॥ Gita – Sandhi-Vigraha and Anvaya Odia Lyrics ॥
॥ ଗୀତା ସନ୍ଧିବିଗ୍ରହ ଅନ୍ୱୟ ॥
ଅଥ ପ୍ରଥମୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଅର୍ଜୁନବିଷାଦୟୋଗଃ ।
ଅଥ ପ୍ରଥମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଅର୍ଜୁନ-ବିଷାଦ ଯୋଗଃ ।
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଉବାଚ ।
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଃ ଉବାଚ ।
ଧର୍ମକ୍ଷେତ୍ରେ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରେ ସମବେତା ଯୁୟୁତ୍ସବଃ ।
ମାମକାଃ ପାଣ୍ଡବାଶ୍ଚୈବ କିମକୁର୍ୱତ ସଞ୍ଜୟ ॥ ୧-୧॥
ଧର୍ମ-କ୍ଷେତ୍ରେ କୁରୁ-କ୍ଷେତ୍ରେ ସମବେତାଃ ଯୁୟୁତ୍ସବଃ ।
ମାମକାଃ ପାଣ୍ଡବାଃ ଚ ଏବ କିମ୍ ଅକୁର୍ୱତ ସଞ୍ଜୟ ॥ ୧-୧॥
ହେ ସଞ୍ଜୟ! ଧର୍ମ-କ୍ଷେତ୍ରେ, କୁରୁ-କ୍ଷେତ୍ରେ, ଯୁୟୁତ୍ସବଃ ସମବେତାଃ
ମାମକାଃ ପାଣ୍ଡବାଃ ଚ ଏବ କିମ୍ ଅକୁର୍ୱତ ?
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ତୁ ପାଣ୍ଡବାନୀକଂ ବ୍ୟୂଢଂ ଦୁର୍ୟୋଧନସ୍ତଦା ।
ଆଚାର୍ୟମୁପସଂଗମ୍ୟ ରାଜା ବଚନମବ୍ରବୀତ୍ ॥ ୧-୨॥
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ତୁ ପାଣ୍ଡବ-ଅନୀକମ୍ ବ୍ୟୂଢମ୍ ଦୁର୍ୟୋଧନଃ ତଦା ।
ଆଚାର୍ୟମ୍ ଉପସଙ୍ଗମ୍ୟ ରାଜା ବଚନମ୍ ଅବ୍ରବୀତ୍ ॥ ୧-୨॥
ତଦା ତୁ ପାଣ୍ଡବ-ଅନୀକମ୍ ବ୍ୟୂଢମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା, ରାଜା ଦୁର୍ୟୋଧନଃ
ଆଚାର୍ୟମ୍ ଉପସଙ୍ଗମ୍ୟ, (ଇଦଂ) ବଚନମ୍ ଅବ୍ରବୀତ୍ ॥
ପଶ୍ୟୈତାଂ ପାଣ୍ଡୁପୁତ୍ରାଣାମାଚାର୍ୟ ମହତୀଂ ଚମୂମ୍ ।
ବ୍ୟୂଢାଂ ଦ୍ରୁପଦପୁତ୍ରେଣ ତବ ଶିଷ୍ୟେଣ ଧୀମତା ॥ ୧-୩॥
ପଶ୍ୟ ଏତାମ୍ ପାଣ୍ଡୁ-ପୁତ୍ରାଣାମ୍ ଆଚାର୍ୟ ମହତୀମ୍ ଚମୂମ୍ ।
ବ୍ୟୂଢାମ୍ ଦ୍ରୁପଦ-ପୁତ୍ରେଣ ତବ ଶିଷ୍ୟେଣ ଧୀମତା ॥ ୧-୩॥
ହେ ଆଚାର୍ୟ! ତବ ଧୀମତା ଶିଷ୍ୟେଣ, ଦ୍ରୁପଦ-ପୁତ୍ରେଣ ବ୍ୟୂଢାମ୍
ପାଣ୍ଡୁ-ପୁତ୍ରାଣାମ୍ ଏତାମ୍ ମହତୀମ୍ ଚମୂମ୍ ପଶ୍ୟ ।
ଅତ୍ର ଶୂରା ମହେଷ୍ୱାସା ଭୀମାର୍ଜୁନସମା ଯୁଧି ।
ଯୁୟୁଧାନୋ ବିରାଟଶ୍ଚ ଦ୍ରୁପଦଶ୍ଚ ମହାରଥଃ ॥ ୧-୪॥
ଅତ୍ର ଶୂରାଃ ମହା-ଇଷୁ-ଆସାଃ ଭୀମ-ଅର୍ଜୁନ-ସମାଃ ଯୁଧି ।
ଯୁୟୁଧାନଃ ବିରାଟଃ ଚ ଦ୍ରୁପଦଃ ଚ ମହାରଥଃ ॥ ୧-୪॥
ଅତ୍ର, ଭୀମ-ଅର୍ଜୁନ-ସମାଃ ଯୁଧି ଶୂରାଃ ମହା-ଇଷୁ-ଆସାଃ,
ମହାରଥଃ ଯୁୟୁଧାନଃ, ବିରାଟଃ ଚ ଦ୍ରୁପଦଃ ଚ ।
ଧୃଷ୍ଟକେତୁଶ୍ଚେକିତାନଃ କାଶିରାଜଶ୍ଚ ବୀର୍ୟବାନ୍ ।
ପୁରୁଜିତ୍କୁନ୍ତିଭୋଜଶ୍ଚ ଶୈବ୍ୟଶ୍ଚ ନରପୁଂଗବଃ ॥ ୧-୫॥
ଧୃଷ୍ଟକେତୁଃ ଚେକିତାନଃ କାଶିରାଜଃ ଚ ବୀର୍ୟବାନ୍ ।
ପୁରୁଜିତ୍ କୁନ୍ତିଭୋଜଃ ଚ ଶୈବ୍ୟଃ ଚ ନର-ପୁଙ୍ଗବଃ ॥ ୧-୫॥
ଧୃଷ୍ଟକେତୁଃ, ଚେକିତାନଃ ଚ, ବୀର୍ୟବାନ୍ କାଶିରାଜଃ ଚ,
ପୁରୁଜିତ୍ କୁନ୍ତିଭୋଜଃ ଚ, ନର-ପୁଙ୍ଗବଃ ଶୈବ୍ୟଃ ଚ ।
ଯୁଧାମନ୍ୟୁଶ୍ଚ ବିକ୍ରାନ୍ତ ଉତ୍ତମୌଜାଶ୍ଚ ବୀର୍ୟବାନ୍ ।
ସୌଭଦ୍ରୋ ଦ୍ରୌପଦେୟାଶ୍ଚ ସର୍ୱ ଏବ ମହାରଥାଃ ॥ ୧-୬॥
ଯୁଧାମନ୍ୟୁଃ ଚ ବିକ୍ରାନ୍ତଃ ଉତ୍ତମୌଜାଃ ଚ ବୀର୍ୟବାନ୍ ।
ସୌଭଦ୍ରଃ ଦ୍ରୌପଦେୟାଃ ଚ ସର୍ୱେ ଏବ ମହାରଥାଃ ॥ ୧-୬॥
ବିକ୍ରାନ୍ତଃ ଯୁଧାମନ୍ୟୁଃ ଚ, ବୀର୍ୟବାନ୍ ଉତ୍ତମୌଜାଃ
ସୌଭଦ୍ରଃ ଚ, ଦ୍ରୌପଦେୟାଃ ଚ, ସର୍ୱେ ମହାରଥାଃ ଏବ ।
ଅସ୍ମାକଂ ତୁ ବିଶିଷ୍ଟା ଯେ ତାନ୍ନିବୋଧ ଦ୍ୱିଜୋତ୍ତମ ।
ନାୟକା ମମ ସୈନ୍ୟସ୍ୟ ସଂଜ୍ଞାର୍ଥଂ ତାନ୍ବ୍ରବୀମି ତେ ॥ ୧-୭॥
ଅସ୍ମାକମ୍ ତୁ ବିଶିଷ୍ଟାଃ ଯେ ତାନ୍ ନିବୋଧ ଦ୍ୱିଜ-ଉତ୍ତମ ।
ନାୟକାଃ ମମ ସୈନ୍ୟସ୍ୟ ସଂଜ୍ଞାର୍ଥଂ ତାନ୍ ବ୍ରବୀମି ତେ ॥ ୧-୭॥
ହେ ଦ୍ୱିଜ-ଉତ୍ତମ! ଅସ୍ମାକମ୍ ତୁ ଯେ ବିଶିଷ୍ଟାଃ, ମମ ସୈନ୍ୟସ୍ୟ
ନାୟକାଃ, ତାନ୍ ନିବୋଧ । ତାନ୍ ସଂଜ୍ଞାର୍ଥମ୍ ତେ ବ୍ରବୀମି ।
ଭବାନ୍ଭୀଷ୍ମଶ୍ଚ କର୍ଣଶ୍ଚ କୃପଶ୍ଚ ସମିତିଞ୍ଜୟଃ ।
ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ବିକର୍ଣଶ୍ଚ ସୌମଦତ୍ତିର୍ଜୟଦ୍ରଥଃ ॥ ୧-୮॥
ଭବାନ୍ ଭୀଷ୍ମଃ ଚ କର୍ଣଃ ଚ କୃପଃ ଚ ସମିତିଞ୍ଜୟଃ ।
ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ବିକର୍ଣଃ ଚ ସୌମଦତ୍ତିଃ ତଥା ଏବ ଚ ॥ ୧-୮॥
ଭବାନ୍ ଭୀଷ୍ମଃ ଚ, କର୍ଣଃ ଚ, ସମିତିଞ୍ଜୟଃ କୃପଃ ଚ,
ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ବିକର୍ଣଃ ଚ, ତଥା ଏବ ଚ ସୌମଦତ୍ତିଃ ।
ଅନ୍ୟେ ଚ ବହବଃ ଶୂରା ମଦର୍ଥେ ତ୍ୟକ୍ତଜୀବିତାଃ ।
ନାନାଶସ୍ତ୍ରପ୍ରହରଣାଃ ସର୍ୱେ ଯୁଦ୍ଧବିଶାରଦାଃ ॥ ୧-୯॥
ଅନ୍ୟେ ଚ ବହବଃ ଶୂରାଃ ମଦର୍ଥେ ତ୍ୟକ୍ତ-ଜୀବିତାଃ ।
ନାନା-ଶସ୍ତ୍ର-ପ୍ରହରଣାଃ ସର୍ୱେ ଯୁଦ୍ଧ-ବିଶାରଦାଃ ॥ ୧-୯॥
ଅନ୍ୟେ ଚ ବହବଃ ଶୂରାଃ, ସର୍ୱେ ମଦର୍ଥେ ତ୍ୟକ୍ତ-ଜୀବିତାଃ,
ନାନା-ଶସ୍ତ୍ର-ପ୍ରହରଣାଃ ଯୁଦ୍ଧ-ବିଶାରଦାଃ [ସନ୍ତି]।
ଅପର୍ୟାପ୍ତଂ ତଦସ୍ମାକଂ ବଲଂ ଭୀଷ୍ମାଭିରକ୍ଷିତମ୍ ।
ପର୍ୟାପ୍ତଂ ତ୍ୱିଦମେତେଷାଂ ବଲଂ ଭୀମାଭିରକ୍ଷିତମ୍ ॥ ୧-୧୦॥
ଅପର୍ୟାପ୍ତମ୍ ତତ୍ ଅସ୍ମାକମ୍ ବଲମ୍ ଭୀଷ୍ମ-ଅଭିରକ୍ଷିତମ୍ ।
ପର୍ୟାପ୍ତମ୍ ତୁ ଇଦମ୍ ଏତେଷାମ୍ ବଲମ୍ ଭୀମ-ଅଭିରକ୍ଷିତମ୍ ॥ ୧-୧୦॥
ଅସ୍ମାକମ୍ ଭୀଷ୍ମ-ଅଭିରକ୍ଷିତମ୍ ତତ୍ ବଲମ୍ ଅପର୍ୟାପ୍ତମ୍,
ଏତେଷାମ୍ ତୁ ଭୀମ-ଅଭିରକ୍ଷିତମ୍ ଇଦମ୍ ବଲମ୍ ପର୍ୟାପ୍ତମ୍ (ଅସ୍ତି)।
ଅୟନେଷୁ ଚ ସର୍ୱେଷୁ ଯଥାଭାଗମବସ୍ଥିତାଃ ।
ଭୀଷ୍ମମେବାଭିରକ୍ଷନ୍ତୁ ଭବନ୍ତଃ ସର୍ୱ ଏବ ହି ॥ ୧-୧୧॥
ଅୟନେଷୁ ଚ ସର୍ୱେଷୁ ଯଥା-ଭାଗମ୍ ଅବସ୍ଥିତାଃ ।
ଭୀଷ୍ମମ୍ ଏବ ଅଭିରକ୍ଷନ୍ତୁ ଭବନ୍ତଃ ସର୍ୱେ ଏବ ହି ॥ ୧-୧୧॥
ଭବନ୍ତଃ ସର୍ୱେ ଏବ ହି ସର୍ୱେଷୁ ଅୟନେଷୁ ଚ ଯଥା-ଭାଗମ୍ ଅବସ୍ଥିତାଃ
ଭୀଷ୍ମମ୍ ଏବ ଅଭିରକ୍ଷନ୍ତୁ ।
ତସ୍ୟ ସଞ୍ଜନୟନ୍ହର୍ଷଂ କୁରୁବୃଦ୍ଧଃ ପିତାମହଃ ।
ସିଂହନାଦଂ ବିନଦ୍ୟୋଚ୍ଚୈଃ ଶଙ୍ଖଂ ଦଧ୍ମୌ ପ୍ରତାପବାନ୍ ॥ ୧-୧୨॥
ତସ୍ୟ ସଞ୍ଜନୟନ୍ ହର୍ଷମ୍ କୁରୁ-ବୃଦ୍ଧଃ ପିତାମହଃ ।
ସିଂହନାଦମ୍ ବିନଦ୍ୟ ଉଚ୍ଚୈଃ ଶଙ୍ଖମ୍ ଦଧ୍ମୌ ପ୍ରତାପବାନ୍ ॥ ୧-୧୨॥
ତସ୍ୟ ହର୍ଷମ୍ ସଞ୍ଜନୟନ୍ ପ୍ରତାପବାନ୍ କୁରୁ-ବୃଦ୍ଧଃ
ପିତାମହଃ, ଉଚ୍ଚୈଃ ସିଂହନାଦମ୍ ବିନଦ୍ୟ ଶଙ୍ଖମ୍ ଦଧ୍ମୌ ।
ତତଃ ଶଙ୍ଖାଶ୍ଚ ଭେର୍ୟଶ୍ଚ ପଣବାନକଗୋମୁଖାଃ ।
ସହସୈବାଭ୍ୟହନ୍ୟନ୍ତ ସ ଶବ୍ଦସ୍ତୁମୁଲୋଽଭବତ୍ ॥ ୧-୧୩॥
ତତଃ ଶଙ୍ଖାଃ ଚ ଭେର୍ୟଃ ଚ ପଣବ-ଆନକ-ଗୋମୁଖାଃ ।
ସହସା ଏବ ଅଭ୍ୟହନ୍ୟନ୍ତ ସଃ ଶବ୍ଦଃ ତୁମୁଲଃ ଅଭବତ୍ ॥ ୧-୧୩॥
ତତଃ ଶଙ୍ଖାଃ ଚ ଭେର୍ୟଃ ଚ ପଣବ-ଆନକ-ଗୋମୁଖାଃ
ସହସା ଏବ ଅଭ୍ୟହନ୍ୟନ୍ତ । ସଃ ଶବ୍ଦଃ ତୁମୁଲଃ ଅଭବତ୍ ।
ତତଃ ଶ୍ୱେତୈର୍ହୟୈର୍ୟୁକ୍ତେ ମହତି ସ୍ୟନ୍ଦନେ ସ୍ଥିତୌ ।
ମାଧବଃ ପାଣ୍ଡବଶ୍ଚୈବ ଦିବ୍ୟୌ ଶଙ୍ଖୌ ପ୍ରଦଧ୍ମତୁଃ ॥ ୧-୧୪॥
ତତଃ ଶ୍ୱେତୈଃ ହୟୈଃ ଯୁକ୍ତେ ମହତି ସ୍ୟନ୍ଦନେ ସ୍ଥିତୌ ।
ମାଧବଃ ପାଣ୍ଡବଃ ଚ ଏବ ଦିବ୍ୟୌ ଶଙ୍ଖୌ ପ୍ରଦଧ୍ମତୁଃ ॥ ୧-୧୪॥
ତତଃ ଶ୍ୱେତୈଃ ହୟୈଃ ଯୁକ୍ତେ ମହତି ସ୍ୟନ୍ଦନେ ସ୍ଥିତୌ ମାଧବଃ
ପାଣ୍ଡବଃ ଚ ଏବ ଦିବ୍ୟୌ ଶଙ୍ଖୌ ପ୍ରଦଧ୍ମତୁଃ ।
ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟଂ ହୃଷୀକେଶୋ ଦେବଦତ୍ତଂ ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ପୌଣ୍ଡ୍ରଂ ଦଧ୍ମୌ ମହାଶଙ୍ଖଂ ଭୀମକର୍ମା ବୃକୋଦରଃ ॥ ୧-୧୫॥
ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟମ୍ ହୃଷୀକେଶଃ ଦେବଦତ୍ତମ୍ ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ପୌଣ୍ଡ୍ରମ୍ ଦଧ୍ମୌ ମହା-ଶଙ୍ଖମ୍ ଭୀମ-କର୍ମା ବୃକ-ଉଦରଃ ॥ ୧-୧୫॥
ହୃଷୀକେଶଃ ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟମ୍, ଧନଞ୍ଜୟଃ ଦେବଦତ୍ତମ୍,
ଭୀମ-କର୍ମା ବୃକ-ଉଦରଃ ପୌଣ୍ଡ୍ରମ୍ ମହା-ଶଙ୍ଖମ୍ ଦଧ୍ମୌ ।
ଅନନ୍ତବିଜୟଂ ରାଜା କୁନ୍ତୀପୁତ୍ରୋ ଯୁଧିଷ୍ଠିରଃ ।
ନକୁଲଃ ସହଦେବଶ୍ଚ ସୁଘୋଷମଣିପୁଷ୍ପକୌ ॥ ୧-୧୬॥
ଅନନ୍ତବିଜୟମ୍ ରାଜା କୁନ୍ତୀ-ପୁତ୍ରଃ ଯୁଧିଷ୍ଠିରଃ ।
ନକୁଲଃ ସହଦେବଃ ଚ ସୁଘୋଷ-ମଣି-ପୁଷ୍ପକୌ ॥ ୧-୧୬॥
କୁନ୍ତୀ-ପୁତ୍ରଃ ରାଜା ଯୁଧିଷ୍ଠିରଃ ଅନନ୍ତବିଜୟମ୍, ନକୁଲଃ ସହଦେବଃ ଚ
ସୁଘୋଷ-ମଣି-ପୁଷ୍ପକୌ ।
କାଶ୍ୟଶ୍ଚ ପରମେଷ୍ୱାସଃ ଶିଖଣ୍ଡୀ ଚ ମହାରଥଃ ।
ଧୃଷ୍ଟଦ୍ୟୁମ୍ନୋ ବିରାଟଶ୍ଚ ସାତ୍ୟକିଶ୍ଚାପରାଜିତଃ ॥ ୧-୧୭॥
କାଶ୍ୟଃ ଚ ପରମ-ଇଷୁ-ଆସଃ ଶିଖଣ୍ଡୀ ଚ ମହାରଥଃ ।
ଧୃଷ୍ଟଦ୍ୟୁମ୍ନଃ ବିରାଟଃ ଚ ସାତ୍ୟକିଃ ଚ ଅପରାଜିତଃ ॥ ୧-୧୭॥
ପରମ-ଇଷୁ-ଆସଃ କାଶ୍ୟଃ ଚ, ମହାରଥଃ ଶିଖଣ୍ଡୀ ଚ
ଧୃଷ୍ଟଦ୍ୟୁମ୍ନଃ ବିରାଟଃ ଚ, ଅପରାଜିତଃ ସାତ୍ୟକିଃ ଚ ।
ଦ୍ରୁପଦୋ ଦ୍ରୌପଦେୟାଶ୍ଚ ସର୍ୱଶଃ ପୃଥିବୀପତେ ।
ସୌଭଦ୍ରଶ୍ଚ ମହାବାହୁଃ ଶଙ୍ଖାନ୍ଦଧ୍ମୁଃ ପୃଥକ୍ପୃଥକ୍ ॥ ୧-୧୮॥
ଦ୍ରୁପଦଃ ଦ୍ରୌପଦେୟାଃ ଚ ସର୍ୱଶଃ ପୃଥିବୀ-ପତେ ।
ସୌଭଦ୍ରଃ ଚ ମହା-ବାହୁଃ ଶଙ୍ଖାନ୍ ଦଧ୍ମୁଃ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ॥ ୧-୧୮॥
ଦ୍ରୁପଦଃ ଦ୍ରୌପଦେୟାଃ ଚ, ମହା-ବାହୁଃ ସୌଭଦ୍ରଃ ଚ,
ହେ ପୃଥିବୀ-ପତେ! ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ସର୍ୱଶଃ ଶଙ୍ଖାନ୍ ଦଧ୍ମୁଃ ।
ସ ଘୋଷୋ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଣାଂ ହୃଦୟାନି ବ୍ୟଦାରୟତ୍ ।
ନଭଶ୍ଚ ପୃଥିବୀଂ ଚୈବ ତୁମୁଲୋ ବ୍ୟନୁନାଦୟନ୍ ॥ ୧-୧୯॥
ସଃ ଘୋଷଃ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଣାମ୍ ହୃଦୟାନି ବ୍ୟଦାରୟତ୍ ।
ନଭଃ ଚ ପୃଥିବୀମ୍ ଚ ଏବ ତୁମୁଲଃ ଅଭ୍ୟନୁନାଦୟନ୍ ॥ ୧-୧୯॥
ସଃ ତୁମୁଲଃ ଘୋଷଃ ନଭଃ ଚ ପୃଥିବୀମ୍ ଚ ଏବ ବ୍ୟନୁନାଦୟନ୍,
ଧାର୍ତ୍ରରାଷ୍ଟ୍ରାଣାମ୍ ହୃଦୟାନି ବ୍ୟଦାରୟତ୍ ।
ଅଥ ବ୍ୟବସ୍ଥିତାନ୍ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଧାର୍ତ୍ରରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ କପିଧ୍ୱଜଃ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତେ ଶସ୍ତ୍ରସମ୍ପାତେ ଧନୁରୁଦ୍ୟମ୍ୟ ପାଣ୍ଡବଃ ॥ ୧-୨୦॥
ହୃଷୀକେଶଂ ତଦା ବାକ୍ୟମିଦମାହ ମହୀପତେ ।
ଅଥ ବ୍ୟବସ୍ଥିତାନ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଧାର୍ତ୍ରରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ କପି-ଧ୍ୱଜଃ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତେ ଶସ୍ତ୍ର-ସମ୍ପାତେ ଧନୁଃ ଉଦ୍ୟମ୍ୟ ପାଣ୍ଡବଃ ॥ ୧-୨୦॥
ହୃଷୀକେଶମ୍ ତଦା ବାକ୍ୟମ୍ ଇଦମ୍ ଆହ ମହୀପତେ ।
ଅଥ କପି-ଧ୍ୱଜଃ ପାଣ୍ଡବଃ ଧାର୍ତ୍ରରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥିତାନ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା,
ଶସ୍ତ୍ର-ସମ୍ପାତେ ପ୍ରବୃତ୍ତେ (ସତି) ଧନୁଃ ଉଦ୍ୟମ୍ୟ
ହେ ମହୀପତେ! ତଦା ହୃଷୀକେଶମ୍ ଇଦମ୍ ବାକ୍ୟମ୍ ଆହ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ସେନୟୋରୁଭୟୋର୍ମଧ୍ୟେ ରଥଂ ସ୍ଥାପୟ ମେଽଚ୍ୟୁତ ॥ ୧-୨୧॥
ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ରଥମ୍ ସ୍ଥାପୟ ମେ ଅଚ୍ୟୁତ ॥ ୧-୨୧॥
ହେ ଅଚ୍ୟୁତ! ଉଭୟୋଃ ସେନୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ମେ ରଥମ୍ ସ୍ଥାପୟ ।
ଯାବଦେତାନ୍ନିରୀକ୍ଷେଽହଂ ଯୋଦ୍ଧୁକାମାନବସ୍ଥିତାନ୍ ।
କୈର୍ମୟା ସହ ଯୋଦ୍ଧବ୍ୟମସ୍ମିନ୍ ରଣସମୁଦ୍ୟମେ ॥ ୧-୨୨॥ ॥
ଯାବତ୍ ଏତାନ୍ ନିରୀକ୍ଷେ ଅହମ୍ ଯୋଦ୍ଧୁ-କାମାନ୍ ଅବସ୍ଥିତାନ୍ ।
କୈଃ ମୟା ସହ ଯୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍ ଅସ୍ମିନ୍ ରଣ-ସମୁଦ୍ୟମେ ॥ ୧-୨୨॥
ଯାବତ୍ ଅହମ୍ ଯୋଦ୍ଧୁ-କାମାନ୍ ଅବସ୍ଥିତାନ୍ ଏତାନ୍ ନିରୀକ୍ଷେ;
ଅସ୍ମିନ୍ ରଣ-ସମୁଦ୍ୟମେ ମୟା କୈଃ ସହ ଯୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍ ?
ଯୋତ୍ସ୍ୟମାନାନବେକ୍ଷେଽହଂ ଯ ଏତେଽତ୍ର ସମାଗତାଃ ।
ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ଦୁର୍ବୁଦ୍ଧେର୍ୟୁଦ୍ଧେ ପ୍ରିୟଚିକୀର୍ଷବଃ ॥ ୧-୨୩॥ ॥
ଯୋତ୍ସ୍ୟମାନାନ୍ ଅବେକ୍ଷେ ଅହମ୍ ଯେ ଏତେ ଅତ୍ର ସମାଗତାଃ ।
ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ଦୁର୍ବୁଦ୍ଧେଃ ଯୁଦ୍ଧେ ପ୍ରିୟ-ଚିକୀର୍ଷବଃ ॥ ୧-୨୩॥
ଦୁର୍ବୁଦ୍ଧେଃ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧେ ପ୍ରିୟ-ଚିକୀର୍ଷବଃ
ଯେ ଏତେ ଅତ୍ର ସମାଗତାଃ ଯୋତ୍ସ୍ୟମାନାନ୍ ଅହମ୍ ଅବେକ୍ଷେ ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଏବମୁକ୍ତୋ ହୃଷୀକେଶୋ ଗୁଡାକେଶେନ ଭାରତ ।
ସେନୟୋରୁଭୟୋର୍ମଧ୍ୟେ ସ୍ଥାପୟିତ୍ୱା ରଥୋତ୍ତମମ୍ ॥ ୧-୨୪॥
ଭୀଷ୍ମଦ୍ରୋଣପ୍ରମୁଖତଃ ସର୍ୱେଷାଂ ଚ ମହୀକ୍ଷିତାମ୍ ।
ଉବାଚ ପାର୍ଥ ପଶ୍ୟୈତାନ୍ସମବେତାନ୍କୁରୂନିତି ॥ ୧-୨୫॥
ଏବମ୍ ଉକ୍ତଃ ହୃଷୀକେଶଃ ଗୁଡାକେଶେନ ଭାରତ ।
ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ସ୍ଥାପୟିତ୍ୱା ରଥ-ଉତ୍ତମମ୍ ॥ ୧-୨୪॥
ଭୀଷ୍ମ-ଦ୍ରୋଣ-ପ୍ରମୁଖତଃ ସର୍ୱେଷାମ୍ ଚ ମହୀ-କ୍ଷିତାମ୍ ।
ଉବାଚ ପାର୍ଥ ପଶ୍ୟ ଏତାନ୍ ସମବେତାନ୍ କୁରୂନ୍ ଇତି ॥ ୧-୨୫॥
ହେ ଭାରତ! ଏବମ୍ ଗୁଡାକେଶେନ ଉକ୍ତଃ ହୃଷୀକେଶଃ, ଉଭୟୋଃ ସେନୟୋଃ ମଧ୍ୟେ,
ଭୀଷ୍ମ-ଦ୍ରୋଣ-ପ୍ରମୁଖତଃ ସର୍ୱେଷାମ୍ ଚ ମହୀ-କ୍ଷିତାମ୍
ରଥ-ଉତ୍ତମମ୍ ସ୍ଥାପୟିତ୍ୱା, ହେ ‘ପାର୍ଥ! ଏତାନ୍ ସମବେତାନ୍ କୁରୂନ୍
ପଶ୍ୟ’, ଇତି ଉବାଚ ।
ତତ୍ରାପଶ୍ୟତ୍ସ୍ଥିତାନ୍ପାର୍ଥଃ ପିତୄନଥ ପିତାମହାନ୍ ।
ଆଚାର୍ୟାନ୍ମାତୁଲାନ୍ଭ୍ରାତୄନ୍ପୁତ୍ରାନ୍ପୌତ୍ରାନ୍ସଖୀଂସ୍ତଥା ॥ ୧-୨୬॥
ଶ୍ୱଶୁରାନ୍ସୁହୃଦଶ୍ଚୈବ ସେନୟୋରୁଭୟୋରପି ।
ତାନ୍ସମୀକ୍ଷ୍ୟ ସ କୌନ୍ତେୟଃ ସର୍ୱାନ୍ବନ୍ଧୂନବସ୍ଥିତାନ୍ ॥ ୧-୨୭॥
କୃପୟା ପରୟାବିଷ୍ଟୋ ବିଷୀଦନ୍ନିଦମବ୍ରବୀତ୍ ।
ତତ୍ର ଅପଶ୍ୟତ୍ ସ୍ଥିତାନ୍ ପାର୍ଥଃ ପିତୄନ୍ ଅଥ ପିତାମହାନ୍ ।
ଆଚାର୍ୟାନ୍ ମାତୁଲାନ୍ ଭ୍ରାତୄନ୍ ପୁତ୍ରାନ୍ ପୌତ୍ରାନ୍ ସଖୀନ୍ ତଥା ॥ ୧-୨୬॥
ଶ୍ୱଶୁରାନ୍ ସୁହୃଦଃ ଚ ଏବ ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ଅପି ।
ତାନ୍ ସମୀକ୍ଷ୍ୟ ସଃ କୌନ୍ତେୟଃ ସର୍ୱାନ୍ ବନ୍ଧୂନ୍ ଅବସ୍ଥିତାନ୍ ॥ ୧-୨୭॥
କୃପୟା ପରୟାବିଷ୍ଟଃ ବିଷୀଦନ୍ ଇଦମ୍ ଅବ୍ରବୀତ୍ ।
ଅଥ ପାର୍ଥଃ ଉଭୟୋଃ ସେନୟୋଃ ଅପି, ତତ୍ର ସ୍ଥିତାନ୍ ପିତୄନ୍,
ପିତାମହାନ୍, ଆଚାର୍ୟାନ୍, ମାତୁଲାନ୍, ଭ୍ରାତୄନ୍, ପୁତ୍ରାନ୍,
ପୌତ୍ରାନ୍ ତଥା ସଖୀନ୍, ଶ୍ୱଶୁରାନ୍ ସୁହୃଦଃ, ଚ ଏବ ଅପଶ୍ୟତ୍ ସଃ କୌନ୍ତେୟଃ ।
ତାନ୍ ସର୍ୱାନ୍ ବନ୍ଧୂନ୍ ଅବସ୍ଥିତାନ୍ ସମୀକ୍ଷ୍ୟ ପରୟା କୃପୟା ଆବିଷ୍ଟଃ,
ବିଷୀଦନ୍ ଇଦମ୍ ଅବ୍ରବୀତ୍ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱେମଂ ସ୍ୱଜନଂ କୃଷ୍ଣ ଯୁୟୁତ୍ସୁଂ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୧-୨୮॥
ସୀଦନ୍ତି ମମ ଗାତ୍ରାଣି ମୁଖଂ ଚ ପରିଶୁଷ୍ୟତି ।
ବେପଥୁଶ୍ଚ ଶରୀରେ ମେ ରୋମହର୍ଷଶ୍ଚ ଜାୟତେ ॥ ୧-୨୯॥
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଇମମ୍ ସ୍ୱଜନମ୍ କୃଷ୍ଣ ଯୁୟୁତ୍ସୁମ୍ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୧-୨୮॥
ସୀଦନ୍ତି ମମ ଗାତ୍ରାଣି ମୁଖମ୍ ଚ ପରିଶୁଷ୍ୟତି ।
ବେପଥୁଃ ଚ ଶରୀରେ ମେ ରୋମ-ହର୍ଷଃ ଚ ଜାୟତେ ॥ ୧-୨୯॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! ଇମମ୍ ସ୍ୱଜନମ୍ ଯୁୟୁତ୍ସୁମ୍ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା
ମମ ଗାତ୍ରାଣି ସୀଦନ୍ତି ମୁଖମ୍ ଚ ପରିଶୁଷ୍ୟତି, ମେ ଶରୀରେ
ବେପଥୁଃ ଚ ରୋମ-ହର୍ଷଃ ଚ ଜାୟତେ ।
ଗାଣ୍ଡୀବଂ ସ୍ରଂସତେ ହସ୍ତାତ୍ତ୍ୱକ୍ଚୈବ ପରିଦହ୍ୟତେ ।
ନ ଚ ଶକ୍ନୋମ୍ୟବସ୍ଥାତୁଂ ଭ୍ରମତୀବ ଚ ମେ ମନଃ ॥ ୧-୩୦॥
ଗାଣ୍ଡୀବମ୍ ସ୍ରଂସତେ ହସ୍ତାତ୍ ତ୍ୱକ୍ ଚ ଏବ ପରିଦହ୍ୟତେ ।
ନ ଚ ଶକ୍ନୋମି ଅବସ୍ଥାତୁମ୍ ଭ୍ରମତି ଇବ ଚ ମେ ମନଃ ॥ ୧-୩୦॥
ହସ୍ତାତ୍ ଗାଣ୍ଡୀବମ୍ ସ୍ରଂସତେ, ତ୍ୱକ୍ ଚ ଏବ ପରିଦହ୍ୟତେ,
ଅବସ୍ଥାତୁମ୍ ଚ ନ ଶକ୍ନୋମି ମେ ମନଃ ଚ ଭ୍ରମତି ଇବ ।
ନିମିତ୍ତାନି ଚ ପଶ୍ୟାମି ବିପରୀତାନି କେଶବ ।
ନ ଚ ଶ୍ରେୟୋଽନୁପଶ୍ୟାମି ହତ୍ୱା ସ୍ୱଜନମାହବେ ॥ ୧-୩୧॥
ନିମିତ୍ତାନି ଚ ପଶ୍ୟାମି ବିପରୀତାନି କେଶବ ।
ନ ଚ ଶ୍ରେୟଃ ଅନୁପଶ୍ୟାମି ହତ୍ୱା ସ୍ୱଜନମ୍ ଆହବେ ॥ ୧-୩୧॥
ହେ କେଶବ! ନିମିତ୍ତାନି ବିପରୀତାନି ଚ ପଶ୍ୟାମି । ଆହବେ ଚ ସ୍ୱଜନମ୍
ହତ୍ୱା ଶ୍ରେୟଃ ନ ଅନୁପଶ୍ୟାମି ।
ନ କାଙ୍କ୍ଷେ ବିଜୟଂ କୃଷ୍ଣ ନ ଚ ରାଜ୍ୟଂ ସୁଖାନି ଚ ।
କିଂ ନୋ ରାଜ୍ୟେନ ଗୋବିନ୍ଦ କିଂ ଭୋଗୈର୍ଜୀବିତେନ ବା ॥ ୧-୩୨॥
ନ କାଙ୍କ୍ଷେ ବିଜୟମ୍ କୃଷ୍ଣ ନ ଚ ରାଜ୍ୟମ୍ ସୁଖାନି ଚ ।
କିମ୍ ନଃ ରାଜ୍ୟେନ ଗୋବିନ୍ଦ କିମ୍ ଭୋଗୈଃ ଜୀବିତେନ ବା ॥ ୧-୩୨॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! ବିଜୟମ୍ ନ, ରାଜ୍ୟମ୍ ଚ ସୁଖାନି ଚ ନ (କାଙ୍କ୍ଷେ)।
ହେ ଗୋବିନ୍ଦ! ନଃ ରାଜ୍ୟେନ କିମ୍ ଭୋଗୈଃ ଜୀବିତେନ ବା କିମ୍ ?
ଯେଷାମର୍ଥେ କାଙ୍କ୍ଷିତଂ ନୋ ରାଜ୍ୟଂ ଭୋଗାଃ ସୁଖାନି ଚ ।
ତ ଇମେଽବସ୍ଥିତା ଯୁଦ୍ଧେ ପ୍ରାଣାଂସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଧନାନି ଚ ॥ ୧-୩୩॥
ଆଚାର୍ୟାଃ ପିତରଃ ପୁତ୍ରାସ୍ତଥୈବ ଚ ପିତାମହାଃ ।
ମାତୁଲାଃ ଶ୍ୱଶୁରାଃ ପୌତ୍ରାଃ ଶ୍ୟାଲାଃ ସମ୍ବନ୍ଧିନସ୍ତଥା ॥ ୧-୩୪॥
ଯେଷାମ୍ ଅର୍ଥେ କାଙ୍କ୍ଷିତମ୍ ନଃ ରାଜ୍ୟମ୍ ଭୋଗାଃ ସୁଖାନି ଚ ।
ତେ ଇମେ ଅବସ୍ଥିତାଃ ଯୁଦ୍ଧେ ପ୍ରାଣାନ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଧନାନି ଚ ॥ ୧-୩୩॥
ଆଚାର୍ୟାଃ ପିତରଃ ପୁତ୍ରାଃ ତଥା ଏବ ଚ ପିତାମହାଃ ।
ମାତୁଲାଃ ଶ୍ୱଶୁରାଃ ପୌତ୍ରାଃ ଶ୍ୟାଲାଃ ସମ୍ବନ୍ଧିନଃ ତଥା ॥ ୧-୩୪॥
ଯେଷାମ୍ ଅର୍ଥେ ନଃ ରାଜ୍ୟମ୍ କାଙ୍କ୍ଷିତମ୍, ଭୋଗାଃ ସୁଖାନି ଚ;
ତେ ଇମେ ଆଚାର୍ୟାଃ ପିତରଃ ପୁତ୍ରାଃ, ତଥା ଏବ ଚ ପିତାମହାଃ,
ମାତୁଲାଃ, ଶ୍ୱଶୁରାଃ, ପୌତ୍ରାଃ, ଶ୍ୟାଲାଃ, ତଥା ସମ୍ବନ୍ଧିନଃ ପ୍ରାଣାନ୍
ଧନାନି ଚ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା, ଯୁଦ୍ଧେ ଅବସ୍ଥିତାଃ ।
ଏତାନ୍ନ ହନ୍ତୁମିଚ୍ଛାମି ଘ୍ନତୋଽପି ମଧୁସୂଦନ ।
ଅପି ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟରାଜ୍ୟସ୍ୟ ହେତୋଃ କିଂ ନୁ ମହୀକୃତେ ॥ ୧-୩୫॥
ଏତାନ୍ ନ ହନ୍ତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ଘ୍ନତଃ ଅପି ମଧୁସୂଦନ ।
ଅପି ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ-ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ହେତୋଃ କିମ୍ ନୁ ମହୀକୃତେ ॥ ୧-୩୫॥
ହେ ମଧୁସୂଦନ! (ମାଂ) ଘ୍ନତଃ ଅପି ଏତାନ୍, ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ-ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ହେତୋଃ ଅପି
ନ ହନ୍ତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି, କିମ୍ ନୁ ମହୀକୃତେ ?
ନିହତ୍ୟ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ନଃ କା ପ୍ରୀତିଃ ସ୍ୟାଜ୍ଜନାର୍ଦନ ।
ପାପମେବାଶ୍ରୟେଦସ୍ମାନ୍ହତ୍ୱୈତାନାତତାୟିନଃ ॥ ୧-୩୬॥
ନିହତ୍ୟ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ ନଃ କା ପ୍ରୀତିଃ ସ୍ୟାତ୍ ଜନାର୍ଦନ ।
ପାପମ୍ ଏବ ଆଶ୍ରୟେତ୍ ଅସ୍ମାନ୍ ହତ୍ୱା ଏତାନ୍ ଆତତାୟିନଃ ॥ ୧-୩୬॥
ହେ ଜନାର୍ଦନ! ଏତାନ୍ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ ନିହତ୍ୟ ନଃ କା ପ୍ରୀତିଃ
ସ୍ୟାତ୍ ? ଆତତାୟିନଃ ହତ୍ୱା ଅସ୍ମାନ୍ ପାପମ୍ ଏବ ଆଶ୍ରୟେତ୍ ।
ତସ୍ମାନ୍ନାର୍ହା ବୟଂ ହନ୍ତୁଂ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ସ୍ୱବାନ୍ଧବାନ୍ ।
ସ୍ୱଜନଂ ହି କଥଂ ହତ୍ୱା ସୁଖିନଃ ସ୍ୟାମ ମାଧବ ॥ ୧-୩୭॥
ତସ୍ମାତ୍ ନ ଅର୍ହାଃ ବୟମ୍ ହନ୍ତୁମ୍ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ ସ୍ୱବାନ୍ଧବାନ୍ ।
ସ୍ୱଜନମ୍ ହି କଥମ୍ ହତ୍ୱା ସୁଖିନଃ ସ୍ୟାମ ମାଧବ ॥ ୧-୩୭॥
ହେ ମାଧବ! ତସ୍ମାତ୍ ସ୍ୱବାନ୍ଧବାନ୍ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍
ହନ୍ତୁମ୍ ବୟମ୍ ନ ଅର୍ହାଃ । ହି ସ୍ୱଜନମ୍ ହତ୍ୱା (ବୟମ୍) କଥମ୍
ସୁଖିନଃ ସ୍ୟାମ ?
ଯଦ୍ୟପ୍ୟେତେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଲୋଭୋପହତଚେତସଃ ।
କୁଲକ୍ଷୟକୃତଂ ଦୋଷଂ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହେ ଚ ପାତକମ୍ ॥ ୧-୩୮॥
କଥଂ ନ ଜ୍ଞେୟମସ୍ମାଭିଃ ପାପାଦସ୍ମାନ୍ନିବର୍ତିତୁମ୍ ।
କୁଲକ୍ଷୟକୃତଂ ଦୋଷଂ ପ୍ରପଶ୍ୟଦ୍ଭିର୍ଜନାର୍ଦନ ॥ ୧-୩୯॥
ଯଦି ଅପି ଏତେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଲୋଭ-ଉପହତ-ଚେତସଃ ।
କୁଲ-କ୍ଷୟ-କୃତମ୍ ଦୋଷମ୍ ମିତ୍ର-ଦ୍ରୋହେ ଚ ପାତକମ୍ ॥ ୧-୩୮॥
କଥମ୍ ନ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଅସ୍ମାଭିଃ ପାପାତ୍ ଅସ୍ମାନ୍ ନିବର୍ତିତୁମ୍ ।
କୁଲ-କ୍ଷୟ-କୃତମ୍ ଦୋଷମ୍ ପ୍ରପଶ୍ୟଦ୍ଭିଃ ଜନାର୍ଦନ ॥ ୧-୩୯॥
ଯଦି ଅପି ଏତେ ଲୋଭ-ଉପହତ-ଚେତସଃ କୁଲ-କ୍ଷୟ-କୃତମ୍ ଦୋଷମ୍,
ମିତ୍ର-ଦ୍ରୋହେ ଚ ପାତକମ୍ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି; ହେ ଜନାର୍ଦନ! କୁଲ-କ୍ଷୟ-କୃତମ୍
ଦୋଷମ୍ ପ୍ରପଶ୍ୟଦ୍ଭିଃ ଅସ୍ମାଭିଃ ଅସ୍ମାତ୍ ପାପାତ୍ ନିବର୍ତିତୁମ୍ କଥମ୍ ନ ଜ୍ଞେୟମ୍ ?
କୁଲକ୍ଷୟେ ପ୍ରଣଶ୍ୟନ୍ତି କୁଲଧର୍ମାଃ ସନାତନାଃ ।
ଧର୍ମେ ନଷ୍ଟେ କୁଲଂ କୃତ୍ସ୍ନମଧର୍ମୋଽଭିଭବତ୍ୟୁତ ॥ ୧-୪୦॥
କୁଲ-କ୍ଷୟେ ପ୍ରଣଶ୍ୟନ୍ତି କୁଲ-ଧର୍ମାଃ ସନାତନାଃ ।
ଧର୍ମେ ନଷ୍ଟେ କୁଲମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଅଧର୍ମଃ ଅଭିଭବତି ଉତ ॥ ୧-୪୦॥
କୁଲ-କ୍ଷୟେ ସନାତନାଃ କୁଲ-ଧର୍ମାଃ ପ୍ରଣଶ୍ୟନ୍ତି, ଉତ ଧର୍ମେ ନଷ୍ଟେ
ଅଧର୍ମଃ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ କୁଲମ୍ ଅଭିଭବତି ।
ଅଧର୍ମାଭିଭବାତ୍କୃଷ୍ଣ ପ୍ରଦୁଷ୍ୟନ୍ତି କୁଲସ୍ତ୍ରିୟଃ ।
ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ଦୁଷ୍ଟାସୁ ବାର୍ଷ୍ଣେୟ ଜାୟତେ ବର୍ଣସଙ୍କରଃ ॥ ୧-୪୧॥
ଅଧର୍ମ-ଅଭିଭବାତ୍ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରଦୁଷ୍ୟନ୍ତି କୁଲ-ସ୍ତ୍ରିୟଃ ।
ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ଦୁଷ୍ଟାସୁ ବାର୍ଷ୍ଣେୟ ଜାୟତେ ବର୍ଣ-ସଙ୍କରଃ ॥ ୧-୪୧॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! ଅଧର୍ମ-ଅଭିଭବାତ୍ କୁଲ-ସ୍ତ୍ରିୟଃ ପ୍ରଦୁଷ୍ୟନ୍ତି ।
ହେ ବାର୍ଷ୍ଣେୟ! ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ଦୁଷ୍ଟାସୁ ବର୍ଣ-ସଙ୍କରଃ ଜାୟତେ ।
ସଙ୍କରୋ ନରକାୟୈବ କୁଲଘ୍ନାନାଂ କୁଲସ୍ୟ ଚ ।
ପତନ୍ତି ପିତରୋ ହ୍ୟେଷାଂ ଲୁପ୍ତପିଣ୍ଡୋଦକକ୍ରିୟାଃ ॥ ୧-୪୨॥
ସଙ୍କରଃ ନରକାୟ ଏବ କୁଲ-ଘ୍ନାନାମ୍ କୁଲସ୍ୟ ଚ ।
ପତନ୍ତି ପିତରଃ ହି ଏଷାମ୍ ଲୁପ୍ତ-ପିଣ୍ଡ-ଉଦକ-କ୍ରିୟାଃ ॥ ୧-୪୨॥
ସଙ୍କରଃ କୁଲ-ଘ୍ନାନାମ୍ କୁଲସ୍ୟ ଚ ନରକାୟ ଏବ (ଭବତି);
ହି ଏଷାମ୍ ପିତରଃ ଲୁପ୍ତ-ପିଣ୍ଡ-ଉଦକ-କ୍ରିୟାଃ (ସନ୍ତଃ) ପତନ୍ତି ।
ଦୋଷୈରେତୈଃ କୁଲଘ୍ନାନାଂ ବର୍ଣସଙ୍କରକାରକୈଃ ।
ଉତ୍ସାଦ୍ୟନ୍ତେ ଜାତିଧର୍ମାଃ କୁଲଧର୍ମାଶ୍ଚ ଶାଶ୍ୱତାଃ ॥ ୧-୪୩॥
ଦୋଷୈଃ ଏତୈଃ କୁଲ-ଘ୍ନାନାମ୍ ବର୍ଣ-ସଙ୍କର-କାରକୈଃ ।
ଉତ୍ସାଦ୍ୟନ୍ତେ ଜାତି-ଧର୍ମାଃ କୁଲ-ଧର୍ମାଃ ଚ ଶାଶ୍ୱତାଃ ॥ ୧-୪୩॥
କୁଲ-ଘ୍ନାନାମ୍ ଏତୈଃ ବର୍ଣ-ସଙ୍କର-କାରକୈଃ ଦୋଷୈଃ ଶାଶ୍ୱତାଃ
ଜାତି-ଧର୍ମାଃ କୁଲ-ଧର୍ମାଃ ଚ ଉତ୍ସାଦ୍ୟନ୍ତେ ।
ଉତ୍ସନ୍ନକୁଲଧର୍ମାଣାଂ ମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ଜନାର୍ଦନ ।
ନରକେ ନିୟତଂ ବାସୋ ଭବତୀତ୍ୟନୁଶୁଶ୍ରୁମ ॥ ୧-୪୪॥
ଉତ୍ସନ୍ନ-କୁଲ-ଧର୍ମାଣାମ୍ ମନୁଷ୍ୟାଣାମ୍ ଜନାର୍ଦନ ।
ନରକେ ଅନିୟତମ୍ ବାସଃ ଭବତି ଇତି ଅନୁଶୁଶ୍ରୁମ ॥ ୧-୪୪॥
ହେ ଜନାର୍ଦନ! ଉତ୍ସନ୍ନ-କୁଲ-ଧର୍ମାଣାମ୍ ମନୁଷ୍ୟାଣାମ୍
ନରକେ ନିୟତମ୍ ବାସଃ ଭବତି, ଇତି ଅନୁଶୁଶ୍ରୁମ ।
ଅହୋ ବତ ମହତ୍ପାପଂ କର୍ତୁଂ ବ୍ୟବସିତା ବୟମ୍ ।
ଯଦ୍ରାଜ୍ୟସୁଖଲୋଭେନ ହନ୍ତୁଂ ସ୍ୱଜନମୁଦ୍ୟତାଃ ॥ ୧-୪୫॥
ଅହୋ ବତ ମହତ୍ ପାପମ୍ କର୍ତୁମ୍ ବ୍ୟବସିତା ବୟମ୍ ।
ଯତ୍ ରାଜ୍ୟ-ସୁଖ-ଲୋଭେନ ହନ୍ତୁମ୍ ସ୍ୱଜନମ୍ ଉଦ୍ୟତାଃ ॥ ୧-୪୫॥
ଅହୋ! ବତ, ମହତ୍ ପାପମ୍ କର୍ତୁମ୍ ବୟମ୍ ବ୍ୟବସିତାଃ ଯତ୍
ରାଜ୍ୟ-ସୁଖ-ଲୋଭେନ ସ୍ୱଜନମ୍ ହନ୍ତୁମ୍ ଉଦ୍ୟତାଃ ।
ଯଦି ମାମପ୍ରତୀକାରମଶସ୍ତ୍ରଂ ଶସ୍ତ୍ରପାଣୟଃ ।
ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରା ରଣେ ହନ୍ୟୁସ୍ତନ୍ମେ କ୍ଷେମତରଂ ଭବେତ୍ ॥ ୧-୪୬॥
ଯଦି ମାମ୍ ଅପ୍ରତୀକାରମ୍ ଅଶସ୍ତ୍ରମ୍ ଶସ୍ତ୍ର-ପାଣୟଃ ।
ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଃ ରଣେ ହନ୍ୟୁଃ ତତ୍ ମେ କ୍ଷେମତରମ୍ ଭବେତ୍ ॥ ୧-୪୬॥
ଯଦି ଶସ୍ତ୍ର-ପାଣୟଃ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଃ ଅଶସ୍ତ୍ରମ୍ ଅପ୍ରତୀକାରମ୍
ମାମ୍ ରଣେ ହନ୍ୟୁଃ ତତ୍ ମେ କ୍ଷେମତରମ୍ ଭବେତ୍ ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଏବମୁକ୍ତ୍ୱାର୍ଜୁନଃ ସଙ୍ଖ୍ୟେ ରଥୋପସ୍ଥ ଉପାବିଶତ୍ ।
ବିସୃଜ୍ୟ ସଶରଂ ଚାପଂ ଶୋକସଂବିଗ୍ନମାନସଃ ॥ ୧-୪୭॥
ଏବମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା ଅର୍ଜୁନଃ ସଙ୍ଖ୍ୟେ ରଥ-ଉପସ୍ଥେ ଉପାବିଶତ୍ ।
ବିସୃଜ୍ୟ ସଶରମ୍ ଚାପଂ ଶୋକ-ସଂବିଗ୍ନ-ମାନସଃ ॥ ୧-୪୭॥
ସଙ୍ଖ୍ୟେ ଏବମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା, ଶୋକ-ସଂବିଗ୍ନ-ମାନସଃ ଅର୍ଜୁନଃ
ସଶରମ୍ ଚାପଂ ବିସୃଜ୍ୟ, ରଥ-ଉପସ୍ଥେ ଉପାବିଶତ୍ ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଅର୍ଜୁନବିଷାଦୟୋଗୋ ନାମ ପ୍ରଥମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଅର୍ଜୁନ-ବିଷାଦ-ଯୋଗଃ ନାମ ପ୍ରଥମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧॥
ଅଥ ଦ୍ୱିତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ସାଙ୍ଖ୍ୟଯୋଗଃ ।
ଅଥ ଦ୍ୱିତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ସାଙ୍ଖ୍ୟ-ଯୋଗଃ ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ତଂ ତଥା କୃପୟାବିଷ୍ଟମଶ୍ରୁପୂର୍ଣାକୁଲେକ୍ଷଣମ୍ ।
ବିଷୀଦନ୍ତମିଦଂ ବାକ୍ୟମୁବାଚ ମଧୁସୂଦନଃ ॥ ୨-୧॥
ତମ୍ ତଥା କୃପୟା ଆବିଷ୍ଟମ୍ ଅଶ୍ରୁ-ପୂର୍ଣ-ଆକୁଲ-ଈକ୍ଷଣମ୍ ।
ବିଷୀଦନ୍ତମ୍ ଇଦମ୍ ବାକ୍ୟମ୍ ଉବାଚ ମଧୁସୂଦନଃ ॥ ୨-୧॥
ତଥା କୃପୟା ଆବିଷ୍ଟମ୍ ଅଶ୍ରୁ-ପୂର୍ଣ-ଆକୁଲ-ଈକ୍ଷଣମ୍
ବିଷୀଦନ୍ତମ୍ ତମ୍ ମଧୁସୂଦନଃ ଇଦମ୍ ବାକ୍ୟମ୍ ଉବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
କୁତସ୍ତ୍ୱା କଶ୍ମଲମିଦଂ ବିଷମେ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ।
ଅନାର୍ୟଜୁଷ୍ଟମସ୍ୱର୍ଗ୍ୟମକୀର୍ତିକରମର୍ଜୁନ ॥ ୨-୨॥
କୁତଃ ତ୍ୱା କଶ୍ମଲମ୍ ଇଦମ୍ ବିଷମେ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ।
ଅନାର୍ୟ-ଜୁଷ୍ଟମ୍ ଅସ୍ୱର୍ଗ୍ୟମ୍ ଅକୀର୍ତିକରମ୍ ଅର୍ଜୁନ ॥ ୨-୨॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଅନାର୍ୟ-ଜୁଷ୍ଟମ୍ ଅସ୍ୱର୍ଗ୍ୟମ୍ ଅକୀର୍ତିକରମ୍
ଇଦମ୍ କଶ୍ମଲମ୍ ବିଷମେ ତ୍ୱା କୁତଃ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ?
କ୍ଲୈବ୍ୟଂ ମା ସ୍ମ ଗମଃ ପାର୍ଥ ନୈତତ୍ତ୍ୱୟ୍ୟୁପପଦ୍ୟତେ ।
କ୍ଷୁଦ୍ରଂ ହୃଦୟଦୌର୍ବଲ୍ୟଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱୋତ୍ତିଷ୍ଠ ପରନ୍ତପ ॥ ୨-୩॥
କ୍ଲୈବ୍ୟମ୍ ମା ସ୍ମ ଗମଃ ପାର୍ଥ ନ ଏତତ୍ ତ୍ୱୟି ଉପପଦ୍ୟତେ ।
କ୍ଷୁଦ୍ରମ୍ ହୃଦୟ-ଦୌର୍ବଲ୍ୟମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ପରନ୍ତପ ॥ ୨-୩॥
ହେ ପାର୍ଥ! କ୍ଲୈବ୍ୟମ୍ ମା ସ୍ମ ଗମଃ । ଏତତ୍ ତ୍ୱୟି ନ ଉପପଦ୍ୟତେ ।
ହେ ପରନ୍ତପ! କ୍ଷୁଦ୍ରମ୍ ହୃଦୟ-ଦୌର୍ବଲ୍ୟମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
କଥଂ ଭୀଷ୍ମମହଂ ସଙ୍ଖ୍ୟେ ଦ୍ରୋଣଂ ଚ ମଧୁସୂଦନ ।
ଇଷୁଭିଃ ପ୍ରତିୟୋତ୍ସ୍ୟାମି ପୂଜାର୍ହାବରିସୂଦନ ॥ ୨-୪॥
କଥମ୍ ଭୀଷ୍ମମ୍ ଅହମ୍ ସଙ୍ଖ୍ୟେ ଦ୍ରୋଣମ୍ ଚ ମଧୁସୂଦନ ।
ଇଷୁଭିଃ ପ୍ରତିୟୋତ୍ସ୍ୟାମି ପୂଜା-ଅର୍ହୌ ଅରି-ସୂଦନ ॥ ୨-୪॥
ହେ ମଧୁସୂଦନ! ଅହମ୍ ଭୀଷ୍ମମ୍ ଦ୍ରୋଣମ୍ ଚ ସଙ୍ଖ୍ୟେ ଇଷୁଭିଃ କଥମ୍
ପ୍ରତିୟୋତ୍ସ୍ୟାମି? ଅରି-ସୂଦନ! (ଏତୌ) ପୂଜା-ଅର୍ହୌ ।
ଗୁରୂନହତ୍ୱା ହି ମହାନୁଭାବାନ୍
ଶ୍ରେୟୋ ଭୋକ୍ତୁଂ ଭୈକ୍ଷ୍ୟମପୀହ ଲୋକେ ।
ହତ୍ୱାର୍ଥକାମାଂସ୍ତୁ ଗୁରୂନିହୈବ
ଭୁଞ୍ଜୀୟ ଭୋଗାନ୍ ରୁଧିରପ୍ରଦିଗ୍ଧାନ୍ ॥ ୨-୫॥
ଗୁରୂନ୍ ଅହତ୍ୱା ହି ମହାନୁଭାବାନ୍
ଶ୍ରେୟଃ ଭୋକ୍ତୁମ୍ ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍ ଅପି ଇହ ଲୋକେ ।
ହତ୍ୱା ଅର୍ଥ-କାମାନ୍ ତୁ ଗୁରୂନ୍ ଇହ ଏବ
ଭୁଞ୍ଜୀୟ ଭୋଗାନ୍ ରୁଧିର-ପ୍ରଦିଗ୍ଧାନ୍ ॥ ୨-୫॥
ହି ମହାନୁଭାବାନ୍ ଗୁରୂନ୍ ଅହତ୍ୱା, ଇହ ଲୋକେ ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍ ଭୋକ୍ତୁମ୍
ଅପି ଶ୍ରେୟଃ । ଗୁରୂନ୍ ହତ୍ୱା ତୁ ଇହ ଏବ ରୁଧିର-ପ୍ରଦିଗ୍ଧାନ୍
ଅର୍ଥ-କାମାନ୍ ଭୋଗାନ୍ ଭୁଞ୍ଜୀୟ ।
ନ ଚୈତଦ୍ୱିଦ୍ମଃ କତରନ୍ନୋ ଗରୀୟୋ
ଯଦ୍ୱା ଜୟେମ ଯଦି ବା ନୋ ଜୟେୟୁଃ ।
ଯାନେବ ହତ୍ୱା ନ ଜିଜୀବିଷାମ-
ସ୍ତେଽବସ୍ଥିତାଃ ପ୍ରମୁଖେ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଃ ॥ ୨-୬॥
ନ ଚ ଏତତ୍ ବିଦ୍ମଃ କତରତ୍ ନଃ ଗରୀୟଃ
ଯତ୍ ବା ଜୟେମ ଯଦି ବା ନଃ ଜୟେୟୁଃ ।
ଯାନ୍ ଏବ ହତ୍ୱା ନ ଜିଜୀବିଷାମଃ
ତେ ଅବସ୍ଥିତାଃ ପ୍ରମୁଖେ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଃ ॥ ୨-୬॥
ନଃ କତରତ୍ ଗରୀୟଃ? ଯତ୍ ବା (ବୟଂ) ଜୟେମ, ଯଦି ବା (ତେ)
ନଃ ଜୟେୟୁଃ, ଏତତ୍ ଚ ନ ବିଦ୍ମଃ । ଯାନ୍ ହତ୍ୱା ନ ଜିଜୀବିଷାମଃ,
ତେ ଏବ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଃ ପ୍ରମୁଖେ ଅବସ୍ଥିତାଃ ।
କାର୍ପଣ୍ୟଦୋଷୋପହତସ୍ୱଭାବଃ
ପୃଚ୍ଛାମି ତ୍ୱାଂ ଧର୍ମସମ୍ମୂଢଚେତାଃ ।
ଯଚ୍ଛ୍ରେୟଃ ସ୍ୟାନ୍ନିଶ୍ଚିତଂ ବ୍ରୂହି ତନ୍ମେ
ଶିଷ୍ୟସ୍ତେଽହଂ ଶାଧି ମାଂ ତ୍ୱାଂ ପ୍ରପନ୍ନମ୍ ॥ ୨-୭॥
କାର୍ପଣ୍ୟ-ଦୋଷ-ଉପହତ-ସ୍ୱଭାବଃ
ପୃଚ୍ଛାମି ତ୍ୱାମ୍ ଧର୍ମ-ସମ୍ମୂଢ-ଚେତାଃ ।
ଯତ୍ ଶ୍ରେୟଃ ସ୍ୟାତ୍ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ବ୍ରୂହି ତତ୍ ମେ
ଶିଷ୍ୟଃ ତେ ଅହମ୍ ଶାଧି ମାମ୍ ତ୍ୱାମ୍ ପ୍ରପନ୍ନମ୍ ॥ ୨-୭॥
କାର୍ପଣ୍ୟ-ଦୋଷ-ଉପହତ-ସ୍ୱଭାବଃ ଧର୍ମ-ସମ୍ମୂଢ-ଚେତାଃ (ଅହଂ)
ତ୍ୱାମ୍ ପୃଚ୍ଛାମି । ଯତ୍ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ଶ୍ରେୟଃ ସ୍ୟାତ୍, ତତ୍ ମେ ବ୍ରୂହି ।
ଅହମ୍ ତେ ଶିଷ୍ୟଃ । ତ୍ୱାମ୍ ପ୍ରପନ୍ନମ୍ ମାମ୍ ଶାଧି ।
ନ ହି ପ୍ରପଶ୍ୟାମି ମମାପନୁଦ୍ୟାଦ୍
ଯଚ୍ଛୋକମୁଚ୍ଛୋଷଣମିନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ।
ଅବାପ୍ୟ ଭୂମାବସପତ୍ନମୃଦ୍ଧଂ
ରାଜ୍ୟଂ ସୁରାଣାମପି ଚାଧିପତ୍ୟମ୍ ॥ ୨-୮॥
ନ ହି ପ୍ରପଶ୍ୟାମି ମମ ଅପନୁଦ୍ୟାତ୍
ଯତ୍ ଶୋକମ୍ ଉଚ୍ଛୋଷଣମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ।
ଅବାପ୍ୟ ଭୂମୌ ଅସପତ୍ନମ୍ ଋଦ୍ଧମ୍
ରାଜ୍ୟମ୍ ସୁରାଣାମ୍ ଅପି ଚ ଆଧିପତ୍ୟମ୍ ॥ ୨-୮॥
ହି ଭୂମୌ ଅସପତ୍ନମ୍ ଋଦ୍ଧମ୍ ରାଜ୍ୟମ୍ ଅବାପ୍ୟ, ସୁରାଣାମ୍ ଚ ଅପି
ଆଧିପତ୍ୟମ୍, ଯତ୍ ମମ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ଉଚ୍ଛୋଷଣମ୍ ଶୋକମ୍
ଅପନୁଦ୍ୟାତ୍ ନ ପ୍ରପଶ୍ୟାମି ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଏବମୁକ୍ତ୍ୱା ହୃଷୀକେଶଂ ଗୁଡାକେଶଃ ପରନ୍ତପଃ ।
ନ ଯୋତ୍ସ୍ୟ ଇତି ଗୋବିନ୍ଦମୁକ୍ତ୍ୱା ତୂଷ୍ଣୀଂ ବଭୂବ ହ ॥ ୨-୯॥
ଏବମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା ହୃଷୀକେଶମ୍ ଗୁଡାକେଶଃ ପରନ୍ତପଃ ।
ନ ଯୋତ୍ସ୍ୟେ ଇତି ଗୋବିନ୍ଦମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା ତୂଷ୍ଣୀମ୍ ବଭୂବ ହ ॥ ୨-୯॥
ପରନ୍ତପଃ ଗୁଡାକେଶଃ ହୃଷୀକେଶମ୍ ଏବମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା ‘ନ ଯୋତ୍ସ୍ୟେ’
ଇତି ଗୋବିନ୍ଦମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା ତୂଷ୍ଣୀମ୍ ବଭୂବ ହ ।
ତମୁବାଚ ହୃଷୀକେଶଃ ପ୍ରହସନ୍ନିବ ଭାରତ ।
ସେନୟୋରୁଭୟୋର୍ମଧ୍ୟେ ବିଷୀଦନ୍ତମିଦଂ ବଚଃ ॥ ୨-୧୦॥
ତମ୍ ଉବାଚ ହୃଷୀକେଶଃ ପ୍ରହସନ୍ ଇବ ଭାରତ ।
ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ବିଷୀଦନ୍ତମ୍ ଇଦମ୍ ବଚଃ ॥ ୨-୧୦॥
ହେ ଭାରତ! ଉଭୟୋଃ ସେନୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ବିଷୀଦନ୍ତମ୍ (ଅର୍ଜୁନଂ) ତମ୍
ହୃଷୀକେଶଃ ପ୍ରହସନ୍ ଇବ ଇଦମ୍ ବଚଃ ଉବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅଶୋଚ୍ୟାନନ୍ୱଶୋଚସ୍ତ୍ୱଂ ପ୍ରଜ୍ଞାବାଦାଂଶ୍ଚ ଭାଷସେ ।
ଗତାସୂନଗତାସୂଂଶ୍ଚ ନାନୁଶୋଚନ୍ତି ପଣ୍ଡିତାଃ ॥ ୨-୧୧॥
ଅଶୋଚ୍ୟାନ୍ ଅନ୍ୱଶୋଚଃ ତ୍ୱମ୍ ପ୍ରଜ୍ଞା-ବାଦା ଚ ଭାଷସେ ।
ଗତାସୂନ୍ ଅଗତାସୂନ୍ ଚ ନ ଅନୁଶୋଚନ୍ତି ପଣ୍ଡିତାଃ ॥ ୨-୧୧॥
ତ୍ୱମ୍ ଅଶୋଚ୍ୟାନ୍ ଅନ୍ୱଶୋଚଃ । ପ୍ରଜ୍ଞା-ବାଦାନ୍ ଚ ଭାଷସେ ।
ପଣ୍ଡିତାଃ ଗତାସୂନ୍ ଅଗତାସୂନ୍ ଚ ନ ଅନୁଶୋଚନ୍ତି ।
ନ ତ୍ୱେବାହଂ ଜାତୁ ନାସଂ ନ ତ୍ୱଂ ନେମେ ଜନାଧିପାଃ ।
ନ ଚୈବ ନ ଭବିଷ୍ୟାମଃ ସର୍ୱେ ବୟମତଃ ପରମ୍ ॥ ୨-୧୨॥
ନ ତୁ ଏବ ଅହମ୍ ଜାତୁ ନ ଆସମ୍ ନ ତ୍ୱମ୍ ନ ଇମେ ଜନାଧିପାଃ ।
ନ ଚ ଏବ ନ ଭବିଷ୍ୟାମଃ ସର୍ୱେ ବୟମ୍ ଅତଃ ପରମ୍ ॥ ୨-୧୨॥
ଅହମ୍ ଜାତୁ ନ ଆସମ୍ (ଇତି) ନ ତୁ ଏବ, ତ୍ୱମ୍ (ଜାତୁ ନ ଆସୀଃ ଇତି)ନ,
ଇମେ ଜନାଧିପାଃ (ଜାତୁ ନ ଆସନ୍ ଇତି) ନ, ।
ଅତଃ ପରମ୍ ଚ ବୟମ୍ ସର୍ୱେ ନ ଭବିଷ୍ୟାମଃ (ଇତି) ନ ଏବ ।
ଦେହିନୋଽସ୍ମିନ୍ୟଥା ଦେହେ କୌମାରଂ ଯୌବନଂ ଜରା ।
ତଥା ଦେହାନ୍ତରପ୍ରାପ୍ତିର୍ଧୀରସ୍ତତ୍ର ନ ମୁହ୍ୟତି ॥ ୨-୧୩॥
ଦେହିନଃ ଅସ୍ମିନ୍ ଯଥା ଦେହେ କୌମାରମ୍ ଯୌବନମ୍ ଜରା ।
ତଥା ଦେହାନ୍ତର-ପ୍ରାପ୍ତିଃ ଧୀରଃ ତତ୍ର ନ ମୁହ୍ୟତି ॥ ୨-୧୩॥
ଦେହିନଃ ଅସ୍ମିନ୍ ଦେହେ ଯଥା କୌମାରମ୍ ଯୌବନମ୍ ଜରା, ତଥା
ଦେହାନ୍ତର-ପ୍ରାପ୍ତିଃ । ତତ୍ର ଧୀରଃ ନ ମୁହ୍ୟତି ।
ମାତ୍ରାସ୍ପର୍ଶାସ୍ତୁ କୌନ୍ତେୟ ଶୀତୋଷ୍ଣସୁଖଦୁଃଖଦାଃ ।
ଆଗମାପାୟିନୋଽନିତ୍ୟାସ୍ତାଂସ୍ତିତିକ୍ଷସ୍ୱ ଭାରତ ॥ ୨-୧୪॥
ମାତ୍ରା-ସ୍ପର୍ଶାଃ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖ-ଦାଃ ।
ଆଗମ ଅପାୟିନଃ ଅନିତ୍ୟାଃ । ଭାରତ ତାନ୍ ତିତିକ୍ଷସ୍ୱ ॥ ୨-୧୪॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ମାତ୍ରା-ସ୍ପର୍ଶାଃ ତୁ ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖ-ଦାଃ,
ଆଗମ ଅପାୟିନଃ, ଅନିତ୍ୟାଃ । ହେ ଭାରତ! ତାନ୍ ତିତିକ୍ଷସ୍ୱ ।
ଯଂ ହି ନ ବ୍ୟଥୟନ୍ତ୍ୟେତେ ପୁରୁଷଂ ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ସମଦୁଃଖସୁଖଂ ଧୀରଂ ସୋଽମୃତତ୍ୱାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୨-୧୫॥
ଯମ୍ ହି ନ ବ୍ୟଥୟନ୍ତି ଏତେ ପୁରୁଷମ୍ ପୁରୁଷ-ଋଷଭ ।
ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖମ୍ ଧୀରମ୍ ସଃ ଅମୃତତ୍ୱାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୨-୧୫॥
ହେ ପୁରୁଷ-ଋଷଭ! ହି ଯମ୍ ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖମ୍ ଧୀରମ୍ ପୁରୁଷମ୍
ଏତେ ନ ବ୍ୟଥୟନ୍ତି, ସଃ ଅମୃତତ୍ୱାୟ କଲ୍ପତେ ।
ନାସତୋ ବିଦ୍ୟତେ ଭାବୋ ନାଭାବୋ ବିଦ୍ୟତେ ସତଃ ।
ଉଭୟୋରପି ଦୃଷ୍ଟୋଽନ୍ତସ୍ତ୍ୱନୟୋସ୍ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶିଭିଃ ॥ ୨-୧୬॥
ନ ଅସତଃ ବିଦ୍ୟତେ ଭାବଃ ନ ଅଭାବଃ ବିଦ୍ୟତେ ସତଃ ।
ଉଭୟୋଃ ଅପି ଦୃଷ୍ଟଃ ଅନ୍ତଃ ତୁ ଅନୟୋଃ ତତ୍ତ୍ୱ-ଦର୍ଶିଭିଃ ॥ ୨-୧୬॥
ଅସତଃ ଭାବଃ ନ ବିଦ୍ୟତେ ସତଃ ଅଭାବଃ ନ ବିଦ୍ୟତେ । ତତ୍ତ୍ୱ-ଦର୍ଶିଭିଃ ତୁ
ଉଭୟୋଃ ଅପି ଅନୟୋଃ ଅନ୍ତଃ ଦୃଷ୍ଟଃ ।
ଅବିନାଶି ତୁ ତଦ୍ୱିଦ୍ଧି ଯେନ ସର୍ୱମିଦଂ ତତମ୍ ।
ବିନାଶମବ୍ୟଯସ୍ୟାସ୍ୟ ନ କଶ୍ଚିତ୍କର୍ତୁମର୍ହତି ॥ ୨-୧୭॥
ଅବିନାଶି ତୁ ତତ୍ ବିଦ୍ଧି ଯେନ ସର୍ୱମ୍ ଇଦମ୍ ତତମ୍ ।
ବିନାଶମ୍ ଅବ୍ୟଯସ୍ୟ ଅସ୍ୟ ନ କଶ୍ଚିତ୍ କର୍ତୁମ୍ ଅର୍ହତି ॥ ୨-୧୭॥
ବିଦ୍ଧି, ଯେନ ଇଦମ୍ ସର୍ୱମ୍ ତତମ୍, ତତ୍ ତୁ ଅବିନାଶି । ଅସ୍ୟ
ଅବ୍ୟଯସ୍ୟ ବିନାଶମ୍ କର୍ତୁମ୍, କଶ୍ଚିତ୍ ନ ଅର୍ହତି ।
ଅନ୍ତବନ୍ତ ଇମେ ଦେହା ନିତ୍ୟସ୍ୟୋକ୍ତାଃ ଶରୀରିଣଃ ।
ଅନାଶିନୋଽପ୍ରମେୟସ୍ୟ ତସ୍ମାଦ୍ୟୁଧ୍ୟସ୍ୱ ଭାରତ ॥ ୨-୧୮॥
ଅନ୍ତବନ୍ତଃ ଇମେ ଦେହାଃ ନିତ୍ୟସ୍ୟ ଉକ୍ତାଃ ଶରୀରିଣଃ ।
ଅନାଶିନଃ ଅପ୍ରମେୟସ୍ୟ ତସ୍ମାତ୍ ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ଭାରତ ॥ ୨-୧୮॥
ଅନାଶିନଃ ଅପ୍ରମେୟସ୍ୟ ନିତ୍ୟସ୍ୟ ଶରୀରିଣଃ ଇମେ ଦେହାଃ ଅନ୍ତବନ୍ତଃ
ଉକ୍ତାଃ । ହେ ଭାରତ! ତସ୍ମାତ୍ ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ।
ଯ ଏନଂ ବେତ୍ତି ହନ୍ତାରଂ ଯଶ୍ଚୈନଂ ମନ୍ୟତେ ହତମ୍
ଉଭୌ ତୌ ନ ବିଜାନୀତୋ ନାୟଂ ହନ୍ତି ନ ହନ୍ୟତେ ॥ ୨-୧୯॥
ଯଃ ଏନମ୍ ବେତ୍ତି ହନ୍ତାରମ୍ ଯଃ ଚ ଏନମ୍ ମନ୍ୟତେ ହତମ୍
ଉଭୌ ତୌ ନ ବିଜାନୀତଃ ନ ଅୟମ୍ ହନ୍ତି ନ ହନ୍ୟତେ ॥ ୨-୧୯॥
ଯଃ ଏନମ୍ ହନ୍ତାରମ୍ ବେତ୍ତି, ଯଃ ଚ ଏନମ୍ ହତମ୍ ମନ୍ୟତେ ତୌ ଉଭୌ
ନ ବିଜାନୀତଃ, ଅୟମ୍ ନ ହନ୍ତି ନ ହନ୍ୟତେ ।
ନ ଜାୟତେ ମ୍ରିୟତେ ବା କଦାଚିନ୍
ନାୟଂ ଭୂତ୍ୱା ଭବିତା ବା ନ ଭୂୟଃ ।
ଅଜୋ ନିତ୍ୟଃ ଶାଶ୍ୱତୋଽୟଂ ପୁରାଣୋ
ନ ହନ୍ୟତେ ହନ୍ୟମାନେ ଶରୀରେ ॥ ୨-୨୦॥
ନ ଜାୟତେ ମ୍ରିୟତେ ବା କଦାଚିତ୍
ନ ଅୟମ୍ ଭୂତ୍ୱା ଅଭବିତା ବା ନ ଭୂୟଃ ।
ଅଜଃ ନିତ୍ୟଃ ଶାଶ୍ୱତଃ ଅୟମ୍ ପୁରାଣଃ
ନ ହନ୍ୟତେ ହନ୍ୟମାନେ ଶରୀରେ ॥ ୨-୨୦॥
ଅୟମ୍ କଦାଚିତ୍ ନ ଜାୟତେ, ନ ବା ମ୍ରିୟତେ, (ଅୟମ୍) ଭୂତ୍ୱା ଭୂୟଃ
ଅଭବିତା ବା ନ। ଅୟମ୍ ଅଜଃ ନିତ୍ୟଃ ଶାଶ୍ୱତଃ ପୁରାଣଃ, ଶରୀରେ
ହନ୍ୟମାନେ ନ ହନ୍ୟତେ ।
ବେଦାବିନାଶିନଂ ନିତ୍ୟଂ ଯ ଏନମଜମବ୍ୟଯମ୍ ।
କଥଂ ସ ପୁରୁଷଃ ପାର୍ଥ କଂ ଘାତୟତି ହନ୍ତି କମ୍ ॥ ୨-୨୧॥
ବେଦ ଅବିନାଶିନମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ଯଃ ଏନମ୍ ଅଜମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ।
କଥମ୍ ସଃ ପୁରୁଷଃ ପାର୍ଥ କମ୍ ଘାତୟତି ହନ୍ତି କମ୍ ॥ ୨-୨୧॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯଃ ଏନମ୍ ଅବିନାଶିନମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ଅଜମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ବେଦ,
ସଃ ପୁରୁଷଃ କଥମ୍ କମ୍ ଘାତୟତି, କମ୍ ହନ୍ତି ?
