଗେ ପଣ (ତଦ୍ଦନ)
ନି:ସ୍ପୃହ ରହେ ଛେ ତେବା ଆତ୍ମଜ୍ଞାନଥୀ ସଂତୁଷ୍ଟ (ମହାତ୍ମା)ନୀ ତୁଲନା
କୋନୀ ସାଥେ ଥଈ ଶକେ ଛେ? ୧୨
ସ୍ୱଭାବାଦ୍ ଏବ ଜାନାନୋ ଦୃଶ୍ୟମେତନ୍ନ କିଂଚନ ।
ଇଦଂ ଗ୍ରାହ୍ୟମିଦଂ ତ୍ୟାଜ୍ୟଂ ସ କିଂ ପଶ୍ୟତି ଧୀରଧୀଃ ॥ ୩-୧୩॥
ଆ ଦୃଶ୍ୟ (ବିଶ୍ୱ) ସ୍ୱଭାବଥୀ ଜ କାଂଈ ନଥୀ ଏମ ଜାଣ-
ନାର ଏ ଶାଂତ ବୁଦ୍ଧିବାଳୋ (ମନୁଷ୍ୟ) ଶୁଂ ଏମ ଜୂଏ ଛେ କେ ଆ
ଗ୍ରହଣ କରବା ଯୋଗ୍ୟ ଛେ କେ ଆ ତ୍ୟାଗ କରବା ଯୋଗ୍ୟ ଛେ? ୧୩
ଅଂତସ୍ତ୍ୟକ୍ତକଷାୟସ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱସ୍ୟ ନିରାଶିଷଃ ।
ଯଦୃଚ୍ଛୟାଗତୋ ଭୋଗୋ ନ ଦୁଃଖାୟ ନ ତୁଷ୍ଟୟେ ॥ ୩-୧୪॥
(ବିଷୟ-ବାସନାରୂପ) ମଳନୋ ଜେଣେ ଅଂତଃକରଣଥୀ ତ୍ୟାଗ
କରେଲୋ ଛେ ଅନେ ଜେ ଦ୍ୱଂଦଥୀ ରହିତ ଥୟୋ ଛେ ଅନେ ଜେ ଆଶାଥୀ ରହିତ
ଥୟୋ ଛେ, ତେନେ ସହଜ ପ୍ରାପ୍ତ ଥତୋ ଭୋଗ ଦୁଃଖ ପଣ ନଥୀ ଆପତୋ
ତେମ ଜ ହର୍ଷ ପଣ ନଥୀ ପମାଡତୋ. ୧୪
ପ୍ରକରଣ ୪ – ପୁନଃଶିଷ୍ୟାନୁଭବପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
ହନ୍ତାତ୍ମଜ୍ଞାନସ୍ୟ ଧୀରସ୍ୟ ଖେଲତୋ ଭୋଗଲୀଲୟା ।
ନ ହି ସଂସାରବାହୀକୈର୍ମୂଢୈଃ ସହ ସମାନତା ॥ ୪-୧॥
ଜନକ ବୋଲ୍ୟା: ଆ, ଭୋଗରୂପ ଲୀଲାଥୀ କୀଡା କରତା ଅନେ .
ଆତ୍ମଜ୍ଞାନୀ ଏବା ଧୀର ପୁରୁଷନୀ ସାଥେ ସଂସାରୀ ଏବା ମୂଢ
ମନୁଷ୍ୟନୀ ସମାନତା କଶୀ ଛେ ଜ ନହି. ୧
ଯତ୍ ପଦଂ ପ୍ରେପ୍ସବୋ ଦୀନାଃ ଶକ୍ରାଦ୍ୟାଃ ସର୍ୱଦେବତାଃ ।
ଅହୋ ତତ୍ର ସ୍ଥିତୋ ଯୋଗୀ ନ ହର୍ଷମୁପଗଚ୍ଛତି ॥ ୪-୨॥
ଜେ (ଆତ୍ମ) ପଦନୀ ଈଚ୍ଛା କରତା ଇନ୍ଦ୍ର ଆଦି ସର୍ୱ
(ତେ ପଦନୀ ପ୍ରାପ୍ତି ନ ଥତାଂ) ଦୀନତାନେ ପ୍ରାପ୍ତ କରେ ଛେ. (ଅର୍ଥାତ୍
ଶୋକାତୁର ବନେ ଛେ), ତ୍ୟାଂ ସ୍ଥିର ବନେଲୋ ଯୋଗୀ ହର୍ଷ ପାମତୋ ନଥୀ,
ଏ ଆଶ୍ୱର୍ୟନୀ ବାତ ଛେ. ର
ତଜ୍ଜ୍ଞସ୍ୟ ପୁଣ୍ୟପାପାଭ୍ୟାଂ ସ୍ପର୍ଶୋ ହ୍ୟନ୍ତର୍ନ ଜାୟତେ ।
ନ ହ୍ୟାକାଶସ୍ୟ ଧୂମେନ ଦୃଶ୍ୟମାନାପି ସଙ୍ଗତିଃ ॥ ୪-୩॥
ଏ (ଆତ୍ମ)ପଦନେ ଜାଣନାରନେ ଅଂତଃକରଣମାଂ ପୁଣ୍ୟ ଅନେ
ପାପନୋ ସ୍ପର୍ଶ ଲାଗତୋ ନଥୀ. ବହାରଥୀ ଦେଖାତୀ ହୋବା ଛତାଂ ପଣ
ଆକାଶନେ ବାସ୍ତବିକ ରୀତେ ଧୁମାଡା ସାଥେ ସଂଗତି (ସ୍ପର୍ଶ) ହୋତୀ ନଥୀ. ୩
ଆତ୍ମୈବେଦଂ ଜଗତ୍ସର୍ୱଂ ଜ୍ଞାତଂ ଯେନ ମହାତ୍ମନା ।
ଯଦୃଚ୍ଛୟା ବର୍ତମାନଂ ତଂ ନିଷେଦ୍ଧୁଂ କ୍ଷମେତ କଃ ॥ ୪-୪॥
ଆ ସମସ୍ତ ଜଗତ ଆତ୍ମରୂପ ଜ ଛେ ଏମ ଜେଣେ ଜାଣ୍ୟୁଂ
ଛେ ତେବା ମହାତ୍ମାନେ ସହଜ କ୍ରିୟା କରତା ଅଟକାବା କୋଣ ସମର୍ଥ
ଥାୟ? (ଅର୍ଥାତ୍ ତେନୀ ସହଜ କ୍ରିୟାମାଂ ବିଧି-ନିଷେଧରୂପ ବଂଧନୋ
କୋଣ ଆରୋପିତ କରୀ ଶକେ? କୋଈ ଜ ନହି.) ୪
ଆବ୍ରହ୍ମସ୍ତମ୍ବପର୍ୟନ୍ତେ ଭୂତଗ୍ରାମେ ଚତୁର୍ୱିଧେ ।
ବିଜ୍ଞସ୍ୟୈବ ହି ସାମର୍ଥ୍ୟମିଚ୍ଛାନିଚ୍ଛାବିବର୍ଜନେ ॥ ୪-୫॥
ବ୍ରହ୍ମାଥୀ ମାଂଡୀନେ ତୁଣ ସୁଧୀନୀ (ଅଂଡଜ, ସ୍ୱେଦଜ, ଜରାୟୁଜ
ଅନେ ଉଦ୍ଭିଜ୍ଜ) ଚାର ପ୍ରକାରନୀ ଜୀବ-ଜାତିଓମାଂ ମାତ୍ର
ଜ୍ଞାନୀ ଜ ଈଚ୍ଛା ଅନେ ଅନିଚ୍ଛାନେ ଦୂର ହଠାବବାମାଂ ସମର୍ଥ ଛେ. ପ
ଆତ୍ମାନମଦ୍ୱୟଂ କଶ୍ଚିଜ୍ଜାନାତି ଜଗଦୀଶ୍ୱରମ୍ ।
ଯଦ୍ ବେତ୍ତି ତତ୍ସ କୁରୁତେ ନ ଭୟଂ ତସ୍ୟ କୁତ୍ରଚିତ୍ ॥ ୪-୬॥
କୋଈକ ଜ (ପୋତାନା) ଆତ୍ମାନେ ଅନେ ଜଗତନା ଈଶ୍ୱରନେ
ଅଦ୍ୱୈତ (ଏକରୂପ) ଜାଣେ ଛେ. ତେ ଜେ ଜାଣେ ଛେ ତେନେ ଜ ଆଚରଣ
ମାଂ ମୂକେ ଛେ. ତେନେ କଶେଥୀ ପଣ ଭୟ ଆବତୋ ନଥୀ. ୬
ପ୍ରକରଣ ପ – ଲୟୋପଦେଶପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ନ ତେ ସଂଗୋଽସ୍ତି କେନାପି କିଂ ଶୁଦ୍ଧସ୍ତ୍ୟକ୍ତୁମିଚ୍ଛସି ।
ସଂଘାତବିଲୟଂ କୁର୍ୱନ୍ନେବମେବ ଲୟଂ ବ୍ରଜ ॥ ୫-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ କହେ ଛେ: ତାରୋ କଶାନୀ ସାଥେ ପଣ ସଂଗ ଛେ ଜ
ନହି. (ଆଥୀ) ତୁଂ ଶୁଦ୍ଧ ହୋଈ ଶାନୋ ତ୍ୟାଗ କରବାନୀ ଈଚ୍ଛା ରାଖେ
ଛେ? ଆ ପ୍ରମାଣେ (ଦେହ-)ସଂଧାତନୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦେହାଭିମାନନୋ)
ବିଲୟ କରୀ ସ୍ୱରୂପମାଂ ଲୀନ ଥଈ ଜା. ୧
ଉଦେତି ଭବତୋ ବିଶ୍ୱଂ ବାରିଧେରିବ ବୁଦ୍ବୁଦଃ ।
ଇତି ଜ୍ଞାତ୍ୱୈକମାତ୍ମାନଂ ଏବମେବ ଲୟଂ ବ୍ରଜ ॥ ୫-୨॥
ସମୁଦ୍ରମାଂ ଜେମ ପରପୋଟୋ ଉଦୟ ପାମେ ଛେ ତେମ ତାରାମାଂଥୀ
ବିଶ୍ୱ ଉଦୟ ପାମେ ଛେ. ଏ ପ୍ରମାଣେ ଆତ୍ମାନେ ଏକମାତ୍ର ଜାଣୀନେ
ସ୍ୱରୂପମାଂ ଲୀନ ଥଈ ଜା. ର
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷମପ୍ୟବସ୍ତୁତ୍ୱାଦ୍ ବିଶ୍ୱଂ ନାସ୍ତ୍ୟମଲେ ତ୍ୱୟି ।
ରଜ୍ଜୁସର୍ପ ଇବ ବ୍ୟକ୍ତଂ ଏବମେବ ଲୟଂ ବ୍ରଜ ॥ ୫-୩॥
ବ୍ୟକତ ବନେଲୁଂ ବଡ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ହୋବା ଛତାଂ ପଣ ଅବାସ୍ତବିକ
ଅର୍ଥାତ୍ (ମିଥ୍ୟା) ହୋଈ ନିର୍ମଲ ଏବା ତାରାମାଂ ଦୋରଡାଂମାଂ ଦେଖାତା
ସର୍ପନୀ ଜେମ ଛେ ଜ ନହି. ଆଥୀ ତୁଂ ସ୍ୱରୂପମାଂ ଲୀନ ଥଈ ଜା. ୩.
ସମଦୁଃଖସୁଖଃ ପୂର୍ଣ ଆଶାନୈରାଶ୍ୟଯୋଃ ସମଃ ।
ସମଜୀବିତମୃତ୍ୟୁଃ ସନ୍ନେବମେବ ଲୟଂ ବ୍ରଜ ॥ ୫-୪॥
ସୁଖ.-ଦୁ:ଖନେ ସରଖାଂ ଗଣୀ, ପୂର୍ଣତା ପ୍ରାପ୍ତ କରୀ, ଆଶା-
ନିରାଶାନେ ସମାନ ଲେଖୀ, ତେମ ଜ ଜୀବନ ଅନେ ମରଣନେ ପଣ
ସରଖାଂ ଗଣୀ, ତୁଂ ସ୍ୱରୂପମାଂ ଲୀନ ଥଈ ଜା. ୪
ପ୍ରକରଣ ୬ – ପୁନଃ ଗୁରୂପଦେଶପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ଆକାଶବଦନନ୍ତୋଽହଂ ଘଟବତ୍ ପ୍ରାକୃତଂ ଜଗତ୍ ।
ଇତି ଜ୍ଞାନଂ ତଥୈତସ୍ୟ ନ ତ୍ୟାଗୋ ନ ଗ୍ରହୋ ଲୟଃ ॥ ୬-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ କହେ ଛେ: “ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍. “ହୁଂ” ) ଆକାଶନୀ
ଜେମ ଅନଂତ ଛୁଂ, ଅନେ ଜଗତ ଘଡାନୀ ଜେମ ପ୍ରକୃତିଜନ୍ୟ ଛେ, ଆ
(ଖରୁଂ) ଜ୍ଞାନ ଛେ. ତୋ ପଛୀ ଆ ଜଗତ ଆଦି)ନୋ ତ୍ୟାଗ ପଣ
ନଥୀ ଥଈ ଶକତୋ ତେମ ତେନୁଂ ଗ୍ରହଣ ପଣ ନଥୀ କରୀ ଶକାତୁଂ, କେ ତେନୋ
ଲୟ ପଣ ନଥୀ ସଂଭବତୋ. ୧
ମହୋଦଧିରିବାହଂ ସ ପ୍ରପଂଚୋ ବୀଚିସଽନ୍ନିଭଃ ।
ଇତି ଜ୍ଞାନଂ ତଥୈତସ୍ୟ ନ ତ୍ୟାଗୋ ନ ଗ୍ରହୋ ଲୟଃ ॥ ୬-୨॥
“ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍. “ହୁଂ” ) ମହାସାଗର ଜେବୋ ଛୁଂ. ଅନେ ଆ
ଜଗତ-ପ୍ରପଂଚ ତରଂଗ ଜେବୋ ଛେ, ଆ (ଖରୁଂ) ଶାନ ଛେ. ତୋ ପଛୀ
ଆ ଜଗତ ଆଦି)ନୋ ତ୍ୟାଗ ଗ୍ରହଣ କେ ଲୟ ସଂଭବତୋ ନଥୀ. ର
ଅହଂ ସ ଶୁକ୍ତିସଙ୍କାଶୋ ରୂପ୍ୟବଦ୍ ବିଶ୍ୱକଲ୍ପନା ।
ଇତି ଜ୍ଞାନଂ ତଥୈତସ୍ୟ ନ ତ୍ୟାଗୋ ନ ଗ୍ରହୋ ଲୟଃ ॥ ୬-୩॥
ଆ “ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍. “ହୁଂ” ) ଛୀପ ସମାନ ଛୁଂ ଅନେ
ବିଶ୍ୱନୀ କଲ୍ପନା ରୂପା ସମାନ (ବିବର୍ତ) ଛେ, ଆ (ଖରୁଂ) ଜ୍ଞାନ
ଛେ. ତୋ ପଛୀ ଆ (ଜଗତ ଆଦି) ତୋ ତ୍ୟାଗ, ଗ୍ରହଣ କେ ଲୟ
ସଂଭବତୋ ନଥୀ. ୩
ଅହଂ ବା ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ସର୍ୱଭୂତାନ୍ୟଥୋ ମୟି ।
ଇତି ଜ୍ଞାନଂ ତଥୈତସ୍ୟ ନ ତ୍ୟାଗୋ ନ ଗ୍ରହୋ ଲୟଃ ॥ ୬-୪॥
“ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍. “ହୁଂ” ) ଜ ସର୍ୱ ଭୂତୋମାଂ ଛେ- ଅନେ ସର୍ୱ
ଭୂତୋ ମାରାମାଂ ଛେ, ଆ (ଖରୁଂ) ଜ୍ଞାନ ଛେ. ତୋ ପଛୀ ଆ ଜଗତ
ଆଦି ଜତୋ ତ୍ୟାଗ, ଗ୍ରହଣ କେ ଲୟ ସଂଭବତୋ ନଥୀ. ୪
ପ୍ରକରଣ ୭ – ଶିଷ୍ୟାନୁଭବପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
ମୟ୍ୟନଂତମହାମ୍ଭୋଧୌ ବିଶ୍ୱପୋତ ଇତସ୍ତତଃ ।
ଭ୍ରମତି ସ୍ୱାଂତବାତେନ ନ ମମାସ୍ତ୍ୟସହିଷ୍ଣୁତା ॥ ୭-୧॥
ଜନକ କହେ ଛେ; “ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍ ମାରା) ରୂପ ମହାସାଗରମାଂ
ମନରୂପ ପବନ ବଡେ ବିଶ୍ୱରୂପ ବହାଣ ଆମତେମ ଭମେ ଛେ. (ପରଂତୁ)
ମନେ (ତେନୀ) ଅସହନଶୀଲତା (ଅର୍ଥାତ୍ ଉଦ୍ୱେଗ) ନଥୀ. ୧
ମୟ୍ୟନଂତମହାମ୍ଭୋଧୌ ଜଗଦ୍ୱୀଚିଃ ସ୍ୱଭାବତଃ ।
ଉଦେତୁ ବାସ୍ତମାୟାତୁ ନ ମେ ବୃଦ୍ଧିର୍ନ ଚ କ୍ଷତିଃ ॥ ୭-୨॥
“ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍. ମାରା) ରୂପ ମହାସାଗରମାଂ ଏନୀ ମେଳେ
ଜଗତରୂପ ତରଂଗ ଊଠୋ ଅଥବା ଶାଂତ ଥଈ ଜାଓ, ପରଂତୁ (ତେଥୀ)
ନଥୀ. ମାରାମାଂ କାଂଈ ବୃଦ୍ଧି ଥବାନୀ କେ ନଥୀ କାଂଈ ଓଛୁଂ ଥବାନୁଂ. ର
ମୟ୍ୟନଂତମହାମ୍ଭୋଧୌ ବିଶ୍ୱଂ ନାମ ବିକଲ୍ପନା ।
ଅତିଶାଂତୋ ନିରାକାର ଏତଦେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୭-୩॥
“ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍ ମାରା)ରୂପ ମହାସାଗରମାଂ ବିଶ୍ୱ ତୋ
କଲ୍ପନାମାତ୍ର ଜ ଛେ, ଅନେ ତେନା ଆଶ୍ରୟରୂପ “ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍ ହୁଂ.)
ତୋ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶାଂତ ଅନେ ଆକାରହିତ ଜ ଛୁଂ. ୩
ନାତ୍ମା ଭାବେଷୁ ନୋ ଭାବସ୍ତତ୍ରାନନ୍ତେ ନିରଂଜନେ ।
ଇତ୍ୟସକ୍ତୋଽସ୍ପୃହଃ ଶାନ୍ତ ଏତଦେବାହମାସ୍ତିତଃ ॥ ୭-୪॥
ଆତ୍ମା ବିଶ୍ୱମାଂ ନଥୀ, ତେମ ଜ ତ୍ୟାଂ ଅନଂତ ଅନେ ନିରଂଜନ
(ସ୍ଥିତିମାଂ)ମାଂ ବିଶ୍ୱ ପଣ ନଥୀ. ଆଥୀ ତେନା ଆଶ୍ରୟରୂପ
“ଅହଂ” ଅର୍ଥାତ୍ “ହୁଂ”) ତୋ ଆସକ୍ତିରହିତ, ନି:ସ୍ପୃହ ଅନେ ଶାଂତ ଛୁଂ. ୪
ଅହୋ ଚିନ୍ମାତ୍ରମେବାହଂ ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲୋପମଂ ଜଗତ୍ ।
ଇତି ମମ କଥଂ କୁତ୍ର ହେୟୋପାଦେୟକଲ୍ପନା ॥ ୭-୫॥
ଅହୋ “ଅହଂ” (ଅର୍ଥାତ୍ “ହୁଂ”) ତୋ ଚୈତନ୍ୟମାତ୍ର ଛୁଂ ଅନେ ଜଗତ
ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲ (ମାୟା) ଜେବୁଂ ଛେ. ଆଥୀ ମାରେ ମାଟେ ତ୍ୟାଜ୍ୟ
ଅନେ ଗ୍ରାହ୍ୟନୀ କଲ୍ପନା କେବୀ ରୀତେ ଅନେ କୟାଂ ହୋୟ? ପ
ପ୍ରକରଣ ୮ – ବନ୍ଧମୋକ୍ଷପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ତଦା ବନ୍ଧୋ ଯଦା ଚିତ୍ତଂ କିଞ୍ଚିଦ୍ ବାଞ୍ଛତି ଶୋଚତି ।
କିଂଚିନ୍ ମୁଂଚତି ଗୃହ୍ଣାତି କିଂଚିଦ୍ ଦୃଷ୍ୟତି କୁପ୍ୟତି ॥ ୮-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର କହେ ଛେ: ଜ୍ୟାରେ ଚିତ୍ତ କାଂଇ ଇଚ୍ଛେ, ଶୋକ କରେ, କାଂଈ ଛୋଡୀ (କାଂଈ)
ଗ୍ରହଣ କରେ, କାଂଈ ହର୍ଷ ପାମେ, (କେ) କୋପ କରେ ତ୍ୟାରେ ବଂଧନ ଥାୟ ଛେ. ୧
ତଦା ମୁକ୍ତିର୍ୟଦା ଚିତ୍ତଂ ନ ବାଞ୍ଛତି ନ ଶୋଚତି ।
ନ ମୁଂଚତି ନ ଗୃହ୍ଣାତି ନ ହୃଷ୍ୟତି ନ କୁପ୍ୟତି ॥ ୮-୨॥
ଜ୍ୟାରେ ଚିତ୍ତ ଈଚ୍ଛା ନଥୀ କରତୁଂ, ଶୋକ ନଥୀ କରତୁଂ, ଛୋଡୀ
ନଥୀ ଦେତୁଂ. ଗ୍ରହଣ ନଥୀ କରତୁଂ, ହର୍ଷ ନଥୀ. ପାମତୁଂ (କେ) କୋପ ନଥୀ
କରତୁଂ ତ୍ୟାରେ ମୋକ୍ଷ ଥାୟ ଛେ. ର
ତଦା ବନ୍ଧୋ ଯଦା ଚିତ୍ତଂ ସକ୍ତଂ କାଶ୍ୱପି ଦୃଷ୍ଟିଷୁ ।
ତଦା ମୋକ୍ଷୋ ଯଦା ଚିତ୍ତମସକ୍ତଂ ସର୍ୱଦୃଷ୍ଟିଷୁ ॥ ୮-୩॥
ଜୟାରେ ଚିତ୍ତ କୋଈ ପଣ ଦୃଷ୍ଟି (ଅର୍ଥାତ୍ ବିଷୟୋ)ମାଂ ଆସକ୍ତ
ଥଈ ଜାୟ ଛେ, ତ୍ୟାରେ ବଂଧନ ଥାୟ ଛେ. ଜୟାରେ ଚିତ୍ତ ବଧୀୟ ଦୃଷ୍ଟି
(ଅର୍ଥାତ୍ ବିଷୟୋ) ମାଂଥୀ ଅନାସକ୍ତ ଥଈ ଜାୟ ଛେ, ତ୍ୟାରେ ମୋକ୍ଷ ଥାୟ ଛେ. ୩
ଯଦା ନାହଂ ତଦା ମୋକ୍ଷୋ ଯଦାହଂ ବନ୍ଧନଂ ତଦା ।
ମତ୍ୱେତି ହେଲୟା କିଂଚିନ୍ମା ଗୃହାଣ ବିମୁଂଚ ମା ॥ ୮-୪॥
ଜ୍ୟାରେ “ଅହଂ” ନଥୀ ତ୍ୟାରେ ମୋକ୍ଷ ଛେ ଜ୍ୟାରେ “ଅହଂ” ଛେ ତ୍ୟାରେ
ବଂଧନ ଛେ, ଏମ ସହଜ ବିଚାରୀ ଆଶାନୁଂ ପଣ ଗ୍ରହଣ କେ ତ୍ୟାଗ କର ନହି. ୪
ପ୍ରକରଣ ୯ – ନିର୍ୱେଦପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
କୃତାକୃତେ ଚ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱାନି କଦା ଶାନ୍ତାନି କସ୍ୟ ବା ।
ଏବଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱେହ ନିର୍ୱେଦାଦ୍ ଭବ ତ୍ୟାଗପରୋଽବ୍ରତୀ ॥ ୯-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ୍ରେ କହ୍ୟୁଂ: କୃତ ଅନେ ଅକୃତ କର୍ମୋ ତେମ ଜ ସୁଖଦୁଃଖାଦି
ଦ୍ୱଂଦ୍ୱୋ କୋନାଂ ଅଥବା କୟାରେ ଶାଂତ ଥୟାଂ ଛେ? ଆମ ଜାଣୀନେ ଅହୀଂ
(ଆ ସଂସାରମାଂ କଂଟାଳୀ ଜଈନେ ବ୍ରତ କର୍ମ ରହିତ ଅନେ ତ୍ୟାଗପରାୟଣ ଥା.୧
କସ୍ୟାପି ତାତ ଧନ୍ୟସ୍ୟ ଲୋକଚେଷ୍ଟାବଲୋକନାତ୍ ।
ଜୀବିତେଚ୍ଛା ବୁଭୁକ୍ଷା ଚ ବୁଭୁତ୍ସୋପଶମଃ ଗତାଃ ॥ ୯-୨॥
ପ୍ରିୟ (ଜନକ)! କୋଈକ ଜ ଧନ୍ୟ ପୁରୁଷନୀ ଜୀବବାନୀ,
ଭୋଗବବାନୀ ତେମ ଜ ବନବାନୀ ଈଚ୍ଛା ଲୋକଚେଷ୍ଟାନା
ଅବଲୋକନ ବଡେ (ବୈରାଗ୍ୟ ଥତାଂ) ଶାଂତ ବନେ ଛେ. ର
ଅନିତ୍ୟଂ ସର୍ୱମେବେଦଂ ତାପତ୍ରିତୟଦୂଷିତମ୍ ।
ଅସାରଂ ନିନ୍ଦିତଂ ହେୟମିତି ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ଶାମ୍ୟତି ॥ ୯-୩॥
ଆ ବଧୁଂ ଜ (ଦୃଶ୍ୟ ଜଗତ) ଅନିତ୍ୟ, (ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ,
ଆଧିଦୈବିକ ଅନେ ଆଧିଭୌତିକ) ତ୍ରିବିଧ ତାପଥୀ ଦୋଷୟୁକ୍ତ
ସାରହୀନ, ନିଦବାୟୋଗ୍ୟ (ଅନେ) ତ୍ୟାଜ୍ୟ ଛେ ଏମ ନିଶ୍ଚୟ କରୀନେ
(ତେ ଧନ୍ୟ ପୁରୁଷ) ଶାଂତ ବନେ ଛେ. ୩
କୋଽସୌ କାଲୋ ବୟଃ କିଂ ବା ଯତ୍ର ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱାନି ନୋ ନୃଣାମ୍ ।
ତାନ୍ୟୁପେକ୍ଷ୍ୟ ଯଥାପ୍ରାପ୍ତବର୍ତୀ ସିଦ୍ଧିମବାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥ ୯-୪॥
ଜ୍ୟାଂ ମନୁଷ୍ୟୋନେ (ସୁଖଦୁଃଖାଦି) ଦ୍ୱଂଦ୍ୱୋ ଜ ନଥୀ ତୋ ପଛୀ ଏ
କାଳ ତୋ ଛେ ଜ କୟାଂ ଅନେ ଆୟୁଷ୍ୟ ପଣ କୟାଂ ଛେ? ଏ ବଧାନେ ନକାରୀ
ଯଥାପ୍ରାପ୍ତ ବସ୍ତୁଓମାଂ ବର୍ତବାବାଳୋ ପୁରୁଷ ସିଦ୍ଧିନେ ପାମେ ଛେ. ୪
ନାନା ମତଂ ମହର୍ଷୀଣାଂ ସାଧୂନାଂ ଯୋଗିନାଂ ତଥା ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ନିର୍ୱେଦମାପନ୍ନଃ କୋ ନ ଶାମ୍ୟତି ମାନବଃ ॥ ୯-୫॥
ମହର୍ଷିଓନା, ସାଧୁଓନା ତଥା ଯୋଗୀଓନା ଜୂଦା ଜୂଦା
ମତ (-ଭେଦୋ) ଜୋଈ କଂଟାଳୋ ପାମେଲୋ କୟୋ ମନୁଷ୍ୟ ଶାଂତ ଥତୋ ନଥୀ? ପ
କୃତ୍ୱା ମୂର୍ତିପରିଜ୍ଞାନଂ ଚୈତନ୍ୟସ୍ୟ ନ କିଂ ଗୁରୁଃ ।
ନିର୍ୱେଦସମତାୟୁକ୍ତ୍ୟା ଯସ୍ତାରୟତି ସଂସୃତେଃ ॥ ୯-୬॥
ବୈରାଗ୍ୟ, ସମତ୍ୱ ଅନେ ଯୁକ୍ତି ଦ୍ରାରା ଚୈତନ୍ୟନା ସ୍ୱରୂପନୁଂ ଜ୍ଞାନ
କରୀ ଜେ ପୋତାନେ ସଂସାରମାଂଥୀ ତାରେ ଛେ, ତେ ଶୁଂ (ପୋତେ.) ଗୁରୁ ନଥୀ
(କେ ଜେଥୀ ବୀଜା ଗୁରୁନୀ ଏନେ ଜରୂର ପଡେ) ? ୬
ପଶ୍ୟ ଭୂତବିକାରାଂସ୍ତ୍ୱଂ ଭୂତମାତ୍ରାନ୍ ଯଥାର୍ଥତଃ ।
ତତ୍କ୍ଷଣାଦ୍ ବନ୍ଧନିର୍ମୁକ୍ତଃ ସ୍ୱରୂପସ୍ଥୋ ଭବିଷ୍ୟସି ॥ ୯-୭॥
ତୁଂ (ପଂଚମହା-)ଭୂତନାଂ କାର୍ୟୋନେ ବାସ୍ତବିକ ରୀତେ ଭୂତମାତ୍ର
ଜୋ. ତେ କ୍ଷଣେ ଜ ତୁଂ ବଂଧନଥୀ ମୁକତ ଥଈ ସ୍ୱରୂପମାଂ ସ୍ଥିର ବନୀଶ. ୮
ବାସନା ଏବ ସଂସାର ଇତି ସର୍ୱାଂ ବିମୁଞ୍ଚ ତାଃ ।
ତତ୍ତ୍ୟାଗୋ ବାସନାତ୍ୟାଗାତ୍ସ୍ଥିତିରଦ୍ୟ ଯଥା ତଥା ॥ ୯-୮॥
ବାସନାଓ ଜ ସଂସାର ଛେ, ତେଥୀ ତେ ବଧୀନେ ତ୍ୟଜୀ ଦେ;
ବାସନାଓନା ତ୍ୟାଗଥୀ ସଂସାରନୋ ତ୍ୟାଗ ଥଈ ଜଶେ, (ଅନେ) ଜେ
(ପରମ ପଦମାଂ) ସ୍ଥିତି ଥବୀ ଜୋଈଏ ତେ ଆଜେ ଜ ଥଈ ଜଶେ. ୮
ପ୍ରକରଣ ୧୦ – ଉପଶମପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ବିହାୟ ବୈରିଣଂ କାମମର୍ଥଂ ଚାନର୍ଥସଂକୁଲମ୍ ।
ଧର୍ମମପ୍ୟେତୟୋର୍ହେତୁଂ ସର୍ୱତ୍ରାନାଦରଂ କୁରୁ ॥ ୧୦-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ୍ରେ କହ୍ୟୁଂ: ଶତ୍ରୁରୂପ କାମନେ, ଅନର୍ଥଥୀ ଭରେଲା ଅର୍ଥନେ ତେମ
ଜ ଏ ବଂନେନା କାରଣରୂପ ଧର୍ମନେ ପଣ ତ୍ୟଜୀ ଦଈନେ ବଧେୟ ଅନାଦର କର.୧
ସ୍ୱପ୍ନେନ୍ଦ୍ରଜାଲବତ୍ ପଶ୍ୟ ଦିନାନି ତ୍ରୀଣି ପଞ୍ଚ ବା ।
ମିତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଧନାଗାରଦାରଦାୟାଦିସମ୍ପଦଃ ॥ ୧୦-୨॥
ମିତ୍ର, ଜମୀନ, ଧନ, ଘର, ସୀ, ସଗାଂସଂବଂଧୀ, ଈତ୍ୟାଦି ସଂପତ୍ତି
ସ୍ୱପ୍ନ ଅନେ ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲନୀ (ଜାଦୁଗରୀନୀ) ଜେମ ମାତ୍ର ତ୍ରଣ କେ ପାଂଚ
ଦିବସନୀ ଜ ଛେ ଏମ ଜୋ. ର
ଯତ୍ର ଯତ୍ର ଭବେତ୍ତୃଷ୍ଣା ସଂସାରଂ ବିଦ୍ଧି ତତ୍ର ବୈ ।
ପ୍ରୌଢବୈରାଗ୍ୟମାଶ୍ରିତ୍ୟ ବୀତତୃଷ୍ଣଃ ସୁଖୀ ଭବ ॥ ୧୦-୩॥
ଜ୍ୟାଂ ଜୟାଂ ତୃଷ୍ଣା ଛେ ତ୍ୟାଂ ସଂସାର ଛେ ଏମ ସମଜ. ମାଟେ
ବଳବାନ ବୈରାଗ୍ୟନୋ ଆଶୟ ଲଈନେ ତୁଷ୍ଣା ରହିତ ବନୀ ସୁଖୀ ଥା. ୩
ତୃଷ୍ଣାମାତ୍ରାତ୍ମକୋ ବନ୍ଧସ୍ତନ୍ନାଶୋ ମୋକ୍ଷ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଭବାସଂସକ୍ତିମାତ୍ରେଣ ପ୍ରାପ୍ତିତୁଷ୍ଟିର୍ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ॥ ୧୦-୪॥
ବଂଧ ତୃଷ୍ଣା ମାତ୍ର ସ୍ୱରୂପନୋ ଛେ, ତେମ ଜ ତେ (ତୃଷ୍ଣା) ନୋ
ନାଶ ଜ ମୋକ୍ଷ କହେବାୟ ଛେ. ସଂସାର ପ୍ରତ୍ୟେ ଅନାସକ୍ତି ମାତ୍ରଥୀ ଜ
ବାରଂବାର ଆତ୍ମାନୀ ପ୍ରାପ୍ତି ଅନେ ତୃପ୍ତି ଥାୟ ଛେ. ୪
ତ୍ୱମେକଶ୍ଚେତନଃ ଶୁଦ୍ଧୋ ଜଡଂ ବିଶ୍ୱମସତ୍ତଥା ।
ଅବିଦ୍ୟାପି ନ କିଂଚିତ୍ସା କା ବୁଭୁତ୍ସା ତଥାପି ତେ ॥ ୧୦-୫॥
ତୁଂ ଏକ, ଶୁଦ୍ଧ ଅନେ ଚେତନ ଛେ, ଅନେ ବିଶ୍ୱ ଜଡ ଅନେ
ଅସତ ଛେ. ଜେ ଅବିଦ୍ୟା କରୀନେ କହେବାୟ ଛେ ତେ ପଣ କାଂଈ ଜ ନଥୀ,
ତୋ ପଛୀ (କାଂଈ ପଣ) ବନବାନୀ ଈଚ୍ଛା ତନେ କେମ ହୋଈ ଶକେ? ପ
ରାଜ୍ୟଂ ସୁତାଃ କଲତ୍ରାଣି ଶରୀରାଣି ସୁଖାନି ଚ ।
ସଂସକ୍ତସ୍ୟାପି ନଷ୍ଟାନି ତବ ଜନ୍ମନି ଜନ୍ମନି ॥ ୧୦-୬॥
ରାଜ୍ୟ, ପୁତ୍ରୋ, ପତ୍ନୀଓ, ଶରୀରୋ ଅନେ ସୁଖୋ ତୁଂ ଆସକ୍ତ
ହତୋ ଛତାଂ ପଣ ଜନ୍ମୋଜନ୍ମମାଂ ନାଶ ପାମୀ ଗୟାଂ. ୬
ଅଲମର୍ଥେନ କାମେନ ସୁକୃତେନାପି କର୍ମଣା ।
ଏଭ୍ୟଃ ସଂସାରକାନ୍ତାରେ ନ ବିଶ୍ରାନ୍ତମଭୂନ୍ ମନଃ ॥ ୧୦-୭॥
ଅର୍ଥ, କାମ ଅନେ ସୁକୃତ କର୍ମୋ ପଣ ହବେ ବସ ଥୟାଂ. ଆ
ବଧାଥୀ (ପଣ) ସଂସାରରୂପ ବନମାଂ ମନ ଶାଂତ ଥୟୁଂ ନହି. ୭
କୃତଂ ନ କତି ଜନ୍ମାନି କାୟେନ ମନସା ଗିରା ।
ଦୁଃଖମାୟାସଦଂ କର୍ମ ତଦଦ୍ୟାପ୍ୟୁପରମ୍ୟତାମ୍ ॥ ୧୦-୮॥
କେଟଲାକ ଜନ୍ମୋମାଂ ତେ ଶରୀର, ମନ (ଅନେ) ବାଚା ବଡେ ପରିଶ୍ରମ
ଆପବାବାଳୁଂ ଅନେ ଦୁ:ଖପ୍ରଦ କର୍ମ ନଥୀ କର୍ୟୁଂ ତୋ ହବେ ତୋ ଶାଂତ ଥା! ୮
ପ୍ରକରଣ ୧୧ – ଜ୍ଞାନାଷ୍ଟକପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ଭାବାଭାବବିକାରଶ୍ଚ ସ୍ୱଭାବାଦିତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ନିର୍ୱିକାରୋ ଗତକ୍ଲେଶଃ ସୁଖେନୈବୋପଶାମ୍ୟତି ॥ ୧୧-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ୍ରେ କହ୍ୟୁଂ: ଭାବ ଅନେ ଅଭାବରୂପ (ଅର୍ଥାତ୍ ସୃଷ୍ଟି ଅନେ
ନାଶରୂପ) ବିକାର ସ୍ୱଭାବଥୀ ଜ (ଅର୍ଥାତ୍ ମାୟାଥୀ ଜ) ଥାୟ ଛେ
ଏମ ଜେଣେ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟୋ ଛେ, ତେବୋ ନିର୍ୱିକାର ଅନେ କ୍ଲେଶରହିତ ମନୁଷ୍ୟ
ସହେଲାଈଥୀ ଜ ଶାଂତ ବନେ ଛେ. ୧
ଈଶ୍ୱରଃ ସର୍ୱନିର୍ମାତା ନେହାନ୍ୟ ଇତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ଅନ୍ତର୍ଗଲିତସର୍ୱାଶଃ ଶାନ୍ତଃ କ୍ୱାପି ନ ସଜ୍ଜତେ ॥ ୧୧-୨॥
ଅହୀଂ ସର୍ୱନୁଂ ନିର୍ମାଣ କରନାର ଇଶ୍ୱର ଜ ଛେ ଅନେ ବୀଜୋ କୋଈ
ନଥୀ ଏମ ଜେଣେ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟୋ ଛେ ଅନେ ଜେନୀ ବଧୀ ଆଶା ଅଂତକରଣମାଂ
ନାଶ ପାମୀ ଛେ ତେବୋ ଶାଂତ ମନୁଷ୍ୟ କଶେ ପଣ ଆସକ୍ତ ଥତୋ ନଥୀ. ର
ଆପଦଃ ସମ୍ପଦଃ କାଲେ ଦୈବାଦେବେତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ତୃପ୍ତଃ ସ୍ୱସ୍ଥେନ୍ଦ୍ରିୟୋ ନିତ୍ୟଂ ନ ବାନ୍ଛତି ନ ଶୋଚତି ॥ ୧୧-୩॥
ସମୟ (ସମୟ ପର. ଆବତୀ) ଆପାତ୍ତ ଅନେ ସଂପତ୍ତି
ଦୈବଥୀ ଜ (ଆବେ) ଛେ ଏମ ଜେଣେ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟୋ ଛେ ତେବୋ ସଂତୋଷୀ
ଅନେ ହମେଶାଂ ଶାଂତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୋବାଳୋ (କଶାନୀ) ଈଚ୍ଛା କରତୋ ନଥୀ,
ତେମ ଜ (କଶାନୋ) ଶୋକ (ପଣ) କରତୋ ନଥୀ. ୩
ସୁଖଦୁଃଖେ ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୂ ଦୈବାଦେବେତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ସାଧ୍ୟାଦର୍ଶୀ ନିରାୟାସଃ କୁର୍ୱନ୍ନପି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥ ୧୧-୪॥
ସୁଖ-ଦୁଃଖ (ଅନେ) ଜନ୍ମ-ମୃତ୍ୟୁ ଦୈବଥୀ ଜ (ଆବେ)
ଛେ ଏମ ଜେଣେ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟୋ ଛେ, ତେବୋ ସାଧ୍ୟ କର୍ମନେ ଜୋନାରୋ ଅନେ
ପରିଶ୍ରମରହିତ ବନେଲୋ ମନୁଷ୍ୟ କର୍ମ କରତୋ ଛତାଂ ଲେପାତୋ ନଥୀ. ୪
ଚିନ୍ତୟା ଜାୟତେ ଦୁଃଖଂ ନାନ୍ୟଥେହେତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ତୟା ହୀନଃ ସୁଖୀ ଶାନ୍ତଃ ସର୍ୱତ୍ର ଗଲିତସ୍ପୃହଃ ॥ ୧୧-୫॥
ଆ ସଂସାରମାଂ ଚିଂତାନେ ଲଈନେ ଜ ଦୁଃଖ ଉତ୍ପନ୍ନ ଥାୟ ଛେ ଅନେ
ବୀଜୀ କୋଈ ରୀତେ ଥତୁଂ ନଥୀ ଏମ ଜେଣେ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟୋ ଛେ ତେ (ଚିତାଥୀ)
ରହିତ (ଅନେ) ସର୍ୱତ୍ର ସ୍ପୃହାହୀନ ମନୁଷ୍ୟ ସୁଖୀ ଅନେ ଶାଂତ ବନେ ଛେ.୫
ନାହଂ ଦେହୋ ନ ମେ ଦେହୋ ବୋଧୋଽହମିତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
କୈବଲ୍ୟଂ ଇବ ସମ୍ପ୍ରାପ୍ତୋ ନ ସ୍ମରତ୍ୟକୃତଂ କୃତମ୍ ॥ ୧୧-୬॥
’ହୁଂ ଦେହ ନଥୀ; ଦେହ ମାରୋ ନଥୀ, “ହୁଂ” ବୋଧରୂପ ଛୁଂ’ ଏବୋ
ଏଣେ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟୋ ଛେ ତେବୋ ମୋକ୍ଷନେ ପ୍ରାପ୍ତ ଥୟେଲୋ ମନୁଷ୍ୟ କରେଲାଂ କେ
ନ କରେଲାଂ କର୍ମୋନେ ସଂଭାରତୋ ନଥୀ. ୬
ଆବ୍ରହ୍ମସ୍ତମ୍ବପର୍ୟନ୍ତମହମେବେତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ନିର୍ୱିକଲ୍ପଃ ଶୁଚିଃ ଶାନ୍ତଃ ପ୍ରାପ୍ତାପ୍ରାପ୍ତବିନିର୍ୱୃତଃ ॥ ୧୧-୭॥
ବ୍ରହ୍ମାଥୀ ମାଂଡୀନେ ତୁଣ ସୁଧୀ “ହୁଂ” ଜ ରହ୍ୟୋ ଛୁଂ ଏବୋ
ନିଶ୍ଚୟ କରନାର ମନୁଷ୍ୟ ସଂକଲ୍ପରହିତ, ପବିତ୍ର, ଶାଂତ ଅନେ ପ୍ରାପ୍ତ ନେ
ଅପ୍ରାପ୍ତଥୀ ରହିତ ବନେ ଛେ. ୭
ନାଶ୍ଚର୍ୟମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ନ କିଂଚିଦିତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ନିର୍ୱାସନଃ ସ୍ଫୂର୍ତିମାତ୍ରୋ ନ କିଂଚିଦିବ ଶାମ୍ୟତି ॥ ୧୧-୮॥
ଆ ଅନେକ ଆଶ୍ଚର୍ୟ (ଅର୍ଥାତ୍ ଚମତ୍କାର ବାଳୁଂ) ବିଶ୍ୱ କାଂଈ
ଜ ନଥୀ ଏବୋ ନିଶ୍ଚୟ କରନାର, ବାସନାରହିତ ଅନେ କେବଳ ଚୈତନ୍ୟରୂପ
ମନୁଷ୍ୟ ଜାଣେ କାଂଈ ଛେ ଜ ନହି ଏମ ଶାଂତ ବନେ ଛେ. ୮
ପ୍ରକରଣ ୧ର – ଏବମେବାଷ୍ଟକପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
କାୟକୃତ୍ୟାସହଃ ପୂର୍ୱଂ ତତୋ ବାଗ୍ୱିସ୍ତରାସହଃ ।
ଅଥ ଚିନ୍ତାସହସ୍ତସ୍ମାଦ୍ ଏବମେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୨-୧॥
ଜନକେ କହ୍ୟୁଂ: ପହେଲାଂ ଶାରୋରିକ କର୍ମୋଥୀ କଂଟାଳେଲୋ, ପଛୀ ବାଚାନା
ବିସ୍ତାରଥୀ କଂଟାଳେଲୋ ଅନେ ଛେବଟେ (ମନନା) ଚିଂତନଥୀ କଂଟାଳେଲୋ
କୋଈ ଏବୀ ଜ ସ୍ଥିତିମାଂ “ହୁଂ” ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୧
ପ୍ରୀତ୍ୟଭାବେନ ଶବ୍ଦାଦେରଦୃଶ୍ୟତ୍ୱେନ ଚାତ୍ମନଃ ।
ବିକ୍ଷେପୈକାଗ୍ରହୃଦୟ ଏବମେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୨-୨॥
ଶବ୍ଦ ଆଦି (ବିଷୟୋମାଂ) ଆସକ୍ତିନା ଅଭାବଥୀ ଅନେ
ଆତ୍ମା ଅଦ୍ଦଶ୍ୟ ହୋବାଥୀ କଦୀକ ବିକ୍ଷେପୟୁକତ ତୋ କଦୀକ
ଏକାଗ୍ର ହଦୟବାଳୋ ହୋଈ ଏବୀ ଜ ସ୍ଥିତିମାଂ “ହୁଂ” ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ର
ସମାଧ୍ୟାସାଦିବିକ୍ଷିପ୍ତୌ ବ୍ୟବହାରଃ ସମାଧୟେ ।
ଏବଂ ବିଲୋକ୍ୟ ନିୟମଂ ଏବମେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୨-୩॥ ।
ବିକ୍ଷେପ-ଦଶାମାଂ (ରହେଲାନେ ମାଟେ) ସମାଧି, ଆସନ ଆଦି
ତେମ ଜ ସମାଧି ଦଶା(ମାଂ ରହେନାରାନେ) ମାଟେ ବ୍ୟବହାର ଏବୋ
(ଊଲଟା-ସୁଲଟୀ) ନିୟମ ଜୋଈନେ, ଏବୀ ଜ ସ୍ଥିତିମାଂ “ହୁଂ” ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୩
ହେୟୋପାଦେୟବିରହାଦ୍ ଏବଂ ହର୍ଷବିଷାଦୟୋଃ ।
ଅଭାବାଦଦ୍ୟ ହେ ବ୍ରହ୍ମନ୍ନ୍ ଏବମେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୨-୪॥
ତ୍ୟାଜ୍ୟ ଅନେ ଗ୍ରାହ୍ୟଥୀ ରହିତ ହୋଈ ତେମ ଜ ହର୍ଷ ଅନେ
ଶୋକନୋ ଅଭାବ ହୋଈ, ହେ ବ୍ରହ୍ମନ୍ (ଅଷ୍ଟାବକ୍ର)! ଆଜେ ଏବୀ ଜ
ସ୍ଥିତିମାଂ “ହୁଂ” ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୪
ଆଶ୍ରମାନାଶ୍ରମଂ ଧ୍ୟାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ୱୀକୃତବର୍ଜନମ୍ ।
ବିକଲ୍ପଂ ମମ ବୀକ୍ଷ୍ୟୈତୈରେବମେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୨-୫॥
ଆଶ୍ରମମାଂ ରହେବୁଂ କେ ଆଶ୍ରମଥୀ ପର ଜବୁଂ, ଧ୍ୟାନ କରବୁଂ (କେ
ନ କରବୁଂ) ମନ (ଛେ ଏମ) ସ୍ୱୀକାରବୁଂ କେ ନ ସ୍ୱୀକାରବୁଂ ଈତ୍ୟାଦି
ବାତୋମାଂ ମାରୋ ବିକଲ୍ପ ହୋଈ (ଏଟଲେ କେ ଆ ବଧୀ ବାତୋ ମାରୀ
ମରଜୀ ଅନୁସାର ହୋଈ) ଏବୀ ଜ ସ୍ଥିତିମାଂ “ହୁଂ” ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ପ
କର୍ମାନୁଷ୍ଠାନମଜ୍ଞାନାଦ୍ ଯଥୈବୋପରମସ୍ତଥା ।
ବୁଧ୍ୱା ସମ୍ୟଗିଦଂ ତତ୍ତ୍ୱଂ ଏବମେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୨-୬॥
ଜେମ କର୍ମ କରବାଂ ଏ ଅଜ୍ଞାନନୁଂ ଜ କାର୍ୟ ଛେ ତେମ କର୍ମ ନ
କରବାଂ ଏ ପଣ ଅଜ୍ଞାନନୁଂ ଜ କାର୍ୟ ଛେ. ଆ ତତ୍ତ୍ୱ ବରାବର ଜାଣୀ
ଏବୀ ଜ ସ୍ଥିତିମାଂ “ହୁଂ” ସ୍ଥିତ ଛେ. ୬
ଅଚିଂତ୍ୟଂ ଚିଂତ୍ୟମାନୋଽପି ଚିନ୍ତାରୂପଂ ଭଜତ୍ୟସୌ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ତଦ୍ଭାବନଂ ତସ୍ମାଦ୍ ଏବମେବାହମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୨-୭॥
ଅଚିଂତ୍ୟ(ବ୍ରହ୍ମ)ନୁଂ ଚିଂତନ କରନାରୋ ପଣ ଚିଂତନରୂପ ଜ
ଥାୟ ଛେ. ଆଥୀ ତୋ (ଅଚିଂତ୍ୟ)ନୁଂ ପଣ ଚିତନ ଛୋଡୀ ଦଈନେ
ଏବୀ ଜ ସ୍ଥିତିମାଂ “ହୁଂ” ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୭
ଏବମେବ କୃତଂ ଯେନ ସ କୃତାର୍ଥୋ ଭବେଦସୌ ।
ଏବମେବ ସ୍ୱଭାବୋ ଯଃ ସ କୃତାର୍ଥୋ ଭବେଦସୌ ॥ ୧୨-୮॥
ଜୋ ଆ ପ୍ରମାଣେ (ସ୍ଥିତି) କରୀ ଛେ. ତେ କୃତକୃତ୍ୟ ଥାୟ ଛେ.
ଜେନୋ ଆ ପ୍ରମାଣେନୋ ସ୍ୱଭାବ ଜ ବନ୍ୟୋ ଛେ ତେ (ପଣ) କୃତକୃତ୍ୟ ଜ ଛେ.