ବାସାଂସି ଜୀର୍ଣାନି ଯଥା ବିହାୟ
ନବାନି ଗୃହ୍ଣାତି ନରୋଽପରାଣି ।
ତଥା ଶରୀରାଣି ବିହାୟ ଜୀର୍ଣା-
ନ୍ୟନ୍ୟାନି ସଂୟାତି ନବାନି ଦେହୀ ॥ ୨-୨୨॥
ବାସାଂସି ଜୀର୍ଣାନି ଯଥା ବିହାୟ
ନବାନି ଗୃହ୍ଣାତି ନରଃ ଅପରାଣି ।
ତଥା ଶରୀରାଣି ବିହାୟ ଜୀର୍ଣାନି
ଅନ୍ୟାନି ସଂୟାତି ନବାନି ଦେହୀ ॥ ୨-୨୨॥
ଯଥା ନରଃ ଜୀର୍ଣାନି ବାସାଂସି ବିହାୟ, ଅପରାଣି ନବାନି ଗୃହ୍ଣାତି,
ତଥା ଦେହୀ ଜୀର୍ଣାନି ଶରୀରାଣି ବିହାୟ ଅନ୍ୟାନି ନବାନି ସଂୟାତି ।
ନୈନଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି ଶସ୍ତ୍ରାଣି ନୈନଂ ଦହତି ପାବକଃ ।
ନ ଚୈନଂ କ୍ଲେଦୟନ୍ତ୍ୟାପୋ ନ ଶୋଷୟତି ମାରୁତଃ ॥ ୨-୨୩॥
ନ ଏନମ୍ ଛିନ୍ଦନ୍ତି ଶସ୍ତ୍ରାଣି ନ ଏନମ୍ ଦହତି ପାବକଃ ।
ନ ଚ ଏନମ୍ କ୍ଲେଦୟନ୍ତି ଆପଃ ନ ଶୋଷୟତି ମାରୁତଃ ॥ ୨-୨୩॥
ଏନମ୍ ଶସ୍ତ୍ରାଣି ନ ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ଏନମ୍ ପାବକଃ ନ ଦହତି
ଏନମ୍ ଆପଃ ନ କ୍ଲେଦୟନ୍ତି, (ଏନମ୍) ଚ ମାରୁତଃ ନ ଶୋଷୟତି ।
ଅଚ୍ଛେଦ୍ୟୋଽୟମଦାହ୍ୟୋଽୟମକ୍ଲେଦ୍ୟୋଽଶୋଷ୍ୟ ଏବ ଚ ।
ନିତ୍ୟଃ ସର୍ୱଗତଃ ସ୍ଥାଣୁରଚଲୋଽୟଂ ସନାତନଃ ॥ ୨-୨୪॥
ଅଚ୍ଛେଦ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଅଦାହ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଅକ୍ଲେଦ୍ୟଃ ଅଶୋଷ୍ୟଃ ଏବ ଚ ।
ନିତ୍ୟଃ ସର୍ୱଗତଃ ସ୍ଥାଣୁଃ ଅଚଲଃ ଅୟମ୍ ସନାତନଃ ॥ ୨-୨୪॥
ଅୟମ୍ ଅଚ୍ଛେଦ୍ୟଃ, ଅୟମ୍ ଅଦାହ୍ୟଃ, ଅୟମ୍ ଅକ୍ଲେଦ୍ୟଃ, (ଅୟମ୍)
ଅଶୋଷ୍ୟଃ ଚ ଏବ । ଅୟମ୍ ନିତ୍ୟଃ, ସର୍ୱଗତଃ, ସ୍ଥାଣୁଃ, ଅଚଲଃ, ସନାତନଃ ।
ଅବ୍ୟକ୍ତୋଽୟମଚିନ୍ତ୍ୟୋଽୟମବିକାର୍ୟୋଽୟମୁଚ୍ୟତେ ।
ତସ୍ମାଦେବଂ ବିଦିତ୍ୱୈନଂ ନାନୁଶୋଚିତୁମର୍ହସି ॥ ୨-୨୫॥
ଅବ୍ୟକ୍ତଃ ଅୟମ୍ ଅଚିନ୍ତ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଅବିକାର୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଏବମ୍ ବିଦିତ୍ୱା ଏନମ୍ ନ ଅନୁଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୨-୨୫॥
ଅୟମ୍ ଅବ୍ୟକ୍ତଃ, ଅୟମ୍ ଅଚିନ୍ତ୍ୟଃ, ଅୟମ୍ ଅବିକାର୍ୟଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଏନମ୍ ଏବମ୍ ବିଦିତ୍ୱା (ତ୍ୱଂ) ଅନୁଶୋଚିତୁମ୍ ନ ଅର୍ହସି ।
ଅଥ ଚୈନଂ ନିତ୍ୟଜାତଂ ନିତ୍ୟଂ ବା ମନ୍ୟସେ ମୃତମ୍ ।
ତଥାପି ତ୍ୱଂ ମହାବାହୋ ନୈନଂ ଶୋଚିତୁମର୍ହସି ॥ ୨-୨୬॥
ଅଥ ଚ ଏନମ୍ ନିତ୍ୟ-ଜାତମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ବା ମନ୍ୟସେ ମୃତମ୍ ।
ତଥା ଅପି ତ୍ୱମ୍ ମହା-ବାହୋ ନ ଏନମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୨-୨୬॥
ଅଥ ଚ ଏନମ୍ ନିତ୍ୟ-ଜାତମ୍, ନିତ୍ୟମ୍ ବା ମୃତମ୍ ମନ୍ୟସେ,
ତଥା ଅପି ହେ ମହା-ବାହୋ! ତ୍ୱମ୍ ଏନମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ନ ଅର୍ହସି ।
ଜାତସ୍ୟ ହି ଧ୍ରୁବୋ ମୃତ୍ୟୁର୍ଧ୍ରୁବଂ ଜନ୍ମ ମୃତସ୍ୟ ଚ ।
ତସ୍ମାଦପରିହାର୍ୟେଽର୍ଥେ ନ ତ୍ୱଂ ଶୋଚିତୁମର୍ହସି ॥ ୨-୨୭॥
ଜାତସ୍ୟ ହି ଧ୍ରୁବଃ ମୃତ୍ୟୁଃ ଧ୍ରୁବମ୍ ଜନ୍ମ ମୃତସ୍ୟ ଚ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଅପରିହାର୍ୟେ ଅର୍ଥେ ନ ତ୍ୱମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୨-୨୭॥
ହି ଜାତସ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁଃ ଧ୍ରୁବଃ, ମୃତସ୍ୟ ଚ ଜନ୍ମ ଧ୍ରୁବମ୍,
ତସ୍ମାତ୍ ଅପରିହାର୍ୟେ ଅର୍ଥେ ତ୍ୱମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ନ ଅର୍ହସି ।
ଅବ୍ୟକ୍ତାଦୀନି ଭୂତାନି ବ୍ୟକ୍ତମଧ୍ୟାନି ଭାରତ ।
ଅବ୍ୟକ୍ତନିଧନାନ୍ୟେବ ତତ୍ର କା ପରିଦେବନା ॥ ୨-୨୮॥
ଅବ୍ୟକ୍ତ-ଆଦୀନି ଭୂତାନି ବ୍ୟକ୍ତ-ମଧ୍ୟାନି ଭାରତ ।
ଅବ୍ୟକ୍ତ-ନିଧନାନି ଏବ ତତ୍ର କା ପରିଦେବନା ॥ ୨-୨୮॥
ହେ ଭାରତ! ଭୂତାନି ଅବ୍ୟକ୍ତ-ଆଦୀନି ବ୍ୟକ୍ତ-ମଧ୍ୟାନି ଅବ୍ୟକ୍ତ-ନିଧନାନି ଏବ,
ତତ୍ର ପରିଦେବନା କା?
ଆଶ୍ଚର୍ୟବତ୍ପଶ୍ୟତି କଶ୍ଚିଦେନ୍-
ମାଶ୍ଚର୍ୟବଦ୍ୱଦତି ତଥୈବ ଚାନ୍ୟଃ ।
ଆଶ୍ଚର୍ୟବଚ୍ଚୈନମନ୍ୟଃ ଶୃଣୋତି
ଶ୍ରୁତ୍ୱାପ୍ୟେନଂ ବେଦ ନ ଚୈବ କଶ୍ଚିତ୍ ॥ ୨-୨୯॥
ଆଶ୍ଚର୍ୟବତ୍ ପଶ୍ୟତି କଶ୍ଚିତ୍ ଏନମ୍
ଆଶ୍ଚର୍ୟବତ୍ ବଦତି ତଥା ଏବ ଚ ଅନ୍ୟଃ ।
ଆଶ୍ଚର୍ୟବତ୍ ଚ ଏନମ୍ ଅନ୍ୟଃ ଶୃଣୋତି
ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଅପି ଏନମ୍ ବେଦ ନ ଚ ଏବ କଶ୍ଚିତ୍ ॥ ୨-୨୯॥
କଶ୍ଚିତ୍ ଏନମ୍ ଆଶ୍ଚର୍ୟବତ୍ ପଶ୍ୟତି, ତଥା ଏବ ଚ ଅନ୍ୟଃ
ଏନମ୍ ଆଶ୍ଚର୍ୟବତ୍ ବଦତି, ଅନ୍ୟଃ ଚ ଏନମ୍ ଆଶ୍ଚର୍ୟବତ୍ ଶୃଣୋତି;
ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଅପି ଚ କଶ୍ଚିତ୍ ଏବ ନ ବେଦ ।
ଦେହୀ ନିତ୍ୟମବଧ୍ୟୋଽୟଂ ଦେହେ ସର୍ୱସ୍ୟ ଭାରତ ।
ତସ୍ମାତ୍ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ନ ତ୍ୱଂ ଶୋଚିତୁମର୍ହସି ॥ ୨-୩୦॥
ଦେହୀ ନିତ୍ୟମ୍ ଅବଧ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଦେହେ ସର୍ୱସ୍ୟ ଭାରତ ।
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ନ ତ୍ୱମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୨-୩୦॥
ହେ ଭାରତ! ସର୍ୱସ୍ୟ ଦେହେ ଅୟମ୍ ଦେହୀ ନିତ୍ୟମ୍ ଅବଧ୍ୟଃ; ତସ୍ମାତ୍
ତ୍ୱମ୍ ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ଶୋଚିତୁମ୍ ନ ଅର୍ହସି ।
ସ୍ୱଧର୍ମମପି ଚାବେକ୍ଷ୍ୟ ନ ବିକମ୍ପିତୁମର୍ହସି ।
ଧର୍ମ୍ୟାଦ୍ଧି ଯୁଦ୍ଧାଚ୍ଛ୍ରେୟୋଽନ୍ୟତ୍କ୍ଷତ୍ରିୟସ୍ୟ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୨-୩୧॥
ସ୍ୱଧର୍ମମ୍ ଅପି ଚ ଅବେକ୍ଷ୍ୟ ନ ବିକମ୍ପିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ।
ଧର୍ମ୍ୟାତ୍ ହି ଯୁଦ୍ଧାତ୍ ଶ୍ରେୟଃ ଅନ୍ୟତ୍ କ୍ଷତ୍ରିୟସ୍ୟ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୨-୩୧॥
ସ୍ୱଧର୍ମମ୍ ଚ ଅପି ଅବେକ୍ଷ୍ୟ ବିକମ୍ପିତୁମ୍ ନ ଅର୍ହସି । ହି କ୍ଷତ୍ରିୟସ୍ୟ
ଧର୍ମ୍ୟାତ୍ ଯୁଦ୍ଧାତ୍ ଅନ୍ୟତ୍ ଶ୍ରେୟଃ ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ଯଦୃଚ୍ଛୟା ଚୋପପନ୍ନଂ ସ୍ୱର୍ଗଦ୍ୱାରମପାବୃତମ୍ ।
ସୁଖିନଃ କ୍ଷତ୍ରିୟାଃ ପାର୍ଥ ଲଭନ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧମୀଦୃଶମ୍ ॥ ୨-୩୨॥
ଯତ୍ ଋଚ୍ଛୟା ଚ ଉପପନ୍ନଂ ସ୍ୱର୍ଗ-ଦ୍ୱାରମ୍ ଅପାବୃତମ୍ ।
ସୁଖିନଃ କ୍ଷତ୍ରିୟାଃ ପାର୍ଥ ଲଭନ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧମ୍ ଈଦୃଶମ୍ ॥ ୨-୩୨॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯତ୍ ଋଚ୍ଛୟା ଚ ଉପପନ୍ନମ୍ ଈଦୃଶମ୍ ଅପାବୃତମ୍
ସ୍ୱର୍ଗ-ଦ୍ୱାରମ୍ ଯୁଦ୍ଧମ୍ ସୁଖିନଃ କ୍ଷତ୍ରିୟାଃ ଲଭନ୍ତେ ।
ଅଥ ଚେତ୍ତ୍ୱମିମଂ ଧର୍ମ୍ୟଂ ସଂଗ୍ରାମଂ ନ କରିଷ୍ୟସି ।
ତତଃ ସ୍ୱଧର୍ମଂ କୀର୍ତିଂ ଚ ହିତ୍ୱା ପାପମବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୨-୩୩॥
ଅଥ ଚେତ୍ ତ୍ୱମ୍ ଇମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସଙ୍ଗ୍ରାମମ୍ ନ କରିଷ୍ୟସି ।
ତତଃ ସ୍ୱଧର୍ମମ୍ କୀର୍ତିମ୍ ଚ ହିତ୍ୱା ପାପମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୨-୩୩॥
ଅଥ ତ୍ୱମ୍ ଇମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସଙ୍ଗ୍ରାମମ୍ ନ କରିଷ୍ୟସି ଚେତ୍, ତତଃ
ସ୍ୱଧର୍ମମ୍ କୀର୍ତିମ୍ ଚ ହିତ୍ୱା ପାପମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ।
ଅକୀର୍ତିଂ ଚାପି ଭୂତାନି କଥୟିଷ୍ୟନ୍ତି ତେଽବ୍ୟଯାମ୍ ।
ସମ୍ଭାବିତସ୍ୟ ଚାକୀର୍ତିର୍ମରଣାଦତିରିଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୩୪॥
ଅକୀର୍ତିମ୍ ଚ ଅପି ଭୂତାନି କଥୟିଷ୍ୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ୟଯାମ୍ ।
ସମ୍ଭାବିତସ୍ୟ ଚ ଅକୀର୍ତିଃ ମରଣାତ୍ ଅତିରିଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୩୪॥
ଅପି ଚ ଭୂତାନି ତେ ଅବ୍ୟଯାମ୍ ଅକୀର୍ତିମ୍ କଥୟିଷ୍ୟନ୍ତି ।
ସମ୍ଭାବିତସ୍ୟ ଚ ଅକୀର୍ତିଃ ମରଣାତ୍ ଅତିରିଚ୍ୟତେ ।
ଭୟାଦ୍ରଣାଦୁପରତଂ ମଂସ୍ୟନ୍ତେ ତ୍ୱାଂ ମହାରଥାଃ ।
ଯେଷାଂ ଚ ତ୍ୱଂ ବହୁମତୋ ଭୂତ୍ୱା ଯାସ୍ୟସି ଲାଘବମ୍ ॥ ୨-୩୫॥
ଭୟାତ୍ ରଣାତ୍ ଉପରତମ୍ ମଂସ୍ୟନ୍ତେ ତ୍ୱାମ୍ ମହାରଥାଃ ।
ଯେଷାମ୍ ଚ ତ୍ୱମ୍ ବହୁ-ମତଃ ଭୂତ୍ୱା ଯାସ୍ୟସି ଲାଘବମ୍ ॥ ୨-୩୫॥
ମହାରଥାଃ ତ୍ୱାମ୍ ଭୟାତ୍ ରଣାତ୍ ଉପରତମ୍ ମଂସ୍ୟନ୍ତେ;
ଯେଷାମ୍ ଚ ତ୍ୱମ୍ ବହୁ-ମତଃ ଭୂତ୍ୱା, ଲାଘବମ୍ ଯାସ୍ୟସି ।
ଅବାଚ୍ୟବାଦାଂଶ୍ଚ ବହୂନ୍ୱଦିଷ୍ୟନ୍ତି ତବାହିତାଃ ।
ନିନ୍ଦନ୍ତସ୍ତବ ସାମର୍ଥ୍ୟଂ ତତୋ ଦୁଃଖତରଂ ନୁ କିମ୍ ॥ ୨-୩୬॥
ଅବାଚ୍ୟ-ବାଦାନ୍ ଚ ବହୂନ୍ ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି ତବ ଅହିତାଃ ।
ନିନ୍ଦନ୍ତଃ ତବ ସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ ତତଃ ଦୁଃଖତରମ୍ ନୁ କିମ୍ ॥ ୨-୩୬॥
ତବ ସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ ନିନ୍ଦନ୍ତଃ ତବ ଅହିତାଃ ଚ ବହୂନ୍ ଅବାଚ୍ୟ-ବାଦାନ୍
ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି । ତତଃ କିମ୍ ନୁ ଦୁଃଖତରମ୍?
ହତୋ ବା ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି ସ୍ୱର୍ଗଂ ଜିତ୍ୱା ବା ଭୋକ୍ଷ୍ୟସେ ମହୀମ୍ ।
ତସ୍ମାଦୁତ୍ତିଷ୍ଠ କୌନ୍ତେୟ ଯୁଦ୍ଧାୟ କୃତନିଶ୍ଚୟଃ ॥ ୨-୩୭॥
ହତଃ ବା ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି ସ୍ୱର୍ଗମ୍ ଜିତ୍ୱା ବା ଭୋକ୍ଷ୍ୟସେ ମହୀମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ କୌନ୍ତେୟ ଯୁଦ୍ଧାୟ କୃତ-ନିଶ୍ଚୟଃ ॥ ୨-୩୭॥
ହତଃ ବା ସ୍ୱର୍ଗମ୍ ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି, ଜିତ୍ୱା ବା ମହୀମ୍ ଭୋକ୍ଷ୍ୟସେ ।
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ତସ୍ମାତ୍ ଯୁଦ୍ଧାୟ କୃତ-ନିଶ୍ଚୟଃ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ।
ସୁଖଦୁଃଖେ ସମେ କୃତ୍ୱା ଲାଭାଲାଭୌ ଜୟାଜୟୌ ।
ତତୋ ଯୁଦ୍ଧାୟ ଯୁଜ୍ୟସ୍ୱ ନୈବଂ ପାପମବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୨-୩୮॥
ସୁଖ-ଦୁଃଖେ ସମେ କୃତ୍ୱା ଲାଭ-ଅଲାଭୌ ଜୟ-ଅଜୟୌ ।
ତତଃ ଯୁଦ୍ଧାୟ ଯୁଜ୍ୟସ୍ୱ ନ ଏବମ୍ ପାପମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୨-୩୮॥
ସୁଖ-ଦୁଃଖେ ଲାଭ-ଅଲାଭୌ ଜୟ-ଅଜୟୌ ସମେ କୃତ୍ୱା ତତଃ ଯୁଦ୍ଧାୟ ଯୁଜ୍ୟସ୍ୱ ।
ଏବମ୍ ପାପମ୍ ନ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ।
ଏଷା ତେଽଭିହିତା ସାଙ୍ଖ୍ୟେ ବୁଦ୍ଧିର୍ୟୋଗେ ତ୍ୱିମାଂ ଶୃଣୁ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଯୁକ୍ତୋ ଯୟା ପାର୍ଥ କର୍ମବନ୍ଧଂ ପ୍ରହାସ୍ୟସି ॥ ୨-୩୯॥
ଏଷା ତେ ଅଭିହିତା ସାଙ୍ଖ୍ୟେ ବୁଦ୍ଧିଃ ଯୋଗେ ତୁ ଇମାମ୍ ଶୃଣୁ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଯୁକ୍ତଃ ଯୟା ପାର୍ଥ କର୍ମ-ବନ୍ଧମ୍ ପ୍ରହାସ୍ୟସି ॥ ୨-୩୯॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଏଷା ତେ ସାଙ୍ଖ୍ୟେ ବୁଦ୍ଧିଃ ଅଭିହିତା; ଯୋଗେ ତୁ ଇମାମ୍ (ବୁଦ୍ଧିଂ)
ଶୃଣୁ । ଯୟା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଯୁକ୍ତଃ (ତ୍ୱଂ) କର୍ମ-ବନ୍ଧମ୍ ପ୍ରହାସ୍ୟସି ।
ନେହାଭିକ୍ରମନାଶୋଽସ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟବାୟୋ ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ସ୍ୱଲ୍ପମପ୍ୟସ୍ୟ ଧର୍ମସ୍ୟ ତ୍ରାୟତେ ମହତୋ ଭୟାତ୍ ॥ ୨-୪୦॥
ନ ଇହ ଅଭିକ୍ରମ-ନାଶଃ ଅସ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟବାୟଃ ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ସ୍ୱଲ୍ପମ୍ ଅପି ଅସ୍ୟ ଧର୍ମସ୍ୟ ତ୍ରାୟତେ ମହତଃ ଭୟାତ୍ ॥ ୨-୪୦॥
ଇହ ଅଭିକ୍ରମ-ନାଶଃ ନ ଅସ୍ତି, ପ୍ରତ୍ୟବାୟଃ ନ ବିଦ୍ୟତେ, ଅସ୍ୟ ଧର୍ମସ୍ୟ
ସ୍ୱଲ୍ପମ୍ ଅପି (ଅନୁଷ୍ଠାନଂ) ମହତଃ ଭୟାତ୍ ତ୍ରାୟତେ ।
ବ୍ୟବସାୟାତ୍ମିକା ବୁଦ୍ଧିରେକେହ କୁରୁନନ୍ଦନ ।
ବହୁଶାଖା ହ୍ୟନନ୍ତାଶ୍ଚ ବୁଦ୍ଧୟୋଽବ୍ୟବସାୟିନାମ୍ ॥ ୨-୪୧॥
ବ୍ୟବସାୟ-ଆତ୍ମିକା ବୁଦ୍ଧିଃ ଏକା ଇହ କୁରୁ-ନନ୍ଦନ ।
ବହୁ-ଶାଖାଃ ହି ଅନନ୍ତାଃ ଚ ବୁଦ୍ଧୟଃ ଅବ୍ୟବସାୟିନାମ୍ ॥ ୨-୪୧॥
ହେ କୁରୁ-ନନ୍ଦନ! ଇହ ବ୍ୟବସାୟ-ଆତ୍ମିକା ଏକା ବୁଦ୍ଧିଃ ।
ଅବ୍ୟବସାୟିନାମ୍ ହି ବୁଦ୍ଧୟଃ ଅନନ୍ତାଃ ବହୁ-ଶାଖାଃ ଚ ।
ଯାମିମାଂ ପୁଷ୍ପିତାଂ ବାଚଂ ପ୍ରବଦନ୍ତ୍ୟବିପଶ୍ଚିତଃ ।
ବେଦବାଦରତାଃ ପାର୍ଥ ନାନ୍ୟଦସ୍ତୀତି ବାଦିନଃ ॥ ୨-୪୨॥
କାମାତ୍ମାନଃ ସ୍ୱର୍ଗପରା ଜନ୍ମକର୍ମଫଲପ୍ରଦାମ୍ ।
କ୍ରିୟାବିଶେଷବହୁଲାଂ ଭୋଗୈଶ୍ୱର୍ୟଗତିଂ ପ୍ରତି ॥ ୨-୪୩॥
ଭୋଗୈଶ୍ୱର୍ୟପ୍ରସକ୍ତାନାଂ ତୟାପହୃତଚେତସାମ୍ ।
ବ୍ୟବସାୟାତ୍ମିକା ବୁଦ୍ଧିଃ ସମାଧୌ ନ ବିଧୀୟତେ ॥ ୨-୪୪॥
ଯାମ୍ ଇମାମ୍ ପୁଷ୍ପିତାମ୍ ବାଚମ୍ ପ୍ରବଦନ୍ତି ଅବିପଶ୍ଚିତଃ ।
ବେଦ-ବାଦ-ରତାଃ ପାର୍ଥ ନ ଅନ୍ୟତ୍ ଅସ୍ତି ଇତି ବାଦିନଃ ॥ ୨-୪୨॥
କାମ-ଆତ୍ମାନଃ ସ୍ୱର୍ଗ-ପରାଃ ଜନ୍ମ-କର୍ମ-ଫଲ-ପ୍ରଦାମ୍ ।
କ୍ରିୟା-ବିଶେଷ-ବହୁଲାମ୍ ଭୋଗ-ଐଶ୍ୱର୍ୟ-ଗତିମ୍ ପ୍ରତି ॥ ୨-୪୩॥
ଭୋଗ-ଐଶ୍ୱର୍ୟ-ପ୍ରସକ୍ତାନାମ୍ ତୟା ଅପହୃତ-ଚେତସାମ୍ ।
ବ୍ୟବସାୟ-ଆତ୍ମିକା ବୁଦ୍ଧିଃ ସମାଧୌ ନ ବିଧୀୟତେ ॥ ୨-୪୪॥
ହେ ପାର୍ଥ! ବେଦ-ବାଦ-ରତାଃ, ଅନ୍ୟତ୍ ନ ଅସ୍ତି ଇତି ବାଦିନଃ,
ଅବିପଶ୍ଚିତଃ, କାମ-ଆତ୍ମାନଃ, ସ୍ୱର୍ଗ-ପରାଃ, ଭୋଗ-ଐଶ୍ୱର୍ୟ-ଗତିମ୍
ପ୍ରତି କ୍ରିୟା-ବିଶେଷ-ବହୁଲାମ୍ ଜନ୍ମ-କର୍ମ-ଫଲ-ପ୍ରଦାମ୍ ଯାମ୍
ଇମାମ୍ ପୁଷ୍ପିତାମ୍ ବାଚମ୍ ପ୍ରବଦନ୍ତି, ତୟା ଅପହୃତ-ଚେତସାମ୍
ଭୋଗ-ଐଶ୍ୱର୍ୟ-ପ୍ରସକ୍ତାନାମ୍ ବୁଦ୍ଧିଃ ବ୍ୟବସାୟ-ଆତ୍ମିକା (ଭୂତ୍ୱା)
ସମାଧୌ ନ ବିଧୀୟତେ ।
ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟବିଷୟା ବେଦା ନିସ୍ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟୋ ଭବାର୍ଜୁନ ।
ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୋ ନିତ୍ୟସତ୍ତ୍ୱସ୍ଥୋ ନିର୍ୟୋଗକ୍ଷେମ ଆତ୍ମବାନ୍ ॥ ୨-୪୫॥
ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟ-ବିଷୟାଃ ବେଦାଃ ନିସ୍ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟଃ ଭବାର୍ଜୁନ ।
ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଃ ନିତ୍ୟ-ସତ୍ତ୍ୱସ୍ଥଃ ନିର୍ୟୋଗକ୍ଷେମଃ ଆତ୍ମବାନ୍ ॥ ୨-୪୫॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ବେଦାଃ ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟ-ବିଷୟାଃ । (ତ୍ୱଂ) ନିସ୍ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟଃ,
ନିତ୍ୟ-ସତ୍ତ୍ୱସ୍ଥଃ, ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଃ, ନିର୍ୟୋଗକ୍ଷେମଃ ଆତ୍ମବାନ୍ ଭବ ।
ଯାବାନର୍ଥ ଉଦପାନେ ସର୍ୱତଃ ସମ୍ପ୍ଲୁତୋଦକେ ।
ତାବାନ୍ସର୍ୱେଷୁ ବେଦେଷୁ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ ବିଜାନତଃ ॥ ୨-୪୬॥
ଯାବାନ୍ ଅର୍ଥଃ ଉଦପାନେ ସର୍ୱତଃ ସମ୍ପ୍ଲୁତୋଦକେ ।
ତାବାନ୍ ସର୍ୱେଷୁ ବେଦେଷୁ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ ବିଜାନତଃ ॥ ୨-୪୬॥
ଯାବାନ୍ ଅର୍ଥଃ ଉଦପାନେ (ତାବାନ୍) ସର୍ୱତଃ ସମ୍ପ୍ଲୁତୋଦକେ (ଭବତି) ।
(ତଥା ଯାବାନ୍ ଅର୍ଥଃ) ସର୍ୱେଷୁ ବେଦେଷୁ ତାବାନ୍ ବିଜାନତଃ
ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ (ଭବତି) ।
କର୍ମଣ୍ୟେବାଧିକାରସ୍ତେ ମା ଫଲେଷୁ କଦାଚନ ।
ମା କର୍ମଫଲହେତୁର୍ଭୂର୍ମା ତେ ସଙ୍ଗୋଽସ୍ତ୍ୱକର୍ମଣି ॥ ୨-୪୭॥
କର୍ମଣି ଏବ ଅଧିକାରଃ ତେ ମା ଫଲେଷୁ କଦାଚନ ।
ମା କର୍ମ-ଫଲ-ହେତୁଃ ଭୂଃ ମା ତେ ସଙ୍ଗଃ ଅସ୍ତୁ ଅକର୍ମଣି ॥ ୨-୪୭॥
ତେ ଅଧିକାରଃ କର୍ମଣି ଏବ; କଦାଚନ ଫଲେଷୁ ମା । କର୍ମ-ଫଲ-ହେତୁଃ
ମା ଭୂଃ ତେ ସଙ୍ଗଃ (ଚ) ଅକର୍ମଣି ମା ଅସ୍ତୁ ।
ଯୋଗସ୍ଥଃ କୁରୁ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଧନଞ୍ଜୟ ।
ସିଦ୍ଧ୍ୟସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ସମୋ ଭୂତ୍ୱା ସମତ୍ୱଂ ଯୋଗ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୪୮॥
ଯୋଗସ୍ଥଃ କୁରୁ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଧନଞ୍ଜୟ ।
ସିଦ୍ଧି ଅସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ସମଃ ଭୂତ୍ୱା ସମତ୍ୱମ୍ ଯୋଗଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୪୮॥
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା, ସିଦ୍ଧି-ଅସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ସମଃ
ଭୂତ୍ୱା, ଯୋଗସ୍ଥଃ କର୍ମାଣି କୁରୁ । ସମତ୍ୱମ୍ ଯୋଗଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଦୂରେଣ ହ୍ୟବରଂ କର୍ମ ବୁଦ୍ଧିୟୋଗାଦ୍ଧନଞ୍ଜୟ ।
ବୁଦ୍ଧୌ ଶରଣମନ୍ୱିଚ୍ଛ କୃପଣାଃ ଫଲହେତବଃ ॥ ୨-୪୯॥
ଦୂରେଣ ହି ଅବରମ୍ କର୍ମ ବୁଦ୍ଧି-ଯୋଗାତ୍ ଧନଞ୍ଜୟ ।
ବୁଦ୍ଧୌ ଶରଣମ୍ ଅନ୍ୱିଚ୍ଛ କୃପଣାଃ ଫଲ-ହେତବଃ ॥ ୨-୪୯॥
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! କର୍ମ ବୁଦ୍ଧି-ଯୋଗାତ୍ ଦୂରେଣ ଅବରମ୍ ହି ।
ବୁଦ୍ଧୌ ଶରଣମ୍ ଅନ୍ୱିଚ୍ଛ । ଫଲ-ହେତବଃ କୃପଣାଃ ।
ବୁଦ୍ଧିୟୁକ୍ତୋ ଜହାତୀହ ଉଭେ ସୁକୃତଦୁଷ୍କୃତେ ।
ତସ୍ମାଦ୍ୟୋଗାୟ ଯୁଜ୍ୟସ୍ୱ ଯୋଗଃ କର୍ମସୁ କୌଶଲମ୍ ॥ ୨-୫୦॥
ବୁଦ୍ଧି-ଯୁକ୍ତଃ ଜହାତି ଇହ ଉଭେ ସୁକୃତ-ଦୁଷ୍କୃତେ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଯୋଗାୟ ଯୁଜ୍ୟସ୍ୱ ଯୋଗଃ କର୍ମସୁ କୌଶଲମ୍ ॥ ୨-୫୦॥
ଇହ ବୁଦ୍ଧି-ଯୁକ୍ତଃ ଉଭେ ସୁକୃତ-ଦୁଷ୍କୃତେ ଜହାତି । ତସ୍ମାତ୍ ଯୋଗାୟ ଯୁଜ୍ୟସ୍ୱ ।
ଯୋଗଃ କର୍ମସୁ କୌଶଲମ୍ ।
କର୍ମଜଂ ବୁଦ୍ଧିୟୁକ୍ତା ହି ଫଲଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ମନୀଷିଣଃ ।
ଜନ୍ମବନ୍ଧବିନିର୍ମୁକ୍ତାଃ ପଦଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତ୍ୟନାମୟମ୍ ॥ ୨-୫୧॥
କର୍ମଜମ୍ ବୁଦ୍ଧି-ଯୁକ୍ତାଃ ହି ଫଲଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ମନୀଷିଣଃ ।
ଜନ୍ମ-ବନ୍ଧ-ବିନିର୍ମୁକ୍ତାଃ ପଦମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଅନାମୟମ୍ ॥ ୨-୫୧॥
ହି ବୁଦ୍ଧି-ଯୁକ୍ତାଃ ମନୀଷିଣଃ କର୍ମଜମ୍ ଫଲଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା
ଜନ୍ମ-ବନ୍ଧ-ବିନିର୍ମୁକ୍ତାଃ ଅନାମୟମ୍ ପଦମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ।
ଯଦା ତେ ମୋହକଲିଲଂ ବୁଦ୍ଧିର୍ୱ୍ୟତିତରିଷ୍ୟତି ।
ତଦା ଗନ୍ତାସି ନିର୍ୱେଦଂ ଶ୍ରୋତବ୍ୟସ୍ୟ ଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଚ ॥ ୨-୫୨॥
ଯଦା ତେ ମୋହ-କଲିଲମ୍ ବୁଦ୍ଧିଃ ବ୍ୟତିତରିଷ୍ୟତି ।
ତଦା ଗନ୍ତାସି ନିର୍ୱେଦମ୍ ଶ୍ରୋତବ୍ୟସ୍ୟ ଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଚ ॥ ୨-୫୨॥
ଯଦା ତେ ବୁଦ୍ଧିଃ ମୋହ-କଲିଲମ୍ ବ୍ୟତିତରିଷ୍ୟତି, ତଦା ଶ୍ରୋତବ୍ୟସ୍ୟ
ଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଚ ନିର୍ୱେଦମ୍ ଗନ୍ତାସି ।
ଶ୍ରୁତିବିପ୍ରତିପନ୍ନା ତେ ଯଦା ସ୍ଥାସ୍ୟତି ନିଶ୍ଚଲା ।
ସମାଧାବଚଲା ବୁଦ୍ଧିସ୍ତଦା ଯୋଗମବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୨-୫୩॥
ଶ୍ରୁତି-ବିପ୍ରତିପନ୍ନା ତେ ଯଦା ସ୍ଥାସ୍ୟତି ନିଶ୍ଚଲା ।
ସମାଧୌ ଅଚଲା ବୁଦ୍ଧିଃ ତଦା ଯୋଗମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୨-୫୩॥
ଯଦା ଶ୍ରୁତି-ବିପ୍ରତିପନ୍ନା ତେ ବୁଦ୍ଧିଃ ନିଶ୍ଚଲା (ଭୂତ୍ୱା)
ସମାଧୌ ଅଚଲା ସ୍ଥାସ୍ୟତି, ତଦା ଯୋଗମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ କା ଭାଷା ସମାଧିସ୍ଥସ୍ୟ କେଶବ ।
ସ୍ଥିତଧୀଃ କିଂ ପ୍ରଭାଷେତ କିମାସୀତ ବ୍ରଜେତ କିମ୍ ॥ ୨-୫୪॥
ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ କା ଭାଷା ସମାଧିସ୍ଥସ୍ୟ କେଶବ ।
ସ୍ଥିତଧୀଃ କିମ୍ ପ୍ରଭାଷେତ କିମ୍ ଆସୀତ ବ୍ରଜେତ କିମ୍ ॥ ୨-୫୪॥
ହେ କେଶବ! ସମାଧିସ୍ଥସ୍ୟ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ କା ଭାଷା?
ସ୍ଥିତଧୀଃ କିମ୍ ପ୍ରଭାଷେତ? କିମ୍ ଆସୀତ? କିମ୍ ବ୍ରଜେତ?
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପ୍ରଜହାତି ଯଦା କାମାନ୍ସର୍ୱାନ୍ପାର୍ଥ ମନୋଗତାନ୍ ।
ଆତ୍ମନ୍ୟେବାତ୍ମନା ତୁଷ୍ଟଃ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞସ୍ତଦୋଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୫୫॥
ପ୍ରଜହାତି ଯଦା କାମାନ୍ ସର୍ୱାନ୍ ପାର୍ଥ ମନୋଗତାନ୍ ।
ଆତ୍ମନି ଏବ ଆତ୍ମନା ତୁଷ୍ଟଃ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞଃ ତଦା ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୫୫॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯଦା ( ନରଃ) ମନୋଗତାନ୍ ସର୍ୱାନ୍ କାମାନ୍
ପ୍ରଜହାତି, ଆତ୍ମନି ଏବ ଆତ୍ମନା ତୁଷ୍ଟଃ (ଭବତି) ତଦା ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଦୁଃଖେଷ୍ୱନୁଦ୍ୱିଗ୍ନମନାଃ ସୁଖେଷୁ ବିଗତସ୍ପୃହଃ ।
ବୀତରାଗଭୟକ୍ରୋଧଃ ସ୍ଥିତଧୀର୍ମୁନିରୁଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୫୬॥
ଦୁଃଖେଷୁ ଅନୁଦ୍ୱିଗ୍ନ-ମନାଃ ସୁଖେଷୁ ବିଗତ-ସ୍ପୃହଃ ।
ବୀତ-ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ସ୍ଥିତଧୀଃ ମୁନିଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୨-୫୬॥
ଦୁଃଖେଷୁ ଅନୁଦ୍ୱିଗ୍ନ-ମନାଃ, ସୁଖେଷୁ ବିଗତ-ସ୍ପୃହଃ,
ବୀତ-ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ମୁନିଃ ସ୍ଥିତଧୀଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଯଃ ସର୍ୱତ୍ରାନଭିସ୍ନେହସ୍ତତ୍ତତ୍ପ୍ରାପ୍ୟ ଶୁଭାଶୁଭମ୍ ।
ନାଭିନନ୍ଦତି ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୫୭॥
ଯଃ ସର୍ୱତ୍ର ଅନଭିସ୍ନେହଃ ତତ୍ ତତ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଶୁଭ-ଅଶୁଭମ୍ ।
ନ ଅଭିନନ୍ଦତି ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୫୭॥
ଯଃ ସର୍ୱତ୍ର ଅନଭିସ୍ନେହଃ, ତତ୍ ତତ୍ ଶୁଭ-ଅଶୁଭମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ,
ନ ଅଭିନନ୍ଦତି, ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି, ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ।
ଯଦା ସଂହରତେ ଚାୟଂ କୂର୍ମୋଽଙ୍ଗାନୀବ ସର୍ୱଶଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣୀନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥେଭ୍ୟସ୍ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୫୮॥
ଯଦା ସଂହରତେ ଚ ଅୟମ୍ କୂର୍ମଃ ଅଙ୍ଗାନି ଇବ ସର୍ୱଶଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଭ୍ୟଃ ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୫୮॥
କୂର୍ମଃ ଅଙ୍ଗାନି ଇବ, ଯଦା ଅୟମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଭ୍ୟଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି
ସର୍ୱଶଃ ସଂହରତେ, (ତଦା) ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ଚ ।
ବିଷୟା ବିନିବର୍ତନ୍ତେ ନିରାହାରସ୍ୟ ଦେହିନଃ ।
ରସବର୍ଜଂ ରସୋଽପ୍ୟସ୍ୟ ପରଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ନିବର୍ତତେ ॥ ୨-୫୯॥
ବିଷୟାଃ ବିନିବର୍ତନ୍ତେ ନିରାହାରସ୍ୟ ଦେହିନଃ ।
ରସବର୍ଜମ୍ ରସଃ ଅପି ଅସ୍ୟ ପରମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ନିବର୍ତତେ ॥ ୨-୫୯॥
ନିରାହାରସ୍ୟ ଦେହିନଃ ବିଷୟାଃ ରସବର୍ଜମ୍ ବିନିବର୍ତନ୍ତେ ।
ଅସ୍ୟ ରସଃ ଅପି ପରମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ନିବର୍ତତେ ।
ଯତତୋ ହ୍ୟପି କୌନ୍ତେୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ବିପଶ୍ଚିତଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପ୍ରମାଥୀନି ହରନ୍ତି ପ୍ରସଭଂ ମନଃ ॥ ୨-୬୦॥
ଯତତଃ ହି ଅପି କୌନ୍ତେୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ବିପଶ୍ଚିତଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପ୍ରମାଥୀନି ହରନ୍ତି ପ୍ରସଭଂ ମନଃ ॥ ୨-୬୦॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ପ୍ରମାଥୀନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଯତତଃ ବିପଶ୍ଚିତଃ ଅପି
ପୁରୁଷସ୍ୟ ମନଃ ପ୍ରସଭଂ ହରନ୍ତି ହି ।
ତାନି ସର୍ୱାଣି ସଂୟମ୍ୟ ଯୁକ୍ତ ଆସୀତ ମତ୍ପରଃ ।
ବଶେ ହି ଯସ୍ୟେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୬୧॥
ତାନି ସର୍ୱାଣି ସଂୟମ୍ୟ ଯୁକ୍ତଃ ଆସୀତ ମତ୍ପରଃ ।
ବଶେ ହି ଯସ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୬୧॥
ତାନି ସର୍ୱାଣି ସଂୟମ୍ୟ ଯୁକ୍ତଃ ମତ୍-ପରଃ ଆସୀତ । ହି ଯସ୍ୟ ବଶେ
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ।
ଧ୍ୟାୟତୋ ବିଷୟାନ୍ପୁଂସଃ ସଙ୍ଗସ୍ତେଷୂପଜାୟତେ ।
ସଙ୍ଗାତ୍ସଞ୍ଜାୟତେ କାମଃ କାମାତ୍କ୍ରୋଧୋଽଭିଜାୟତେ ॥ ୨-୬୨॥
ଧ୍ୟାୟତଃ ବିଷୟାନ୍ ପୁଂସଃ ସଙ୍ଗଃ ତେଷୁ ଉପଜାୟତେ ।
ସଙ୍ଗାତ୍ ସଞ୍ଜାୟତେ କାମଃ କାମାତ୍ କ୍ରୋଧଃ ଅଭିଜାୟତେ ॥ ୨-୬୨॥
ବିଷୟାନ୍ ଧ୍ୟାୟତଃ ପୁଂସଃ ତେଷୁ ସଙ୍ଗଃ ଉପଜାୟତେ ।
ସଙ୍ଗାତ୍ କାମଃ ସଞ୍ଜାୟତେ । କାମାତ୍ କ୍ରୋଧଃ ଅଭିଜାୟତେ ।
କ୍ରୋଧାଦ୍ଭବତି ସମ୍ମୋହଃ ସମ୍ମୋହାତ୍ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମଃ ।
ସ୍ମୃତିଭ୍ରଂଶାଦ୍ ବୁଦ୍ଧିନାଶୋ ବୁଦ୍ଧିନାଶାତ୍ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥ ୨-୬୩॥
କ୍ରୋଧାତ୍ ଭବତି ସମ୍ମୋହଃ ସମ୍ମୋହାତ୍ ସ୍ମୃତି-ବିଭ୍ରମଃ ।
ସ୍ମୃତି-ଭ୍ରଂଶାତ୍ ବୁଦ୍ଧି-ନାଶଃ ବୁଦ୍ଧି-ନାଶାତ୍ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥
କ୍ରୋଧାତ୍ ସମ୍ମୋହଃ ଭବତି । ସମ୍ମୋହାତ୍ ସ୍ମୃତି-ବିଭ୍ରମଃ,
ସ୍ମୃତି-ଭ୍ରଂଶାତ୍ ବୁଦ୍ଧି-ନାଶଃ, ବୁଦ୍ଧି-ନାଶାତ୍ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ।
ରାଗଦ୍ୱେଷବିମୁକ୍ତୈସ୍ତୁ ବିଷୟାନିନ୍ଦ୍ରିୟୈଶ୍ଚରନ୍ । or ବିୟୁକ୍ତୈସ୍ତୁ
ଆତ୍ମବଶ୍ୟୈର୍ୱିଧେୟାତ୍ମା ପ୍ରସାଦମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୨-୬୪॥
ରାଗ-ଦ୍ୱେଷ-ବିମୁକ୍ତୈଃ ତୁ ବିଷୟାନ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ଚରନ୍ । or ବିୟୁକ୍ତୈଃ ତୁ
ଆତ୍ମ-ବଶ୍ୟୈଃ ବିଧେୟ-ଆତ୍ମା ପ୍ରସାଦମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୨-୬୪॥
ବିଧେୟ-ଆତ୍ମା ତୁ ରାଗ-ଦ୍ୱେଷ-ବିମୁକ୍ତୈଃ ଆତ୍ମ-ବଶ୍ୟୈଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ
ବିଷୟାନ୍ ଚରନ୍ ପ୍ରସାଦମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ପ୍ରସାଦେ ସର୍ୱଦୁଃଖାନାଂ ହାନିରସ୍ୟୋପଜାୟତେ ।
ପ୍ରସନ୍ନଚେତସୋ ହ୍ୟାଶୁ ବୁଦ୍ଧିଃ ପର୍ୟବତିଷ୍ଠତେ ॥ ୨-୬୫॥
ପ୍ରସାଦେ ସର୍ୱ-ଦୁଃଖାନାମ୍ ହାନିଃ ଅସ୍ୟ ଉପଜାୟତେ ।
ପ୍ରସନ୍ନ-ଚେତସଃ ହି ଆଶୁ ବୁଦ୍ଧିଃ ପର୍ୟବତିଷ୍ଠତେ ॥ ୨-୬୫॥
ପ୍ରସାଦେ ଅସ୍ୟ ସର୍ୱ-ଦୁଃଖାନାମ୍ ହାନିଃ ଉପଜାୟତେ ।
ପ୍ରସନ୍ନ-ଚେତସଃ ହି ବୁଦ୍ଧିଃ ଆଶୁ ପର୍ୟବତିଷ୍ଠତେ ।
ନାସ୍ତି ବୁଦ୍ଧିରୟୁକ୍ତସ୍ୟ ନ ଚାୟୁକ୍ତସ୍ୟ ଭାବନା ।
ନ ଚାଭାବୟତଃ ଶାନ୍ତିରଶାନ୍ତସ୍ୟ କୁତଃ ସୁଖମ୍ ॥ ୨-୬୬॥
ନ ଅସ୍ତି ବୁଦ୍ଧିଃ ଅୟୁକ୍ତସ୍ୟ ନ ଚ ଅୟୁକ୍ତସ୍ୟ ଭାବନା ।
ନ ଚ ଅଭାବୟତଃ ଶାନ୍ତିଃ ଅଶାନ୍ତସ୍ୟ କୁତଃ ସୁଖମ୍ ॥ ୨-୬୬॥
ଅୟୁକ୍ତସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧିଃ ନ ଅସ୍ତି, ଅୟୁକ୍ତସ୍ୟ ଚ ଭାବନା ନ (ଅସ୍ତି);
ଅଭାବୟତଃ ଚ ଶାନ୍ତିଃ ନ (ଅସ୍ତି); ଅଶାନ୍ତସ୍ୟ ସୁଖମ୍ କୁତଃ?
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ହି ଚରତାଂ ଯନ୍ମନୋଽନୁବିଧୀୟତେ ।
ତଦସ୍ୟ ହରତି ପ୍ରଜ୍ଞାଂ ବାୟୁର୍ନାବମିବାମ୍ଭସି ॥ ୨-୬୭॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ହି ଚରତାମ୍ ଯତ୍ ମନଃ ଅନୁବିଧୀୟତେ ।
ତତ୍ ଅସ୍ୟ ହରତି ପ୍ରଜ୍ଞାମ୍ ବାୟୁଃ ନାବମ୍ ଇବ ଅମ୍ଭସି ॥ ୨-୬୭॥
ଚରତାମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ହି ଯତ୍ ମନଃ ଅନୁବିଧୀୟତେ, ତତ୍ ଅସ୍ୟ
ପ୍ରଜ୍ଞାମ୍ ଅମ୍ଭସି ହରତି ବାୟୁଃ ନାବମ୍ ଇବ ।
ତସ୍ମାଦ୍ୟସ୍ୟ ମହାବାହୋ ନିଗୃହୀତାନି ସର୍ୱଶଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣୀନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥେଭ୍ୟସ୍ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୬୮॥
ତସ୍ମାତ୍ ଯସ୍ୟ ମହା-ବାହୋ ନିଗୃହୀତାନି ସର୍ୱଶଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଭ୍ୟଃ ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥ ୨-୬୮॥
ତସ୍ମାତ୍ ହେ ମହା-ବାହୋ! ଯସ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଭ୍ୟଃ ସର୍ୱଶଃ
ନିଗୃହୀତାନି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ।
ଯା ନିଶା ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ତସ୍ୟାଂ ଜାଗର୍ତି ସଂୟମୀ ।
ଯସ୍ୟାଂ ଜାଗ୍ରତି ଭୂତାନି ସା ନିଶା ପଶ୍ୟତୋ ମୁନେଃ ॥ ୨-୬୯॥
ଯା ନିଶା ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ତସ୍ୟାମ୍ ଜାଗର୍ତି ସଂୟମୀ ।
ଯସ୍ୟାମ୍ ଜାଗ୍ରତି ଭୂତାନି ସା ନିଶା ପଶ୍ୟତଃ ମୁନେଃ ॥ ୨-୬୯॥
ଯା ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ନିଶା, ତସ୍ୟାମ୍ ସଂୟମୀ ଜାଗର୍ତି ।
ଯସ୍ୟାମ୍ ଭୂତାନି ଜାଗ୍ରତି, ସା ପଶ୍ୟତଃ ମୁନେଃ ନିଶା ।
ଆପୂର୍ୟମାଣମଚଲପ୍ରତିଷ୍ଠଂ
ସମୁଦ୍ରମାପଃ ପ୍ରବିଶନ୍ତି ଯଦ୍ୱତ୍ ।
ତଦ୍ୱତ୍କାମା ଯଂ ପ୍ରବିଶନ୍ତି ସର୍ୱେ
ସ ଶାନ୍ତିମାପ୍ନୋତି ନ କାମକାମୀ ॥ ୨-୭୦॥
ଆପୂର୍ୟମାଣମ୍ ଅଚଲ-ପ୍ରତିଷ୍ଠମ୍
ସମୁଦ୍ରମ୍ ଆପଃ ପ୍ରବିଶନ୍ତି ଯଦ୍ୱତ୍ ।
ତଦ୍ୱତ୍ କାମାଃ ଯମ୍ ପ୍ରବିଶନ୍ତି ସର୍ୱେ
ସଃ ଶାନ୍ତିମ୍ ଆପ୍ନୋତି ନ କାମ-କାମୀ ॥ ୨-୭୦॥
ଆପୂର୍ୟମାଣମ୍ ଅଚଲ-ପ୍ରତିଷ୍ଠମ୍ ସମୁଦ୍ରମ୍ ଯଦ୍ୱତ୍
ଆପଃ ପ୍ରବିଶନ୍ତି, ତଦ୍ୱତ୍ ଯମ୍ ସର୍ୱେ କାମାଃ ପ୍ରବିଶନ୍ତି,
ସଃ ଶାନ୍ତିମ୍ ଆପ୍ନୋତି; କାମ-କାମୀ ନ ।
ବିହାୟ କାମାନ୍ୟଃ ସର୍ୱାନ୍ପୁମାଂଶ୍ଚରତି ନିଃସ୍ପୃହଃ ।
ନିର୍ମମୋ ନିରହଙ୍କାରଃ ସ ଶାନ୍ତିମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୨-୭୧॥
ବିହାୟ କାମାନ୍ ଯଃ ସର୍ୱାନ୍ ପୁମାନ୍ ଚରତି ନିଃସ୍ପୃହଃ ।
ନିର୍ମମଃ ନିରହଙ୍କାରଃ ସଃ ଶାନ୍ତିମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୨-୭୧॥
ଯଃ ପୁମାନ୍ ସର୍ୱାନ୍ କାମାନ୍ ବିହାୟ, ନିଃସ୍ପୃହଃ ନିର୍ମମଃ
ନିରହଙ୍କାରଃ (ଭୂତ୍ୱା) ଚରତି, ସଃ ଶାନ୍ତିମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ଏଷା ବ୍ରାହ୍ମୀ ସ୍ଥିତିଃ ପାର୍ଥ ନୈନାଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ବିମୁହ୍ୟତି ।
ସ୍ଥିତ୍ୱାସ୍ୟାମନ୍ତକାଲେଽପି ବ୍ରହ୍ମନିର୍ୱାଣମୃଚ୍ଛତି ॥ ୨-୭୨॥
ଏଷା ବ୍ରାହ୍ମୀ ସ୍ଥିତିଃ ପାର୍ଥ ନ ଏନାମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ବିମୁହ୍ୟତି ।
ସ୍ଥିତ୍ୱା ଅସ୍ୟାମ୍ ଅନ୍ତକାଲେ ଅପି ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣମ୍ ଋଚ୍ଛତି ॥ ୨-୭୨॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଏଷା ବ୍ରାହ୍ମୀ ସ୍ଥିତିଃ, ଏନାମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ବିମୁହ୍ୟତି,
ଅନ୍ତକାଲେ ଅପି ଅସ୍ୟାମ୍ ସ୍ଥିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣମ୍ ଋଚ୍ଛତି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ସାଙ୍ଖ୍ୟଯୋଗୋ ନାମ ଦ୍ୱିତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍-ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀ-କୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ସାଙ୍ଖ୍ୟ-ଯୋଗଃ ନାମ ଦ୍ୱିତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨॥
ଅଥ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ । କର୍ମୟୋଗଃ ।
ଅଥ ତୃତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । କର୍ମ-ଯୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଜ୍ୟାୟସୀ ଚେତ୍କର୍ମଣସ୍ତେ ମତା ବୁଦ୍ଧିର୍ଜନାର୍ଦନ ।
ତତ୍କିଂ କର୍ମଣି ଘୋରେ ମାଂ ନିୟୋଜୟସି କେଶବ ॥ ୩-୧॥
ଜ୍ୟାୟସୀ ଚେତ୍ କର୍ମଣଃ ତେ ମତା ବୁଦ୍ଧିଃ ଜନାର୍ଦନ ।
ତତ୍ କିମ୍ କର୍ମଣି ଘୋରେ ମାମ୍ ନିୟୋଜୟସି କେଶବ ॥ ୩-୧॥
ହେ ଜନାର୍ଦନ! କର୍ମଣଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଜ୍ୟାୟସୀ ତେ ମତା ଚେତ୍,
ତତ୍ ହେ କେଶବ! ମାମ୍ ଘୋରେ କର୍ମଣି କିମ୍ ନିୟୋଜୟସି ?