ପ୍ରକରଣ ୧୩ – ଯଥାସୁଖପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
ଅକିଞ୍ଚନଭବଂ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟଂ କୌପୀନତ୍ୱେଽପି ଦୁର୍ଲଭମ୍ ।
ତ୍ୟାଗାଦାନେ ବିହାୟାସ୍ମାଦହମାସେ ଯଥାସୁଖମ୍ ॥ ୧୩-୧॥
ଜନକେ କହ୍ୟୁଂ: କାଂଈ ପଣ ନ ହୋବାଥୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ଥତୀ (ମାନସିକ)
ସ୍ୱସ୍ଥତା କୌପୀନ ଧାରଣ କରବାଥୀ ପଣ ଅପ୍ରାପ୍ୟ ଛେ. ଆଥୀ
ତ୍ୟାଗ ଅନେ ଗ୍ରହଣ (ବଂନେନା ବିଚାର) ଛୋଡୀ ଦଈନେ “ହୁଂ”
ସୁଖପୂର୍ୱକ ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୧
କୁତ୍ରାପି ଖେଦଃ କାୟସ୍ୟ ଜିହ୍ୱା କୁତ୍ରାପି ଖେଦ୍ୟତେ ।
ମନଃ କୁତ୍ରାପି ତତ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ପୁରୁଷାର୍ଥେ ସ୍ଥିତଃ ସୁଖମ୍ ॥ ୧୩-୨॥
କଶାମାଂ ଶରୀରନୁଂ ଦୁଃଖ ତୋ କଶାମାଂ ଜୀଭ ଦୁଃଖୀ ଥାୟ,
ତୋ ବଳୀ କଶାମାଂ ମନ ଖେଦ ପାମେ. ଆ (ବଧୁଂ) ଛୋଡୀନେ “ହୁଂ”
(ଆତ୍ମପ୍ରାପ୍ତି) ପୁରୁଷାର୍ଥମାଂ ସୁଖପୂର୍ୱକ ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ର
କୃତଂ କିମପି ନୈବ ସ୍ୟାଦ୍ ଇତି ସଂଚିନ୍ତ୍ୟ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ଯଦା ଯତ୍କର୍ତୁମାୟାତି ତତ୍ କୃତ୍ୱାସେ ଯଥାସୁଖମ୍ ॥ ୧୩-୩॥
କୋଈ ପଣ କର୍ମ କରାତୁଂ ଜ ନଥୀ ଏମ ତତ୍ତ୍ୱଦୃଷ୍ଟିଥୀ ବିଚାର
କରୀନେ ଜେ ବଖତେ ଜେ କର୍ମ (ସହଜ) ଆବୀ ପଡେ ଛେ ତେ କରୀନେ ହୁଂ
ସୁଖପୂର୍ୱକ ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୩
କର୍ମନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟନିର୍ବନ୍ଧଭାବା ଦେହସ୍ଥୟୋଗିନଃ ।
ସଂୟୋଗାୟୋଗବିରହାଦହମାସେ ଯଥାସୁଖମ୍ ॥ ୧୩-୪॥
କର୍ମ ଅନେ ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟରୂପ ବଂଧନନା ଖ୍ୟାଲୋ ଦେହାଭିମାନବାଳା
ଯୋଗୀନେ ଜ (ଲାଗେ ଛେ, ପରଂତୁ ମନେ. ତୋ ଦେହ ଆଦିନା) ସଂୟୋଗ
ଅଥବା ବିୟୋଗନୀ ଅଭାବ ହୋଈ “ହୁଂ” ସୁଖପୂର୍ୱକ ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୪
ଅର୍ଥାନର୍ଥୌ ନ ମେ ସ୍ଥିତ୍ୟା ଗତ୍ୟା ନ ଶୟନେନ ବା ।
ତିଷ୍ଠନ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ ସ୍ୱପନ୍ ତସ୍ମାଦହମାସେ ଯଥାସୁଖମ୍ ॥ ୧୩-୫॥
ବେସବାଥୀ କେ ଚାଲବାଥୀ କେ ସୂବାଥୀ ମନେ ଲାଭ କେ ହାନି ଥତୀ ନଥୀ.
ଆଥୀ ବେସତାଂ ଚାଲତାଂ ଅନେ ସୂତାଂ ଛତାଂ “ହୁଂ” ସୁଖପୂର୍ୱକ ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ପ
ସ୍ୱପତୋ ନାସ୍ତି ମେ ହାନିଃ ସିଦ୍ଧିର୍ୟତ୍ନବତୋ ନ ବା ।
ନାଶୋଲ୍ଲାସୌ ବିହାୟାସ୍ମଦହମାସେ ଯଥାସୁଖମ୍ ॥ ୧୩-୬॥
ସୂଈ ରହୁଂ ତୋ ମନେ କାଂଈ ହାନି ନଥୀ. ଅନେ ଯତ୍ନ କରୁ; ତୋ
ମନେ କାଂଇ ସିଦ୍ଧି ପଣ ପ୍ରାପ୍ତ ଥତୀ ନଥୀ. ଆଥୀ ଲାଭ ଅନେ ହାନି
ବନେ ତ୍ୟଜୀ ଦଈନେ “ହୁଂ” ସୁଖପୂର୍ୱକ ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୬
ସୁଖାଦିରୂପାନିୟମାଂ ଭାବେଷ୍ୱାଲୋକ୍ୟ ଭୂରିଶଃ ।
ଶୁଭାଶୁଭେ ବିହାୟାସ୍ମାଦହମାସେ ଯଥାସୁଖମ୍ ॥ ୧୩-୭॥
ବସ୍ତୁଓମାଂ ସୁଖ (ଦୁଃଖ) ଆଦିରୂପ. ଜେ ଅନିଶ୍ଚିତପଣୁଂ
ତେ ବାରଂବାର ଜୋଈନେ (ଅନେ) ତେଥୀ ଜ ଶୁଭ ଅନେ ଅଶୁଭନୋ ପରି-
ତ୍ୟାଗ କରୀନେ “ହୁଂ” ସୁଖପୂର୍ୱକ ସ୍ଥିତ ଛୁଂ. ୭
ପ୍ରକରଣ ୧୪ – ଶାନ୍ତିଚତୁଷ୍କପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
ପ୍ରକୃତ୍ୟା ଶୂନ୍ୟଚିତ୍ତୋ ଯଃ ପ୍ରମୋଦାଦ୍ ଭାବଭାବନଃ ।
ନିଦ୍ରିତୋ ବୋଧିତ ଇବ କ୍ଷୀଣସଂସରଣୋ ହି ସଃ ॥ ୧୪-୧॥
ଜନକେ କହ୍ୟୁଂ: ଜେ ସ୍ୱଭାବଥୀ ଜ ଚିତ୍ତବୃତିବିହୀନ ହୋଈ ମାତ୍ର
ଆନଂଦ (ମଝା)ନେ ଖାତର ଜ (ଜଗତନୀ) ବସ୍ତୁଓନୀ ଭାବନା
କରେ ଛେ, ତେ ଜାଗତା ଜେବୋ ଲାଗତାଂ ଛତାଂ ଊଂଘତୋ ହୋଈ ତେନୋ ସଂସାର
(ରୂପୀ ବଂଧ) କ୍ଷୀଣ ବନେଲୋ ଛେ. ୧
କ୍ୱ ଧନାନି କ୍ୱ ମିତ୍ରାଣି କ୍ୱ ମେ ବିଷୟଦସ୍ୟବଃ ।
କ୍ୱ ଶାସ୍ତ୍ରଂ କ୍ୱ ଚ ବିଜ୍ଞାନଂ ଯଦା ମେ ଗଲିତା ସ୍ପୃହା ॥ ୧୪-୨॥
ଜୟାରେ ମାରୀ କାମନା ନଷ୍ଟ ଥଈ ଛେ ତ୍ୟାରେ ମାରେ ମାଟେ ଧନ
ଶୁଂ, ମିତ୍ରୋ ଶୁଂ, ବିଷୟୋରୂପ ଚୋର ଶୁଂ, ଶାସ୍ତ୍ର ଶୁଂ ଅନେ ବିଜ୍ଞାନ ଶୁଂ? ର
ବିଜ୍ଞାତେ ସାକ୍ଷିପୁରୁଷେ ପରମାତ୍ମନି ଚେଶ୍ୱରେ ।
ନୈରାଶ୍ୟେ ବଂଧମୋକ୍ଷେ ଚ ନ ଚିଂତା ମୁକ୍ତୟେ ମମ ॥ ୧୪-୩॥
ସାକ୍ଷୀପୁରୁଷ (ଜୀବାତ୍ମା) ଅନେ ପରମାତ୍ମା ଈଶ୍ୱର, ତେମ ଜ
ନୈରାଶ୍ୟ ଅନେ ବନ୍ଧମୋକ୍ଷ (ମନେ) ଜ୍ଞାତ ହୋଈ ମୁକ୍ତିନେ ମାଟେ ମନେ
ଚିଂତା ନଥୀ. ର
ଅଂତର୍ୱିକଲ୍ପଶୂନ୍ୟସ୍ୟ ବହିଃ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦଚାରିଣଃ ।
ଭ୍ରାନ୍ତସ୍ୟେବ ଦଶାସ୍ତାସ୍ତାସ୍ତାଦୃଶା ଏବ ଜାନତେ ॥ ୧୪-୪॥
ଅଂଦରଥୀ ବିକଲ୍ପରହିତ ଅନେ ବହାରଥୀ ସ୍ୱଚ୍ଛଂଦପଣେ ବିଚରନାର
ଭ୍ରମିତ ବନେଲା ଜେବା ମାରୀ ଜୂଦୀ ଜୂଦୀ ଅବସ୍ଥାଓ ମାତ୍ର
ତେନା ଜେବା ଜ (ଅର୍ଥାତ ତେ ସ୍ଥିତିନେ ପ୍ରାପ୍ତ ଥୟେଲା ଜ) ଜାଣେ ଛେ. ୪
ପ୍ରକରଣ ୧୫ – ତତ୍ତ୍ୱୋପଦେଶପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ଯଥାତଥୋପଦେଶେନ କୃତାର୍ଥଃ ସତ୍ତ୍ୱବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ।
ଆଜୀବମପି ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ପରସ୍ତତ୍ର ବିମୁହ୍ୟତି ॥ ୧୫-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକ ବୋଲ୍ୟା: ସତ୍ତ୍ୱ ଅନେ ବୁଦ୍ଧିୟୁକତ (ପୁରୁଷ) ଜେବା
ତେବା (ଅର୍ଥାତ୍ ଥୋଡା ମାତ୍ର) ଉପଦେଶଥୀ ଜ କୃତାର୍ଥ ବନୀ ଜାୟ ଛେ,
ଜ୍ୟାରେ ବୀଜୋ ଜୀବନ ପର୍ୟତ ଜିଜ୍ଞାସୁ ହୋବା ଛତାଂ ତେମାଂ ମୋହ ପାମେ ଛେ. ୧
ମୋକ୍ଷୋ ବିଷୟବୈରସ୍ୟଂ ବନ୍ଧୋ ବୈଷୟିକୋ ରସଃ ।
ଏତାବଦେବ ବିଜ୍ଞାନଂ ଯଥେଚ୍ଛସି ତଥା କୁରୁ ॥ ୧୫-୨॥
ବିଷୟୋମାଂଥୀ ରସ ଜତୋ ରହେବୋ ଏ ଜ ମୋକ୍ଷ ଛେ ବିଷୟୋମାଂ
ରସ ହୋବୋ ଏ ଜ ବଂଧ ଛେ. ଆଟଲୁଂ ଜ ମାତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଛେ, (ମାଟେ)
ଜେମ ଈଚ୍ଛାମାଂ ଆବେ ତେମ. କର. ର
ବାଗ୍ମିପ୍ରାଜ୍ଞାମହୋଦ୍ୟୋଗଂ ଜନଂ ମୂକଜଡାଲସମ୍ ।
କରୋତି ତତ୍ତ୍ୱବୋଧୋଽୟମତସ୍ତ୍ୟକ୍ତୋ ବୁଭୁକ୍ଷଭିଃ ॥ ୧୫-୩॥
ଆ ତତ୍ତ୍ୱବୋଧ ମୂଂଗା ଜଡ ଅନେ ଆଳସୁ ମନୁଷ୍ୟନେ
(କମଶ:) ବାଚାଳ, ବୁଦ୍ଧିମାନ ଅନେ ଉଦ୍ୟୋଗୀ ବନାବେ ଛେ. ଆଥୀ
ଭୋଗାଭିଲାଷୀ ମନୁଷ୍ୟୋ ବଡେ ଏ ତ୍ୟଜାୟେଲୋ ଛେ. ୩
ନ ତ୍ୱଂ ଦେହୋ ନ ତେ ଦେହୋ ଭୋକ୍ତା କର୍ତା ନ ବା ଭବାନ୍ ।
ଚିଦ୍ରୂପୋଽସି ସଦା ସାକ୍ଷୀ ନିରପେକ୍ଷଃ ସୁଖଂ ଚର ॥ ୧୫-୪॥
ତୁଂ ଦେହ ନଥୀ, ତେମ ଦେହ ତାରୋ ନଥୀ, ତୁଂ ଭୋକତା କେ କର୍ତା
ପଣ ନଥୀ, (ତୁଂ ତୋ) ସଦା ଚିତସ୍ୱରୂପ ସାକ୍ଷୀ ଅନେ କୋଈନା ପର
ପଣ ଆଧାର ନ ରାଖନାରୋ ଛେ, ମାଟେ ସୁଖପୂର୍ୱକ ବିଚର. ୪.
ରାଗଦ୍ୱେଷୌ ମନୋଧର୍ମୌ ନ ମନସ୍ତେ କଦାଚନ ।
ନିର୍ୱିକଲ୍ପୋଽସି ବୋଧାତ୍ମା ନିର୍ୱିକାରଃ ସୁଖଂ ଚର ॥ ୧୫-୫॥
ରାଗ ଅନେ ଦ୍ୱେଷ ମନନା ଧର୍ମୋ ଛେ ଅନେ ମନ ତୋ ତାରୁଂ କଦୀ ପଣ
ଛେ ଜ ନହି. ତୁଂ ତୋ ନିବିକଲ୍ପ, ବୋଧସ୍ୱରୂପ, ନିର୍ୱିକାର
ଛେ, (ମାଟେ) ସଖପୂର୍ୱକ ବିଚର. ପ
ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ଚାତ୍ମାନଂ ସର୍ୱଭୂତାନି ଚାତ୍ମନି ।
ବିଜ୍ଞାୟ ନିରହଙ୍କାରୋ ନିର୍ମମସ୍ତ୍ୱଂ ସୁଖୀ ଭବ ॥ ୧୫-୬॥
ସର୍ୱ ଭୂତୋମାଂ ପୋତାନା ଆତ୍ମା ଅନେ ପୋତାନା ଆତ୍ମାମାଂ
ସର୍ୱ ଭୂତୋ (ରହେଲା) ଜାଣୀନେ ଅନେ ଅହଂକାର ଅନେ ମମତ୍ୱଥୀ
ରହିତ ବନୀନେ ତୁଂ ସୁଖୀ ଥା. ୬
ବିଶ୍ୱଂ ସ୍ଫୁରତି ଯତ୍ରେଦଂ ତରଂଗା ଇବ ସାଗରେ ।
ତତ୍ତ୍ୱମେବ ନ ସନ୍ଦେହଶ୍ଚିନ୍ମୂର୍ତେ ବିଜ୍ୱରୋ ଭବ ॥ ୧୫-୭॥
ସମୁଦ୍ରମାଂ ତରଂଗୋନୀ ଜେମ ଜ୍ୟାଂ ଆ ବିଶ୍ୱ ସ୍ଫୂରେ ଛେ, ତେ ତୁଂ ଜ
ଛେ, (ତେମାଂ) ସଂଦେହ ନଥୀ. ହେ ଚିତ୍ସ୍ୱରୂପ! (ଜନକ) ସଂତାପ ରହିତ ଥା.
ଶ୍ରଦ୍ଧସ୍ୱ ତାତ ଶ୍ରଦ୍ଧସ୍ୱ ନାତ୍ର ମୋଽହଂ କୁରୁଷ୍ୱ ଭୋଃ ।
ଜ୍ଞାନସ୍ୱରୂପୋ ଭଗବାନାତ୍ମା ତ୍ୱଂ ପ୍ରକୃତେଃ ପରଃ ॥ ୧୫-୮॥
ସୌମ୍ୟ! ଶ୍ରଦ୍ଧା ରାଖ, ଶ୍ରଦ୍ଧା ରାଖ, ଅହୀଂ ମୋହ ନ ପାମ.
ତୁଂ ଜ୍ଞାନସ୍ୱରୂପ, ଭଗବାନ, ଆତ୍ମା, ପ୍ରକୃତିଥୀ ପର ଛେ. ୮
ଗୁଣୈଃ ସଂବେଷ୍ଟିତୋ ଦେହସ୍ତିଷ୍ଠତ୍ୟାୟାତି ଯାତି ଚ ।
ଆତ୍ମା ନ ଗଂତା ନାଗଂତା କିମେନମନୁଶୋଚସି ॥ ୧୫-୯॥
ଗୁଣୋ ସତ୍ତ୍ୱ, ରଜସ ଆ ତମସ) ବଡେ ଢଂକାୟଲା ଦେହ ସ୍ଥିତ
ରହେ ଛେ, ଆବେ ଛେ ଅନେ ଜାୟ ଛେ. ଆତ୍ମା ଜତୋ ପଣ ନଥୀ ଅନେ
ଆବତୋ ପଣ ନଥୀ. ଶା ମାଟେ ତୁଂ ତେନୋ ଶୋକ କରେ ଛେ.? ୯
ଦେହସ୍ତିଷ୍ଠତୁ କଲ୍ପାନ୍ତଂ ଗଚ୍ଛତ୍ୱଦ୍ୟୈବ ବା ପୁନଃ ।
କ୍ୱ ବୃଦ୍ଧିଃ କ୍ୱ ଚ ବା ହାନିସ୍ତବ ଚିନ୍ମାତ୍ରରୂପିଣଃ ॥ ୧୫-୧୦॥
ଦେହ କଲ୍ପନା ଅଂତ ସୁଧୀ ରହୋ କେ ପଛୀ ଆଜେ ଜ ପଡୋ. ତୁଂ କେ
ଜେ ଚିନ୍ମାତ୍ରସ୍ୱରୂପ ଛେ ତେନୀ (ତେଥୀ) ଶୀ ବୃଦ୍ଧି ଛେ କେ ଶୀ ହାନି ଛେ ?
ତ୍ୱୟ୍ୟନଂତମହାମ୍ଭୋଧୌ ବିଶ୍ୱବୀଚିଃ ସ୍ୱଭାବତଃ ।
ଉଦେତୁ ବାସ୍ତମାୟାତୁ ନ ତେ ବୃଦ୍ଧିର୍ନ ବା କ୍ଷତିଃ ॥ ୧୫-୧୧॥
ତାରାରୂପୀ ଅନଂତ ମହାସାଗରମାଂ ବିଶ୍ୱରୂପୀ ତରଂଗ ଆପୋଆପ
ଉଦୟ ପାମୋ କେ ଅସ୍ତ ପାମୋ, ତେଥୀ ତାରୀ ବୃଦ୍ଧି ପଣ ନଥୀ
ଥତୀ କେ ହାନି ପଣ ନଥୀ ଥତୀ. ୧୧
ତାତ ଚିନ୍ମାତ୍ରରୂପୋଽସି ନ ତେ ଭିନ୍ନମିଦଂ ଜଗତ୍ ।
ଅତଃ କସ୍ୟ କଥଂ କୁତ୍ର ହେୟୋପାଦେୟକଲ୍ପନା ॥ ୧୫-୧୨॥
ସୌମ୍ୟ! ତୁଂ ଚିନ୍ମାତ୍ରସ୍ୱରୂପ ଛେ; ଆ ଜଗତ ତାରାଥୀ ଭିନ୍ନ
ନଥୀ, ତୋ ପଛୀ ତ୍ୟାଜ୍ୟ ଅନେ ଗ୍ରାହ୍ୟନୀ କଲ୍ପନା କୋନେ, କେବୀ ରୀତେ ଅନେ
କୟାଂ ହୋଈ ଶକେ? ୧୨
ଏକସ୍ମିନ୍ନବ୍ୟଯେ ଶାନ୍ତେ ଚିଦାକାଶେଽମଲେ ତ୍ୱୟି ।
କୁତୋ ଜନ୍ମ କୁତୋ କର୍ମ କୁତୋଽହଙ୍କାର ଏବ ଚ ॥ ୧୫-୧୩॥
ଏକ,ଅବ୍ୟଯ, ଶାଂତ, ନିର୍ମଳ, ଚିଦାକାଶ ଏବା ତାରାମାଂ
ଜନ୍ମ କୟାଂଥୀ, କର୍ମ କ୍ୟାଂଥୀ ତେମ ଜ ଅହଂକାର ପଣ କୟାଂଥୀ? ୧୩
ଯତ୍ତ୍ୱଂ ପଶ୍ୟସି ତତ୍ରୈକସ୍ତ୍ୱମେବ ପ୍ରତିଭାସସେ ।
କିଂ ପୃଥକ୍ ଭାସତେ ସ୍ୱର୍ଣାତ୍ କଟକାଂଗଦନୂପୁରମ୍ ॥ ୧୫-୧୪॥
ଜେ ଜେ ତୁଂ ଜୁଏ ଛେ, ତ୍ୟାଂ ତ୍ୟାଂ ତୁଂ ଜ ଏକଲୋ ଭାସମାନ ଥାୟ
ଛେ. ଶୁଂ କହୁଂ, ବାଜୁବଂଧ ଅନେ ଝାଂଝର ସୋନାଥୀ ଭିନ୍ନ ଭାସେ ଛେ ଖରାଂ?
ଅୟଂ ସୋଽହମୟଂ ନାହଂ ବିଭାଗମିତି ସଂତ୍ୟଜ ।
ସର୍ୱମାତ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ନିଃସଙ୍କଲ୍ପଃ ସୁଖୀ ଭବ ॥ ୧୫-୧୫॥
(ଜେ) ଆ ଛେ ତେ “ହୁଂ” ଛୁଂ. ଅନେ ଆ “ହୁଂ” ନଥୀ ଏବା ଭେଦ-
ଭାବନେ ଛୋଡୀ ଦେ. ବଧୁଂ ଯ ଆତ୍ମା ଜ ଛେ ଏମ ନିଶ୍ଚୟ କରୀ ସଂକଲ୍ପ.
ରହିତ ବନୀ ସୁଖୀ ଥା. ୧୫
ତବୈବାଜ୍ଞାନତୋ ବିଶ୍ୱଂ ତ୍ୱମେକଃ ପରମାର୍ଥତଃ ।
ତ୍ୱତ୍ତୋଽନ୍ୟୋ ନାସ୍ତି ସଂସାରୀ ନାସଂସାରୀ ଚ କଶ୍ଚନ ॥ ୧୫-୧୬॥
ତାରା ଅଜ୍ଞାନଥୀ ଜ ଆ ବିଶ୍ୱ ଭାସେ ଛେ, ପରଂତୁ ବସ୍ତୁତଃ
ତୋ ତୁଂ ଏକଲୋ ଜ ଛେ. ତାରାଥୀ ଜୁଦୋ ବୀଜୋ କୋଈ ସଂସାରୀ (ଅର୍ଥାତ୍
ବଦ୍ଧ) ନେ ଅସଂସାରୀ (ଅର୍ଥାତ୍ ମୁକତ) ଛେ ଜ ନହି. ୧୬
ଭ୍ରାନ୍ତିମାତ୍ରମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ନ କିଂଚିଦିତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ନିର୍ୱାସନଃ ସ୍ଫୂର୍ତିମାତ୍ରୋ ନ କିଂଚିଦିବ ଶାମ୍ୟତି ॥ ୧୫-୧୭॥
ଆ ଭ୍ରାନ୍ତିରୂପ ବିଶ୍ୱ କାଂଈ ଜ ନଥୀ ଏବୋ ନିଶ୍ଚୟ କରନାର,
ବାସନାରହିତ ଅନେ କେବଳ ଚୈତନ୍ୟରୂପ ମନୁଷ୍ୟ ଜାଣେ କାଂଈ ଛେ ଜ ନହି,
ତେମ ଶାଂତ ବନେ ଛେ. ୧୭
ଏକ ଏବ ଭବାମ୍ଭୋଧାବାସୀଦସ୍ତି ଭବିଷ୍ୟତି ।
ନ ତେ ବନ୍ଧୋଽସ୍ତି ମୋକ୍ଷୋ ବା କୃତ୍ୟକୃତ୍ୟଃ ସୁଖଂ ଚର ॥ ୧୫-୧୮॥
ସଂସାରସାଗରମାଂ ଏକ ତୁଂ ଜ ହତୋ, ଛେ ଅନେ ହୋଈଶ. ତନେ
ବଂଧ ପଣ ନଥୀ ଅନେ ମୋକ୍ଷ ପଣ ନଥୀ, ମାଟେ କୃତାର୍ଥ ହୋଈ ସୁଖୀ ଥା. ୧୮
ମା ସଙ୍କଲ୍ପବିକଲ୍ପାଭ୍ୟାଂ ଚିତ୍ତଂ କ୍ଷୋଭୟ ଚିନ୍ମୟ ।
ଉପଶାମ୍ୟ ସୁଖଂ ତିଷ୍ଠ ସ୍ୱାତ୍ମନ୍ୟାନନ୍ଦବିଗ୍ରହେ ॥ ୧୫-୧୯॥
ଚିତ୍ସ୍ୱରୂପ (ଜନକ)! ସଂକଲ୍ପ-ବିକଲ୍ପଥୀ ତାରା ଚିତ୍ତନୋ
କ୍ଷୋଭ ନ କର. ଶାଂତ ବନୀ ଆନଂଦ -ସ୍ୱରୂପ ଆତ୍ମାମାଂ ସ୍ଥିତ ଥା. ୧୯
ତ୍ୟଜୈବ ଧ୍ୟାନଂ ସର୍ୱତ୍ର ମା କିଂଚିଦ୍ ହୃଦି ଧାରୟ ।
ଆତ୍ମା ତ୍ୱଂ ମୁକ୍ତ ଏବାସି କିଂ ବିମୃଶ୍ୟ କରିଷ୍ୟସି ॥ ୧୫-୨୦॥
ଧ୍ୟାନନୋ ତୋ ସର୍ୱତ୍ର ତ୍ୟାଗ କର ଅନେ ହୃଦୟମାଂ କାଂଈ ପଣ
ସ୍ମରଣ କର ନହି. ତୁଂ ଆତ୍ମା (ହୋଈ) ମୁକତ ଜ ଛେ ତୋ ପଛୀ
ବିଚାର କରୀନେ ଶୁଂ କରବାନୋ ଛେ? ୧୦
ପ୍ରକରଣ ୧୬ – ବିଶେଷଜ୍ଞାନୋପଦେଶପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ଆଚକ୍ଷ୍ୱ ଶୃଣୁ ବା ତାତ ନାନାଶାସ୍ତ୍ରାଣ୍ୟନେକଶଃ ।
ତଥାପି ନ ତବ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟଂ ସର୍ୱବିସ୍ମରଣାଦ୍ ଋତେ ॥ ୧୬-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକେ କହ୍ୟୁଂ: ସୌମ୍ୟ! ବିବିଧ ଶାସ୍ତ୍ରୋନେ ତୁଂ ଅନେକବାର କହେ
ଅଥବା ସାଂଭଳ, ପରଂତୁ ବଧୁଂ ଭୂଲୀ ଜବା ବିନା ତନେ ଶାଂତି ଥଶେ ନହି. ୧
ଭୋଗଂ କର୍ମ ସମାଧିଂ ବା କୁରୁ ବିଜ୍ଞ ତଥାପି ତେ ।
ଚିତ୍ତଂ ନିରସ୍ତସର୍ୱାଶମତ୍ୟର୍ଥଂ ରୋଚୟିଷ୍ୟତି ॥ ୧୬-୨॥
ଜ୍ଞାନୀ (ଜନକ)! ଭୋଗ, କର୍ମ କେ ସମାଧି ଗମେ ତେ କର,
ପରଂତୁ ବଧୀ ଆଶାଓଥୀ ରହିତ ବନ୍ୟୁଂ ହୋବା ଛତାଂ ତାରୁ ଚିତ୍ତ ତନେ
ଅତ୍ୟଂତ ଲୋଭାବଶେ. ର
ଆୟାସାତ୍ସକଲୋ ଦୁଃଖୀ ନୈନଂ ଜାନାତି କଶ୍ଚନ ।
ଅନେନୈବୋପଦେଶେନ ଧନ୍ୟଃ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ନିର୍ୱୃତିମ୍ ॥ ୧୬-୩॥
ପରିଶ୍ରମଥୀ ବଧାୟ ମନୁଷ୍ୟ ଦୁଃଖୀ ଥାୟ ଛେ (ପରଂତୁ) ଏନେ
କୋଈ ଜାଣୀ ଶକତୁଂ ନଥୀ. ଆ ଉପଦେଶଥୀ ଧନ୍ୟ (କୃତାର୍ଥ ବନେଲୋ)
ନିର୍ୱାଣରୂପ ପରମସୁଖନେ ପାମେ ଛେ. ୩
ବ୍ୟାପାରେ ଖିଦ୍ୟତେ ଯସ୍ତୁ ନିମେଷୋନ୍ମେଷୟୋରପି ।
ତସ୍ୟାଲସ୍ୟ ଧୁରୀଣସ୍ୟ ସୁଖଂ ନନ୍ୟସ୍ୟ କସ୍ୟଚିତ୍ ॥ ୧୬-୪॥
ଜେ (ପୁରୁଷ) ଆଂଖନୀ ମୀଂଚବା-ଉଧାଡବାନୀ କ୍ରିୟାଥୀ ପଣ
ଖେଦ ପାମେ ଛେ, ତେବା ଆଳସୁଓନା ସରଦାରନେ ଜ ସୁଖ ପ୍ରାପ୍ତ ଥାୟ ଛେ
ବୀଜା କୋଈନେ ନହି. ୪
ଇଦଂ କୃତମିଦଂ ନେତି ଦ୍ୱଂଦ୍ୱୈର୍ମୁକ୍ତଂ ଯଦା ମନଃ ।
ଧର୍ମାର୍ଥକାମମୋକ୍ଷେଷୁ ନିରପେକ୍ଷଂ ତଦା ଭବେତ୍ ॥ ୧୬-୫॥
ଆ କର୍ୟୁଂ ଅନେ ଆ ନହି ଆବା ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୋଥୀ ମନ ଜ୍ୟାରେ ମୁକତ ବନେ
ଛେ ତ୍ୟାରେ (ତେ) ଧର୍ମ, ଅର୍ଥ, କାମ ଅନେ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରତ୍ୟେ ଉଦାସୀନ ବନେ ଛେ.