ବ୍ୟାମିଶ୍ରେଣେବ ବାକ୍ୟେନ ବୁଦ୍ଧିଂ ମୋହୟସୀବ ମେ ।
ତଦେକଂ ବଦ ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ଯେନ ଶ୍ରେୟୋଽହମାପ୍ନୁୟାମ୍ ॥ ୩-୨॥
ବ୍ୟାମିଶ୍ରେଣ ଇବ ବାକ୍ୟେନ ବୁଦ୍ଧିଂ ମୋହୟସି ଇବ ମେ ।
ତତ୍ ଏକଂ ବଦ ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ଯେନ ଶ୍ରେୟଃ ଅହମ୍ ଆପ୍ନୁୟାମ୍ ॥ ୩-୨॥
ବ୍ୟାମିଶ୍ରେଣ ଇବ ବାକ୍ୟେନ ମେ ବୁଦ୍ଧିଂ ମୋହୟସି ଇବ । ତତ୍ ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ
ଏକଂ ବଦ, ଯେନ ଅହମ୍ ଶ୍ରେୟଃ ଆପ୍ନୁୟାମ୍ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଲୋକେଽସ୍ମିନ୍ ଦ୍ୱିବିଧା ନିଷ୍ଠା ପୁରା ପ୍ରୋକ୍ତା ମୟାନଘ ।
ଜ୍ଞାନୟୋଗେନ ସାଙ୍ଖ୍ୟାନାଂ କର୍ମୟୋଗେନ ଯୋଗିନାମ୍ ॥ ୩-୩॥
ଲୋକେ ଅସ୍ମିନ୍ ଦ୍ୱିବିଧା ନିଷ୍ଠା ପୁରା ପ୍ରୋକ୍ତା ମୟା ଅନଘ ।
ଜ୍ଞାନ-ଯୋଗେନ ସାଙ୍ଖ୍ୟାନାମ୍ କର୍ମ-ଯୋଗେନ ଯୋଗିନାମ୍ ॥ ୩-୩॥
ହେ ଅନଘ! ଅସ୍ମିନ୍ ଲୋକେ ସାଙ୍ଖ୍ୟାନାମ୍ ଜ୍ଞାନ-ଯୋଗେନ,
ଯୋଗିନାମ୍ କର୍ମ-ଯୋଗେନ ଦ୍ୱିବିଧା ନିଷ୍ଠା ପୁରା ମୟା ପ୍ରୋକ୍ତା ।
ନ କର୍ମଣାମନାରମ୍ଭାନ୍ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଂ ପୁରୁଷୋଽଶ୍ନୁତେ ।
ନ ଚ ସଂନ୍ୟସନାଦେବ ସିଦ୍ଧିଂ ସମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୩-୪॥
ନ କର୍ମଣାମ୍ ଅନାରମ୍ଭାତ୍ ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଂ ପୁରୁଷଃ ଅଶ୍ନୁତେ ।
ନ ଚ ସଂନ୍ୟସନାତ୍ ଏବ ସିଦ୍ଧିମ୍ ସମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୩-୪॥
କର୍ମଣାମ୍ ଅନାରମ୍ଭାତ୍ ପୁରୁଷଃ ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଂ ନ ଅଶ୍ନୁତେ ।
(କର୍ମଣାଂ) ଚ ସଂନ୍ୟସନାତ୍ ଏବ ସିଦ୍ଧିମ୍ ନ ସମଧିଗଚ୍ଛତି ।
ନ ହି କଶ୍ଚିତ୍କ୍ଷଣମପି ଜାତୁ ତିଷ୍ଠତ୍ୟକର୍ମକୃତ୍ ।
କାର୍ୟତେ ହ୍ୟବଶଃ କର୍ମ ସର୍ୱଃ ପ୍ରକୃତିଜୈର୍ଗୁଣୈଃ ॥ ୩-୫॥
ନ ହି କଶ୍ଚିତ୍ କ୍ଷଣମ୍ ଅପି ଜାତୁ ତିଷ୍ଠତି ଅକର୍ମକୃତ୍ ।
କାର୍ୟତେ ହି ଅବଶଃ କର୍ମ ସର୍ୱଃ ପ୍ରକୃତିଜୈଃ ଗୁଣୈଃ ॥ ୩-୫॥
କଶ୍ଚିତ୍ ଜାତୁ କ୍ଷଣମ୍ ଅପି ଅକର୍ମକୃତ୍ ନ ହି ତିଷ୍ଠତି ।
ପ୍ରକୃତିଜୈଃ ଗୁଣୈଃ ସର୍ୱଃ ହି ଅବଶଃ କର୍ମ କାର୍ୟତେ ।
କର୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସଂୟମ୍ୟ ଯ ଆସ୍ତେ ମନସା ସ୍ମରନ୍ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥାନ୍ୱିମୂଢାତ୍ମା ମିଥ୍ୟାଚାରଃ ସ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୩-୬॥
କର୍ମ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସଂୟମ୍ୟ ଯଃ ଆସ୍ତେ ମନସା ସ୍ମରନ୍ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥାନ୍ ବିମୂଢାତ୍ମା ମିଥ୍ୟାଚାରଃ ସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୩-୬॥
ଯଃ କର୍ମ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସଂୟମ୍ୟ, ମନସା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥାନ୍ ସ୍ମରନ୍ ଆସ୍ତେ,
ସଃ ବିମୂଢାତ୍ମା ମିଥ୍ୟାଚାରଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଯସ୍ତ୍ୱିନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନସା ନିୟମ୍ୟାରଭତେଽର୍ଜୁନ ।
କର୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ କର୍ମୟୋଗମସକ୍ତଃ ସ ବିଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୩-୭॥
ଯଃ ତୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନସା ନିୟମ୍ୟ ଆରଭତେ ଅର୍ଜୁନ ।
କର୍ମ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ କର୍ମ-ଯୋଗମ୍ ଅସକ୍ତଃ ସଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୩-୭॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ ! ଯଃ ତୁ ମନସା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ନିୟମ୍ୟ, ଅସକ୍ତଃ କର୍ମ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ
କର୍ମ-ଯୋଗମ୍ ଆରଭତେ, ସଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ।
ନିୟତଂ କୁରୁ କର୍ମ ତ୍ୱଂ କର୍ମ ଜ୍ୟାୟୋ ହ୍ୟକର୍ମଣଃ ।
ଶରୀରୟାତ୍ରାପି ଚ ତେ ନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ୍ୟେଦକର୍ମଣଃ ॥ ୩-୮॥
ନିୟତମ୍ କୁରୁ କର୍ମ ତ୍ୱଂ କର୍ମ ଜ୍ୟାୟଃ ହି ଅକର୍ମଣଃ ।
ଶରୀର-ଯାତ୍ରା ଅପି ଚ ତେ ନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ୍ୟେତ୍ ଅକର୍ମଣଃ ॥ ୩-୮॥
ତ୍ୱଂ ନିୟତମ୍ କର୍ମ କୁରୁ, ଅକର୍ମଣଃ ହି କର୍ମ ଜ୍ୟାୟଃ ।
ତେ ଶରୀର-ଯାତ୍ରା ଚ ଅପି ଅକର୍ମଣଃ ନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ୍ୟେତ୍ ।
ଯଜ୍ଞାର୍ଥାତ୍କର୍ମଣୋଽନ୍ୟତ୍ର ଲୋକୋଽୟଂ କର୍ମବନ୍ଧନଃ ।
ତଦର୍ଥଂ କର୍ମ କୌନ୍ତେୟ ମୁକ୍ତସଙ୍ଗଃ ସମାଚର ॥ ୩-୯॥
ଯଜ୍ଞାର୍ଥାତ୍ କର୍ମଣଃ ଅନ୍ୟତ୍ର ଲୋକଃ ଅୟମ୍ କର୍ମ-ବନ୍ଧନଃ ।
ତତ୍ ଅର୍ଥମ୍ କର୍ମ କୌନ୍ତେୟ ମୁକ୍ତ-ସଙ୍ଗଃ ସମାଚର ॥ ୩-୯॥
ଯଜ୍ଞାର୍ଥାତ୍ କର୍ମଣଃ ଅନ୍ୟତ୍ର ଅୟମ୍ ଲୋକଃ କର୍ମ-ବନ୍ଧନଃ ।
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ମୁକ୍ତ-ସଙ୍ଗଃ ତତ୍ ଅର୍ଥମ୍ କର୍ମ ସମାଚର ।
ସହୟଜ୍ଞାଃ ପ୍ରଜାଃ ସୃଷ୍ଟ୍ୱା ପୁରୋବାଚ ପ୍ରଜାପତିଃ ।
ଅନେନ ପ୍ରସବିଷ୍ୟଧ୍ୱମେଷ ବୋଽସ୍ତ୍ୱିଷ୍ଟକାମଧୁକ୍ ॥ ୩-୧୦॥
ସହ-ଯଜ୍ଞାଃ ପ୍ରଜାଃ ସୃଷ୍ଟ୍ୱା ପୁରା ଉବାଚ ପ୍ରଜାପତିଃ ।
ଅନେନ ପ୍ରସବିଷ୍ୟଧ୍ୱମ୍ ଏଷଃ ବଃ ଅସ୍ତୁ ଇଷ୍ଟ-କାମଧୁକ୍ ॥ ୩-୧୦॥
ପୁରା ପ୍ରଜାପତିଃ ସହ-ଯଜ୍ଞାଃ ପ୍ରଜାଃ ସୃଷ୍ଟ୍ୱା ‘ଅନେନ (ଯୂୟଂ)
ପ୍ରସବିଷ୍ୟଧ୍ୱମ୍, ଏଷଃ ବଃ ଇଷ୍ଟ-କାମଧୁକ୍ ଅସ୍ତୁ’ (ଇତି) ଉବାଚ ।
ଦେବାନ୍ଭାବୟତାନେନ ତେ ଦେବା ଭାବୟନ୍ତୁ ବଃ ।
ପରସ୍ପରଂ ଭାବୟନ୍ତଃ ଶ୍ରେୟଃ ପରମବାପ୍ସ୍ୟଥ ॥ ୩-୧୧॥
ଦେବାନ୍ ଭାବୟତ ଅନେନ ତେ ଦେବାଃ ଭାବୟନ୍ତୁ ବଃ ।
ପରସ୍ପରଂ ଭାବୟନ୍ତଃ ଶ୍ରେୟଃ ପରମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟଥ ॥ ୩-୧୧॥
ଅନେନ (ଯୂୟଂ) ଦେବାନ୍ ଭାବୟତ, ତେ ଦେବାଃ ବଃ ଭାବୟନ୍ତୁ,
(ଏବଂ) ପରସ୍ପରଂ ଭାବୟନ୍ତଃ ପରମ୍ ଶ୍ରେୟଃ ଅବାପ୍ସ୍ୟଥ ।
ଇଷ୍ଟାନ୍ଭୋଗାନ୍ହି ବୋ ଦେବା ଦାସ୍ୟନ୍ତେ ଯଜ୍ଞଭାବିତାଃ ।
ତୈର୍ଦତ୍ତାନପ୍ରଦାୟୈଭ୍ୟୋ ଯୋ ଭୁଙ୍କ୍ତେ ସ୍ତେନ ଏବ ସଃ ॥ ୩-୧୨॥
ଇଷ୍ଟାନ୍ ଭୋଗାନ୍ ହି ବଃ ଦେବାଃ ଦାସ୍ୟନ୍ତେ ଯଜ୍ଞ-ଭାବିତାଃ ।
ତୈଃ ଦତ୍ତାନ୍ ଅପ୍ରଦାୟ ଏଭ୍ୟଃ ଯଃ ଭୁଙ୍କ୍ତେ ସ୍ତେନଃ ଏବ ସଃ ॥ ୩-୧୨॥
ଯଜ୍ଞ-ଭାବିତାଃ ଦେବାଃ ବଃ ଇଷ୍ଟାନ୍ ଭୋଗାନ୍ ଦାସ୍ୟନ୍ତେ ।
ତୈଃ ଦତ୍ତାନ୍ ଏଭ୍ୟଃ ଅପ୍ରଦାୟ, ଯଃ ଭୁଙ୍କ୍ତେ, ସଃ ହି ସ୍ତେନଃ ଏବ ।
ଯଜ୍ଞଶିଷ୍ଟାଶିନଃ ସନ୍ତୋ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ସର୍ୱକିଲ୍ବିଷୈଃ ।
ଭୁଞ୍ଜତେ ତେ ତ୍ୱଘଂ ପାପା ଯେ ପଚନ୍ତ୍ୟାତ୍ମକାରଣାତ୍ ॥ ୩-୧୩॥
ଯଜ୍ଞ-ଶିଷ୍ଟ ଆଶିନଃ ସନ୍ତଃ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ସର୍ୱ-କିଲ୍ବିଷୈଃ ।
ଭୁଞ୍ଜତେ ତେ ତୁ ଅଘଂ ପାପାଃ ଯେ ପଚନ୍ତି ଆତ୍ମ-କାରଣାତ୍ ॥ ୩-୧୩॥
ଯଜ୍ଞ-ଶିଷ୍ଟ ଆଶିନଃ ସନ୍ତଃ ସର୍ୱ-କିଲ୍ବିଷୈଃ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ।
ଯେ ତୁ ଆତ୍ମ-କାରଣାତ୍ ପଚନ୍ତି, ତେ ପାପାଃ ଅଘଂ ଭୁଞ୍ଜତେ ।
ଅନ୍ନାଦ୍ଭବନ୍ତି ଭୂତାନି ପର୍ଜନ୍ୟାଦନ୍ନସମ୍ଭବଃ ।
ଯଜ୍ଞାଦ୍ଭବତି ପର୍ଜନ୍ୟୋ ଯଜ୍ଞଃ କର୍ମସମୁଦ୍ଭବଃ ॥ ୩-୧୪॥
ଅନ୍ନାତ୍ ଭବନ୍ତି ଭୂତାନି ପର୍ଜନ୍ୟାତ୍ ଅନ୍ନ-ସମ୍ଭବଃ ।
ଯଜ୍ଞାତ୍ ଭବତି ପର୍ଜନ୍ୟଃ ଯଜ୍ଞଃ କର୍ମ-ସମୁଦ୍ଭବଃ ॥ ୩-୧୪॥
ଭୂତାନି ଅନ୍ନାତ୍ ଭବନ୍ତି, ପର୍ଜନ୍ୟାତ୍ ଅନ୍ନ-ସମ୍ଭବଃ,
ପର୍ଜନ୍ୟଃ ଯଜ୍ଞାତ୍ ଭବତି, ଯଜ୍ଞଃ କର୍ମ-ସମୁଦ୍ଭବଃ ।
କର୍ମ ବ୍ରହ୍ମୋଦ୍ଭବଂ ବିଦ୍ଧି ବ୍ରହ୍ମାକ୍ଷରସମୁଦ୍ଭବମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ସର୍ୱଗତଂ ବ୍ରହ୍ମ ନିତ୍ୟଂ ଯଜ୍ଞେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତମ୍ ॥ ୩-୧୫॥
କର୍ମ ବ୍ରହ୍ମ-ଉଦ୍ଭବଂ ବିଦ୍ଧି ବ୍ରହ୍ମ ଅକ୍ଷର-ସମୁଦ୍ଭବମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ୱଗତଂ ବ୍ରହ୍ମ ନିତ୍ୟଂ ଯଜ୍ଞେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତମ୍ ॥ ୩-୧୫॥
କର୍ମ ବ୍ରହ୍ମ-ଉଦ୍ଭବଂ ବିଦ୍ଧି, ବ୍ରହ୍ମ ଅକ୍ଷର-ସମୁଦ୍ଭବମ୍,
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ୱଗତଂ ବ୍ରହ୍ମ ଯଜ୍ଞେ ନିତ୍ୟଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତମ୍ ।
ଏବଂ ପ୍ରବର୍ତିତଂ ଚକ୍ରଂ ନାନୁବର୍ତୟତୀହ ଯଃ ।
ଅଘାୟୁରିନ୍ଦ୍ରିୟାରାମୋ ମୋଘଂ ପାର୍ଥ ସ ଜୀବତି ॥ ୩-୧୬॥
ଏବଂ ପ୍ରବର୍ତିତମ୍ ଚକ୍ରମ୍ ନ ଅନୁବର୍ତୟତି ଇହ ଯଃ ।
ଅଘାୟୁଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଆରାମଃ ମୋଘମ୍ ପାର୍ଥ ସଃ ଜୀବତି ॥ ୩-୧୬॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଏବଂ ପ୍ରବର୍ତିତମ୍ ଚକ୍ରମ୍ ଯଃ ଇହ ନ ଅନୁବର୍ତୟତି,
ସଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଆରାମଃ ଅଘାୟୁଃ ମୋଘମ୍ ଜୀବତି ।
ଯସ୍ତ୍ୱାତ୍ମରତିରେବ ସ୍ୟାଦାତ୍ମତୃପ୍ତଶ୍ଚ ମାନବଃ ।
ଆତ୍ମନ୍ୟେବ ଚ ସନ୍ତୁଷ୍ଟସ୍ତସ୍ୟ କାର୍ୟଂ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୩-୧୭॥
ଯଃ ତୁ ଆତ୍ମ-ରତିଃ ଏବ ସ୍ୟାତ୍ ଆତ୍ମ-ତୃପ୍ତଃ ଚ ମାନବଃ ।
ଆତ୍ମନି ଏବ ଚ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ତସ୍ୟ କାର୍ୟମ୍ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୩-୧୭॥
ଯଃ ତୁ ମାନବଃ ଆତ୍ମ-ରତିଃ ଏବ, ଆତ୍ମ-ତୃପ୍ତଃ ଚ,
ଆତ୍ମନି ଏବ ଚ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ସ୍ୟାତ୍ ତସ୍ୟ କାର୍ୟମ୍ ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ନୈବ ତସ୍ୟ କୃତେନାର୍ଥୋ ନାକୃତେନେହ କଶ୍ଚନ ।
ନ ଚାସ୍ୟ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ କଶ୍ଚିଦର୍ଥବ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ॥ ୩-୧୮॥
ନ ଏବ ତସ୍ୟ କୃତେନ ଅର୍ଥଃ ନ ଅକୃତେନ ଇହ କଶ୍ଚନ ।
ନ ଚ ଅସ୍ୟ ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ କଶ୍ଚିତ୍ ଅର୍ଥ-ବ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ॥ ୩-୧୮॥
ଇହ କୃତେନ ତସ୍ୟ ଅର୍ଥଃ ନ ଏବ, ଅକୃତେନ (ଅପି) କଶ୍ଚନ ଅସ୍ୟ (ଅର୍ଥଃ) ନ,
(ତଥା) ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ଚ (ଅସ୍ୟ) କଶ୍ଚିତ୍ ଅର୍ଥ-ବ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ନ ।
ତସ୍ମାଦସକ୍ତଃ ସତତଂ କାର୍ୟଂ କର୍ମ ସମାଚର ।
ଅସକ୍ତୋ ହ୍ୟାଚରନ୍କର୍ମ ପରମାପ୍ନୋତି ପୂରୁଷଃ ॥ ୩-୧୯॥
ତସ୍ମାତ୍ ଅସକ୍ତଃ ସତତମ୍ କାର୍ୟମ୍ କର୍ମ ସମାଚର ।
ଅସକ୍ତଃ ହି ଆଚରନ୍ କର୍ମ ପରମ୍ ଆପ୍ନୋତି ପୂରୁଷଃ ॥ ୩-୧୯॥
ତସ୍ମାତ୍ (ତ୍ୱଂ) ଅସକ୍ତଃ (ସନ୍) ସତତମ୍ କାର୍ୟମ୍ କର୍ମ ସମାଚର,
ହି ପୂରୁଷଃ ଅସକ୍ତଃ (ସନ୍) କର୍ମ ଆଚରନ୍, ପରମ୍ ଆପ୍ନୋତି ।
କର୍ମଣୈବ ହି ସଂସିଦ୍ଧିମାସ୍ଥିତା ଜନକାଦୟଃ ।
ଲୋକସଂଗ୍ରହମେବାପି ସମ୍ପଶ୍ୟନ୍କର୍ତୁମର୍ହସି ॥ ୩-୨୦॥
କର୍ମଣା ଏବ ହି ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଆସ୍ଥିତାଃ ଜନକ-ଆଦୟଃ ।
ଲୋକ-ସଂଗ୍ରହମ୍ ଏବ ଅପି ସମ୍ପଶ୍ୟନ୍ କର୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୩-୨୦॥
ହି ଜନକ-ଆଦୟଃ କର୍ମଣା ଏବ ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଆସ୍ଥିତାଃ ।
(ତ୍ୱଂ) ଅପି ଲୋକ-ସଂଗ୍ରହମ୍ ଏବ ସମ୍ପଶ୍ୟନ୍ କର୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ।
ଯଦ୍ୟଦାଚରତି ଶ୍ରେଷ୍ଠସ୍ତତ୍ତଦେବେତରୋ ଜନଃ ।
ସ ଯତ୍ପ୍ରମାଣଂ କୁରୁତେ ଲୋକସ୍ତଦନୁବର୍ତତେ ॥ ୩-୨୧॥
ଯତ୍ ଯତ୍ ଆଚରତି ଶ୍ରେଷ୍ଠଃ ତତ୍ ତତ୍ ଏବ ଇତରଃ ଜନଃ ।
ସଃ ଯତ୍ ପ୍ରମାଣମ୍ କୁରୁତେ ଲୋକଃ ତତ୍ ଅନୁବର୍ତତେ ॥ ୩-୨୧॥
ଯତ୍ ଯତ୍ ଶ୍ରେଷ୍ଠଃ ଆଚରତି ତତ୍ ତତ୍ ଏବ ଇତରଃ ଜନଃ ( ଆଚରତି)।
ସଃ ଯତ୍ ପ୍ରମାଣମ୍ କୁରୁତେ, ଲୋକଃ ତତ୍ ଅନୁବର୍ତତେ ।
ନ ମେ ପାର୍ଥାସ୍ତି କର୍ତବ୍ୟଂ ତ୍ରିଷୁ ଲୋକେଷୁ କିଞ୍ଚନ ।
ନାନବାପ୍ତମବାପ୍ତବ୍ୟଂ ବର୍ତ ଏବ ଚ କର୍ମଣି ॥ ୩-୨୨॥
ନ ମେ ପାର୍ଥ ଅସ୍ତି କର୍ତବ୍ୟମ୍ ତ୍ରିଷୁ ଲୋକେଷୁ କିଞ୍ଚନ ।
ନ ଅନବାପ୍ତମ୍ ଅବାପ୍ତବ୍ୟମ୍ ବର୍ତେ ଏବ ଚ କର୍ମଣି ॥ ୩-୨୨॥
ହେ ପାର୍ଥ! (ଯଦ୍ୟପି) ମେ ତ୍ରିଷୁ ଲୋକେଷୁ କିଞ୍ଚନ କର୍ତବ୍ୟମ୍ ନ ଅସ୍ତି,
ଅନବାପ୍ତମ୍ ଅବାପ୍ତବ୍ୟମ୍ ଚ ନ (ଅସ୍ତି, ତଥା ଅପି ଅହଂ) କର୍ମଣି ବର୍ତେ ଏବ ।
ଯଦି ହ୍ୟହଂ ନ ବର୍ତେୟଂ ଜାତୁ କର୍ମଣ୍ୟତନ୍ଦ୍ରିତଃ ।
ମମ ବର୍ତ୍ମାନୁବର୍ତନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ୱଶଃ ॥ ୩-୨୩॥
ଯଦି ହି ଅହଂ ନ ବର୍ତେୟମ୍ ଜାତୁ କର୍ମଣି ଅତନ୍ଦ୍ରିତଃ ।
ମମ ବର୍ତ୍ମ ଅନୁବର୍ତନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ୱଶଃ ॥ ୩-୨୩॥
ଯଦି ହି ଅହଂ ଅତନ୍ଦ୍ରିତଃ (ସନ୍) କର୍ମଣି ଜାତୁ ନ ବର୍ତେୟମ୍, (ତର୍ହି)
ହେ ପାର୍ଥ! ମନୁଷ୍ୟାଃ ସର୍ୱଶଃ ମମ ବର୍ତ୍ମ ଅନୁବର୍ତନ୍ତେ ।
ଉତ୍ସୀଦେୟୁରିମେ ଲୋକା ନ କୁର୍ୟାଂ କର୍ମ ଚେଦହମ୍ ।
ସଙ୍କରସ୍ୟ ଚ କର୍ତା ସ୍ୟାମୁପହନ୍ୟାମିମାଃ ପ୍ରଜାଃ ॥ ୩-୨୪॥
ଉତ୍ସୀଦେୟୁଃ ଇମେ ଲୋକାଃ ନ କୁର୍ୟାମ୍ କର୍ମ ଚେତ୍ ଅହମ୍ ।
ସଙ୍କରସ୍ୟ ଚ କର୍ତା ସ୍ୟାମ୍ ଉପହନ୍ୟାମ୍ ଇମାଃ ପ୍ରଜାଃ ॥ ୩-୨୪॥
ଅହମ୍ କର୍ମ ନ କୁର୍ୟାମ୍ ଚେତ୍ ଇମେ ଲୋକାଃ ଉତ୍ସୀଦେୟୁଃ,
ସଙ୍କରସ୍ୟ କର୍ତା ସ୍ୟାମ୍ ଇମାଃ ପ୍ରଜାଃ ଚ ଉପହନ୍ୟାମ୍ ।
ସକ୍ତାଃ କର୍ମଣ୍ୟବିଦ୍ୱାଂସୋ ଯଥା କୁର୍ୱନ୍ତି ଭାରତ ।
କୁର୍ୟାଦ୍ୱିଦ୍ୱାଂସ୍ତଥାସକ୍ତଶ୍ଚିକୀର୍ଷୁର୍ଲୋକସଂଗ୍ରହମ୍ ॥ ୩-୨୫॥
ସକ୍ତାଃ କର୍ମଣି ଅବିଦ୍ୱାଂସଃ ଯଥା କୁର୍ୱନ୍ତି ଭାରତ ।
କୁର୍ୟାତ୍ ବିଦ୍ୱାନ୍ ତଥା ଅସକ୍ତଃ ଚିକୀର୍ଷୁଃ ଲୋକ-ସଂଗ୍ରହମ୍ ॥ ୩-୨୫॥
ହେ ଭାରତ! ଅବିଦ୍ୱାଂସଃ ଯଥା କର୍ମଣି ସକ୍ତାଃ (କର୍ମ) କୁର୍ୱନ୍ତି,
ତଥା ଲୋକ-ସଂଗ୍ରହମ୍ ଚିକୀର୍ଷୁଃ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଅସକ୍ତଃ (ସନ୍ କର୍ମ) କୁର୍ୟାତ୍ ।
ନ ବୁଦ୍ଧିଭେଦଂ ଜନୟେଦଜ୍ଞାନାଂ କର୍ମସଙ୍ଗିନାମ୍ ।
ଜୋଷୟେତ୍ସର୍ୱକର୍ମାଣି ବିଦ୍ୱାନ୍ୟୁକ୍ତଃ ସମାଚରନ୍ ॥ ୩-୨୬॥
ନ ବୁଦ୍ଧି-ଭେଦମ୍ ଜନୟେତ୍ ଅଜ୍ଞାନାମ୍ କର୍ମ-ସଙ୍ଗିନାମ୍ ।
ଜୋଷୟେତ୍ ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ବିଦ୍ୱାନ୍ ଯୁକ୍ତଃ ସମାଚରନ୍ ॥ ୩-୨୬॥
ବିଦ୍ୱାନ୍ କର୍ମ-ସଙ୍ଗିନାମ୍ ଅଜ୍ଞାନାମ୍ ବୁଦ୍ଧି-ଭେଦମ୍ ନ ଜନୟେତ୍
(କିନ୍ତୁ) ଯୁକ୍ତଃ ସମାଚରନ୍ ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ଜୋଷୟେତ୍ ।
ପ୍ରକୃତେଃ କ୍ରିୟମାଣାନି ଗୁଣୈଃ କର୍ମାଣି ସର୍ୱଶଃ ।
ଅହଙ୍କାରବିମୂଢାତ୍ମା କର୍ତାହମିତି ମନ୍ୟତେ ॥ ୩-୨୭॥
ପ୍ରକୃତେଃ କ୍ରିୟମାଣାନି ଗୁଣୈଃ କର୍ମାଣି ସର୍ୱଶଃ ।
ଅହଙ୍କାର-ବିମୂଢ-ଆତ୍ମା କର୍ତା ଅହମ୍ ଇତି ମନ୍ୟତେ ॥ ୩-୨୭॥
ପ୍ରକୃତେଃ ଗୁଣୈଃ କର୍ମାଣି ସର୍ୱଶଃ କ୍ରିୟମାଣାନି (ସନ୍ତି, ପରନ୍ତୁ)
ଅହଙ୍କାର-ବିମୂଢ-ଆତ୍ମା ‘ଅହମ୍’ କର୍ତା ଇତି ମନ୍ୟତେ ।
ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ତୁ ମହାବାହୋ ଗୁଣକର୍ମବିଭାଗୟୋଃ ।
ଗୁଣା ଗୁଣେଷୁ ବର୍ତନ୍ତ ଇତି ମତ୍ୱା ନ ସଜ୍ଜତେ ॥ ୩-୨୮॥
ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ତୁ ମହାବାହୋ ଗୁଣ-କର୍ମ-ବିଭାଗୟୋଃ ।
ଗୁଣାଃ ଗୁଣେଷୁ ବର୍ତନ୍ତେ ଇତି ମତ୍ୱା ନ ସଜ୍ଜତେ ॥ ୩-୨୮॥
ହେ ମହାବାହୋ! ଗୁଣ-କର୍ମ-ବିଭାଗୟୋଃ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ତୁ
‘ଗୁଣାଃ ଗୁଣେଷୁ ବର୍ତନ୍ତେ’ ଇତି ମତ୍ୱା ନ ସଜ୍ଜତେ ।
ପ୍ରକୃତେର୍ଗୁଣସମ୍ମୂଢାଃ ସଜ୍ଜନ୍ତେ ଗୁଣକର୍ମସୁ ।
ତାନକୃତ୍ସ୍ନବିଦୋ ମନ୍ଦାନ୍କୃତ୍ସ୍ନବିନ୍ନ ବିଚାଲୟେତ୍ ॥ ୩-୨୯॥
ପ୍ରକୃତେଃ ଗୁଣ-ସମ୍ମୂଢାଃ ସଜ୍ଜନ୍ତେ ଗୁଣ-କର୍ମସୁ ।
ତାନ୍ ଅକୃତ୍ସ୍ନବିଦଃ ମନ୍ଦାନ୍ କୃତ୍ସ୍ନବିତ୍ ନ ବିଚାଲୟେତ୍ ॥ ୩-୨୯॥
ପ୍ରକୃତେଃ ଗୁଣ-ସମ୍ମୂଢାଃ ଗୁଣ-କର୍ମସୁ ସଜ୍ଜନ୍ତେ, ତାନ୍
ଅକୃତ୍ସ୍ନବିଦଃ ମନ୍ଦାନ୍ କୃତ୍ସ୍ନବିତ୍ ନ ବିଚାଲୟେତ୍ ।
ମୟି ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ସଂନ୍ୟସ୍ୟାଧ୍ୟାତ୍ମଚେତସା ।
ନିରାଶୀର୍ନିର୍ମମୋ ଭୂତ୍ୱା ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ବିଗତଜ୍ୱରଃ ॥ ୩-୩୦॥
ମୟି ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ଚେତସା ।
ନିରାଶୀଃ ନିର୍ମମଃ ଭୂତ୍ୱା ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ବିଗତ-ଜ୍ୱରଃ ॥ ୩-୩୦॥
ମୟି ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ଚେତସା ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ନିରାଶୀଃ
ନିର୍ମମଃ ବିଗତ-ଜ୍ୱରଃ ଭୂତ୍ୱା, ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ।
ଯେ ମେ ମତମିଦଂ ନିତ୍ୟମନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ମାନବାଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାବନ୍ତୋଽନସୂୟନ୍ତୋ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ତେଽପି କର୍ମଭିଃ ॥ ୩-୩୧॥
ଯେ ମେ ମତମ୍ ଇଦମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ମାନବାଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାବନ୍ତଃ ଅନସୂୟନ୍ତଃ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ତେ ଅପି କର୍ମଭିଃ ॥ ୩-୩୧॥
ଯେ ମାନବାଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାବନ୍ତଃ ଅନସୂୟନ୍ତଃ ଇଦମ୍ ମେ ମତମ୍
ନିତ୍ୟମ୍ ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି, ତେ ଅପି କର୍ମଭିଃ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ।
ଯେ ତ୍ୱେତଦଭ୍ୟସୂୟନ୍ତୋ ନାନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ମେ ମତମ୍ ।
ସର୍ୱଜ୍ଞାନବିମୂଢାଂସ୍ତାନ୍ୱିଦ୍ଧି ନଷ୍ଟାନଚେତସଃ ॥ ୩-୩୨॥
ଯେ ତୁ ଏତତ୍ ଅଭ୍ୟସୂୟନ୍ତଃ ନ ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ମେ ମତମ୍ ।
ସର୍ୱ-ଜ୍ଞାନ-ବିମୂଢାନ୍ ତାନ୍ ବିଦ୍ଧି ନଷ୍ଟାନ୍ ଅଚେତସଃ ॥ ୩-୩୨॥
ଯେ ତୁ ଏତତ୍ ଅଭ୍ୟସୂୟନ୍ତଃ ମେ ମତମ୍ ନ ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି, ତାନ୍
ସର୍ୱ-ଜ୍ଞାନ-ବିମୂଢାନ୍ ଅଚେତସଃ ନଷ୍ଟାନ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ସଦୃଶଂ ଚେଷ୍ଟତେ ସ୍ୱସ୍ୟାଃ ପ୍ରକୃତେର୍ଜ୍ଞାନବାନପି ।
ପ୍ରକୃତିଂ ଯାନ୍ତି ଭୂତାନି ନିଗ୍ରହଃ କିଂ କରିଷ୍ୟତି ॥ ୩-୩୩॥
ସଦୃଶମ୍ ଚେଷ୍ଟତେ ସ୍ୱସ୍ୟାଃ ପ୍ରକୃତେଃ ଜ୍ଞାନବାନ୍ ଅପି ।
ପ୍ରକୃତିମ୍ ଯାନ୍ତି ଭୂତାନି ନିଗ୍ରହଃ କିମ୍ କରିଷ୍ୟତି ॥ ୩-୩୩॥
ଜ୍ଞାନବାନ୍ ଅପି ସ୍ୱସ୍ୟାଃ ପ୍ରକୃତେଃ ସଦୃଶମ୍ ଚେଷ୍ଟତେ ।
ଭୂତାନି ପ୍ରକୃତିମ୍ ଯାନ୍ତି । ନିଗ୍ରହଃ କିମ୍ କରିଷ୍ୟତି ?
ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟେନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟାର୍ଥେ ରାଗଦ୍ୱେଷୌ ବ୍ୟବସ୍ଥିତୌ ।
ତୟୋର୍ନ ବଶମାଗଚ୍ଛେତ୍ତୌ ହ୍ୟସ୍ୟ ପରିପନ୍ଥିନୌ ॥ ୩-୩୪॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ-ଅର୍ଥେ ରାଗ-ଦ୍ୱେଷୌ ବ୍ୟବସ୍ଥିତୌ ।
ତୟୋଃ ନ ବଶମ୍ ଆଗଚ୍ଛେତ୍ ତୌ ହି ଅସ୍ୟ ପରିପନ୍ଥିନୌ ॥ ୩-୩୪॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ-ଅର୍ଥେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ ରାଗ-ଦ୍ୱେଷୌ ବ୍ୟବସ୍ଥିତୌ,
ତୟୋଃ ବଶମ୍ ନ ଆଗଚ୍ଛେତ୍ । ତୌ ହି ଅସ୍ୟ ପରିପନ୍ଥିନୌ ।
ଶ୍ରେୟାନ୍ସ୍ୱଧର୍ମୋ ବିଗୁଣଃ ପରଧର୍ମାତ୍ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।
ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ପରଧର୍ମୋ ଭୟାବହଃ ॥ ୩-୩୫॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ ସ୍ୱଧର୍ମଃ ବିଗୁଣଃ ପରଧର୍ମାତ୍ ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।
ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନମ୍ ଶ୍ରେୟଃ ପରଧର୍ମଃ ଭୟ-ଆବହଃ ॥ ୩-୩୫॥
ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ପରଧର୍ମାତ୍ ବିଗୁଣଃ ସ୍ୱଧର୍ମଃ (ଅପି) ଶ୍ରେୟାନ୍ ।
ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନମ୍ ଶ୍ରେୟଃ । ପରଧର୍ମଃ ଭୟ-ଆବହଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଅଥ କେନ ପ୍ରୟୁକ୍ତୋଽୟଂ ପାପଂ ଚରତି ପୂରୁଷଃ ।
ଅନିଚ୍ଛନ୍ନପି ବାର୍ଷ୍ଣେୟ ବଲାଦିବ ନିୟୋଜିତଃ ॥ ୩-୩୬॥
ଅଥ କେନ ପ୍ରୟୁକ୍ତଃ ଅୟଂ ପାପମ୍ ଚରତି ପୂରୁଷଃ ।
ଅନିଚ୍ଛନ୍ ଅପି ବାର୍ଷ୍ଣେୟ ବଲାତ୍ ଇବ ନିୟୋଜିତଃ ॥ ୩-୩୬॥
ହେ ବାର୍ଷ୍ଣେୟ! ଅଥ କେନ ପ୍ରୟୁକ୍ତଃ ଅୟଂ ପୂରୁଷଃ ଅନିଚ୍ଛନ୍ ଅପି,
ବଲାତ୍ ନିୟୋଜିତଃ ଇବ ପାପମ୍ ଚରତି?
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
କାମ ଏଷ କ୍ରୋଧ ଏଷ ରଜୋଗୁଣସମୁଦ୍ଭବଃ ।
ମହାଶନୋ ମହାପାପ୍ମା ବିଦ୍ଧ୍ୟେନମିହ ବୈରିଣମ୍ ॥ ୩-୩୭॥
କାମଃ ଏଷଃ କ୍ରୋଧଃ ଏଷଃ ରଜଃ ଗୁଣ-ସମୁଦ୍ଭବଃ ।
ମହା-ଅଶନଃ ମହା-ପାପ୍ମା ବିଦ୍ଧି ଏନମ୍ ଇହ ବୈରିଣମ୍ ॥ ୩-୩୭॥
ରଜଃ ଗୁଣ-ସମୁଦ୍ଭବଃ ମହା-ପାପ୍ମା ମହା-ଅଶନଃ ଏଷଃ କାମଃ,
ଏଷଃ କ୍ରୋଧଃ (ଅସ୍ତି; ତ୍ୱଂ) ଏନମ୍ ଇହ ବୈରିଣମ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ଧୂମେନାବ୍ରିୟତେ ବହ୍ନିର୍ୟଥାଦର୍ଶୋ ମଲେନ ଚ ।
ଯଥୋଲ୍ବେନାବୃତୋ ଗର୍ଭସ୍ତଥା ତେନେଦମାବୃତମ୍ ॥ ୩-୩୮॥
ଧୂମେନ ଆବ୍ରିୟତେ ବହ୍ନିଃ ଯଥା ଆଦର୍ଶଃ ମଲେନ ଚ ।
ଯଥା ଉଲ୍ବେନ ଆବୃତଃ ଗର୍ଭଃ ତଥା ତେନ ଇଦମ୍ ଆବୃତମ୍ ॥ ୩-୩୮॥
ଯଥା ଧୂମେନ ବହ୍ନିଃ, ଯଥା ଚ ମଲେନ ଆଦର୍ଶଃ, ଆବ୍ରିୟତେ,
(ଯଥା) ଉଲ୍ବେନ ଗର୍ଭଃ ଆବୃତଃ, ତଥା ତେନ ଇଦମ୍ ଆବୃତମ୍ ।
ଆବୃତଂ ଜ୍ଞାନମେତେନ ଜ୍ଞାନିନୋ ନିତ୍ୟବୈରିଣା ।
କାମରୂପେଣ କୌନ୍ତେୟ ଦୁଷ୍ପୂରେଣାନଲେନ ଚ ॥ ୩-୩୯॥
ଆବୃତମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଏତେନ ଜ୍ଞାନିନଃ ନିତ୍ୟବୈରିଣା ।
କାମରୂପେଣ କୌନ୍ତେୟ ଦୁଷ୍ପୂରେଣ ଅନଲେନ ଚ ॥ ୩-୩୯॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ନିତ୍ୟବୈରିଣା ଏତେନ ଦୁଷ୍ପୂରେଣ କାମରୂପେଣ
ଚ ଅନଲେନ ଜ୍ଞାନିନଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆବୃତମ୍ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନୋ ବୁଦ୍ଧିରସ୍ୟାଧିଷ୍ଠାନମୁଚ୍ୟତେ ।
ଏତୈର୍ୱିମୋହୟତ୍ୟେଷ ଜ୍ଞାନମାବୃତ୍ୟ ଦେହିନମ୍ ॥ ୩-୪୦॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଅସ୍ୟ ଅଧିଷ୍ଠାନମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଏତୈଃ ବିମୋହୟତି ଏଷଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆବୃତ୍ୟ ଦେହିନମ୍ ॥ ୩-୪୦॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଅସ୍ୟ ଅଧିଷ୍ଠାନମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଏଷଃ ଏତୈଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆବୃତ୍ୟ ଦେହିନମ୍ ବିମୋହୟତି ।
ତସ୍ମାତ୍ତ୍ୱମିନ୍ଦ୍ରିୟାଣ୍ୟାଦୌ ନିୟମ୍ୟ ଭରତର୍ଷଭ ।
ପାପ୍ମାନଂ ପ୍ରଜହି ହ୍ୟେନଂ ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନନାଶନମ୍ ॥ ୩-୪୧॥
ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଆଦୌ ନିୟମ୍ୟ ଭରତର୍ଷଭ ।
ପାପ୍ମାନମ୍ ପ୍ରଜହି ହି ଏନଂ ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ-ନାଶନମ୍ ॥ ୩-୪୧॥
ହେ ଭରତର୍ଷଭ! ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱମ୍ ଆଦୌ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ନିୟମ୍ୟ,
ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ-ନାଶନମ୍ ଏନଂ ପାପ୍ମାନମ୍ ପ୍ରଜହି ହି ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପରାଣ୍ୟାହୁରିନ୍ଦ୍ରିୟେଭ୍ୟଃ ପରଂ ମନଃ ।
ମନସସ୍ତୁ ପରା ବୁଦ୍ଧିର୍ୟୋ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରତସ୍ତୁ ସଃ ॥ ୩-୪୨॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପରାଣି ଆହୁଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେଭ୍ୟଃ ପରମ୍ ମନଃ ।
ମନସଃ ତୁ ପରା ବୁଦ୍ଧିଃ ଯଃ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରତଃ ତୁ ସଃ ॥ ୩-୪୨॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପରାଣି ଆହୁଃ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେଭ୍ୟଃ ମନଃ ପରମ୍, ମନସଃ ତୁ
ବୁଦ୍ଧିଃ ପରା, ଯଃ ତୁ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରତଃ ସଃ (ଆତ୍ମା ଅସ୍ତି)।
ଏବଂ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରଂ ବୁଦ୍ଧ୍ୱା ସଂସ୍ତଭ୍ୟାତ୍ମାନମାତ୍ମନା ।
ଜହି ଶତ୍ରୁଂ ମହାବାହୋ କାମରୂପଂ ଦୁରାସଦମ୍ ॥ ୩-୪୩॥
ଏବମ୍ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରମ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୱା ସଂସ୍ତଭ୍ୟ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ।
ଜହି ଶତ୍ରୁମ୍ ମହାବାହୋ କାମ-ରୂପମ୍ ଦୁରାସଦମ୍ ॥ ୩-୪୩॥
ହେ ମହାବାହୋ! ଏବମ୍ (ଆତ୍ମାନଂ) ବୁଦ୍ଧେଃ ପରମ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୱା
ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ସଂସ୍ତଭ୍ୟ, କାମ-ରୂପମ୍ ଦୁରାସଦମ୍ ଶତ୍ରୁମ୍ ଜହି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
କର୍ମୟୋଗୋ ନାମ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୩॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍-ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀ-କୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
କର୍ମ-ଯୋଗଃ ନାମ ତୃତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୩॥
ଅଥ ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଜ୍ଞାନକର୍ମସଂନ୍ୟାସୟୋଗଃ
ଅଥ ଚତୁର୍ଥୋଅଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଜ୍ଞାନ-କର୍ମ-ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗଃ
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଇମଂ ବିବସ୍ୱତେ ଯୋଗଂ ପ୍ରୋକ୍ତବାନହମବ୍ୟଯମ୍ ।
ବିବସ୍ୱାନ୍ମନବେ ପ୍ରାହ ମନୁରିକ୍ଷ୍ୱାକବେଽବ୍ରବୀତ୍ ॥ ୪-୧॥
ଇମମ୍ ବିବସ୍ୱତେ ଯୋଗମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତବାନ୍ ଅହମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ।
ବିବସ୍ୱାନ୍ ମନବେ ପ୍ରାହ ମନୁଃ ଇକ୍ଷ୍ୱାକବେ ଅବ୍ରବୀତ୍ ॥ ୪-୧॥
ଅହମ୍ ଇମମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଯୋଗମ୍ ବିବସ୍ୱତେ ପ୍ରୋକ୍ତବାନ୍ ।
ବିବସ୍ୱାନ୍ ମନବେ ପ୍ରାହ । ମନୁଃ ଇକ୍ଷ୍ୱାକବେ ଅବ୍ରବୀତ୍ ।
ଏବଂ ପରମ୍ପରାପ୍ରାପ୍ତମିମଂ ରାଜର୍ଷୟୋ ବିଦୁଃ ।
ସ କାଲେନେହ ମହତା ଯୋଗୋ ନଷ୍ଟଃ ପରନ୍ତପ ॥ ୪-୨॥
ଏବମ୍ ପରମ୍ପରା-ପ୍ରାପ୍ତମ୍ ଇମମ୍ ରାଜର୍ଷୟଃ ବିଦୁଃ ।
ସଃ କାଲେନ ଇହ ମହତା ଯୋଗଃ ନଷ୍ଟଃ ପରନ୍ତପ ॥ ୪-୨॥
ହେ ପରନ୍ତପ! ଏବମ୍ ପରମ୍ପରା-ପ୍ରାପ୍ତମ୍ ଇମମ୍ (ଯୋଗଂ)
ରାଜର୍ଷୟଃ ବିଦୁଃ । ସଃ ଯୋଗଃ ମହତା କାଲେନ ଇହ ନଷ୍ଟଃ ।
ସ ଏବାୟଂ ମୟା ତେଽଦ୍ୟ ଯୋଗଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ପୁରାତନଃ ।
ଭକ୍ତୋଽସି ମେ ସଖା ଚେତି ରହସ୍ୟଂ ହ୍ୟେତଦୁତ୍ତମମ୍ ॥ ୪-୩॥
ସଃ ଏବ ଅୟମ୍ ମୟା ତେ ଅଦ୍ୟ ଯୋଗଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ପୁରାତନଃ ।
ଭକ୍ତଃ ଅସି ମେ ସଖା ଚ ଇତି ରହସ୍ୟମ୍ ହି ଏତତ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ॥ ୪-୩॥
ସଃ ଏବ ଅୟମ୍ ପୁରାତନଃ ଯୋଗଃ ମୟା ଅଦ୍ୟ ତେ ପ୍ରୋକ୍ତଃ । (ତ୍ୱଂ) ମେ
ଭକ୍ତଃ ସଖା ଚ ଅସି ଇତି, ହି ଏତତ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ରହସ୍ୟମ୍ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଅପରଂ ଭବତୋ ଜନ୍ମ ପରଂ ଜନ୍ମ ବିବସ୍ୱତଃ ।
କଥମେତଦ୍ୱିଜାନୀୟାଂ ତ୍ୱମାଦୌ ପ୍ରୋକ୍ତବାନିତି ॥ ୪-୪॥
ଅପରମ୍ ଭବତଃ ଜନ୍ମ ପରମ୍ ଜନ୍ମ ବିବସ୍ୱତଃ ।
କଥମ୍ ଏତତ୍ ବିଜାନୀୟାମ୍ ତ୍ୱମ୍ ଆଦୌ ପ୍ରୋକ୍ତବାନ୍ ଇତି ॥ ୪-୪॥
ଭବତଃ ଜନ୍ମ ଅପରମ୍, ବିବସ୍ୱତଃ ଜନ୍ମ ପରମ୍, (ଅତଃ) ତ୍ୱମ୍
ଆଦୌ ଏତତ୍ ପ୍ରୋକ୍ତବାନ୍ ଇତି କଥମ୍ ବିଜାନୀୟାମ୍ ?
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ବହୂନି ମେ ବ୍ୟତୀତାନି ଜନ୍ମାନି ତବ ଚାର୍ଜୁନ ।
ତାନ୍ୟହଂ ବେଦ ସର୍ୱାଣି ନ ତ୍ୱଂ ବେତ୍ଥ ପରନ୍ତପ ॥ ୪-୫॥
ବହୂନି ମେ ବ୍ୟତୀତାନି ଜନ୍ମାନି ତବ ଚ ଅର୍ଜୁନ ।
ତାନି ଅହମ୍ ବେଦ ସର୍ୱାଣି ନ ତ୍ୱମ୍ ବେତ୍ଥ ପରନ୍ତପ ॥ ୪-୫॥
ହେ ପରନ୍ତପ ଅର୍ଜୁନ! ମେ ତବ ଚ ବହୂନି ଜନ୍ମାନି ବ୍ୟତୀତାନି;
ତାନି ସର୍ୱାଣି ଅହମ୍ ବେଦ, ତ୍ୱମ୍ ନ ବେତ୍ଥ ।
ଅଜୋଽପି ସନ୍ନବ୍ୟଯାତ୍ମା ଭୂତାନାମୀଶ୍ୱରୋଽପି ସନ୍ ।
ପ୍ରକୃତିଂ ସ୍ୱାମଧିଷ୍ଠାୟ ସମ୍ଭବାମ୍ୟାତ୍ମମାୟଯା ॥ ୪-୬॥
ଅଜଃ ଅପି ସନ୍ ଅବ୍ୟଯ-ଆତ୍ମା ଭୂତାନାମ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ଅପି ସନ୍ ।
ପ୍ରକୃତିମ୍ ସ୍ୱାମ୍ ଅଧିଷ୍ଠାୟ ସମ୍ଭବାମି ଆତ୍ମ-ମାୟଯା ॥ ୪-୬॥
(ଅହଂ) ଅଜଃ ଅବ୍ୟଯ-ଆତ୍ମା ଅପି ସନ୍, ଭୂତାନାମ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ଅପି ସନ୍,
ସ୍ୱାମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଅଧିଷ୍ଠାୟ, ଆତ୍ମ-ମାୟଯା ସମ୍ଭବାମି ।
ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଲାନିର୍ଭବତି ଭାରତ ।
ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନମଧର୍ମସ୍ୟ ତଦାତ୍ମାନଂ ସୃଜାମ୍ୟହମ୍ ॥ ୪-୭॥
ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଲାନିଃ ଭବତି ଭାରତ ।
ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନମ୍ ଅଧର୍ମସ୍ୟ ତଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ସୃଜାମି ଅହମ୍ ॥ ୪-୭॥
ହେ ଭାରତ! ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଲାନିଃ, ଅଧର୍ମସ୍ୟ (ଚ)
ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନମ୍ ଭବତି, ତଦା ଅହମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ସୃଜାମି ।
ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୂନାଂ ବିନାଶାୟ ଚ ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ ।
ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ସମ୍ଭବାମି ଯୁଗେ ଯୁଗେ ॥ ୪-୮॥
ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୂନାମ୍ ବିନାଶାୟ ଚ ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ ।
ଧର୍ମ-ସଂସ୍ଥାପନ-ଅର୍ଥାୟ ସମ୍ଭବାମି ଯୁଗେ ଯୁଗେ ॥ ୪-୮॥
ସାଧୂନାମ୍ ପରିତ୍ରାଣାୟ, ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ ବିନାଶାୟ,
ଧର୍ମ-ସଂସ୍ଥାପନ-ଅର୍ଥାୟ ଚ, (ଅହଂ) ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସମ୍ଭବାମି ।
ଜନ୍ମ କର୍ମ ଚ ମେ ଦିବ୍ୟମେବଂ ଯୋ ବେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଦେହଂ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ନୈତି ମାମେତି ସୋଽର୍ଜୁନ ॥ ୪-୯॥
ଜନ୍ମ କର୍ମ ଚ ମେ ଦିବ୍ୟମ୍ ଏବମ୍ ଯଃ ବେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଦେହମ୍ ପୁନଃ ଜନ୍ମ ନ ଏତି ମାମ୍ ଏତି ସଃ ଅର୍ଜୁନ ॥ ୪-୯॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଯଃ ମେ ଦିବ୍ୟମ୍ ଜନ୍ମ କର୍ମ ଚ ଏବମ୍ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ବେତ୍ତି,
ସଃ ଦେହମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା, ପୁନଃ ଜନ୍ମ ନ ଏତି, (କିନ୍ତୁ ସଃ) ମାମ୍ ଏତି ।
ବୀତରାଗଭୟକ୍ରୋଧା ମନ୍ମୟା ମାମୁପାଶ୍ରିତାଃ ।
ବହବୋ ଜ୍ଞାନତପସା ପୂତା ମଦ୍ଭାବମାଗତାଃ ॥ ୪-୧୦॥
ବୀତ-ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧାଃ ମନ୍ମୟାଃ ମାମ୍ ଉପାଶ୍ରିତାଃ ।
ବହବଃ ଜ୍ଞାନ-ତପସା ପୂତାଃ ମଦ୍ଭାବମ୍ ଆଗତାଃ ॥ ୪-୧୦॥
ବୀତ-ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧାଃ, ମନ୍ମୟାଃ ମାମ୍ ଉପାଶ୍ରିତାଃ,
ଜ୍ଞାନ-ତପସା ପୂତାଃ, ବହବଃ ମଦ୍ଭାବମ୍ ଆଗତାଃ ।
ଯେ ଯଥା ମାଂ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ତାଂସ୍ତଥୈବ ଭଜାମ୍ୟହମ୍ ।
ମମ ବର୍ତ୍ମାନୁବର୍ତନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ୱଶଃ ॥ ୪-୧୧॥
ଯେ ଯଥା ମାମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ତାନ୍ ତଥା ଏବ ଭଜାମ୍ୟି ଅହମ୍ ।
ମମ ବର୍ତ୍ମ ଅନୁବର୍ତନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ୱଶଃ ॥ ୪-୧୧॥
ଯେ ଯଥା ମାମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ, ତାନ୍ ତଥା ଏବ ଅହମ୍ ଭଜାମି ।
ହେ ପାର୍ଥ! ମନୁଷ୍ୟାଃ ସର୍ୱଶଃ ମମ ବର୍ତ୍ମ ଅନୁବର୍ତନ୍ତେ ।
କାଙ୍କ୍ଷନ୍ତଃ କର୍ମଣାଂ ସିଦ୍ଧିଂ ଯଜନ୍ତ ଇହ ଦେବତାଃ ।
କ୍ଷିପ୍ରଂ ହି ମାନୁଷେ ଲୋକେ ସିଦ୍ଧିର୍ଭବତି କର୍ମଜା ॥ ୪-୧୨॥
କାଙ୍କ୍ଷନ୍ତଃ କର୍ମଣାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଯଜନ୍ତେ ଇହ ଦେବତାଃ ।
କ୍ଷିପ୍ରମ୍ ହି ମାନୁଷେ ଲୋକେ ସିଦ୍ଧିଃ ଭବତି କର୍ମଜା ॥ ୪-୧୨॥
କର୍ମଣାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ କାଙ୍କ୍ଷନ୍ତଃ (ମନୁଷ୍ୟାଃ) ଇହ ଦେବତାଃ ଯଜନ୍ତେ;
ହି ମାନୁଷେ ଲୋକେ କର୍ମଜା ସିଦ୍ଧିଃ କ୍ଷିପ୍ରମ୍ ଭବତି ।
ଚାତୁର୍ୱର୍ଣ୍ୟଂ ମୟା ସୃଷ୍ଟଂ ଗୁଣକର୍ମବିଭାଗଶଃ ।
ତସ୍ୟ କର୍ତାରମପି ମାଂ ବିଦ୍ଧ୍ୟକର୍ତାରମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୪-୧୩॥
ଚାତୁର୍ୱର୍ଣ୍ୟମ୍ ମୟା ସୃଷ୍ଟମ୍ ଗୁଣ-କର୍ମ-ବିଭାଗଶଃ ।
ତସ୍ୟ କର୍ତାରମ୍ ଅପି ମାମ୍ ବିଦ୍ଧି ଅକର୍ତାରମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୪-୧୩॥
ମୟା ଗୁଣ-କର୍ମ-ବିଭାଗଶଃ ଚାତୁର୍ୱର୍ଣ୍ୟମ୍ ସୃଷ୍ଟମ୍,
ତସ୍ୟ କର୍ତାରମ୍ ଅପି ମାମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଅକର୍ତାରମ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ନ ମାଂ କର୍ମାଣି ଲିମ୍ପନ୍ତି ନ ମେ କର୍ମଫଲେ ସ୍ପୃହା ।
ଇତି ମାଂ ଯୋଽଭିଜାନାତି କର୍ମଭିର୍ନ ସ ବଧ୍ୟତେ ॥ ୪-୧୪॥
ନ ମାମ୍ କର୍ମାଣି ଲିମ୍ପନ୍ତି ନ ମେ କର୍ମ-ଫଲେ ସ୍ପୃହା ।
ଇତି ମାମ୍ ଯଃ ଅଭିଜାନାତି କର୍ମଭିଃ ନ ସ ବଧ୍ୟତେ ॥ ୪-୧୪॥
କର୍ମ-ଫଲେ ମେ ସ୍ପୃହା ନ (ଅତଃ) କର୍ମାଣି ମାମ୍ ନ ଲିମ୍ପନ୍ତି ।
ଇତି ଯଃ ମାମ୍ ଅଭିଜାନାତି, ସଃ କର୍ମଭିଃ ନ ବଧ୍ୟତେ ।
ଏବଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା କୃତଂ କର୍ମ ପୂର୍ୱୈରପି ମୁମୁକ୍ଷୁଭିଃ ।
କୁରୁ କର୍ମୈବ ତସ୍ମାତ୍ତ୍ୱଂ ପୂର୍ୱୈଃ ପୂର୍ୱତରଂ କୃତମ୍ ॥ ୪-୧୫॥
ଏବମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା କୃତମ୍ କର୍ମ ପୂର୍ୱୈଃ ଅପି ମୁମୁକ୍ଷୁଭିଃ ।
କୁରୁ କର୍ମ ଏବ ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱମ୍ ପୂର୍ୱୈଃ ପୂର୍ୱତରମ୍ କୃତମ୍ ॥ ୪-୧୫॥
ଏବମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ପୂର୍ୱୈଃ ମୁମୁକ୍ଷୁଭିଃ ଅପି କର୍ମ କୃତମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱମ୍ ପୂର୍ୱୈଃ ପୂର୍ୱତରମ୍ କୃତମ୍ ଏବ କର୍ମ କୁରୁ ।
କିଂ କର୍ମ କିମକର୍ମେତି କବୟୋଽପ୍ୟତ୍ର ମୋହିତାଃ ।
ତତ୍ତେ କର୍ମ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମୋକ୍ଷ୍ୟସେଽଶୁଭାତ୍ ॥ ୪-୧୬॥
କିମ୍ କର୍ମ କିମ୍ ଅକର୍ମ ଇତି କବୟଃ ଅପି ଅତ୍ର ମୋହିତାଃ ।
ତତ୍ ତେ କର୍ମ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ଅଶୁଭାତ୍ ॥ ୪-୧୬॥
‘କିମ୍ କର୍ମ, କିମ୍ ଅକର୍ମ’ ଇତି ଅତ୍ର କବୟଃ ଅପି ମୋହିତାଃ ।
ତତ୍ କର୍ମ ତେ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି, ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଅଶୁଭାତ୍ ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ।
କର୍ମଣୋ ହ୍ୟପି ବୋଦ୍ଧବ୍ୟଂ ବୋଦ୍ଧବ୍ୟଂ ଚ ବିକର୍ମଣଃ ।
ଅକର୍ମଣଶ୍ଚ ବୋଦ୍ଧବ୍ୟଂ ଗହନା କର୍ମଣୋ ଗତିଃ ॥ ୪-୧୭॥
କର୍ମଣଃ ହି ଅପି ବୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍ ବୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍ ଚ ବିକର୍ମଣଃ ।
ଅକର୍ମଣଃ ଚ ବୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍ ଗହନା କର୍ମଣଃ ଗତିଃ ॥ ୪-୧୭॥
କର୍ମଣଃ (ତତ୍ତ୍ୱଂ) ହି ଅପି ବୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍, ବିକର୍ମଣଃ ଚ (ତତ୍ତ୍ୱଂ)
ବୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍, (ତଥା) ଅକର୍ମଣଃ ଚ (ତତ୍ତ୍ୱଂ) ବୋଦ୍ଧବ୍ୟମ୍,
କର୍ମଣଃ ଗତିଃ ଗହନା ।
କର୍ମଣ୍ୟକର୍ମ ଯଃ ପଶ୍ୟେଦକର୍ମଣି ଚ କର୍ମ ଯଃ ।
ସ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ସ ଯୁକ୍ତଃ କୃତ୍ସ୍ନକର୍ମକୃତ୍ ॥ ୪-୧୮॥
କର୍ମଣି ଅକର୍ମ ଯଃ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅକର୍ମଣି ଚ କର୍ମ ଯଃ ।
ସଃ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ସଃ ଯୁକ୍ତଃ କୃତ୍ସ୍ନ-କର୍ମ-କୃତ୍ ॥ ୪-୧୮॥
ଯଃ କର୍ମଣି ଅକର୍ମ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅକର୍ମଣି ଚ ଯଃ କର୍ମ ( ପଶ୍ୟେତ୍) ସଃ
ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍, ସଃ ଯୁକ୍ତଃ, (ସଃ) କୃତ୍ସ୍ନ-କର୍ମ-କୃତ୍ ।
ଯସ୍ୟ ସର୍ୱେ ସମାରମ୍ଭାଃ କାମସଙ୍କଲ୍ପବର୍ଜିତାଃ ।
ଜ୍ଞାନାଗ୍ନିଦଗ୍ଧକର୍ମାଣଂ ତମାହୁଃ ପଣ୍ଡିତଂ ବୁଧାଃ ॥ ୪-୧୯॥
ଯସ୍ୟ ସର୍ୱେ ସମାରମ୍ଭାଃ କାମ-ସଙ୍କଲ୍ପ-ବର୍ଜିତାଃ ।
ଜ୍ଞାନ-ଅଗ୍ନି-ଦଗ୍ଧ-କର୍ମାଣମ୍ ତମ୍ ଆହୁଃ ପଣ୍ଡିତମ୍ ବୁଧାଃ ॥ ୪-୧୯॥
ଯସ୍ୟ ସର୍ୱେ ସମାରମ୍ଭାଃ କାମ-ସଙ୍କଲ୍ପ-ବର୍ଜିତାଃ, ତମ୍
ଜ୍ଞାନ-ଅଗ୍ନି-ଦଗ୍ଧ-କର୍ମାଣମ୍ ବୁଧାଃ ପଣ୍ଡିତମ୍ ଆହୁଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କର୍ମଫଲାସଙ୍ଗଂ ନିତ୍ୟତୃପ୍ତୋ ନିରାଶ୍ରୟଃ ।
କର୍ମଣ୍ୟଭିପ୍ରବୃତ୍ତୋଽପି ନୈବ କିଞ୍ଚିତ୍କରୋତି ସଃ ॥ ୪-୨୦॥
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କର୍ମ-ଫଲ-ଆସଙ୍ଗମ୍ ନିତ୍ୟ-ତୃପ୍ତଃ ନିରାଶ୍ରୟଃ ।
କର୍ମଣି ଅଭିପ୍ରବୃତ୍ତଃ ଅପି ନ ଏବ କିଞ୍ଚିତ୍ କରୋତି ସଃ ॥ ୪-୨୦॥
(ଯଃ) କର୍ମ-ଫଲ-ଆସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ନିତ୍ୟ-ତୃପ୍ତଃ ନିରାଶ୍ରୟଃ,
ସଃ କର୍ମଣି ଅଭିପ୍ରବୃତ୍ତଃ ଅପି ନ ଏବ କିଞ୍ଚିତ୍ କରୋତି ।
ନିରାଶୀର୍ୟତଚିତ୍ତାତ୍ମା ତ୍ୟକ୍ତସର୍ୱପରିଗ୍ରହଃ ।
ଶାରୀରଂ କେବଲଂ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ନାପ୍ନୋତି କିଲ୍ବିଷମ୍ ॥ ୪-୨୧॥
ନିରାଶୀଃ ଯତ-ଚିତ୍ତ-ଆତ୍ମା ତ୍ୟକ୍ତ-ସର୍ୱ-ପରିଗ୍ରହଃ ।
ଶାରୀରମ୍ କେବଲମ୍ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ ନ ଆପ୍ନୋତି କିଲ୍ବିଷମ୍ ॥ ୪-୨୧॥
ନିରାଶୀଃ ଯତ-ଚିତ୍ତ-ଆତ୍ମା ତ୍ୟକ୍ତ-ସର୍ୱ-ପରିଗ୍ରହଃ, କେବଲମ୍
ଶାରୀରମ୍ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ କିଲ୍ବିଷମ୍ ନ ଆପ୍ନୋତି ।
ଯଦୃଚ୍ଛାଲାଭସନ୍ତୁଷ୍ଟୋ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱାତୀତୋ ବିମତ୍ସରଃ ।
ସମଃ ସିଦ୍ଧାବସିଦ୍ଧୌ ଚ କୃତ୍ୱାପି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୪-୨୨॥
ଯଦୃଚ୍ଛା-ଲାଭ-ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ-ଅତୀତଃ ବିମତ୍ସରଃ ।
ସମଃ ସିଦ୍ଧୌ ଅସିଦ୍ଧୌ ଚ କୃତ୍ୱା ଅପି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୪-୨୨॥
ଯଦୃଚ୍ଛା-ଲାଭ-ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ-ଅତୀତଃ ବିମତ୍ସରଃ ସିଦ୍ଧୌ
ଅସିଦ୍ଧୌ ଚ ସମଃ, କୃତ୍ୱା ଅପି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ।
ଗତସଙ୍ଗସ୍ୟ ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଜ୍ଞାନାବସ୍ଥିତଚେତସଃ ।
ଯଜ୍ଞାୟାଚରତଃ କର୍ମ ସମଗ୍ରଂ ପ୍ରବିଲୀୟତେ ॥ ୪-୨୩॥
ଗତ-ସଙ୍ଗସ୍ୟ ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଜ୍ଞାନ-ଅବସ୍ଥିତ-ଚେତସଃ ।
ଯଜ୍ଞାୟ ଆଚରତଃ କର୍ମ ସମଗ୍ରମ୍ ପ୍ରବିଲୀୟତେ ॥ ୪-୨୩॥
ଗତ-ସଙ୍ଗସ୍ୟ ଜ୍ଞାନ-ଅବସ୍ଥିତ-ଚେତସଃ ଯଜ୍ଞାୟ ଆଚରତଃ
ମୁକ୍ତସ୍ୟ କର୍ମ ସମଗ୍ରମ୍ ପ୍ରବିଲୀୟତେ ।
ବ୍ରହ୍ମାର୍ପଣଂ ବ୍ରହ୍ମ ହବିର୍ବ୍ରହ୍ମାଗ୍ନୌ ବ୍ରହ୍ମଣା ହୁତମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମୈବ ତେନ ଗନ୍ତବ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମକର୍ମସମାଧିନା ॥ ୪-୨୪॥
ବ୍ରହ୍ମ-ଅର୍ପଣଂ ବ୍ରହ୍ମ ହବିଃ ବ୍ରହ୍ମ-ଅଗ୍ନୌ ବ୍ରହ୍ମଣା ହୁତମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମ ଏବ ତେନ ଗନ୍ତବ୍ୟମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-କର୍ମ-ସମାଧିନା ॥ ୪-୨୪॥
ବ୍ରହ୍ମ ଅର୍ପଣଂ, ବ୍ରହ୍ମ ହବିଃ, ବ୍ରହ୍ମ-ଅଗ୍ନୌ ବ୍ରହ୍ମଣା ହୁତମ୍,
ବ୍ରହ୍ମ-କର୍ମ-ସମାଧିନା ତେନ ବ୍ରହ୍ମ ଏବ ଗନ୍ତବ୍ୟମ୍ ।
ଦୈବମେବାପରେ ଯଜ୍ଞଂ ଯୋଗିନଃ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ବ୍ରହ୍ମାଗ୍ନାବପରେ ଯଜ୍ଞଂ ଯଜ୍ଞେନୈବୋପଜୁହ୍ୱତି ॥ ୪-୨୫॥
ଦୈବମ୍ ଏବ ଅପରେ ଯଜ୍ଞମ୍ ଯୋଗିନଃ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ବ୍ରହ୍ମ-ଅଗ୍ନୌ ଅପରେ ଯଜ୍ଞଂ ଯଜ୍ଞେନ ଏବ ଉପଜୁହ୍ୱତି ॥ ୪-୨୫॥
ଅପରେ ଯୋଗିନଃ ଦୈବମ୍ ଏବ ଯଜ୍ଞମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ; ଅପରେ
ବ୍ରହ୍ମ-ଅଗ୍ନୌ ଯଜ୍ଞେନ ଯଜ୍ଞଂ ଏବ ଉପଜୁହ୍ୱତି ।
ଶ୍ରୋତ୍ରାଦୀନୀନ୍ଦ୍ରିୟାଣ୍ୟନ୍ୟେ ସଂୟମାଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ୱତି ।
ଶବ୍ଦାଦୀନ୍ୱିଷୟାନନ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ୱତି ॥ ୪-୨୬॥
ଶ୍ରୋତ୍ର-ଆଦୀନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଅନ୍ୟେ ସଂୟମ-ଅଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ୱତି ।
ଶବ୍ଦ-ଆଦୀନ୍ ବିଷୟାନ୍ ଅନ୍ୟେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ୱତି ॥ ୪-୨୬॥
ଅନ୍ୟେ ଶ୍ରୋତ୍ର-ଆଦୀନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସଂୟମ-ଅଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ୱତି, ଅନ୍ୟେ
ଶବ୍ଦ-ଆଦୀନ୍ ବିଷୟାନ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ୱତି ।
ସର୍ୱାଣୀନ୍ଦ୍ରିୟକର୍ମାଣି ପ୍ରାଣକର୍ମାଣି ଚାପରେ ।
ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗାଗ୍ନୌ ଜୁହ୍ୱତି ଜ୍ଞାନଦୀପିତେ ॥ ୪-୨୭॥
ସର୍ୱାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କର୍ମାଣି ପ୍ରାଣ-କର୍ମାଣି ଚ ଅପରେ ।
ଆତ୍ମ-ସଂୟମ-ଯୋଗ-ଅଗ୍ନୌ ଜୁହ୍ୱତି ଜ୍ଞାନ-ଦୀପିତେ ॥ ୪-୨୭॥
ଅପରେ ଜ୍ଞାନ-ଦୀପିତେ ଆତ୍ମ-ସଂୟମ-ଯୋଗ-ଅଗ୍ନୌ ସର୍ୱାଣି
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କର୍ମାଣି ପ୍ରାଣ-କର୍ମାଣି ଚ ଜୁହ୍ୱତି ।
ଦ୍ରବ୍ୟଯଜ୍ଞାସ୍ତପୋୟଜ୍ଞା ଯୋଗୟଜ୍ଞାସ୍ତଥାପରେ ।
ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞାଶ୍ଚ ଯତୟଃ ସଂଶିତବ୍ରତାଃ ॥ ୪-୨୮॥
ଦ୍ରବ୍ୟ-ଯଜ୍ଞାଃ ତପୋ-ଯଜ୍ଞାଃ ଯୋଗ-ଯଜ୍ଞାଃ ତଥା ଅପରେ ।
ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ-ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞାଃ ଚ ଯତୟଃ ସଂଶିତବ୍ରତାଃ ॥ ୪-୨୮॥
ଅପରେ ସଂଶିତବ୍ରତାଃ ଦ୍ରବ୍ୟ-ଯଜ୍ଞାଃ ତପୋ-ଯଜ୍ଞାଃ ଯୋଗ-ଯଜ୍ଞାଃ
ତଥା ଚ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ-ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞାଃ ଯତୟଃ (ସନ୍ତି) ।
ଅପାନେ ଜୁହ୍ୱତି ପ୍ରାଣଂ ପ୍ରାଣେଽପାନଂ ତଥାପରେ ।
ପ୍ରାଣାପାନଗତୀ ରୁଦ୍ଧ୍ୱା ପ୍ରାଣାୟାମପରାୟଣାଃ ॥ ୪-୨୯॥
ଅପାନେ ଜୁହ୍ୱତି ପ୍ରାଣମ୍ ପ୍ରାଣେ ଅପାନମ୍ ତଥା ଅପରେ ।
ପ୍ରାଣ-ଅପାନ-ଗତୀ ରୁଦ୍ଧ୍ୱା ପ୍ରାଣାୟାମ-ପରାୟଣାଃ ॥ ୪-୨୯॥
ଅପାନେ ପ୍ରାଣମ୍ ପ୍ରାଣେ ଅପାନମ୍ ଜୁହ୍ୱତି । (ତଥା ଅପରେ)
ପ୍ରାଣ-ଅପାନ-ଗତୀ ରୁଦ୍ଧ୍ୱା ପ୍ରାଣାୟାମ-ପରାୟଣାଃ (ସନ୍ତି) ।
ଅପରେ ନିୟତାହାରାଃ ପ୍ରାଣାନ୍ପ୍ରାଣେଷୁ ଜୁହ୍ୱତି ।
ସର୍ୱେଽପ୍ୟେତେ ଯଜ୍ଞବିଦୋ ଯଜ୍ଞକ୍ଷପିତକଲ୍ମଷାଃ ॥ ୪-୩୦॥
ଅପରେ ନିୟତ-ଆହାରାଃ ପ୍ରାଣାନ୍ ପ୍ରାଣେଷୁ ଜୁହ୍ୱତି ।
ସର୍ୱେ ଅପି ଏତେ ଯଜ୍ଞବିଦଃ ଯଜ୍ଞ-କ୍ଷପିତ-କଲ୍ମଷାଃ ॥ ୪-୩୦॥
ଅପରେ ନିୟତ-ଆହାରାଃ ପ୍ରାଣାନ୍ ପ୍ରାଣେଷୁ ଜୁହ୍ୱତି । ଏତେ ସର୍ୱେ ଅପି
ଯଜ୍ଞବିଦଃ ଯଜ୍ଞ-କ୍ଷପିତ-କଲ୍ମଷାଃ (ସନ୍ତି) ।
ଯଜ୍ଞଶିଷ୍ଟାମୃତଭୁଜୋ ଯାନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମ ସନାତନମ୍ ।
ନାୟଂ ଲୋକୋଽସ୍ତ୍ୟଯଜ୍ଞସ୍ୟ କୁତୋଽନ୍ୟଃ କୁରୁସତ୍ତମ ॥ ୪-୩୧॥
ଯଜ୍ଞ-ଶିଷ୍ଟ-ଅମୃତ-ଭୁଜଃ ଯାନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମ ସନାତନମ୍ ।
ନାୟମ୍ ଲୋକଃ ଅସ୍ତି ଅୟଜ୍ଞସ୍ୟ କୁତଃ ଅନ୍ୟଃ କୁରୁସତ୍ତମ ॥ ୪-୩୧॥
ହେ କୁରୁସତ୍ତମ! ଯଜ୍ଞ-ଶିଷ୍ଟ-ଅମୃତ-ଭୁଜଃ ସନାତନମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ଯାନ୍ତି ।
ଅୟଜ୍ଞସ୍ୟ ଅୟମ୍ ଲୋକଃ ନ ଅସ୍ତି, କୁତଃ ଅନ୍ୟଃ ?