ବିରକ୍ତୋ ବିଷୟଦ୍ୱେଷ୍ଟା ରାଗୀ ବିଷୟଲୋଲୁପଃ ।
ଗ୍ରହମୋକ୍ଷବିହୀନସ୍ତୁ ନ ବିରକ୍ତୋ ନ ରାଗବାନ୍ ॥ ୧୬-୬॥
ବିଷୟୋନୋ ଦ୍ୱେଷୀ ବିରକତ ଛେ, ବିଷୟୋମାଂ ଲୋଲୁପ ରାଗୀ ଛେ;
ପରଂତୁ ଗ୍ରହଣ କେ ତ୍ୟାଗ ବିନାନୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ବଂନେଥୀ ପର ଗୟେଲୋ
ଜୀବନ୍ମୁକତ) ବିରକତ ପଣ ନଥୀ ତେମ ଜ ରାଗୀ ପଣ ନଥୀ. ୬
ହେୟୋପାଦେୟତା ତାବତ୍ସଂସାରବିଟପାଂକୁରଃ ।
ସ୍ପୃହା ଜୀବତି ଯାବଦ୍ ବୈ ନିର୍ୱିଚାରଦଶାସ୍ପଦମ୍ ॥ ୧୬-୭॥
ଜୟାଂ ସୁଧୀ ସ୍ପୃହା (ତୃଷ୍ଣା) ଜୀବତୀ ହୋୟ ଛେ; ତ୍ୟାଂ ସୁଧୀ
ଜ ଗ୍ରହଣ ଅନେ ତ୍ୟାଗନୀ ଭାବନା ସଂସାରୂପୀ ବୃକ୍ଷନୋ ଅଂକୁର ଗଣାୟ
ଛେ. (ଏ ସ୍ପୃହା ନ ହୋୟ ତୋ ତେ ଗ୍ରହଣ ଅନେ ତ୍ୟାଗନୀ ଭାବନା)
ନିର୍ୱିକଲ୍ପ ଅବସ୍ଥାରୂପ ଜ ଛେ. ୭
ପ୍ରବୃତ୍ତୌ ଜାୟତେ ରାଗୋ ନିର୍ୱୃତ୍ତୌ ଦ୍ୱେଷ ଏବ ହି ।
ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୋ ବାଲବଦ୍ ଧୀମାନ୍ ଏବମେବ ବ୍ୟବସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୬-୮॥
ପ୍ରବୃତ୍ତିମାଂଥୀ ଆସକ୍ତି ଜନ୍ମେ ଛେ; ତେମ ଜ ନିବୃତିମାଂଥୀ
ଦ୍ୱେଷ. ଆଥୀ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଅନେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱରହିତ ପୁରୁଷ ବାଳକନୀ ପେଠେ ଜେମ
ନେ ତେମ ସ୍ଥିତ ରହେ ଛେ. ୮
ହାତୁମିଚ୍ଛତି ସଂସାରଂ ରାଗୀ ଦୁଃଖଜିହାସୟା ।
ବୀତରାଗୋ ହି ନିର୍ଦୁଃଖସ୍ତସ୍ମିନ୍ନପି ନ ଖିଦ୍ୟତି ॥ ୧୬-୯॥
ରାଗୀ ପୁରୁଷ ଦୁଃଖଥୀ ଦୂର ଥବାନୀ ଈଚ୍ଛାଥୀ ସଂସାରନେ ଛୋଡବା
ଇଚ୍ଛେ ଛେ; ପରଂତୁ ରାଗରହିତ ଅନେ ଦୁ:ଖରହିତ (ବୀତରାଗୀ) ପୁରୁଷ ତେ
(ସଂସାର) ମାଂ ପଣ ଖେଦ ପାମତୋ ନଥୀ. ୯
ଯସ୍ୟାଭିମାନୋ ମୋକ୍ଷେଽପି ଦେହେଽପି ମମତା ତଥା ।
ନ ଚ ଜ୍ଞାନୀ ନ ବା ଯୋଗୀ କେବଲଂ ଦୁଃଖଭାଗସୌ ॥ ୧୬-୧୦॥
ଜେନେ ମୋକ୍ଷ ବିଷେ ପଣ ଆସକ୍ତି ଛେ; ତେମ ଜ ଦେହମାଂ ପଣ
ମମତା ଛେ ତେ ଯୋଗୀ ପଣ ନଥୀ ଅନେ ଜ୍ଞାନୀ ପଣ ନଥୀ; ପରଂତୁ
କେବଳ ଦୁଃଖନେ ଜ ପାମେ ଛେ. ୧୦
ହରୋ ଯଦ୍ୟୁପଦେଷ୍ଟା ତେ ହରିଃ କମଲଜୋଽପି ବା ।
ତଥାପି ନ ତବ ସ୍ୱାଥ୍ୟଂ ସର୍ୱବିସ୍ମରଣାଦୃତେ ॥ ୧୬-୧୧॥
ଜୋ ଶଂକର ତାରା ଉପଦେଶକ ଥାୟ କେ ବିଷ୍ଣୁ ଅଥବା କମଳମାଂଥୀ
ଜନ୍ମେଲା (ବ୍ରହ୍ମ) ପଣ ଉପଦେଶକ ଥାୟ, ତୋପଣ ବଧୁଂ ଭୂଲୀ ଜବା
ସିବାୟ ତନେ ଶାଂତି ଥବାନୀ ନଥୀ. ୧୧
ପ୍ରକରଣ ୧୭ – ତତ୍ୱସ୍ୱରୂପପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ତେନ ଜ୍ଞାନଫଲଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ଯୋଗାଭ୍ୟାସଫଲଂ ତଥା ।
ତୃପ୍ତଃ ସ୍ୱଚ୍ଛେନ୍ଦ୍ରିୟୋ ନିତ୍ୟଂ ଏକାକୀ ରମତେ ତୁ ଯଃ ॥ ୧୭-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକେ କହ୍ୟୁଂ: ଜେ ପୁରୂଷ ସଂତୋଷୀ ଅନେ ଶୁଦ୍ଧ ଇଂଦ୍ରିୟବାଳୋ
ହୋଈ ସଦାୟ ଏକଲୋ ଜ ଆନଂଦମାଂ ରହେ ଛେ, ତେଣେ ଜ ଜ୍ଞାନନୁଂ ଫଳ ଅନେ
ଯୋଗାଭ୍ୟାସନୁଂ ଫଳ ପ୍ରାପ୍ତ କର୍ୟୁଂ ଛେ. ୧
ନ କଦାଚିଜ୍ଜଗତ୍ୟସ୍ମିନ୍ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞୋ ହନ୍ତ ଖିଦ୍ୟତି ।
ଯତ ଏକେନ ତେନେଦଂ ପୂର୍ଣଂ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡମଣ୍ଡଲମ୍ ॥ ୧୭-୨॥
ଅହୋ! ଆ ଜଗତମାଂ ତତ୍ୱନେ ଜାଣନାରୋ କଦୀ ପଣ ଖେଦ
ପାମତୋ ନଥୀ, କାରଣ କେ ତେନା ଏକଲା ବଡେ ଜ ଆ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡମଂଡଲ
ବ୍ୟାପ୍ତ ଥୟୁଂ ଛେ. (ଅର୍ଥାତ ତେନା ସିବାୟ ବୀଜୁଂ କାଂଈ ଛେ ଜ ନହି.) ର
ନ ଜାତୁ ବିଷୟାଃ କେଽପି ସ୍ୱାରାମଂ ହର୍ଷୟନ୍ତ୍ୟମୀ ।
ସଲ୍ଲକୀପଲ୍ଲବପ୍ରୀତମିବେଭଂ ନିମ୍ବପଲ୍ଲବାଃ ॥ ୧୭-୩॥
ଶଲ୍ଲକୀ ନାମନୀ ବନସ୍ପତିନାଂ ପାନ ଖାଈ ଆନଂଦିତ ଥୟେଲା
ହାଥୀନେ ଜେମ ଲୀମଡାନାଂ (କଡବାଂ) ପାନ ହର୍ଷ ପମାଡତାଂ ନଥୀ, ତେମ
ଆତ୍ମାରାମ ପୁରୁଷନେ ଆ କୋଈ ବିଷୟୋ କଦୀ ପଣ ହର୍ଷ ପମାଡତା ନଥୀ.୩
ଯସ୍ତୁ ଭୋଗେଷୁ ଭୁକ୍ତେଷୁ ନ ଭବତ୍ୟଧିବାସିତଃ ।
ଅଭୁକ୍ତେଷୁ ନିରାକାଂକ୍ଷୀ ତଦୃଶୋ ଭବଦୁର୍ଲଭଃ ॥ ୧୭-୪॥
ଜେ ମନୁଷ୍ୟ ଭୋଗବାୟେଲା ଭୋଗୋମାଂ ଆସକ୍ତ ଥତୋ ନଥୀ ଅନେ ନ
ଭୋଗବାୟେଲା ପ୍ରତ୍ୟେ ଆକାଂକ୍ଷାରହିତ ଛେ, ତେବୋ ମନୁଷ୍ୟ ସଂସାରମାଂ
ଦୁର୍ଲଭ ଛେ.୪
ବୁଭୁକ୍ଷୁରିହ ସଂସାରେ ମୁମୁକ୍ଷୁରପି ଦୃଶ୍ୟତେ ।
ଭୋଗମୋକ୍ଷନିରାକାଂକ୍ଷୀ ବିରଲୋ ହି ମହାଶୟଃ ॥ ୧୭-୫॥
ଅହୀଂ ସଂସାରମାଂ ଭୋଗେଚ୍ଛୁ ତେମ ଜ ମୋକ୍ଷେଚ୍ଛୁ ଦେଖାୟ ଛେ;
(ପରଂତୁ) ଭୋଗ ଅନେ ମୋକ୍ଷ ବଂନେ ପ୍ରତ୍ୟେ ନିରାକାଂକ୍ଷୀ ମହାତ୍ମା କୋଈକ
ବିରଲ ଜ ହୋୟ ଛେ. ପ
ଧର୍ମାର୍ଥକାମମୋକ୍ଷେଷୁ ଜୀବିତେ ମରଣେ ତଥା ।
କସ୍ୟାପ୍ୟୁଦାରଚିତ୍ତସ୍ୟ ହେୟୋପାଦେୟତା ନ ହି ॥ ୧୭-୬॥
କୋଈ ଉଦାର ବୁଦ୍ଧିବାଳାନେ ଜ ଧର୍ମ, ଅର୍ଥ, କର୍ମ ଅନେ ମୋକ୍ଷ
ତେମ ଜ ଜୀବନ ଅନେ ମରଣନେ ମାଟେ ତ୍ୟାଜ୍ୟ କେ ଗ୍ରାହ୍ୟଭାବ ହୋତୋ ନଥୀ. ୬
ବାଞ୍ଛା ନ ବିଶ୍ୱବିଲୟେ ନ ଦ୍ୱେଷସ୍ତସ୍ୟ ଚ ସ୍ଥିତୌ ।
ଯଥା ଜୀବିକୟା ତସ୍ମାଦ୍ ଧନ୍ୟ ଆସ୍ତେ ଯଥା ସୁଖମ୍ ॥ ୧୭-୭॥
ବିଶ୍ୱନା ବିଲୟନୀ ଈଚ୍ଛା ନଥୀ ଅନେ ତେ ରହେ ତୋ ଦେଷ ନଥୀ
ଆଥୀ ଧନ୍ୟ (କୃତାର୍ଥ ପୁରୁଷ) ସହଜ ମଳତୀ ଆଜୀବିକା ବଡେ
ସୁଖପୂର୍ୱକ ରହେ ଛେ. ୭
କୃତାର୍ଥୋଽନେନ ଜ୍ଞାନେନେତ୍ୟେବଂ ଗଲିତଧୀଃ କୃତୀ ।
ପଶ୍ୟନ୍ ଶୃଣ୍ୱନ୍ ସ୍ପୃଶନ୍ ଜିଘ୍ରନ୍ନ୍ ଅଶ୍ନନ୍ନାସ୍ତେ ଯଥା ସୁଖମ୍ ॥ ୧୭-୮॥
ଆ ଜ୍ଞାନ ବଡେ କୃତକୃତ୍ୟ ବନେଲୋ ଅନେ ତେଥୀ ଜ ଜେନୀ ବୁଦ୍ଧି
ଲୟ ପାମୀ ଗଈ ଛେ ତେବୋ କୃତାର୍ଥ ପୁରୁଷ ଜୋତୋ, ସାଂଭଳତୋ, ସ୍ପର୍ଶତୋ,
ସୂଂଧତୋ ଅନେ ଖାତୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ଈଦ୍ରିୟୋନା ବିଷୟୋନେ ଭୋଗବତୋ)
ସୁଖପୂର୍ୱକ ରହେ ଛେ. ୮
ଶୂନ୍ୟା ଦୃଷ୍ଟିର୍ୱୃଥା ଚେଷ୍ଟା ବିକଲାନୀନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ନ ସ୍ପୃହା ନ ବିରକ୍ତିର୍ୱା କ୍ଷୀଣସଂସାରସାଗରେ ॥ ୧୭-୯॥
ଜ୍ୟାରେ ସଂସାରରୂପ ସାଗର କ୍ଷୀଣ ଥାୟ, ତ୍ୟାର ଦୃଷ୍ଟି ଶୂନ୍ୟ ବନେ
ଛେ; କ୍ରିୟା ନିରର୍ଥକ ଥାୟ ଛେ, ଅନେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୋ କ୍ଷୁବ୍ଧ ବନେ ଛେ; ଆସକ୍ତି
ରହେତୀ ନଥୀ ତେମ ଜ ବିରକ୍ତି ପଣ ଥତୀ ନଥୀ. ୯
ନ ଜାଗର୍ତି ନ ନିଦ୍ରାତି ନୋନ୍ମୀଲତି ନ ମୀଲତି ।
ଅହୋ ପରଦଶା କ୍ୱାପି ବର୍ତତେ ମୁକ୍ତଚେତସଃ ॥ ୧୭-୧୦॥
ନଥୀ ଜାଗତୋ, ନଥୀ ସୂତୋ, ନଥୀ ଆଂଖ ଖୋଲତୋ କେ ନଥୀ
ବଂଧ କରତୋ. ଅହୋ, ମନଥୀ ମୁକତ ବନେଲାନୀ କେବୀ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଦଶା ଥାୟ ଛେ. ୧୦
ସର୍ୱତ୍ର ଦୃଶ୍ୟତେ ସ୍ୱସ୍ଥଃ ସର୍ୱତ୍ର ବିମଲାଶୟଃ ।
ସମସ୍ତବାସନା ମୁକ୍ତୋ ମୁକ୍ତଃ ସର୍ୱତ୍ର ରାଜତେ ॥ ୧୭-୧୧॥
ବଧୀ ବାସନାଓମାଂଥୀ ମୁକତ ବନେଲୋ ମୁକତ ପୁରୁଷ ସର୍ୱ
ଠେକାଣେ ସ୍ୱସ୍ଥ ଦେଖାୟ ଛେ, ସର୍ୱତ୍ର ନିର୍ମଳ ଅଂତଃକରଣବାଲୋ ରହେ ଛେ
ଅନେ ସର୍ୱତ୍ର ଶୋଭେ ଛେ. ୧୧
ପଶ୍ୟନ୍ ଶୃଣ୍ୱନ୍ ସ୍ପୃଶନ୍ ଜିଘ୍ରନ୍ନ୍ ଅଶ୍ନନ୍
ଗୃଣ୍ହନ୍ ବଦନ୍ ବ୍ରଜନ୍ ।
ଈହିତାନୀହିତୈର୍ମୁକ୍ତୋ ମୁକ୍ତ ଏବ ମହାଶୟଃ ॥ ୧୭-୧୨॥
ଈଚ୍ଛାଓ ଅନେ ଅନିଚ୍ଛାଓଥୀ ମୁକତ ମହାତ୍ମା ଜୋତୋ
ସାଂଭଳତୋ, ସ୍ପର୍ଶତୋ, ମୂକତୋ, ଖାତୋ, ଗ୍ରହଣ କରତୋ, ବୋଲତୋ, ଚାଲତେ
(ଛତାଂ) ମୁକ୍ତ ଜ ଛେ. ୧୨
ନ ନିନ୍ଦତି ନ ଚ ସ୍ତୌତି ନ ହୃଷ୍ୟତି ନ କୁପ୍ୟତି ।
ନ ଦଦାତି ନ ଗୃଣ୍ହାତି ମୁକ୍ତଃ ସର୍ୱତ୍ର ନୀରସଃ ॥ ୧୭-୧୩॥
ସର୍ୱ ଠେକାଣେ ରସରହିତ ମୁକତ ପୁରୁଷ ନିଦତୋ ନଥୀ, ବଖାଣତୋ
ନଥୀ, ଖୁଶ ଥତୋ ନଥୀ, ନାଖୁଶ ଥତୋ ନଥୀ, ଆପତୋ ନଥୀ
ତେମ ଜ ଲେତୋ ପଣ ନଥୀ. ୧୩
ସାନୁରାଗାଂ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ମୃତ୍ୟୁଂ ବା ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ।
ଅବିହ୍ୱଲମନାଃ ସ୍ୱସ୍ଥୋ ମୁକ୍ତ ଏବ ମହାଶୟଃ ॥ ୧୭-୧୪॥
ପ୍ରୀତିୟୁକ୍ତ ସ୍ତ୍ରୀ ଅଥବା ପାସେ ଆବେଲା ମୃତ୍ୟୁନେ ଜୋଈନେ ପଣ ଜେ
ମହାତ୍ମା ଅବିହ୍ୱଲ ଚିତ୍ତବାଳୋ ଅନେ ସ୍ୱସ୍ଥ ରହେ ଛେ, ତେ ମୁକତ ଜ ଛେ.
ସୁଖେ ଦୁଃଖେ ନରେ ନାର୍ୟାଂ ସମ୍ପତ୍ସୁ ଚ ବିପତ୍ସୁ ଚ ।
ବିଶେଷୋ ନୈବ ଧୀରସ୍ୟ ସର୍ୱତ୍ର ସମଦର୍ଶିନଃ ॥ ୧୭-୧୫॥
ବଧେୟ ସମଦର୍ଶୀ, ଧୀର ପୁରୁଷନେ ସୁଖମାଂ ଅନେ ଦୁଃଖମାଂ, ସ୍ତ୍ରୀମାଂ
ଅନେ ପୁରୁଷମାଂ, ସଂପତ୍ତିମାଂ ଅନେ ବିପତ୍ତିମାଂ କଶୋ ଜ ଫରକ ହୋତୋ ନଥୀ.
ନ ହିଂସା ନୈବ କାରୁଣ୍ୟଂ ନୌଦ୍ଧତ୍ୟଂ ନ ଚ ଦୀନତା ।
ନାଶ୍ଚର୍ୟଂ ନୈବ ଚ କ୍ଷୋଭଃ କ୍ଷୀଣସଂସରଣେ ନରେ ॥ ୧୭-୧୬॥
ଜନ ସଂସାର ନାଶ ପାମ୍ୟୋ ଛେ ତେବା ମନୁଷ୍ୟମାଂ ନଥୀ ହିଂସା, କେ
କରୁଣା, ନଥୀ ଉଦ୍ଧତାଈ କେ ନଥୀ ନମ୍ରତା, ନଥୀ ଐଶ୍ୱର୍ୟ କେ ନଥୀ କ୍ଷୋଭ.
ନ ମୁକ୍ତୋ ବିଷୟଦ୍ୱେଷ୍ଟା ନ ବା ବିଷୟଲୋଲୁପଃ ।
ଅସଂସକ୍ତମନା ନିତ୍ୟଂ ପ୍ରାପ୍ତାପ୍ରାପ୍ତମୁପାଶ୍ନୁତେ ॥ ୧୭-୧୭॥
ମୁକତ ପୁରୁଷ ବିଷୟୋନେ ଧିକକାରତୋ ନଥୀ କେ ବିଷୟୋମାଂ
ଆସକ୍ତ ପଣ ଥତୋ ନଥୀ. ସଦା ଅନାସକ୍ତ ଚିତ୍ତବାଳୋ ବନୀ ତେ
ପ୍ରାପ୍ତ ଅନେ ଅପ୍ରାପ୍ତ ବସ୍ତୁନୋ ଉପଭୋଗ କରେ ଛେ ୧୭
ସମାଧାନସମାଧାନହିତାହିତବିକଲ୍ପନାଃ ।
ଶୂନ୍ୟଚିତ୍ତୋ ନ ଜାନାତି କୈବଲ୍ୟମିବ ସଂସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୭-୧୮॥
ଜେନୁ ଚିତ୍ତ ନାଶ ପାମ୍ୟୁ (ଶୂନ୍ୟ) ଛେ (ସମାଧାନ କେ ଅସମାଧାନ,
କେ ଅହିତ(ଈତ୍ୟାଦି)ନୀ କଲ୍ପନାନେ ଜାଣତୋ ନଥୀ, (ପରଂତୁ) କୈବଲ୍ୟ
(ଅର୍ଥାତ୍ ମୋକ୍ଷ) ମାଂ ଜ ସ୍ଥିର ରହେ ଛେ. ୧୮
ନିର୍ମମୋ ନିରହଂକାରୋ ନ କିଂଚିଦିତି ନିଶ୍ଚିତଃ ।
ଅନ୍ତର୍ଗଲିତସର୍ୱାଶଃ କୁର୍ୱନ୍ନପି କରୋତି ନ ॥ ୧୭-୧୯॥
ମମତାରହିତ, ଅହଂତାରହିତ, କାଂଈ ଜ ନଥୀ ଏବା ନିଶ୍ୱୟ-
ବାଳୋ ଅନେ ଅଂଦରଥୀ ଜେନୀ ବଧୀ ଆଶାଓ ଲୟ ପାମୀ ଗଈ ଛେ
ଏବୋ ତେ କର୍ମ କରତୋ ଛତାଂ ଲେପାତୋ ନଥୀ. ୧୯
ମନଃପ୍ରକାଶସଂମୋହସ୍ୱପ୍ନଜାଡ୍ୟବିବର୍ଜିତଃ ।
ଦଶାଂ କାମପି ସମ୍ପ୍ରାପ୍ତୋ ଭବେଦ୍ ଗଲିତମାନସଃ ॥ ୧୭-୨୦॥
ଜେନୁଂ ମନ କ୍ଷୀଣ ବନ୍ୟୁଂ ଛେ ଅନେ ଜେ ମନନା ପ୍ରକାଶ
ଅଂଧକାର, ସ୍ୱପ୍ନ ଅନେ ଜଡତା (ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଷୁପ୍ତି)ଥୀ ରହିତ ଛେ,
ତେ କୋଈ (ଅବର୍ଣନୀୟ) ଦଶାନେ ପ୍ରାପ୍ତ ଥାୟ ଛେ. ୨୦
ପ୍ରକରଣ ୧୮ – ଶମପ୍ରକରଣ
ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ଉବାଚ ॥
ଯସ୍ୟ ବୋଧୋଦୟେ ତାବତ୍ସ୍ୱପ୍ନବଦ୍ ଭବତି ଭ୍ରମଃ ।
ତସ୍ମୈ ସୁଖୈକରୂପାୟ ନମଃ ଶାନ୍ତାୟ ତେଜସେ ॥ ୧୮-୧॥
ଅଷ୍ଟାବକେ କହ୍ୟୁଂ: ଜେନା ବୋଧନା ଉଦୟଥୀ (ଜଗତରୂପ) ଭ୍ରମ
ସ୍ୱପ୍ନ ଜେବୋ ଥଈ ଜାୟ ଛେ, ତେ ଏକମାତ୍ର ଆନଂଦରୂପ ଅନେ ଶାଂତ
ତେଜନେ ନମସ୍କାର. ହୋ. ୧
ଅର୍ଜୟିତ୍ୱାଖିଲାନ୍ ଅର୍ଥାନ୍ ଭୋଗାନାପ୍ନୋତି ପୁଷ୍କଲାନ୍ ।
ନ ହି ସର୍ୱପରିତ୍ୟାଗମନ୍ତରେଣ ସୁଖୀ ଭବେତ୍ ॥ ୧୮-୨॥
ସର୍ୱ ଧନ କମାଈନେ ପୁଷ୍କଳ ଭୋଗୋନେ (ମନୁଷ୍ୟ) ପ୍ରାପ୍ତ କରେ
ଛେ; (ପରଂତୁ) ବଧାନା ପରିତ୍ୟାଗ ବିନା ତେ ସୁଖୀ ଥତୋ ଜ ନଥୀ.
କର୍ତବ୍ୟଦୁଃଖମାର୍ତଣ୍ଡଜ୍ୱାଲାଦଗ୍ଧାନ୍ତରାତ୍ମନଃ ।
କୁତଃ ପ୍ରଶମପୀୟୂଷଧାରାସାରମୃତେ ସୁଖମ୍ ॥ ୧୮-୩॥
କର୍ମଜନ୍ୟ ଦୁଃଖରୂପୀ ସୂର୍ୟନୀ ଜବାଳାଥୀ ଜେନୁଂ ଅଂତର ବଳୀ
ଗୟୁଂ ଛେ ତେନେ ଶାଂତିରୂପୀ ଅମୃତଧାରାନୀ ବୃଷ୍ଟି ବିନା ସୁଖ କୟାଂଥୀ ମଳେ?
ଭବୋଽୟଂ ଭାବନାମାତ୍ରୋ ନ କିଂଚିତ୍ ପରମର୍ଥତଃ ।
ନାସ୍ତ୍ୟଭାବଃ ସ୍ୱଭାବାନାଂ ଭାବାଭାବବିଭାବିନାମ୍ ॥ ୧୮-୪॥
ଆ ସଂସାର କଲ୍ପନା ମାତ୍ର ଜ ଛେ ଅନେ ପରମାର୍ଥ ଦ୍ରଷ୍ଟିଥୀ
ତୋ କାଂଈ ଜ ନଥୀ. ଭାବରୂପ ଅନେ ଅଭାବରୂପ ପଦାର୍ଥୋମାଂ ସ୍ଥିତ
ବନେଲା ସ୍ୱଭାବନୋ ଅଭାବ ହୋତୋ ନଥୀ. ୪
ନ ଦୂରଂ ନ ଚ ସଂକୋଚାଲ୍ଲବ୍ଧମେବାତ୍ମନଃ ପଦମ୍ ।
ନିର୍ୱିକଲ୍ପଂ ନିରାୟାସଂ ନିର୍ୱିକାରଂ ନିରଂଜନମ୍ ॥ ୧୮-୫॥
ଆତ୍ମାନୁଂ ସ୍ୱରୂପ ଦୂର ନଥୀ ତେମ ଜ ସମୀପମାଂ ପଣ ନଥୀ.
(ଅର୍ଥାତ୍ ପରିଚ୍ଛିନ୍ନ ନଥୀ.) ପରଂତୁ (ତେ) ସଂକଲ୍ପ ରହିତ, ପ୍ରୟତ୍ନ-
ରହିତ, ବିକାରରହିତ ଅନେ ଶୁଦ୍ଧ ଏବୁଂ ହମେଶ ପ୍ରାପ୍ତ ଜ ଛେ. ପ
ବ୍ୟାମୋହମାତ୍ରବିରତୌ ସ୍ୱରୂପାଦାନମାତ୍ରତଃ ।
ବୀତଶୋକା ବିରାଜନ୍ତେ ନିରାବରଣଦୃଷ୍ଟୟଃ ॥ ୧୮-୬॥
ମାତ୍ର ମୋହନା ନିବୃତ ଥବାଥୀ ପୋତାନାଂ ସ୍ୱରୂପନୁଂ ମାତ୍ର ଗ୍ରହଣ ଥତାଂ
ଶୋକରହିତ ଅନେ ଆବରଣହୀନ ଦ୍ରଷ୍ଟିବାଳା (ପୁରୁଷୋ) ଶୋଭାୟମାନ ଥାୟ ଛେ. ୬
ସମସ୍ତଂ କଲ୍ପନାମାତ୍ରମାତ୍ମା ମୁକ୍ତଃ ସନାତନଃ ।
ଇତି ବିଜ୍ଞାୟ ଧୀରୋ ହି କିମଭ୍ୟସ୍ୟତି ବାଲବତ୍ ॥ ୧୮-୭॥
(ଆ) ବଧୁଂ (ଜଗତ) କଲ୍ପନା ମାତ୍ର ଛେ ଅନେ ଆତ୍ମା
ମୁକ୍ତ (ଅନେ) ନିତ୍ୟ ଛେ, ଏମ ଜାଣ୍ୟା ପଛୀ ଧୀର ପୁରୁଷ ବାଳକନୀ
ଜେମ ଶୁଂ ଚେଷ୍ଟା କରେ ଛେ ? ୭
ଆତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ଭାବାଭାବୌ ଚ କଲ୍ପିତୌ ।
ନିଷ୍କାମଃ କିଂ ବିଜାନାତି କିଂ ବ୍ରୂତେ ଚ କରୋତି କିମ୍ ॥ ୧୮-୮॥
ଆତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମ ଛେ ଅନେ ଭାବ ତେମ ଜ ଅଭାବ (ଅର୍ଥାତ୍ ସୃଷ୍ଟି
ତେମଜ ପ୍ରଲୟ) କଲ୍ପନା ମାତ୍ର ଛେ, ଏମ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟା ପଛୀ-
ନିଷ୍କାମ ମନୁଷ୍ୟ ଜାଣେ ଛେ ଶୁଂ, ବୋଲେ ଛେ ଶୁ ଅନେ କରେ ଛେ ଶୁଂ? ୮
ଅୟଂ ସୋଽହମୟଂ ନାହଂ ଇତି କ୍ଷୀଣା ବିକଲ୍ପନା ।
ସର୍ୱମାତ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ତୂଷ୍ଣୀମ୍ଭୂତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୧୮-୯॥
ବଧୁଂ ଆତ୍ମା ଜ ଛେ ଏମ ନିଶ୍ଚୟ କର୍ୟା ପଛୀ ଶାଂତ ବନେଲା
ଯୋଗୀନୀ ଆ “ହୁଂ” ଛୁଂ, ଆ “ହୁଂ” ନଥୀ, ଏବୀ କଲ୍ପନାଓ ନଷ୍ଟ ବନୀ ଜାୟ ଛେ. ୯
ନ ବିକ୍ଷେପୋ ନ ଚୈକାଗ୍ର୍ୟଂ ନାତିବୋଧୋ ନ ମୂଢତା ।
ନ ସୁଖଂ ନ ଚ ବା ଦୁଃଖଂ ଉପଶାନ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୧୮-୧୦॥
ଶାଂତ ବନେଲା ଯୋଗୀନେ ନଥୀ ବିକ୍ଷେପ କେ ନଥୀ ଏକାଗ୍ରତା, ନଥୀ
ଜ୍ଞାନ କେ ନଥୀ ମୂଢତା; ନଥୀ ସୁଖ କେ ନଥୀ ଦୁଃଖ. ୧୦
ସ୍ୱାରାଜ୍ୟେ ଭୈକ୍ଷବୃତ୍ତୌ ଚ ଲାଭାଲାଭେ ଜନେ ବନେ ।
ନିର୍ୱିକଲ୍ପସ୍ୱଭାବସ୍ୟ ନ ବିଶେଷୋଽସ୍ତି ଯୋଗିନଃ ॥ ୧୮-୧୧॥
ବିକଲ୍ପହୀନ (ବନେଲା) ସ୍ୱଭାବବାଳା ଯୋଗୀନେ ସ୍ୱରାଜ୍ୟମାଂ
କେ ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତିମାଂ, ଲାଭମାଂ କେ ହାନିମାଂ, ଲୋକୋମାଂ କେ ଜଂଗଲମାଂ କାଂଈଜ
ଫେର ହୋତୋ ନଥୀ. ୧୧
କ୍ୱ ଧର୍ମଃ କ୍ୱ ଚ ବା କାମଃ କ୍ୱ ଚାର୍ଥଃ କ୍ୱ ବିବେକିତା ।
ଇଦଂ କୃତମିଦଂ ନେତି ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୈର୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୧୮-୧୨॥
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୋଥୀ ମୁକତ ବନେଲା ଯୋଗୀନେ ଧର୍ମ ଶୋ ଅନେ କାମ ଶୋ
ଅନେ ଅର୍ଥ ଶୋ ଅନେ ’ ଆ କର୍ୟୁଂ ଅନେ ଆ ନହି ’ ଏବୋ ବିବେକ ଶୋ? ୧୨
କୃତ୍ୟଂ କିମପି ନୈବାସ୍ତି ନ କାପି ହୃଦି ରଂଜନା ।
ଯଥା ଜୀବନମେବେହ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୧୮-୧୩॥
ଜୀବନ୍ମୁକତ ଯୋଗୀନେ କଶୁଂ କର୍ତବ୍ୟ ଛେ ଜ ନହି; ତେମ ଜ ଅଂତରମାଂ
କଶୀ ପଣ ଆସକ୍ତ ନଥୀ (ତେ) ଅହୀଂ ଯଥାପ୍ରାପ୍ତ ଜୀବନ (ଜୀବେ ଛେ.)୧୩
କ୍ୱ ମୋହଃ କ୍ୱ ଚ ବା ବିଶ୍ୱଂ କ୍ୱ ତଦ୍ ଧ୍ୟାନଂ କ୍ୱ ମୁକ୍ତତା ।
ସର୍ୱସଂକଲ୍ପସୀମାୟାଂ ବିଶ୍ରାନ୍ତସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୧୮-୧୪॥
ସର୍ୱ ସଂକଲ୍ପନା ଅଂତ ପର ବିଶ୍ରାଂତ ବନେଲା (ଅର୍ଥାତ୍ ସର୍ୱ
ସଂକଲ୍ପୋନା ଅଂତନେ ପାମେଲା) ଯୋଗୀନେ ମୋହ କୟାଂ ଅନେ ବିଶ୍ୱ କୟାଂ,
ଏନୁଂ ଧ୍ୟାନ କ୍ୟାଂ ଅନେ ମୁକ୍ତି କ୍ୟାଂ? ୧୪
ଯେନ ବିଶ୍ୱମିଦଂ ଦୃଷ୍ଟଂ ସ ନାସ୍ତୀତି କରୋତୁ ବୈ ।
ନିର୍ୱାସନଃ କିଂ କୁରୁତେ ପଶ୍ୟନ୍ନପି ନ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୮-୧୫॥
ଜେ ଆ ବିଶ୍ୱ ନେ ଜୋତୋ ହୋୟ ତେ ଭଲେ ଏ ନଥୀ ଏମ କରୋ
(ଅର୍ଥାତ୍ ଗଣୋ); ପରଂତୁ ବାସନାରହିତ ପୁରୁଷ ଶୁଂ କରେ ଛେ? (ଅର୍ଥାତ୍
କାଂଈ ଜ କରତୋ ନଥୀ); କାରଣ କେ (ତେ) ଜୋତୋ ଛତାଂ ପଣ ଜୋତୋ ନଥୀ.
ଯେନ ଦୃଷ୍ଟଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସୋଽହଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ଚିନ୍ତୟେତ୍ ।
କିଂ ଚିନ୍ତୟତି ନିଶ୍ଚିନ୍ତୋ ଦ୍ୱିତୀୟଂ ଯୋ ନ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୮-୧୬॥
ଜେଣେ ପରବ୍ରହ୍ମ ଜୋୟୁଂ ହୋୟ ତେ ଭଣେଲ “ହୁଂ” ବ୍ରହ୍ମ ଛୁଂ ଏମ
ଚିଂତନ କରେ. (ପରଂତୁ) ଜେ ବୀଜୁଂ କଶୁଂ ଜୋତୋ ଜ ନଥୀ ଏବୋ
ଚିଂତନରହିତ (ମନୁଷ୍ୟ) ଶାନୁଂ ଚିତନ କରେ? ୧୬
ଦୃଷ୍ଟୋ ଯେନାତ୍ମବିକ୍ଷେପୋ ନିରୋଧଂ କୁରୁତେ ତ୍ୱସୌ ।
ଉଦାରସ୍ତୁ ନ ବିକ୍ଷିପ୍ତଃ ସାଧ୍ୟାଭାବାତ୍କରୋତି କିମ୍ ॥ ୧୮-୧୭॥
ଜେ ପୋତାନା ଆତ୍ମାନୋ ବିକ୍ଷେପ ଜୋତୋ ହୋୟ ତେ ଭଲେ ତେନୋ
ନିରୋଧ (ଅର୍ଥାତ୍ ଧ୍ୟାନ, ସମାଧି ଈତ୍ୟାଦି) କରେ; ପରଂତୁ ଜ୍ଞାନୀ
ପୁରୁଷ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ବନ୍ୟୋ ଜ ନଥୀ ତେ ସାଧ୍ୟନା ଅଭାବଥୀ (ଅର୍ଥାତ୍
ତେନେ କାଂଈ ପଣ ସାଧବାନୁଂ ରହେବୁଂ ଜ ନ ହୋବାଥୀ) ଶୁଂ କରେ? ୧୭
ଧୀରୋ ଲୋକବିପର୍ୟସ୍ତୋ ବର୍ତମାନୋଽପି ଲୋକବତ୍ ।
ନ ସମାଧିଂ ନ ବିକ୍ଷେପଂ ନ ଲୋପଂ ସ୍ୱସ୍ୟ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୮-୧୮॥
ଲୋକୋନୀ ଜେମ ବର୍ତତୋ ଛତାଂ ପଣ ଲୋକ କରତାଂ ଜୂଦୋ ଏବୋ
ଜ୍ଞାନୀ ପୋତାନୀ ସମାଧି କେ ବିକ୍ଷେପ କେ ଲେପ ଜୋତୋ ନଥୀ. ୧୮
ଭାବାଭାବବିହୀନୋ ଯସ୍ତୃପ୍ତୋ ନିର୍ୱାସନୋ ବୁଧଃ ।
ନୈବ କିଂଚିତ୍କୃତଂ ତେନ ଲୋକଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ବିକୁର୍ୱତା ॥ ୧୮-୧୯॥
ଜେ ଜ୍ଞାନୀ ଭାବ ଅନେ ଅଭାବଥୀ ରହିତ ଛେ ଅନେ ତୃପ୍ତ ଛେ
ତେ ଲୋକୋନୀ ନଜରେ କରତୋ ଛତାଂ ପଣ କାଂଈ ଜ କରତୋ ନଥୀ. ୧୯
ପ୍ରବୃତ୍ତୌ ବା ନିବୃତ୍ତୌ ବା ନୈବ ଧୀରସ୍ୟ ଦୁର୍ଗ୍ରହଃ ।
ଯଦା ଯତ୍କର୍ତୁମାୟାତି ତତ୍କୃତ୍ୱା ତିଷ୍ଠତଃ ସୁଖମ୍ ॥ ୧୮-୨୦॥
ଜେ ବଖତେ ଜେ କରବାନୁଂ ଆବୀ ପଡେ ତେ କରୀନେ ଆନଂଦଥୀ ରହେତା
ଜ୍ଞାନୀନେ ପ୍ରବୃତ୍ତିମାଂ କେ ନିବୃତ୍ତିମାଂ ଦୁରାଗ୍ରହ ହୋତୋ ଜ ନଥୀ. ୨୦
ନିର୍ୱାସନୋ ନିରାଲମ୍ବଃ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦୋ ମୁକ୍ତବନ୍ଧନଃ ।
କ୍ଷିପ୍ତଃ ସଂସ୍କାରବାତେନ ଚେଷ୍ଟତେ ଶୁଷ୍କପର୍ଣବତ୍ ॥ ୧୮-୨୧॥
ବାସନାରହିତ, କୋଈନା ଉପର ପଣ ଆଧାର ନ ରାଖନାରୋ,
ସ୍ୱଚ୍ଛଂଦ ଅନେ ବଂଧନୋମାଂଥୀ ଛୂଟେଲୋ (ମନୁଷ୍ୟ) ସଂସାରରୂପୀ ପବନ
ବଡେ ପ୍ରେରିତ ବନୀ ସୂକାଂ ପାଂଦଡାଂନୀ ଜେମ ଚେଷ୍ଟା କରେ ଛେ. ୨୧
ଅସଂସାରସ୍ୟ ତୁ କ୍ୱାପି ନ ହର୍ଷୋ ନ ବିଷାଦତା ।
ସ ଶୀତଲମନା ନିତ୍ୟଂ ବିଦେହ ଇବ ରାଜୟେ ॥ ୧୮-୨୨॥
ଅସଂସାରୀ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନୀ)ନେ କଶେ ପଣ ହର୍ଷ ନଥୀ କେ
ଶୋକ ନଥୀ ଶୀତଳ ମନବାଳୋ ତେ ହଂମେଶ ଦେହରହିତନୀ ଜେମ ଶୋଭେ ଛେ
କୁତ୍ରାପି ନ ଜିହାସାସ୍ତି ନାଶୋ ବାପି ନ କୁତ୍ରଚିତ୍ ।
ଆତ୍ମାରାମସ୍ୟ ଧୀରସ୍ୟ ଶୀତଲାଚ୍ଛତରାତ୍ମନଃ ॥ ୧୮-୨୩॥
ଶାଂତ ଅନେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାବାଳା ଅନେ ଆତ୍ମାମାଂ ଜ ସ୍ଥିର
ବନେଲା ଧୀର ପୁରୁଷନେ କଶୁଂ ପଣ ତ୍ୟଜବାନୀ ଈଚ୍ଛା ହୋତୀ ନଥୀ;
ତେମ ଜ କଶୁଂ ମେଳବାନୀ ପଣ ଆଶା ହୋତୀ ନଥୀ. ୨୩
ପ୍ରକୃତ୍ୟା ଶୂନ୍ୟଚିତ୍ତସ୍ୟ କୁର୍ୱତୋଽସ୍ୟ ଯଦୃଚ୍ଛୟା ।
ପ୍ରାକୃତସ୍ୟେବ ଧୀରସ୍ୟ ନ ମାନୋ ନାବମାନତା ॥ ୧୮-୨୪॥
ସ୍ୱଭାବଥୀ ଜ ଶୂନ୍ୟ ଚିତ୍ତବାଳା ଅନେ ସହଜ କର୍ମ କରତା ଧୀର
ପୁରୁଷନେ ସାମାନ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟନୀ ଜେମ ମାନ କେ ଅପମାନ ଲାଗତାଂ ନଥୀ.୨୪
କୃତଂ ଦେହେନ କର୍ମେଦଂ ନ ମୟା ଶୁଦ୍ଧରୂପିଣା ।
ଇତି ଚିନ୍ତାନୁରୋଧୀ ଯଃ କୁର୍ୱନ୍ନପି କରୋତି ନ ॥ ୧୮-୨୫॥
’ଆ କର୍ମ ଦେହ ବଡେ ଥୟୁଂ ଛେ ଅନେ ନହି କେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମ
ସ୍ୱରୂପ ଏବା ମାରା ବଡେ’ ଏମ ଜେ ସତତ ଚିତନ କରେ ଛେ ତେ
(କର୍ମ) କରତୋ ଛତାଂ ପଣ (କାଂଈ ଜ) କରତୋ ନଥୀ. ୨୫
ଅତଦ୍ୱାଦୀବ କୁରୁତେ ନ ଭବେଦପି ବାଲିଶଃ ।
ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତଃ ସୁଖୀ ଶ୍ରୀମାନ୍ ସଂସରନ୍ନପି ଶୋଭତେ ॥ ୧୮-୨୬॥
ଏମ ନ କହେନାରା (ଅର୍ଥାତ୍ ସାମାନ୍ୟ ମାଣସ)ନୀ ଜେମ ତେ
କର୍ମ କରେ ଛେ; ଛତାଂ ପଣ ତେ ନାଦାନ ହୋତୋ ନଥୀ. ଏବୋ ସୁଖୀ ଅନେ
ଶ୍ରୀମାନ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତ ସଂସାରମାଂ ରହେବା ଛତାଂ ଶୋଭେ ଛେ. ୨୬
ନାନାବିଚାରସୁଶ୍ରାନ୍ତୋ ଧୀରୋ ବିଶ୍ରାନ୍ତିମାଗତଃ ।
ନ କଲ୍ପତେ ନ ଜାତି ନ ଶୃଣୋତି ନ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୮-୨୭॥
ଅନେକ ପ୍ରକାରନା ବିଚାରୋଥୀ ଥାକୀ ଗୟେଲୋ ଅନେ ତେଥୀ ଜ ଶାଂତ ବନେଲୋ
ଧୀର ପୁରୁଷକଲ୍ପନା କରତୋ ନଥୀ, ଜାଣତୋ ନଥୀ,ସାଂଭଳତୋ ନଥୀ, ଜୋତୋ ନଥୀ.୨୭
ଅସମାଧେରବିକ୍ଷେପାନ୍ ନ ମୁମୁକ୍ଷୁର୍ନ ଚେତରଃ ।
ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ କଲ୍ପିତଂ ପଶ୍ୟନ୍ ବ୍ରହ୍ମୈବାସ୍ତେ ମହାଶୟଃ ॥ ୧୮-୨୮॥
ଜ୍ଞାନୀ ପୁରୁଷ ସମାଧିନା ଅଭାବନେ ଲୀଧେ ମୁମୁକ୍ଷୁ ନଥୀ; ତେମଜ
ବିକ୍ଷେପନା ଅଭାବଥୀ ତେମନାଥୀ. ଊଲଟୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ବଦ୍ଧ) ପଣ ନଥୀ; ପରଂତୁ
ବ୍ରହ୍ମାଶ୍ରୟ କରୀନେ (ଆ ବଧାନେ) କଲ୍ପନାମୟ ଜୋତୋ ବ୍ରହ୍ମରୂପେ ଜ ରହେ ଛେ. ୨୮
ଯସ୍ୟାନ୍ତଃ ସ୍ୟାଦହଂକାରୋ ନ କରୋତି କରୋତି ସଃ ।
ନିରହଂକାରଧୀରେଣ ନ କିଂଚିଦକୃତଂ କୃତମ୍ ॥ ୧୮-୨୯॥
ଜେନାମାଂ ଅହଂକାର ଛେ ତେ କାଂଈ ନ କରେ ତୋପଣ କର୍ମ କରେ ଜ ଛେ.
ଜୟାରେ ଅହଂକାରରହିତ ଧୀର ପୁରୁଷନେ ତୋ କାଂଈ ପଣ ଅକୃତ ଅଥବା
(ନ କରେଲୁଂ ଅଥବା କରେଲୁଂ) ଛେ ଜ ନହି. ୨୯
ନୋଦ୍ୱିଗ୍ନଂ ନ ଚ ସନ୍ତୁଷ୍ଟମକର୍ତୃ ସ୍ପନ୍ଦବର୍ଜିତମ୍ ।
ନିରାଶଂ ଗତସନ୍ଦେହଂ ଚିତ୍ତଂ ମୁକ୍ତସ୍ୟ ରାଜତେ ॥ ୧୮-୩୦॥
ଉଦ୍ୱେଗରହିତ ତେମ ଜ ସଂତୋଷରହିତ, ଅକର୍ତୃ, (ସଂକଲ୍ପରୂପ)
ସ୍ପଂଦରହିତ ନିରାଶ ଅନେ ସଂଦେହହୀନ ଏବୁଂ ମୁକ୍ତନୁଂ ଚିତ୍ତ ଶୋଭେ ଛେ. ୩୦.