ଏବଂ ବହୁବିଧା ଯଜ୍ଞା ବିତତା ବ୍ରହ୍ମଣୋ ମୁଖେ ।
କର୍ମଜାନ୍ୱିଦ୍ଧି ତାନ୍ସର୍ୱାନେବଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ବିମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ॥ ୪-୩୨॥
ଏବମ୍ ବହୁବିଧାଃ ଯଜ୍ଞାଃ ବିତତାଃ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ମୁଖେ ।
କର୍ମଜାନ୍ ବିଦ୍ଧି ତାନ୍ ସର୍ୱାନ୍ ଏବମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ବିମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ॥ ୪-୩୨॥
ଏବମ୍ ବହୁବିଧାଃ ଯଜ୍ଞାଃ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ମୁଖେ ବିତତାଃ (ସନ୍ତି, ତ୍ୱଂ)
ତାନ୍ ସର୍ୱାନ୍ କର୍ମଜାନ୍ ବିଦ୍ଧି । ଏବମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା (ତ୍ୱଂ) ବିମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ।
ଶ୍ରେୟାନ୍ଦ୍ରବ୍ୟମୟାଦ୍ୟଜ୍ଞାଜ୍ଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞଃ ପରନ୍ତପ ।
ସର୍ୱଂ କର୍ମାଖିଲଂ ପାର୍ଥ ଜ୍ଞାନେ ପରିସମାପ୍ୟତେ ॥ ୪-୩୩॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ ଦ୍ରବ୍ୟମୟାତ୍ ଯଜ୍ଞାତ୍ ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞଃ ପରନ୍ତପ ।
ସର୍ୱମ୍ କର୍ମ-ଅଖିଲମ୍ ପାର୍ଥ ଜ୍ଞାନେ ପରିସମାପ୍ୟତେ ॥ ୪-୩୩॥
ହେ ପରନ୍ତପ! ଦ୍ରବ୍ୟମୟାତ୍ ଯଜ୍ଞାତ୍ ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞଃ ଶ୍ରେୟାନ୍ ।
ହେ ପାର୍ଥ! ସର୍ୱମ୍ ଅଖିଲମ୍ କର୍ମ ଜ୍ଞାନେ ପରିସମାପ୍ୟତେ ।
ତଦ୍ୱିଦ୍ଧି ପ୍ରଣିପାତେନ ପରିପ୍ରଶ୍ନେନ ସେବୟା ।
ଉପଦେକ୍ଷ୍ୟନ୍ତି ତେ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାନିନସ୍ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶିନଃ ॥ ୪-୩୪॥
ତତ୍ ବିଦ୍ଧି ପ୍ରଣିପାତେନ ପରିପ୍ରଶ୍ନେନ ସେବୟା ।
ଉପଦେକ୍ଷ୍ୟନ୍ତି ତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞାନିନଃ ତତ୍ତ୍ୱ-ଦର୍ଶିନଃ ॥ ୪-୩୪॥
ପ୍ରଣିପାତେନ ପରିପ୍ରଶ୍ନେନ ସେବୟା ତତ୍ତ୍ୱ-ଦର୍ଶିନଃ ଜ୍ଞାନିନଃ
ଜ୍ଞାନମ୍ ତେ ଉପଦେକ୍ଷ୍ୟନ୍ତି ତତ୍ (ତ୍ୱଂ) ବିଦ୍ଧି ।
ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱା ନ ପୁନର୍ମୋହମେବଂ ଯାସ୍ୟସି ପାଣ୍ଡବ ।
ଯେନ ଭୂତାନ୍ୟଶେଷାଣ ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସ୍ୟାତ୍ମନ୍ୟଥୋ ମୟି ॥ ୪-୩୫॥
ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ନ ପୁନଃ ମୋହମ୍ ଏବମ୍ ଯାସ୍ୟସି ପାଣ୍ଡବ ।
ଯେନ ଭୂତାନି ଅଶେଷାଣି ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସି ଆତ୍ମନି ଅଥୋ ମୟି ॥ ୪-୩୫॥
ହେ ପାଣ୍ଡବ! ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା (ତ୍ୱଂ) ପୁନଃ ଏବମ୍ ମୋହମ୍
ନ ଯାସ୍ୟସି, ଯେନ ଭୂତାନି ଅଶେଷେଣ ଆତ୍ମନି ଅଥୋ ମୟି ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସି ।
ଅପି ଚେଦସି ପାପେଭ୍ୟଃ ସର୍ୱେଭ୍ୟଃ ପାପକୃତ୍ତମଃ ।
ସର୍ୱଂ ଜ୍ଞାନପ୍ଲବେନୈବ ବୃଜିନଂ ସନ୍ତରିଷ୍ୟସି ॥ ୪-୩୬॥
ଅପି ଚେତ୍ ଅସି ପାପେଭ୍ୟଃ ସର୍ୱେଭ୍ୟଃ ପାପ-କୃତ୍ତମଃ ।
ସର୍ୱମ୍ ଜ୍ଞାନ-ପ୍ଲବେନ ଏବ ବୃଜିନମ୍ ସନ୍ତରିଷ୍ୟସି ॥ ୪-୩୬॥
(ତ୍ୱଂ) ସର୍ୱେଭ୍ୟଃ ପାପେଭ୍ୟଃ ଅପି ପାପ-କୃତ୍ତମଃ ଅସି ଚେତ୍ ସର୍ୱମ୍
ବୃଜିନମ୍ ଜ୍ଞାନ-ପ୍ଲବେନ ଏବ ସନ୍ତରିଷ୍ୟସି ।
ଯଥୈଧାଂସି ସମିଦ୍ଧୋଽଗ୍ନିର୍ଭସ୍ମସାତ୍କୁରୁତେଽର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାନାଗ୍ନିଃ ସର୍ୱକର୍ମାଣି ଭସ୍ମସାତ୍କୁରୁତେ ତଥା ॥ ୪-୩୭॥
ଯଥା ଏଧାଂସି ସମିଦ୍ଧଃ ଅଗ୍ନିଃ ଭସ୍ମସାତ୍ କୁରୁତେ ଅର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାନ-ଅଗ୍ନିଃ ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ଭସ୍ମସାତ୍ କୁରୁତେ ତଥା ॥ ୪-୩୭॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଯଥା ସମିଦ୍ଧଃ ଅଗ୍ନିଃ ଏଧାଂସି ଭସ୍ମସାତ୍ କୁରୁତେ,
ତଥା ଜ୍ଞାନ-ଅଗ୍ନିଃ ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ଭସ୍ମସାତ୍ କୁରୁତେ ।
ନ ହି ଜ୍ଞାନେନ ସଦୃଶଂ ପବିତ୍ରମିହ ବିଦ୍ୟତେ ।
ତତ୍ସ୍ୱୟଂ ଯୋଗସଂସିଦ୍ଧଃ କାଲେନାତ୍ମନି ବିନ୍ଦତି ॥ ୪-୩୮॥
ନ ହି ଜ୍ଞାନେନ ସଦୃଶମ୍ ପବିତ୍ରମ୍ ଇହ ବିଦ୍ୟତେ ।
ତତ୍ ସ୍ୱୟଂ ଯୋଗ-ସଂସିଦ୍ଧଃ କାଲେନ ଆତ୍ମନି ବିନ୍ଦତି ॥ ୪-୩୮॥
ହି ଇହ ଜ୍ଞାନେନ ସଦୃଶମ୍ ପବିତ୍ରମ୍ ନ ବିଦ୍ୟତେ । ତତ୍ (ଜ୍ଞାନଂ)
ସ୍ୱୟଂ ଯୋଗ-ସଂସିଦ୍ଧଃ କାଲେନ ଆତ୍ମନି ବିନ୍ଦତି ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାଁଲ୍ଲଭତେ ଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ପରଃ ସଂୟତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଲବ୍ଧ୍ୱା ପରାଂ ଶାନ୍ତିମଚିରେଣାଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୪-୩୯॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ ଲଭତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ତତ୍ପରଃ ସଂୟତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଲବ୍ଧ୍ୱା ପରାମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ଅଚିରେଣାଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୪-୩୯॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍, ତତ୍ପରଃ, ସଂୟତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଲଭତେ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଲବ୍ଧ୍ୱା ଅଚିରେଣ ପରାମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ଅଜ୍ଞଶ୍ଚାଶ୍ରଦ୍ଦଧାନଶ୍ଚ ସଂଶୟାତ୍ମା ବିନଶ୍ୟତି ।
ନାୟଂ ଲୋକୋଽସ୍ତି ନ ପରୋ ନ ସୁଖଂ ସଂଶୟାତ୍ମନଃ ॥ ୪-୪୦॥
ଅଜ୍ଞଃ ଚ ଅଶ୍ରଦ୍ଦଧାନଃ ଚ ସଂଶୟ-ଆତ୍ମା ବିନଶ୍ୟତି ।
ନ ଅୟଂ ଲୋକଃ ଅସ୍ତି ନ ପରଃ ନ ସୁଖଂ ସଂଶୟାତ୍ମନଃ ॥ ୪-୪୦॥
ଅଜ୍ଞଃ ଚ ଅଶ୍ରଦ୍ଦଧାନଃ ଚ ସଂଶୟ-ଆତ୍ମା ବିନଶ୍ୟତି ।
ସଂଶୟାତ୍ମନଃ ଅୟଂ ଲୋକଃ ନ ଅସ୍ତି, ନ ପରଃ (ଲୋକଃ),
ନ (ଚ) ସୁଖଂ (ଅସ୍ତି)।
ଯୋଗସଂନ୍ୟସ୍ତକର୍ମାଣଂ ଜ୍ଞାନସଞ୍ଛିନ୍ନସଂଶୟମ୍ ।
ଆତ୍ମବନ୍ତଂ ନ କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୪-୪୧॥
ଯୋଗ-ସଂନ୍ୟସ୍ତକର୍ମାଣଂ ଜ୍ଞାନସଞ୍ଛିନ୍ନସଂଶୟମ୍ ।
ଆତ୍ମବନ୍ତଂ ନ କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୪-୪୧॥
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! ଯୋଗ-ସଂନ୍ୟସ୍ତକର୍ମାଣଂ ଜ୍ଞାନସଞ୍ଛିନ୍ନସଂଶୟମ୍
ଆତ୍ମବନ୍ତଂ କର୍ମାଣି ନ ନିବଧ୍ନନ୍ତି ।
ତସ୍ମାଦଜ୍ଞାନସମ୍ଭୂତଂ ହୃତ୍ସ୍ଥଂ ଜ୍ଞାନାସିନାତ୍ମନଃ ।
ଛିତ୍ତ୍ୱୈନଂ ସଂଶୟଂ ଯୋଗମାତିଷ୍ଠୋତ୍ତିଷ୍ଠ ଭାରତ ॥ ୪-୪୨॥
ତସ୍ମାତ୍ ଅଜ୍ଞାନ-ସମ୍ଭୂତମ୍ ହୃତ୍ସ୍ଥମ୍ ଜ୍ଞାନ-ଅସିନା-ଆତ୍ମନଃ ।
ଛିତ୍ତ୍ୱା ଏନମ୍ ସଂଶୟମ୍ ଯୋଗମ୍ ଆତିଷ୍ଠ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ଭାରତ ॥ ୪-୪୨॥
ହେ ଭାରତ!ତସ୍ମାତ୍ ଅଜ୍ଞାନ-ସମ୍ଭୂତମ୍ ହୃତ୍ସ୍ଥମ୍ ଆତ୍ମନଃ
ଏନମ୍ ସଂଶୟମ୍ ଜ୍ଞାନ-ଅସିନା ଛିତ୍ତ୍ୱା ଯୋଗମ୍ ଆତିଷ୍ଠ,
(ଯୁଦ୍ଧାୟ ଚ) ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଜ୍ଞାନକର୍ମସଂନ୍ୟାସୟୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୪॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଜ୍ଞାନ-କର୍ମ-ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗଃ ନାମ ଚତୁର୍ଥଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୪॥
ଅଥ ପଞ୍ଚମୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ସଂନ୍ୟାସୟୋଗଃ ।
ଅଥ ପଞ୍ଚମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ସଂନ୍ୟାସଂ କର୍ମଣାଂ କୃଷ୍ଣ ପୁନର୍ୟୋଗଂ ଚ ଶଂସସି ।
ଯଚ୍ଛ୍ରେୟ ଏତୟୋରେକଂ ତନ୍ମେ ବ୍ରୂହି ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ ॥ ୫-୧॥
ସଂନ୍ୟାସମ୍ କର୍ମଣାମ୍ କୃଷ୍ଣ ପୁନଃ ଯୋଗମ୍ ଚ ଶଂସସି ।
ଯତ୍ ଶ୍ରେୟଃ ଏତୟୋଃ ଏକମ୍ ତତ୍ ମେ ବ୍ରୂହି ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ ॥ ୫-୧॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! କର୍ମଣାମ୍ ସଂନ୍ୟାସମ୍, ପୁନଃ ଯୋଗମ୍ ଚ ଶଂସସି;
ଏତୟୋଃ ଯତ୍ ଏକମ୍ ଶ୍ରେୟଃ ତତ୍ ମେ ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ ବ୍ରୂହି ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ସଂନ୍ୟାସଃ କର୍ମୟୋଗଶ୍ଚ ନିଃଶ୍ରେୟସକରାବୁଭୌ ।
ତୟୋସ୍ତୁ କର୍ମସଂନ୍ୟାସାତ୍କର୍ମୟୋଗୋ ବିଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୫-୨॥
ସଂନ୍ୟାସଃ କର୍ମ-ଯୋଗଃ ଚ ନିଃଶ୍ରେୟସକରୌ ଉଭୌ ।
ତୟୋଃ ତୁ କର୍ମ-ସଂନ୍ୟାସାତ୍ କର୍ମ-ଯୋଗଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୫-୨॥
ସଂନ୍ୟାସଃ କର୍ମ-ଯୋଗଃ ଚ ଉଭୌ ନିଃଶ୍ରେୟସକରୌ;
ତୟୋଃ ତୁ କର୍ମ-ସଂନ୍ୟାସାତ୍ କର୍ମ-ଯୋଗଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ।
ଜ୍ଞେୟଃ ସ ନିତ୍ୟସଂନ୍ୟାସୀ ଯୋ ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୋ ହି ମହାବାହୋ ସୁଖଂ ବନ୍ଧାତ୍ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୫-୩॥
ଜ୍ଞେୟଃ ସଃ ନିତ୍ୟ-ସଂନ୍ୟାସୀ ଯଃ ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଃ ହି ମହାବାହୋ ସୁଖମ୍ ବନ୍ଧାତ୍ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୫-୩॥
ଯଃ ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି, ନ (ଚ) କାଙ୍କ୍ଷତି, ସଃ ନିତ୍ୟ-ସଂନ୍ୟାସୀ
ଜ୍ଞେୟଃ; ମହାବାହୋ! ହି ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଃ ବନ୍ଧାତ୍ ସୁଖମ୍ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ।
ସାଙ୍ଖ୍ୟଯୋଗୌ ପୃଥଗ୍ବାଲାଃ ପ୍ରବଦନ୍ତି ନ ପଣ୍ଡିତାଃ ।
ଏକମପ୍ୟାସ୍ଥିତଃ ସମ୍ୟଗୁଭୟୋର୍ୱିନ୍ଦତେ ଫଲମ୍ ॥ ୫-୪॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟ-ଯୋଗୌ ପୃଥକ୍ ବାଲାଃ ପ୍ରବଦନ୍ତି ନ ପଣ୍ଡିତାଃ ।
ଏକମ୍ ଅପି ଆସ୍ଥିତଃ ସମ୍ୟକ୍ ଉଭୟୋଃ ବିନ୍ଦତେ ଫଲମ୍ ॥ ୫-୪॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟ-ଯୋଗୌ ପୃଥକ୍ (ଇତି) ବାଲାଃ ପ୍ରବଦନ୍ତି, ନ ପଣ୍ଡିତାଃ ।
ଏକମ୍ ଅପି ସମ୍ୟକ୍ ଆସ୍ଥିତଃ (ପୁରୁଷଃ) ଉଭୟୋଃ ଫଲମ୍ ବିନ୍ଦତେ ।
ଯତ୍ସାଙ୍ଖ୍ୟୈଃ ପ୍ରାପ୍ୟତେ ସ୍ଥାନଂ ତଦ୍ୟୋଗୈରପି ଗମ୍ୟତେ ।
ଏକଂ ସାଙ୍ଖ୍ୟଂ ଚ ଯୋଗଂ ଚ ଯଃ ପଶ୍ୟତି ସ ପଶ୍ୟତି ॥ ୫-୫॥
ଯତ୍ ସାଙ୍ଖ୍ୟୈଃ ପ୍ରାପ୍ୟତେ ସ୍ଥାନମ୍ ତତ୍ ଯୋଗୈଃ ଅପି ଗମ୍ୟତେ ।
ଏକମ୍ ସାଙ୍ଖ୍ୟମ୍ ଚ ଯୋଗମ୍ ଚ ଯଃ ପଶ୍ୟତି ସ ପଶ୍ୟତି ॥ ୫-୫॥
ଯତ୍ ସ୍ଥାନମ୍ ସାଙ୍ଖ୍ୟୈଃ ପ୍ରାପ୍ୟତେ, ତତ୍ ଯୋଗୈଃ ଅପି ଗମ୍ୟତେ;
ଯଃ ସାଙ୍ଖ୍ୟମ୍ ଚ ଯୋଗମ୍ ଚ ଏକମ୍ ପଶ୍ୟତି, ସ (ଏବ) ପଶ୍ୟତି ।
ସଂନ୍ୟାସସ୍ତୁ ମହାବାହୋ ଦୁଃଖମାପ୍ତୁମୟୋଗତଃ ।
ଯୋଗୟୁକ୍ତୋ ମୁନିର୍ବ୍ରହ୍ମ ନଚିରେଣାଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୫-୬॥
ସଂନ୍ୟାସଃ ତୁ ମହାବାହୋ ଦୁଃଖମ୍ ଆପ୍ତୁମ୍ ଅୟୋଗତଃ ।
ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତଃ ମୁନିଃ ବ୍ରହ୍ମ ନଚିରେଣ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୫-୬॥
ହେ ମହାବାହୋ! ଅୟୋଗତଃ ସଂନ୍ୟାସଃ ତୁ ଦୁଃଖମ୍ ଆପ୍ତୁମ୍,
ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତଃ ମୁନିଃ ନ ଚିରେଣ ବ୍ରହ୍ମ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ଯୋଗୟୁକ୍ତୋ ବିଶୁଦ୍ଧାତ୍ମା ବିଜିତାତ୍ମା ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ସର୍ୱଭୂତାତ୍ମଭୂତାତ୍ମା କୁର୍ୱନ୍ନପି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥ ୫-୭॥
ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତଃ ବିଶୁଦ୍ଧ-ଆତ୍ମା ବିଜିତ-ଆତ୍ମା ଜିତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ସର୍ୱ-ଭୂତ-ଆତ୍ମ-ଭୂତ-ଆତ୍ମା କୁର୍ୱନ୍ ଅପି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥ ୫-୭॥
ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତଃ, ବିଶୁଦ୍ଧ-ଆତ୍ମା, ବିଜିତ-ଆତ୍ମା, ଜିତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ,
ସର୍ୱ-ଭୂତ-ଆତ୍ମ-ଭୂତ-ଆତ୍ମା, କୁର୍ୱନ୍ ଅପି ନ ଲିପ୍ୟତେ ।
ନୈବ କିଞ୍ଚିତ୍କରୋମୀତି ଯୁକ୍ତୋ ମନ୍ୟେତ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ।
ପଶ୍ୟଞ୍ଶୃଣ୍ୱନ୍ସ୍ପୃଶଞ୍ଜିଘ୍ରନ୍ନଶ୍ନନ୍ଗଚ୍ଛନ୍ସ୍ୱପଞ୍ଶ୍ୱସନ୍ ॥ ୫-୮॥
ପ୍ରଲପନ୍ୱିସୃଜନ୍ଗୃହ୍ଣନ୍ନୁନ୍ମିଷନ୍ନିମିଷନ୍ନପି ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣୀନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ବର୍ତନ୍ତ ଇତି ଧାରୟନ୍ ॥ ୫-୯॥
ନ ଏବ କିଞ୍ଚିତ୍ କରୋମି ଇତି ଯୁକ୍ତଃ ମନ୍ୟେତ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ।
ପଶ୍ୟନ୍ ଶୃଣ୍ୱନ୍ ସ୍ପୃଶନ୍ ଜିଘ୍ରନ୍ ଅଶ୍ନନ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ ସ୍ୱପଞ୍ ଶ୍ୱସନ୍ ॥ ୫-୮॥
ପ୍ରଲପନ୍ ବିସୃଜନ୍ ଗୃହ୍ଣନ୍ ଉନ୍ମିଷନ୍ ନିମିଷନ୍ ଅପି ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ବର୍ତନ୍ତେ ଇତି ଧାରୟନ୍ ॥ ୫-୯॥
ଯୁକ୍ତଃ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ପଶ୍ୟନ୍, ଶୃଣ୍ୱନ୍, ସ୍ପୃଶନ୍, ଜିଘ୍ରନ୍, ଅଶ୍ନନ୍,
ଗଚ୍ଛନ୍, ସ୍ୱପନ୍, ଶ୍ୱସନ୍, ପ୍ରଲପନ୍, ବିସୃଜନ୍, ଗୃହ୍ଣନ୍,
ଉନ୍ମିଷନ୍ ନିମିଷନ୍ ଅପି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ବର୍ତନ୍ତେ ଇତି ଧାରୟନ୍
କିଞ୍ଚିତ୍ ନ ଏବ କରୋମି ଇତି ମନ୍ୟେତ ।
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟାଧାୟ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କରୋତି ଯଃ ।
ଲିପ୍ୟତେ ନ ସ ପାପେନ ପଦ୍ମପତ୍ରମିବାମ୍ଭସା ॥ ୫-୧୦॥
ବ୍ରହ୍ମଣି ଆଧାୟ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କରୋତି ଯଃ ।
ଲିପ୍ୟତେ ନ ସଃ ପାପେନ ପଦ୍ମ-ପତ୍ରମ୍ ଇବ ଅମ୍ଭସା ॥ ୫-୧୦॥
ଯଃ ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କର୍ମାଣି, ବ୍ରହ୍ମଣି ଆଧାୟ କରୋତି, ସଃ
ପଦ୍ମ-ପତ୍ରମ୍ ଅମ୍ଭସା ଇବ, ପାପେନ ନ ଲିପ୍ୟତେ ।
କାୟେନ ମନସା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା କେବଲୈରିନ୍ଦ୍ରିୟୈରପି ।
ଯୋଗିନଃ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ତି ସଙ୍ଗଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱାତ୍ମଶୁଦ୍ଧୟେ ॥ ୫-୧୧॥
କାୟେନ ମନସା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା କେବଲୈଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ଅପି ।
ଯୋଗିନଃ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ତି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଆତ୍ମ-ଶୁଦ୍ଧୟେ ॥ ୫-୧୧॥
ଯୋଗିନଃ ଆତ୍ମ-ଶୁଦ୍ଧୟେ କାୟେନ, ମନସା, ବୁଦ୍ଧ୍ୟା, କେବଲୈଃ
ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ଅପି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ତି ।
ଯୁକ୍ତଃ କର୍ମଫଲଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଶାନ୍ତିମାପ୍ନୋତି ନୈଷ୍ଠିକୀମ୍ ।
ଅୟୁକ୍ତଃ କାମକାରେଣ ଫଲେ ସକ୍ତୋ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୫-୧୨॥
ଯୁକ୍ତଃ କର୍ମ-ଫଲଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଶାନ୍ତିମ୍ ଆପ୍ନୋତି ନୈଷ୍ଠିକୀମ୍ ।
ଅୟୁକ୍ତଃ କାମକାରେଣ ଫଲେ ସକ୍ତଃ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୫-୧୨॥
ଯୁକ୍ତଃ କର୍ମ-ଫଲଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ନୈଷ୍ଠିକୀମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ଆପ୍ନୋତି ।
ଅୟୁକ୍ତଃ କାମକାରେଣ ଫଲେ ସକ୍ତଃ ନିବଧ୍ୟତେ ।
ସର୍ୱକର୍ମାଣି ମନସା ସଂନ୍ୟସ୍ୟାସ୍ତେ ସୁଖଂ ବଶୀ ।
ନବଦ୍ୱାରେ ପୁରେ ଦେହୀ ନୈବ କୁର୍ୱନ୍ନ କାରୟନ୍ ॥ ୫-୧୩॥
ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ମନସା ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ଆସ୍ତେ ସୁଖମ୍ ବଶୀ ।
ନବ-ଦ୍ୱାରେ ପୁରେ ଦେହୀ ନ ଏବ କୁର୍ୱନ୍ ନ କାରୟନ୍ ॥ ୫-୧୩॥
ବଶୀ ଦେହୀ ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ମନସା ସଂନ୍ୟସ୍ୟ, ନବ-ଦ୍ୱାରେ ପୁରେ,
ନ ଏବ କୁର୍ୱନ୍, ନ କାରୟନ୍ ସୁଖମ୍ ଆସ୍ତେ ।
ନ କର୍ତୃତ୍ୱଂ ନ କର୍ମାଣି ଲୋକସ୍ୟ ସୃଜତି ପ୍ରଭୁଃ ।
ନ କର୍ମଫଲସଂୟୋଗଂ ସ୍ୱଭାବସ୍ତୁ ପ୍ରବର୍ତତେ॥ ୫-୧୪॥
ନ କର୍ତୃତ୍ୱମ୍ ନ କର୍ମାଣି ଲୋକସ୍ୟ ସୃଜତି ପ୍ରଭୁଃ ।
ନ କର୍ମ-ଫଲ-ସଂୟୋଗମ୍ ସ୍ୱଭାବଃ ତୁ ପ୍ରବର୍ତତେ ॥ ୫-୧୪॥
ପ୍ରଭୁଃ ଲୋକସ୍ୟ ନ କର୍ତୃତ୍ୱମ୍, ନ କର୍ମାଣି, ନ କର୍ମ-ଫଲ-ସଂୟୋଗମ୍
ସୃଜତି । ସ୍ୱଭାବଃ ତୁ ପ୍ରବର୍ତତେ ।
ନାଦତ୍ତେ କସ୍ୟଚିତ୍ପାପଂ ନ ଚୈବ ସୁକୃତଂ ବିଭୁଃ ।
ଅଜ୍ଞାନେନାବୃତଂ ଜ୍ଞାନଂ ତେନ ମୁହ୍ୟନ୍ତି ଜନ୍ତବଃ ॥ ୫-୧୫॥
ନ ଆଦତ୍ତେ କସ୍ୟଚିତ୍ ପାପଂ ନ ଚ ଏବ ସୁକୃତଂ ବିଭୁଃ ।
ଅଜ୍ଞାନେନ ଆବୃତମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ତେନ ମୁହ୍ୟନ୍ତି ଜନ୍ତବଃ ॥ ୫-୧୫॥
ବିଭୁଃ ନ କସ୍ୟଚିତ୍ ପାପଂ, ନ ଚ ଏବ ସୁକୃତଂ ଆଦତ୍ତେ ।
ଅଜ୍ଞାନେନ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆବୃତମ୍, ତେନ ଜନ୍ତବଃ ମୁହ୍ୟନ୍ତି ।
ଜ୍ଞାନେନ ତୁ ତଦଜ୍ଞାନଂ ଯେଷାଂ ନାଶିତମାତ୍ମନଃ ।
ତେଷାମାଦିତ୍ୟବଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ପ୍ରକାଶୟତି ତତ୍ପରମ୍ ॥ ୫-୧୬॥
ଜ୍ଞାନେନ ତୁ ତତ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଯେଷାମ୍ ନାଶିତମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ତେଷାମ୍ ଆଦିତ୍ୟବତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ପ୍ରକାଶୟତି ତତ୍ ପରମ୍ ॥ ୫-୧୬॥
ଯେଷାମ୍ ତୁ ତତ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ଜ୍ଞାନେନ ନାଶିତମ୍, ତେଷାମ୍
ଜ୍ଞାନମ୍ ଆଦିତ୍ୟବତ୍ ତତ୍ ପରମ୍ ପ୍ରକାଶୟତି ।
ତଦ୍ବୁଦ୍ଧୟସ୍ତଦାତ୍ମାନସ୍ତନ୍ନିଷ୍ଠାସ୍ତତ୍ପରାୟଣାଃ ।
ଗଚ୍ଛନ୍ତ୍ୟପୁନରାବୃତ୍ତିଂ ଜ୍ଞାନନିର୍ଧୂତକଲ୍ମଷାଃ ॥ ୫-୧୭॥
ତତ୍ ବୁଦ୍ଧୟଃ ତତ୍ ଆତ୍ମାନଃ ତତ୍ ନିଷ୍ଠାଃ ତତ୍ ପରାୟଣାଃ ।
ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଅପୁନରାବୃତ୍ତିମ୍ ଜ୍ଞାନ-ନିର୍ଧୂତ-କଲ୍ମଷାଃ ॥ ୫-୧୭॥
ତତ୍ ବୁଦ୍ଧୟଃ, ତତ୍ ଆତ୍ମାନଃ, ତତ୍ ନିଷ୍ଠାଃ, ତତ୍ ପରାୟଣାଃ,
ଜ୍ଞାନ-ନିର୍ଧୂତ-କଲ୍ମଷାଃ ଅପୁନରାବୃତ୍ତିମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ।
ବିଦ୍ୟାବିନୟସମ୍ପନ୍ନେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଗବି ହସ୍ତିନି ।
ଶୁନି ଚୈବ ଶ୍ୱପାକେ ଚ ପଣ୍ଡିତାଃ ସମଦର୍ଶିନଃ ॥ ୫-୧୮॥
ବିଦ୍ୟା-ବିନୟ-ସମ୍ପନ୍ନେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଗବି ହସ୍ତିନି ।
ଶୁନି ଚ ଏବ ଶ୍ୱପାକେ ଚ ପଣ୍ଡିତାଃ ସମ-ଦର୍ଶିନଃ ॥ ୫-୧୮॥
ପଣ୍ଡିତାଃ ବିଦ୍ୟା-ବିନୟ-ସମ୍ପନ୍ନେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ, ଗବି, ହସ୍ତିନି, ଶୁନି, ଚ
ଶ୍ୱପାକେ ଚ ଏବ ସମ-ଦର୍ଶିନଃ (ସନ୍ତି) ।
ଇହୈବ ତୈର୍ଜିତଃ ସର୍ଗୋ ଯେଷାଂ ସାମ୍ୟେ ସ୍ଥିତଂ ମନଃ ।
ନିର୍ଦୋଷଂ ହି ସମଂ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମାଦ୍ ବ୍ରହ୍ମଣି ତେ ସ୍ଥିତାଃ ॥ ୫-୧୯॥
ଇହ ଏବ ତୈଃ ଜିତଃ ସର୍ଗଃ ଯେଷାମ୍ ସାମ୍ୟେ ସ୍ଥିତମ୍ ମନଃ ।
ନିର୍ଦୋଷମ୍ ହି ସମମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମାତ୍ ବ୍ରହ୍ମଣି ତେ ସ୍ଥିତାଃ ॥ ୫-୧୯॥
ଯେଷାମ୍ ମନଃ ସାମ୍ୟେ ସ୍ଥିତମ୍, ତୈଃ ଇହ ଏବ ସର୍ଗଃ ଜିତଃ,
ବ୍ରହ୍ମ ହି ସମମ୍ ନିର୍ଦୋଷମ୍, ତସ୍ମାତ୍ ତେ ବ୍ରହ୍ମଣି ସ୍ଥିତାଃ ।
ନ ପ୍ରହୃଷ୍ୟେତ୍ପ୍ରିୟଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ନୋଦ୍ୱିଜେତ୍ପ୍ରାପ୍ୟ ଚାପ୍ରିୟମ୍ ।
ସ୍ଥିରବୁଦ୍ଧିରସମ୍ମୂଢୋ ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ ବ୍ରହ୍ମଣି ସ୍ଥିତଃ ॥ ୫-୨୦॥
ନ ପ୍ରହୃଷ୍ୟେତ୍ ପ୍ରିୟମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ଉଦ୍ୱିଜେତ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଚ ଅପ୍ରିୟମ୍ ।
ସ୍ଥିର-ବୁଦ୍ଧିଃ ଅସମ୍ମୂଢଃ ବ୍ରହ୍ମବିତ୍ ବ୍ରହ୍ମଣି ସ୍ଥିତଃ ॥ ୫-୨୦॥
ପ୍ରିୟମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ପ୍ରହୃଷ୍ୟେତ୍, ଅପ୍ରିୟମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଚ ନ ଉଦ୍ୱିଜେତ୍,
(ଏବଂ) ସ୍ଥିର-ବୁଦ୍ଧିଃ, ଅସମ୍ମୂଢଃ, ବ୍ରହ୍ମବିତ୍ ବ୍ରହ୍ମଣି ସ୍ଥିତଃ ।
ବାହ୍ୟସ୍ପର୍ଶେଷ୍ୱସକ୍ତାତ୍ମା ବିନ୍ଦତ୍ୟାତ୍ମନି ଯତ୍ସୁଖମ୍ ।
ସ ବ୍ରହ୍ମୟୋଗୟୁକ୍ତାତ୍ମା ସୁଖମକ୍ଷୟମଶ୍ନୁତେ ॥ ୫-୨୧॥
ବାହ୍ୟ-ସ୍ପର୍ଶେଷୁ ଅସକ୍ତ-ଆତ୍ମା ବିନ୍ଦତି ଆତ୍ମନି ଯତ୍ ସୁଖମ୍ ।
ସଃ ବ୍ରହ୍ମ-ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତାତ୍ମା ସୁଖମ୍ ଅକ୍ଷୟମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ॥ ୫-୨୧॥
ବାହ୍ୟ-ସ୍ପର୍ଶେଷୁ ଅସକ୍ତ-ଆତ୍ମା, ଆତ୍ମନି ଯତ୍ ସୁଖମ୍ ବିନ୍ଦତି,
ସଃ ବ୍ରହ୍ମ-ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତାତ୍ମା ଅକ୍ଷୟମ୍ ସୁଖମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ।
ଯେ ହି ସଂସ୍ପର୍ଶଜା ଭୋଗା ଦୁଃଖୟୋନୟ ଏବ ତେ ।
ଆଦ୍ୟନ୍ତବନ୍ତଃ କୌନ୍ତେୟ ନ ତେଷୁ ରମତେ ବୁଧଃ ॥ ୫-୨୨॥
ଯେ ହି ସଂସ୍ପର୍ଶଜାଃ ଭୋଗାଃ ଦୁଃଖ-ଯୋନୟଃ ଏବ ତେ ।
ଆଦି ଅନ୍ତବନ୍ତଃ କୌନ୍ତେୟ ନ ତେଷୁ ରମତେ ବୁଧଃ ॥ ୫-୨୨॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଯେ ହି ସଂସ୍ପର୍ଶଜାଃ ଭୋଗାଃ ତେ ଦୁଃଖ-ଯୋନୟଃ
ଆଦି ଅନ୍ତବନ୍ତଃ ଏବ, ତେଷୁ ବୁଧଃ ନ ରମତେ ।
ଶକ୍ନୋତୀହୈବ ଯଃ ସୋଢୁଂ ପ୍ରାକ୍ଶରୀରବିମୋକ୍ଷଣାତ୍ ।
କାମକ୍ରୋଧୋଦ୍ଭବଂ ବେଗଂ ସ ଯୁକ୍ତଃ ସ ସୁଖୀ ନରଃ ॥ ୫-୨୩॥
ଶକ୍ନୋତି ଇହ ଏବ ଯଃ ସୋଢୁମ୍ ପ୍ରାକ୍ ଶରୀର-ବିମୋକ୍ଷଣାତ୍ ।
କାମ-କ୍ରୋଧ-ଉଦ୍ଭବମ୍ ବେଗମ୍ ସଃ ଯୁକ୍ତଃ ସଃ ସୁଖୀ ନରଃ ॥ ୫-୨୩॥
ଇହ ଏବ ଶରୀର-ବିମୋକ୍ଷଣାତ୍ ପ୍ରାକ୍, ଯଃ କାମ-କ୍ରୋଧ-ଉଦ୍ଭବମ୍
ବେଗମ୍ ସୋଢୁମ୍ ଶକ୍ନୋତି, ସଃ ନରଃ ଯୁକ୍ତଃ, ସଃ ସୁଖୀ (ଭବତି) ।
ଯୋଽନ୍ତଃସୁଖୋଽନ୍ତରାରାମସ୍ତଥାନ୍ତର୍ଜ୍ୟୋତିରେବ ଯଃ ।
ସ ଯୋଗୀ ବ୍ରହ୍ମନିର୍ୱାଣଂ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋଽଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୫-୨୪॥
ଯଃ ଅନ୍ତଃ-ସୁଖଃ ଅନ୍ତର-ଆରାମଃ ତଥା ଅନ୍ତର୍-ଜ୍ୟୋତିଃ ଏବ ଯଃ ।
ସଃ ଯୋଗୀ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତଃ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୫-୨୪॥
ଯଃ ଅନ୍ତଃ-ସୁଖଃ, ଅନ୍ତର-ଆରାମଃ, ତଥା ଯଃ ଅନ୍ତର୍-ଜ୍ୟୋତିଃ ଏବ,
ସଃ ଯୋଗୀ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତଃ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ଲଭନ୍ତେ ବ୍ରହ୍ମନିର୍ୱାଣମୃଷୟଃ କ୍ଷୀଣକଲ୍ମଷାଃ ।
ଛିନ୍ନଦ୍ୱୈଧା ଯତାତ୍ମାନଃ ସର୍ୱଭୂତହିତେ ରତାଃ ॥ ୫-୨୫॥
ଲଭନ୍ତେ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣମ୍ ଋଷୟଃ କ୍ଷୀଣ-କଲ୍ମଷାଃ ।
ଛିନ୍ନ-ଦ୍ୱୈଧାଃ ଯତ-ଆତ୍ମାନଃ ସର୍ୱ-ଭୂତହିତେ ରତାଃ ॥ ୫-୨୫॥
କ୍ଷୀଣ-କଲ୍ମଷାଃ, ଛିନ୍ନ-ଦ୍ୱୈଧାଃ, ଯତ-ଆତ୍ମାନଃ,
ସର୍ୱ-ଭୂତହିତେ ରତାଃ ଋଷୟଃ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣମ୍ ଲଭନ୍ତେ ।
କାମକ୍ରୋଧବିୟୁକ୍ତାନାଂ ଯତୀନାଂ ଯତଚେତସାମ୍ ।
ଅଭିତୋ ବ୍ରହ୍ମନିର୍ୱାଣଂ ବର୍ତତେ ବିଦିତାତ୍ମନାମ୍ ॥ ୫-୨୬॥
କାମ-କ୍ରୋଧ-ବିୟୁକ୍ତାନାମ୍ ଯତୀନାମ୍ ଯତ-ଚେତସାମ୍ ।
ଅଭିତଃ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣଂ ବର୍ତତେ ବିଦିତ-ଆତ୍ମନାମ୍ ॥ ୫-୨୬॥
କାମ- କ୍ରୋଧ-ବିୟୁକ୍ତାନାମ୍ ଯତ-ଚେତସାମ୍ ବିଦିତ-ଆତ୍ମନାମ୍
ଯତୀନାମ୍ ଅଭିତଃ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ୱାଣଂ ବର୍ତତେ ।
ସ୍ପର୍ଶାନ୍କୃତ୍ୱା ବହିର୍ବାହ୍ୟାଂଶ୍ଚକ୍ଷୁଶ୍ଚୈବାନ୍ତରେ ଭ୍ରୁବୋଃ ।
ପ୍ରାଣାପାନୌ ସମୌ କୃତ୍ୱା ନାସାଭ୍ୟନ୍ତରଚାରିଣୌ ॥ ୫-୨୭॥
ଯତେନ୍ଦ୍ରିୟମନୋବୁଦ୍ଧିର୍ମୁନିର୍ମୋକ୍ଷପରାୟଣଃ ।
ବିଗତେଚ୍ଛାଭୟକ୍ରୋଧୋ ଯଃ ସଦା ମୁକ୍ତ ଏବ ସଃ ॥ ୫-୨୮॥
ସ୍ପର୍ଶାନ୍ କୃତ୍ୱା ବହିଃ ବାହ୍ୟାନ୍ ଚକ୍ଷୁଃ ଚ ଏବ ଅନ୍ତରେ ଭ୍ରୁବୋଃ ।
ପ୍ରାଣ-ଅପାନୌ ସମୌ କୃତ୍ୱା ନାସ-ଅଭ୍ୟନ୍ତର-ଚାରିଣୌ ॥ ୫-୨୭॥
ଯତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ମୁନିଃ ମୋକ୍ଷ-ପରାୟଣଃ ।
ବିଗତ-ଇଚ୍ଛା-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ଯଃ ସଦା ମୁକ୍ତଃ ଏବ ସଃ ॥ ୫-୨୮॥
ଯଃ ମୁନିଃ ବାହ୍ୟାନ୍ ସ୍ପର୍ଶାନ୍ ବହିଃ କୃତ୍ୱା, ଚକ୍ଷୁଃ ଚ ଏବ
ଭ୍ରୁବୋଃ ଅନ୍ତରେ କୃତ୍ୱା, ପ୍ରାଣ-ଅପାନୌ ନାସ-ଅଭ୍ୟନ୍ତର-ଚାରିଣୌ
ସମୌ ( କୃତ୍ୱା), ଯତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ, ବିଗତ-ଇଚ୍ଛା-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ,
ମୋକ୍ଷ-ପରାୟଣଃ (ସ୍ୟାତ୍) ସଃ ସଦା ମୁକ୍ତଃ ଏବ ।
ଭୋକ୍ତାରଂ ଯଜ୍ଞତପସାଂ ସର୍ୱଲୋକମହେଶ୍ୱରମ୍ ।
ସୁହୃଦଂ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମାଂ ଶାନ୍ତିମୃଚ୍ଛତି ॥ ୫-୨୯॥
ଭୋକ୍ତାରମ୍ ଯଜ୍ଞ-ତପସାମ୍ ସର୍ୱ-ଲୋକ-ମହେଶ୍ୱରମ୍ ।
ସୁହୃଦମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମାଂ ଶାନ୍ତିମ୍ ଋଚ୍ଛତି ॥ ୫-୨୯॥
ଯଜ୍ଞ-ତପସାମ୍ ଭୋକ୍ତାରମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ସୁହୃଦମ୍
ସର୍ୱ-ଲୋକ-ମହେଶ୍ୱରମ୍ ମାମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଶାନ୍ତିମ୍ ଋଚ୍ଛତି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ସଂନ୍ୟାସୟୋଗୋ ନାମ ପଞ୍ଚମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୫॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗଃ ନାମ ପଞ୍ଚମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୫॥
ଅଥ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଷଷ୍ଠଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଆତ୍ମ-ସଂୟମ-ଯୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅନାଶ୍ରିତଃ କର୍ମଫଲଂ କାର୍ୟଂ କର୍ମ କରୋତି ଯଃ ।
ସ ସଂନ୍ୟାସୀ ଚ ଯୋଗୀ ଚ ନ ନିରଗ୍ନିର୍ନ ଚାକ୍ରିୟଃ ॥ ୬-୧॥
ଅନାଶ୍ରିତଃ କର୍ମ-ଫଲମ୍ କାର୍ୟମ୍ କର୍ମ କରୋତି ଯଃ ।
ସଃ ସଂନ୍ୟାସୀ ଚ ଯୋଗୀ ଚ ନ ନିରଗ୍ନିଃ ନ ଚ ଅକ୍ରିୟଃ ॥ ୬-୧॥
ଯଃ କର୍ମ-ଫଲମ୍ ଅନାଶ୍ରିତଃ କାର୍ୟମ୍ କର୍ମ କରୋତି,
ସଃ ସଂନ୍ୟାସୀ ଚ ଯୋଗୀ ଚ, ନିରଗ୍ନିଃ ନ ଅକ୍ରିୟଃ ଚ ନ ।
ଯଂ ସଂନ୍ୟାସମିତି ପ୍ରାହୁର୍ୟୋଗଂ ତଂ ବିଦ୍ଧି ପାଣ୍ଡବ ।
ନ ହ୍ୟସଂନ୍ୟସ୍ତସଙ୍କଲ୍ପୋ ଯୋଗୀ ଭବତି କଶ୍ଚନ ॥ ୬-୨॥
ଯମ୍ ସଂନ୍ୟାସମ୍ ଇତି ପ୍ରାହୁଃ ଯୋଗମ୍ ତମ୍ ବିଦ୍ଧି ପାଣ୍ଡବ ।
ନ ହି ଅସଂନ୍ୟସ୍ତ-ସଙ୍କଲ୍ପଃ ଯୋଗୀ ଭବତି କଶ୍ଚନ ॥ ୬-୨॥
ହେ ପାଣ୍ଡବ! ଯମ୍ ସଂନ୍ୟାସମ୍ ଇତି ପ୍ରାହୁଃ ତମ୍ ଯୋଗମ୍ ବିଦ୍ଧି,
କଶ୍ଚନ ଅସଂନ୍ୟସ୍ତ-ସଙ୍କଲ୍ପଃ ଯୋଗୀ ନ ଭବତି ହି ।
ଆରୁରୁକ୍ଷୋର୍ମୁନେର୍ୟୋଗଂ କର୍ମ କାରଣମୁଚ୍ୟତେ ।
ଯୋଗାରୂଢସ୍ୟ ତସ୍ୟୈବ ଶମଃ କାରଣମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୬-୩॥
ଆରୁରୁକ୍ଷୋଃ ମୁନେଃ ଯୋଗମ୍ କର୍ମ କାରଣମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଯୋଗ-ଆରୂଢସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଏବ ଶମଃ କାରଣମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୬-୩॥
ଯୋଗମ୍ ଆରୁରୁକ୍ଷୋଃ ମୁନେଃ କର୍ମ କାରଣମ୍ ଉଚ୍ୟତେ,
ଯୋଗ-ଆରୂଢସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଏବ ଶମଃ କାରଣମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଯଦା ହି ନେନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ନ କର୍ମସ୍ୱନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ସର୍ୱସଙ୍କଲ୍ପସଂନ୍ୟାସୀ ଯୋଗାରୂଢସ୍ତଦୋଚ୍ୟତେ ॥ ୬-୪॥
ଯଦା ହି ନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ନ କର୍ମସୁ ଅନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ସର୍ୱ-ସଙ୍କଲ୍ପ-ସଂନ୍ୟାସୀ ଯୋଗ-ଆରୂଢଃ ତଦା ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୬-୪॥
ଯଦା ହି ନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ନ କର୍ମସୁ ଅନୁଷଜ୍ଜତେ, ତଦା
ସର୍ୱ-ସଙ୍କଲ୍ପ-ସଂନ୍ୟାସୀ ଯୋଗ-ଆରୂଢଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଉଦ୍ଧରେଦାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ନାତ୍ମାନମବସାଦୟେତ୍ ।
ଆତ୍ମୈବ ହ୍ୟାତ୍ମନୋ ବନ୍ଧୁରାତ୍ମୈବ ରିପୁରାତ୍ମନଃ ॥ ୬-୫॥
ଉଦ୍ଧରେତ୍ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ନ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅବସାଦୟେତ୍ ।
ଆତ୍ମା ଏବ ହି ଆତ୍ମନଃ ବନ୍ଧୁଃ ଆତ୍ମା ଏବ ରିପୁଃ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୬-୫॥
ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ଉଦ୍ଧରେତ୍, ଆତ୍ମାନମ୍ ନ ଅବସାଦୟେତ୍ ।
ଆତ୍ମା ଏବ ହି ଆତ୍ମନଃ ବନ୍ଧୁଃ, ଆତ୍ମା ଏବ ଆତ୍ମନଃ ରିପୁଃ ।
ବନ୍ଧୁରାତ୍ମାତ୍ମନସ୍ତସ୍ୟ ଯେନାତ୍ମୈବାତ୍ମନା ଜିତଃ ।
ଅନାତ୍ମନସ୍ତୁ ଶତ୍ରୁତ୍ୱେ ବର୍ତେତାତ୍ମୈବ ଶତ୍ରୁବତ୍ ॥ ୬-୬॥
ବନ୍ଧୁଃ ଆତ୍ମା ଆତ୍ମନଃ ତସ୍ୟ ଯେନ ଆତ୍ମା ଏବ ଆତ୍ମନା ଜିତଃ ।
ଅନାତ୍ମନଃ ତୁ ଶତ୍ରୁତ୍ୱେ ବର୍ତେତ ଆତ୍ମା ଏବ ଶତ୍ରୁବତ୍ ॥ ୬-୬॥
ଯେନ ଆତ୍ମନା ଏବ ଆତ୍ମା ଜିତଃ, ତସ୍ୟ ଆତ୍ମନଃ ବନ୍ଧୁଃ ଆତ୍ମା,
ଅନାତ୍ମନଃ ତୁ ଶତ୍ରୁତ୍ୱେ ଆତ୍ମା ଏବ ଶତ୍ରୁବତ୍ ବର୍ତେତ ।
ଜିତାତ୍ମନଃ ପ୍ରଶାନ୍ତସ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ସମାହିତଃ ।
ଶୀତୋଷ୍ଣସୁଖଦୁଃଖେଷୁ ତଥା ମାନାପମାନୟୋଃ ॥ ୬-୭॥
ଜିତ-ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରଶାନ୍ତସ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ସମାହିତଃ ।
ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖେଷୁ ତଥା ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ॥ ୬-୭॥
ଜିତ-ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରଶାନ୍ତସ୍ୟ ପରମ-ଆତ୍ମା ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖେଷୁ
ତଥା ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ସମାହିତଃ (ଭବତି)।
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନତୃପ୍ତାତ୍ମା କୂଟସ୍ଥୋ ବିଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଯୁକ୍ତ ଇତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ଯୋଗୀ ସମଲୋଷ୍ଟାଶ୍ମକାଞ୍ଚନଃ ॥ ୬-୮॥
ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ-ତୃପ୍ତ-ଆତ୍ମା କୂଟସ୍ଥଃ ବିଜିତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଯୁକ୍ତଃ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ଯୋଗୀ ସମ-ଲୋଷ୍ଟ-ଅଶ୍ମ-କାଞ୍ଚନଃ ॥ ୬-୮॥
ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ-ତୃପ୍ତ-ଆତ୍ମା କୂଟସ୍ଥଃ ବିଜିତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ
ସମ-ଲୋଷ୍ଟ-ଅଶ୍ମ-କାଞ୍ଚନଃ ଯୋଗୀ ଯୁକ୍ତଃ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ।
ସୁହୃନ୍ମିତ୍ରାର୍ୟୁଦାସୀନମଧ୍ୟସ୍ଥଦ୍ୱେଷ୍ୟବନ୍ଧୁଷୁ ।
ସାଧୁଷ୍ୱପି ଚ ପାପେଷୁ ସମବୁଦ୍ଧିର୍ୱିଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୬-୯॥
ସୁହୃତ୍ ମିତ୍ର-ଅରି-ଉଦାସୀନ-ମଧ୍ୟସ୍ଥ-ଦ୍ୱେଷ୍ୟ-ବନ୍ଧୁଷୁ ।
ସାଧୁଷୁ ଅପି ଚ ପାପେଷୁ ସମ-ବୁଦ୍ଧିଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୬-୯॥
ସୁହୃତ୍ ମିତ୍ର-ଅରି-ଉଦାସୀନ-ମଧ୍ୟସ୍ଥ-ଦ୍ୱେଷ୍ୟ-ବନ୍ଧୁଷୁ ସାଧୁଷୁ
ଅପି ଚ ପାପେଷୁ ସମ-ବୁଦ୍ଧିଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ।
ଯୋଗୀ ଯୁଞ୍ଜୀତ ସତତମାତ୍ମାନଂ ରହସି ସ୍ଥିତଃ ।
ଏକାକୀ ଯତଚିତ୍ତାତ୍ମା ନିରାଶୀରପରିଗ୍ରହଃ ॥ ୬-୧୦॥
ଯୋଗୀ ଯୁଞ୍ଜୀତ ସତତମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ରହସି ସ୍ଥିତଃ ।
ଏକାକୀ ଯତ-ଚିତ୍ତ-ଆତ୍ମା ନିରାଶୀଃ ଅପରିଗ୍ରହଃ ॥ ୬-୧୦॥
ଯୋଗୀ ରହସି ସ୍ଥିତଃ ଏକାକୀ, ଯତ-ଚିତ୍ତ-ଆତ୍ମା, ନିରାଶୀଃ,
ଅପରିଗ୍ରହଃ (ଚ ସନ୍) ସତତମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଯୁଞ୍ଜୀତ ।
ଶୁଚୌ ଦେଶେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ସ୍ଥିରମାସନମାତ୍ମନଃ ।
ନାତ୍ୟୁଚ୍ଛ୍ରିତଂ ନାତିନୀଚଂ ଚୈଲାଜିନକୁଶୋତ୍ତରମ୍ ॥ ୬-୧୧॥
ତତ୍ରୈକାଗ୍ରଂ ମନଃ କୃତ୍ୱା ଯତଚିତ୍ତେନ୍ଦ୍ରିୟକ୍ରିୟଃ ।
ଉପବିଶ୍ୟାସନେ ଯୁଞ୍ଜ୍ୟାଦ୍ୟୋଗମାତ୍ମବିଶୁଦ୍ଧୟେ ॥ ୬-୧୨॥
ଶୁଚୌ ଦେଶେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ସ୍ଥିରମ୍ ଆସନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ନ ଅତି-ଉଚ୍ଛ୍ରିତମ୍ ନ ଅତି-ନୀଚମ୍ ଚୈଲ-ଅଜିନ-କୁଶ-ଉତ୍ତରମ୍ ॥ ୬-୧୧॥
ତତ୍ର ଏକାଗ୍ରମ୍ ମନଃ କୃତ୍ୱା ଯତ-ଚିତ୍ତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କ୍ରିୟଃ ।
ଉପବିଶ୍ୟ ଆସନେ ଯୁଞ୍ଜ୍ୟାତ୍ ଯୋଗମ୍ ଆତ୍ମ-ବିଶୁଦ୍ଧୟେ ॥ ୬-୧୨॥
ଶୁଚୌ ଦେଶେ, ନ ଅତି-ଉଚ୍ଛ୍ରିତମ୍, ନ ଅତି-ନୀଚମ୍, ଚୈଲ-ଅଜିନ-କୁଶ-ଉତ୍ତରମ୍,
ଆତ୍ମନଃ ସ୍ଥିରମ୍ ଆସନମ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ତତ୍ର ଆସନେ ଉପବିଶ୍ୟ
ମନଃ ଏକାଗ୍ରମ୍ କୃତ୍ୱା, ଯତ-ଚିତ୍ତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କ୍ରିୟଃ (ସନ୍)
ଆତ୍ମ-ବିଶୁଦ୍ଧୟେ ଯୋଗମ୍ ଯୁଞ୍ଜ୍ୟାତ୍ ।
ସମଂ କାୟଶିରୋଗ୍ରୀବଂ ଧାରୟନ୍ନଚଲଂ ସ୍ଥିରଃ ।
ସମ୍ପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟ ନାସିକାଗ୍ରଂ ସ୍ୱଂ ଦିଶଶ୍ଚାନବଲୋକୟନ୍ ॥ ୬-୧୩॥
ପ୍ରଶାନ୍ତାତ୍ମା ବିଗତଭୀର୍ବ୍ରହ୍ମଚାରିବ୍ରତେ ସ୍ଥିତଃ ।
ମନଃ ସଂୟମ୍ୟ ମଚ୍ଚିତ୍ତୋ ଯୁକ୍ତ ଆସୀତ ମତ୍ପରଃ ॥ ୬-୧୪॥
ସମମ୍ କାୟ-ଶିରଃ-ଗ୍ରୀବମ୍ ଧାରୟନ୍ ଅଚଲମ୍ ସ୍ଥିରଃ ।
ସମ୍ପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟ ନାସିକ-ଅଗ୍ରଂ ସ୍ୱମ୍ ଦିଶଃ ଚ ଅନବଲୋକୟନ୍ ॥ ୬-୧୩॥
ପ୍ରଶାନ୍ତ-ଆତ୍ମା ବିଗତ-ଭୀଃ ବ୍ରହ୍ମଚାରି-ବ୍ରତେ ସ୍ଥିତଃ ।
ମନଃ ସଂୟମ୍ୟ ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ଯୁକ୍ତଃ ଆସୀତ ମତ୍-ପରଃ ॥ ୬-୧୪॥
ସ୍ଥିରଃ (ଭୂତ୍ୱା) କାୟ-ଶିରଃ-ଗ୍ରୀବମ୍ ଅଚଲମ୍ ସମମ୍ ଧାରୟନ୍
ସ୍ୱମ୍ ନାସିକ-ଅଗ୍ରଂ ସମ୍ପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟ, ଚ ଦିଶଃ ଅନବଲୋକୟନ୍ ପ୍ରଶାନ୍ତ-ଆତ୍ମା
ବିଗତ-ଭୀଃ ବ୍ରହ୍ମଚାରି-ବ୍ରତେ ସ୍ଥିତଃ, ମନଃ ସଂୟମ୍ୟ, ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ମତ୍-ପରଃ ଯୁକ୍ତଃ ଆସୀତ ।
ଯୁଞ୍ଜନ୍ନେବଂ ସଦାତ୍ମାନଂ ଯୋଗୀ ନିୟତମାନସଃ ।
ଶାନ୍ତିଂ ନିର୍ୱାଣପରମାଂ ମତ୍ସଂସ୍ଥାମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୬-୧୫॥
ଯୁଞ୍ଜନ୍ ଏବଂ ସଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ଯୋଗୀ ନିୟତ-ମାନସଃ ।
ଶାନ୍ତିମ୍ ନିର୍ୱାଣ-ପରମାମ୍ ମତ୍-ସଂସ୍ଥାମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୬-୧୫॥
ଏବଂ ସଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ଯୁଞ୍ଜନ୍, ନିୟତ-ମାନସଃ ଯୋଗୀ
ନିର୍ୱାଣ-ପରମାମ୍ ମତ୍-ସଂସ୍ଥାମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ନାତ୍ୟଶ୍ନତସ୍ତୁ ଯୋଗୋଽସ୍ତି ନ ଚୈକାନ୍ତମନଶ୍ନତଃ ।
ନ ଚାତିସ୍ୱପ୍ନଶୀଲସ୍ୟ ଜାଗ୍ରତୋ ନୈବ ଚାର୍ଜୁନ ॥ ୬-୧୬॥
ନ ଅତି ଅଶ୍ନତଃ ତୁ ଯୋଗଃ ଅସ୍ତି ନ ଚ ଏକାନ୍ତମ୍ ଅନଶ୍ନତଃ ।
ନ ଚ ଅତି-ସ୍ୱପ୍ନ-ଶୀଲସ୍ୟ ଜାଗ୍ରତଃ ନ ଏବ ଚ ଅର୍ଜୁନ ॥ ୬-୧୬॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଅତି ଅଶ୍ନତଃ ତୁ ନ ଯୋଗଃ ଅସ୍ତି, ଏକାନ୍ତମ୍ ଅନଶ୍ନତଃ ଚ ନ,
ଅତି-ସ୍ୱପ୍ନ-ଶୀଲସ୍ୟ ଚ ନ, ଜାଗ୍ରତଃ ଚ ନ ଏବ ।
ଯୁକ୍ତାହାରବିହାରସ୍ୟ ଯୁକ୍ତଚେଷ୍ଟସ୍ୟ କର୍ମସୁ ।
ଯୁକ୍ତସ୍ୱପ୍ନାବବୋଧସ୍ୟ ଯୋଗୋ ଭବତି ଦୁଃଖହା ॥ ୬-୧୭॥
ଯୁକ୍ତ-ଆହାର-ବିହାରସ୍ୟ ଯୁକ୍ତ-ଚେଷ୍ଟସ୍ୟ କର୍ମସୁ ।
ଯୁକ୍ତ-ସ୍ୱପ୍ନ-ଅବବୋଧସ୍ୟ ଯୋଗଃ ଭବତି ଦୁଃଖହା ॥ ୬-୧୭॥
ଯୁକ୍ତ-ଆହାର-ବିହାରସ୍ୟ, କର୍ମସୁ ଯୁକ୍ତ-ଚେଷ୍ଟସ୍ୟ,
ଯୁକ୍ତ-ସ୍ୱପ୍ନ-ଅବବୋଧସ୍ୟ ଯୋଗଃ ଦୁଃଖହା ଭବତି ।
ଯଦା ବିନିୟତଂ ଚିତ୍ତମାତ୍ମନ୍ୟେବାବତିଷ୍ଠତେ ।
ନିଃସ୍ପୃହଃ ସର୍ୱକାମେଭ୍ୟୋ ଯୁକ୍ତ ଇତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ତଦା ॥ ୬-୧୮॥
ଯଦା ବିନିୟତମ୍ ଚିତ୍ତମ୍ ଆତ୍ମନି ଏବ ଅବତିଷ୍ଠତେ ।
ନିଃସ୍ପୃହଃ ସର୍ୱ-କାମେଭ୍ୟଃ ଯୁକ୍ତଃ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ତଦା ॥ ୬-୧୮॥
ଯଦା ବିନିୟତମ୍ ଚିତ୍ତମ୍ ଆତ୍ମନି ଏବ ଅବତିଷ୍ଠତେ,
ସର୍ୱ-କାମେଭ୍ୟଃ ନିଃସ୍ପୃହଃ ତଦା ଯୁକ୍ତଃ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ।
ଯଥା ଦୀପୋ ନିବାତସ୍ଥୋ ନେଙ୍ଗତେ ସୋପମା ସ୍ମୃତା ।
ଯୋଗିନୋ ଯତଚିତ୍ତସ୍ୟ ଯୁଞ୍ଜତୋ ଯୋଗମାତ୍ମନଃ ॥ ୬-୧୯॥
ଯଥା ଦୀପଃ ନିବାତସ୍ଥଃ ନେଙ୍ଗତେ ସୋପମା ସ୍ମୃତା ।
ଯୋଗିନଃ ଯତ-ଚିତ୍ତସ୍ୟ ଯୁଞ୍ଜତଃ ଯୋଗମ୍ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୬-୧୯॥
ଯଥା ନିବାତସ୍ଥଃ ଦୀପଃ ନ ଇଙ୍ଗତେ ସା ଉପମା, ଆତ୍ମନଃ ଯୋଗମ୍
ଯୁଞ୍ଜତଃ ଯତ-ଚିତ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ, ସ୍ମୃତା ।
ଯତ୍ରୋପରମତେ ଚିତ୍ତଂ ନିରୁଦ୍ଧଂ ଯୋଗସେବୟା ।
ଯତ୍ର ଚୈବାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ପଶ୍ୟନ୍ନାତ୍ମନି ତୁଷ୍ୟତି ॥ ୬-୨୦॥
ସୁଖମାତ୍ୟନ୍ତିକଂ ଯତ୍ତଦ୍ ବୁଦ୍ଧିଗ୍ରାହ୍ୟମତୀନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ ।
ବେତ୍ତି ଯତ୍ର ନ ଚୈବାୟଂ ସ୍ଥିତଶ୍ଚଲତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ॥ ୬-୨୧॥
ଯଂ ଲବ୍ଧ୍ୱା ଚାପରଂ ଲାଭଂ ମନ୍ୟତେ ନାଧିକଂ ତତଃ ।
ଯସ୍ମିନ୍ସ୍ଥିତୋ ନ ଦୁଃଖେନ ଗୁରୁଣାପି ବିଚାଲ୍ୟତେ ॥ ୬-୨୨॥
ତଂ ବିଦ୍ୟାଦ୍ ଦୁଃଖସଂୟୋଗବିୟୋଗଂ ଯୋଗସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ସ ନିଶ୍ଚୟେନ ଯୋକ୍ତବ୍ୟୋ ଯୋଗୋଽନିର୍ୱିଣ୍ଣଚେତସା ॥ ୬-୨୩॥
ଯତ୍ର ଉପରମତେ ଚିତ୍ତମ୍ ନିରୁଦ୍ଧମ୍ ଯୋଗ-ସେବୟା ।
ଯତ୍ର ଚ ଏବ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ ଆତ୍ମନି ତୁଷ୍ୟତି ॥ ୬-୨୦॥
ସୁଖମ୍ ଆତ୍ୟନ୍ତିକମ୍ ଯତ୍ ତତ୍ ବୁଦ୍ଧି-ଗ୍ରାହ୍ୟମ୍-ଅତୀନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ ।
ବେତ୍ତି ଯତ୍ର ନ ଚ ଏବ ଅୟମ୍ ସ୍ଥିତଃ ଚଲତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ॥ ୬-୨୧॥
ଯମ୍ ଲବ୍ଧ୍ୱା ଚ ଅପରମ୍ ଲାଭମ୍ ମନ୍ୟତେ ନ ଅଧିକମ୍ ତତଃ ।
ଯସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ ନ ଦୁଃଖେନ ଗୁରୁଣା ଅପି ବିଚାଲ୍ୟତେ ॥ ୬-୨୨॥
ତମ୍ ବିଦ୍ୟାତ୍ ଦୁଃଖ-ସଂୟୋଗ-ବିୟୋଗମ୍ ଯୋଗ-ସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ସଃ ନିଶ୍ଚୟେନ ଯୋକ୍ତବ୍ୟଃ ଯୋଗଃ ଅନିର୍ୱିଣ୍ଣ-ଚେତସା ॥ ୬-୨୩॥
ଯୋଗ-ସେବୟା ନିରୁଦ୍ଧମ୍ ଚିତ୍ତମ୍ ଯତ୍ର ଉପରମତେ,
ଚ ଏବ ଯତ୍ର ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ ଆତ୍ମନି ତୁଷ୍ୟତି,
ଯତ୍ର ଯତ୍ ତତ୍ ବୁଦ୍ଧି-ଗ୍ରାହ୍ୟମ୍-ଅତୀନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ ଆତ୍ୟନ୍ତିକମ୍
ସୁଖମ୍ ବେତ୍ତି, (ଯତ୍ର) ଚ ସ୍ଥିତଃ ଅୟମ୍ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ନ ଏବ ଚଲତି,
ଯମ୍ ଚ ଲବ୍ଧ୍ୱା, ତତଃ ଅଧିକମ୍ ଅପରମ୍ ଲାଭମ୍ ନ ମନ୍ୟତେ,
ଯସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ ଗୁରୁଣା ଅପି ଦୁଃଖେନ ନ ବିଚାଲ୍ୟତେ,
ତମ୍ ଦୁଃଖ-ସଂୟୋଗ-ବିୟୋଗମ୍ ଯୋଗ-ସଂଜ୍ଞିତମ୍ ବିଦ୍ୟାତ୍,
ସଃ ଯୋଗଃ ଅନିର୍ୱିଣ୍ଣ-ଚେତସା ନିଶ୍ଚୟେନ ଯୋକ୍ତବ୍ୟଃ ।
ସଙ୍କଲ୍ପପ୍ରଭବାନ୍କାମାଂସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ସର୍ୱାନଶେଷତଃ ।
ମନସୈବେନ୍ଦ୍ରିୟଗ୍ରାମଂ ବିନିୟମ୍ୟ ସମନ୍ତତଃ ॥ ୬-୨୪॥
ସଙ୍କଲ୍ପ-ପ୍ରଭବାନ୍ କାମାନ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ସର୍ୱାନ୍ ଅଶେଷତଃ ।
ମନସା ଏବ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗ୍ରାମମ୍ ବିନିୟମ୍ୟ ସମନ୍ତତଃ ॥ ୬-୨୪॥
ସଙ୍କଲ୍ପ-ପ୍ରଭବାନ୍ ସର୍ୱାନ୍ କାମାନ୍ ଅଶେଷତଃ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା,
ମନସା ଏବ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗ୍ରାମମ୍ ସମନ୍ତତଃ ବିନିୟମ୍ୟ,
ଶନୈଃ ଶନୈରୁପରମେଦ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଧୃତିଗୃହୀତୟା ।
ଆତ୍ମସଂସ୍ଥଂ ମନଃ କୃତ୍ୱା ନ କିଞ୍ଚିଦପି ଚିନ୍ତୟେତ୍ ॥ ୬-୨୫॥
ଶନୈଃ ଶନୈଃ ଉପରମେତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଧୃତି-ଗୃହୀତୟା ।
ଆତ୍ମ-ସଂସ୍ଥମ୍ ମନଃ କୃତ୍ୱା ନ କିଞ୍ଚିତ୍ ଅପି ଚିନ୍ତୟେତ୍ ॥ ୬-୨୫॥
ଧୃତି-ଗୃହୀତୟା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଶନୈଃ ଶନୈଃ ଉପରମେତ୍, ମନଃ
ଆତ୍ମ-ସଂସ୍ଥମ୍ କୃତ୍ୱା, କିଞ୍ଚିତ୍ ଅପି ନ ଚିନ୍ତୟେତ୍ ।
ଯତୋ ଯତୋ ନିଶ୍ଚରତି ମନଶ୍ଚଞ୍ଚଲମସ୍ଥିରମ୍ ।
ତତସ୍ତତୋ ନିୟମ୍ୟୈତଦାତ୍ମନ୍ୟେବ ବଶଂ ନୟେତ୍ ॥ ୬-୨୬॥
ଯତଃ ଯତଃ ନିଶ୍ଚରତି ମନଃ ଚଞ୍ଚଲମ୍ ଅସ୍ଥିରମ୍ ।
ତତଃ ତତଃ ନିୟମ୍ୟ ଏତତ୍ ଆତ୍ମନି ଏବ ବଶଂ ନୟେତ୍ ॥ ୬-୨୬॥
ଚଞ୍ଚଲମ୍ ଅସ୍ଥିରମ୍ ମନଃ ଯତଃ ଯତଃ ନିଶ୍ଚରତି, ତତଃ ତତଃ
ଏତତ୍ ନିୟମ୍ୟ ଆତ୍ମନି ଏବ ବଶଂ ନୟେତ୍ ।
ପ୍ରଶାନ୍ତମନସଂ ହ୍ୟେନଂ ଯୋଗିନଂ ସୁଖମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଉପୈତି ଶାନ୍ତରଜସଂ ବ୍ରହ୍ମଭୂତମକଲ୍ମଷମ୍ ॥ ୬-୨୭॥
ପ୍ରଶାନ୍ତ-ମନସମ୍ ହି ଏନମ୍ ଯୋଗିନମ୍ ସୁଖମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଉପୈତି ଶାନ୍ତ-ରଜସମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତମ୍ ଅକଲ୍ମଷମ୍ ॥ ୬-୨୭॥
ପ୍ରଶାନ୍ତ-ମନସମ୍ ଶାନ୍ତ-ରଜସମ୍ ଅକଲ୍ମଷମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତମ୍
ଏନମ୍ ଯୋଗିନମ୍ ହି ଉତ୍ତମମ୍ ସୁଖମ୍ ଉପୈତି ।
ଯୁଞ୍ଜନ୍ନେବଂ ସଦାତ୍ମାନଂ ଯୋଗୀ ବିଗତକଲ୍ମଷଃ ।
ସୁଖେନ ବ୍ରହ୍ମସଂସ୍ପର୍ଶମତ୍ୟନ୍ତଂ ସୁଖମଶ୍ନୁତେ ॥ ୬-୨୮॥
ଯୁଞ୍ଜନ୍ ଏବମ୍ ସଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ଯୋଗୀ ବିଗତ-କଲ୍ମଷଃ ।
ସୁଖେନ ବ୍ରହ୍ମ-ସଂସ୍ପର୍ଶମ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତମ୍ ସୁଖମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ॥ ୬-୨୮॥
ଏବମ୍ ସଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ଯୁଞ୍ଜନ୍ ଯୋଗୀ ବିଗତ-କଲ୍ମଷଃ
ବ୍ରହ୍ମ-ସଂସ୍ପର୍ଶମ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତମ୍ ସୁଖମ୍ ସୁଖେନ ଅଶ୍ନୁତେ ।
ସର୍ୱଭୂତସ୍ଥମାତ୍ମାନଂ ସର୍ୱଭୂତାନି ଚାତ୍ମନି ।
ଈକ୍ଷତେ ଯୋଗୟୁକ୍ତାତ୍ମା ସର୍ୱତ୍ର ସମଦର୍ଶନଃ ॥ ୬-୨୯॥
ସର୍ୱ-ଭୂତସ୍ଥମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ଚ ଆତ୍ମନି ।
ଈକ୍ଷତେ ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ସର୍ୱତ୍ର ସମ-ଦର୍ଶନଃ ॥ ୬-୨୯॥
ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ସର୍ୱତ୍ର ସମ-ଦର୍ଶନଃ, ଆତ୍ମାନମ୍
ସର୍ୱ-ଭୂତସ୍ଥମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ଚ ଆତ୍ମନି ଈକ୍ଷତେ ।
ଯୋ ମାଂ ପଶ୍ୟତି ସର୍ୱତ୍ର ସର୍ୱଂ ଚ ମୟି ପଶ୍ୟତି ।
ତସ୍ୟାହଂ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟାମି ସ ଚ ମେ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥ ୬-୩୦॥
ଯୋ ମାମ୍ ପଶ୍ୟତି ସର୍ୱତ୍ର ସର୍ୱମ୍ ଚ ମୟି ପଶ୍ୟତି ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟାମି ସଃ ଚ ମେ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥ ୬-୩୦॥
ଯଃ ମାମ୍ ସର୍ୱତ୍ର ପଶ୍ୟତି, ସର୍ୱମ୍ ଚ ମୟି ପଶ୍ୟତି,
ତସ୍ୟ ଅହଂ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟାମି, ସଃ ଚ ମେ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ।
ସର୍ୱଭୂତସ୍ଥିତଂ ଯୋ ମାଂ ଭଜତ୍ୟେକତ୍ୱମାସ୍ଥିତଃ ।
ସର୍ୱଥା ବର୍ତମାନୋଽପି ସ ଯୋଗୀ ମୟି ବର୍ତତେ ॥ ୬-୩୧॥
ସର୍ୱ-ଭୂତ-ସ୍ଥିତମ୍ ଯଃ ମାମ୍ ଭଜତି ଏକତ୍ୱମ୍ ଆସ୍ଥିତଃ ।
ସର୍ୱଥା ବର୍ତମାନଃ ଅପି ସଃ ଯୋଗୀ ମୟି ବର୍ତତେ ॥ ୬-୩୧॥
ଯଃ ଏକତ୍ୱମ୍ ଆସ୍ଥିତଃ ସର୍ୱ-ଭୂତ-ସ୍ଥିତମ୍ ମାମ୍ ଭଜତି,
ସଃ ଯୋଗୀ ସର୍ୱଥା ବର୍ତମାନଃ ଅପି, ମୟି ବର୍ତତେ ।
ଆତ୍ମୌପମ୍ୟେନ ସର୍ୱତ୍ର ସମଂ ପଶ୍ୟତି ଯୋଽର୍ଜୁନ ।
ସୁଖଂ ବା ଯଦି ବା ଦୁଃଖଂ ସ ଯୋଗୀ ପରମୋ ମତଃ ॥ ୬-୩୨॥
ଆତ୍ମା-ଉପମ୍ୟେନ ସର୍ୱତ୍ର ସମମ୍ ପଶ୍ୟତି ଯଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ସୁଖମ୍ ବା ଯଦି ବା ଦୁଃଖମ୍ ସଃ ଯୋଗୀ ପରମଃ ମତଃ ॥ ୬-୩୨॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଯଃ ଆତ୍ମା-ଉପମ୍ୟେନ ସର୍ୱତ୍ର ସୁଖମ୍ ବା ଯଦି ବା ଦୁଃଖମ୍
ସମମ୍ ପଶ୍ୟତି, ସଃ ଯୋଗୀ ପରମଃ ମତଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଯୋଽୟଂ ଯୋଗସ୍ତ୍ୱୟା ପ୍ରୋକ୍ତଃ ସାମ୍ୟେନ ମଧୁସୂଦନ ।
ଏତସ୍ୟାହଂ ନ ପଶ୍ୟାମି ଚଞ୍ଚଲତ୍ୱାତ୍ସ୍ଥିତିଂ ସ୍ଥିରାମ୍ ॥ ୬-୩୩॥
ଯଃ ଅୟଂ ଯୋଗଃ ତ୍ୱୟା ପ୍ରୋକ୍ତଃ ସାମ୍ୟେନ ମଧୁସୂଦନ ।
ଏତସ୍ୟ ଅହଂ ନ ପଶ୍ୟାମି ଚଞ୍ଚଲତ୍ୱାତ୍ ସ୍ଥିତିମ୍ ସ୍ଥିରାମ୍ ॥ ୬-୩୩
ହେ ମଧୁସୂଦନ! ଯଃ ଅୟଂ ଯୋଗଃ ତ୍ୱୟା ସାମ୍ୟେନ ପ୍ରୋକ୍ତଃ, ଏତସ୍ୟ
ସ୍ଥିରାମ୍ ସ୍ଥିତିମ୍ ଚଞ୍ଚଲତ୍ୱାତ୍ ଅହଂ ନ ପଶ୍ୟାମି ।
ଚଞ୍ଚଲଂ ହି ମନଃ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରମାଥି ବଲବଦ୍ ଦୃଢମ୍ ।
ତସ୍ୟାହଂ ନିଗ୍ରହଂ ମନ୍ୟେ ବାୟୋରିବ ସୁଦୁଷ୍କରମ୍ ॥ ୬-୩୪॥
ଚଞ୍ଚଲମ୍ ହି ମନଃ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରମାଥି ବଲବତ୍ ଦୃଢମ୍ ।
ତସ୍ୟ ଅହମ୍ ନିଗ୍ରହମ୍ ମନ୍ୟେ ବାୟୋଃ ଇବ ସୁଦୁଷ୍କରମ୍ ॥ ୬-୩୪॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! ମନଃ ବଲବତ୍ ଦୃଢମ୍ ଚଞ୍ଚଲମ୍ ପ୍ରମାଥି,
ଅହମ୍ ହି ତସ୍ୟ ନିଗ୍ରହମ୍ ବାୟୋଃ ଇବ, ସୁଦୁଷ୍କରମ୍ ମନ୍ୟେ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅସଂଶୟଂ ମହାବାହୋ ମନୋ ଦୁର୍ନିଗ୍ରହଂ ଚଲମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ବୈରାଗ୍ୟେଣ ଚ ଗୃହ୍ୟତେ ॥ ୬-୩୫॥
ଅସଂଶୟମ୍ ମହାବାହୋ ମନଃ ଦୁର୍ନିଗ୍ରହମ୍ ଚଲମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ବୈରାଗ୍ୟେଣ ଚ ଗୃହ୍ୟତେ ॥ ୬-୩୫॥
ହେ ମହାବାହୋ! ମନଃ ଅସଂଶୟମ୍ ଚଲମ୍ ଦୁର୍ନିଗ୍ରହମ୍,
ହେ କୌନ୍ତେୟ! (ତତ୍) ତୁ ଅଭ୍ୟାସେନ ବୈରାଗ୍ୟେଣ ଚ ଗୃହ୍ୟତେ ।
ଅସଂୟତାତ୍ମନା ଯୋଗୋ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପ ଇତି ମେ ମତିଃ ।
ବଶ୍ୟାତ୍ମନା ତୁ ଯତତା ଶକ୍ୟୋଽବାପ୍ତୁମୁପାୟତଃ ॥ ୬-୩୬॥
ଅସଂୟତ-ଆତ୍ମନା ଯୋଗଃ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପଃ ଇତି ମେ ମତିଃ ।
ବଶ୍ୟ-ଆତ୍ମନା ତୁ ଯତତା ଶକ୍ୟଃ ଅବାପ୍ତୁମ୍ ଉପାୟତଃ ॥ ୬-୩୬॥
ଅସଂୟତ-ଆତ୍ମନା ଯୋଗଃ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପଃ, ବଶ୍ୟ-ଆତ୍ମନା ଯତତା
ତୁ ଉପାୟତଃ ଅବାପ୍ତୁମ୍ ଶକ୍ୟଃ, ଇତି ମେ ମତିଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଅୟତିଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟୋପେତୋ ଯୋଗାଚ୍ଚଲିତମାନସଃ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ଯୋଗସଂସିଦ୍ଧିଂ କାଂ ଗତିଂ କୃଷ୍ଣ ଗଚ୍ଛତି ॥ ୬-୩୭॥
ଅୟତିଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଉପେତଃ ଯୋଗାତ୍ ଚଲିତ-ମାନସଃ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ଯୋଗ-ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ କାମ୍ ଗତିମ୍ କୃଷ୍ଣ ଗଚ୍ଛତି ॥ ୬-୩୭॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଉପେତଃ ଅୟତିଃ, ଯୋଗାତ୍ ଚଲିତ-ମାନସଃ,
ଯୋଗ-ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଅପ୍ରାପ୍ୟ, କାମ୍ ଗତିମ୍ ଗଚ୍ଛତି?
କଚ୍ଚିନ୍ନୋଭୟବିଭ୍ରଷ୍ଟଶ୍ଛିନ୍ନାଭ୍ରମିବ ନଶ୍ୟତି ।
ଅପ୍ରତିଷ୍ଠୋ ମହାବାହୋ ବିମୂଢୋ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପଥି ॥ ୬-୩୮॥
କଚ୍ଚିତ୍ ନ ଉଭୟ-ବିଭ୍ରଷ୍ଟଃ ଛିନ୍ନ-ଅଭ୍ରମ୍ ଇବ ନଶ୍ୟତି ।
ଅପ୍ରତିଷ୍ଠଃ ମହାବାହୋ ବିମୂଢଃ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପଥି ॥ ୬-୩୮॥
ହେ ମହାବାହୋ! ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପଥି ଅପ୍ରତିଷ୍ଠଃ ବିମୂଢଃ ଉଭୟ-ବିଭ୍ରଷ୍ଟଃ
ଛିନ୍ନ-ଅଭ୍ରମ୍ ଇବ ନ ନଶ୍ୟତି କଚ୍ଚିତ୍?
ଏତନ୍ମେ ସଂଶୟଂ କୃଷ୍ଣ ଛେତ୍ତୁମର୍ହସ୍ୟଶେଷତଃ ।
ତ୍ୱଦନ୍ୟଃ ସଂଶୟସ୍ୟାସ୍ୟ ଛେତ୍ତା ନ ହ୍ୟୁପପଦ୍ୟତେ ॥ ୬-୩୯॥
ଏତତ୍ ମେ ସଂଶୟମ୍ କୃଷ୍ଣ ଛେତ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ଅଶେଷତଃ ।
ତ୍ୱତ୍ ଅନ୍ୟଃ ସଂଶୟସ୍ୟ ଅସ୍ୟ ଛେତ୍ତା ନ ହି ଉପପଦ୍ୟତେ ॥ ୬-୩୯॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! ମେ ଏତତ୍ ସଂଶୟମ୍ ଅଶେଷତଃ ଛେତ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି;
ହି ତ୍ୱତ୍ ଅନ୍ୟଃ ଅସ୍ୟ ସଂଶୟସ୍ୟ ଛେତ୍ତା ନ ଉପପଦ୍ୟତେ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପାର୍ଥ ନୈବେହ ନାମୁତ୍ର ବିନାଶସ୍ତସ୍ୟ ବିଦ୍ୟତେ ।
ନ ହି କଲ୍ୟାଣକୃତ୍କଶ୍ଚିଦ୍ ଦୁର୍ଗତିଂ ତାତ ଗଚ୍ଛତି ॥ ୬-୪୦॥
ପାର୍ଥ ନ ଏବ ଇହ ନ ଅମୁତ୍ର ବିନାଶଃ ତସ୍ୟ ବିଦ୍ୟତେ ।
ନ ହି କଲ୍ୟାଣ-କୃତ୍ କଶ୍ଚିତ୍ ଦୁର୍ଗତିମ୍ ତାତ ଗଚ୍ଛତି ॥ ୬-୪୦॥
ହେ ପାର୍ଥ! ନ ଇହ ନ ଏବ (ଚ) ଅମୁତ୍ର ତସ୍ୟ ବିନାଶଃ ବିଦ୍ୟତେ ।
ହେ ତାତ! ହି କଶ୍ଚିତ୍ କଲ୍ୟାଣ-କୃତ୍ ଦୁର୍ଗତିମ୍ ନ ଗଚ୍ଛତି ।
ପ୍ରାପ୍ୟ ପୁଣ୍ୟକୃତାଂ ଲୋକାନୁଷିତ୍ୱା ଶାଶ୍ୱତୀଃ ସମାଃ ।
ଶୁଚୀନାଂ ଶ୍ରୀମତାଂ ଗେହେ ଯୋଗଭ୍ରଷ୍ଟୋଽଭିଜାୟତେ ॥ ୬-୪୧॥
ପ୍ରାପ୍ୟ ପୁଣ୍ୟ-କୃତାମ୍ ଲୋକାନ୍ ଉଷିତ୍ୱା ଶାଶ୍ୱତୀଃ ସମାଃ ।
ଶୁଚୀନାମ୍ ଶ୍ରୀମତାମ୍ ଗେହେ ଯୋଗ-ଭ୍ରଷ୍ଟଃ ଅଭିଜାୟତେ ॥ ୬-୪୧॥
ଯୋଗ-ଭ୍ରଷ୍ଟଃ ପୁଣ୍ୟ-କୃତାମ୍ ଲୋକାନ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ, (ତତ୍ର)
ଶାଶ୍ୱତୀଃ ସମାଃ ଉଷିତ୍ୱା, ଶୁଚୀନାମ୍ ଶ୍ରୀମତାମ୍ ଗେହେ ଅଭିଜାୟତେ ।
ଅଥବା ଯୋଗିନାମେବ କୁଲେ ଭବତି ଧୀମତାମ୍ ।
ଏତଦ୍ଧି ଦୁର୍ଲଭତରଂ ଲୋକେ ଜନ୍ମ ଯଦୀଦୃଶମ୍ ॥ ୬-୪୨॥
ଅଥବା ଯୋଗିନାମ୍ ଏବ କୁଲେ ଭବତି ଧୀମତାମ୍ ।
ଏତତ୍ ହି ଦୁର୍ଲଭତରଂ ଲୋକେ ଜନ୍ମ ଯତ୍ ଈଦୃଶମ୍ ॥ ୬-୪୨॥
ଅଥବା ଧୀମତାମ୍ ଯୋଗିନାମ୍ ଏବ କୁଲେ ଭବତି, ଯତ୍ ଏତତ୍
ଈଦୃଶମ୍ ଜନ୍ମ ଲୋକେ ଦୁର୍ଲଭତରଂ ହି ।
ତତ୍ର ତଂ ବୁଦ୍ଧିସଂୟୋଗଂ ଲଭତେ ପୌର୍ୱଦେହିକମ୍ ।
ଯତତେ ଚ ତତୋ ଭୂୟଃ ସଂସିଦ୍ଧୌ କୁରୁନନ୍ଦନ ॥ ୬-୪୩॥
ତତ୍ର ତମ୍ ବୁଦ୍ଧି-ସଂୟୋଗମ୍ ଲଭତେ ପୌର୍ୱ-ଦେହିକମ୍ ।
ଯତତେ ଚ ତତଃ ଭୂୟଃ ସଂସିଦ୍ଧୌ କୁରୁନନ୍ଦନ ॥ ୬-୪୩॥
ହେ କୁରୁନନ୍ଦନ! (ସଃ) ତତ୍ର ତମ୍ ପୌର୍ୱ-ଦେହିକମ୍ ବୁଦ୍ଧି-ସଂୟୋଗମ୍
ଲଭତେ, ତତଃ ଚ ଭୂୟଃ ସଂସିଦ୍ଧୌ ଯତତେ ।
ପୂର୍ୱାଭ୍ୟାସେନ ତେନୈବ ହ୍ରିୟତେ ହ୍ୟବଶୋଽପି ସଃ ।
ଜିଜ୍ଞାସୁରପି ଯୋଗସ୍ୟ ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମାତିବର୍ତତେ ॥ ୬-୪୪॥
ପୂର୍ୱ-ଅଭ୍ୟାସେନ ତେନ ଏବ ହ୍ରିୟତେ ହି ଅବଶଃ ଅପି ସଃ ।
ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଅପି ଯୋଗସ୍ୟ ଶବ୍ଦ-ବ୍ରହ୍ମ ଅତିବର୍ତତେ ॥ ୬-୪୪॥
ତେନ ଏବ ପୂର୍ୱ-ଅଭ୍ୟାସେନ ସଃ ଅବଶଃ ଅପି ହ୍ରିୟତେ, ହି
ଯୋଗସ୍ୟ ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଅପି ଶବ୍ଦ-ବ୍ରହ୍ମ ଅତିବର୍ତତେ ।
ପ୍ରୟତ୍ନାଦ୍ୟତମାନସ୍ତୁ ଯୋଗୀ ସଂଶୁଦ୍ଧକିଲ୍ବିଷଃ ।
ଅନେକଜନ୍ମସଂସିଦ୍ଧସ୍ତତୋ ଯାତି ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୬-୪୫॥
ପ୍ରୟତ୍ନାତ୍ ଯତମାନଃ ତୁ ଯୋଗୀ ସଂଶୁଦ୍ଧ-କିଲ୍ବିଷଃ ।
ଅନେକ-ଜନ୍ମ-ସଂସିଦ୍ଧଃ ତତଃ ଯାତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୬-୪୫॥
ତତଃ ପ୍ରୟତ୍ନାତ୍ ଯତମାନଃ ସଂଶୁଦ୍ଧ-କିଲ୍ବିଷଃ ଯୋଗୀ ତୁ
ଅନେକ-ଜନ୍ମ-ସଂସିଦ୍ଧଃ ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ଯାତି ।
ତପସ୍ୱିଭ୍ୟୋଽଧିକୋ ଯୋଗୀ ଜ୍ଞାନିଭ୍ୟୋଽପି ମତୋଽଧିକଃ ।
କର୍ମିଭ୍ୟଶ୍ଚାଧିକୋ ଯୋଗୀ ତସ୍ମାଦ୍ୟୋଗୀ ଭବାର୍ଜୁନ ॥ ୬-୪୬॥
ତପସ୍ୱିଭ୍ୟଃ ଅଧିକଃ ଯୋଗୀ ଜ୍ଞାନିଭ୍ୟଃ ଅପି ମତଃ ଅଧିକଃ ।
କର୍ମିଭ୍ୟଃ ଚ ଅଧିକଃ ଯୋଗୀ ତସ୍ମାତ୍ ଯୋଗୀ ଭବ ଅର୍ଜୁନ ॥ ୬-୪୬॥
ଯୋଗୀ ତପସ୍ୱିଭ୍ୟଃ ଅଧିକଃ, ଜ୍ଞାନିଭ୍ୟଃ ଅପି ଚ ଅଧିକଃ ମତଃ,
ଯୋଗୀ କର୍ମିଭ୍ୟଃ (ଚ) ଅଧିକଃ, ତସ୍ମାତ୍ ହେ ଅର୍ଜୁନ!
(ତ୍ୱଂ) ଯୋଗୀ ଭବ ।
ଯୋଗିନାମପି ସର୍ୱେଷାଂ ମଦ୍ଗତେନାନ୍ତରାତ୍ମନା ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ଭଜତେ ଯୋ ମାଂ ସ ମେ ଯୁକ୍ତତମୋ ମତଃ ॥ ୬-୪୭॥
ଯୋଗିନାମ୍ ଅପି ସର୍ୱେଷାମ୍ ମତ୍ ଗତେନ ଅନ୍ତର-ଆତ୍ମନା ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ ଭଜତେ ଯଃ ମାମ୍ ସଃ ମେ ଯୁକ୍ତତମଃ ମତଃ ॥ ୬-୪୭॥
ସର୍ୱେଷାମ୍ ଅପି ଯୋଗିନାମ୍ ଯଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍, ମତ୍ ଗତେନ
ଅନ୍ତର-ଆତ୍ମନା ମାମ୍ ଭଜତେ, ସଃ ମେ ଯୁକ୍ତତମଃ ମତଃ ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗୋ ନାମ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୬॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଆତ୍ମ-ସଂୟମ-ଯୋଗଃ ନାମ ଷଷ୍ଠଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୬॥
ଅଥ ସପ୍ତମୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନୟୋଗଃ ।
ଅଥ ସପ୍ତମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ-ଯୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ମୟ୍ୟାସକ୍ତମନାଃ ପାର୍ଥ ଯୋଗଂ ଯୁଞ୍ଜନ୍ମଦାଶ୍ରୟଃ ।
ଅସଂଶୟଂ ସମଗ୍ରଂ ମାଂ ଯଥା ଜ୍ଞାସ୍ୟସି ତଚ୍ଛୃଣୁ ॥ ୭-୧॥
ମୟି ଆସକ୍ତ-ମନାଃ ପାର୍ଥ ଯୋଗମ୍ ଯୁଞ୍ଜନ୍ ମତ୍ ଆଶ୍ରୟଃ ।
ଅସଂଶୟମ୍ ସମଗ୍ରମ୍ ମାମ୍ ଯଥା ଜ୍ଞାସ୍ୟସି ତତ୍ ଶୃଣୁ ॥ ୭-୧॥
ହେ ପାର୍ଥ! ମୟି ଆସକ୍ତ-ମନାଃ ମତ୍ ଆଶ୍ରୟଃ (ତ୍ୱଂ) ଯୋଗମ୍
ଯୁଞ୍ଜନ୍, ମାମ୍ ସମଗ୍ରମ୍ ଯଥା ଅସଂଶୟମ୍ ଜ୍ଞାସ୍ୟସି, ତତ୍ ଶୃଣୁ ।
ଜ୍ଞାନଂ ତେଽହଂ ସବିଜ୍ଞାନମିଦଂ ବକ୍ଷ୍ୟାମ୍ୟଶେଷତଃ ।
ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱା ନେହ ଭୂୟୋଽନ୍ୟଜ୍ଜ୍ଞାତବ୍ୟମବଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୭-୨॥
ଜ୍ଞାନମ୍ ତେ ଅହମ୍ ସବିଜ୍ଞାନମ୍ ଇଦମ୍ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ଅଶେଷତଃ ।
ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ନ ଇହ ଭୂୟଃ ଅନ୍ୟତ୍ ଜ୍ଞାତବ୍ୟମ୍ ଅବଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୭-୨॥
ଅହମ୍ ଇଦମ୍ ସବିଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ତେ ଅଶେଷତଃ ବକ୍ଷ୍ୟାମି;
ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଇହ ଭୂୟଃ ଅନ୍ୟତ୍ ଜ୍ଞାତବ୍ୟମ୍ ନ ଅବଶିଷ୍ୟତେ ।
ମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ସହସ୍ରେଷୁ କଶ୍ଚିଦ୍ୟତତି ସିଦ୍ଧୟେ ।
ଯତତାମପି ସିଦ୍ଧାନାଂ କଶ୍ଚିନ୍ମାଂ ବେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ॥ ୭-୩॥
ମନୁଷ୍ୟାଣାମ୍ ସହସ୍ରେଷୁ କଶ୍ଚିତ୍ ଯତତି ସିଦ୍ଧୟେ ।
ଯତତାମ୍ ଅପି ସିଦ୍ଧାନାମ୍ କଶ୍ଚିତ୍ ମାମ୍ ବେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ॥ ୭-୩॥
ମନୁଷ୍ୟାଣାମ୍ ସହସ୍ରେଷୁ କଶ୍ଚିତ୍ ସିଦ୍ଧୟେ ଯତତି;
ଯତତାମ୍ ସିଦ୍ଧାନାମ୍ ଅପି କଶ୍ଚିତ୍ ମାମ୍ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ବେତ୍ତି ।
ଭୂମିରାପୋଽନଲୋ ବାୟୁଃ ଖଂ ମନୋ ବୁଦ୍ଧିରେବ ଚ ।
ଅହଂକାର ଇତୀୟଂ ମେ ଭିନ୍ନା ପ୍ରକୃତିରଷ୍ଟଧା ॥ ୭-୪॥
ଭୂମିଃ ଆପଃ ଅନଲଃ ବାୟୁଃ ଖମ୍ ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଏବ ଚ ।
ଅହଂକାରଃ ଇତି ଇୟମ୍ ମେ ଭିନ୍ନା ପ୍ରକୃତିଃ ଅଷ୍ଟଧା ॥ ୭-୪॥
ଭୂମିଃ, ଆପଃ, ଅନଲଃ, ବାୟୁଃ, ଖମ୍, ମନଃ, ବୁଦ୍ଧିଃ ଏବ ଚ
ଅହଂକାରଃ ଇତି ଅଷ୍ଟଧା ଭିନ୍ନା ମେ ଇୟମ୍ ପ୍ରକୃତିଃ ।
ଅପରେୟମିତସ୍ତ୍ୱନ୍ୟାଂ ପ୍ରକୃତିଂ ବିଦ୍ଧି ମେ ପରାମ୍ ।
ଜୀବଭୂତାଂ ମହାବାହୋ ଯୟେଦଂ ଧାର୍ୟତେ ଜଗତ୍ ॥ ୭-୫॥
ଅପରା ଇୟମ୍ ଇତଃ ତୁ ଅନ୍ୟାମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ବିଦ୍ଧି ମେ ପରାମ୍ ।
ଜୀବ-ଭୂତାମ୍ ମହାବାହୋ ଯୟା ଇଦମ୍ ଧାର୍ୟତେ ଜଗତ୍ ॥ ୭-୫॥
ହେ ମହାବାହୋ! ଇୟମ୍ ଅପରା (ପ୍ରକୃତିଃ ଅସ୍ତି) ଇତଃ ତୁ ଅନ୍ୟାମ୍
ଜୀବ-ଭୂତାମ୍ ମେ ପରାମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ବିଦ୍ଧି, ଯୟା ଇଦମ୍ ଜଗତ୍ ଧାର୍ୟତେ ।
ଏତଦ୍ୟୋନୀନି ଭୂତାନି ସର୍ୱାଣୀତ୍ୟୁପଧାରୟ ।
ଅହଂ କୃତ୍ସ୍ନସ୍ୟ ଜଗତଃ ପ୍ରଭବଃ ପ୍ରଲୟସ୍ତଥା ॥ ୭-୬॥
ଏତତ୍ ଯୋନୀନି ଭୂତାନି ସର୍ୱାଣି ଇତି ଉପଧାରୟ ।
ଅହମ୍ କୃତ୍ସ୍ନସ୍ୟ ଜଗତଃ ପ୍ରଭବଃ ପ୍ରଲୟଃ ତଥା ॥ ୭-୬॥
ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ଏତତ୍ ଯୋନୀନି ଇତି, ଉପଧାରୟ । ଅହମ୍ କୃତ୍ସ୍ନସ୍ୟ
ଜଗତଃ ପ୍ରଭବଃ ତଥା ପ୍ରଲୟଃ (ଅସ୍ମି)।
ମତ୍ତଃ ପରତରଂ ନାନ୍ୟତ୍କିଞ୍ଚିଦସ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ।
ମୟି ସର୍ୱମିଦଂ ପ୍ରୋତଂ ସୂତ୍ରେ ମଣିଗଣା ଇବ ॥ ୭-୭॥
ମତ୍ତଃ ପରତରଂ ନ ଅନ୍ୟତ୍ କିଞ୍ଚିତ୍ ଅସ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ।
ମୟି ସର୍ୱମ୍ ଇଦମ୍ ପ୍ରୋତମ୍ ସୂତ୍ରେ ମଣିଗଣାଃ ଇବ ॥ ୭-୭॥
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! ମତ୍ତଃ ପରତରଂ ଅନ୍ୟତ୍ କିଞ୍ଚିତ୍ ନ ଅସ୍ତି ।
ସୂତ୍ରେ ମଣିଗଣାଃ ଇବ ଇଦମ୍ ସର୍ୱମ୍ ମୟି ପ୍ରୋତମ୍ ।
ରସୋଽହମପ୍ସୁ କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରଭାସ୍ମି ଶଶିସୂର୍ୟଯୋଃ ।
ପ୍ରଣବଃ ସର୍ୱବେଦେଷୁ ଶବ୍ଦଃ ଖେ ପୌରୁଷଂ ନୃଷୁ ॥ ୭-୮॥
ରସଃ ଅହମ୍ ଅପ୍ସୁ କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରଭା ଅସ୍ମି ଶଶି-ସୂର୍ୟଯୋଃ ।
ପ୍ରଣବଃ ସର୍ୱ-ବେଦେଷୁ ଶବ୍ଦଃ ଖେ ପୌରୁଷମ୍ ନୃଷୁ ॥ ୭-୮॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଅହମ୍ ଅପ୍ସୁ ରସଃ, ଶଶି-ସୂର୍ୟଯୋଃ ପ୍ରଭା,
ସର୍ୱ-ବେଦେଷୁ ପ୍ରଣବଃ, ଖେ ଶବ୍ଦଃ, ନୃଷୁ ପୌରୁଷମ୍ ଅସ୍ମି ।
ପୁଣ୍ୟୋ ଗନ୍ଧଃ ପୃଥିବ୍ୟାଂ ଚ ତେଜଶ୍ଚାସ୍ମି ବିଭାବସୌ ।
ଜୀବନଂ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ତପଶ୍ଚାସ୍ମି ତପସ୍ୱିଷୁ ॥ ୭-୯॥
ପୁଣ୍ୟଃ ଗନ୍ଧଃ ପୃଥିବ୍ୟାମ୍ ଚ ତେଜଃ ଚ ଅସ୍ମି ବିଭାବସୌ ।
ଜୀବନମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ତପଃ ଚ ଅସ୍ମି ତପସ୍ୱିଷୁ ॥ ୭-୯॥
ଚ ପୃଥିବ୍ୟାମ୍ ପୁଣ୍ୟଃ ଗନ୍ଧଃ, ବିଭାବସୌ ଚ ତେଜଃ ଅସ୍ମି;
ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ଜୀବନମ୍, ତପସ୍ୱିଷୁ ଚ ତପଃ ଅସ୍ମି ।
ବୀଜଂ ମାଂ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ବିଦ୍ଧି ପାର୍ଥ ସନାତନମ୍ ।
ବୁଦ୍ଧିର୍ବୁଦ୍ଧିମତାମସ୍ମି ତେଜସ୍ତେଜସ୍ୱିନାମହମ୍ ॥ ୭-୧୦॥
ବୀଜମ୍ ମାମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ବିଦ୍ଧି ପାର୍ଥ ସନାତନମ୍ ।
ବୁଦ୍ଧିଃ ବୁଦ୍ଧିମତାମ୍ ଅସ୍ମି ତେଜଃ ତେଜସ୍ୱିନାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୭-୧୦॥
ହେ ପାର୍ଥ! ମାମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ସନାତନମ୍ ବୀଜମ୍ ବିଦ୍ଧି,
ଅହମ୍ ବୁଦ୍ଧିମତାମ୍ ବୁଦ୍ଧିଃ ଅସ୍ମି, ତେଜସ୍ୱିନାମ୍ ତେଜଃ ।
ବଲଂ ବଲବତାଂ ଚାହଂ କାମରାଗବିବର୍ଜିତମ୍ ।
ଧର୍ମାବିରୁଦ୍ଧୋ ଭୂତେଷୁ କାମୋଽସ୍ମି ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୭-୧୧॥
ବଲମ୍ ବଲବତାମ୍ ଚ ଅହମ୍ କାମ-ରାଗ-ବିବର୍ଜିତମ୍ ।
ଧର୍ମ-ଅବିରୁଦ୍ଧଃ ଭୂତେଷୁ କାମଃ ଅସ୍ମି ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୭-୧୧-
ଅହମ୍ ଚ ବଲବତାମ୍ କାମ-ରାଗ-ବିବର୍ଜିତମ୍ ବଲମ୍ ଅସ୍ମି,
ହେ ଭରତର୍ଷଭ! ଭୂତେଷୁ ଧର୍ମ-ଅବିରୁଦ୍ଧଃ କାମଃ (ଅହମ୍ ଅସ୍ମି)।
ଯେ ଚୈବ ସାତ୍ତ୍ୱିକା ଭାବା ରାଜସାସ୍ତାମସାଶ୍ଚ ଯେ ।
ମତ୍ତ ଏବେତି ତାନ୍ୱିଦ୍ଧି ନ ତ୍ୱହଂ ତେଷୁ ତେ ମୟି ॥ ୭-୧୨॥
ଯେ ଚ ଏବ ସାତ୍ତ୍ୱିକାଃ ଭାବାଃ ରାଜସାଃ ତାମସାଃ ଚ ଯେ ।
ମତ୍ତଃ ଏବ ଇତି ତାନ୍ ବିଦ୍ଧି ନ ତୁ ଅହଂ ତେଷୁ ତେ ମୟି ॥ ୭-୧୨॥
ଯେ ଚ ଏବ ସାତ୍ତ୍ୱିକାଃ ରାଜସାଃ ତାମସାଃ ଚ ଭାବାଃ, ତେ
ମତ୍ତଃ ଏବ ଇତି ତାନ୍ ବିଦ୍ଧି, ଅହଂ ତେଷୁ ନ (ଅସ୍ମି), ତୁ ତେ ମୟି (ବର୍ତନ୍ତେ) ।
ତ୍ରିଭିଃ ଗୁଣମୟୈଃ ଭାବୈଃ ଏଭିଃ ସର୍ୱମ୍ମ୍ ଇଦମ୍ ଜଗତ୍ ।
ମୋହିତମ୍ ନ ଅଭିଜାନାତି ମାମ୍ ଏଭ୍ୟଃ ପରମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୭-୧୩॥
ତ୍ରିଭିର୍ଗୁଣମୟୈର୍ଭାବୈରେଭିଃ ସର୍ୱମିଦଂ ଜଗତ୍ ।
ମୋହିତଂ ନାଭିଜାନାତି ମାମେଭ୍ୟଃ ପରମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୭-୧୩॥
ଏଭିଃ ତ୍ରିଭିଃ ଗୁଣମୟୈଃ ଭାବୈଃ ଇଦମ୍ ସର୍ୱମ୍ମ୍ ଜଗତ୍ ମୋହିତମ୍,
(ଅତଃ) ଏଭ୍ୟଃ ପରମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ମାମ୍ ନ ଅଭିଜାନାତି ।
ଦୈବୀ ହ୍ୟେଷା ଗୁଣମୟୀ ମମ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟଯା ।
ମାମେବ ଯେ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ମାୟାମେତାଂ ତରନ୍ତି ତେ ॥ ୭-୧୪॥
ଦୈବୀ ହି ଏଷା ଗୁଣମୟୀ ମମ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟଯା ।
ମାମ୍ ଏବ ଯେ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ମାୟାମ୍ ଏତାମ୍ ତରନ୍ତି ତେ ॥ ୭-୧୪॥
ଏଷା ଦୈବୀ ଗୁଣମୟୀ ମମ ମାୟା ହି ଦୁରତ୍ୟଯା । ଯେ ମାମ୍ ଏବ
ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ, ତେ ଏତାମ୍ ମାୟାମ୍ ତରନ୍ତି ।
ନ ମାଂ ଦୁଷ୍କୃତିନୋ ମୂଢାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ନରାଧମାଃ ।
ମାୟଯାପହୃତଜ୍ଞାନା ଆସୁରଂ ଭାବମାଶ୍ରିତାଃ ॥ ୭-୧୫॥
ନ ମାମ୍ ଦୁଷ୍କୃତିନଃ ମୂଢାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ନର-ଅଧମାଃ ।
ମାୟଯା ଅପହୃତ-ଜ୍ଞାନାଃ ଆସୁରମ୍ ଭାବମ୍ ଆଶ୍ରିତାଃ ॥ ୭-୧୫॥
ମାୟଯା ଅପହୃତ-ଜ୍ଞାନାଃ ଆସୁରମ୍ ଭାବମ୍ ଆଶ୍ରିତାଃ
ଦୁଷ୍କୃତିନଃ ମୂଢାଃ ନର-ଅଧମାଃ ମାମ୍ ନ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ।
ଚତୁର୍ୱିଧା ଭଜନ୍ତେ ମାଂ ଜନାଃ ସୁକୃତିନୋଽର୍ଜୁନ ।
ଆର୍ତୋ ଜିଜ୍ଞାସୁରର୍ଥାର୍ଥୀ ଜ୍ଞାନୀ ଚ ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୭-୧୬॥
ଚତୁଃ-ବିଧାଃ ଭଜନ୍ତେ ମାମ୍ ଜନାଃ ସୁକୃତିନଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ଆର୍ତଃ ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଅର୍ଥାର୍ଥୀ ଜ୍ଞାନୀ ଚ ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୭-୧୬॥
ହେ ଭରତର୍ଷଭ ଅର୍ଜୁନ! ଆର୍ତଃ, ଜିଜ୍ଞାସୁଃ, ଅର୍ଥାର୍ଥୀ,
ଜ୍ଞାନୀ ଚ (ଇତି) ଚତୁଃ-ବିଧାଃ ସୁକୃତିନଃ ଜନାଃ ମାମ୍ ଭଜନ୍ତେ ।
ତେଷାଂ ଜ୍ଞାନୀ ନିତ୍ୟଯୁକ୍ତ ଏକଭକ୍ତିର୍ୱିଶିଷ୍ୟତେ ।
ପ୍ରିୟୋ ହି ଜ୍ଞାନିନୋଽତ୍ୟର୍ଥମହଂ ସ ଚ ମମ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୭-୧୭॥
ତେଷାମ୍ ଜ୍ଞାନୀ ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତଃ ଏକ-ଭକ୍ତିଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ।
ପ୍ରିୟଃ ହି ଜ୍ଞାନିନଃ ଅତ୍ୟର୍ଥମ୍ ଅହମ୍ ସଃ ଚ ମମ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୭-୧୭॥
ତେଷାମ୍ ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତଃ ଏକ-ଭକ୍ତିଃ ଜ୍ଞାନୀ ବିଶିଷ୍ୟତେ । ଅହମ୍ ହି
ଜ୍ଞାନିନଃ ଅତ୍ୟର୍ଥମ୍ ପ୍ରିୟଃ (ଅସ୍ମି), ସଃ (ଜ୍ଞାନୀ) ଚ ମମ ପ୍ରିୟଃ (ଅସ୍ତି)।
ଉଦାରାଃ ସର୍ୱ ଏବୈତେ ଜ୍ଞାନୀ ତ୍ୱାତ୍ମୈବ ମେ ମତମ୍ ।
ଆସ୍ଥିତଃ ସ ହି ଯୁକ୍ତାତ୍ମା ମାମେବାନୁତ୍ତମାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୭-୧୮॥
ଉଦାରାଃ ସର୍ୱେ ଏବ ଏତେ ଜ୍ଞାନୀ ତୁ ଆତ୍ମା ଏବ ମେ ମତମ୍ ।
ଆସ୍ଥିତଃ ସଃ ହି ଯୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ମାମ୍ ଏବ ଅନୁତ୍ତମାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୭-୧୮॥
ଏତେ ସର୍ୱେ ଏବ ଉଦାରାଃ (ସନ୍ତି), ଜ୍ଞାନୀ ତୁ (ମମ) ଆତ୍ମା ଏବ
(ଅସ୍ତି ଇତି) ମେ ମତମ୍ । ସଃ ହି ଯୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ଅନୁତ୍ତମାମ୍ ଗତିମ୍
ମାମ୍ ଏବ ଆସ୍ଥିତଃ (ଅସ୍ତି)।
ବହୂନାଂ ଜନ୍ମନାମନ୍ତେ ଜ୍ଞାନବାନ୍ମାଂ ପ୍ରପଦ୍ୟତେ ।
ବାସୁଦେବଃ ସର୍ୱମିତି ସ ମହାତ୍ମା ସୁଦୁର୍ଲଭଃ ॥ ୭-୧୯॥
ବହୂନାମ୍ ଜନ୍ମନାମ୍ ଅନ୍ତେ ଜ୍ଞାନବାନ୍ ମାମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟତେ ।
ବାସୁଦେବଃ ସର୍ୱମ୍ ଇତି ସଃ ମହାତ୍ମା ସୁଦୁର୍ଲଭଃ ॥ ୭-୧୯॥
ଜ୍ଞାନବାନ୍ ବହୂନାମ୍ ଜନ୍ମନାମ୍ ଅନ୍ତେ ‘ବାସୁଦେବଃ
ସର୍ୱମ୍’ ଇତି (ଅନୁଭୂୟ) ମାମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟତେ । ସଃ ମହାତ୍ମା ସୁଦୁର୍ଲଭଃ ।
କାମୈସ୍ତୈସ୍ତୈର୍ହୃତଜ୍ଞାନାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେଽନ୍ୟଦେବତାଃ ।
ତଂ ତଂ ନିୟମମାସ୍ଥାୟ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ନିୟତାଃ ସ୍ୱୟା ॥ ୭-୨୦॥
କାମୈଃ ତୈଃ ତୈଃ ହୃତ-ଜ୍ଞାନାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ଅନ୍ୟ-ଦେବତାଃ ।
ତମ୍ ତମ୍ ନିୟମମ୍ ଆସ୍ଥାୟ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ନିୟତାଃ ସ୍ୱୟା ॥ ୭-୨୦॥
ତୈଃ ତୈଃ କାମୈଃ ହୃତ-ଜ୍ଞାନାଃ ସ୍ୱୟା ପ୍ରକୃତ୍ୟା ନିୟତାଃ
(ଅଜ୍ଞାନିନଃ) ତମ୍ ତମ୍ ନିୟମମ୍ ଆସ୍ଥାୟ ଅନ୍ୟ-ଦେବତାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ।
ଯୋ ଯୋ ଯାଂ ଯାଂ ତନୁଂ ଭକ୍ତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟାର୍ଚିତୁମିଚ୍ଛତି ।
ତସ୍ୟ ତସ୍ୟାଚଲାଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାଂ ତାମେବ ବିଦଧାମ୍ୟହମ୍ ॥ ୭-୨୧॥
ଯଃ ଯଃ ଯାମ୍ ଯାମ୍ ତନୁମ୍ ଭକ୍ତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅର୍ଚିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛତି ।
ତସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଅଚଲାମ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାମ୍ ତାମ୍ ଏବ ବିଦଧାମି ଅହମ୍ ॥ ୭-୨୧॥
ଯଃ ଯଃ ଭକ୍ତଃ ଯାମ୍ ଯାମ୍ ତନୁମ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅର୍ଚିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛତି,
ତସ୍ୟ ତସ୍ୟ ତାମ୍ ଏବ ଶ୍ରଦ୍ଧାମ୍ ଅହମ୍ ଅଚଲାମ୍ ବିଦଧାମି ।
ସ ତୟା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଯୁକ୍ତସ୍ତସ୍ୟାରାଧନମୀହତେ ।
ଲଭତେ ଚ ତତଃ କାମାନ୍ମୟୈବ ବିହିତାନ୍ହି ତାନ୍ ॥ ୭-୨୨॥
ସଃ ତୟା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଯୁକ୍ତଃ ତସ୍ୟ ଅରାଧନମ୍ ଈହତେ ।
ଲଭତେ ଚ ତତଃ କାମାନ୍ ମୟା ଏବ ବିହିତାନ୍ ହି ତାନ୍ ॥ ୭-୨୨॥
ସଃ ତୟା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଯୁକ୍ତଃ ତସ୍ୟ ଆରାଧନମ୍ ଈହତେ, ତତଃ ଚ
ମୟା ଏବ ବିହିତାନ୍ ତାନ୍ କାମାନ୍ ଲଭତେ ହି ।
ଅନ୍ତବତ୍ତୁ ଫଲଂ ତେଷାଂ ତଦ୍ଭବତ୍ୟଲ୍ପମେଧସାମ୍ ।
ଦେବାନ୍ଦେବୟଜୋ ଯାନ୍ତି ମଦ୍ଭକ୍ତା ଯାନ୍ତି ମାମପି ॥ ୭-୨୩॥
ଅନ୍ତବତ୍ ତୁ ଫଲମ୍ ତେଷାମ୍ ତତ୍ ଭବତି ଅଲ୍ପ-ମେଧସାମ୍ ।
ଦେବାନ୍ ଦେବ-ଯଜଃ ଯାନ୍ତି ମତ୍ ଭକ୍ତାଃ ଯାନ୍ତି ମାମ୍ ଅପି ॥ ୭-୨୩॥
ତେଷାମ୍ ଅଲ୍ପ-ମେଧସାମ୍ ତତ୍ ଫଲମ୍ ତୁ ଅନ୍ତବତ୍ ଭବତି;
ଦେବ-ଯଜଃ ଦେବାନ୍ ଯାନ୍ତି, ମତ୍ ଭକ୍ତାଃ ଅପି ମାମ୍ ଯାନ୍ତି ।
ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ବ୍ୟକ୍ତିମାପନ୍ନଂ ମନ୍ୟନ୍ତେ ମାମବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ପରଂ ଭାବମଜାନନ୍ତୋ ମମାବ୍ୟଯମନୁତ୍ତମମ୍ ॥ ୭-୨୪॥
ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍ ବ୍ୟକ୍ତିମ୍ ଆପନ୍ନମ୍ ମନ୍ୟନ୍ତେ ମାମ୍ ଅବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ପରମ୍ ଭାବମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ମମ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଅନୁତ୍ତମମ୍ ॥ ୭-୨୪॥
ମମ ପରମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍ ଅନୁତ୍ତମମ୍ ଭାବମ୍
ଅଜାନନ୍ତଃ ଅବୁଦ୍ଧୟଃ ମାମ୍ ବ୍ୟକ୍ତିମ୍ ଆପନ୍ନମ୍ ମନ୍ୟନ୍ତେ ।
ନାହଂ ପ୍ରକାଶଃ ସର୍ୱସ୍ୟ ଯୋଗମାୟାସମାବୃତଃ ।
ମୂଢୋଽୟଂ ନାଭିଜାନାତି ଲୋକୋ ମାମଜମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୭-୨୫॥
ନ ଅହମ୍ ପ୍ରକାଶଃ ସର୍ୱସ୍ୟ ଯୋଗ-ମାୟା-ସମାବୃତଃ ।
ମୂଢଃ ଅୟମ୍ ନ ଅଭିଜାନାତି ଲୋକଃ ମାମ୍ ଅଜମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୭-୨୫॥
ଯୋଗ-ମାୟା-ସମାବୃତଃ ଅହମ୍ ସର୍ୱସ୍ୟ ପ୍ରକାଶଃ ନ ।
ଅୟମ୍ ମୂଢଃ ଲୋକଃ ଅଜମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ମାମ୍ ନ ଅଭିଜାନାତି ।
ବେଦାହଂ ସମତୀତାନି ବର୍ତମାନାନି ଚାର୍ଜୁନ ।
ଭବିଷ୍ୟାଣି ଚ ଭୂତାନି ମାଂ ତୁ ବେଦ ନ କଶ୍ଚନ ॥ ୭-୨୬॥
ବେଦ ଅହମ୍ ସମତୀତାନି ବର୍ତମାନାନି ଚ ଅର୍ଜୁନ ।
ଭବିଷ୍ୟାଣି ଚ ଭୂତାନି ମାମ୍ ତୁ ବେଦ ନ କଶ୍ଚନ ॥ ୭-୨୬॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଅହମ୍ ସମତୀତାନି ବର୍ତମାନାନି ଚ ଭବିଷ୍ୟାଣି ଚ
ଭୂତାନି ବେଦ । କଶ୍ଚନ ତୁ ମାମ୍ ନ ବେଦ ।
ଇଚ୍ଛାଦ୍ୱେଷସମୁତ୍ଥେନ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱମୋହେନ ଭାରତ ।
ସର୍ୱଭୂତାନି ସମ୍ମୋହଂ ସର୍ଗେ ଯାନ୍ତି ପରନ୍ତପ ॥ ୭-୨୭॥
ଇଚ୍ଛା-ଦ୍ୱେଷ-ସମୁତ୍ଥେନ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ-ମୋହେନ ଭାରତ ।
ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ସମ୍ମୋହମ୍ ସର୍ଗେ ଯାନ୍ତି ପରନ୍ତପ ॥ ୭-୨୭॥
ହେ ପରନ୍ତପ ଭାରତ! ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ଇଚ୍ଛା-ଦ୍ୱେଷ-ସମୁତ୍ଥେନ
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ-ମୋହେନ ସର୍ଗେ ସମ୍ମୋହମ୍ ଯାନ୍ତି ।
ଯେଷାଂ ତ୍ୱନ୍ତଗତଂ ପାପଂ ଜନାନାଂ ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣାମ୍ ।
ତେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱମୋହନିର୍ମୁକ୍ତା ଭଜନ୍ତେ ମାଂ ଦୃଢବ୍ରତାଃ ॥ ୭-୨୮॥
ଯେଷାମ୍ ତୁ ଅନ୍ତଗତମ୍ ପାପମ୍ ଜନାନାମ୍ ପୁଣ୍ୟ-କର୍ମଣାମ୍ ।
ତେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ-ମୋହ-ନିର୍ମୁକ୍ତାଃ ଭଜନ୍ତେ ମାମ୍ ଦୃଢ-ବ୍ରତାଃ ॥ ୭-୨୮॥
ଯେଷାମ୍ ପୁଣ୍ୟ-କର୍ମଣାମ୍ ଜନାନାମ୍ ତୁ ପାପମ୍ ଅନ୍ତଗତମ୍,
ତେ ଦୃଢ-ବ୍ରତାଃ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ-ମୋହ-ନିର୍ମୁକ୍ତାଃ ମାମ୍ ଭଜନ୍ତେ ।
ଜରାମରଣମୋକ୍ଷାୟ ମାମାଶ୍ରିତ୍ୟ ଯତନ୍ତି ଯେ ।
ତେ ବ୍ରହ୍ମ ତଦ୍ୱିଦୁଃ କୃତ୍ସ୍ନମଧ୍ୟାତ୍ମଂ କର୍ମ ଚାଖିଲମ୍ ॥ ୭-୨୯॥
ଜରା-ମରଣ-ମୋକ୍ଷାୟ ମାମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ଯତନ୍ତି ଯେ ।
ତେ ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ ବିଦୁଃ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ କର୍ମ ଚ ଅଖିଲମ୍ ॥ ୭-୨୯॥
ଯେ ମାମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ଜରା-ମରଣ-ମୋକ୍ଷାୟ ଯତନ୍ତି, ତେ ତତ୍ ବ୍ରହ୍ମ,
କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍, ଅଖିଲମ୍ କର୍ମ ଚ ବିଦୁଃ ।
ସାଧିଭୂତାଧିଦୈବଂ ମାଂ ସାଧିୟଜ୍ଞଂ ଚ ଯେ ବିଦୁଃ ।
ପ୍ରୟାଣକାଲେଽପି ଚ ମାଂ ତେ ବିଦୁର୍ୟୁକ୍ତଚେତସଃ ॥ ୭-୩୦॥
ସାଧିଭୂତ-ଅଧିଦୈବମ୍ ମାମ୍ ସାଧିୟଜ୍ଞମ୍ ଚ ଯେ ବିଦୁଃ ।
ପ୍ରୟାଣକାଲେ ଅପି ଚ ମାଂ ତେ ବିଦୁଃ ଯୁକ୍ତ-ଚେତସଃ ॥ ୭-୩୦॥
ଯେ ସାଧିଭୂତ-ଅଧିଦୈବମ୍ ସାଧିୟଜ୍ଞମ୍ ଚ ମାମ୍ ବିଦୁଃ
ତେ ଯୁକ୍ତ-ଚେତସଃ ପ୍ରୟାଣ-କାଲେ ଅପି ଚ ମାମ୍ ବିଦୁଃ ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନୟୋଗୋ ନାମ ସପ୍ତମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୭॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଜ୍ଞାନ-ବିଜ୍ଞାନ-ଯୋଗଃ ନାମ ସପ୍ତମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୭॥
ଅଥ ଅଷ୍ଟମୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଅକ୍ଷରବ୍ରହ୍ମୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଅଷ୍ଟମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଅକ୍ଷର-ବ୍ରହ୍ମ-ଯୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
କିଂ ତଦ୍ ବ୍ରହ୍ମ କିମଧ୍ୟାତ୍ମଂ କିଂ କର୍ମ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ।
ଅଧିଭୂତଂ ଚ କିଂ ପ୍ରୋକ୍ତମଧିଦୈବଂ କିମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୮-୧॥
କିମ୍ ତତ୍ ବ୍ରହ୍ମ କିମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ କିମ୍ କର୍ମ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ।
ଅଧିଭୂତମ୍ ଚ କିମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ଅଧିଦୈବମ୍ କିମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୮-୧॥
ହେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ! ତତ୍ ବ୍ରହ୍ମ କିମ୍? ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ କିମ୍? କର୍ମ କିମ୍?
ଅଧିଭୂତମ୍ କିମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍? ଅଧିଦୈବମ୍ ଚ କିମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ?
ଅଧିୟଜ୍ଞଃ କଥଂ କୋଽତ୍ର ଦେହେଽସ୍ମିନ୍ମଧୁସୂଦନ ।
ପ୍ରୟାଣକାଲେ ଚ କଥଂ ଜ୍ଞେୟୋଽସି ନିୟତାତ୍ମଭିଃ ॥ ୮-୨॥
ଅଧିୟଜ୍ଞଃ କଥମ୍ କଃ ଅତ୍ର ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ମଧୁସୂଦନ ।
ପ୍ରୟାଣ-କାଲେ ଚ କଥମ୍ ଜ୍ଞେୟଃ ଅସି ନିୟତ-ଆତ୍ମଭିଃ ॥ ୮-୨॥
ହେ ମଧୁସୂଦନ! ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଦେହେ ଅଧିୟଜ୍ଞଃ କଃ କଥମ୍ (ଚ ଅସ୍ତି)?
ପ୍ରୟାଣ-କାଲେ ଚ ନିୟତ-ଆତ୍ମଭିଃ କଥମ୍ ଜ୍ଞେୟଃ ଅସି ?