ନିର୍ଧ୍ୟାତୁଂ ଚେଷ୍ଟିତୁଂ ବାପି ଯଚ୍ଚିତ୍ତଂ ନ ପ୍ରବର୍ତତେ ।
ନିର୍ନିମିତ୍ତମିଦଂ କିଂତୁ ନିର୍ଧ୍ୟାୟେତି ବିଚେଷ୍ଟତେ ॥ ୧୮-୩୧॥
ଧୀର ପୁରୁଷନୁଂ ଚିତ୍ତ ଧ୍ୟାନ କରବାନେ ଅଥବା କ୍ରିୟା କରବାନେ
ପ୍ରବୃତ ଥତୁଂ ନଥୀ, ପରଂତୁ ତେ କାଂଈ ପଣ ନିମିତ୍ତ ନ ହୋବା ଛତାଂ
(ଯଥାପ୍ରାପ୍ତ) ଧ୍ୟାନ .କରେ ଛେ ଅନେ କ୍ରିୟା କରେ ଛେ. .୩୧
ତତ୍ତ୍ୱଂ ଯଥାର୍ଥମାକର୍ଣ୍ୟ ମନ୍ଦଃ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ମୂଢତାମ୍ ।
ଅଥବା ଯାତି ସଂକୋଚମମୂଢଃ କୋଽପି ମୂଢବତ୍ ॥ ୧୮-୩୨॥
ସତ୍ୟ ତତ୍ତ୍ୱନେ ସାଂଭଳୀନେ ଜଡ ମନୁଷ୍ୟ ମୂଢ ବନେ ଛେ ଅଥବା
ସଂକୋଚ (ଗଭରାଟ)ନେ ପ୍ରାପ୍ତ କରେ ଛେ. କୋଈ ବୁଦ୍ଧିମାନ ପୁରୁଷନୀ ଦଶା
ପଣ (ବାହ୍ୟଦଷ୍ଟିଥୀ ତୋ) ମୂଢନା ଜେବୀ ଜ ଥାୟ ଛେ. ୩୨
ଏକାଗ୍ରତା ନିରୋଧୋ ବା ମୂଢୈରଭ୍ୟସ୍ୟତେ ଭୃଶମ୍ ।
ଧୀରାଃ କୃତ୍ୟଂ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ସୁପ୍ତବତ୍ସ୍ୱପଦେ ସ୍ଥିତାଃ ॥ ୧୮-୩୩॥
ମୂଢ ମନୁଷ୍ୟୋ ଏକାଗ୍ରତା ଅଥବା (ଚିତ୍ତ) ନିରୋଧନୋ ବାରଂବାର
ଅଭ୍ୟାସ କରେ ଛେ, ପରଂତୁ ଜ୍ଞାନୀଓ ତୋ ଆତ୍ମପଦମାଂ ସୂତେଲାନୀ ଜେମ
ସ୍ଥିର ବନେଲା ହୋଈ କାଂଈ କରବାପଣୁଂ ଜୋତା ଜ ନଥୀ. ୩୩
ଅପ୍ରୟତ୍ନାତ୍ ପ୍ରୟତ୍ନାଦ୍ ବା ମୂଢୋ ନାପ୍ନୋତି ନିର୍ୱୃତିମ୍ ।
ତତ୍ତ୍ୱନିଶ୍ଚୟମାତ୍ରେଣ ପ୍ରାଜ୍ଞୋ ଭବତି ନିର୍ୱୃତଃ ॥ ୧୮-୩୪॥
ପ୍ରୟତ୍ନ ନ କରବାଥୀ ଅଥବା ପ୍ରୟତ୍ନ ବଡେ ପଣ ମୂଢ ମନୁଷ୍ୟ
ସୁଖ ପାମତୋ ନଥୀ, ଜ୍ୟାରେ ମାତ୍ର ତତ୍ୱନୋ ନିଶ୍ଚୟ ଥତାଂ ଜ ବୁଦ୍ଧିମାନ
ମନୁଷ୍ୟ ସୁଖୀ ବନେ ଛେ. ୩୪
ଶୁଦ୍ଧଂ ବୁଦ୍ଧଂ ପ୍ରିୟଂ ପୂର୍ଣଂ ନିଷ୍ପ୍ରପଂଚଂ ନିରାମୟମ୍ ।
ଆତ୍ମାନଂ ତଂ ନ ଜାନନ୍ତି ତତ୍ରାଭ୍ୟାସପରା ଜନାଃ ॥ ୧୮-୩୫॥
ଶୁଦ୍ଧ, ଶୁଦ୍ଧ. ପ୍ରିୟ, ପୂର୍ଣ, ପ୍ରପଂଚରହିତ ଅନେ ଦୁଃଖରହିତ ଏବା
ଏ ଆତ୍ମାନେ ତେନା ଅଭ୍ୟାସମାଂ ପରାୟଣ ରହେନାରା ଲୋକୋ ଜାଣତା ନଥୀ.୩୫
ନାପ୍ନୋତି କର୍ମଣା ମୋକ୍ଷଂ ବିମୂଢୋଽଭ୍ୟାସରୂପିଣା ।
ଧନ୍ୟୋ ବିଜ୍ଞାନମାତ୍ରେଣ ମୁକ୍ତସ୍ତିଷ୍ଠତ୍ୟବିକ୍ରିୟଃ ॥ ୧୮-୩୬॥
ମୂଢ ପୁରୁଷ ଅଭ୍ୟାସରୂପ କର୍ମ ବଡେ ମୋକ୍ଷନେ ପ୍ରାପ୍ତ କରୀ ଶକତୋ
ନଥୀ. ଜ୍ଞାନୀ ପୁରୁଷ ବିଜ୍ଞାନ ମାତ୍ରଥୀ ଜ ମୁକତ ଅନେ ନିର୍ୱିକାର ବନେ ଛେ.୩୬
ମୂଢୋ ନାପ୍ନୋତି ତଦ୍ ବ୍ରହ୍ମ ଯତୋ ଭବିତୁମିଚ୍ଛତି ।
ଅନିଚ୍ଛନ୍ନପି ଧୀରୋ ହି ପରବ୍ରହ୍ମସ୍ୱରୂପଭାକ୍ ॥ ୧୮-୩୭॥
ମୂଢ ପୁରୁଷ ବ୍ରହ୍ମରୂପ ବନବା ଇଚ୍ଛେ ଅନେ ତେଥୀ ଜ ତେ ତେନେ
ମେଳବୀ ଶକତୋ ନଥୀ. ଜୟାରେ ଧୀର ପୁରୁଷ ଇଚ୍ଛତୋ ନ ହୋବା ଛତାଂ ପର-
ବ୍ରହ୍ମସ୍ୱରୂପ ଜ ଛେ. ୩୭
ନିରାଧାରା ଗ୍ରହବ୍ୟଗ୍ରା ମୂଢାଃ ସଂସାରପୋଷକାଃ ।
ଏତସ୍ୟାନର୍ଥମୂଲସ୍ୟ ମୂଲଚ୍ଛେଦଃ କୃତୋ ବୁଧୈଃ ॥ ୧୮-୩୮॥
ଆଧାରହିତ ଏବା ଦୁରାଗ୍ରହବାଳା ମୂଢୋ ଜ ସଂସାରନୁଂ ପୋଷଣ
କରବାବାଳା ଛେ. ଆ ଅନର୍ଥନା ମୂଳ (–ରୂପ ସଂସାର)ନା ମୂଳନୋ
ଜ୍ଞାନୀଓଏ ଉଚ୍ଛେଦ କର୍ୟୋ ଛେ. ୩୮
ନ ଶାନ୍ତିଂ ଲଭତେ ମୂଢୋ ଯତଃ ଶମିତୁମିଚ୍ଛତି ।
ଧୀରସ୍ତତ୍ତ୍ୱଂ ବିନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ସର୍ୱଦା ଶାନ୍ତମାନସଃ ॥ ୧୮-୩୯॥
ମୂଢ ମନୁଷ୍ୟ ଶାଂତ ବନବା ଇଚ୍ଛେ ଛେ, ତେଥୀ ଜ ଶାଂତି ପାମତୋ
ନଥୀ. ଧୀର ପୁରୁଷ ତତ୍ତ୍ୱନୋ ନିଶ୍ଚୟ କରୀନେ ସର୍ୱଦା ଶାଂତ ଚିତ୍ତବାଳୋ ଜ ରହେଛେ. ୩୯
କ୍ୱାତ୍ମନୋ ଦର୍ଶନଂ ତସ୍ୟ ଯଦ୍ ଦୃଷ୍ଟମବଲମ୍ବତେ ।
ଧୀରାସ୍ତଂ ତଂ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ପଶ୍ୟନ୍ତ୍ୟାତ୍ମାନମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୮-୪୦॥
(ବାହ୍ୟ) ଦୃଶ୍ୟ ପଦାର୍ଥୋନୁଂ ଅବଲଂବନ କରତୋ ହୋୟ ତେ (ମୂଢ) ନେ
ଆତ୍ମାନୁଂ ଦର୍ଶନ କୟାଂଥୀ ଥାୟ? ପଣ ଧୀର ପୁରୁଷ ତେ ଦୃଶ୍ୟ ପଦାର୍ଥନେ
ଜୋତା ନଥୀ (ତେଥୀ) ଅବ୍ୟଯ ଆତ୍ମାନେ ଜାଏ ଛେ. ୪୦
କ୍ୱ ନିରୋଧୋ ବିମୂଢସ୍ୟ ଯୋ ନିର୍ବନ୍ଧଂ କରୋତି ବୈ ।
ସ୍ୱାରାମସ୍ୟୈବ ଧୀରସ୍ୟ ସର୍ୱଦାସାବକୃତ୍ରିମଃ ॥ ୧୮-୪୧॥
ଜେ ହଠଥୀ ପ୍ରୟତ୍ନ କରେ ଛେ, ତେ ମୂଢ ପୁରୁଷନେ (ଚିତ୍ତନୋ)
ନିରୋଧ କୟାଂଥୀ ଥାୟ? ଆତ୍ମାମାଂ ବିଶ୍ରାଂତି ଲେନାର ଧୀର ପୁରୁଷନେ ଜ
ଏ (ନିରୋଧ) ସର୍ୱଦା ଅନେ ଅକୃତ୍ରିମ (ସହଜ) ହୋୟ ଛେ. ୪୧
ଭାବସ୍ୟ ଭାବକଃ କଶ୍ଚିନ୍ ନ କିଂଚିଦ୍ ଭାବକୋପରଃ ।
ଉଭୟାଭାବକଃ କଶ୍ଚିଦ୍ ଏବମେବ ନିରାକୁଲଃ ॥ ୧୮-୪୨॥
କୋଈ ଭାବରୂପ(ପ୍ରପଂଚ) ନେ ସତ୍ୟ ମାନବାବାଳୋ ଛେ, ତୋ ବୀଜୋ କୋଈ
କଶୁଂ ଜ ନଥୀ ଏମ ମାନବାବାଳୋ ଛେ. କୋଈ ଏ ବଂନେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଭାବ
ଅନେ ଅଭାବ) ନେ ନହି ମାନବାବାଳୋ ଜେନୀ ତେ ସ୍ଥିତିମାଂ ଶାଂତ ରହେ ଛେ. ୪୨
ଶୁଦ୍ଧମଦ୍ୱୟମାତ୍ମାନଂ ଭାବୟନ୍ତି କୁବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ନ ତୁ ଜାନନ୍ତି ସଂମୋହାଦ୍ୟାବଜ୍ଜୀବମନିର୍ୱୃତାଃ ॥ ୧୮-୪୩॥
ଦୁର୍ବୁଦ୍ଧି ପୁରୁଷୋ ଶୁଦ୍ଧ ଅନେ ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଆତ୍ମାନୀ ଭାବନା
କରେ ଛେ; ପରଂତୁ ମୋହନେ ଲୀଧେ ଜାଣତା ନଥୀ. ଆଥୀ ଜ ସାରାୟେ ଜୀବନ
ଭର ତେଓ ସୁଖରହିତ ରହେ ଛେ. ୪୩
ମୁମୁକ୍ଷୋର୍ବୁଦ୍ଧିରାଲମ୍ବମନ୍ତରେଣ ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ନିରାଲମ୍ବୈବ ନିଷ୍କାମା ବୁଦ୍ଧିର୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ସର୍ୱଦା ॥ ୧୮-୪୪॥
ମୁମୁକ୍ଷୁନୀ ବୁଦ୍ଧି (ସାଂସାରିକ ବିଷୟନା) ଆଲଂବନ ବିନା
ରହୀ ଶକତୀ ନଥୀ. ମୁକ୍ତନୀ ବୁଦ୍ଧି ସର୍ୱଦା ନିଷ୍କାମ ଅନେ ଆଲଂବନ-
ରହିତ ଜ ହୋୟ ଛେ. ୪୪
ବିଷୟଦ୍ୱୀପିନୋ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ଚକିତାଃ ଶରଣାର୍ଥିନଃ ।
ବିଶନ୍ତି ଝଟିତି କ୍ରୋଡଂ ନିରୋଧୈକାଗ୍ରସିଦ୍ଧୟେ ॥ ୧୮-୪୫॥
ବିଷୟୋରୂପ ହାଥୀଓନେ ଜୋଈନେ ଗଭରାୟେଲା ଅନେ ଶରଣନେ
ଇଚ୍ଛତା (ମୂଢୋ) ଚିତ୍ତନା ନିରୋଧ ଅନେ ଏକାଗ୍ରତାନୀ ସିଦ୍ଧିନେ ମାଟେ
ଜଲ୍ଦୀଥୀ ପର୍ୱତନୀ ଗୁଫାମାଂ ପ୍ରବେଶ କରେ ଛେ. ୪୫
ନିର୍ୱାସନଂ ହରିଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ତୂଷ୍ଣୀଂ ବିଷୟଦନ୍ତିନଃ ।
ପଲାୟନ୍ତେ ନ ଶକ୍ତାସ୍ତେ ସେବନ୍ତେ କୃତଚାଟବଃ ॥ ୧୮-୪୬॥
ବାସନାରହିତ (ପୁରୁଷରୂପୀ) ସିଂହନେ ଜୋଈନେ ବିଷୟୋରୂପ ହାଥୀଓ
ଛାନାମାନା ଭାଗୀ ଜାୟ ଛେ ଅନେ ଅସମର୍ଥ ଅନେ କ୍ରିୟାମାଂ ଆସକ୍ତ
ରହେନାରା ତେ (ମୂଢୋ) ତେ ବାସନାରହିତ ପୁରୁଷନୀ ସେବା କରେ ଛେ. ୪୬
ନ ମୁକ୍ତିକାରିକାଂ ଧତ୍ତେ ନିଃଶଙ୍କୋ ଯୁକ୍ତମାନସଃ ।
ପଶ୍ୟନ୍ ଶୃଣ୍ୱନ୍ ସ୍ପୃଶନ୍ ଜିଘ୍ରନ୍ନଶ୍ନନ୍ନାସ୍ତେ ଯଥାସୁଖମ୍ ॥ ୧୮-୪୭॥
ନିଃଶଂକ ଅନେ ସ୍ଥିର ମନବାଳୋ ମନୁଷ୍ୟ ମୋକ୍ଷନେ ମାଟେନୀ
କ୍ରିୟାଓ (ସାଧନାଓ) ନେ ଧାରଣ କରତୋ ନଥୀ, ପଣ ଜୋତୋ, ସାଂଭଳତୋ;
ସ୍ପର୍ଶତୋ, ସୂଂଧତୋ, ଖାତୋ ସୁଖପୂର୍ୱକ ରହେ ଛେ. ୪୭
ବସ୍ତୁଶ୍ରବଣମାତ୍ରେଣ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧିର୍ନିରାକୁଲଃ ।
ନୈବାଚାରମନାଚାରମୌଦାସ୍ୟଂ ବା ପ୍ରପଶ୍ୟତି ॥ ୧୮-୪୮॥
ଯଥାର୍ଥ ବସ୍ତୁନା ଶ୍ରବଣମାତ୍ରଥୀ ଜ ଶୁଦ୍ଧ ବନେଲୀ ବୁଦ୍ଧିବାଳୋ
ଅନେ ସ୍ୱସ୍ଥ ମନୁଷ୍ୟ କର୍ମ, ବିକର୍ମ କେ ଉଦାସୀନତା (ଅକର୍ମ) ଜୋତୋ ନଥୀ. ୪୮
ଯଦା ଯତ୍କର୍ତୁମାୟାତି ତଦା ତତ୍କୁରୁତେ ଋଜୁଃ ।
ଶୁଭଂ ବାପ୍ୟଶୁଭଂ ବାପି ତସ୍ୟ ଚେଷ୍ଟା ହି ବାଲବତ୍ ॥ ୧୮-୪୯॥
ଶୁଭ କେ ଅଶୁଭ ଜ୍ୟାରେ ଜେ କରବାନୁଂ ଆବେ ତେ ଏ ସରଳ
ମନୁଷ୍ୟ କରେ ଛେ; କାରଣ କେ ତେନୀ ଚେଷ୍ଟା ବାଳକ ଜେବୀ ଛେ. ୪୯
ସ୍ୱାତଂତ୍ର୍ୟାତ୍ସୁଖମାପ୍ନୋତି ସ୍ୱାତଂତ୍ର୍ୟାଲ୍ଲଭତେ ପରମ୍ ।
ସ୍ୱାତଂତ୍ର୍ୟାନ୍ନିର୍ୱୃତିଂ ଗଚ୍ଛେତ୍ସ୍ୱାତଂତ୍ର୍ୟାତ୍ ପରମଂ ପଦମ୍ ॥ ୧୮-୫୦॥
ସ୍ୱତଂତ୍ରତାଥୀ (ଜ୍ଞାନୀ) ସୁଖନେ ପାମେ ଛେ, ସ୍ୱତଂତ୍ରତାଥୀ ପର-
(ବ୍ରହ୍ମ)ନେ ମେଳବେ ଛେ, ସ୍ୱତଂତ୍ରତାଥୀ ପରମସୁଖନେ ପ୍ରାପ୍ତ କରେ ଛେ,
ସ୍ୱତଂତ୍ରତାଥୀ ପରମପଦନୀ ପ୍ରାପ୍ତି ଥାୟ ଛେ. ୫୦
ଅକର୍ତୃତ୍ୱମଭୋକ୍ତୃତ୍ୱଂ ସ୍ୱାତ୍ମନୋ ମନ୍ୟତେ ଯଦା ।
ତଦା କ୍ଷୀଣା ଭବନ୍ତ୍ୟେବ ସମସ୍ତାଶ୍ଚିତ୍ତବୃତ୍ତୟଃ ॥ ୧୮-୫୧॥
ଜୟାରେ (ମନୁଷ୍ୟ) ପୋତାନା ଆତ୍ମାନେ ଅକର୍ତା ଅନେ
ଅଭୋକତା ମାନେ ଛେ, ତ୍ୟାରେ ବଧୀ ଚିତ୍ତବୃତ୍ତିଓ କ୍ଷୀଣ ବନେ ଛେ. ପ୧
ଉଚ୍ଛୃଂଖଲାପ୍ୟକୃତିକା ସ୍ଥିତିର୍ଧୀରସ୍ୟ ରାଜତେ ।
ନ ତୁ ସସ୍ପୃହଚିତ୍ତସ୍ୟ ଶାନ୍ତିର୍ମୂଢସ୍ୟ କୃତ୍ରିମା ॥ ୧୮-୫୨॥
ଧୀର ପୁରୁଷନୀ, ଉଚ୍ଛୃଂଖଲ ହୋୟ ତୋପଣ ସ୍ୱାଭାବିକ ସ୍ଥିତି ଶୋଭେ
ଛେ; ପରଂତୁ ସ୍ପୃହାୟୁକତ ଚିତ୍ତବାଳା ମୂଢନୀ ଶାଂତି କୃତ୍ରିମ ହୋଈ ଶୋଭତୀ ନଥୀ.୫୨
ବିଲସନ୍ତି ମହାଭୋଗୈର୍ୱିଶନ୍ତି ଗିରିଗହ୍ୱରାନ୍ ।
ନିରସ୍ତକଲ୍ପନା ଧୀରା ଅବଦ୍ଧା ମୁକ୍ତବୁଦ୍ଧୟଃ ॥ ୧୮-୫୩॥
ଜେଓଏ କଲ୍ପନାନୋ ତ୍ୟାଗ କର୍ୟୋ ଛେ, ଜେଓ ବଂଧନରହିତ ଛେ
ଅନେ ଜେଓନୀ ବୁଦ୍ଧି ମୁକତ ଛେ, ଏବା ଧୀର ପୁରୁଷୋ ମୋଟା ଭୋଗୋ
ଭୋଗବେ ଛେ ଅନେ ପର୍ୱତନୀ ଗୁଫାଓମାଂ ପଣ ପ୍ରବେଶ କରେ ଛେ. ପ୩
ଶ୍ରୋତ୍ରିୟଂ ଦେବତାଂ ତୀର୍ଥମଙ୍ଗନାଂ ଭୂପତିଂ ପ୍ରିୟମ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ସମ୍ପୂଜ୍ୟ ଧୀରସ୍ୟ ନ କାପି ହୃଦି ବାସନା ॥ ୧୮-୫୪॥
ପଂଡିତ, ଦେବତା, ତୀର୍ଥ, ସ୍ତ୍ରୀ, ରାଜ ଅନେ ପ୍ରିୟଜନନେ କୋଈନେ
ସନ୍ମାନ କରତା ଧୀର ପୁରୁଷନା ହୃଦୟମାଂ କୋଈ ବାସନା ହୋତୀ ନଥୀ. ପ୪
ଭୃତ୍ୟୈଃ ପୁତ୍ରୈଃ କଲତ୍ରୈଶ୍ଚ ଦୌହିତ୍ରୈଶ୍ଚାପି ଗୋତ୍ରଜୈଃ ।
ବିହସ୍ୟ ଧିକ୍କୃତୋ ଯୋଗୀ ନ ଯାତି ବିକୃତିଂ ମନାକ୍ ॥ ୧୮-୫୫॥
ନୋକରୋ, ପୁତ୍ରୋ, ପତ୍ନୀଓ, ଛୋକରୀନା ଛୋକରାଓ ଅନେ ସଗାଂ-
ଓଥୀ ମଶ୍କରୀ କରାଈନେ ଧିକ୍କାର ପାମ୍ୟା ଛତାଂ ଯୋଗୀ ଜରା ପଣ ବିକାର
(କ୍ରୋଧ କେ ଗ୍ଲାନି)ନେ ପାମତୋ ନଥୀ. ପପ
ସନ୍ତୁଷ୍ଟୋଽପି ନ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ଖିନ୍ନୋଽପି ନ ଚ ଖିଦ୍ୟତେ ।
ତସ୍ୟାଶ୍ଚର୍ୟଦଶାଂ ତାଂ ତାଂ ତାଦୃଶା ଏବ ଜାନତେ ॥ ୧୮-୫୬॥
ଧୀର ପୁରୁଷ ସଂତୁଷ୍ଟ ଛେ ଛତାଂ ସଂତୁଷ୍ଟ ନଥୀ, ଅନେ ଖିନ୍ନ ହୋୟ
ଛତାଂ ଖେଦ ପାମତୋ ନଥୀ. ତେନୀ ଏବୀ ଆଶ୍ଚର୍ୟଭରୀ ଅବସ୍ଥା ତୋ
ତେନା ଜେବା ଜ ଜାଣେ. ୫୬
କର୍ତବ୍ୟତୈବ ସଂସାରୋ ନ ତାଂ ପଶ୍ୟନ୍ତି ସୂରୟଃ ।
ଶୂନ୍ୟାକାରା ନିରାକାରା ନିର୍ୱିକାରା ନିରାମୟାଃ ॥ ୧୮-୫୭॥
କରବାପଣୁଂ ଏ ଜ ସଂସାର ଛେ. ତେନେ ଶୂନ୍ୟାକାର, ଆକାରରହିତ,
ବିକାରରହିତ ଅନେ ଦୁଃଖରହିତ ଜ୍ଞାନୀଓ ଜୋତା ନଥୀ. ପ୭
ଅକୁର୍ୱନ୍ନପି ସଙ୍କ୍ଷୋଭାଦ୍ ବ୍ୟଗ୍ରଃ ସର୍ୱତ୍ର ମୂଢଧୀଃ ।
କୁର୍ୱନ୍ନପି ତୁ କୃତ୍ୟାନି କୁଶଲୋ ହି ନିରାକୁଲଃ ॥ ୧୮-୫୮॥
ମୂଢବୁଦ୍ଧିବାଳୋ ନ କରତୋ ଛତାଂ ପଣ କ୍ଷୋଭନେ ଲଈନେ ବଧେ ବ୍ୟାକୁଳ
ଛେ, ପରଂତୁ କୁଶଳ ପୁରୁଷ କର୍ମୋ କରତୋ ଛତାଂ ଆକୁଳ ଥତୋ ନଥୀ. ୫୮
ସୁଖମାସ୍ତେ ସୁଖଂ ଶେତେ ସୁଖମାୟାତି ଯାତି ଚ ।
ସୁଖଂ ବକ୍ତି ସୁଖଂ ଭୁଂକ୍ତେ ବ୍ୟବହାରେଽପି ଶାନ୍ତଧୀଃ ॥ ୧୮-୫୯॥
ଶାଂତ ବୁଦ୍ଧିବାଳୋ ବ୍ୟବହାରମାଂ ପଣ ସୁଖେ ବେସେ ଛେ. ସୂଖେ ସୁଏ ଛେ,
ସୁଖେ ଆବେ – ଜାୟ ଛେ ସୁଖେ ବୋଲେ ଛେ ଅନେ ସୁଖେ ଖାୟ ଛେ ପ୯
ସ୍ୱଭାବାଦ୍ୟସ୍ୟ ନୈବାର୍ତିର୍ଲୋକବଦ୍ ବ୍ୟବହାରିଣଃ ।
ମହାହୃଦ ଇବାକ୍ଷୋଭ୍ୟୋ ଗତକ୍ଲେଶଃ ସୁଶୋଭତେ ॥ ୧୮-୬୦॥
ଲୋକନୀ ଜେମ ବ୍ୟବହାର କରନାର (ହୋବା ଛତାଂ) ଜେନେ ସ୍ୱଭାବଥୀ
ଜ ଦୁଃଖ ଥତୁଂ ନଥୀ ତେ (ମନୁଷ୍ୟ) ମୋଟାଂ ସରୋବରନୀ ଜେମ କ୍ଷୋଭରହିତ
କ୍ଲେଶରହିତ ହୋଈ ଶୋଭେ ଛେ. ୬୦
ନିବୃତ୍ତିରପି ମୂଢସ୍ୟ ପ୍ରବୃତ୍ତିରୁପଜାୟତେ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତିରପି ଧୀରସ୍ୟ ନିବୃତ୍ତିଫଲଭାଗିନୀ ॥ ୧୮-୬୧॥
ମୂଢନୀ ନିବୃତ୍ତି ପଣ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଜ ବନେ ଛେ, ଜ୍ୟାରେ ଧୀର
ପୁରୁଷନୀ ପ୍ରବୃତ୍ତି ପଣ ନିବୃତ୍ତିନୁଂ ଫଳ ଆପେ ଛେ. ୬୧
ପରିଗ୍ରହେଷୁ ବୈରାଗ୍ୟଂ ପ୍ରାୟୋ ମୂଢସ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟତେ ।