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅକ୍ଷରଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରମଂ ସ୍ୱଭାବୋଽଧ୍ୟାତ୍ମମୁଚ୍ୟତେ ।
ଭୂତଭାବୋଦ୍ଭବକରୋ ବିସର୍ଗଃ କର୍ମସଂଜ୍ଞିତଃ ॥ ୮-୩॥
ଅକ୍ଷରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପରମମ୍ ସ୍ୱଭାବଃ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଭୂତ-ଭାବ-ଉଦ୍ଭବ-କରଃ ବିସର୍ଗଃ କର୍ମ-ସଂଜ୍ଞିତଃ ॥ ୮-୩॥
ଅକ୍ଷରମ୍ ପରମମ୍ ବ୍ରହ୍ମ, ସ୍ୱଭାବଃ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ ଉଚ୍ୟତେ,
ଭୂତ-ଭାବ-ଉଦ୍ଭବ-କରଃ ବିସର୍ଗଃ କର୍ମ-ସଂଜ୍ଞିତଃ ।
ଅଧିଭୂତଂ କ୍ଷରୋ ଭାବଃ ପୁରୁଷଶ୍ଚାଧିଦୈବତମ୍ ।
ଅଧିୟଜ୍ଞୋଽହମେବାତ୍ର ଦେହେ ଦେହଭୃତାଂ ବର ॥ ୮-୪॥
ଅଧିଭୂତମ୍ କ୍ଷରଃ ଭାବଃ ପୁରୁଷଃ ଚ ଅଧିଦୈବତମ୍ ।
ଅଧିୟଜ୍ଞଃ ଅହମ୍ ଏବ ଅତ୍ର ଦେହେ ଦେହ-ଭୃତାମ୍ ବର ॥ ୮-୪॥
ହେ ଦେହ-ଭୃତାମ୍ ବର! କ୍ଷରଃ ଭାବଃ ଅଧିଭୂତମ୍, ପୁରୁଷଃ
ଅଧିଦୈବତମ୍, ଅତ୍ର ଦେହେ ଚ ଅହମ୍ ଏବ ଅଧିୟଜ୍ଞଃ ।
ଅନ୍ତକାଲେ ଚ ମାମେବ ସ୍ମରନ୍ମୁକ୍ତ୍ୱା କଲେବରମ୍ ।
ଯଃ ପ୍ରୟାତି ସ ମଦ୍ଭାବଂ ଯାତି ନାସ୍ତ୍ୟତ୍ର ସଂଶୟଃ ॥ ୮-୫॥
ଅନ୍ତ-କାଲେ ଚ ମାମ୍ ଏବ ସ୍ମରନ୍ ମୁକ୍ତ୍ୱା କଲେବରମ୍ ।
ଯଃ ପ୍ରୟାତି ସଃ ମତ୍ ଭାବମ୍ ଯାତି ନ ଅସ୍ତି ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ॥ ୮-୫॥
ଯଃ ଚ ଅନ୍ତ-କାଲେ ମାମ୍ ଏବ ସ୍ମରନ୍ କଲେବରମ୍ ମୁକ୍ତ୍ୱା
ପ୍ରୟାତି, ସଃ ମତ୍ ଭାବମ୍ ଯାତି, ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ନ ଅସ୍ତି ।
ଯଂ ଯଂ ବାପି ସ୍ମରନ୍ଭାବଂ ତ୍ୟଜତ୍ୟନ୍ତେ କଲେବରମ୍ ।
ତଂ ତମେବୈତି କୌନ୍ତେୟ ସଦା ତଦ୍ଭାବଭାବିତଃ ॥ ୮-୬॥
ଯମ୍ ଯମ୍ ବା ଅପି ସ୍ମରନ୍ ଭାବମ୍ ତ୍ୟଜତି ଅନ୍ତେ କଲେବରମ୍ ।
ତମ୍ ତମ୍ ଏବ ଏତି କୌନ୍ତେୟ ସଦା ତଦ୍ତ୍ ଭାବ-ଭାବିତଃ ॥ ୮-୬॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଯମ୍ ଯମ୍ ବା ଅପି ଭାବମ୍ ସ୍ମରନ୍ ଅନ୍ତେ କଲେବରମ୍ ତ୍ୟଜତି;
ସଦା ତଦ୍ତ୍ ଭାବ-ଭାବିତଃ (ସଃ) ତମ୍ ତମ୍ ଏବ ଏତି ।
ତସ୍ମାତ୍ସର୍ୱେଷୁ କାଲେଷୁ ମାମନୁସ୍ମର ଯୁଧ୍ୟ ଚ ।
ମୟ୍ୟର୍ପିତମନୋବୁଦ୍ଧିର୍ମାମେବୈଷ୍ୟସ୍ୟସଂଶୟମ୍ ॥ ୮-୭॥
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ୱେଷୁ କାଲେଷୁ ମାମ୍ ଅନୁସ୍ମର ଯୁଧ୍ୟ ଚ ।
ମୟି ଅର୍ପିତ-ମନଃ-ବୁଦ୍ଧିଃ ମାମ୍ ଏବ ଏଷ୍ୟସି ଅସଂଶୟମ୍ ॥ ୮-୭॥
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ୱେଷୁ କାଲେଷୁ ମୟି ଅର୍ପିତ-ମନଃ-ବୁଦ୍ଧିଃ (ଭବ),
ମାମ୍ ଅନୁସ୍ମର, ଯୁଧ୍ୟ ଚ । (ଏବଂ) ଅସଂଶୟମ୍ ମାମ୍ ଏବ ଏଷ୍ୟସି ।
ଅଭ୍ୟାସୟୋଗୟୁକ୍ତେନ ଚେତସା ନାନ୍ୟଗାମିନା ।
ପରମଂ ପୁରୁଷଂ ଦିବ୍ୟଂ ଯାତି ପାର୍ଥାନୁଚିନ୍ତୟନ୍ ॥ ୮-୮॥
ଅଭ୍ୟାସ-ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତେନ ଚେତସା ନ ଅନ୍ୟ-ଗାମିନା ।
ପରମମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଦିବ୍ୟମ୍ ଯାତି ପାର୍ଥ ଅନୁଚିନ୍ତୟନ୍ ॥ ୮-୮॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଅଭ୍ୟାସ-ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତେନ ନ ଅନ୍ୟ-ଗାମିନା ଚେତସା
ଅନୁଚିନ୍ତୟନ୍, ଦିବ୍ୟମ୍ ପରମମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଯାତି ।
କବିଂ ପୁରାଣମନୁଶାସିତାରଂ
ଅଣୋରଣୀୟାଂସମନୁସ୍ମରେଦ୍ୟଃ ।
ସର୍ୱସ୍ୟ ଧାତାରମଚିନ୍ତ୍ୟରୂପମ୍-
ମାଦିତ୍ୟବର୍ଣଂ ତମସଃ ପରସ୍ତାତ୍ ॥ ୮-୯॥
ପ୍ରୟାଣକାଲେ ମନସାଽଚଲେନ
ଭକ୍ତ୍ୟା ଯୁକ୍ତୋ ଯୋଗବଲେନ ଚୈବ ।
ଭ୍ରୁବୋର୍ମଧ୍ୟେ ପ୍ରାଣମାବେଶ୍ୟ ସମ୍ୟକ୍
ସ ତଂ ପରଂ ପୁରୁଷମୁପୈତି ଦିବ୍ୟମ୍ ॥ ୮-୧୦॥
କବିମ୍ ପୁରାଣମ୍ ଅନୁଶାସିତାରମ୍
ଅଣୋଃ ଅଣୀୟାଂସମ୍ ଅନୁସ୍ମରେତ୍ ଯଃ ।
ସର୍ୱସ୍ୟ ଧାତାରମ୍ ଅଚିନ୍ତ୍ୟ-ରୂପଂ
ଆଦିତ୍ୟ-ବର୍ଣମ୍ ତମସଃ ପରସ୍ତାତ୍ ॥ ୮-୯॥
ପ୍ରୟାଣ-କାଲେ ମନସା ଅଚଲେନ
ଭକ୍ତ୍ୟା ଯୁକ୍ତଃ ଯୋଗ-ବଲେନ ଚ ଏବ ।
ଭ୍ରୁବୋଃ ମଧ୍ୟେ ପ୍ରାଣମ୍ ଆବେଶ୍ୟ ସମ୍ୟକ୍
ସଃ ତମ୍ ପରମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଉପୈତି ଦିବ୍ୟମ୍ ॥ ୮-୧୦॥
କବିମ୍, ପୁରାଣମ୍, ଅନୁଶାସିତାରମ୍, ଅଣୋଃ ଅଣୀୟାଂସମ୍,
ସର୍ୱସ୍ୟ ଧାତାରମ୍, ଅଚିନ୍ତ୍ୟ-ରୂପଂ, ତମସଃ ପରସ୍ତାତ୍
ଆଦିତ୍ୟ-ବର୍ଣମ୍ (ବିଦ୍ୟମାନଂ ପୁରୁଷଂ), ପ୍ରୟାଣ-କାଲେ,
ଅଚଲେନ ମନସା, ଭକ୍ତ୍ୟା ଯୁକ୍ତଃ ଯୋଗ-ବଲେନ ଚ ଏବ ଭ୍ରୁବୋଃ
ମଧ୍ୟେ ସମ୍ୟକ୍ ପ୍ରାଣମ୍ ଆବେଶ୍ୟ, ଯଃ ଅନୁସ୍ମରେତ୍ ସଃ ତମ୍ ପରମ୍ ଦିବ୍ୟମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଉପୈତି ।
ଯଦକ୍ଷରଂ ବେଦବିଦୋ ବଦନ୍ତି
ବିଶନ୍ତି ଯଦ୍ୟତୟୋ ବୀତରାଗାଃ ।
ଯଦିଚ୍ଛନ୍ତୋ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ଚରନ୍ତି
ତତ୍ତେ ପଦଂ ସଂଗ୍ରହେଣ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟେ ॥ ୮-୧୧॥
ଯତ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ବେଦ-ବିଦଃ ବଦନ୍ତି
ବିଶନ୍ତି ଯତ୍ ଯତୟଃ ବୀତ-ରାଗାଃ ।
ଯତ୍ ଇଚ୍ଛନ୍ତଃ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମ୍ ଚରନ୍ତି
ତତ୍ ତେ ପଦମ୍ ସଂଗ୍ରହେଣ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟେ ॥ ୮-୧୧॥
ବେଦ-ବିଦଃ ଯତ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ବଦନ୍ତି, ବୀତ-ରାଗାଃ ଯତୟଃ ଯତ୍
ବିଶନ୍ତି, (ବ୍ରହ୍ମଚାରିଣଃ) ଯତ୍ ଇଚ୍ଛନ୍ତଃ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମ୍ ଚରନ୍ତି,
ତତ୍ ପଦମ୍ ତେ ସଂଗ୍ରହେଣ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟେ ।
ସର୍ୱଦ୍ୱାରାଣି ସଂୟମ୍ୟ ମନୋ ହୃଦି ନିରୁଧ୍ୟ ଚ ।
ମୂର୍ଧ୍ନ୍ୟାଧାୟାତ୍ମନଃ ପ୍ରାଣମାସ୍ଥିତୋ ଯୋଗଧାରଣାମ୍ ॥ ୮-୧୨॥
ଓମିତ୍ୟେକାକ୍ଷରଂ ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ୟାହରନ୍ମାମନୁସ୍ମରନ୍ ।
ଯଃ ପ୍ରୟାତି ତ୍ୟଜନ୍ଦେହଂ ସ ଯାତି ପରମାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୮-୧୩॥
ସର୍ୱ-ଦ୍ୱାରାଣି ସଂୟମ୍ୟ ମନଃ ହୃଦି ନିରୁଧ୍ୟ ଚ ।
ମୂର୍ଧ୍ନି ଆଧାୟ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରାଣମ୍ ଆସ୍ଥିତଃ ଯୋଗ-ଧାରଣାମ୍ ॥ ୮-୧୨॥
ଓମ୍ ଇତି ଏକ-ଅକ୍ଷରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ୟାହରନ୍ ମାମ୍ ଅନୁସ୍ମରନ୍ ।
ଯଃ ପ୍ରୟାତି ତ୍ୟଜନ୍ ଦେହମ୍ ସଃ ଯାତି ପରମାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୮-୧୩॥
ସର୍ୱ-ଦ୍ୱାରାଣି ସଂୟମ୍ୟ, ମନଃ ଚ ହୃଦି ନିରୁଧ୍ୟ,
ମୂର୍ଧ୍ନି ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରାଣମ୍ ଆଧାୟ, ଯୋଗ-ଧାରଣାମ୍ ଆସ୍ଥିତଃ,
ଓମ୍ ଇତି ଏକ-ଅକ୍ଷରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ୟାହରନ୍ ମାମ୍ ଅନୁସ୍ମରନ୍,
ଯଃ ଦେହମ୍ ତ୍ୟଜନ୍ ପ୍ରୟାତି, ସଃ ପରମାମ୍ ଗତିମ୍ ଯାତି ।
ଅନନ୍ୟଚେତାଃ ସତତଂ ଯୋ ମାଂ ସ୍ମରତି ନିତ୍ୟଶଃ ।
ତସ୍ୟାହଂ ସୁଲଭଃ ପାର୍ଥ ନିତ୍ୟଯୁକ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୮-୧୪॥
ଅନନ୍ୟ-ଚେତାଃ ସତତମ୍ ଯଃ ମାମ୍ ସ୍ମରତି ନିତ୍ୟଶଃ ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ସୁଲଭଃ ପାର୍ଥ ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ॥ ୮-୧୪॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯଃ ନିତ୍ୟଶଃ ଅନନ୍ୟ-ଚେତାଃ (ସନ୍) ମାମ୍
ସତତଂ ସ୍ମରତି, ତସ୍ୟ ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ଅହଂ ସୁଲଭଃ (ଅସ୍ମି) ।
ମାମୁପେତ୍ୟ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ଦୁଃଖାଲୟମଶାଶ୍ୱତମ୍ ।
ନାପ୍ନୁବନ୍ତି ମହାତ୍ମାନଃ ସଂସିଦ୍ଧିଂ ପରମାଂ ଗତାଃ ॥ ୮-୧୫॥
ମାମ୍ ଉପେତ୍ୟ ପୁନଃ-ଜନ୍ମ ଦୁଃଖ-ଆଲୟମ୍ ଅଶାଶ୍ୱତମ୍ ।
ନ ଆପ୍ନୁବନ୍ତି ମହାତ୍ମାନଃ ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ପରମାମ୍ ଗତାଃ ॥ ୮-୧୫॥
ପରମାମ୍ ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଗତାଃ ମହାତ୍ମାନଃ ମାମ୍ ଉପେତ୍ୟ,
ପୁନଃ ଦୁଃଖ-ଆଲୟମ୍ ଅଶାଶ୍ୱତମ୍ ଜନ୍ମ ନ ଆପ୍ନୁବନ୍ତି ।
ଆବ୍ରହ୍ମଭୁବନାଲ୍ଲୋକାଃ ପୁନରାବର୍ତିନୋଽର୍ଜୁନ ।
ମାମୁପେତ୍ୟ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୮-୧୬॥
ଆବ୍ରହ୍ମ-ଭୁବନାତ୍ ଲୋକାଃ ପୁନଃ-ଆବର୍ତିନଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ମାମ୍ ଉପେତ୍ୟ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ପୁନଃ-ଜନ୍ମ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୮-୧୬॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଆବ୍ରହ୍ମ-ଭୁବନାତ୍ (ସର୍ୱେ) ଲୋକାଃ ପୁନଃ-ଆବର୍ତିନଃ
(ସନ୍ତି); ହେ କୌନ୍ତେୟ! ମାମ୍ ଉପେତ୍ୟ ତୁ ପୁନଃ ଜନ୍ମ ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ସହସ୍ରୟୁଗପର୍ୟନ୍ତମହର୍ୟଦ୍ ବ୍ରହ୍ମଣୋ ବିଦୁଃ ।
ରାତ୍ରିଂ ଯୁଗସହସ୍ରାନ୍ତାଂ ତେଽହୋରାତ୍ରବିଦୋ ଜନାଃ ॥ ୮-୧୭॥
ସହସ୍ର-ଯୁଗ-ପର୍ୟନ୍ତମ୍ ଅହଃ ଯତ୍ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ବିଦୁଃ ।
ରାତ୍ରିମ୍ ଯୁଗ-ସହସ୍ର-ଅନ୍ତାମ୍ ତେ ଅହୋରାତ୍ର-ବିଦଃ ଜନାଃ ॥ ୮-୧୭॥
ଯତ୍ ତେ ଅହୋରାତ୍ର-ବିଦଃ ଜନାଃ ସହସ୍ର-ଯୁଗ-ପର୍ୟନ୍ତମ୍ ବ୍ରହ୍ମଣଃ
ଅହଃ ଯୁଗ-ସହସ୍ର-ଅନ୍ତାମ୍ ରାତ୍ରିମ୍ (ଚ) ବିଦୁଃ ।
ଅବ୍ୟକ୍ତାଦ୍ ବ୍ୟକ୍ତୟଃ ସର୍ୱାଃ ପ୍ରଭବନ୍ତ୍ୟହରାଗମେ ।
ରାତ୍ର୍ୟାଗମେ ପ୍ରଲୀୟନ୍ତେ ତତ୍ରୈବାବ୍ୟକ୍ତସଂଜ୍ଞକେ ॥ ୮-୧୮॥
ଅବ୍ୟକ୍ତାତ୍ ବ୍ୟକ୍ତୟଃ ସର୍ୱାଃ ପ୍ରଭବନ୍ତି ଅହଃ ଆଗମେ ।
ରାତ୍ରି ଆଗମେ ପ୍ରଲୀୟନ୍ତେ ତତ୍ର ଏବ ଅବ୍ୟକ୍ତ-ସଂଜ୍ଞକେ ॥ ୮-୧୮॥
ଅହଃ ଆଗମେ ସର୍ୱାଃ ବ୍ୟକ୍ତୟଃ ଅବ୍ୟକ୍ତାତ୍ ପ୍ରଭବନ୍ତି,
(ପୁନଃ) ରାତ୍ରି ଆଗମେ ତତ୍ର ଅବ୍ୟକ୍ତ-ସଂଜ୍ଞକେ ଏବ ପ୍ରଲୀୟନ୍ତେ ।
ଭୂତଗ୍ରାମଃ ସ ଏବାୟଂ ଭୂତ୍ୱା ଭୂତ୍ୱା ପ୍ରଲୀୟତେ ।
ରାତ୍ର୍ୟାଗମେଽବଶଃ ପାର୍ଥ ପ୍ରଭବତ୍ୟହରାଗମେ ॥ ୮-୧୯॥
ଭୂତ-ଗ୍ରାମଃ ସଃ ଏବ ଅୟମ୍ ଭୂତ୍ୱା ଭୂତ୍ୱା ପ୍ରଲୀୟତେ ।
ରାତ୍ରି ଆଗମେ ଅବଶଃ ପାର୍ଥ ପ୍ରଭବତି ଅହଃ ଆଗମେ ॥ ୮-୧୯॥
ହେ ପାର୍ଥ! ସଃ ଏବ ଅୟମ୍ ଭୂତ-ଗ୍ରାମଃ ଅବଶଃ (ସନ୍),
ଭୂତ୍ୱା ଭୂତ୍ୱା ରାତ୍ରି ଆଗମେ ପ୍ରଲୀୟତେ (ପୁନଃ) ଅହଃ ଆଗମେ ପ୍ରଭବତି ।
ପରସ୍ତସ୍ମାତ୍ତୁ ଭାବୋଽନ୍ୟୋଽବ୍ୟକ୍ତୋଽବ୍ୟକ୍ତାତ୍ସନାତନଃ ।
ଯଃ ସ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ନଶ୍ୟତ୍ସୁ ନ ବିନଶ୍ୟତି ॥ ୮-୨୦॥
ପରଃ ତସ୍ମାତ୍ ତୁ ଭାବଃ ଅନ୍ୟଃ ଅବ୍ୟକ୍ତଃ ଅବ୍ୟକ୍ତାତ୍ ସନାତନଃ ।
ଯଃ ସଃ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ନଶ୍ୟତ୍ସୁ ନ ବିନଶ୍ୟତି ॥ ୮-୨୦॥
ଯଃ ତୁ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ନଶ୍ୟତ୍ସୁ ନ ବିନଶ୍ୟତି, ସଃ, ତସ୍ମାତ୍
ଅବ୍ୟକ୍ତାତ୍ ଅନ୍ୟଃ, ଅବ୍ୟକ୍ତଃ ସନାତନଃ ପରଃ ଭାବଃ (ଅସ୍ତି)
ଅବ୍ୟକ୍ତୋଽକ୍ଷର ଇତ୍ୟୁକ୍ତସ୍ତମାହୁଃ ପରମାଂ ଗତିମ୍ ।
ଯଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ନିବର୍ତନ୍ତେ ତଦ୍ଧାମ ପରମଂ ମମ ॥ ୮-୨୧॥
ଅବ୍ୟକ୍ତଃ ଅକ୍ଷରଃ ଇତି ଉକ୍ତଃ ତମ୍ ଆହୁଃ ପରମାମ୍ ଗତିମ୍ ।
ଯମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ନିବର୍ତନ୍ତେ ତତ୍ ଧାମ ପରମମ୍ ମମ ॥ ୮-୨୧॥
(ଯଃ) ଅବ୍ୟକ୍ତଃ (ଭାବଃ) ଅକ୍ଷରଃ ଇତି ଉକ୍ତଃ, ତମ୍ ପରମାମ୍
ଗତିମ୍ ଆହୁଃ, (ଜ୍ଞାନିନଃ) ଯମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ନିବର୍ତନ୍ତେ, ତତ୍
ମମ ପରମମ୍ ଧାମ (ଅସ୍ତି)।
ପୁରୁଷଃ ସ ପରଃ ପାର୍ଥ ଭକ୍ତ୍ୟା ଲଭ୍ୟସ୍ତ୍ୱନନ୍ୟଯା ।
ଯସ୍ୟାନ୍ତଃସ୍ଥାନି ଭୂତାନି ଯେନ ସର୍ୱମିଦଂ ତତମ୍ ॥ ୮-୨୨॥
ପୁରୁଷଃ ସଃ ପରଃ ପାର୍ଥ ଭକ୍ତ୍ୟା ଲଭ୍ୟଃ ତୁ ଅନନ୍ୟଯା ।
ଯସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ-ସ୍ଥାନି ଭୂତାନି ଯେନ ସର୍ୱମ୍ ଇଦମ୍ ତତମ୍ ॥ ୮-୨୨॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଭୂତାନି ଯସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ-ସ୍ଥାନି (ସନ୍ତି), ଯେନ ଇଦମ୍
ସର୍ୱମ୍ ତତମ୍, ସଃ ତୁ ପରଃ ପୁରୁଷଃ ଅନନ୍ୟଯା ଭକ୍ତ୍ୟା ଲଭ୍ୟଃ (ଅସ୍ତି)।
ଯତ୍ର କାଲେ ତ୍ୱନାବୃତ୍ତିମାବୃତ୍ତିଂ ଚୈବ ଯୋଗିନଃ ।
ପ୍ରୟାତା ଯାନ୍ତି ତଂ କାଲଂ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୮-୨୩॥
ଯତ୍ର କାଲେ ତୁ ଅନାବୃତ୍ତିମ୍ ଆବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ଏବ ଯୋଗିନଃ ।
ପ୍ରୟାତାଃ ଯାନ୍ତି ତମ୍ କାଲମ୍ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୮-୨୩॥
ହେ ଭରତର୍ଷଭ! ଯତ୍ର କାଲେ ତୁ ପ୍ରୟାତାଃ ଯୋଗିନଃ ଅନାବୃତ୍ତିମ୍
ଆବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ଏବ ଯାନ୍ତି, ତମ୍ କାଲମ୍ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ।
ଅଗ୍ନିର୍ଜ୍ୟୋତିରହଃ ଶୁକ୍ଲଃ ଷଣ୍ମାସା ଉତ୍ତରାୟଣମ୍ ।
ତତ୍ର ପ୍ରୟାତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ରହ୍ମବିଦୋ ଜନାଃ ॥ ୮-୨୪॥
ଅଗ୍ନିଃ ଜ୍ୟୋତିଃ ଅହଃ ଶୁକ୍ଲଃ ଷଣ୍ମାସାଃ ଉତ୍ତର-ଆୟଣମ୍ ।
ତତ୍ର ପ୍ରୟାତାଃ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ରହ୍ମବିଦଃ ଜନାଃ ॥ ୮-୨୪॥
ଅଗ୍ନିଃ, ଜ୍ୟୋତିଃ, ଅହଃ, ଶୁକ୍ଲଃ (ପକ୍ଷଃ), ଷଣ୍ମାସାଃ ଉତ୍ତର-ଆୟନମ୍,
ତତ୍ର (କାଲେ) ପ୍ରୟାତାଃ ବ୍ରହ୍ମବିଦଃ ଜନାଃ ବ୍ରହ୍ମ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ।
ଧୂମୋ ରାତ୍ରିସ୍ତଥା କୃଷ୍ଣଃ ଷଣ୍ମାସା ଦକ୍ଷିଣାୟନମ୍ ।
ତତ୍ର ଚାନ୍ଦ୍ରମସଂ ଜ୍ୟୋତିର୍ୟୋଗୀ ପ୍ରାପ୍ୟ ନିବର୍ତତେ ॥ ୮-୨୫॥
ଧୂମଃ ରାତ୍ରିଃ ତଥା କୃଷ୍ଣଃ ଷଣ୍ମାସାଃ ଦକ୍ଷିଣ-ଆୟନମ୍ ।
ତତ୍ର ଚାନ୍ଦ୍ରମସମ୍ ଜ୍ୟୋତିଃ ଯୋଗୀ ପ୍ରାପ୍ୟ ନିବର୍ତତେ ॥ ୮-୨୫॥
ଧୂମଃ, ରାତ୍ରିଃ, ତଥା କୃଷ୍ଣଃ (ପକ୍ଷଃ), ଷଣ୍ମାସାଃ
ଦକ୍ଷିଣ-ଆୟନମ୍, ତତ୍ର (କାଲେ ପ୍ରୟାତାଃ) ଯୋଗୀ ଚାନ୍ଦ୍ରମସମ୍
ଜ୍ୟୋତିଃ ପ୍ରାପ୍ୟ ନିବର୍ତତେ ।
ଶୁକ୍ଲକୃଷ୍ଣେ ଗତୀ ହ୍ୟେତେ ଜଗତଃ ଶାଶ୍ୱତେ ମତେ ।
ଏକୟା ଯାତ୍ୟନାବୃତ୍ତିମନ୍ୟଯାବର୍ତତେ ପୁନଃ ॥ ୮-୨୬॥
ଶୁକ୍ଲ-କୃଷ୍ଣେ ଗତୀ ହି ଏତେ ଜଗତଃ ଶାଶ୍ୱତେ ମତେ ।
ଏକୟା ଯାତି ଅନାବୃତ୍ତିମ୍ ଅନ୍ୟଯା ଆବର୍ତତେ ପୁନଃ ॥ ୮-୨୬॥
ଜଗତଃ ଏତେ ହି ଶୁକ୍ଲ-କୃଷ୍ଣେ ଗତୀ ଶାଶ୍ୱତେ ମତେ ।
ଏକୟା ଅନାବୃତ୍ତିମ୍ ଯାତି ଅନ୍ୟଯା ପୁନଃ ଆବର୍ତତେ ।
ନୈତେ ସୃତୀ ପାର୍ଥ ଜାନନ୍ୟୋଗୀ ମୁହ୍ୟତି କଶ୍ଚନ ।
ତସ୍ମାତ୍ସର୍ୱେଷୁ କାଲେଷୁ ଯୋଗୟୁକ୍ତୋ ଭବାର୍ଜୁନ ॥ ୮-୨୭॥
ନ ଏତେ ସୃତୀ ପାର୍ଥ ଜାନନ୍ ଯୋଗୀ ମୁହ୍ୟତି କଶ୍ଚନ ।
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ୱେଷୁ କାଲେଷୁ ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତଃ ଭବ ଅର୍ଜୁନ ॥ ୮-୨୭॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଏତେ ସୃତୀ ଜାନନ୍ କଶ୍ଚନ ଯୋଗୀ ନ ମୁହ୍ୟତି;
ତସ୍ମାତ୍ ହେ ଅର୍ଜୁନ! (ତ୍ୱଂ) ସର୍ୱେଷୁ କାଲେଷୁ ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତଃ ଭବ ।
ବେଦେଷୁ ଯଜ୍ଞେଷୁ ତପଃସୁ ଚୈବ
ଦାନେଷୁ ଯତ୍ପୁଣ୍ୟଫଲଂ ପ୍ରଦିଷ୍ଟମ୍ ।
ଅତ୍ୟେତି ତତ୍ସର୍ୱମିଦଂ ବିଦିତ୍ୱା
ଯୋଗୀ ପରଂ ସ୍ଥାନମୁପୈତି ଚାଦ୍ୟମ୍ ॥ ୮-୨୮॥
ବେଦେଷୁ ଯଜ୍ଞେଷୁ ତପଃସୁ ଚ ଏବ
ଦାନେଷୁ ଯତ୍ ପୁଣ୍ୟ-ଫଲମ୍ ପ୍ରଦିଷ୍ଟମ୍ ।
ଅତ୍ୟେତି ତତ୍ ସର୍ୱମ୍ ଇଦମ୍ ବିଦିତ୍ୱା
ଯୋଗୀ ପରମ୍ ସ୍ଥାନମ୍ ଉପୈତି ଚ ଆଦ୍ୟମ୍ ॥ ୮-୨୮॥
ଯୋଗୀ ଇଦମ୍ ବିଦିତ୍ୱା, ବେଦେଷୁ ଯଜ୍ଞେଷୁ ତପଃସୁ ଦାନେଷୁ ଚ ଏବ
ଯତ୍ ପୁଣ୍ୟ-ଫଲମ୍ ପ୍ରଦିଷ୍ଟମ୍, ତତ୍ ସର୍ୱମ୍ ଅତ୍ୟେତି, ଆଦ୍ୟମ୍ ପରମ୍ ଚ ସ୍ଥାନମ୍ ଉପୈତି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଅକ୍ଷରବ୍ରହ୍ମୟୋଗୋ ନାମାଷ୍ଟମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୮॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଅକ୍ଷର-ବ୍ରହ୍ମ-ଯୋଗଃ ନାମ ଅଷ୍ଟମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୮॥
ଅଥ ନବମୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ରାଜବିଦ୍ୟାରାଜଗୁହ୍ୟଯୋଗଃ ।
ଅଥ ନବମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ରାଜ-ବିଦ୍ୟା-ରାଜ-ଗୁହ୍ୟ-ଯୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଇଦଂ ତୁ ତେ ଗୁହ୍ୟତମଂ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମ୍ୟନସୂୟବେ ।
ଜ୍ଞାନଂ ବିଜ୍ଞାନସହିତଂ ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମୋକ୍ଷ୍ୟସେଽଶୁଭାତ୍ ॥ ୯-୧॥
ଇଦମ୍ ତୁ ତେ ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଅନସୂୟବେ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ବିଜ୍ଞାନ-ସହିତମ୍ ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ଅଶୁଭାତ୍ ॥ ୯-୧॥
ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା (ତ୍ୱଂ)ଅଶୁଭାତ୍ ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ, (ତତ୍) ତୁ ଇଦମ୍
ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ବିଜ୍ଞାନ-ସହିତମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅନସୂୟବେ ତେ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ।
ରାଜବିଦ୍ୟା ରାଜଗୁହ୍ୟଂ ପବିତ୍ରମିଦମୁତ୍ତମମ୍ ।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷାବଗମଂ ଧର୍ମ୍ୟଂ ସୁସୁଖଂ କର୍ତୁମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୯-୨॥
ରାଜ-ବିଦ୍ୟା ରାଜ-ଗୁହ୍ୟମ୍ ପବିତ୍ରମ୍ମ୍ ଇଦମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ-ଅବଗମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସୁସୁଖମ୍ କର୍ତୁମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୯-୨॥
ଇଦମ୍ (ଜ୍ଞାନଂ) ରାଜ-ବିଦ୍ୟା, ରାଜ-ଗୁହ୍ୟମ୍, ଉତ୍ତମମ୍,
ପବିତ୍ରମ୍, ଅବ୍ୟଯମ୍, ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ-ଅବଗମମ୍, କର୍ତୁମ୍ ସୁସୁଖମ୍,
ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ଚ (ଅସ୍ତି)।
ଅଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ପୁରୁଷା ଧର୍ମସ୍ୟାସ୍ୟ ପରନ୍ତପ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ମାଂ ନିବର୍ତନ୍ତେ ମୃତ୍ୟୁସଂସାରବର୍ତ୍ମନି ॥ ୯-୩॥
ଅଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ପୁରୁଷାଃ ଧର୍ମସ୍ୟ ଅସ୍ୟ ପରନ୍ତପ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ମାମ୍ ନିବର୍ତନ୍ତେ ମୃତ୍ୟୁ-ସଂସାର-ବର୍ତ୍ମନି ॥ ୯-୩॥
ହେ ପରନ୍ତପ! ଅସ୍ୟ ଧର୍ମସ୍ୟ ଅଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ପୁରୁଷାଃ ମାମ୍
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ-ସଂସାର-ବର୍ତ୍ମନି ନିବର୍ତନ୍ତେ ।
ମୟା ତତମିଦଂ ସର୍ୱଂ ଜଗଦବ୍ୟକ୍ତମୂର୍ତିନା ।
ମତ୍ସ୍ଥାନି ସର୍ୱଭୂତାନି ନ ଚାହଂ ତେଷ୍ୱବସ୍ଥିତଃ ॥ ୯-୪॥
ମୟା ତତମ୍ ଇଦମ୍ ସର୍ୱମ୍ ଜଗତ୍ ଅବ୍ୟକ୍ତ-ମୂର୍ତିନା ।
ମତ୍-ସ୍ଥାନି ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ନ ଚ ଅହମ୍ ତେଷୁ ଅବସ୍ଥିତଃ ॥ ୯-୪॥
ଅବ୍ୟକ୍ତ-ମୂର୍ତିନା ମୟା ଇଦମ୍ ସର୍ୱମ୍ ଜଗତ୍ ତତମ୍ ।
ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ମତ୍-ସ୍ଥାନି (ସନ୍ତି), ଅହମ୍ ଚ ତେଷୁ ନ ଅବସ୍ଥିତଃ (ଅସ୍ମି)।
ନ ଚ ମତ୍ସ୍ଥାନି ଭୂତାନି ପଶ୍ୟ ମେ ଯୋଗମୈଶ୍ୱରମ୍ ।
ଭୂତଭୃନ୍ନ ଚ ଭୂତସ୍ଥୋ ମମାତ୍ମା ଭୂତଭାବନଃ ॥ ୯-୫॥
ନ ଚ ମତ୍-ସ୍ଥାନି ଭୂତାନି ପଶ୍ୟ ମେ ଯୋଗମ୍ ଐଶ୍ୱରମ୍ ।
ଭୂତ-ଭୃତ୍ ନ ଚ ଭୂତ-ସ୍ଥଃ ମମ ଆତ୍ମା ଭୂତ-ଭାବନଃ ॥ ୯-୫॥
ଭୂତାନି ଚ ମତ୍-ସ୍ଥାନି ନ (ସନ୍ତି), ମେ ଐଶ୍ୱରମ୍ ଯୋଗମ୍ ପଶ୍ୟ ।
(ଅହଂ) ଭୂତ-ଭୃତ୍ (ଅପି) ଭୂତ-ସ୍ଥଃ ନ । ମମ ଆତ୍ମା ଚ
ଭୂତ-ଭାବନଃ (ଅସ୍ତି) ।
ଯଥାକାଶସ୍ଥିତୋ ନିତ୍ୟଂ ବାୟୁଃ ସର୍ୱତ୍ରଗୋ ମହାନ୍ ।
ତଥା ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ମତ୍ସ୍ଥାନୀତ୍ୟୁପଧାରୟ ॥ ୯-୬॥
ଯଥା ଆକାଶ-ସ୍ଥିତଃ ନିତ୍ୟମ୍ ବାୟୁଃ ସର୍ୱତ୍ରଗଃ ମହାନ୍ ।
ତଥା ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ମତ୍-ସ୍ଥାନି ଇତି ଉପଧାରୟ ॥ ୯-୬॥
ଯଥା ସର୍ୱତ୍ରଗଃ ମହାନ୍ ବାୟୁଃ ନିତ୍ୟମ୍ ଆକାଶ-ସ୍ଥିତଃ (ଅସ୍ତି),
ତଥା ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ମତ୍-ସ୍ଥାନି (ସନ୍ତି), ଇତି (ତ୍ୱଂ) ଉପଧାରୟ ।
ସର୍ୱଭୂତାନି କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରକୃତିଂ ଯାନ୍ତି ମାମିକାମ୍ ।
କଲ୍ପକ୍ଷୟେ ପୁନସ୍ତାନି କଲ୍ପାଦୌ ବିସୃଜାମ୍ୟହମ୍ ॥ ୯-୭॥
ସର୍ୱ-ଭୂତାନି କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଯାନ୍ତି ମାମିକାମ୍ ।
କଲ୍ପ-କ୍ଷୟେ ପୁନଃ ତାନି କଲ୍ପ-ଆଦୌ ବିସୃଜାମି ଅହମ୍ ॥ ୯-୭॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ସର୍ୱ-ଭୂତାନି କଲ୍ପ-କ୍ଷୟେ ମାମିକାମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍
ଯାନ୍ତି । ପୁନଃ କଲ୍ପ-ଆଦୌ ତାନି ବିସୃଜାମି ।
ପ୍ରକୃତିଂ ସ୍ୱାମବଷ୍ଟଭ୍ୟ ବିସୃଜାମି ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ଭୂତଗ୍ରାମମିମଂ କୃତ୍ସ୍ନମବଶଂ ପ୍ରକୃତେର୍ୱଶାତ୍ ॥ ୯-୮॥
ପ୍ରକୃତିମ୍ ସ୍ୱାମ୍ ଅବଷ୍ଟଭ୍ୟ ବିସୃଜାମି ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ଭୂତ-ଗ୍ରାମମ୍ ଇମମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଅବଶମ୍ ପ୍ରକୃତେଃ ବଶାତ୍ ॥ ୯-୮॥
(ଅହମ୍) ସ୍ୱାମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଅବଷ୍ଟଭ୍ୟ ପ୍ରକୃତେଃ ବଶାତ୍
ଅବଶମ୍ ଇମମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଭୂତ-ଗ୍ରାମମ୍ ପୁନଃ ପୁନଃ ବିସୃଜାମି ।
ନ ଚ ମାଂ ତାନି କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ।
ଉଦାସୀନବଦାସୀନମସକ୍ତଂ ତେଷୁ କର୍ମସୁ ॥ ୯-୯॥
ନ ଚ ମାମ୍ ତାନି କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ।
ଉଦାସୀନବତ୍ ଆସୀନମ୍ ଅସକ୍ତମ୍ ତେଷୁ କର୍ମସୁ ॥ ୯-୯॥
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! ତେଷୁ କର୍ମସୁ ଅସକ୍ତମ୍ ଉଦାସୀନବତ୍
ଆସୀନମ୍ ମାମ୍ ତାନି କର୍ମାଣି ଚ ନ ନିବଧ୍ନନ୍ତି ।
ମୟାଧ୍ୟକ୍ଷେଣ ପ୍ରକୃତିଃ ସୂୟତେ ସଚରାଚରମ୍ ।
ହେତୁନାନେନ କୌନ୍ତେୟ ଜଗଦ୍ୱିପରିବର୍ତତେ ॥ ୯-୧୦॥
ମୟା ଅଧ୍ୟକ୍ଷେଣ ପ୍ରକୃତିଃ ସୂୟତେ ସଚର-ଅଚରମ୍ ।
ହେତୁନା ଅନେନ କୌନ୍ତେୟ ଜଗତ୍ ବିପରିବର୍ତତେ ॥ ୯-୧୦॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ମୟା ଅଧ୍ୟକ୍ଷେଣ ପ୍ରକୃତିଃ ସଚର-ଅଚରମ୍ ସୂୟତେ,
ଅନେନ ହେତୁନା ଜଗତ୍ ବିପରିବର୍ତତେ ।
ଅବଜାନନ୍ତି ମାଂ ମୂଢା ମାନୁଷୀଂ ତନୁମାଶ୍ରିତମ୍ ।
ପରଂ ଭାବମଜାନନ୍ତୋ ମମ ଭୂତମହେଶ୍ୱରମ୍ ॥ ୯-୧୧॥
ଅବଜାନନ୍ତି ମାମ୍ ମୂଢାଃ ମାନୁଷୀମ୍ ତନୁମ୍ ଆଶ୍ରିତମ୍ ।
ପରମ୍ ଭାବମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ମମ ଭୂତ-ମହେଶ୍ୱରମ୍ ॥ ୯-୧୧॥
ଭୂତ-ମହେଶ୍ୱରମ୍ ମମ ପରମ୍ ଭାବମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ମୂଢାଃ
ମାନୁଷୀମ୍ ତନୁମ୍ ଆଶ୍ରିତମ୍ ମାମ୍ ଅବଜାନନ୍ତି ।
ମୋଘାଶା ମୋଘକର୍ମାଣୋ ମୋଘଜ୍ଞାନା ବିଚେତସଃ ।
ରାକ୍ଷସୀମାସୁରୀଂ ଚୈବ ପ୍ରକୃତିଂ ମୋହିନୀଂ ଶ୍ରିତାଃ ॥ ୯-୧୨॥
ମୋଘ-ଆଶାଃ ମୋଘ-କର୍ମାଣଃ ମୋଘ-ଜ୍ଞାନାଃ ବିଚେତସଃ ।
ରାକ୍ଷସୀମ୍ ଆସୁରୀମ୍ ଚ ଏବ ପ୍ରକୃତିମ୍ ମୋହିନୀମ୍ ଶ୍ରିତାଃ ॥ ୯-୧୨॥
(ତେ) ମୋଘ-ଆଶାଃ ମୋଘ-କର୍ମାଣଃ ମୋଘ-ଜ୍ଞାନାଃ ବିଚେତସଃ
ମୋହିନୀମ୍ ରାକ୍ଷସୀମ୍ ଆସୁରୀମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଚ ଏବ ଶ୍ରିତାଃ ।
ମହାତ୍ମାନସ୍ତୁ ମାଂ ପାର୍ଥ ଦୈବୀଂ ପ୍ରକୃତିମାଶ୍ରିତାଃ ।
ଭଜନ୍ତ୍ୟନନ୍ୟମନସୋ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଭୂତାଦିମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୯-୧୩॥
ମହାତ୍ମାନଃ ତୁ ମାମ୍ ପାର୍ଥ ଦୈବୀମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଆଶ୍ରିତାଃ ।
ଭଜନ୍ତି ଅନନ୍ୟ-ମନସଃ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଭୂତାଦିମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୯-୧୩॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଦୈବୀମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଆଶ୍ରିତାଃ ମହାତ୍ମାନଃ ତୁ
ମାମ୍ ଭୂତାଦିମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା, ଅନନ୍ୟ-ମନସଃ (ମାଂ) ଭଜନ୍ତି ।
ସତତଂ କୀର୍ତୟନ୍ତୋ ମାଂ ଯତନ୍ତଶ୍ଚ ଦୃଢବ୍ରତାଃ ।
ନମସ୍ୟନ୍ତଶ୍ଚ ମାଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ନିତ୍ୟଯୁକ୍ତା ଉପାସତେ ॥ ୯-୧୪॥
ସତତମ୍ କୀର୍ତୟନ୍ତଃ ମାମ୍ ଯତନ୍ତଃ ଚ ଦୃଢ-ବ୍ରତାଃ ।
ନମସ୍ୟନ୍ତଃ ଚ ମାମ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତାଃ ଉପାସତେ ॥ ୯-୧୪॥
(ତେ) ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତାଃ ଭକ୍ତ୍ୟା ମାମ୍ ସତତମ୍ କୀର୍ତୟନ୍ତଃ ଯତନ୍ତଃ ଚ
ଦୃଢ-ବ୍ରତାଃ ନମସ୍ୟନ୍ତଃ ଚ ମାମ୍ ଉପାସତେ ।
ଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞେନ ଚାପ୍ୟନ୍ୟେ ଯଜନ୍ତୋ ମାମୁପାସତେ ।
ଏକତ୍ୱେନ ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ବହୁଧା ବିଶ୍ୱତୋମୁଖମ୍ ॥ ୯-୧୫॥
ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞେନ ଚ ଅପି ଅନ୍ୟେ ଯଜନ୍ତଃ ମାମ୍ ଉପାସତେ ।
ଏକତ୍ୱେନ ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ବହୁଧା ବିଶ୍ୱତୋମୁଖମ୍ ॥ ୯-୧୫।
ଅନ୍ୟେ ଚ ଅପି ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞେନ ଯଜନ୍ତଃ ଏକତ୍ୱେନ, ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ,
ବହୁଧା ବିଶ୍ୱତୋମୁଖମ୍ ମାମ୍ ଉପାସତେ ।
ଅହଂ କ୍ରତୁରହଂ ଯଜ୍ଞଃ ସ୍ୱଧାହମହମୌଷଧମ୍ ।
ମନ୍ତ୍ରୋଽହମହମେବାଜ୍ୟମହମଗ୍ନିରହଂ ହୁତମ୍ ॥ ୯-୧୬॥
ଅହମ୍ କ୍ରତୁଃ ଅହମ୍ ଯଜ୍ଞଃ ସ୍ୱଧା ଅହମ୍ ଅହମ୍ ଔଷଧମ୍ ।
ମନ୍ତ୍ରଃ ଅହମ୍ ଅହମ୍ ଏବ ଆଜ୍ୟମ୍ ଅହମ୍ ଅଗ୍ନିଃ ଅହମ୍ ହୁତମ୍ ॥ ୯-୧୬॥
ଅହମ୍ କ୍ରତୁଃ, ଅହମ୍ ଯଜ୍ଞଃ, ଅହମ୍ ସ୍ୱଧା, ଅହମ୍ ଔଷଧମ୍,
ଅହମ୍ ମନ୍ତ୍ରଃ, ଅହମ୍ ଏବ ଆଜ୍ୟମ୍, ଅହମ୍ ଅଗ୍ନିଃ, ଅହମ୍ ହୁତମ୍,
ପିତାହମସ୍ୟ ଜଗତୋ ମାତା ଧାତା ପିତାମହଃ ।
ବେଦ୍ୟଂ ପବିତ୍ରମୋଂକାର ଋକ୍ସାମ ଯଜୁରେବ ଚ ॥ ୯-୧୭॥
ପିତା ଅହମ୍ ଅସ୍ୟ ଜଗତଃ ମାତା ଧାତା ପିତାମହଃ ।
ବେଦ୍ୟମ୍ ପବିତ୍ରମ୍ ଓଂକାରଃ ଋକ୍-ସାମ ଯଜୁଃ ଏବ ଚ ॥ ୯-୧୭॥
ଅହମ୍ ଅସ୍ୟ ଜଗତଃ ମାତା, ପିତା, ଧାତା, ପିତାମହଃ, ବେଦ୍ୟମ୍ (ବସ୍ତୁ),
ପବିତ୍ରମ୍ (ବସ୍ତୁ), ଓଙ୍କାରଃ, ଋକ୍, ସାମ, ଯଜୁଃ ଏବ ଚ (ଅସ୍ମି)।
ଗତିର୍ଭର୍ତା ପ୍ରଭୁଃ ସାକ୍ଷୀ ନିବାସଃ ଶରଣଂ ସୁହୃତ୍ ।
ପ୍ରଭବଃ ପ୍ରଲୟଃ ସ୍ଥାନଂ ନିଧାନଂ ବୀଜମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୯-୧୮॥
ଗତିଃ ଭର୍ତା ପ୍ରଭୁଃ ସାକ୍ଷୀ ନିବାସଃ ଶରଣମ୍ ସୁହୃତ୍ ।
ପ୍ରଭବଃ ପ୍ରଲୟଃ ସ୍ଥାନମ୍ ନିଧାନମ୍ ବୀଜମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୯-୧୮॥
(ଅହଂ) ଗତିଃ, ଭର୍ତା, ପ୍ରଭୁଃ, ସାକ୍ଷୀ, ନିବାସଃ, ଶରଣମ୍,
ସୁହୃତ୍, ପ୍ରଭବଃ, ପ୍ରଲୟଃ, ସ୍ଥାନମ୍, ନିଧାନମ୍,
ଅବ୍ୟଯମ୍ ବୀଜମ୍ (ଚ ଅସ୍ମି) ।
ତପାମ୍ୟହମହଂ ବର୍ଷଂ ନିଗୃହ୍ଣାମ୍ୟୁତ୍ସୃଜାମି ଚ ।
ଅମୃତଂ ଚୈବ ମୃତ୍ୟୁଶ୍ଚ ସଦସଚ୍ଚାହମର୍ଜୁନ ॥ ୯-୧୯॥
ତପାମି ଅହମ୍ ଅହମ୍ ବର୍ଷମ୍ ନିଗୃହ୍ଣାମି ଉତ୍ସୃଜାମି ଚ ।
ଅମୃତମ୍ ଚ ଏବ ମୃତ୍ୟୁଃ ଚ ସତ୍ ଅସତ୍ ଚ ଅହମ୍ ଅର୍ଜୁନ ॥ ୯-୧୯॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଅହମ୍ ତପାମି, ଅହମ୍ ବର୍ଷମ୍, ନିଗୃହ୍ଣାମି
ଉତ୍ସୃଜାମି ଚ, ଅହମ୍ ଏବ ଅମୃତମ୍ ମୃତ୍ୟୁଃ ଚ, (ଅହଂ ଏବ)
ସତ୍ ଅସତ୍ ଚ (ଅସ୍ମି) ।
ତ୍ରୈବିଦ୍ୟା ମାଂ ସୋମପାଃ ପୂତପାପା
ଯଜ୍ଞୈରିଷ୍ଟ୍ୱା ସ୍ୱର୍ଗତିଂ ପ୍ରାର୍ଥୟନ୍ତେ ।
ତେ ପୁଣ୍ୟମାସାଦ୍ୟ ସୁରେନ୍ଦ୍ରଲୋକ-
ମଶ୍ନନ୍ତି ଦିବ୍ୟାନ୍ଦିବି ଦେବଭୋଗାନ୍ ॥ ୯-୨୦॥
ତ୍ରୈ-ବିଦ୍ୟାଃ ମାମ୍ ସୋମପାଃ ପୂତ-ପାପାଃ
ଯଜ୍ଞୈଃ ଇଷ୍ଟ୍ୱା ସ୍ୱର୍ଗତିମ୍ ପ୍ରାର୍ଥୟନ୍ତେ ।
ତେ ପୁଣ୍ୟମ୍ ଆସାଦ୍ୟ ସୁରେନ୍ଦ୍ର-ଲୋକଂ
ଅଶ୍ନନ୍ତି ଦିବ୍ୟାନ୍ ଦିବି ଦେବ-ଭୋଗାନ୍ ॥ ୯-୨୦॥
ତ୍ରୈ-ବିଦ୍ୟାଃ ସୋମପାଃ ପୂତ-ପାପାଃ ମାମ୍ ଯଜ୍ଞୈଃ ଇଷ୍ଟ୍ୱା
ସ୍ୱର୍ଗତିମ୍ ପ୍ରାର୍ଥୟନ୍ତେ । ତେ ପୁଣ୍ୟମ୍ ସୁରେନ୍ଦ୍ର-ଲୋକଂ ଆସାଦ୍ୟ,
ଦିବି ଦିବ୍ୟାନ୍ ଦେବ-ଭୋଗାନ୍ ଅଶ୍ନନ୍ତି ।
ତେ ତଂ ଭୁକ୍ତ୍ୱା ସ୍ୱର୍ଗଲୋକଂ ବିଶାଲଂ
କ୍ଷୀଣେ ପୁଣ୍ୟେ ମର୍ତ୍ୟଲୋକଂ ବିଶନ୍ତି ।
ଏବଂ ତ୍ରୟୀଧର୍ମମନୁପ୍ରପନ୍ନା
ଗତାଗତଂ କାମକାମା ଲଭନ୍ତେ ॥ ୯-୨୧॥
ତେ ତମ୍ ଭୁକ୍ତ୍ୱା ସ୍ୱର୍ଗ-ଲୋକମ୍ ବିଶାଲମ୍
କ୍ଷୀଣେ ପୁଣ୍ୟେ ମର୍ତ୍ୟ-ଲୋକମ୍ ବିଶନ୍ତି ।
ଏବମ୍ ତ୍ରୟୀ-ଧର୍ମମ୍ ଅନୁପ୍ରପନ୍ନାଃ
ଗତ-ଆଗତମ୍ କାମ-କାମାଃ ଲଭନ୍ତେ ॥ ୯-୨୧॥
ତେ ତମ୍ ବିଶାଲମ୍ ସ୍ୱର୍ଗ-ଲୋକମ୍ ଭୁକ୍ତ୍ୱା, ପୁଣ୍ୟେ କ୍ଷୀଣେ (ସତି)
ମର୍ତ୍ୟ-ଲୋକମ୍ ବିଶନ୍ତି । ଏବମ୍ ତ୍ରୟୀ-ଧର୍ମମ୍ ଅନୁପ୍ରପନ୍ନାଃ
କାମ-କାମାଃ ଗତ-ଆଗତମ୍ ଲଭନ୍ତେ ।
ଅନନ୍ୟାଶ୍ଚିନ୍ତୟନ୍ତୋ ମାଂ ଯେ ଜନାଃ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ତେଷାଂ ନିତ୍ୟାଭିୟୁକ୍ତାନାଂ ଯୋଗକ୍ଷେମଂ ବହାମ୍ୟହମ୍ ॥ ୯-୨୨॥
ଅନନ୍ୟାଃ ଚିନ୍ତୟନ୍ତଃ ମାମ୍ ଯେ ଜନାଃ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ତେଷାମ୍ ନିତ୍ୟ-ଅଭିୟୁକ୍ତାନାମ୍ ଯୋଗ-କ୍ଷେମମ୍ ବହାମି ଅହମ୍ ॥ ୯-୨୨॥
ଅନନ୍ୟାଃ ଚିନ୍ତୟନ୍ତଃ ଯେ ଜନାଃ ମାମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ, ତେଷାମ୍
ନିତ୍ୟ-ଅଭିୟୁକ୍ତାନାମ୍ ଯୋଗ-କ୍ଷେମମ୍ ଅହମ୍ ବହାମି ।
ଯେଽପ୍ୟନ୍ୟଦେବତାଭକ୍ତା ଯଜନ୍ତେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟାନ୍ୱିତାଃ ।
ତେଽପି ମାମେବ କୌନ୍ତେୟ ଯଜନ୍ତ୍ୟବିଧିପୂର୍ୱକମ୍ ॥ ୯-୨୩॥
ଯେ ଅପି ଅନ୍ୟ-ଦେବତା-ଭକ୍ତାଃ ଯଜନ୍ତେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅନ୍ୱିତାଃ ।
ତେ ଅପି ମାମ୍ ଏବ କୌନ୍ତେୟ ଯଜନ୍ତି ଅବିଧି-ପୂର୍ୱକମ୍ ॥ ୯-୨୩॥
ଅପି ଯେ ଅନ୍ୟ-ଦେବତା-ଭକ୍ତାଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅନ୍ୱିତାଃ
ଯଜନ୍ତେ, ତେ ଅପି ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଅବିଧି-ପୂର୍ୱକମ୍ ମାମ୍ ଏବ ଯଜନ୍ତି ।
ଅହଂ ହି ସର୍ୱୟଜ୍ଞାନାଂ ଭୋକ୍ତା ଚ ପ୍ରଭୁରେବ ଚ ।
ନ ତୁ ମାମଭିଜାନନ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱେନାତଶ୍ଚ୍ୟବନ୍ତି ତେ ॥ ୯-୨୪॥
ଅହମ୍ ହି ସର୍ୱ-ଯଜ୍ଞାନାମ୍ ଭୋକ୍ତା ଚ ପ୍ରଭୁଃ ଏବ ଚ ।
ନ ତୁ ମାମ୍ ଅଭିଜାନନ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱେନ ଅତଃ ଚ୍ୟବନ୍ତି ତେ ॥ ୯-୨୪॥
ଅହମ୍ ହି ସର୍ୱ-ଯଜ୍ଞାନାମ୍ ଭୋକ୍ତା ଚ ପ୍ରଭୁଃ ଏବ ଚ (ଅସ୍ମି),
ମାମ୍ ତୁ ତତ୍ତ୍ୱେନ ନ ଅଭିଜାନନ୍ତି, ଅତଃ ତେ ଚ୍ୟବନ୍ତି ।
ଯାନ୍ତି ଦେବବ୍ରତା ଦେବାନ୍ପିତୄନ୍ୟାନ୍ତି ପିତୃବ୍ରତାଃ ।
ଭୂତାନି ଯାନ୍ତି ଭୂତେଜ୍ୟା ଯାନ୍ତି ମଦ୍ୟାଜିନୋଽପି ମାମ୍ ॥ ୯-୨୫॥
ଯାନ୍ତି ଦେବ-ବ୍ରତାଃ ଦେବାନ୍ ପିତୄନ୍ ଯାନ୍ତି ପିତୃ-ବ୍ରତାଃ ।
ଭୂତାନି ଯାନ୍ତି ଭୂତ-ଇଜ୍ୟାଃ ଯାନ୍ତି ମତ୍ ଯାଜିନଃ ଅପି ମାମ୍ ॥ ୯-୨୫॥
ଦେବ-ବ୍ରତାଃ ଦେବାନ୍ ଯାନ୍ତି, ପିତୃ-ବ୍ରତାଃ ପିତୄନ୍ ଯାନ୍ତି,
ଭୂତ-ଇଜ୍ୟାଃ ଭୂତାନି ଯାନ୍ତି, ମତ୍ ଯାଜିନଃ ଅପି ମାମ୍ ଯାନ୍ତି ।
ପତ୍ରଂ ପୁଷ୍ପଂ ଫଲଂ ତୋୟଂ ଯୋ ମେ ଭକ୍ତ୍ୟା ପ୍ରୟଚ୍ଛତି ।
ତଦହଂ ଭକ୍ତ୍ୟୁପହୃତମଶ୍ନାମି ପ୍ରୟତାତ୍ମନଃ ॥ ୯-୨୬॥
ପତ୍ରମ୍ ପୁଷ୍ପମ୍ ଫଲମ୍ ତୋୟମ୍ ଯଃ ମେ ଭକ୍ତ୍ୟା ପ୍ରୟଚ୍ଛତି ।
ତତ୍ ଅହମ୍ ଭକ୍ତି-ଉପହୃତମ୍ ଅଶ୍ନାମି ପ୍ରୟତ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୯-୨୬॥
ଯଃ ପତ୍ରମ୍ ପୁଷ୍ପମ୍ ଫଲମ୍ ତୋୟମ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ମେ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି,
(ତସ୍ୟ) ପ୍ରୟତ-ଆତ୍ମନଃ ଭକ୍ତି-ଉପହୃତମ୍ ତତ୍ ଅହମ୍ ଅଶ୍ନାମି ।
ଯତ୍କରୋଷି ଯଦଶ୍ନାସି ଯଜ୍ଜୁହୋଷି ଦଦାସି ଯତ୍ ।
ଯତ୍ତପସ୍ୟସି କୌନ୍ତେୟ ତତ୍କୁରୁଷ୍ୱ ମଦର୍ପଣମ୍ ॥ ୯-୨୭॥
ଯତ୍ କରୋଷି ଯତ୍ ଅଶ୍ନାସି ଯତ୍ ଜୁହୋଷି ଦଦାସି ଯତ୍ ।
ଯତ୍ ତପସ୍ୟସି କୌନ୍ତେୟ ତତ୍ କୁରୁଷ୍ୱ ମତ୍ ଅର୍ପଣମ୍ ॥ ୯-୨୭॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଯତ୍ କରୋଷି, ଯତ୍ ଅଶ୍ନାସି, ଯତ୍ ଜୁହୋଷି,
ଯତ୍ ଦଦାସି, ଯତ୍ ତପସ୍ୟସି, ତତ୍ ମତ୍ ଅର୍ପଣମ୍ କୁରୁଷ୍ୱ ।
ଶୁଭାଶୁଭଫଲୈରେବଂ ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ କର୍ମବନ୍ଧନୈଃ ।
ସଂନ୍ୟାସୟୋଗୟୁକ୍ତାତ୍ମା ବିମୁକ୍ତୋ ମାମୁପୈଷ୍ୟସି ॥ ୯-୨୮॥
ଶୁଭ-ଅଶୁଭ-ଫଲୈଃ ଏବମ୍ ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ କର୍ମ-ବନ୍ଧନୈଃ ।
ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ବିମୁକ୍ତଃ ମାମ୍ ଉପୈଷ୍ୟସି ॥ ୯-୨୮॥
ଏବମ୍ (କୃତେ ସତି) ଶୁଭ-ଅଶୁଭ-ଫଲୈଃ କର୍ମ-ବନ୍ଧନୈଃ
ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗ-ଯୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ବିମୁକ୍ତଃ (ଭୂତ୍ୱା) ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ
ମାମ୍ ଉପ-ଏଷ୍ୟସି ।
ସମୋଽହଂ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ନ ମେ ଦ୍ୱେଷ୍ୟୋଽସ୍ତି ନ ପ୍ରିୟଃ ।
ଯେ ଭଜନ୍ତି ତୁ ମାଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ମୟି ତେ ତେଷୁ ଚାପ୍ୟହମ୍ ॥ ୯-୨୯॥
ସମଃ ଅହମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ନ ମେ ଦ୍ୱେଷ୍ୟଃ ଅସ୍ତି ନ ପ୍ରିୟଃ ।
ଯେ ଭଜନ୍ତି ତୁ ମାମ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ମୟି ତେ ତେଷୁ ଚ ଅପି ଅହମ୍ ॥ ୯-୨୯॥
ଅହମ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ସମଃ, ମେ ଦ୍ୱେଷ୍ୟଃ ପ୍ରିୟଃ ଚ ନ ଅସ୍ତି,
(ପରଂ)ତୁ ଯେ ମାମ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ଭଜନ୍ତି, ତେ ମୟି, (ଚ) ଅହମ୍ ଅପି ତେଷୁ (ଚ)।
ଅପି ଚେତ୍ସୁଦୁରାଚାରୋ ଭଜତେ ମାମନନ୍ୟଭାକ୍ ।
ସାଧୁରେବ ସ ମନ୍ତବ୍ୟଃ ସମ୍ୟଗ୍ୱ୍ୟବସିତୋ ହି ସଃ ॥ ୯-୩୦॥
ଅପି ଚେତ୍ ସୁ-ଦୁଃ-ଆଚାରଃ ଭଜତେ ମାମ୍ ଅନନ୍ୟ-ଭାକ୍ ।
ସାଧୁଃ ଏବ ସଃ ମନ୍ତବ୍ୟଃ ସମ୍ୟକ୍ ବ୍ୟବସିତଃ ହି ସଃ ॥ ୯-୩୦॥
ସୁ-ଦୁଃ-ଆଚାରଃ ଅପି ମାମ୍ ଅନନ୍ୟ-ଭାକ୍ ଭଜତେ ଚେତ୍,
ସଃ ସାଧୁଃ ଏବ ମନ୍ତବ୍ୟଃ, ସଃ ହି ସମ୍ୟକ୍ ବ୍ୟବସିତଃ (ଅସ୍ତି)।
କ୍ଷିପ୍ରଂ ଭବତି ଧର୍ମାତ୍ମା ଶଶ୍ୱଚ୍ଛାନ୍ତିଂ ନିଗଚ୍ଛତି ।
କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରତିଜାନୀହି ନ ମେ ଭକ୍ତଃ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥ ୯-୩୧॥
କ୍ଷିପ୍ରମ୍ ଭବତି ଧର୍ମ-ଆତ୍ମା ଶଶ୍ୱତ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ନିଗଚ୍ଛତି ।
କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରତିଜାନୀହି ନ ମେ ଭକ୍ତଃ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥ ୯-୩୧॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! (ସଃ) କ୍ଷିପ୍ରମ୍ ଧର୍ମ-ଆତ୍ମା ଭବତି, ଶଶ୍ୱତ୍
ଶାନ୍ତିମ୍ ନିଗଚ୍ଛତି, ମେ ଭକ୍ତଃ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି, (ଇତି ତ୍ୱଂ) ପ୍ରତିଜାନୀହି ।
ମାଂ ହି ପାର୍ଥ ବ୍ୟପାଶ୍ରିତ୍ୟ ଯେଽପି ସ୍ୟୁଃ ପାପୟୋନୟଃ ।
ସ୍ତ୍ରିୟୋ ବୈଶ୍ୟାସ୍ତଥା ଶୂଦ୍ରାସ୍ତେଽପି ଯାନ୍ତି ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୯-୩୨॥
ମାମ୍ ହି ପାର୍ଥ ବ୍ୟପାଶ୍ରିତ୍ୟ ଯେ ଅପି ସ୍ୟୁଃ ପାପ-ଯୋନୟଃ ।
ସ୍ତ୍ରିୟଃ ବୈଶ୍ୟାଃ ତଥା ଶୂଦ୍ରାଃ ତେ ଅପି ଯାନ୍ତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୯-୩୨॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯେ ଅପି ହି ପାପ-ଯୋନୟଃ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ବୈଶ୍ୟାଃ ତଥା
ଶୂଦ୍ରାଃ ସ୍ୟୁଃ ତେ ଅପି ମାମ୍ ବ୍ୟପାଶ୍ରିତ୍ୟ, ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ଯାନ୍ତି ।
କିଂ ପୁନର୍ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ପୁଣ୍ୟା ଭକ୍ତା ରାଜର୍ଷୟସ୍ତଥା ।
ଅନିତ୍ୟମସୁଖଂ ଲୋକମିମଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ଭଜସ୍ୱ ମାମ୍ ॥ ୯-୩୩॥
କିମ୍ ପୁନଃ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ପୁଣ୍ୟାଃ ଭକ୍ତାଃ ରାଜର୍ଷୟଃ ତଥା ।
ଅନିତ୍ୟମ୍ ଅସୁଖମ୍ ଲୋକମ୍ ଇମମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଭଜସ୍ୱ ମାମ୍ ॥ ୯-୩୩॥
କିମ୍ ପୁନଃ ପୁଣ୍ୟାଃ ଭକ୍ତାଃ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ତଥା ରାଜର୍ଷୟଃ?
(ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱଂ) ଅନିତ୍ୟମ୍ ଅସୁଖମ୍ ଇମମ୍ ଲୋକମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ, ମାମ୍ ଭଜସ୍ୱ ।
ମନ୍ମନା ଭବ ମଦ୍ଭକ୍ତୋ ମଦ୍ୟାଜୀ ମାଂ ନମସ୍କୁରୁ ।
ମାମେବୈଷ୍ୟସି ଯୁକ୍ତ୍ୱୈବମାତ୍ମାନଂ ମତ୍ପରାୟଣଃ ॥ ୯-୩୪॥
ମତ୍-ମନାଃ ଭବ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ମତ୍-ଯାଜୀ ମାମ୍ ନମସ୍କୁରୁ ।
ମାମ୍ ଏବ ଏଷ୍ୟସି ଯୁକ୍ତ୍ୱା ଏବମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ମତ୍-ପରାୟଣଃ ॥ ୯-୩୪॥
(ତ୍ୱଂ) ମତ୍-ମନାଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ମତ୍-ଯାଜୀ (ଚ) ଭବ,
ମାମ୍ ମତ୍-ପରାୟଣଃ (ସନ୍) ନମସ୍କୁରୁ ଏବମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍
ଯୁକ୍ତ୍ୱା ମାମ୍ ଏବ ଏଷ୍ୟସି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ରାଜବିଦ୍ୟାରାଜଗୁହ୍ୟଯୋଗୋ ନାମ ନବମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୯॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ରାଜବିଦ୍ୟା-ରାଜଗୁହ୍ୟ-ଯୋଗଃ ନାମ ନବମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୯॥
ଅଥ ଦଶମୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ବିଭୂତିୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଦଶମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ବିଭୂତି-ଯୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଭୂୟ ଏବ ମହାବାହୋ ଶୃଣୁ ମେ ପରମଂ ବଚଃ ।
ଯତ୍ତେଽହଂ ପ୍ରୀୟମାଣାୟ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ହିତକାମ୍ୟଯା ॥ ୧୦-୧॥
ଭୂୟଃ ଏବ ମହାବାହୋ ଶୃଣୁ ମେ ପରମମ୍ ବଚଃ ।
ଯତ୍ ତେ ଅହମ୍ ପ୍ରୀୟମାଣାୟ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ହିତ-କାମ୍ୟଯା ॥ ୧୦-୧॥
ହେ ମହାବାହୋ! ଭୂୟଃ ଏବ ମେ ପରମମ୍ ବଚଃ ଶୃଣୁ ।
ପ୍ରୀୟମାଣାୟ ତେ ଯତ୍ ଅହମ୍ ହିତ-କାମ୍ୟଯା ବକ୍ଷ୍ୟାମି ।
ନ ମେ ବିଦୁଃ ସୁରଗଣାଃ ପ୍ରଭବଂ ନ ମହର୍ଷୟଃ ।
ଅହମାଦିର୍ହି ଦେବାନାଂ ମହର୍ଷୀଣାଂ ଚ ସର୍ୱଶଃ ॥ ୧୦-୨॥
ନ ମେ ବିଦୁଃ ସୁର-ଗଣାଃ ପ୍ରଭବମ୍ ନ ମହର୍ଷୟଃ ।
ଅହମ୍ ଆଦିଃ ହି ଦେବାନାମ୍ ମହର୍ଷୀଣାମ୍ ଚ ସର୍ୱଶଃ ॥ ୧୦-୨॥
ସୁର-ଗଣାଃ ମହର୍ଷୟଃ ଚ ମେ ପ୍ରଭବମ୍ ନ ବିଦୁଃ, ଅହମ୍ ହି
ଦେବାନାମ୍ ମହର୍ଷୀଣାମ୍ (ଚ) ସର୍ୱଶଃ ଆଦିଃ (ଅସ୍ମି)।
ଯୋ ମାମଜମନାଦିଂ ଚ ବେତ୍ତି ଲୋକମହେଶ୍ୱରମ୍ ।
ଅସମ୍ମୂଢଃ ସ ମର୍ତ୍ୟେଷୁ ସର୍ୱପାପୈଃ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୦-୩॥
ଯଃ ମାମ୍ ଅଜମ୍ ଅନାଦିମ୍ ଚ ବେତ୍ତି ଲୋକ-ମହେଶ୍ୱରମ୍ ।
ଅସମ୍ମୂଢଃ ସଃ ମର୍ତ୍ୟେଷୁ ସର୍ୱ-ପାପୈଃ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୦-୩॥
ଯଃ ମାମ୍ ଅଜମ୍ ଅନାଦିମ୍ ଲୋକ-ମହେଶ୍ୱରମ୍ ଚ ବେତ୍ତି,
ସଃ ମର୍ତ୍ୟେଷୁ ଅସମ୍ମୂଢଃ (ଭୂତ୍ୱା) ସର୍ୱ-ପାପୈଃ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ।
ବୁଦ୍ଧିର୍ଜ୍ଞାନମସମ୍ମୋହଃ କ୍ଷମା ସତ୍ୟଂ ଦମଃ ଶମଃ ।
ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ଭବୋଽଭାବୋ ଭୟଂ ଚାଭୟମେବ ଚ ॥ ୧୦-୪॥
ବୁଦ୍ଧିଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅସମ୍ମୋହଃ କ୍ଷମା ସତ୍ୟମ୍ ଦମଃ ଶମଃ ।
ସୁଖମ୍ ଦୁଃଖମ୍ ଭବଃ ଅଭାବଃ ଭୟମ୍ ଚ ଅଭୟମ୍ ଏବ ଚ ॥ ୧୦-୪॥
ବୁଦ୍ଧିଃ, ଜ୍ଞାନମ୍, ଅସମ୍ମୋହଃ, କ୍ଷମା, ସତ୍ୟମ୍, ଦମଃ,
ଶମଃ, ସୁଖମ୍, ଦୁଃଖମ୍, ଭବଃ, ଅଭାବଃ, ଭୟମ୍ ଚ
ଏବ ଅଭୟମ୍ ଚ
ଅହିଂସା ସମତା ତୁଷ୍ଟିସ୍ତପୋ ଦାନଂ ଯଶୋଽୟଶଃ ।
ଭବନ୍ତି ଭାବା ଭୂତାନାଂ ମତ୍ତ ଏବ ପୃଥଗ୍ୱିଧାଃ ॥ ୧୦-୫॥
ଅହିଂସା ସମତା ତୁଷ୍ଟିଃ ତପଃ ଦାନମ୍ ଯଶଃ ଅୟଶଃ ।
ଭବନ୍ତି ଭାବାଃ ଭୂତାନାମ୍ ମତ୍ତଃ ଏବ ପୃଥକ୍-ବିଧାଃ ॥ ୧୦-୫॥
ଅହିଂସା, ସମତା, ତୁଷ୍ଟିଃ, ତପଃ, ଦାନମ୍, ଯଶଃ, ଅୟଶଃ,
(ଇମେ) ଭୂତାନାମ୍ ପୃଥକ୍-ବିଧାଃ ଭାବାଃ ମତ୍ତଃ ଏବ ଭବନ୍ତି ।
ମହର୍ଷୟଃ ସପ୍ତ ପୂର୍ୱେ ଚତ୍ୱାରୋ ମନବସ୍ତଥା ।
ମଦ୍ଭାବା ମାନସା ଜାତା ଯେଷାଂ ଲୋକ ଇମାଃ ପ୍ରଜାଃ ॥ ୧୦-୬॥
ମହର୍ଷୟଃ ସପ୍ତ ପୂର୍ୱେ ଚତ୍ୱାରଃ ମନବଃ ତଥା ।
ମତ୍ ଭାବାଃ ମାନସାଃ ଜାତାଃ ଯେଷାମ୍ ଲୋକେ ଇମାଃ ପ୍ରଜାଃ ॥ ୧୦-୬॥
ପୂର୍ୱେ ସପ୍ତ ମହର୍ଷୟଃ ତଥା ଚତ୍ୱାରଃ ମନବଃ ମତ୍ ଭାବାଃ,
ମାନସାଃ ଜାତାଃ ଯେଷାମ୍ ଲୋକେ ଇମାଃ ପ୍ରଜାଃ ।
ଏତାଂ ବିଭୂତିଂ ଯୋଗଂ ଚ ମମ ଯୋ ବେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ସୋଽବିକମ୍ପେନ ଯୋଗେନ ଯୁଜ୍ୟତେ ନାତ୍ର ସଂଶୟଃ ॥ ୧୦-୭॥
ଏତାମ୍ ବିଭୂତିମ୍ ଯୋଗମ୍ ଚ ମମ ଯଃ ବେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ସଃ ଅବିକମ୍ପେନ ଯୋଗେନ ଯୁଜ୍ୟତେ ନ ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ॥ ୧୦-୭॥
ଯଃ ମମ ଏତାମ୍ ବିଭୂତିମ୍ ଯୋଗମ୍ ଚ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ବେତ୍ତି,
ସଃ ଅବିକମ୍ପେନ ଯୋଗେନ ଯୁଜ୍ୟତେ ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ନ ।
ଅହଂ ସର୍ୱସ୍ୟ ପ୍ରଭବୋ ମତ୍ତଃ ସର୍ୱଂ ପ୍ରବର୍ତତେ ।
ଇତି ମତ୍ୱା ଭଜନ୍ତେ ମାଂ ବୁଧା ଭାବସମନ୍ୱିତାଃ ॥ ୧୦-୮॥
ଅହମ୍ ସର୍ୱସ୍ୟ ପ୍ରଭବଃ ମତ୍ତଃ ସର୍ୱମ୍ ପ୍ରବର୍ତତେ ।
ଇତି ମତ୍ୱା ଭଜନ୍ତେ ମାମ୍ ବୁଧାଃ ଭାବ-ସମନ୍ୱିତାଃ ॥ ୧୦-୮॥
ଅହମ୍ ସର୍ୱସ୍ୟ ପ୍ରଭବଃ (ଅସ୍ମି), ମତ୍ତଃ ସର୍ୱମ୍ ପ୍ରବର୍ତତେ,
ଇତି ମତ୍ୱା ବୁଧାଃ ଭାବ-ସମନ୍ୱିତାଃ ମାମ୍ ଭଜନ୍ତେ ।
ମଚ୍ଚିତ୍ତା ମଦ୍ଗତପ୍ରାଣା ବୋଧୟନ୍ତଃ ପରସ୍ପରମ୍ ।
କଥୟନ୍ତଶ୍ଚ ମାଂ ନିତ୍ୟଂ ତୁଷ୍ୟନ୍ତି ଚ ରମନ୍ତି ଚ ॥ ୧୦-୯॥
ମତ୍ ଚିତ୍ତାଃ ମତ୍ ଗତ-ପ୍ରାଣାଃ ବୋଧୟନ୍ତଃ ପରସ୍ପରମ୍ ।
କଥୟନ୍ତଃ ଚ ମାମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ତୁଷ୍ୟନ୍ତି ଚ ରମନ୍ତି ଚ ॥ ୧୦-୯॥
ମତ୍ ଚିତ୍ତାଃ ମତ୍ ଗତ-ପ୍ରାଣାଃ ପରସ୍ପରମ୍ ମାମ୍ ବୋଧୟନ୍ତଃ
କଥୟନ୍ତଃ ଚ ନିତ୍ୟମ୍ ତୁଷ୍ୟନ୍ତି ଚ ।
ତେଷାଂ ସତତୟୁକ୍ତାନାଂ ଭଜତାଂ ପ୍ରୀତିପୂର୍ୱକମ୍ ।
ଦଦାମି ବୁଦ୍ଧିୟୋଗଂ ତଂ ଯେନ ମାମୁପୟାନ୍ତି ତେ ॥ ୧୦-୧୦॥
ତେଷାମ୍ ସତତ-ଯୁକ୍ତାନାମ୍ ଭଜତାମ୍ ପ୍ରୀତି-ପୂର୍ୱକମ୍ ।
ଦଦାମି ବୁଦ୍ଧି-ଯୋଗମ୍ ତମ୍ ଯେନ ମାମ୍ ଉପୟାନ୍ତି ତେ ॥ ୧୦-୧୦॥
(ଏବଂ) ସତତ-ଯୁକ୍ତାନାମ୍ ପ୍ରୀତି-ପୂର୍ୱକମ୍ ଭଜତାମ୍ ତେଷାମ୍
ତମ୍ ବୁଦ୍ଧି-ଯୋଗମ୍ ଦଦାମି ଯେନ ତେ ମାମ୍ ଉପୟାନ୍ତି ।
ତେଷାମେବାନୁକମ୍ପାର୍ଥମହମଜ୍ଞାନଜଂ ତମଃ ।
ନାଶୟାମ୍ୟାତ୍ମଭାବସ୍ଥୋ ଜ୍ଞାନଦୀପେନ ଭାସ୍ୱତା ॥ ୧୦-୧୧॥
ତେଷାମ୍ ଏବ ଅନୁକମ୍ପାର୍ଥମ୍ ଅହମ୍ ଅଜ୍ଞାନଜମ୍ ତମଃ ।
ନାଶୟାମି ଆତ୍ମ-ଭାବସ୍ଥଃ ଜ୍ଞାନ-ଦୀପେନ ଭାସ୍ୱତା ॥ ୧୦-୧୧॥
ତେଷାମ୍ ଏବ ଅନୁକମ୍ପାର୍ଥମ୍ ଅହମ୍ ଆତ୍ମ-ଭାବସ୍ଥଃ (ସନ୍)
ଭାସ୍ୱତା ଜ୍ଞାନ-ଦୀପେନ ଅଜ୍ଞାନଜମ୍ ତମଃ ନାଶୟାମି ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରଂ ଧାମ ପବିତ୍ରଂ ପରମଂ ଭବାନ୍ ।
ପୁରୁଷଂ ଶାଶ୍ୱତଂ ଦିବ୍ୟମାଦିଦେବମଜଂ ବିଭୁମ୍ ॥ ୧୦-୧୨॥
ଆହୁସ୍ତ୍ୱାମୃଷୟଃ ସର୍ୱେ ଦେବର୍ଷିର୍ନାରଦସ୍ତଥା ।
ଅସିତୋ ଦେବଲୋ ବ୍ୟାସଃ ସ୍ୱୟଂ ଚୈବ ବ୍ରବୀଷି ମେ ॥ ୧୦-୧୩॥
ପରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପରମ୍ ଧାମ ପବିତ୍ରମ୍ ପରମମ୍ ଭବାନ୍ ।
ପୁରୁଷମ୍ ଶାଶ୍ୱତମ୍ ଦିବ୍ୟମ୍ ଆଦିଦେବମ୍ ଅଜମ୍ ବିଭୁମ୍ ॥ ୧୦-୧୨॥
ଆହୁଃ ତ୍ୱାମ୍ ଋଷୟଃ ସର୍ୱେ ଦେବର୍ଷିଃ ନାରଦଃ ତଥା ।
ଅସିତଃ ଦେବଲଃ ବ୍ୟାସଃ ସ୍ୱୟମ୍ ଚ ଏବ ବ୍ରବୀଷି ମେ ॥ ୧୦-୧୩॥
ଭବାନ୍ ପରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ, ପରମ୍ ଧାମ, ପରମମ୍ ପବିତ୍ରମ୍ (ଅସ୍ତି) ।
ସର୍ୱେ ଋଷୟଃ ତ୍ୱାମ୍ ଶାଶ୍ୱତମ୍ ଦିବ୍ୟମ୍ ଆଦିଦେବମ୍ ଅଜମ୍
ବିଭୁମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଆହୁଃ । ତଥା ଦେବର୍ଷିଃ ନାରଦଃ ଅସିତଃ ଦେବଲଃ
ବ୍ୟାସଃ (କଥୟତି) (ତ୍ୱଂ) ଚ ସ୍ୱୟମ୍ ଏବ ମେ ବ୍ରବୀଷି ।
ସର୍ୱମେତଦୃତଂ ମନ୍ୟେ ଯନ୍ମାଂ ବଦସି କେଶବ ।
ନ ହି ତେ ଭଗବନ୍ୱ୍ୟକ୍ତିଂ ବିଦୁର୍ଦେବା ନ ଦାନବାଃ ॥ ୧୦-୧୪॥
ସର୍ୱମ୍ ଏତତ୍ ଋତମ୍ ମନ୍ୟେ ଯତ୍ ମାମ୍ ବଦସି କେଶବ ।
ନ ହି ତେ ଭଗବନ୍ ବ୍ୟକ୍ତିମ୍ ବିଦୁଃ ଦେବାଃ ନ ଦାନବାଃ ॥ ୧୦-୧୪॥
ହେ କେଶବ! ଯତ୍ ମାମ୍ (ତ୍ୱଂ) ବଦସି, (ତତ୍) ଏତତ୍ ସର୍ୱମ୍
(ଅହଂ) ଋତମ୍ ମନ୍ୟେ । ହେ ଭଗବନ୍! ନ ଦେବାଃ ନ ଦାନବାଃ
(ବା) ତେ ବ୍ୟକ୍ତିମ୍ ହି ବିଦୁଃ ।
ସ୍ୱୟମେବାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ବେତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ।
ଭୂତଭାବନ ଭୂତେଶ ଦେବଦେବ ଜଗତ୍ପତେ ॥ ୧୦-୧୫॥
ସ୍ୱୟମ୍ ଏବ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ବେତ୍ଥ ତ୍ୱମ୍ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ।
ଭୂତ-ଭାବନ ଭୂତ-ଈଶ ଦେବ-ଦେବ ଜଗତ୍-ପତେ ॥ ୧୦-୧୫॥
ହେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ! ଭୂତ-ଭାବନ, ଭୂତ-ଈଶ, ଦେବ-ଦେବ,
ହେ ଜଗତ୍-ପତେ! ତ୍ୱମ୍ ସ୍ୱୟମ୍ ଏବ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ବେତ୍ଥ ।
ବକ୍ତୁମର୍ହସ୍ୟଶେଷେଣ ଦିବ୍ୟା ହ୍ୟାତ୍ମବିଭୂତୟଃ ।
ଯାଭିର୍ୱିଭୂତିଭିର୍ଲୋକାନିମାଂସ୍ତ୍ୱଂ ବ୍ୟାପ୍ୟ ତିଷ୍ଠସି ॥ ୧୦-୧୬॥
ବକ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ଅଶେଷେଣ ଦିବ୍ୟାଃ ହି ଆତ୍ମ-ବିଭୂତୟଃ ।
ଯାଭିଃ ବିଭୂତିଭିଃ ଲୋକାନ୍ ଇମାନ୍ ତ୍ୱମ୍ ବ୍ୟାପ୍ୟ ତିଷ୍ଠସି ॥ ୧୦-୧୬॥
(ଅତଃ) ଯାଭିଃ ବିଭୂତିଭିଃ ତ୍ୱମ୍ ଇମାନ୍ ଲୋକାନ୍ ବ୍ୟାପ୍ୟ ତିଷ୍ଠସି,
(ତାଃ) ଦିବ୍ୟାଃ ଆତ୍ମ-ବିଭୂତୟଃ ହି ଅଶେଷେଣ ବକ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ।
କଥଂ ବିଦ୍ୟାମହଂ ଯୋଗିଂସ୍ତ୍ୱାଂ ସଦା ପରିଚିନ୍ତୟନ୍ ।
କେଷୁ କେଷୁ ଚ ଭାବେଷୁ ଚିନ୍ତ୍ୟୋଽସି ଭଗବନ୍ମୟା ॥ ୧୦-୧୭॥
କଥମ୍ ବିଦ୍ୟାମ୍ ଅହମ୍ ଯୋଗିନ୍ ତ୍ୱାମ୍ ସଦା ପରିଚିନ୍ତୟନ୍ ।
କେଷୁ କେଷୁ ଚ ଭାବେଷୁ ଚିନ୍ତ୍ୟଃ ଅସି ଭଗବନ୍ ମୟା ॥ ୧୦-୧୭॥
ହେ ଯୋଗିନ୍! ସଦା ପରିଚିନ୍ତୟନ୍ ଅହମ୍ ତ୍ୱାମ୍ କଥମ୍ ବିଦ୍ୟାମ୍ ?
ହେ ଭଗବନ୍! କେଷୁ କେଷୁ ଚ ଭାବେଷୁ (ତ୍ୱଂ) ମୟା ଚିନ୍ତ୍ୟଃ ଅସି ?
ବିସ୍ତରେଣାତ୍ମନୋ ଯୋଗଂ ବିଭୂତିଂ ଚ ଜନାର୍ଦନ ।
ଭୂୟଃ କଥୟ ତୃପ୍ତିର୍ହି ଶୃଣ୍ୱତୋ ନାସ୍ତି ମେଽମୃତମ୍ ॥ ୧୦-୧୮॥
ବିସ୍ତରେଣ ଆତ୍ମନଃ ଯୋଗମ୍ ବିଭୂତିମ୍ ଚ ଜନାର୍ଦନ ।
ଭୂୟଃ କଥୟ ତୃପ୍ତିଃ ହି ଶୃଣ୍ୱତଃ ନ ଅସ୍ତି ମେ ଅମୃତମ୍ ॥ ୧୦-୧୮॥
ହେ ଜନାର୍ଦନ! ଆତ୍ମନଃ ଯୋଗମ୍ ବିଭୂତିମ୍ ଚ ଭୂୟଃ ବିସ୍ତରେଣ
କଥୟ । (ଏତତ୍) ଅମୃତମ୍ ଶୃଣ୍ୱତଃ ହି ମେ ତୃପ୍ତିଃ ନ ଅସ୍ତି ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ହନ୍ତ ତେ କଥୟିଷ୍ୟାମି ଦିବ୍ୟା ହ୍ୟାତ୍ମବିଭୂତୟଃ ।
ପ୍ରାଧାନ୍ୟତଃ କୁରୁଶ୍ରେଷ୍ଠ ନାସ୍ତ୍ୟନ୍ତୋ ବିସ୍ତରସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୦-୧୯॥
ହନ୍ତ ତେ କଥୟିଷ୍ୟାମି ଦିବ୍ୟାଃ ହି ଆତ୍ମ-ବିଭୂତୟଃ ।
ପ୍ରାଧାନ୍ୟତଃ କୁରୁ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନ ଅସ୍ତି ଅନ୍ତଃ ବିସ୍ତରସ୍ୟ ମେ ॥ ୧୦-୧୯॥
ହେ କୁରୁ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ! ହନ୍ତ, ଦିବ୍ୟାଃ ଆତ୍ମ-ବିଭୂତୟଃ ପ୍ରାଧାନ୍ୟତଃ
ତେ କଥୟିଷ୍ୟାମି, ମେ ବିସ୍ତରସ୍ୟ ହି ଅନ୍ତଃ ନ ଅସ୍ତି ।
ଅହମାତ୍ମା ଗୁଡାକେଶ ସର୍ୱଭୂତାଶୟସ୍ଥିତଃ ।
ଅହମାଦିଶ୍ଚ ମଧ୍ୟଂ ଚ ଭୂତାନାମନ୍ତ ଏବ ଚ ॥ ୧୦-୨୦॥
ଅହମ୍ ଆତ୍ମା ଗୁଡାକା-ଈଶ ସର୍ୱ-ଭୂତ-ଆଶୟ-ସ୍ଥିତଃ ।
ଅହମ୍ ଆଦିଃ ଚ ମଧ୍ୟମ୍ ଚ ଭୂତାନାମ୍ ଅନ୍ତଃ ଏବ ଚ ॥ ୧୦-୨୦॥
ହେ ଗୁଡାକା-ଈଶ! ଅହମ୍, ସର୍ୱ-ଭୂତ-ଆଶୟ-ସ୍ଥିତଃ ଆତ୍ମା,
ଭୂତାନାମ୍ ଆଦିଃ ଚ ମଧ୍ୟମ୍ ଚ ଅନ୍ତଃ ଚ ଅହମ୍ ଏବ ।
ଆଦିତ୍ୟାନାମହଂ ବିଷ୍ଣୁର୍ଜ୍ୟୋତିଷାଂ ରବିରଂଶୁମାନ୍ ।
ମରୀଚିର୍ମରୁତାମସ୍ମି ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମହଂ ଶଶୀ ॥ ୧୦-୨୧॥
ଆଦିତ୍ୟାନାମ୍ ଅହମ୍ ବିଷ୍ଣୁଃ ଜ୍ୟୋତିଷାମ୍ ରବିଃ ଅଂଶୁମାନ୍ ।
ମରୀଚିଃ ମରୁତାମ୍ ଅସ୍ମି ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମ୍ ଅହମ୍ ଶଶୀ ॥ ୧୦-୨୧॥
ଆଦିତ୍ୟାନାମ୍ ବିଷ୍ଣୁଃ ଅହମ୍, ଜ୍ୟୋତିଷାମ୍ ଅଂଶୁମାନ୍ ରବିଃ,
ମରୁତାମ୍ ମରୀଚିଃ, ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମ୍ ଶଶୀ (ଚ) ଅହମ୍ ଅସ୍ମି ।
ବେଦାନାଂ ସାମବେଦୋଽସ୍ମି ଦେବାନାମସ୍ମି ବାସବଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ମନଶ୍ଚାସ୍ମି ଭୂତାନାମସ୍ମି ଚେତନା ॥ ୧୦-୨୨॥
ବେଦାନାମ୍ ସାମବେଦଃ ଅସ୍ମି ଦେବାନାମ୍ ଅସ୍ମି ବାସବଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ମନଃ ଚ ଅସ୍ମି ଭୂତାନାମ୍ ଅସ୍ମି ଚେତନା ॥ ୧୦-୨୨॥
ବେଦାନାମ୍ ସାମବେଦଃ (ଅହଂ), ଅସ୍ମି ଦେବାନାମ୍ ବାସବଃ ଅସ୍ମି,
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ମନଃ ଅସ୍ମି, ଭୂତାନାମ୍ ଚେତନା ଚ ଅସ୍ମି ।
ରୁଦ୍ରାଣାଂ ଶଙ୍କରଶ୍ଚାସ୍ମି ବିତ୍ତେଶୋ ଯକ୍ଷରକ୍ଷସାମ୍ ।
ବସୂନାଂ ପାବକଶ୍ଚାସ୍ମି ମେରୁଃ ଶିଖରିଣାମହମ୍ ॥ ୧୦-୨୩॥
ରୁଦ୍ରାଣାମ୍ ଶଙ୍କରଃ ଚ ଅସ୍ମି ବିତ୍ତ-ଈଶଃ ଯକ୍ଷ-ରକ୍ଷସାମ୍ ।
ବସୂନାମ୍ ପାବକଃ ଚ ଅସ୍ମି ମେରୁଃ ଶିଖରିଣାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୧୦-୨୩॥
ରୁଦ୍ରାଣାମ୍ ଶଙ୍କରଃ, ଯକ୍ଷ-ରକ୍ଷସାମ୍ ଚ ବିତ୍ତ-ଈଶଃ ଅସ୍ମି,
ବସୂନାମ୍ ପାବକଃ, ଶିଖରିଣାମ୍ ମେରୁଃ ଚ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି ।
ପୁରୋଧସାଂ ଚ ମୁଖ୍ୟଂ ମାଂ ବିଦ୍ଧି ପାର୍ଥ ବୃହସ୍ପତିମ୍ ।
ସେନାନୀନାମହଂ ସ୍କନ୍ଦଃ ସରସାମସ୍ମି ସାଗରଃ ॥ ୧୦-୨୪॥
ପୁରୋଧସାମ୍ ଚ ମୁଖ୍ୟମ୍ ମାମ୍ ବିଦ୍ଧି ପାର୍ଥ ବୃହସ୍ପତିମ୍ ।
ସେନାନୀନାମ୍ ଅହମ୍ ସ୍କନ୍ଦଃ ସରସାମ୍ ଅସ୍ମି ସାଗରଃ ॥ ୧୦-୨୪॥
ହେ ପାର୍ଥ! ପୁରୋଧସାମ୍ ଚ ମୁଖ୍ୟମ୍ ବୃହସ୍ପତିମ୍ ମାମ୍ ବିଦ୍ଧି,
ସେନାନୀନାମ୍ ସ୍କନ୍ଦଃ, ସରସାମ୍ ସାଗରଃ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି ।
ମହର୍ଷୀଣାଂ ଭୃଗୁରହଂ ଗିରାମସ୍ମ୍ୟେକମକ୍ଷରମ୍ ।
ଯଜ୍ଞାନାଂ ଜପୟଜ୍ଞୋଽସ୍ମି ସ୍ଥାବରାଣାଂ ହିମାଲୟଃ ॥ ୧୦-୨୫॥
ମହର୍ଷୀଣାମ୍ ଭୃଗୁଃ ଅହମ୍ ଗିରାମ୍ ଅସ୍ମି ଏକମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ।
ଯଜ୍ଞାନାମ୍ ଜପ-ଯଜ୍ଞଃ ଅସ୍ମି ସ୍ଥାବରାଣାମ୍ ହିମାଲୟଃ ॥ ୧୦-୨୫॥
ମହର୍ଷୀଣାମ୍ ଭୃଗୁଃ, ଗିରାମ୍ ଏକମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି,
ଯଜ୍ଞାନାମ୍ ଜପ-ଯଜ୍ଞଃ, ସ୍ଥାବରାଣାମ୍ ହିମାଲୟଃ (ଚ) ଅସ୍ମି ।
ଅଶ୍ୱତ୍ଥଃ ସର୍ୱବୃକ୍ଷାଣାଂ ଦେବର୍ଷୀଣାଂ ଚ ନାରଦଃ ।
ଗନ୍ଧର୍ୱାଣାଂ ଚିତ୍ରରଥଃ ସିଦ୍ଧାନାଂ କପିଲୋ ମୁନିଃ ॥ ୧୦-୨୬॥
ଅଶ୍ୱତ୍ଥଃ ସର୍ୱ-ବୃକ୍ଷାଣାମ୍ ଦେବର୍ଷୀଣାମ୍ ଚ ନାରଦଃ ।
ଗନ୍ଧର୍ୱାଣାମ୍ ଚିତ୍ରରଥଃ ସିଦ୍ଧାନାମ୍ କପିଲଃ ମୁନିଃ ॥ ୧୦-୨୬॥
ସର୍ୱ-ବୃକ୍ଷାଣାମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍ଥଃ, ଦେବର୍ଷୀଣାମ୍ ଚ ନାରଦଃ,
ଗନ୍ଧର୍ୱାଣାମ୍ ଚିତ୍ରରଥଃ, ସିଦ୍ଧାନାମ୍ କପିଲଃ ମୁନିଃ (ଅହଂ ଅସ୍ମି) ।
ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରବସମଶ୍ୱାନାଂ ବିଦ୍ଧି ମାମମୃତୋଦ୍ଭବମ୍ ।
ଐରାବତଂ ଗଜେନ୍ଦ୍ରାଣାଂ ନରାଣାଂ ଚ ନରାଧିପମ୍ ॥ ୧୦-୨୭॥
ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରବସମ୍ ଅଶ୍ୱାନାମ୍ ବିଦ୍ଧି ମାମ୍ ଅମୃତ-ଉଦ୍ଭବମ୍ ।
ଐରାବତମ୍ ଗଜେନ୍ଦ୍ରାଣାମ୍ ନରାଣାମ୍ ଚ ନରାଧିପମ୍ ॥ ୧୦-୨୭॥
ଅଶ୍ୱାନାମ୍ ଅମୃତ-ଉଦ୍ଭବମ୍ ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରବସମ୍, ଗଜେନ୍ଦ୍ରାଣାମ୍
ଐରାବତମ୍, ନରାଣାମ୍ ନରାଧିପମ୍ ଚ ମାମ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ଆୟୁଧାନାମହଂ ବଜ୍ରଂ ଧେନୂନାମସ୍ମି କାମଧୁକ୍ ।
ପ୍ରଜନଶ୍ଚାସ୍ମି କନ୍ଦର୍ପଃ ସର୍ପାଣାମସ୍ମି ବାସୁକିଃ ॥ ୧୦-୨୮॥
ଆୟୁଧାନାମ୍ ଅହମ୍ ବଜ୍ରମ୍ ଧେନୂନାମ୍ ଅସ୍ମି କାମଧୁକ୍ ।
ପ୍ରଜନଃ ଚ ଅସ୍ମି କନ୍ଦର୍ପଃ ସର୍ପାଣାମ୍ ଅସ୍ମି ବାସୁକିଃ ॥ ୧୦-୨୮॥
ଆୟୁଧାନାମ୍ ବଜ୍ରମ୍ ଅହମ୍, ଧେନୂନାମ୍ କାମଧୁକ୍
(ଅହଂ) ଅସ୍ମି, ପ୍ରଜନଃ କନ୍ଦର୍ପଃ ଅସ୍ମି, ସର୍ପାଣାମ୍ ବାସୁକିଃ ଚ ଅସ୍ମି ।
ଅନନ୍ତଶ୍ଚାସ୍ମି ନାଗାନାଂ ବରୁଣୋ ଯାଦସାମହମ୍ ।
ପିତୄଣାମର୍ୟମା ଚାସ୍ମି ଯମଃ ସଂୟମତାମହମ୍ ॥ ୧୦-୨୯॥
ଅନନ୍ତଃ ଚ ଅସ୍ମି ନାଗାନାମ୍ ବରୁଣଃ ଯାଦସାମ୍ ଅହମ୍ ।
ପିତୄଣାମ୍ ଅର୍ୟମା ଚ ଅସ୍ମି ଯମଃ ସଂୟମତାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୧୦-୨୯॥
ନାଗାନାମ୍ ଅନନ୍ତଃ, ଯାଦସାମ୍ ବରୁଣଃ ଚ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି,
ପିତୄଣାମ୍ ଅର୍ୟମା ଚ, ସଂୟମତାମ୍ ଯମଃ (ଚ) ଅହମ୍ ଅସ୍ମି ।
ପ୍ରହ୍ଲାଦଶ୍ଚାସ୍ମି ଦୈତ୍ୟାନାଂ କାଲଃ କଲୟତାମହମ୍ ।
ମୃଗାଣାଂ ଚ ମୃଗେନ୍ଦ୍ରୋଽହଂ ବୈନତେୟଶ୍ଚ ପକ୍ଷିଣାମ୍ ॥ ୧୦-୩୦॥
ପ୍ରହ୍ଲାଦଃ ଚ ଅସ୍ମି ଦୈତ୍ୟାନାମ୍ କାଲଃ କଲୟତାମ୍ ଅହମ୍ ।
ମୃଗାଣାମ୍ ଚ ମୃଗେନ୍ଦ୍ରଃ ଅହମ୍ ବୈନତେୟଃ ଚ ପକ୍ଷିଣାମ୍ ॥ ୧୦-୩୦॥
ଦୈତ୍ୟାନାମ୍ ପ୍ରହ୍ଲାଦଃ, କଲୟତାମ୍ କାଲଃ ଚ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି,
ମୃଗାଣାମ୍ ମୃଗେନ୍ଦ୍ରଃ ଚ, ପକ୍ଷିଣାମ୍ ବୈନତେୟଃ ଚ ଅହମ୍ (ଅସ୍ମି) ।
ପବନଃ ପବତାମସ୍ମି ରାମଃ ଶସ୍ତ୍ରଭୃତାମହମ୍ ।
ଝଷାଣାଂ ମକରଶ୍ଚାସ୍ମି ସ୍ରୋତସାମସ୍ମି ଜାହ୍ନବୀ ॥ ୧୦-୩୧॥
ପବନଃ ପବତାମ୍ ଅସ୍ମି ରାମଃ ଶସ୍ତ୍ର-ଭୃତାମ୍ ଅହମ୍ ।
ଝଷାଣାମ୍ ମକରଃ ଚ ଅସ୍ମି ସ୍ରୋତସାମ୍ ଅସ୍ମି ଜାହ୍ନବୀ ॥ ୧୦-୩୧॥
ପବତାମ୍ ପବନଃ ଅସ୍ମି, ଶସ୍ତ୍ର-ଭୃତାମ୍ ଚ ରାମଃ ଅହମ୍ (ଅସ୍ମି),
ଝଷାଣାମ୍ ମକରଃ ଅସ୍ମି, ସ୍ରୋତସାମ୍ ଜାହ୍ନବୀ ଚ (ଅହଂ) ଅସ୍ମି ।
ସର୍ଗାଣାମାଦିରନ୍ତଶ୍ଚ ମଧ୍ୟଂ ଚୈବାହମର୍ଜୁନ ।
ଅଧ୍ୟାତ୍ମବିଦ୍ୟା ବିଦ୍ୟାନାଂ ବାଦଃ ପ୍ରବଦତାମହମ୍ ॥ ୧୦-୩୨॥
ସର୍ଗାଣାମ୍ ଆଦିଃ ଅନ୍ତଃ ଚ ମଧ୍ୟମ୍ ଚ ଏବ ଅହମ୍ ଅର୍ଜୁନ ।
ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ବିଦ୍ୟା ବିଦ୍ୟାନାମ୍ ବାଦଃ ପ୍ରବଦତାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୧୦-୩୨॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ସର୍ଗାଣାମ୍ ଆଦିଃ ମଧ୍ୟମ୍ ଚ ଅନ୍ତଃ ଚ ଏବ ଅହମ୍
(ଅସ୍ମି), ବିଦ୍ୟାନାମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ବିଦ୍ୟା, ପ୍ରବଦତାମ୍ ବାଦଃ ଅହମ୍ (ଅସ୍ମି)।
ଅକ୍ଷରାଣାମକାରୋଽସ୍ମି ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଃ ସାମାସିକସ୍ୟ ଚ ।
ଅହମେବାକ୍ଷୟଃ କାଲୋ ଧାତାହଂ ବିଶ୍ୱତୋମୁଖଃ ॥ ୧୦-୩୩॥
ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ ଅକାରଃ ଅସ୍ମି ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଃ ସାମାସିକସ୍ୟ ଚ ।
ଅହମ୍ ଏବ ଅକ୍ଷୟଃ କାଲଃ ଧାତା ଅହଂ ବିଶ୍ୱତୋମୁଖଃ ॥ ୧୦-୩୩॥
ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ ଅକାରଃ, ସାମାସିକସ୍ୟ ଚ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଃ,
ଅକ୍ଷୟଃ କାଲଃ ଅହମ୍ ଏବ, ବିଶ୍ୱତୋମୁଖଃ ଧାତା (ଚ) ଅହଂ ଅସ୍ମି ।
ମୃତ୍ୟୁଃ ସର୍ୱହରଶ୍ଚାହମୁଦ୍ଭବଶ୍ଚ ଭବିଷ୍ୟତାମ୍ ।
କୀର୍ତିଃ ଶ୍ରୀର୍ୱାକ୍ଚ ନାରୀଣାଂ ସ୍ମୃତିର୍ମେଧା ଧୃତିଃ କ୍ଷମା ॥ ୧୦-୩୪॥
ମୃତ୍ୟୁଃ ସର୍ୱ-ହରଃ ଚ ଅହମ୍ ଉଦ୍ଭବଃ ଚ ଭବିଷ୍ୟତାମ୍ ।
କୀର୍ତିଃ ଶ୍ରୀଃ ବାକ୍ ଚ ନାରୀଣାମ୍ ସ୍ମୃତିଃ ମେଧା ଧୃତିଃ କ୍ଷମା ॥ ୧୦-୩୪॥
ସର୍ୱ-ହରଃ ମୃତ୍ୟୁଃ, ଭବିଷ୍ୟତାମ୍ ଉଦ୍ଭବଃ ଚ ଅହମ୍
ନାରୀଣାମ୍ ଚ କୀର୍ତିଃ ଶ୍ରୀଃ ବାକ୍ ସ୍ମୃତିଃ ମେଧା ଧୃତିଃ
କ୍ଷମା ଚ (ଅହଂ ଅସ୍ମି)।
ବୃହତ୍ସାମ ତଥା ସାମ୍ନାଂ ଗାୟତ୍ରୀ ଛନ୍ଦସାମହମ୍ ।
ମାସାନାଂ ମାର୍ଗଶୀର୍ଷୋଽହମୃତୂନାଂ କୁସୁମାକରଃ ॥ ୧୦-୩୫॥
ବୃହତ୍-ସାମ ତଥା ସାମ୍ନାମ୍ ଗାୟତ୍ରୀ ଛନ୍ଦସାମ୍ ଅହମ୍ ।
ମାସାନାମ୍ ମାର୍ଗଶୀର୍ଷଃ ଅହମ୍ ଋତୂନାମ୍ କୁସୁମାକରଃ ॥ ୧୦-୩୫॥
ସାମ୍ନାମ୍ ବୃହତ୍-ସାମ, ତଥା ଛନ୍ଦସାମ୍ ଗାୟତ୍ରୀ ଅହମ୍,
ମାସାନାମ୍ ମାର୍ଗଶୀର୍ଷଃ, ଋତୂନାମ୍ କୁସୁମାକରଃ ଅହମ୍ (ଅସ୍ମି) ।
ଦ୍ୟୂତଂ ଛଲୟତାମସ୍ମି ତେଜସ୍ତେଜସ୍ୱିନାମହମ୍ ।
ଜୟୋଽସ୍ମି ବ୍ୟବସାୟୋଽସ୍ମି ସତ୍ତ୍ୱଂ ସତ୍ତ୍ୱବତାମହମ୍ ॥ ୧୦-୩୬॥
ଦ୍ୟୂତମ୍ ଛଲୟତାମ୍ ଅସ୍ମି ତେଜଃ ତେଜସ୍ୱିନାମ୍ ଅହମ୍ ।
ଜୟଃ ଅସ୍ମି ବ୍ୟବସାୟଃ ଅସ୍ମି ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ସତ୍ତ୍ୱବତାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୧୦-୩୬॥
ଛଲୟତାମ୍ ଦ୍ୟୂତମ୍, ତେଜସ୍ୱିନାମ୍ ତେଜଃ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି,
ଜୟଃ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି, ବ୍ୟବସାୟଃ (ଅହମ୍) ଅସ୍ମି, ସତ୍ତ୍ୱବତାମ୍
ସତ୍ତ୍ୱମ୍ (ଅହମ୍ ଅସ୍ମି)।
ବୃଷ୍ଣୀନାଂ ବାସୁଦେବୋଽସ୍ମି ପାଣ୍ଡବାନାଂ ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ମୁନୀନାମପ୍ୟହଂ ବ୍ୟାସଃ କବୀନାମୁଶନା କବିଃ ॥ ୧୦-୩୭॥
ବୃଷ୍ଣୀନାମ୍ ବାସୁଦେବଃ ଅସ୍ମି ପାଣ୍ଡବାନାମ୍ ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ମୁନୀନାମ୍ ଅପି ଅହଂ ବ୍ୟାସଃ କବୀନାମ୍ ଉଶନା କବିଃ ॥ ୧୦-୩୭॥
ବୃଷ୍ଣୀନାମ୍ ବାସୁଦେବଃ, ପାଣ୍ଡବାନାମ୍ ଧନଞ୍ଜୟଃ ଅସ୍ମି,
ମୁନୀନାମ୍ ଅପି ବ୍ୟାସଃ (ଅହଂ), କବୀନାମ୍ ଉଶନା କବିଃ (ଅହଂ ଅସ୍ମି)।
ଦଣ୍ଡୋ ଦମୟତାମସ୍ମି ନୀତିରସ୍ମି ଜିଗୀଷତାମ୍ ।
ମୌନଂ ଚୈବାସ୍ମି ଗୁହ୍ୟାନାଂ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାନବତାମହମ୍ ॥ ୧୦-୩୮॥
ଦଣ୍ଡଃ ଦମୟତାମ୍ ଅସ୍ମି ନୀତିଃ ଅସ୍ମି ଜିଗୀଷତାମ୍ ।
ମୌନମ୍ ଚ ଏବ ଅସ୍ମି ଗୁହ୍ୟାନାମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞାନବତାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୧୦-୩୮॥
ଦମୟତାମ୍ ଦଣ୍ଡଃ ଅସ୍ମି, ଜିଗୀଷତାମ୍ ନୀତିଃ ଅସ୍ମି । ଗୁହ୍ୟାନାମ୍
ମୌନମ୍, ଜ୍ଞାନବତାମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଚ ଏବ ଅହମ୍ ଅସ୍ମି ।
ଯଚ୍ଚାପି ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ବୀଜଂ ତଦହମର୍ଜୁନ ।
ନ ତଦସ୍ତି ବିନା ଯତ୍ସ୍ୟାନ୍ମୟା ଭୂତଂ ଚରାଚରମ୍ ॥ ୧୦-୩୯॥
ଯତ୍ ଚ ଅପି ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ବୀଜମ୍ ତତ୍ ଅହମ୍ ଅର୍ଜୁନ ।
ନ ତତ୍ ଅସ୍ତି ବିନା ଯତ୍ ସ୍ୟାତ୍ ମୟା ଭୂତମ୍ ଚର-ଅଚରମ୍ ॥ ୧୦-୩୯॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଚ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ଯତ୍ ବୀଜମ୍ ତତ୍ ଅପି ଅହମ୍ (ଅସ୍ମି),
ଯତ୍ ଚର-ଅଚରମ୍ ଭୂତମ୍ ସ୍ୟାତ୍ ତତ୍ ମୟା ବିନା ନ ଅସ୍ତି ।
ନାନ୍ତୋଽସ୍ତି ମମ ଦିବ୍ୟାନାଂ ବିଭୂତୀନାଂ ପରନ୍ତପ ।
ଏଷ ତୂଦ୍ଦେଶତଃ ପ୍ରୋକ୍ତୋ ବିଭୂତେର୍ୱିସ୍ତରୋ ମୟା ॥ ୧୦-୪୦॥
ନ ଅନ୍ତଃ ଅସ୍ତି ମମ ଦିବ୍ୟାନାମ୍ ବିଭୂତୀନାମ୍ ପରନ୍ତପ ।
ଏଷଃ ତୁ ଉଦ୍ଦେଶତଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ବିଭୂତେଃ ବିସ୍ତରଃ ମୟା ॥ ୧୦-୪୦॥
ହେ ପରନ୍ତପ! ମମ ଦିବ୍ୟାନାମ୍ ବିଭୂତୀନାମ୍ ଅନ୍ତଃ ନ ଅସ୍ତି,
ଏଷଃ ତୁ ବିଭୂତେଃ ବିସ୍ତରଃ ମୟା ଉଦ୍ଦେଶତଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ।
ଯଦ୍ୟଦ୍ୱିଭୂତିମତ୍ସତ୍ତ୍ୱଂ ଶ୍ରୀମଦୂର୍ଜିତମେବ ବା ।
ତତ୍ତଦେବାବଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ ମମ ତେଜୋଂଽଶସମ୍ଭବମ୍ ॥ ୧୦-୪୧॥
ଯତ୍ ଯତ୍ ବିଭୂତିମତ୍ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ଶ୍ରୀମତ୍ ଊର୍ଜିତମ୍ ଏବ ବା ।
ତତ୍ ତତ୍ ଅବଗଚ୍ଛ ତ୍ୱମ୍ ମମ ତେଜଃ ଅଂଶ-ସମ୍ଭବମ୍ ॥ ୧୦-୪୧॥
ଯତ୍ ଯତ୍ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ବିଭୂତିମତ୍, ଶ୍ରୀମତ୍ ଊର୍ଜିତମ୍ ଏବ ବା
(ଅସ୍ତି), ତତ୍ ତତ୍ ମମ ତେଜଃ ଅଂଶ-ସମ୍ଭବମ୍ (ଅସ୍ତି ଇତି)
ତ୍ୱମ୍ ଅବଗଚ୍ଛ ।
ଅଥବା ବହୁନୈତେନ କିଂ ଜ୍ଞାତେନ ତବାର୍ଜୁନ ।
ବିଷ୍ଟଭ୍ୟାହମିଦଂ କୃତ୍ସ୍ନମେକାଂଶେନ ସ୍ଥିତୋ ଜଗତ୍ ॥ ୧୦-୪୨॥
ଅଥବା ବହୁନା ଏତେନ କିମ୍ ଜ୍ଞାତେନ ତବ ଅର୍ଜୁନ ।
ବିଷ୍ଟଭ୍ୟ ଅହମ୍ ଇଦମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଏକ-ଅଂଶେନ ସ୍ଥିତଃ ଜଗତ୍ ॥ ୧୦-୪୨॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଅଥବା ଏତେନ ବହୁନା ଜ୍ଞାତେନ ତବ କିମ୍? ଅହମ୍
ଇଦମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଜଗତ୍ ଏକ-ଅଂଶେନ ବିଷ୍ଟଭ୍ୟ ସ୍ଥିତଃ (ଅସ୍ମି ଇତି ତ୍ୱଂ ବିଦ୍ଧି) ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ବିଭୂତିୟୋଗୋ ନାମ ଦଶମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୦॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ବିଭୂତି-ଯୋଗଃ ନାମ ଦଶମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୦॥
ଅଥୈକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ବିଶ୍ୱରୂପଦର୍ଶନୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଏକାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ବିଶ୍ୱ-ରୂପ-ଦର୍ଶନ-ଯୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ମଦନୁଗ୍ରହାୟ ପରମଂ ଗୁହ୍ୟମଧ୍ୟାତ୍ମସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ଯତ୍ତ୍ୱୟୋକ୍ତଂ ବଚସ୍ତେନ ମୋହୋଽୟଂ ବିଗତୋ ମମ ॥ ୧୧-୧॥
ମତ୍ ଅନୁଗ୍ରହାୟ ପରମମ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ଯତ୍ ତ୍ୱୟା ଉକ୍ତମ୍ ବଚଃ ତେନ ମୋହଃ ଅୟମ୍ ବିଗତଃ ମମ ॥ ୧୧-୧॥
ତ୍ୱୟା ମତ୍ ଅନୁଗ୍ରହାୟ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ସଂଜ୍ଞିତମ୍ ଯତ୍ ପରମମ୍
ଗୁହ୍ୟମ୍ ବଚଃ ଉକ୍ତମ୍, ତେନ ମମ ଅୟମ୍ ମୋହଃ ବିଗତଃ ।
ଭବାପ୍ୟଯୌ ହି ଭୂତାନାଂ ଶ୍ରୁତୌ ବିସ୍ତରଶୋ ମୟା ।
ତ୍ୱତ୍ତଃ କମଲପତ୍ରାକ୍ଷ ମାହାତ୍ମ୍ୟମପି ଚାବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୧-୨॥
ଭବ ଅପି ଅୟୌ ହି ଭୂତାନାମ୍ ଶ୍ରୁତୌ ବିସ୍ତରଶଃ ମୟା ।
ତ୍ୱତ୍ତଃ କମଲ-ପତ୍ର-ଅକ୍ଷ ମାହାତ୍ମ୍ୟମ୍ ଅପି ଚ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୧-୨॥
ହେ କମଲ-ପତ୍ର-ଅକ୍ଷ! ଭୂତାନାମ୍ ଭବ ଅପି ଅୟୌ ମୟା ତ୍ୱତ୍ତଃ
ବିସ୍ତରଶଃ ଶ୍ରୁତୌ ହି; ଅବ୍ୟଯମ୍ ମାହାତ୍ମ୍ୟମ୍ ଅପି ଚ (ଶ୍ରୁତଂ) ।
ଏବମେତଦ୍ୟଥାତ୍ଥ ତ୍ୱମାତ୍ମାନଂ ପରମେଶ୍ୱର ।
ଦ୍ରଷ୍ଟୁମିଚ୍ଛାମି ତେ ରୂପମୈଶ୍ୱରଂ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ॥ ୧୧-୩॥
ଏବମ୍ ଏତତ୍ ଯଥା ଆତ୍ଥ ତ୍ୱମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ପରମେଶ୍ୱର ।
ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ତେ ରୂପମ୍ ଐଶ୍ୱରମ୍ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ॥ ୧୧-୩॥
ହେ ପରମେଶ୍ୱର! ଯଥା ଏବମ୍ ତ୍ୱମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ଥ, ଏତତ୍
ହେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ! ତେ ଐଶ୍ୱରମ୍ ରୂପମ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ।
ମନ୍ୟସେ ଯଦି ତଚ୍ଛକ୍ୟଂ ମୟା ଦ୍ରଷ୍ଟୁମିତି ପ୍ରଭୋ ।
ଯୋଗେଶ୍ୱର ତତୋ ମେ ତ୍ୱଂ ଦର୍ଶୟାତ୍ମାନମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୧-୪॥
ମନ୍ୟସେ ଯଦି ତତ୍ ଶକ୍ୟମ୍ ମୟା ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇତି ପ୍ରଭୋ ।
ଯୋଗେଶ୍ୱର ତତଃ ମେ ତ୍ୱମ୍ ଦର୍ଶୟ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୧-୪॥
ହେ ଯୋଗେଶ୍ୱର ପ୍ରଭୋ! ମୟା ତତ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଶକ୍ୟମ୍ ଇତି ତ୍ୱମ୍
ଯଦି ମନ୍ୟସେ, ତତଃ ମେ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଦର୍ଶୟ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପଶ୍ୟ ମେ ପାର୍ଥ ରୂପାଣି ଶତଶୋଽଥ ସହସ୍ରଶଃ ।
ନାନାବିଧାନି ଦିବ୍ୟାନି ନାନାବର୍ଣାକୃତୀନି ଚ ॥ ୧୧-୫॥
ପଶ୍ୟ ମେ ପାର୍ଥ ରୂପାଣି ଶତଶଃ ଅଥ ସହସ୍ରଶଃ ।
ନାନା-ବିଧାନି ଦିବ୍ୟାନି ନାନା-ବର୍ଣ-ଆକୃତୀନି ଚ ॥ ୧୧-୫॥
ହେ ପାର୍ଥ! ମେ ନାନା-ବିଧାନି, ନାନା-ବର୍ଣ-ଆକୃତୀନି, ଦିବ୍ୟାନି ଚ
ଶତଶଃ ଅଥ ସହସ୍ରଶଃ ରୂପାଣି ପଶ୍ୟ ।
ପଶ୍ୟାଦିତ୍ୟାନ୍ୱସୂନ୍ ରୁଦ୍ରାନଶ୍ୱିନୌ ମରୁତସ୍ତଥା ।
ବହୂନ୍ୟଦୃଷ୍ଟପୂର୍ୱାଣି ପଶ୍ୟାଶ୍ଚର୍ୟାଣି ଭାରତ ॥ ୧୧-୬॥
ପଶ୍ୟ ଆଦିତ୍ୟାନ୍ ବସୂନ୍ ରୁଦ୍ରାନ୍ ଅଶ୍ୱିନୌ ମରୁତାଃ ତଥା ।
ବହୂନି ଅଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ୱାଣି ପଶ୍ୟ ଆଶ୍ଚର୍ୟାଣି ଭାରତ ॥ ୧୧-୬॥
ହେ ଭାରତ! ଆଦିତ୍ୟାନ୍, ବସୂନ୍, ରୁଦ୍ରାନ୍, ଅଶ୍ୱିନୌ ତଥା
ମରୁତାଃ ପଶ୍ୟ, ଅଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ୱାଣି ବହୂନି ଆଶ୍ଚର୍ୟାଣି (ଚ) ପଶ୍ୟ ।
ଇହୈକସ୍ଥଂ ଜଗତ୍କୃତ୍ସ୍ନଂ ପଶ୍ୟାଦ୍ୟ ସଚରାଚରମ୍ ।
ମମ ଦେହେ ଗୁଡାକେଶ ଯଚ୍ଚାନ୍ୟଦ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମିଚ୍ଛସି ॥ ୧୧-୭॥
ଇହ ଏକସ୍ଥମ୍ ଜଗତ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ପଶ୍ୟ ଅଦ୍ୟ ସଚର-ଅଚରମ୍ ।
ମମ ଦେହେ ଗୁଡାକେଶ ଯତ୍ ଚ ଅନ୍ୟତ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛସି ॥ ୧୧-୭॥
ହେ ଗୁଡାକେଶ! କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ସଚର-ଅଚରମ୍ ଜଗତ୍, ଯତ୍ ଅନ୍ୟତ୍
ଚ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛସି, (ତତ୍ ଅପି) ଇହ ମମ ଦେହେ ଏକସ୍ଥମ୍ ଅଦ୍ୟ ପଶ୍ୟ ।
ନ ତୁ ମାଂ ଶକ୍ୟସେ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମନେନୈବ ସ୍ୱଚକ୍ଷୁଷା ।
ଦିବ୍ୟଂ ଦଦାମି ତେ ଚକ୍ଷୁଃ ପଶ୍ୟ ମେ ଯୋଗମୈଶ୍ୱରମ୍ ॥ ୧୧-୮॥
ନ ତୁ ମାମ୍ ଶକ୍ୟସେ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଅନେନ ଏବ ସ୍ୱ-ଚକ୍ଷୁଷା ।
ଦିବ୍ୟମ୍ ଦଦାମି ତେ ଚକ୍ଷୁଃ ପଶ୍ୟ ମେ ଯୋଗମ୍ ଐଶ୍ୱରମ୍ ॥ ୧୧-୮॥
ଅନେନ ଏବ ସ୍ୱ-ଚକ୍ଷୁଷା ତୁ ମାମ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ନ ଶକ୍ୟସେ, (ଅତ ଏବ)
ଦିବ୍ୟମ୍ ଚକ୍ଷୁଃ ତେ ଦଦାମି, ମେ ଐଶ୍ୱରମ୍ ଯୋଗମ୍ ପଶ୍ୟ ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଏବମୁକ୍ତ୍ୱା ତତୋ ରାଜନ୍ମହାୟୋଗେଶ୍ୱରୋ ହରିଃ ।
ଦର୍ଶୟାମାସ ପାର୍ଥାୟ ପରମଂ ରୂପମୈଶ୍ୱରମ୍ ॥ ୧୧-୯॥
ଏବମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା ତତଃ ରାଜନ୍ ମହା-ଯୋଗ-ଈଶ୍ୱରଃ ହରିଃ ।
ଦର୍ଶୟାମାସ ପାର୍ଥାୟ ପରମମ୍ ରୂପମ୍ ଐଶ୍ୱରମ୍ ॥ ୧୧-୯॥
ହେ ରାଜନ୍! ଏବମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା, ତତଃ ମହା-ଯୋଗ-ଈଶ୍ୱରଃ ହରିଃ ପାର୍ଥାୟ
ପରମମ୍ ଐଶ୍ୱରମ୍ ରୂପମ୍ ଦର୍ଶୟାମାସ ।
ଅନେକବକ୍ତ୍ରନୟନମନେକାଦ୍ଭୁତଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅନେକଦିବ୍ୟାଭରଣଂ ଦିବ୍ୟାନେକୋଦ୍ୟତାୟୁଧମ୍ ॥ ୧୧-୧୦॥
ଅନେକ-ବକ୍ତ୍ର-ନୟନମ୍ ଅନେକ-ଅଦ୍ଭୁତ-ଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅନେକ-ଦିବ୍ୟ-ଆଭରଣମ୍ ଦିବ୍ୟ-ଅନେକ-ଉଦ୍ୟତ-ଆୟୁଧମ୍ ॥ ୧୧-୧୦॥
ଅନେକ-ବକ୍ତ୍ର-ନୟନମ୍, ଅନେକ-ଅଦ୍ଭୁତ-ଦର୍ଶନମ୍,
ଅନେକ-ଦିବ୍ୟ-ଆଭରଣମ୍, ଦିବ୍ୟ-ଅନେକ-ଉଦ୍ୟତ-ଆୟୁଧମ୍,
ଦିବ୍ୟମାଲ୍ୟାମ୍ବରଧରଂ ଦିବ୍ୟଗନ୍ଧାନୁଲେପନମ୍ ।
ସର୍ୱାଶ୍ଚର୍ୟମୟଂ ଦେବମନନ୍ତଂ ବିଶ୍ୱତୋମୁଖମ୍ ॥ ୧୧-୧୧॥
ଦିବ୍ୟ-ମାଲ୍ୟ-ଅମ୍ବର-ଧରମ୍ ଦିବ୍ୟ-ଗନ୍ଧ-ଅନୁଲେପନମ୍ ।
ସର୍ୱ-ଆଶ୍ଚର୍ୟମୟମ୍ ଦେବମ୍ ଅନନ୍ତମ୍ ବିଶ୍ୱତୋମୁଖମ୍ ॥ ୧୧-୧୧॥
ଦିବ୍ୟ-ମାଲ୍ୟ-ଅମ୍ବର-ଧରମ୍, ଦିବ୍ୟ-ଗନ୍ଧ-ଅନୁଲେପନମ୍,
ସର୍ୱ-ଆଶ୍ଚର୍ୟମୟମ୍, ଅନନ୍ତମ୍, ବିଶ୍ୱତୋମୁଖମ୍
ଦେବମ୍ (ଅର୍ଜୁନଃ ଅପଶ୍ୟତ୍) ।
ଦିବି ସୂର୍ୟସହସ୍ରସ୍ୟ ଭବେଦ୍ୟୁଗପଦୁତ୍ଥିତା ।
ଯଦି ଭାଃ ସଦୃଶୀ ସା ସ୍ୟାଦ୍ଭାସସ୍ତସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୧୧-୧୨॥
ଦିବି ସୂର୍ୟ-ସହସ୍ରସ୍ୟ ଭବେତ୍ ଯୁଗପତ୍ ଉତ୍ଥିତା ।
ଯଦି ଭାଃ ସଦୃଶୀ ସା ସ୍ୟାତ୍ ଭାସଃ ତସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୧୧-୧୨॥
ଯଦି ଦିବି ସୂର୍ୟ-ସହସ୍ରସ୍ୟ ଭାଃ ଯୁଗପତ୍ ଉତ୍ଥିତା ଭବେତ୍,
(ତର୍ହି) ସା ତସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ଭାସଃ ସଦୃଶୀ ସ୍ୟାତ୍ ।
ତତ୍ରୈକସ୍ଥଂ ଜଗତ୍କୃତ୍ସ୍ନଂ ପ୍ରବିଭକ୍ତମନେକଧା ।
ଅପଶ୍ୟଦ୍ଦେବଦେବସ୍ୟ ଶରୀରେ ପାଣ୍ଡବସ୍ତଦା ॥ ୧୧-୧୩॥
ତତ୍ର ଏକସ୍ଥମ୍ ଜଗତ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ପ୍ରବିଭକ୍ତମ୍ ଅନେକଧା ।
ଅପଶ୍ୟତ୍ ଦେବ-ଦେବସ୍ୟ ଶରୀରେ ପାଣ୍ଡବଃ ତଦା ॥ ୧୧-୧୩॥
ପାଣ୍ଡବଃ ତଦା ଅନେକଧା ପ୍ରବିଭକ୍ତମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଜଗତ୍,
ତତ୍ର ଦେବ-ଦେବସ୍ୟ ଶରୀରେ ଏକସ୍ଥମ୍ ଅପଶ୍ୟତ୍ ।
ତତଃ ସ ବିସ୍ମୟାବିଷ୍ଟୋ ହୃଷ୍ଟରୋମା ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ପ୍ରଣମ୍ୟ ଶିରସା ଦେବଂ କୃତାଞ୍ଜଲିରଭାଷତ ॥ ୧୧-୧୪॥
ତତଃ ସଃ ବିସ୍ମୟ-ଆବିଷ୍ଟଃ ହୃଷ୍ଟ-ରୋମା ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ପ୍ରଣମ୍ୟ ଶିରସା ଦେବମ୍ କୃତ-ଅଞ୍ଜଲିଃ ଅଭାଷତ ॥ ୧୧-୧୪॥
ତତଃ ବିସ୍ମୟ-ଆବିଷ୍ଟଃ ହୃଷ୍ଟ-ରୋମା ସଃ ଧନଞ୍ଜୟଃ, ଦେବମ୍
ଶିରସା ପ୍ରଣମ୍ୟ, କୃତ-ଅଞ୍ଜଲିଃ ଅଭାଷତ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ପଶ୍ୟାମି ଦେବାଂସ୍ତବ ଦେବ ଦେହେ
ସର୍ୱାଂସ୍ତଥା ଭୂତବିଶେଷସଙ୍ଘାନ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାଣମୀଶଂ କମଲାସନସ୍ଥ-
ମୃଷୀଂଶ୍ଚ ସର୍ୱାନୁରଗାଂଶ୍ଚ ଦିବ୍ୟାନ୍ ॥ ୧୧-୧୫॥
ପଶ୍ୟାମି ଦେବାନ୍ ତବ ଦେବ ଦେହେ
ସର୍ୱାନ୍ ତଥା ଭୂତ-ବିଶେଷ-ସଙ୍ଘାନ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାଣମ୍ ଈଶମ୍ କମଲ-ଆସନସ୍ଥଂ
ଋଷୀନ୍ ଚ ସର୍ୱାନ୍ ଉରଗାନ୍ ଚ ଦିବ୍ୟାନ୍ ॥ ୧୧-୧୫॥
ହେ ଦେବ! (ଅହଂ) ତବ ଦେହେ ସର୍ୱାନ୍ ଦେବାନ୍, ତଥା
ଭୂତ-ବିଶେଷ-ସଙ୍ଘାନ୍, କମଲ-ଆସନସ୍ଥଂ ଈଶମ୍
ବ୍ରହ୍ମାଣମ୍ ଚ, ସର୍ୱାନ୍ ଋଷୀନ୍, ଦିବ୍ୟାନ୍ ଉରଗାନ୍ ଚ ପଶ୍ୟାମି ।
ଅନେକବାହୂଦରବକ୍ତ୍ରନେତ୍ରଂ
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ୱାଂ ସର୍ୱତୋଽନନ୍ତରୂପମ୍ ।
ନାନ୍ତଂ ନ ମଧ୍ୟଂ ନ ପୁନସ୍ତବାଦିଂ
ପଶ୍ୟାମି ବିଶ୍ୱେଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱରୂପ ॥ ୧୧-୧୬॥
ଅନେକ-ବାହୁ-ଉଦର-ବକ୍ତ୍ର-ନେତ୍ରମ୍
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ୱାମ୍ ସର୍ୱତଃ ଅନନ୍ତ-ରୂପମ୍ ।
ନ ଅନ୍ତମ୍ ନ ମଧ୍ୟମ୍ ନ ପୁନଃ ତବ ଆଦିମ୍
ପଶ୍ୟାମି ବିଶ୍ୱେଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱରୂପ ॥ ୧୧-୧୬॥
(ଅହଂ) ତ୍ୱାମ୍ ଅନେକ-ବାହୁ-ଉଦର-ବକ୍ତ୍ର-ନେତ୍ରମ୍ ସର୍ୱତଃ
ଅନନ୍ତ-ରୂପମ୍ ପଶ୍ୟାମି । ହେ ବିଶ୍ୱରୂପ ବିଶ୍ୱେଶ୍ୱର!
ପୁନଃ ତବ ଅନ୍ତମ୍ ମଧ୍ୟମ୍ ଆଦିମ୍ ନ ପଶ୍ୟାମି ।
କିରୀଟିନଂ ଗଦିନଂ ଚକ୍ରିଣଂ ଚ
ତେଜୋରାଶିଂ ସର୍ୱତୋ ଦୀପ୍ତିମନ୍ତମ୍ ।
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ୱାଂ ଦୁର୍ନିରୀକ୍ଷ୍ୟଂ ସମନ୍ତାଦ୍
ଦୀପ୍ତାନଲାର୍କଦ୍ୟୁତିମପ୍ରମେୟମ୍ ॥ ୧୧-୧୭॥
କିରୀଟିନମ୍ ଗଦିନମ୍ ଚକ୍ରିଣମ୍ ଚ
ତେଜୋ-ରାଶିମ୍ ସର୍ୱତଃ ଦୀପ୍ତିମନ୍ତମ୍ ।
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ୱାମ୍ ଦୁର୍ନିରୀକ୍ଷ୍ୟମ୍ ସମନ୍ତାତ୍
ଦୀପ୍ତ-ଅନଲ-ଅର୍କ-ଦ୍ୟୁତିମ୍ ଅପ୍ରମେୟମ୍ ॥ ୧୧-୧୭॥
ତ୍ୱାମ୍ କିରୀଟିନମ୍, ଗଦିନମ୍, ଚକ୍ରିଣମ୍, ତେଜୋ-ରାଶିମ୍
ସର୍ୱତଃ ଦୀପ୍ତିମନ୍ତମ୍, ସମନ୍ତାତ୍ ଦୀପ୍ତ-ଅନଲ-ଅର୍କ-ଦ୍ୟୁତିମ୍
ଅପ୍ରମେୟମ୍ ଦୁର୍ନିରୀକ୍ଷ୍ୟମ୍ ଚ ପଶ୍ୟାମି ।
ତ୍ୱମକ୍ଷରଂ ପରମଂ ବେଦିତବ୍ୟଂ
ତ୍ୱମସ୍ୟ ବିଶ୍ୱସ୍ୟ ପରଂ ନିଧାନମ୍ ।
ତ୍ୱମବ୍ୟଯଃ ଶାଶ୍ୱତଧର୍ମଗୋପ୍ତା
ସନାତନସ୍ତ୍ୱଂ ପୁରୁଷୋ ମତୋ ମେ ॥ ୧୧-୧୮॥
ତ୍ୱମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ପରମମ୍ ବେଦିତବ୍ୟମ୍
ତ୍ୱମ୍ ଅସ୍ୟ ବିଶ୍ୱସ୍ୟ ପରମ୍ ନିଧାନମ୍ ।
ତ୍ୱମ୍ ଅବ୍ୟଯଃ ଶାଶ୍ୱତ-ଧର୍ମ-ଗୋପ୍ତା
ସନାତନଃ ତ୍ୱମ୍ ପୁରୁଷଃ ମତଃ ମେ ॥ ୧୧-୧୮॥
ତ୍ୱମ୍ ବେଦିତବ୍ୟମ୍ ପରମମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍, ତ୍ୱମ୍ ଅସ୍ୟ ବିଶ୍ୱସ୍ୟ
ପରମ୍ ନିଧାନମ୍, ତ୍ୱମ୍ ଅବ୍ୟଯଃ ଶାଶ୍ୱତ-ଧର୍ମ-ଗୋପ୍ତା,
ତ୍ୱମ୍ ସନାତନଃ ପୁରୁଷଃ ମେ ମତଃ ।
ଅନାଦିମଧ୍ୟାନ୍ତମନନ୍ତବୀର୍ୟ-
ମନନ୍ତବାହୁଂ ଶଶିସୂର୍ୟନେତ୍ରମ୍ ।
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ୱାଂ ଦୀପ୍ତହୁତାଶବକ୍ତ୍ରଂ
ସ୍ୱତେଜସା ବିଶ୍ୱମିଦଂ ତପନ୍ତମ୍ ॥ ୧୧-୧୯॥
ଅନାଦି-ମଧ୍ୟ-ଅନ୍ତମ୍ ଅନନ୍ତ-ବୀର୍ୟମ୍
ଅନନ୍ତ-ବାହୁମ୍ ଶଶି-ସୂର୍ୟ-ନେତ୍ରମ୍ ।
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ୱାମ୍ ଦୀପ୍ତ-ହୁତାଶ-ବକ୍ତ୍ରମ୍
ସ୍ୱ-ତେଜସା ବିଶ୍ୱମ୍ ଇଦମ୍ ତପନ୍ତମ୍ ॥ ୧୧-୧୯॥
ଅନାଦି-ମଧ୍ୟ-ଅନ୍ତମ୍, ଅନନ୍ତ-ବୀର୍ୟମ୍, ଅନନ୍ତ-ବାହୁମ୍,
ଶଶି-ସୂର୍ୟ-ନେତ୍ରମ୍, ଦୀପ୍ତ-ହୁତାଶ-ବକ୍ତ୍ରମ୍, ସ୍ୱ-ତେଜସା
ଇଦମ୍ ବିଶ୍ୱମ୍ ତପନ୍ତମ୍, ତ୍ୱାମ୍ ପଶ୍ୟାମି ।
ଦ୍ୟାବାପୃଥିବ୍ୟୋରିଦମନ୍ତରଂ ହି
ବ୍ୟାପ୍ତଂ ତ୍ୱୟୈକେନ ଦିଶଶ୍ଚ ସର୍ୱାଃ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱାଦ୍ଭୁତଂ ରୂପମୁଗ୍ରଂ ତବେଦଂ
ଲୋକତ୍ରୟଂ ପ୍ରବ୍ୟଥିତଂ ମହାତ୍ମନ୍ ॥ ୧୧-୨୦॥
ଦ୍ୟାବା-ପୃଥିବ୍ୟୋଃ ଇଦମ୍ ଅନ୍ତରମ୍ ହି
ବ୍ୟାପ୍ତମ୍ ତ୍ୱୟା ଏକେନ ଦିଶଃ ଚ ସର୍ୱାଃ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ରୂପମ୍ ଉଗ୍ରମ୍ ତବ ଇଦମ୍
ଲୋକ-ତ୍ରୟମ୍ ପ୍ରବ୍ୟଥିତମ୍ ମହାତ୍ମନ୍ ॥ ୧୧-୨୦॥
ହେ ମହାତ୍ମନ୍! ତ୍ୱୟା ଏକେନ ଦ୍ୟାବା-ପୃଥିବ୍ୟୋଃ ଇଦମ୍
ଅନ୍ତରମ୍ ବ୍ୟାପ୍ତମ୍, ସର୍ୱାଃ ଦିଶଃ ଚ (ବ୍ୟାପ୍ତାଃ), ଇଦମ୍ ତବ
ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ଉଗ୍ରମ୍ ରୂପମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଲୋକ-ତ୍ରୟମ୍ ପ୍ରବ୍ୟଥିତମ୍ ହି ।
ଅମୀ ହି ତ୍ୱାଂ ସୁରସଙ୍ଘା ବିଶନ୍ତି
କେଚିଦ୍ଭୀତାଃ ପ୍ରାଞ୍ଜଲୟୋ ଗୃଣନ୍ତି ।
ସ୍ୱସ୍ତୀତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ମହର୍ଷିସିଦ୍ଧସଙ୍ଘାଃ
ସ୍ତୁବନ୍ତି ତ୍ୱାଂ ସ୍ତୁତିଭିଃ ପୁଷ୍କଲାଭିଃ ॥ ୧୧-୨୧॥
ଅମୀ ହି ତ୍ୱାମ୍ ସୁର-ସଙ୍ଘାଃ ବିଶନ୍ତି
କେଚିତ୍ ଭୀତାଃ ପ୍ରାଞ୍ଜଲୟଃ ଗୃଣନ୍ତି ।
ସ୍ୱସ୍ତି ଇତି ଉକ୍ତ୍ୱା ମହର୍ଷି-ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ
ସ୍ତୁବନ୍ତି ତ୍ୱାମ୍ ସ୍ତୁତିଭିଃ ପୁଷ୍କଲାଭିଃ ॥ ୧୧-୨୧॥
ଅମୀ ହି ସୁର-ସଙ୍ଘାଃ ତ୍ୱାମ୍ ବିଶନ୍ତି, କେଚିତ୍ ଭୀତାଃ ପ୍ରାଞ୍ଜଲୟଃ
ଗୃଣନ୍ତି; ମହର୍ଷି-ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ ସ୍ୱସ୍ତି ଇତି ଉକ୍ତ୍ୱା ପୁଷ୍କଲାଭିଃ
ସ୍ତୁତିଭିଃ ତ୍ୱାମ୍ ସ୍ତୁବନ୍ତି ।
ରୁଦ୍ରାଦିତ୍ୟା ବସବୋ ଯେ ଚ ସାଧ୍ୟା
ବିଶ୍ୱେଽଶ୍ୱିନୌ ମରୁତଶ୍ଚୋଷ୍ମପାଶ୍ଚ ।
ଗନ୍ଧର୍ୱୟକ୍ଷାସୁରସିଦ୍ଧସଙ୍ଘା
ବୀକ୍ଷନ୍ତେ ତ୍ୱାଂ ବିସ୍ମିତାଶ୍ଚୈବ ସର୍ୱେ ॥ ୧୧-୨୨॥
ରୁଦ୍ର-ଆଦିତ୍ୟାଃ ବସବଃ ଯେ ଚ ସାଧ୍ୟାଃ
ବିଶ୍ୱେ ଅଶ୍ୱିନୌ ମରୁତଃ ଚ ଉଷ୍ମପାଃ ଚ ।
ଗନ୍ଧର୍ୱ-ଯକ୍ଷ-ଅସୁର-ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ
ବୀକ୍ଷନ୍ତେ ତ୍ୱାମ୍ ବିସ୍ମିତାଃ ଚ ଏବ ସର୍ୱେ ॥ ୧୧-୨୨॥
ରୁଦ୍ର-ଆଦିତ୍ୟାଃ, ବସବଃ, ଯେ ଚ ସାଧ୍ୟାଃ, ବିଶ୍ୱେ ଅଶ୍ୱିନୌ ଚ,
ମରୁତଃ, ଉଷ୍ମପାଃ ଚ, ଗନ୍ଧର୍ୱ-ଯକ୍ଷ-ଅସୁର-ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ
ଚ ସର୍ୱେ ବିସ୍ମିତାଃ ଏବ ତ୍ୱାମ୍ ବୀକ୍ଷନ୍ତେ ।
ରୂପଂ ମହତ୍ତେ ବହୁବକ୍ତ୍ରନେତ୍ରଂ
ମହାବାହୋ ବହୁବାହୂରୁପାଦମ୍ ।
ବହୂଦରଂ ବହୁଦଂଷ୍ଟ୍ରାକରାଲଂ
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଲୋକାଃ ପ୍ରବ୍ୟଥିତାସ୍ତଥାହମ୍ ॥ ୧୧-୨୩॥
ରୂପମ୍ ମହତ୍ ତେ ବହୁ-ବକ୍ତ୍ର-ନେତ୍ରମ୍
ମହା-ବାହୋ ବହୁ-ବାହୁ-ଊରୁ-ପାଦମ୍ ।
ବହୁ-ଉଦରମ୍ ବହୁ-ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲମ୍
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଲୋକାଃ ପ୍ରବ୍ୟଥିତାଃ ତଥା ଅହମ୍ ॥ ୧୧-୨୩॥
ହେ ମହା-ବାହୋ! ବହୁ-ବକ୍ତ୍ର-ନେତ୍ରମ୍, ବହୁ-ବାହୁ-ଊରୁ-ପାଦମ୍,
ବହୁ-ଉଦରମ୍, ବହୁ-ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲମ୍ ତେ ମହତ୍ ରୂପମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା
ଲୋକାଃ ପ୍ରବ୍ୟଥିତାଃ, ତଥା ଅହମ୍ (ଅପି ବ୍ୟଥିତଃ ଅସ୍ମି)।
ନଭଃସ୍ପୃଶଂ ଦୀପ୍ତମନେକବର୍ଣଂ
ବ୍ୟାତ୍ତାନନଂ ଦୀପ୍ତବିଶାଲନେତ୍ରମ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ହି ତ୍ୱାଂ ପ୍ରବ୍ୟଥିତାନ୍ତରାତ୍ମା
ଧୃତିଂ ନ ବିନ୍ଦାମି ଶମଂ ଚ ବିଷ୍ଣୋ ॥ ୧୧-୨୪॥
ନଭଃ-ସ୍ପୃଶମ୍ ଦୀପ୍ତମ୍ ଅନେକ-ବର୍ଣମ୍
ବ୍ୟାତ୍ତ-ଆନନମ୍ ଦୀପ୍ତ-ବିଶାଲ-ନେତ୍ରମ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ହି ତ୍ୱାମ୍ ପ୍ରବ୍ୟଥିତ-ଅନ୍ତର-ଆତ୍ମା
ଧୃତିମ୍ ନ ବିନ୍ଦାମି ଶମମ୍ ଚ ବିଷ୍ଣୋ ॥ ୧୧-୨୪॥
ହେ ବିଷ୍ଣୋ! ତ୍ୱାମ୍ ନଭଃ-ସ୍ପୃଶମ୍, ଦୀପ୍ତମ୍, ଅନେକ-ବର୍ଣମ୍,
ବ୍ୟାତ୍ତ-ଆନନମ୍, ଦୀପ୍ତ-ବିଶାଲ-ନେତ୍ରମ୍, ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ହି (ଅହଂ)
ପ୍ରବ୍ୟଥିତ-ଅନ୍ତର-ଆତ୍ମା (ଭୂତ୍ୱା) ଧୃତିମ୍ ଶମମ୍ ଚ ନ ବିନ୍ଦାମି ।
ଦଂଷ୍ଟ୍ରାକରାଲାନି ଚ ତେ ମୁଖାନି
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱୈବ କାଲାନଲସନ୍ନିଭାନି ।
ଦିଶୋ ନ ଜାନେ ନ ଲଭେ ଚ ଶର୍ମ
ପ୍ରସୀଦ ଦେବେଶ ଜଗନ୍ନିବାସ ॥ ୧୧-୨୫॥
ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲାନି ଚ ତେ ମୁଖାନି
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଏବ କାଲ-ଅନଲ-ସନ୍ନିଭାନି ।
ଦିଶଃ ନ ଜାନେ ନ ଲଭେ ଚ ଶର୍ମ
ପ୍ରସୀଦ ଦେବେଶ ଜଗତ୍-ନିବାସ ॥ ୧୧-୨୫॥
ହେ ଦେବେଶ! ହେ ଜଗତ୍-ନିବାସ! କାଲ-ଅନଲ-ସନ୍ନିଭାନି
ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲାନି ଚ ତେ ମୁଖାନି ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଏବ (ଅହଂ) ଦିଶଃ
ନ ଜାନେ, ଶର୍ମ ଚ ନ ଲଭେ, (ଅତଃ ତ୍ୱଂ) ପ୍ରସୀଦ ।
ଅମୀ ଚ ତ୍ୱାଂ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ପୁତ୍ରାଃ
ସର୍ୱେ ସହୈବାବନିପାଲସଙ୍ଘୈଃ ।
ଭୀଷ୍ମୋ ଦ୍ରୋଣଃ ସୂତପୁତ୍ରସ୍ତଥାସୌ
ସହାସ୍ମଦୀୟୈରପି ଯୋଧମୁଖ୍ୟୈଃ ॥ ୧୧-୨୬॥
ବକ୍ତ୍ରାଣି ତେ ତ୍ୱରମାଣା ବିଶନ୍ତି
ଦଂଷ୍ଟ୍ରାକରାଲାନି ଭୟାନକାନି ।
କେଚିଦ୍ୱିଲଗ୍ନା ଦଶନାନ୍ତରେଷୁ
ସନ୍ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ଚୂର୍ଣିତୈରୁତ୍ତମାଙ୍ଗୈଃ ॥ ୧୧-୨୭॥
ଅମୀ ଚ ତ୍ୱାମ୍ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ପୁତ୍ରାଃ
ସର୍ୱେ ସହ ଏବ ଅବନିପାଲ-ସଙ୍ଘୈଃ ।
ଭୀଷ୍ମଃ ଦ୍ରୋଣଃ ସୂତ-ପୁତ୍ରଃ ତଥା ଅସୌ
ସହ ଅସ୍ମଦୀୟୈଃ ଅପି ଯୋଧ-ମୁଖ୍ୟୈଃ ॥ ୧୧-୨୬॥
ବକ୍ତ୍ରାଣି ତେ ତ୍ୱରମାଣାଃ ବିଶନ୍ତି
ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲାନି ଭୟାନକାନି ।
କେଚିତ୍ ବିଲଗ୍ନାଃ ଦଶନ-ଅନ୍ତରେଷୁ
ସନ୍ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ଚୂର୍ଣିତୈଃ ଉତ୍ତମ-ଅଙ୍ଗୈଃ ॥ ୧୧-୨୭॥
ଅମୀ ଚ ସର୍ୱେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ପୁତ୍ରାଃ ଅବନିପାଲ-ସଙ୍ଘୈଃ ସହ ଏବ,
ତଥା ଭୀଷ୍ମଃ ଦ୍ରୋଣଃ ଅସୌ ସୂତ-ପୁତ୍ରଃ ଅସ୍ମଦୀୟୈଃ ଅପି ଯୋଧ-ମୁଖ୍ୟୈଃ
ସହ ତ୍ୱାମ୍ ବିଶନ୍ତି ।ତେ ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲାନି ଭୟାନକାନି ବକ୍ତ୍ରାଣି
ତ୍ୱରମାଣାଃ (ବିଶନ୍ତି), କେଚିତ୍ ଦଶନ-ଅନ୍ତରେଷୁ ବିଲଗ୍ନାଃ ଚୂର୍ଣିତୈଃ
ଉତ୍ତମ-ଅଙ୍ଗୈଃ (ଯୁକ୍ତାଃ) ସନ୍ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ।
ଯଥା ନଦୀନାଂ ବହବୋଽମ୍ବୁବେଗାଃ
ସମୁଦ୍ରମେବାଭିମୁଖା ଦ୍ରବନ୍ତି ।
ତଥା ତବାମୀ ନରଲୋକବୀରା
ବିଶନ୍ତି ବକ୍ତ୍ରାଣ୍ୟଭିବିଜ୍ୱଲନ୍ତି ॥ ୧୧-୨୮॥
ଯଥା ନଦୀନାମ୍ ବହବଃ ଅମ୍ବୁ-ବେଗାଃ
ସମୁଦ୍ରମ୍ ଏବ ଅଭିମୁଖାଃ ଦ୍ରବନ୍ତି ।
ତଥା ତବ ଅମୀ ନର-ଲୋକ-ବୀରାଃ
ବିଶନ୍ତି ବକ୍ତ୍ରାଣି ଅଭିବିଜ୍ୱଲନ୍ତି ॥ ୧୧-୨୮॥
ଯଥା ନଦୀନାମ୍ ବହବଃ ଅମ୍ବୁ-ବେଗାଃ ଅଭିମୁଖାଃ ସମୁଦ୍ରମ୍
ଏବ ଦ୍ରବନ୍ତି, ତଥା ଅମୀ ନର-ଲୋକ-ବୀରାଃ ତବ ଅଭିବିଜ୍ୱଲନ୍ତି ବକ୍ତ୍ରାଣି ବିଶନ୍ତି ।
ଯଥା ପ୍ରଦୀପ୍ତଂ ଜ୍ୱଲନଂ ପତଙ୍ଗା
ବିଶନ୍ତି ନାଶାୟ ସମୃଦ୍ଧବେଗାଃ ।
ତଥୈବ ନାଶାୟ ବିଶନ୍ତି ଲୋକାସ୍-
ତବାପି ବକ୍ତ୍ରାଣି ସମୃଦ୍ଧବେଗାଃ ॥ ୧୧-୨୯॥
ଯଥା ପ୍ରଦୀପ୍ତମ୍ ଜ୍ୱଲନମ୍ ପତଙ୍ଗାଃ
ବିଶନ୍ତି ନାଶାୟ ସମୃଦ୍ଧ-ବେଗାଃ ।
ତଥା ଏବ ନାଶାୟ ବିଶନ୍ତି ଲୋକାଃ
ତବ ଅପି ବକ୍ତ୍ରାଣି ସମୃଦ୍ଧ-ବେଗାଃ ॥ ୧୧-୨୯॥
ଯଥା ପତଙ୍ଗାଃ ସମୃଦ୍ଧ-ବେଗାଃ ନାଶାୟ ପ୍ରଦୀପ୍ତମ୍ ଜ୍ୱଲନମ୍
ବିଶନ୍ତି, ତଥା ଏବ ଲୋକାଃ ସମୃଦ୍ଧ-ବେଗାଃ ନାଶାୟ ତବ ଅପି ବକ୍ତ୍ରାଣି ବିଶନ୍ତି ।
ଲେଲିହ୍ୟସେ ଗ୍ରସମାନଃ ସମନ୍ତାଲ୍-
ଲୋକାନ୍ସମଗ୍ରାନ୍ୱଦନୈର୍ଜ୍ୱଲଦ୍ଭିଃ ।
ତେଜୋଭିରାପୂର୍ୟ ଜଗତ୍ସମଗ୍ରଂ
ଭାସସ୍ତବୋଗ୍ରାଃ ପ୍ରତପନ୍ତି ବିଷ୍ଣୋ ॥ ୧୧-୩୦॥
ଲେଲିହ୍ୟସେ ଗ୍ରସମାନଃ ସମନ୍ତାତ୍
ଲୋକାନ୍ ସମଗ୍ରାନ୍ ବଦନୈଃ ଜ୍ୱଲଦ୍ଭିଃ ।
ତେଜୋଭିଃ ଆପୂର୍ୟ ଜଗତ୍ ସମଗ୍ରମ୍
ଭାସଃ ତବ ଉଗ୍ରାଃ ପ୍ରତପନ୍ତି ବିଷ୍ଣୋ ॥ ୧୧-୩୦॥
ହେ ବିଷ୍ଣୋ! ସମନ୍ତାତ୍ ଜ୍ୱଲଦ୍ଭିଃ ବଦନୈଃ ସମଗ୍ରାନ୍ ଲୋକାନ୍
ଗ୍ରସମାନଃ (ତ୍ୱଂ) ଲେଲିହ୍ୟସେ, ତବ ଉଗ୍ରାଃ ଭାସଃ ତେଜୋଭିଃ
ସମଗ୍ରମ୍ ଜଗତ୍ ଆପୂର୍ୟ ପ୍ରତପନ୍ତି ।
ଆଖ୍ୟାହି ମେ କୋ ଭବାନୁଗ୍ରରୂପୋ
ନମୋଽସ୍ତୁ ତେ ଦେବବର ପ୍ରସୀଦ ।
ବିଜ୍ଞାତୁମିଚ୍ଛାମି ଭବନ୍ତମାଦ୍ୟଂ
ନ ହି ପ୍ରଜାନାମି ତବ ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ॥ ୧୧-୩୧॥
ଆଖ୍ୟାହି ମେ କୋ ଭବାନୁଗ୍ରରୂପୋ
ନମଃ ଅସ୍ତୁ ତେ ଦେବବର ପ୍ରସୀଦ ।
ବିଜ୍ଞାତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ଭବନ୍ତମ୍ ଆଦ୍ୟମ୍
ନ ହି ପ୍ରଜାନାମି ତବ ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ॥ ୧୧-୩୧॥
ହେ ଦେବବର! ତେ ନମଃ ଅସ୍ତୁ, (ତ୍ୱଂ) ପ୍ରସୀଦ, ଭବାନ୍
ଉଗ୍ର-ରୂପଃ କଃ (ଅସ୍ତି)? (ତତ୍) ମେ ଆଖ୍ୟାହି । (ଅହଂ) ଆଦ୍ୟମ୍
ଭବନ୍ତମ୍ ବିଜ୍ଞାତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ।
ତବ ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ହି (ଅହଂ)ନ ପ୍ରଜାନାମି ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
କାଲୋଽସ୍ମି ଲୋକକ୍ଷୟକୃତ୍ପ୍ରବୃଦ୍ଧୋ
ଲୋକାନ୍ସମାହର୍ତୁମିହ ପ୍ରବୃତ୍ତଃ ।
ଋତେଽପି ତ୍ୱାଂ ନ ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ସର୍ୱେ
ଯେଽବସ୍ଥିତାଃ ପ୍ରତ୍ୟନୀକେଷୁ ଯୋଧାଃ ॥ ୧୧-୩୨॥
କାଲଃ ଅସ୍ମି ଲୋକ-କ୍ଷୟ-କୃତ୍ ପ୍ରବୃଦ୍ଧଃ
ଲୋକାନ୍ ସମାହର୍ତୁମ୍ ଇହ ପ୍ରବୃତ୍ତଃ ।
ଋତେ ଅପି ତ୍ୱାମ୍ ନ ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ସର୍ୱେ
ଯେ ଅବସ୍ଥିତାଃ ପ୍ରତ୍ୟନୀକେଷୁ ଯୋଧାଃ ॥ ୧୧-୩୨॥
(ଅହଂ) ଲୋକ-କ୍ଷୟ-କୃତ୍ ପ୍ରବୃଦ୍ଧଃ କାଲଃ ଅସ୍ମି, ଇହ ଲୋକାନ୍
ସମାହର୍ତୁମ୍ ପ୍ରବୃତ୍ତଃ (ଅସ୍ମି), ତ୍ୱାମ୍ ଋତେ ଅପି ପ୍ରତ୍ୟନୀକେଷୁ
ଯେ ଯୋଧାଃ ଅବସ୍ଥିତାଃ, (ତେ) ସର୍ୱେ ନ ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ।
ତସ୍ମାତ୍ତ୍ୱମୁତ୍ତିଷ୍ଠ ଯଶୋ ଲଭସ୍ୱ
ଜିତ୍ୱା ଶତ୍ରୂନ୍ ଭୁଙ୍କ୍ଷ୍ୱ ରାଜ୍ୟଂ ସମୃଦ୍ଧମ୍ ।
ମୟୈବୈତେ ନିହତାଃ ପୂର୍ୱମେବ
ନିମିତ୍ତମାତ୍ରଂ ଭବ ସବ୍ୟସାଚିନ୍ ॥ ୧୧-୩୩॥
ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱମ୍ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ଯଶଃ ଲଭସ୍ୱ
ଜିତ୍ୱା ଶତ୍ରୂନ୍ ଭୁଙ୍କ୍ଷ୍ୱ ରାଜ୍ୟମ୍ ସମୃଦ୍ଧମ୍ ।
ମୟା ଏବ ଏତେ ନିହତାଃ ପୂର୍ୱମ୍ ଏବ
ନିମିତ୍ତ-ମାତ୍ରମ୍ ଭବ ସବ୍ୟ-ସାଚିନ୍ ॥ ୧୧-୩୩॥
ତସ୍ମାତ୍ ହେ ସବ୍ୟ-ସାଚିନ୍! ତ୍ୱମ୍ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ, ଯଶଃ ଲଭସ୍ୱ,
ଶତ୍ରୂନ୍ ଜିତ୍ୱା ସମୃଦ୍ଧମ୍ ରାଜ୍ୟମ୍ ଭୁଙ୍କ୍ଷ୍ୱ । ମୟା ଏବ ଏତେ
ପୂର୍ୱମ୍ ଏବ ନିହତାଃ, (ତ୍ୱଂ) ନିମିତ୍ତ-ମାତ୍ରମ୍ ଭବ ।
ଦ୍ରୋଣଂ ଚ ଭୀଷ୍ମଂ ଚ ଜୟଦ୍ରଥଂ ଚ
କର୍ଣଂ ତଥାନ୍ୟାନପି ଯୋଧବୀରାନ୍ ।
ମୟା ହତାଂସ୍ତ୍ୱଂ ଜହି ମା ବ୍ୟଥିଷ୍ଠା
ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ଜେତାସି ରଣେ ସପତ୍ନାନ୍ ॥ ୧୧-୩୪॥
ଦ୍ରୋଣମ୍ ଚ ଭୀଷ୍ମମ୍ ଚ ଜୟଦ୍ରଥମ୍ ଚ
କର୍ଣମ୍ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ ଅପି ଯୋଧ-ବୀରାନ୍ ।
ମୟା ହତାନ୍ ତ୍ୱମ୍ ଜହି ମା ବ୍ୟଥିଷ୍ଠାଃ
ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ଜେତା ଅସି ରଣେ ସପତ୍ନାନ୍ ॥ ୧୧-୩୪॥
ତ୍ୱମ୍ ଦ୍ରୋଣମ୍ ଚ ଭୀଷ୍ମମ୍ ଚ ଜୟଦ୍ରଥମ୍ ଚ କର୍ଣମ୍ ତଥା
ମୟା ହତାନ୍ ଅନ୍ୟାନ୍ ଅପି ଯୋଧ-ବୀରାନ୍ ଜହି, ମା ବ୍ୟଥିଷ୍ଠାଃ,
ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ, ରଣେ ସପତ୍ନାନ୍ ଜେତା ଅସି ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଏତଚ୍ଛ୍ରୁତ୍ୱା ବଚନଂ କେଶବସ୍ୟ
କୃତାଞ୍ଜଲିର୍ୱେପମାନଃ କିରୀଟୀ ।
ନମସ୍କୃତ୍ୱା ଭୂୟ ଏବାହ କୃଷ୍ଣଂ
ସଗଦ୍ଗଦଂ ଭୀତଭୀତଃ ପ୍ରଣମ୍ୟ ॥ ୧୧-୩୫॥
ଏତତ୍ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ବଚନମ୍ କେଶବସ୍ୟ
କୃତ-ଅଞ୍ଜଲିଃ ବେପମାନଃ କିରୀଟୀ ।
ନମସ୍କୃତ୍ୱା ଭୂୟଃ ଏବ ଆହ କୃଷ୍ଣମ୍
ସଗଦ୍ଗଦମ୍ ଭୀତ-ଭୀତଃ ପ୍ରଣମ୍ୟ ॥ ୧୧-୩୫॥
କେଶବସ୍ୟ ଏତତ୍ ବଚନମ୍ ଶ୍ରୁତ୍ୱା, ବେପମାନଃ କିରୀଟୀ
କୃତ-ଅଞ୍ଜଲିଃ କୃଷ୍ଣମ୍ ନମଃ କୃତ୍ୱା, ଭୀତ-ଭୀତଃ ପ୍ରଣମ୍ୟ
(ଚ) ଭୂୟଃ ଏବ ସଗଦ୍ଗଦମ୍ ଆହ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ସ୍ଥାନେ ହୃଷୀକେଶ ତବ ପ୍ରକୀର୍ତ୍ୟା
ଜଗତ୍ପ୍ରହୃଷ୍ୟତ୍ୟନୁରଜ୍ୟତେ ଚ ।
ରକ୍ଷାଂସି ଭୀତାନି ଦିଶୋ ଦ୍ରବନ୍ତି
ସର୍ୱେ ନମସ୍ୟନ୍ତି ଚ ସିଦ୍ଧସଙ୍ଘାଃ ॥ ୧୧-୩୬॥
ସ୍ଥାନେ ହୃଷୀକେଶ ତବ ପ୍ରକୀର୍ତ୍ୟା
ଜଗତ୍ ପ୍ରହୃଷ୍ୟତି ଅନୁରଜ୍ୟତେ ଚ ।
ରକ୍ଷାଂସି ଭୀତାନି ଦିଶଃ ଦ୍ରବନ୍ତି
ସର୍ୱେ ନମସ୍ୟନ୍ତି ଚ ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ ॥ ୧୧-୩୬॥
ହେ ହୃଷୀକେଶ! ସ୍ଥାନେ, ତବ ପ୍ରକୀର୍ତ୍ୟା ଜଗତ୍ ପ୍ରହୃଷ୍ୟତି,
ଅନୁରଜ୍ୟତେ ଚ, ଭୀତାନି ରକ୍ଷାଂସି ଦିଶଃ ଦ୍ରବନ୍ତି, ସର୍ୱେ ଚ
ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ ନମସ୍ୟନ୍ତି ।
କସ୍ମାଚ୍ଚ ତେ ନ ନମେରନ୍ମହାତ୍ମନ୍
ଗରୀୟସେ ବ୍ରହ୍ମଣୋଽପ୍ୟାଦିକର୍ତ୍ରେ ।
ଅନନ୍ତ ଦେବେଶ ଜଗନ୍ନିବାସ
ତ୍ୱମକ୍ଷରଂ ସଦସତ୍ତତ୍ପରଂ ଯତ୍ ॥ ୧୧-୩୭॥
କସ୍ମାତ୍ ଚ ତେ ନ ନମେରନ୍ ମହାତ୍ମନ୍
ଗରୀୟସେ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ଅପି ଆଦି-କର୍ତ୍ରେ ।
ଅନନ୍ତ ଦେବେଶ ଜଗତ୍ ନିବାସ
ତ୍ୱମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ସତ୍ ଅସତ୍ ତତ୍ ପରଂ ଯତ୍ ॥ ୧୧-୩୭॥
ହେ ମହାତ୍ମନ୍! ଅନନ୍ତ, ଦେବେଶ! ବ୍ରହ୍ମଣଃ ଅପି
ଗରୀୟସେ ଆଦି-କର୍ତ୍ରେ(ତୁଭ୍ୟଂ) ତେ କସ୍ମାତ୍ ଚ ନ ନମେରନ୍,
ହେ ଜଗତ୍-ନିବାସ! ଯତ୍ ସତ୍ ଅସତ୍ (ଅସ୍ତି) ତତ୍ ପରଂ ଅକ୍ଷରମ୍ ତ୍ୱମ୍
ତ୍ୱମାଦିଦେବଃ ପୁରୁଷଃ ପୁରାଣସ୍-
ତ୍ୱମସ୍ୟ ବିଶ୍ୱସ୍ୟ ପରଂ ନିଧାନମ୍ ।
ବେତ୍ତାସି ବେଦ୍ୟଂ ଚ ପରଂ ଚ ଧାମ
ତ୍ୱୟା ତତଂ ବିଶ୍ୱମନନ୍ତରୂପ ॥ ୧୧-୩୮॥
ତ୍ୱମ୍ ଆଦିଦେବଃ ପୁରୁଷଃ ପୁରାଣଃ
ତ୍ୱମ୍ ଅସ୍ୟ ବିଶ୍ୱସ୍ୟ ପରମ୍ ନିଧାନମ୍ ।
ବେତ୍ତା ଅସି ବେଦ୍ୟମ୍ ଚ ପରମ୍ ଚ ଧାମ
ତ୍ୱୟା ତତମ୍ ବିଶ୍ୱମ୍ ଅନନ୍ତ-ରୂପ ॥ ୧୧-୩୮॥
ତ୍ୱମ୍ ଆଦିଦେବଃ, ପୁରାଣଃ ପୁରୁଷଃ, ତ୍ୱମ୍ ଅସ୍ୟ ବିଶ୍ୱସ୍ୟ ପରମ୍
ନିଧାନମ୍, (ତ୍ୱମ୍) ବେତ୍ତା ଚ ବେଦ୍ୟମ୍। ପରମ୍ ଧାମ ହ୍ ଚାସି ।
ହେ ଅନନ୍ତ-ରୂପ! ତ୍ୱୟା ବିଶ୍ୱମ୍ ତତମ୍ ।
ବାୟୁର୍ୟମୋଽଗ୍ନିର୍ୱରୁଣଃ ଶଶାଙ୍କଃ
ପ୍ରଜାପତିସ୍ତ୍ୱଂ ପ୍ରପିତାମହଶ୍ଚ ।
ନମୋ ନମସ୍ତେଽସ୍ତୁ ସହସ୍ରକୃତ୍ୱଃ
ପୁନଶ୍ଚ ଭୂୟୋଽପି ନମୋ ନମସ୍ତେ ॥ ୧୧-୩୯॥
ବାୟୁଃ ଯମଃ ଅଗ୍ନିଃ ବରୁଣଃ ଶଶାଙ୍କଃ
ପ୍ରଜାପତିଃ ତ୍ୱମ୍ ପ୍ରପିତାମହଃ ଚ ।
ନମଃ ନମଃ ତେ ଅସ୍ତୁ ସହସ୍ର-କୃତ୍ୱଃ
ପୁନଃ ଚ ଭୂୟଃ ଅପି ନମଃ ନମଃ ତେ ॥ ୧୧-୩୯॥
ତ୍ୱମ୍ ବାୟୁଃ ଯମଃ ଅଗ୍ନିଃ ବରୁଣଃ ଶଶାଙ୍କଃ ପ୍ରଜାପତିଃ ଚ
ପ୍ରପିତାମହଃ (ଅସି) ତେ ସହସ୍ର-କୃତ୍ୱଃ, ନମଃ ନମଃ,
ପୁନଃ ଚ ଭୂୟଃ ଅପି ତେ ନମଃ ନମଃ ଅସ୍ତୁ ।
ନମଃ ପୁରସ୍ତାଦଥ ପୃଷ୍ଠତସ୍ତେ
ନମୋଽସ୍ତୁ ତେ ସର୍ୱତ ଏବ ସର୍ୱ ।
ଅନନ୍ତବୀର୍ୟାମିତବିକ୍ରମସ୍ତ୍ୱଂ
ସର୍ୱଂ ସମାପ୍ନୋଷି ତତୋଽସି ସର୍ୱଃ ॥ ୧୧-୪୦॥
ନମଃ ପୁରସ୍ତାତ୍ ଅଥ ପୃଷ୍ଠତଃ ତେ
ନମଃ ଅସ୍ତୁ ତେ ସର୍ୱତଃ ଏବ ସର୍ୱ ।
ଅନନ୍ତ-ବୀର୍ୟ-ଅମିତ-ବିକ୍ରମଃ ତ୍ୱମ୍
ସର୍ୱମ୍ ସମାପ୍ନୋଷି ତତଃ ଅସି ସର୍ୱଃ ॥ ୧୧-୪୦॥
ହେ ସର୍ୱ! ତେ ପୁରସ୍ତାତ୍ ନମଃ, ଅଥ ତେ ପୃଷ୍ଠତଃ ନମଃ,
(ତେ) ସର୍ୱତଃ ଏବ (ନମଃ ଅସ୍ତୁ), ହେ ଅନନ୍ତ-ବୀର୍ୟ! ତ୍ୱମ୍-ଅମିତ-ବିକ୍ରମଃ
ସର୍ୱମ୍ ସମାପ୍ନୋଷି ତତଃ ସର୍ୱଃ ଅସି ।
ସଖେତି ମତ୍ୱା ପ୍ରସଭଂ ଯଦୁକ୍ତଂ
ହେ କୃଷ୍ଣ ହେ ଯାଦବ ହେ ସଖେତି ।
ଅଜାନତା ମହିମାନଂ ତବେଦଂ
ମୟା ପ୍ରମାଦାତ୍ପ୍ରଣୟେନ ବାପି ॥ ୧୧-୪୧॥
ଯଚ୍ଚାବହାସାର୍ଥମସତ୍କୃତୋଽସି
ବିହାରଶୟ୍ୟାସନଭୋଜନେଷୁ ।
ଏକୋଽଥବାପ୍ୟଚ୍ୟୁତ ତତ୍ସମକ୍ଷଂ
ତତ୍କ୍ଷାମୟେ ତ୍ୱାମହମପ୍ରମେୟମ୍ ॥ ୧୧-୪୨॥
ସଖା ଇତି ମତ୍ୱା ପ୍ରସଭମ୍ ଯତ୍ ଉକ୍ତମ୍
ହେ କୃଷ୍ଣ ହେ ଯାଦବ ହେ ସଖା ଇତି ।
ଅଜାନତା ମହିମାନମ୍ ତବ ଇଦମ୍
ମୟା ପ୍ରମାଦାତ୍ ପ୍ରଣୟେନ ବା ଅପି ॥ ୧୧-୪୧॥
ଯତ୍ ଚ ଅବହାସାର୍ଥମ୍ ଅସତ୍ କୃତଃ ଅସି
ବିହାର-ଶୟ୍ୟା-ଆସନ-ଭୋଜନେଷୁ ।
ଏକଃ ଅଥବା ଅପି ଅଚ୍ୟୁତ ତତ୍ ସମକ୍ଷମ୍
ତତ୍ କ୍ଷାମୟେ ତ୍ୱାମ୍ ଅହମ୍ ଅପ୍ରମେୟମ୍ ॥ ୧୧-୪୨॥
ତବ ଇଦମ୍ ମହିମାନମ୍ ଅଜାନତା ମୟା ସଖା ଇତି ମତ୍ୱା, ‘ ହେ କୃଷ୍ଣ!
ହେ ଯାଦବ, ହେ ସଖା! ‘ ଇତି ପ୍ରମାଦାତ୍ ପ୍ରଣୟେନ ବା ଅପି ପ୍ରସଭମ୍
ଯତ୍ ଉକ୍ତମ୍; ହେ ଅଚ୍ୟୁତ! ଯତ୍ ଚ ବିହାର-ଶୟ୍ୟା-ଆସନ-ଭୋଜନେଷୁ,
ଅବହାସାର୍ଥମ୍ ଏକଃ ଅଥବା ତତ୍ ସମକ୍ଷମ୍ ଅପି, ଅସତ୍ କୃତଃ
ଅସି ତତ୍ ଅହମ୍ ଅପ୍ରମେୟମ୍ ତ୍ୱାମ୍ କ୍ଷାମୟେ ।
ପିତାସି ଲୋକସ୍ୟ ଚରାଚରସ୍ୟ
ତ୍ୱମସ୍ୟ ପୂଜ୍ୟଶ୍ଚ ଗୁରୁର୍ଗରୀୟାନ୍ ।
ନ ତ୍ୱତ୍ସମୋଽସ୍ତ୍ୟଭ୍ୟଧିକଃ କୁତୋଽନ୍ୟୋ
ଲୋକତ୍ରୟେଽପ୍ୟପ୍ରତିମପ୍ରଭାବ ॥ ୧୧-୪୩॥
ପିତା ଅସି ଲୋକସ୍ୟ ଚର-ଅଚରସ୍ୟ
ତ୍ୱମ୍ ଅସ୍ୟ ପୂଜ୍ୟଃ ଚ ଗୁରୁଃ ଗରୀୟାନ୍ ।
ନ ତ୍ୱତ୍ ସମଃ ଅସ୍ତି ଅଭ୍ୟଧିକଃ କୁତଃ ଅନ୍ୟଃ
ଲୋକ-ତ୍ରୟେ ଅପି ଅପ୍ରତିମ-ପ୍ରଭାବ ॥ ୧୧-୪୩॥
ହେ ଅପ୍ରତିମ-ପ୍ରଭାବ! ତ୍ୱମ୍ ଅସ୍ୟ ଚର-ଅଚରସ୍ୟ ଲୋକସ୍ୟ ପିତା,
ଗରୀୟାନ୍ ପୂଜ୍ୟଃ ଗୁରୁଃ ଚ ଅସି, ଲୋକ-ତ୍ରୟେ ଅପି ତ୍ୱତ୍ ସମଃ ନ ଅସ୍ତି,
କୁତଃ ଅଭ୍ୟଧିକଃ ଅନ୍ୟଃ?
ତସ୍ମାତ୍ପ୍ରଣମ୍ୟ ପ୍ରଣିଧାୟ କାୟଂ
ପ୍ରସାଦୟେ ତ୍ୱାମହମୀଶମୀଡ୍ୟମ୍ ।
ପିତେବ ପୁତ୍ରସ୍ୟ ସଖେବ ସଖ୍ୟୁଃ
ପ୍ରିୟଃ ପ୍ରିୟାୟାର୍ହସି ଦେବ ସୋଢୁମ୍ ॥ ୧୧-୪୪॥
ତସ୍ମାତ୍ ପ୍ରଣମ୍ୟ ପ୍ରଣିଧାୟ କାୟମ୍
ପ୍ରସାଦୟେ ତ୍ୱାମ୍ ଅହମ୍ ଈଶମ୍ ଈଡ୍ୟମ୍ ।
ପିତା ଇବ ପୁତ୍ରସ୍ୟ ସଖା ଇବ ସଖ୍ୟୁଃ
ପ୍ରିୟଃ ପ୍ରିୟାୟାଃ ଅର୍ହସି ଦେବ ସୋଢୁମ୍ ॥ ୧୧-୪୪॥
ହେ ଦେବ! ତସ୍ମାତ୍ କାୟମ୍ ପ୍ରଣିଧାୟ, ପ୍ରଣମ୍ୟ, ଅହମ୍ ଈଡ୍ୟମ୍
ଈଶମ୍ ତ୍ୱାମ୍ ପ୍ରସାଦୟେ, ପୁତ୍ରସ୍ୟ (ଅପରାଧଂ) ପିତା ଇବ,
ସଖ୍ୟୁଃ (ଅପରାଧଂ) ସଖା, ପ୍ରିୟାୟାଃ (ଅପରାଧଂ) ପ୍ରିୟଃ (ଇବ)
(ମମ ଅପରାଧାନ୍) ସୋଢୁମ୍ ଅର୍ହସି ।
ଅଦୃଷ୍ଟପୂର୍ୱଂ ହୃଷିତୋଽସ୍ମି ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା
ଭୟେନ ଚ ପ୍ରବ୍ୟଥିତଂ ମନୋ ମେ ।
ତଦେବ ମେ ଦର୍ଶୟ ଦେବ ରୂପଂ
ପ୍ରସୀଦ ଦେବେଶ ଜଗନ୍ନିବାସ ॥ ୧୧-୪୫॥
ଅଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ୱମ୍ ହୃଷିତଃ ଅସ୍ମି ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା
ଭୟେନ ଚ ପ୍ରବ୍ୟଥିତମ୍ ମନଃ ମେ ।
ତତ୍ ଏବ ମେ ଦର୍ଶୟ ଦେବ ରୂପମ୍
ପ୍ରସୀଦ ଦେବେଶ ଜଗତ୍-ନିବାସ ॥ ୧୧-୪୫॥
ହେ ଦେବେଶ! ହେ ଜଗତ୍-ନିବାସ! ଅଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ୱମ୍ (ବିଶ୍ୱରୂପଂ ତ୍ୱାଂ)
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା (ଅହଂ) ହୃଷିତଃ ଅସ୍ମି, ମେ ମନଃ ଭୟେନ ପ୍ରବ୍ୟଥିତମ୍ (ଅସ୍ତି, ଅତଃ)
ହେ ଦେବ! (ତ୍ୱଂ) ପ୍ରସୀଦ ଚ ତତ୍ ଏବ (ପୂର୍ୱଂ) ରୂପମ୍ ମେ ଦର୍ଶୟ ।
କିରୀଟିନଂ ଗଦିନଂ ଚକ୍ରହସ୍ତଂ
ଇଚ୍ଛାମି ତ୍ୱାଂ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମହଂ ତଥୈବ ।
ତେନୈବ ରୂପେଣ ଚତୁର୍ଭୁଜେନ
ସହସ୍ରବାହୋ ଭବ ବିଶ୍ୱମୂର୍ତେ ॥ ୧୧-୪୬॥
କିରୀଟିନମ୍ ଗଦିନମ୍ ଚକ୍ର-ହସ୍ତମ୍
ଇଚ୍ଛାମି ତ୍ୱାମ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଅହମ୍ ତଥା ଏବ ।
ତେନ ଏବ ରୂପେଣ ଚତୁଃ-ଭୁଜେନ
ସହସ୍ର-ବାହୋ ଭବ ବିଶ୍ୱ-ମୂର୍ତେ ॥ ୧୧-୪୬॥
ହେ ସହସ୍ର-ବାହୋ! ହେ ବିଶ୍ୱ-ମୂର୍ତେ! ଅହମ୍ ତ୍ୱାମ୍ କିରୀଟିନମ୍
ଗଦିନମ୍ (ଚ) ତଥା ଏବ ଚକ୍ର-ହସ୍ତମ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି,
(ତସ୍ମାତ୍) ତେନ ଏବ ଚତୁଃ-ଭୁଜେନ ରୂପେଣ (ଯୁକ୍ତଃ) ଭବ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ମୟା ପ୍ରସନ୍ନେନ ତବାର୍ଜୁନେଦଂ
ରୂପଂ ପରଂ ଦର୍ଶିତମାତ୍ମୟୋଗାତ୍ ।
ତେଜୋମୟଂ ବିଶ୍ୱମନନ୍ତମାଦ୍ୟଂ
ଯନ୍ମେ ତ୍ୱଦନ୍ୟେନ ନ ଦୃଷ୍ଟପୂର୍ୱମ୍ ॥ ୧୧-୪୭॥
ମୟା ପ୍ରସନ୍ନେନ ତବ ଅର୍ଜୁନ ଇଦମ୍
ରୂପମ୍ ପରମ୍ ଦର୍ଶିତମ୍ ଆତ୍ମ-ଯୋଗାତ୍ ।
ତେଜୋମୟମ୍ ବିଶ୍ୱମ୍ ଅନନ୍ତମ୍ ଆଦ୍ୟମ୍
ଯତ୍ ମେ ତ୍ୱତ୍ ଅନ୍ୟେନ ନ ଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ୱମ୍ ॥ ୧୧-୪୭॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଯତ୍ ତ୍ୱତ୍ ଅନ୍ୟେନ ଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ୱମ୍ ନ, (ତତ୍) ଇଦମ୍ ମେ
ତେଜୋମୟମ୍ ବିଶ୍ୱମ୍ ଅନନ୍ତମ୍ ଆଦ୍ୟମ୍ ପରମ୍ ରୂପମ୍ ପ୍ରସନ୍ନେନ
ମୟା ଆତ୍ମ-ଯୋଗାତ୍ ତବ ଦର୍ଶିତମ୍ ।
ନ ବେଦୟଜ୍ଞାଧ୍ୟଯନୈର୍ନ ଦାନୈର୍-
ନ ଚ କ୍ରିୟାଭିର୍ନ ତପୋଭିରୁଗ୍ରୈଃ ।
ଏବଂ ରୂପଃ ଶକ୍ୟ ଅହଂ ନୃଲୋକେ
ଦ୍ରଷ୍ଟୁଂ ତ୍ୱଦନ୍ୟେନ କୁରୁପ୍ରବୀର ॥ ୧୧-୪୮॥
ନ ବେଦ-ଯଜ୍ଞ-ଅଧ୍ୟଯନୈଃ ନ ଦାନୈଃ
ନ ଚ କ୍ରିୟାଭିଃ ନ ତପୋଭିଃ ଉଗ୍ରୈଃ ।
ଏବମ୍ ରୂପଃ ଶକ୍ୟଃ ଅହମ୍ ନୃ-ଲୋକେ
ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ତ୍ୱତ୍ ଅନ୍ୟେନ କୁରୁ-ପ୍ରବୀର ॥ ୧୧-୪୮॥
ହେ କୁରୁ-ପ୍ରବୀର! ଅହମ୍ ଏବମ୍ ରୂପଃ ନୃ-ଲୋକେ ନ ବେଦ-ଯଜ୍ଞ-ଅଧ୍ୟଯନୈଃ
ନ, ଦାନୈଃ ନ, କ୍ରିୟାଭିଃ ନ, ଉଗ୍ରୈଃ ତପୋଭିଃ ଚନ ତ୍ୱତ୍ ଅନ୍ୟେନ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଶକ୍ୟଃ ।
ମା ତେ ବ୍ୟଥା ମା ଚ ବିମୂଢଭାବୋ
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ରୂପଂ ଘୋରମୀଦୃଙ୍ମମେଦମ୍ ।
ବ୍ୟପେତଭୀଃ ପ୍ରୀତମନାଃ ପୁନସ୍ତ୍ୱଂ
ତଦେବ ମେ ରୂପମିଦଂ ପ୍ରପଶ୍ୟ ॥ ୧୧-୪୯॥
ମା ତେ ବ୍ୟଥା ମା ଚ ବିମୂଢ-ଭାବଃ
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ରୂପମ୍ ଘୋରମ୍ ଈଦୃକ୍ ମମ ଇଦମ୍ ।
ବ୍ୟପେତ-ଭୀଃ ପ୍ରୀତ-ମନାଃ ପୁନଃ ତ୍ୱମ୍
ତତ୍ ଏବ ମେ ରୂପମ୍ ଇଦମ୍ ପ୍ରପଶ୍ୟ ॥ ୧୧-୪୯॥
ମମ ଇଦମ୍ ଈଦୃକ୍ ଘୋରମ୍ ରୂପମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ତେ ବ୍ୟଥା ମା
(ଅସ୍ତୁ), ବିମୂଢ-ଭାବଃ ଚ ମା (ଅସ୍ତୁ) । ତ୍ୱମ୍ ବ୍ୟପେତ-ଭୀଃ
ପ୍ରୀତ-ମନାଃ (ଭୂତ୍ୱା) ପୁନଃ ତତ୍ ଏବ ଇଦମ୍ ମେ ରୂପମ୍ ପ୍ରପଶ୍ୟ ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଇତ୍ୟର୍ଜୁନଂ ବାସୁଦେବସ୍ତଥୋକ୍ତ୍ୱା
ସ୍ୱକଂ ରୂପଂ ଦର୍ଶୟାମାସ ଭୂୟଃ ।
ଆଶ୍ୱାସୟାମାସ ଚ ଭୀତମେନଂ
ଭୂତ୍ୱା ପୁନଃ ସୌମ୍ୟବପୁର୍ମହାତ୍ମା ॥ ୧୧-୫୦॥
ଇତି ଅର୍ଜୁନମ୍ ବାସୁଦେବଃ ତଥା ଉକ୍ତ୍ୱା
ସ୍ୱକମ୍ ରୂପମ୍ ଦର୍ଶୟାମାସ ଭୂୟଃ ।
ଆଶ୍ୱାସୟାମାସ ଚ ଭୀତମ୍ ଏନମ୍
ଭୂତ୍ୱା ପୁନଃ ସୌମ୍ୟ-ବପୁଃ ମହାତ୍ମା ॥ ୧୧-୫୦॥
ମହାତ୍ମା ବାସୁଦେବଃ ଇତି ତଥା ଅର୍ଜୁନମ୍ ଉକ୍ତ୍ୱା ଭୂୟଃ ସ୍ୱକମ୍
ରୂପମ୍ ଦର୍ଶୟାମାସ । ପୁନଃ ଚ ସୌମ୍ୟ-ବପୁଃ ଭୂତ୍ୱା, ଭୀତମ୍
ଏନମ୍ ଆଶ୍ୱାସୟାମାସ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱେଦଂ ମାନୁଷଂ ରୂପଂ ତବ ସୌମ୍ୟଂ ଜନାର୍ଦନ ।
ଇଦାନୀମସ୍ମି ସଂବୃତ୍ତଃ ସଚେତାଃ ପ୍ରକୃତିଂ ଗତଃ ॥ ୧୧-୫୧॥
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଇଦମ୍ ମାନୁଷମ୍ ରୂପମ୍ ତବ ସୌମ୍ୟମ୍ ଜନାର୍ଦନ ।
ଇଦାନୀମ୍ ଅସ୍ମି ସଂବୃତ୍ତଃ ସଚେତାଃ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଗତଃ ॥ ୧୧-୫୧॥
ହେ ଜନାର୍ଦନ! ତବ ଇଦମ୍ ମାନୁଷମ୍ ସୌମ୍ୟମ୍ ରୂପମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା
(ଅହଂ) ଇଦାନୀମ୍ ସଚେତାଃ ସଂବୃତ୍ତଃ ଅସ୍ମି ପ୍ରକୃତିମ୍ ଗତଃ (ଅସ୍ମି) ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ସୁଦୁର୍ଦର୍ଶମିଦଂ ରୂପଂ ଦୃଷ୍ଟବାନସି ଯନ୍ମମ ।
ଦେବା ଅପ୍ୟସ୍ୟ ରୂପସ୍ୟ ନିତ୍ୟଂ ଦର୍ଶନକାଙ୍କ୍ଷିଣଃ ॥ ୧୧-୫୨॥
ସୁଦୁର୍ଦର୍ଶମ୍ ଇଦମ୍ ରୂପମ୍ ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ ଅସି ଯତ୍ ମମ ।
ଦେବାଃ ଅପି ଅସ୍ୟ ରୂପସ୍ୟ ନିତ୍ୟମ୍ ଦର୍ଶନ-କାଙ୍କ୍ଷିଣଃ ॥ ୧୧-୫୨॥
ଯତ୍ ମମ ସୁଦୁର୍ଦର୍ଶମ୍ ଇଦମ୍ ରୂପମ୍ ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ ଅସି, ଅସ୍ୟ
ରୂପସ୍ୟ ଦେବାଃ ଅପି ନିତ୍ୟମ୍ ଦର୍ଶନ-କାଙ୍କ୍ଷିଣଃ (ସନ୍ତି)।
ନାହଂ ବେଦୈର୍ନ ତପସା ନ ଦାନେନ ନ ଚେଜ୍ୟଯା ।
ଶକ୍ୟ ଏବଂବିଧୋ ଦ୍ରଷ୍ଟୁଂ ଦୃଷ୍ଟବାନସି ମାଂ ଯଥା ॥ ୧୧-୫୩॥
ନ ଅହମ୍ ବେଦୈଃ ନ ତପସା ନ ଦାନେନ ନ ଚ ଇଜ୍ୟଯା ।
ଶକ୍ୟଃ ଏବମ୍-ବିଧଃ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ ଅସି ମାମ୍ ଯଥା ॥ ୧୧-୫୩॥
(ତ୍ୱଂ) ଯଥା ମାମ୍ ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ ଅସି, ଏବମ୍-ବିଧଃ ଅହମ୍ ନ ବେଦୈଃ,
ନ ତପସା, ନ ଦାନେନ, ନ ଚ ଇଜ୍ୟଯା ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଶକ୍ୟଃ (ଅସ୍ମି)।
ଭକ୍ତ୍ୟା ତ୍ୱନନ୍ୟଯା ଶକ୍ୟ ଅହମେବଂବିଧୋଽର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାତୁଂ ଦ୍ରଷ୍ଟୁଂ ଚ ତତ୍ତ୍ୱେନ ପ୍ରବେଷ୍ଟୁଂ ଚ ପରନ୍ତପ ॥ ୧୧-୫୪॥
ଭକ୍ତ୍ୟା ତୁ ଅନନ୍ୟଯା ଶକ୍ୟଃ ଅହମ୍ ଏବମ୍-ବିଧଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାତୁମ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଚ ତତ୍ତ୍ୱେନ ପ୍ରବେଷ୍ଟୁମ୍ ଚ ପରନ୍ତପ ॥ ୧୧-୫୪॥
ହେ ପରନ୍ତପ ଅର୍ଜୁନ! ଅହମ୍ ଏବମ୍-ବିଧଃ ତତ୍ତ୍ୱେନ ଜ୍ଞାତୁମ୍ ଚ
ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ପ୍ରବେଷ୍ଟୁମ୍ ଚ ଅନନ୍ୟଯା ଭକ୍ତ୍ୟା ତୁ ଶକ୍ୟଃ ।
ମତ୍କର୍ମକୃନ୍ମତ୍ପରମୋ ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ସଙ୍ଗବର୍ଜିତଃ ।
ନିର୍ୱୈରଃ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ଯଃ ସ ମାମେତି ପାଣ୍ଡବ ॥ ୧୧-୫୫॥
ମତ୍-କର୍ମ-କୃତ୍ ମତ୍-ପରମଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ସଙ୍ଗ-ବର୍ଜିତଃ ।
ନିର୍ୱୈରଃ ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ଯଃ ସଃ ମାମ୍ ଏତି ପାଣ୍ଡବ ॥ ୧୧-୫୫॥
ହେ ପାଣ୍ଡବ! ଯଃ ମତ୍-କର୍ମ-କୃତ୍, ମତ୍-ପରମଃ,
ସଙ୍ଗ-ବର୍ଜିତଃ ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ନିର୍ୱୈରଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ (ଅସ୍ତି),
ସଃ ମାମ୍ ଏତି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ବିଶ୍ୱରୂପଦର୍ଶନୟୋଗୋ ନାମୈକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୧॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ବିଶ୍ୱ-ରୂପ-ଦର୍ଶନ-ଯୋଗଃ ନାମ ଏକାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୧॥
ଅଥ ଦ୍ୱାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଭକ୍ତିୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଦ୍ୱାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଭକ୍ତି-ଯୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଏବଂ ସତତୟୁକ୍ତା ଯେ ଭକ୍ତାସ୍ତ୍ୱାଂ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ଯେ ଚାପ୍ୟକ୍ଷରମବ୍ୟକ୍ତଂ ତେଷାଂ କେ ଯୋଗବିତ୍ତମାଃ ॥ ୧୨-୧॥
ଏବମ୍ ସତତ-ଯୁକ୍ତାଃ ଯେ ଭକ୍ତାଃ ତ୍ୱାମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ଯେ ଚ ଅପି ଅକ୍ଷରମ୍ ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍ ତେଷାମ୍ କେ ଯୋଗ-ବିତ୍ତମାଃ ॥ ୧୨-୧॥
(ହେ ଭଗବନ୍) ଏବମ୍ ସତତ-ଯୁକ୍ତାଃ ଯେ ଭକ୍ତାଃ ତ୍ୱାମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ,
ଯେ ଚ ଅପି ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ (ପର୍ୟୁପାସତେ) ତେଷାମ୍ (ମଧ୍ୟେ)
କେ ଯୋଗ-ବିତ୍ତମାଃ (ସନ୍ତି) ?
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ମୟ୍ୟାବେଶ୍ୟ ମନୋ ଯେ ମାଂ ନିତ୍ୟଯୁକ୍ତା ଉପାସତେ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ପରୟୋପେତାଃ ତେ ମେ ଯୁକ୍ତତମା ମତାଃ ॥ ୧୨-୨॥
ମୟି ଆବେଶ୍ୟ ମନଃ ଯେ ମାମ୍ ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତାଃ ଉପାସତେ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ପରୟା ଉପେତାଃ ତେ ମେ ଯୁକ୍ତତମାଃ ମତାଃ ॥ ୧୨-୨॥
(ହେ ଅର୍ଜୁନ!) ମୟି ମନଃ ଆବେଶ୍ୟ ନିତ୍ୟ-ଯୁକ୍ତାଃ (ସନ୍ତଃ) ଯେ ପରୟା
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଉପେତାଃ ମାମ୍ ଉପାସତେ, ତେ ଯୁକ୍ତତମାଃ ମେ ମତାଃ ।
ଯେ ତ୍ୱକ୍ଷରମନିର୍ଦେଶ୍ୟମବ୍ୟକ୍ତଂ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ସର୍ୱତ୍ରଗମଚିନ୍ତ୍ୟଂ ଚ କୂଟସ୍ଥମଚଲଂ ଧ୍ରୁବମ୍ ॥ ୧୨-୩॥
ସନ୍ନିୟମ୍ୟେନ୍ଦ୍ରିୟଗ୍ରାମଂ ସର୍ୱତ୍ର ସମବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ତେ ପ୍ରାପ୍ନୁବନ୍ତି ମାମେବ ସର୍ୱଭୂତହିତେ ରତାଃ ॥ ୧୨-୪॥
ଯେ ତୁ ଅକ୍ଷରମ୍ ଅନିର୍ଦେଶ୍ୟମ୍ ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ସର୍ୱତ୍ରଗମ୍ ଅଚିନ୍ତ୍ୟମ୍ ଚ କୂଟସ୍ଥମ୍ ଅଚଲମ୍ ଧ୍ରୁବମ୍ ॥ ୧୨-୩॥
ସନ୍ନିୟମ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗ୍ରାମମ୍ ସର୍ୱତ୍ର ସମ-ବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ତେ ପ୍ରାପ୍ନୁବନ୍ତି ମାମ୍ ଏବ ସର୍ୱ-ଭୂତ-ହିତେ ରତାଃ ॥ ୧୨-୪॥
ଯେ ତୁ ସର୍ୱ-ଭୂତ-ହିତେ ରତାଃ ସର୍ୱତ୍ର ସମ-ବୁଦ୍ଧୟଃ (ସନ୍ତଃ)
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗ୍ରାମମ୍ ସଂନିୟମ୍ୟ, ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍, ଅଚିନ୍ତ୍ୟମ୍, ଅନିର୍ଦେଶ୍ୟମ୍,
ସର୍ୱତ୍ରଗମ୍, କୂଟସ୍ଥମ୍, ଅଚଲମ୍, ଧ୍ରୁବମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ଚ
ପର୍ୟୁପାସତେ ତେ ମାମ୍ ଏବ ପ୍ରାପ୍ନୁବନ୍ତି ।
କ୍ଲେଶୋଽଧିକତରସ୍ତେଷାମବ୍ୟକ୍ତାସକ୍ତଚେତସାମ୍ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତା ହି ଗତିର୍ଦୁଃଖଂ ଦେହବଦ୍ଭିରବାପ୍ୟତେ ॥ ୧୨-୫॥
କ୍ଲେଶଃ ଅଧିକତରଃ ତେଷାମ୍ ଅବ୍ୟକ୍ତ-ଆସକ୍ତ-ଚେତସାମ୍ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତା ହି ଗତିଃ ଦୁଃଖମ୍ ଦେହବଦ୍ଭିଃ ଅବାପ୍ୟତେ ॥ ୧୨-୫॥
ଅବ୍ୟକ୍ତ-ଆସକ୍ତ-ଚେତସାମ୍ ତେଷାମ୍ ଅଧିକତରଃ କ୍ଲେଶଃ (ଅସ୍ତି ତୈଃ)
ଦେହବଦ୍ଭିଃ ଅବ୍ୟକ୍ତା ଗତିଃ ଦୁଃଖମ୍ ଅବାପ୍ୟତେ ହି ।
ଯେ ତୁ ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ମତ୍ପରଃ ।
ଅନନ୍ୟେନୈବ ଯୋଗେନ ମାଂ ଧ୍ୟାୟନ୍ତ ଉପାସତେ ॥ ୧୨-୬॥
ଯେ ତୁ ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ମତ୍-ପରାଃ ।
ଅନନ୍ୟେନ ଏବ ଯୋଗେନ ମାମ୍ ଧ୍ୟାୟନ୍ତଃ ଉପାସତେ ॥ ୧୨-୬॥
ଯେ ତୁ ମତ୍-ପରାଃ (ସନ୍ତଃ), ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ,
ମାମ୍ ଧ୍ୟାୟନ୍ତଃ ଅନନ୍ୟେନ ଯୋଗେନ ଏବ ଉପାସତେ,
ତେଷାମହଂ ସମୁଦ୍ଧର୍ତା ମୃତ୍ୟୁସଂସାରସାଗରାତ୍ ।
ଭବାମି ନ ଚିରାତ୍ପାର୍ଥ ମୟ୍ୟାବେଶିତଚେତସାମ୍ ॥ ୧୨-୭॥
ତେଷାମ୍ ଅହମ୍ ସମୁଦ୍ଧର୍ତା ମୃତ୍ୟୁ-ସଂସାର-ସାଗରାତ୍ ।
ଭବାମି ନ ଚିରାତ୍ ପାର୍ଥ ମୟି ଆବେଶିତ-ଚେତସାମ୍ ॥ ୧୨-୭॥
ହେ ପାର୍ଥ! ମୟି ଆବେଶିତ-ଚେତସାମ୍ ତେଷାମ୍ ମୃତ୍ୟୁ-ସଂସାର-ସାଗରାତ୍
ନ ଚିରାତ୍ ଅହମ୍ ସମୁଦ୍ଧର୍ତା ଭବାମି ।
ମୟ୍ୟେବ ମନ ଆଧତ୍ସ୍ୱ ମୟି ବୁଦ୍ଧିଂ ନିବେଶୟ ।
ନିବସିଷ୍ୟସି ମୟ୍ୟେବ ଅତ ଊର୍ଧ୍ୱଂ ନ ସଂଶୟଃ ॥ ୧୨-୮॥
ମୟି ଏବ ମନଃ ଆଧତ୍ସ୍ୱ ମୟି ବୁଦ୍ଧିମ୍ ନିବେଶୟ ।
ନିବସିଷ୍ୟସି ମୟି ଏବ ଅତଃ ଊର୍ଧ୍ୱମ୍ ନ ସଂଶୟଃ ॥ ୧୨-୮॥
ମୟି ଏବ ମନଃ ଆଧତ୍ସ୍ୱ୍, ମୟି ବୁଦ୍ଧିମ୍ ନିବେଶୟ, ଅତଃ ଊର୍ଧ୍ୱମ୍
ମୟି ଏବ ନିବସିଷ୍ୟସି, (ଅତ୍ର) ସଂଶୟଃ ନ ।
ଅଥ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧାତୁଂ ନ ଶକ୍ନୋଷି ମୟି ସ୍ଥିରମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସୟୋଗେନ ତତୋ ମାମିଚ୍ଛାପ୍ତୁଂ ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୧୨-୯॥
ଅଥ ଚିତ୍ତମ୍ ସମାଧାତୁମ୍ ନ ଶକ୍ନୋଷି ମୟି ସ୍ଥିରମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସ-ଯୋଗେନ ତତଃ ମାମ୍ ଇଚ୍ଛ ଆପ୍ତୁମ୍ ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୧୨-୯॥
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! ଅଥ ମୟି ସ୍ଥିରମ୍ ଚିତ୍ତମ୍ ସମାଧାତୁମ୍ ନ ଶକ୍ନୋଷି,
ତତଃ ଅଭ୍ୟାସ-ଯୋଗେନ ମାମ୍ ଆପ୍ତୁମ୍ ଇଚ୍ଛ ।
ଅଭ୍ୟାସେଽପ୍ୟସମର୍ଥୋଽସି ମତ୍କର୍ମପରମୋ ଭବ ।
ମଦର୍ଥମପି କର୍ମାଣି କୁର୍ୱନ୍ସିଦ୍ଧିମବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୧୨-୧୦