ଦେହେ ବିଗଲିତାଶସ୍ୟ କ୍ୱ ରାଗଃ କ୍ୱ ବିରାଗତା ॥ ୧୮-୬୨॥
(ଗୃହ, ସ୍ତ୍ରୀ ଆଦି) ପରିଗ୍ରହୋମାଂ ବୈରାଗ୍ୟ ତୋ ବିଶେଷ କରୀନେ
ମୂଢନୋ ଜ ଦେଖାୟ ଛେ. ଦେହମାଂଥୀ ଜେନୀ ଆଶା କ୍ଷୀଣ ଥଈ ଗଈ ତେବାନେ
ରାଗ ଶାନୋ ଅନେ ବୈରାଗ୍ୟ ଶାନୋ ? ୬୨
ଭାବନାଭାବନାସକ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିର୍ମୂଢସ୍ୟ ସର୍ୱଦା ।
ଭାବ୍ୟଭାବନୟା ସା ତୁ ସ୍ୱସ୍ଥସ୍ୟାଦୃଷ୍ଟିରୂପିଣୀ ॥ ୧୮-୬୩॥
ମୂଢନୀ ଦୃଷ୍ଟି ସର୍ୱଦା ଭାବନା ଅନେ ଅଭାବନାମାଂ ଲାଗେଲୀ ରହେ
ଛେ; ପରଂତୁ ଶାଂତ ମନୁଷ୍ୟନୀ ତେ (ଦୃଷ୍ଟି) ଦୃଶ୍ୟନୀ ଭାବନା କରବା ଛତାଂ
ଅଦୃଷ୍ଟିରୂପ ଜ ରହେ ଛେ. ୬୩
ସର୍ୱାରମ୍ଭେଷୁ ନିଷ୍କାମୋ ଯଶ୍ଚରେଦ୍ ବାଲବନ୍ ମୁନିଃ ।
ନ ଲେପସ୍ତସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧସ୍ୟ କ୍ରିୟମାଣେଽପି କର୍ମଣି ॥ ୧୮-୬୪॥
ଜେ ମୁନି ସର୍ୱ ଆରଂଭୋମାଂ (କ୍ରିୟାଓମାଂ) ବାଳକନୀ ଜେମ
ନିଷ୍କାମପଣେ ବର୍ତେ ଛେ, ତେ ଶୁଦ୍ଧ (ମୁନି)ନେ କରାତାଂ କର୍ମୋମାଂ ପଣ ଲେପ
ଥତୋ ନଥୀ. ୬୪
ସ ଏବ ଧନ୍ୟ ଆତ୍ମଜ୍ଞଃ ସର୍ୱଭାବେଷୁ ଯଃ ସମଃ ।
ପଶ୍ୟନ୍ ଶୃଣ୍ୱନ୍ ସ୍ପୃଶନ୍ ଜିଘ୍ରନ୍ନ୍ ଅଶ୍ନନ୍ନିସ୍ତର୍ଷମାନସଃ ॥ ୧୮-୬୫॥
ତେ ଜ ଆତ୍ମଜ୍ଞାନୀ ଧନ୍ୟ ଛେ କେ ଜେ ସର୍ୱ ଭୂତୋମାଂ ସମାନ
ଛେ ଅନେ ଜେ ଜୋତୋ ସାଂଭଳତୋ ସ୍ପର୍ଶତୋ ସୂଂଘତୋ ଅନେ ଖାତୋ ଛତାଂ
ତୃଷ୍ଣାରହିତ ମନବାଳୋ ଛେ. ୬୫
କ୍ୱ ସଂସାରଃ କ୍ୱ ଚାଭାସଃ କ୍ୱ ସାଧ୍ୟଂ କ୍ୱ ଚ ସାଧନମ୍ ।
ଆକାଶସ୍ୟେବ ଧୀରସ୍ୟ ନିର୍ୱିକଲ୍ପସ୍ୟ ସର୍ୱଦା ॥ ୧୮-୬୬॥
ହମେଶ ଆକାଶନୀ ଜେମ ସଂକଲ୍ପରହିତ ଧୀର ପୁରୁଷନେ ସଂସାର
ଅନେ ଆଭାସ କୟାଂ, ସାଧ୍ୟ କୟାଂ ଅନେ ସାଧନ କୟାଂ? ୬୬
ସ ଜୟତ୍ୟର୍ଥସଂନ୍ୟାସୀ ପୂର୍ଣସ୍ୱରସବିଗ୍ରହଃ ।
ଅକୃତ୍ରିମୋଽନବଚ୍ଛିନ୍ନେ ସମାଧିର୍ୟସ୍ୟ ବର୍ତତେ ॥ ୧୮-୬୭॥
ତେ କର୍ମଫଳନୋ ତ୍ୟାଗ କରବାବାଳୋ ଅନେ ପୂର୍ଣ ଆନଂଦସ୍ୱରୂପ-
ମୟ (ମହାତ୍ମା) ଜୟ ପାମେ ଛେ କେ ଜେନୀ ଅବଚ୍ଛେଦରହିତ ବହ୍ମମାଂ
ଅକୃତ୍ରିମ ସହଜ ସମାଧି ହୋୟ ଛେ. ୬୭
ବହୁନାତ୍ର କିମୁକ୍ତେନ ଜ୍ଞାତତତ୍ତ୍ୱୋ ମହାଶୟଃ ।
ଭୋଗମୋକ୍ଷନିରାକାଙ୍କ୍ଷୀ ସଦା ସର୍ୱତ୍ର ନୀରସଃ ॥ ୧୮-୬୮॥
ଅହୀଂ ବଧୁ କହୀନେ ଶୋ ଫାୟଦୋ? ଜେଣେ ତତ୍ୱନେ ଜାଣ୍ୟୁଂ ଛେ
ତେବୋ ମହାତ୍ମା ଭୋଗ ଅନେ ମୋକ୍ଷ ବଂନେ ପ୍ରତ୍ୟେ ନିସ୍ପୃହ ଅନେ ହମେଶ
ବଧେ ରସହୀନ ହୋୟ ଛେ. ୬୮
ମହଦାଦି ଜଗଦ୍ଦ୍ୱୈତଂ ନାମମାତ୍ରବିଜୃମ୍ଭିତମ୍ ।
ବିହାୟ ଶୁଦ୍ଧବୋଧସ୍ୟ କିଂ କୃତ୍ୟମବଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୬୯॥
ମହତ୍ତତ୍ୱଥୀ ଶରୂ ଥୟେଲୁଂ ଆ ଜଗତ ଦ୍ୱୈତ ନାମ ମାତ୍ରଥୀ ଜ
ଥୟୁଂ ଛେ, (ତେନୀ କଲ୍ପନା) ଛୋଡୟା ପଛୀ ଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନରୂପ
ବନେଲା ମନୁଷ୍ୟନୁଂ ଶୁଂ କର୍ମ ବାକୀ ରହେ ଛେ? ୬୯
ଭ୍ରମଭୂତମିଦଂ ସର୍ୱଂ କିଂଚିନ୍ନାସ୍ତୀତି ନିଶ୍ଚୟୀ ।
ଅଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଫୁରଣଃ ଶୁଦ୍ଧଃ ସ୍ୱଭାବେନୈବ ଶାମ୍ୟତି ॥ ୧୮-୭୦॥
ଆ ବଧୁଂ (ଜଗତ) ଭ୍ରମରୂପ ହୋଈ କାଂଈ ଜ ନଥୀ ଏବା
ନିଶ୍ଚୟବାଳୋ ଅନେ ଅଲକ୍ଷ୍ୟ (ବ୍ରହ୍ମ)ନୁ ଜେନେ ସ୍ଫୁରଣ ଥୟୁଂ ଛେ ତେବୋ
ଶୁଦ୍ଧ ପୁରୁଷ ସ୍ୱଭାବ ବଡେ ଜ ଶାଂତ ବନୀ ଜାୟ ଛେ. ୭୦
ଶୁଦ୍ଧସ୍ଫୁରଣରୂପସ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟଭାବମପଶ୍ୟତଃ ।
କ୍ୱ ବିଧିଃ କ୍ୱ ଚ ବୈରାଗ୍ୟଂ କ୍ୱ ତ୍ୟାଗଃ କ୍ୱ ଶମୋଽପି ବା ॥ ୧୮-୭୧॥
ଶୁଦ୍ଧ (ଆତ୍ମ-) ସ୍ଫୁରଣରୂପ ଅନେ ଦୃଶ୍ୟଭାବନେ ନ ଜୋନାରନେ
ବିଧି ଶୀ ଅନେ ବୈରାଗ୍ୟ ଶୋ; ତ୍ୟାଗ ଶୋ ଅନେ ଶମ ଶୋ? ୭୧
ସ୍ଫୁରତୋଽନନ୍ତରୂପେଣ ପ୍ରକୃତିଂ ଚ ନ ପଶ୍ୟତଃ ।
କ୍ୱ ବନ୍ଧଃ କ୍ୱ ଚ ବା ମୋକ୍ଷଃ କ୍ୱ ହର୍ଷଃ କ୍ୱ ବିଷାଦିତା ॥ ୧୮-୭୨॥
ଅନନ୍ତରୂପେ ସ୍ଫୁରତା ଅନେ ପ୍ରକୃତିନେ ନ ଜୋତା ଯୋଗୀନେ
ବଂଧ ଶୋ ଅନେ ମୋକ୍ଷ ଶୋ, ହର୍ଷ ଶୋ ଅନେ ବିଷାଦ ଶୋ? ୭୨
ବୁଦ୍ଧିପର୍ୟନ୍ତସଂସାରେ ମାୟାମାତ୍ରଂ ବିବର୍ତତେ ।
ନିର୍ମମୋ ନିରହଂକାରୋ ନିଷ୍କାମଃ ଶୋଭତେ ବୁଧଃ ॥ ୧୮-୭୩॥
ବୁଦ୍ଧି ପର୍ୟନ୍ତ ସଂସାରମାଂ ମାୟା ମାତ୍ର ଜ ଭାସେ ଛେ. ମମତା-
ରହିତ ଅହଂକାରହିତ ଅନେ ନିଷ୍କାମ ଜ୍ଞାନୀ ଶୋଭେ ଛେ. ୭୩
ଅକ୍ଷୟଂ ଗତସନ୍ତାପମାତ୍ମାନଂ ପଶ୍ୟତୋ ମୁନେଃ ।
କ୍ୱ ବିଦ୍ୟା ଚ କ୍ୱ ବା ବିଶ୍ୱଂ କ୍ୱ ଦେହୋଽହଂ ମମେତି ବା ॥ ୧୮-୭୪॥
ଆତ୍ମାନେ ଅବିନାଶୀ ଅନେ ସଂତାପରହିତ ଜୋନାରା ମୁନିନେ
ବିଦ୍ୟା ଶୀ ଆନେ ବିଶ୍ୱ ଶୁଂ ? ଦେହ ଶୋ ଅଥବା ଅହଂତା-ମମତା ଶୀ ? ୭୪
ନିରୋଧାଦୀନି କର୍ମାଣି ଜହାତି ଜଡଧୀର୍ୟଦି ।
ମନୋରଥାନ୍ ପ୍ରଲାପାଂଶ୍ଚ କର୍ତୁମାପ୍ନୋତ୍ୟତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ॥ ୧୮-୭୫॥
ଜୋ ଜଡବୁଦ୍ଧିବାଳୋ ନିରୋଧ ଈତ୍ୟାଦି କର୍ମୋନେ ଛୋଡୀ ଦେ ଛେ ତୋ
ତେ କ୍ଷଣଥୀ ଜ ମନୋରଥୋ ଅନେ ପ୍ରଲାପ କରବାନୋ ଆରଂଭ କରେ ଛେ ୭୫
ମନ୍ଦଃ ଶ୍ରୁତ୍ୱାପି ତଦ୍ୱସ୍ତୁ ନ ଜହାତି ବିମୂଢତାମ୍ ।
ନିର୍ୱିକଲ୍ପୋ ବହିର୍ୟତ୍ନାଦନ୍ତର୍ୱିଷୟଲାଲସଃ ॥ ୧୮-୭୬॥
ମୂଢ ଏ (ପରମ) ବସ୍ତୁନେ ସାଂଭଳୀନେ ପଣ ମୂଢତା ଛୋଡତୋ
ନଥୀ; (ପରଂତୁ) ବହାରଥୀ ପ୍ରୟତ୍ନେ କରୀ ନିର୍ୱିକଲ୍ପ ବନେଲୋ ହୋବା
ଛତାଂ ଅଂଦର ବିଷୟବାସନାବାଳୋ ରହେ ଛେ. ୭୬
ଜ୍ଞାନାଦ୍ ଗଲିତକର୍ମା ଯୋ ଲୋକଦୃଷ୍ଟ୍ୟାପି କର୍ମକୃତ୍ ।
ନାପ୍ନୋତ୍ୟବସରଂ କର୍ତ୍ରୁଂ ବକ୍ତୁମେବ ନ କିଂଚନ ॥ ୧୮-୭୭॥
ଜେ ଜ୍ଞାନ ବଡେ କ୍ଷୀଣ ବନେଲା କର୍ମବାଳୋ ଛେ ଅନେ ମାତ୍ର ଲୋକ-
ଦୃଷ୍ଟିଥୀ କର୍ମ କରନାରୋ ଲାଗେ ଛେ, ତେନେ କାଂଈ ପଣ କରବାନୋ କେ ବୋଲବାନୋ
ଅବସର ଜ ପ୍ରାପ୍ତ ଥତୋ ନଥୀ. ୭୭
କ୍ୱ ତମଃ କ୍ୱ ପ୍ରକାଶୋ ବା ହାନଂ କ୍ୱ ଚ ନ କିଂଚନ ।
ନିର୍ୱିକାରସ୍ୟ ଧୀରସ୍ୟ ନିରାତଂକସ୍ୟ ସର୍ୱଦା ॥ ୧୮-୭୮॥
ହଂମେଶ ନିର୍ୱିକାର ଅନେ ନିର୍ଭୟ ଧୀର ପୁରୁଷ ମାଟେ ଅଂଧକାର କୟାଂ
ଛେ ଅଥବା ପ୍ରକାଶ କୟାଂ ଛେ, ଅନେ ହାନି ପଣ କୟାଂ ଛେ? କାଂଈ ଜ ନଥୀ. ୭୮
କ୍ୱ ଧୈର୍ୟଂ କ୍ୱ ବିବେକିତ୍ୱଂ କ୍ୱ ନିରାତଂକତାପି ବା ।
ଅନିର୍ୱାଚ୍ୟସ୍ୱଭାବସ୍ୟ ନିଃସ୍ୱଭାବସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୧୮-୭୯॥
ଅନିର୍ୱଚନୀୟ ସ୍ୱଭାବାଳା ଅନେ ନିଃସ୍ୱଭାବ ଯୋଗୀନେ ଧୈର୍ୟ
କ୍ୟାଂ ଅନେ ବିବେକ କ୍ୟାଂ ଅନେ ନିର୍ଭୟତା ପଣ କୟାଂ ? ୭୯
ନ ସ୍ୱର୍ଗୋ ନୈବ ନରକୋ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତିର୍ନ ଚୈବ ହି ।
ବହୁନାତ୍ର କିମୁକ୍ତେନ ଯୋଗଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ନ କିଂଚନ ॥ ୧୮-୮୦॥
ସ୍ୱର୍ଗ ପଣ ନଥୀ ଅନେ ନରକ ପଣ ନଥୀ; ତେମ ଜ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତି ପଣ
ନହି. ଅହୀଂ ବଧୁ କହୀନେ ଶୁଂ କାମ? ଯୋଗଦୃଷ୍ଟିଥୀ ତୋ କଶୁଂ ଜ ନଥୀ.
ନୈବ ପ୍ରାର୍ଥୟତେ ଲାଭଂ ନାଲାଭେନାନୁଶୋଚତି ।
ଧୀରସ୍ୟ ଶୀତଲଂ ଚିତ୍ତମମୃତେନୈବ ପୂରିତମ୍ ॥ ୧୮-୮୧॥
ଧୀର ପୁରୁଷନୁଂ ଅମୃତ ବଡେ ପୂର୍ଣ ଅନେ ଶୀତଳ ଚିତ୍ତ ଲାଭନୀ
ଈଚ୍ଛା ରାଖତୁଂ ନଥୀ, ତେମ ଜ ହାନିଥୀ ଶୋକାତୁର ପଣ ଥତୁଂ ନଥୀ. ୮୧
ନ ଶାନ୍ତଂ ସ୍ତୌତି ନିଷ୍କାମୋ ନ ଦୁଷ୍ଟମପି ନିନ୍ଦତି ।
ସମଦୁଃଖସୁଖସ୍ତୃପ୍ତଃ କିଂଚିତ୍ କୃତ୍ୟଂ ନ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୮-୮୨॥
ସୁଖ ଅନେ ଦୁଃଖମାଂ ସମାନ, ସଂତୋଷୀ ଅନେ ନିଷ୍କାମ ପୁରୁଷ
ଶାଂତ (ଜ୍ଞାନୀ)ନେ ବଖାଣତୋ ନଥୀ; ତେମ ଜ ଦୁଷ୍ଟନୀ ନିଦା ପଣ
କରତୋ ନଥୀ ଅନେ କାଂଈ କର୍ତବ୍ୟ ପଣ ଜୋତୋ ନଥୀ. ୮୨
ଧୀରୋ ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ସଂସାରମାତ୍ମାନଂ ନ ଦିଦୃକ୍ଷତି ।
ହର୍ଷାମର୍ଷବିନିର୍ମୁକ୍ତୋ ନ ମୃତୋ ନ ଚ ଜୀବତି ॥ ୧୮-୮୩॥
ଧୀର ପୁରୁ ସଂସାରନୋ ଦ୍ୱେଷ କରତୋ ନଥୀ; ତେମ ଜ ଆତ୍ମାନେ
ଜୋବାନୀ ଈଚ୍ଛା ପଣ ରାଖତୋ ନଥୀ. (ପରଂତୁ) ହର୍ଷ ଅନେ ଦୋଷଥୀ
ରହିତ ହୋଈନେ ତେ ମରେଲୋ ନଥୀ ଅନେ ଜୀବତୋ ପଣ ନଥୀ. ୮୩
ନିଃସ୍ନେହଃ ପୁତ୍ରଦାରାଦୌ ନିଷ୍କାମୋ ବିଷୟେଷୁ ଚ ।
ନିଶ୍ଚିନ୍ତଃ ସ୍ୱଶରୀରେଽପି ନିରାଶଃ ଶୋଭତେ ବୁଧଃ ॥ ୧୮-୮୪॥
ପୁତ୍ର, ସ୍ତ୍ରୀ ଆଦିମାଂ ସ୍ନେହରହିତ, ବିଷୟୋ ପ୍ରତ୍ୟେ ନିଷ୍କାମ ଅନେ
ପୋତାନା. ଶରୀର ପ୍ରତ୍ୟେ ପଣ ନିଶ୍ଚିଂତ ଅନେ ନିରାଶ ଜ୍ଞାନୀ ଶୋଭେ ଛେ. ୮୪
ତୁଷ୍ଟିଃ ସର୍ୱତ୍ର ଧୀରସ୍ୟ ଯଥାପତିତବର୍ତିନଃ ।
ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦଂ ଚରତୋ ଦେଶାନ୍ ଯତ୍ରସ୍ତମିତଶାୟିନଃ ॥ ୧୮-୮୫॥
ଯଥାପ୍ରାପ୍ତ ବର୍ତନ କରତା, ସ୍ୱେଚ୍ଛାନୁସାର ଦେଶୋମାଂ ବିଚରତା ଅନେ
ଜ୍ୟାଂ (ସୂର୍ୟ) ଆଥମେ ତ୍ୟାଂ ସୂତା ଧୀର ପୁରୁଷନେ ବଧେୟ ରାଂତୋଷ ଛେ. ୮୫
ପତତୂଦେତୁ ବା ଦେହୋ ନାସ୍ୟ ଚିନ୍ତା ମହାତ୍ମନଃ ।
ସ୍ୱଭାବଭୂମିବିଶ୍ରାନ୍ତିବିସ୍ମୃତାଶେଷସଂସୃତେଃ ॥ ୧୮-୮୬॥
ପୋତାନା ସ୍ୱଭାବରୂପୀ ସ୍ଥାନମାଂ ବିଶ୍ରାଂତି ଲେବାନେ ଲୀଧେ ଜେନେ
ସମସ୍ତ ସଂସାର ଭୁଲାଈ ଗୟୋ ଛେ, . ଏବା ମହାତ୍ମାନେ ଦେହ ପଡୋ କେ
ପ୍ରାପ୍ତ ଥାଓ ତେନୀ ଚିଂତା ହୋତୀ ନଥୀ. ୮୬
ଅକିଂଚନଃ କାମଚାରୋ ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଶ୍ଛିନ୍ନସଂଶୟଃ ।
ଅସକ୍ତଃ ସର୍ୱଭାବେଷୁ କେବଲୋ ରମତେ ବୁଧଃ ॥ ୧୮-୮୭॥
ଜେନୀ ପାସେ କଶୁଂ ପଣ ନଥୀ, ଜେ ଈଚ୍ଛାନୁସାର ବିଚରେ ଛେ, ଜେ
ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଛେ, ଜେନା ସଂଶୟ ନାଶ ପାମ୍ୟା ଛେ, ଜେ ସର୍ୱଭାବୋମାଂ ଅସକ୍ତ
ଛେ ଅନେ ଜେ କେବଳ ଛେ ଏବୋ ଜ୍ଞାନୀ ରମଣ କରେ ଛେ. ୮୭
ନିର୍ମମଃ ଶୋଭତେ ଧୀରଃ ସମଲୋଷ୍ଟାଶ୍ମକାଞ୍ଚନଃ ।
ସୁଭିନ୍ନହୃଦୟଗ୍ରନ୍ଥିର୍ୱିନିର୍ଧୂତରଜସ୍ତମଃ ॥ ୧୮-୮୮॥
ମମତ୍ୱରହିତ, ମାଟୀନାଂ ଢେଫାଂ, ପଥ୍ଥର ଅନେ ସୋନାନେ ସମ ଗଣନାର,
ହୃଦୟନୀ ଗାଂଠୋ ଜେନୀ ସଦଂତର ତୂଟୀ ଗଈ ଛେ ତେବୋ ଅନେ ଜେଣେ ରଜୋଗୁଣ
ଅନେ ତମୋଗୁଣନେ ତଦ୍ଦନ ଦୂର କର୍ୟା ଛେ ତେବୋ ଧୀର ପୁରୁଷ ଶୋଭେ ଛେ. ୮୮
ସର୍ୱତ୍ରାନବଧାନସ୍ୟ ନ କିଂଚିଦ୍ ବାସନା ହୃଦି ।
ମୁକ୍ତାତ୍ମନୋ ବିତୃପ୍ତସ୍ୟ ତୁଲନା କେନ ଜାୟତେ ॥ ୧୮-୮୯॥
ସର୍ୱତ୍ର ଅନାସକ୍ତ ରହେନାରନା ହୃଦୟମାଂ କଶୀ ଜ ବାସନା ହୋତୀ
ନଥୀ. ମୁକ୍ତାତ୍ମା ଅନେ ସଂତୁଷ୍ଟ ମନୁଷ୍ୟନୀ ତୁଲନା କୋନୋ ସାଥେ ଥାୟ? ୮୯
ଜାନନ୍ନପି ନ ଜାନାତି ପଶ୍ୟନ୍ନପି ନ ପଶ୍ୟତି ।
ବ୍ରୁବନ୍ନ୍ ଅପି ନ ଚ ବ୍ରୂତେ କୋଽନ୍ୟୋ ନିର୍ୱାସନାଦୃତେ ॥ ୧୮-୯୦॥
ବାସନାରହିତ ପୁରୂଷ ସିବାୟ ବୀଜୋ କୋଣ ଜାଣତୋ ହୋବା
ଛତାଂ ଜାଣତୋ ନଥୀ; ଜୋତୋ ହୋବା ଛତାଂ ଜୋତୋ ନଥୀ ଅନେ ବୋଲତୋ
ହୋବା ଛତାଂ ବୋଲତୋ ନଥୀ ? ୯୦
ଭିକ୍ଷୁର୍ୱା ଭୂପତିର୍ୱାପି ଯୋ ନିଷ୍କାମଃ ସ ଶୋଭତେ ।
ଭାବେଷୁ ଗଲିତା ଯସ୍ୟ ଶୋଭନାଶୋଭନା ମତିଃ ॥ ୧୮-୯୧॥
ବସ୍ତୁଓମାଂଥୀ ଜେନୀ ସାରୀ ନରସୀ ଭାବନା ଦୂର ଥଈ ଛେ ଅନେ
ଜେ ନିଷ୍କାମ ଛେ, ତେ ଭିଖାରୀ ହୋୟ କେ ରାଜା ହୋୟ ତୋପଣ ଶୋଭେ ଛେ. ୯୧
କ୍ୱ ସ୍ୱାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟଂ କ୍ୱ ସଂକୋଚଃ କ୍ୱ ବା ତତ୍ତ୍ୱବିନିଶ୍ଚୟଃ ।
ନିର୍ୱ୍ୟାଜାର୍ଜବଭୂତସ୍ୟ ଚରିତାର୍ଥସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୧୮-୯୨॥
ନିଷ୍କପଟ, ସରଳ ଅନେ କୃତାର୍ଥ ଯୋଗୀନେ ସ୍ୱଚ୍ଛଂଦତା କ୍ୟାଂ
ଅଥବା ସଂକୋଚ କୟାଂ ଅଥବା ତତ୍ତ୍ୱନୋ ନିଶ୍ଚୟ ପଣ କ୍ୟାଂ ? ୯୨
ଆତ୍ମବିଶ୍ରାନ୍ତିତୃପ୍ତେନ ନିରାଶେନ ଗତାର୍ତିନା ।
ଅନ୍ତର୍ୟଦନୁଭୂୟେତ ତତ୍ କଥଂ କସ୍ୟ କଥ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୯୩॥
ଆତ୍ମାମାଂ ବିଶ୍ରାଂତି ଥବାଥୀ ସଂତୁଷ୍ଟ ବନେଲା, ନିଃସ୍ପୃହ ଅନେ
ଦୁଃଖରହିତ ପୁରୁଷ ବଡେ ଜେ ଅଂଦର ଅନୁଭବାତୁଂ ହୋୟ ତେ କେବୀ ରୀତେ
କୋନେ କହୀ ଶକାୟ? ୯୩
ସୁପ୍ତୋଽପି ନ ସୁଷୁପ୍ତୌ ଚ ସ୍ୱପ୍ନେଽପି ଶୟିତୋ ନ ଚ ।
ଜାଗରେଽପି ନ ଜାଗର୍ତି ଧୀରସ୍ତୃପ୍ତଃ ପଦେ ପଦେ ॥ ୧୮-୯୪॥
ଧୀର ପୁରୁଷ ସୂତୋ ଛତାଂ ସୁଷୁପ୍ତିମାଂ ନଥୀ, ସ୍ୱପ୍ନମାଂ ଛତାଂ
ସୂତେଲୋ ନଥୀ, ଜାଗତୋ ଛତାଂ ଜାଗୃତିମାଂ ନଥୀ, (ପରଂତୁ). ଦରେକ କ୍ଷଣେ
ସଂତଷ୍ଟ ରହେ ଛେ. ୯୪
ଜ୍ଞଃ ସଚିନ୍ତୋଽପି ନିଶ୍ଚିନ୍ତଃ ସେନ୍ଦ୍ରିୟୋଽପି ନିରିନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ସୁବୁଦ୍ଧିରପି ନିର୍ବୁଦ୍ଧିଃ ସାହଂକାରୋଽନହଙ୍କୃତିଃ ॥ ୧୮-୯୫॥
ଜ୍ଞାନୀ ଚିତା ସହିତ ଛତାଂ ଚିତାରହିତ ଛେ. ଇନ୍ଦ୍ରିୟୋଥୀ ଯୁକ୍ତ
ଛତାଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟରହିତ ଛେ, ବୁଦ୍ଧିଥୀ ଯୁକତ ଛତାଂ ବୁଦ୍ଧିରହିତ ଛେ, ଅହଂକାର
ସହିତ ଛତାଂ ଅହଂକାରରହିତ ଛେ. ୯ପ
ନ ସୁଖୀ ନ ଚ ବା ଦୁଃଖୀ ନ ବିରକ୍ତୋ ନ ସଂଗବାନ୍ ।
ନ ମୁମୁକ୍ଷୁର୍ନ ବା ମୁକ୍ତା ନ କିଂଚିନ୍ନ୍ନ ଚ କିଂଚନ ॥ ୧୮-୯୬॥
ଜ୍ଞାନୀ ସୁଖୀ ନଥୀ ତେମ ଦୁଃଖୀ ପଣ ନଥୀ, ବିରକତ ନଥୀ
ତେମ ଆସକ୍ତ ନଥୀ, ମୁମୁକ୍ଷୁ ନଥୀ ତେମ ମୁକ୍ତ ପଣ ନଥୀ, କଂଈ ଜ
ନଥୀ ତେମ ଜ କାଂଈ ନଥୀ. ୯୬
ବିକ୍ଷେପେଽପି ନ ବିକ୍ଷିପ୍ତଃ ସମାଧୌ ନ ସମାଧିମାନ୍ ।
ଜାଡ୍ୟେଽପି ନ ଜଡୋ ଧନ୍ୟଃ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟେଽପି ନ ପଣ୍ଡିତଃ ॥ ୧୮-୯୭॥
ଧନ୍ୟ ପୁରୁଷ ବିକ୍ଷେପମାଂ ପଣ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ନଥୀ, ସମାଧିମାଂ ପଣ
ସମାଧିବାଳୋ ନଥୀ, ମୂଢତାମାଂ ପଣ ମୂଢ ନଥୀ. ଅନେ ପଂଡିତାଈମାଂ
ପଣ ପଂଡିତ ନଥୀ. ୯୭
ମୁକ୍ତୋ ଯଥାସ୍ଥିତିସ୍ୱସ୍ଥଃ କୃତକର୍ତବ୍ୟନିର୍ୱୃତଃ ।
ସମଃ ସର୍ୱତ୍ର ବୈତୃଷ୍ଣ୍ୟାନ୍ନ ସ୍ମରତ୍ୟକୃତଂ କୃତମ୍ ॥ ୧୮-୯୮॥
ମୁକ୍ତ ପୁରୁଷ ଜେବୀ ହୋୟ ତେବୀ ସ୍ଥିତିମାଂ ଶାଂତ ଛେ ଅନେ
କୃତକୃତ୍ୟ ହୋଈ ସୁଖୀ ଛେ; ତେମ ଜ ସର୍ୱତ୍ର ସମ ହୋଈ ତୃଷ୍ଣାରହିତ
ପଣା ନେ ଲୀଧେ କରେଲୁଂ କେ ନ କରେଲୁଂ ସଂଭାରତୋ ନଥୀ. ୯୮
ନ ପ୍ରୀୟତେ ବନ୍ଦ୍ୟମାନୋ ନିନ୍ଦ୍ୟମାନୋ ନ କୁପ୍ୟତି ।
ନୈବୋଦ୍ୱିଜତି ମରଣେ ଜୀବନେ ନାଭିନନ୍ଦତି ॥ ୧୮-୯୯॥
ଜ୍ଞାନୀ କୋଈଥୀ ବଂଦିତ ଥତାଂ ଖୁଶ ଥତୋ ନଥୀ; ତେମ ଜ ନିଂଦିତ
ଥତାଂ ଚିଡାତୋ ନଥୀ. ମରଣଥୀ ଉଦ୍ୱେଗ ପାମତୋ ନଥୀ, ତେମ ଜ ଜୀବନଥୀ
ହର୍ଷ ପାମତୋ ନଥୀ. ୯୯
ନ ଧାବତି ଜନାକୀର୍ଣଂ ନାରଣ୍ୟଂ ଉପଶାନ୍ତଧୀଃ ।
ଯଥାତଥା ଯତ୍ରତତ୍ର ସମ ଏବାବତିଷ୍ଠତେ ॥ ୧୮-୧୦୦॥
ଶାଂତ ବୁଦ୍ଧିବାଳୋ ଲୋକୋଥୀ ବ୍ୟାପ୍ତ ଦେଶମାଂ ପଣ ଜତୋ ନଥୀ;
ତେମ ଜ ଜଂଗଲମାଂ ପଣ ଭାଗତୋ ନଥୀ. ଜେ ହୋୟ ତେ ସ୍ଥିତିମାଂ ଅନେ
ଜ୍ୟାଂ ହୋୟ ତ୍ୟାଂ ତେ ସମଭାବଥୀ ରହେ ଛେ. ୧୦୦
ପ୍ରକରଣ ୧୯ – ଆତ୍ମବିଶ୍ରାନ୍ତିପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
ତତ୍ତ୍ୱବିଜ୍ଞାନସନ୍ଦଂଶମାଦାୟ ହୃଦୟୋଦରାତ୍ ।
ନାବିଧପରାମର୍ଶଶଲ୍ୟୋଦ୍ଧାରଃ କୃତୋ ମୟା ॥ ୧୯-୧॥
ଜନକେ କହ୍ୟୁଂ: ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନରୂପୀ ମାଣସୋ ଲଈନେ ହଦୟନା ଅଂଦରନା
ଭାଗମାଂଥୀ ଅନେକ ପ୍ରକାରନା ସ୍ପର୍ଶରୂପୀ କାଂଟାଓ ମାରା ବଡେ ଖେଂଚୀ
କଢାୟା ଛେ. ୧
କ୍ୱ ଧର୍ମଃ କ୍ୱ ଚ ବା କାମଃ କ୍ୱ ଚାର୍ଥଃ କ୍ୱ ବିବେକିତା ।
କ୍ୱ ଦ୍ୱୈତଂ କ୍ୱ ଚ ବାଽଦ୍ୱୈତଂ ସ୍ୱମହିମ୍ନି ସ୍ଥିତସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୯-୨॥
ପୋତାନା ମହିମାମାଂ ସ୍ଥିତ ବନେଲା ମାରା ମାଟେ ଧର୍ମ
କୟାଂ, କାମ କୟାଂ, ଅର୍ଥ କୟାଂ, ବିବେକ କୟାଂ, ଦ୍ୱୈତ କୟାଂ ଅନେ ଅଦ୍ୱୈତ
ପଣ କୟାଂ? ର
କ୍ୱ ଭୂତଂ କ୍ୱ ଭବିଷ୍ୟଦ୍ ବା ବର୍ତମାନମପି କ୍ୱ ବା ।
କ୍ୱ ଦେଶଃ କ୍ୱ ଚ ବା ନିତ୍ୟଂ ସ୍ୱମହିମ୍ନି ସ୍ଥିତସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୯-୩॥
ପୋତାନା ମହିମାମାଂ ସ୍ଥିତ ବନେଲା ମାରେ ମାଟେ ଭୂତକାଳ କୟାଂ
ଛେ ଅନେ ଭବିଷ୍ୟ କୟାଂ ଛେ ଅନେ ବର୍ତମାନ ପଣ କୟାଂ ଛେ, ତେମ ଜ
ଦେଶ ପଣ କ୍ୟାଂ ଛେ? ତେମ ଜ (ଆ ବଧୀ ଦେଶକାଲାତ୍ମକ ଅନିତ୍ୟତାଥୀ
ଭିନ୍ନ) ନିତ୍ୟତା ପଣ କ୍ୟାଂ ଛେ? ୩
କ୍ୱ ଚାତ୍ମା କ୍ୱ ଚ ବାନାତ୍ମା କ୍ୱ ଶୁଭଂ କ୍ୱାଶୁଭଂ ଯଥା ।
କ୍ୱ ଚିନ୍ତା କ୍ୱ ଚ ବାଚିନ୍ତା ସ୍ୱମହିମ୍ନି ସ୍ଥିତସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୯-୪॥
ପୋତାନା ମହିମାମାଂ ସ୍ଥିତ ବନେଲା ମାରେ ମାଟେ ଆତ୍ମା କୟାଂ
ଅନେ ଅନାତ୍ମା କୟାଂ, ଶୁଭ କୟାଂ ଅନେ ଅଶୁଭ କୟାଂ, ଚିନ୍ତା କୟାଂ
ଅନେ ଚିନ୍ତାରହିତପଣୁଂ କୟାଂ? ୪
କ୍ୱ ସ୍ୱପ୍ନଃ କ୍ୱ ସୁଷୁପ୍ତିର୍ୱା କ୍ୱ ଚ ଜାଗରଣଂ ତଥା ।
କ୍ୱ ତୁରୀୟଂ ଭୟଂ ବାପି ସ୍ୱମହିମ୍ନି ସ୍ଥିତସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୯-୫॥
ପୋତାନା ମହିମାମାଂ ସ୍ଥିତ ବନେଲା ମାରେ ମାଟେ ସ୍ୱପ୍ନ କ୍ୟାଂ
ଅଥବା ସୁଷୁପ୍ତି କୟାଂ ଅନେ ବଳୀ ଜାଗ୍ରତ ଅବସ୍ଥା ପଣ କ୍ୟାଂ, ତେମଜ
ତୁରୀୟ ଅବସ୍ଥା ପଣ କୟାଂ ଅନେ ଭୟ ପଣ କୟାଂ? ପ
କ୍ୱ ଦୂରଂ କ୍ୱ ସମୀପଂ ବା ବାହ୍ୟଂ କ୍ୱାଭ୍ୟନ୍ତରଂ କ୍ୱ ବା ।
କ୍ୱ ସ୍ଥୂଲଂ କ୍ୱ ଚ ବା ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ସ୍ୱମହିମ୍ନି ସ୍ଥିତସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୯-୬॥
ପୋତାନା ମହିମାମାଂ ସ୍ଥିତ ବନେଲା ମାରେ ମାଟେ ଦୂର ଶୁଂ
ଅନେ ନଜୀକ ଶୁଂ, ବାହ୍ୟ ଶୁଂ ଅନେ ଅଂଦରନୁଂ ଶୁଂ, ସ୍ଥୂଳ ଶୁଂ ଅଥବା
ସୂକ୍ଷ୍ମ ଶୁଂ ? ୬
କ୍ୱ ମୃତ୍ୟୁର୍ଜୀବିତଂ ବା କ୍ୱ ଲୋକାଃ କ୍ୱାସ୍ୟ କ୍ୱ ଲୌକିକମ୍ ।
କ୍ୱ ଲୟଃ କ୍ୱ ସମାଧିର୍ୱା ସ୍ୱମହିମ୍ନି ସ୍ଥିତସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୯-୭॥
ପୋତାନା ମହିମାମାଂ ସ୍ଥିତ ବନେଲା ମାରେ ମାଟେ ମୃତ୍ୟୁ କେବୁଂ
ଅନେ ଜୀବନ କେବୁଂ., ଲୋକୋ କେବା ଅନେ ଲୌକିକ (ବ୍ୟବହାର) କେବୋ, ଲୟ
କେବୋ ଅଥବା ସମାଧି କେବୀ? ୭
ଅଲଂ ତ୍ରିବର୍ଗକଥୟା ଯୋଗସ୍ୟ କଥୟାପ୍ୟଲମ୍ ।
ଅଲଂ ବିଜ୍ଞାନକଥୟା ବିଶ୍ରାନ୍ତସ୍ୟ ମମାତ୍ମନି ॥ ୧୯-୮॥
ହୁଂ ଆତ୍ମାମାଂ ବିଶ୍ରାଂତ ପାମେଲୋ ହୋଈ (ଧର୍ମାର୍ଥକାମରୂପ)
ତ୍ରିବର୍ଗନୀ ବାତ ବସ ଥଈ ଅନେ ଯୋଗନୀ ବାତ ପଣ ବସ ଥଈ ତେମ
ଜ ବିଜ୍ଞାନନୀ ବାତ ପଣ ବସ ଥଈ. ୮
ପ୍ରକରଣ ୨୦ – ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତିପ୍ରକରଣ
ଜନକ ଉବାଚ ॥
କ୍ୱ ଭୂତାନି କ୍ୱ ଦେହୋ ବା କ୍ୱେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି କ୍ୱ ବା ମନଃ ।
କ୍ୱ ଶୂନ୍ୟଂ କ୍ୱ ଚ ନୈରାଶ୍ୟଂ ମତ୍ସ୍ୱରୂପେ ନିରଂଜନେ ॥ ୨୦-୧॥
ଜନକେ କହ୍ୟୁଂ: ମାରୁଂ ସ୍ୱରୂପ ନିରଂଜନ (ନିର୍ମଳ) ହୋଈ
(ପଂଚମହା-) ଭୂତୋ କୟାଂ ଅନେ ଦେହ କୟାଂ, ଇଂଦ୍ରିୟୋ କୟାଂ ଅନେ
କୟାଂ, ଶୂନ୍ୟ କଶାଂ ଅନେ ନିରାଶା କୟାଂ? ୧
କ୍ୱ ଶାସ୍ତ୍ରଂ କ୍ୱାତ୍ମବିଜ୍ଞାନଂ କ୍ୱ ବା ନିର୍ୱିଷୟଂ ମନଃ ।
କ୍ୱ ତୃପ୍ତିଃ କ୍ୱ ବିତୃଷ୍ଣାତ୍ୱଂ ଗତଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱସ୍ୟ ମେ ସଦା ॥ ୨୦-୨॥
ହମେଶ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱରହିତ ଏବା ମାରେ ମାଟେ ଶାସ୍ତ୍ର କେବୁଂ, ଆତ୍ମଜ୍ଞାନ
କେବୁଂ ଅଥବା ବିଷୟରହିତ ମନ କେବୁଂ, ତୃପ୍ତି କେବୀ ଅଥବା ତୃଷ୍ଣା-
ରହିତପଣୁଂ କେବୁଂ ? ର
କ୍ୱ ବିଦ୍ୟା କ୍ୱ ଚ ବାବିଦ୍ୟା କ୍ୱାହଂ କ୍ୱେଦଂ ମମ କ୍ୱ ବା ।
କ୍ୱ ବନ୍ଧ କ୍ୱ ଚ ବା ମୋକ୍ଷଃ ସ୍ୱରୂପସ୍ୟ କ୍ୱ ରୂପିତା ॥ ୨୦-୩॥
ବିଦ୍ୟା କେବୀ ଅନେ ଅବିଦ୍ୟା କେବୀ “ହୁଂ” କେବୋ ଅନେ ଆ କେବୁଂ
ଅନେ ମାରୁଂ କେବୁଂ, ବନ୍ଧ କେବୋ ଅନେ ମୋକ୍ଷ କେବୋ (ତେମ ଜ) ସ୍ୱରୂପ-
ପଣୁଂ ପଣ କେବୁଂ? ୩
କ୍ୱ ପ୍ରାରବ୍ଧାନି କର୍ମାଣି ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତିରପି କ୍ୱ ବା ।
କ୍ୱ ତଦ୍ ବିଦେହକୈବଲ୍ୟଂ ନିର୍ୱିଶେଷସ୍ୟ ସର୍ୱଦା ॥ ୨୦-୪॥
ହମେଶ ବିଶେଷରହିତ,(ସମଭାବବାଳା)ନେ ପ୍ରାରବ୍ଧ କର୍ମୋ କ୍ୟାଂ
ଅଥବା ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତି ପଣ କୟାଂ (ଅନେ) ବିଦେହମୁକ୍ତି ପଣ କୟାଂ? ୪
କ୍ୱ କର୍ତା କ୍ୱ ଚ ବା ଭୋକ୍ତା ନିଷ୍କ୍ରିୟଂ ସ୍ଫୁରଣଂ କ୍ୱ ବା ।
କ୍ୱାପରୋକ୍ଷଂ ଫଲଂ ବା କ୍ୱ ନିଃସ୍ୱଭାବସ୍ୟ ମେ ସଦା ॥ ୨୦-୫॥
ହମେଶ ସ୍ୱଭାବରହିତ ବନେଲା ମାରେ ମାଟେ କର୍ତା କେବୋ ଅନେ
ବଳୀ ଭୋକତା କେବୋ, ତେମ ଜ ନିଷ୍କ୍ରିୟତା ଅଥବା ସ୍ଫୁରଣ ପଣ କେବୁଂ
ଅନେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଫଳ ପଣ କେବୁଂ? ପ
କ୍ୱ ଲୋକଂ କ୍ୱ ମୁମୁକ୍ଷୁର୍ୱା କ୍ୱ ଯୋଗୀ ଜ୍ଞାନବାନ୍ କ୍ୱ ବା ।
କ୍ୱ ବଦ୍ଧଃ କ୍ୱ ଚ ବା ମୁକ୍ତଃ ସ୍ୱସ୍ୱରୂପେଽହମଦ୍ୱୟେ ॥ ୨୦-୬॥
’ଅହଂ’ ରୂପ (ମାରାରୂପ) ଅଦ୍ୱୟ ସ୍ୱସ୍ୱରୂପମାଂ ଲୋକ କୟାଂଥୀ
ଅନେ ମୁମୁକ୍ଷୁ କୟାଂ, ଯୋଗୀ କୟାଂ ଅନେ ଜ୍ଞାନୀ କୟାଂ, ବଂଧାୟେଲୋ
କ୍ୟାଂ ଅନେ ମୁକତ କୟାଂ? ୬
କ୍ୱ ସୃଷ୍ଟିଃ କ୍ୱ ଚ ସଂହାରଃ କ୍ୱ ସାଧ୍ୟଂ କ୍ୱ ଚ ସାଧନମ୍ ।
କ୍ୱ ସାଧକଃ କ୍ୱ ସିଦ୍ଧିର୍ୱା ସ୍ୱସ୍ୱରୂପେଽହମଦ୍ୱୟେ ॥ ୨୦-୭॥
’ଅହଂ’ (ମାରା) ରୂପ ଅଦ୍ୱୟ ସ୍ୱସ୍ୱରୂପମାଂ ସୃଷ୍ଟି କେବୀ ଅନେ
ସଂହାର କେବୋ, ସାଧ୍ୟ କେବୁଂ ଅନେ ସାଧନ କେବୁଂ. ସାଧକ କେବୋ ଅନେ ସିଦ୍ଧି
କେବୀ ? ୭
କ୍ୱ ପ୍ରମାତା ପ୍ରମାଣଂ ବା କ୍ୱ ପ୍ରମେୟଂ କ୍ୱ ଚ ପ୍ରମା ।
କ୍ୱ କିଂଚିତ୍ କ୍ୱ ନ କିଂଚିଦ୍ ବା ସର୍ୱଦା ବିମଲସ୍ୟ ମେ ॥ ୨୦-୮॥
ହମେଶ ନିର୍ମଲ ଏବା ମାରେ ମାଟେ ପ୍ରମାତା କେବୋ ଅଥବା
ପ୍ରମାଣ କେବୁଂ, ପ୍ରମେୟ କେବୁଂ ଅନେ ପ୍ରମା କେବୀ, କଶୁଂ ପଣ କେବୁଂ ଅନେ
କଶୁଂ ନହି ପଣ କେବୁଂ ? ୮
କ୍ୱ ବିକ୍ଷେପଃ କ୍ୱ ଚୈକାଗ୍ର୍ୟଂ କ୍ୱ ନିର୍ବୋଧଃ କ୍ୱ ମୂଢତା ।
କ୍ୱ ହର୍ଷଃ କ୍ୱ ବିଷାଦୋ ବା ସର୍ୱଦା ନିଷ୍କ୍ରିୟସ୍ୟ ମେ ॥ ୨୦-୯॥
ହମେଶ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଏବା ମାରେ ମାଟେ ବିକ୍ଷେପ କେବୋ ଅନେ ଏକାଗ୍ରତା
କେବୀ, ଜ୍ଞାନ କେବୁଂ (ଅନେ) ମୁକ୍ତି କେବୀ, ହର୍ଷ କେବୋ ଅଥବା ଶୋକ
କେବୋ ? ୯
କ୍ୱ ଚୈଷ ବ୍ୟବହାରୋ ବା କ୍ୱ ଚ ସା ପରମାର୍ଥତା ।
କ୍ୱ ସୁଖଂ କ୍ୱ ଚ ବା ଦୁଖଂ ନିର୍ୱିମର୍ଶସ୍ୟ ମେ ସଦା ॥ ୨୦-୧୦॥
ହମେଶ ବିଚାରରହିତ ଏବା ମାରେ ମାଟେ ଆ ବ୍ୟବହାର କେବୋ
ଅନେ ଏ ପରମାର୍ଥତା କେବୀ, ସୁଖ କେବୁଂ ଅନେ ଦୁଃଖ କେବୁଂ? ୧୦
କ୍ୱ ମାୟା କ୍ୱ ଚ ସଂସାରଃ କ୍ୱ ପ୍ରୀତିର୍ୱିରତିଃ କ୍ୱ ବା ।
କ୍ୱ ଜୀବଃ କ୍ୱ ଚ ତଦ୍ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ୱଦା ବିମଲସ୍ୟ ମେ ॥ ୨୦-୧୧॥
ହମେଶ ନିର୍ମଲ ଏବା ମାରେ ମାଟେ ମାୟା କୟାଂ ଅନେ ସଂସାର
କ୍ୟାଂ, ପ୍ରୀତି କୟାଂ ଅନେ ଅପ୍ରୀତି କୟାଂ, ଜୀବ କୟାଂ ଅନେ ଏ ବ୍ରହ୍ମ
କ୍ୟାଂ? ୧୧
କ୍ୱ ପ୍ରବୃତ୍ତିର୍ନିର୍ୱୃତ୍ତିର୍ୱା କ୍ୱ ମୁକ୍ତିଃ କ୍ୱ ଚ ବନ୍ଧନମ୍ ।
କୂଟସ୍ଥନିର୍ୱିଭାଗସ୍ୟ ସ୍ୱସ୍ଥସ୍ୟ ମମ ସର୍ୱଦା ॥ ୨୦-୧୨॥
ହମେଶ ପର୍ୱତନୀ ଜେମ ଅଚଲ, ବିଭାଗରହିତ ଅନେ ସ୍ୱସ୍ଥ
ଏବା ମାରେ ମାଟେ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଶୀ ଅଥବା ନିବୃତ୍ତି ଶୀ, ମୁକ୍ତି ଶୀ ଅନେ
ବଂଧନ ଶୁଂ ? ୧୨
କ୍ୱୋପଦେଶଃ କ୍ୱ ବା ଶାସ୍ତ୍ରଂ କ୍ୱ ଶିଷ୍ୟଃ କ୍ୱ ଚ ବା ଗୁରୁଃ ।
କ୍ୱ ଚାସ୍ତି ପୁରୁଷାର୍ଥୋ ବା ନିରୁପାଧେଃ ଶିବସ୍ୟ ମେ ॥ ୨୦-୧୩॥
ଉପାଧିରହିତ ଅନେ କଲ୍ୟାଣରୂପ ଏବା ମାରେ ମାଟେ ଉପଦେଶ
କୟାଂ ଅନେ ଶାସ୍ତ୍ର କୟାଂ, ଶିଷ୍ୟ କୟାଂ ଅନେ ଗୁରୁ କୟାଂ, ଅନେ ବଳୀ
ପୁରଷାର୍ଥ ମୋକ୍ଷ ପଣ କୟାଂ ଛେ? ୧୩
କ୍ୱ ଚାସ୍ତି କ୍ୱ ଚ ବା ନାସ୍ତି କ୍ୱାସ୍ତି ଚୈକଂ କ୍ୱ ଚ ଦ୍ୱୟମ୍ ।
ବହୁନାତ୍ର କିମୁକ୍ତେନ କିଂଚିନ୍ନୋତ୍ତିଷ୍ଠତେ ମମ ॥ ୨୦-୧୪॥
ଛେ ପଣ କେବୁଂ ଅନେ ନଥୀ ପଣ କେବୁଂ? ଏକତ୍ୱ ପଣ କ୍ୟାଂ ଛେ
ଅନେ ଦ୍ୱୈତ ପଣ କୟାଂ ଛେ? ଅହୀଂ ବଧୁ କହୀନେ ଶୁଂ? ମାରେ ମାଟେ ତୋ କାଂଈ
ପଣ ଛେ ଜ ନହି. ୧୪
ପ୍ରକରଣ ୨୧ – ସଙ୍ଖ୍ୟାକ୍ରମବିଜ୍ଞାନପ୍ରକରଣ
– Chant Stotra in Other Languages –
Ashtavakra Gita Gujarati Translation in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil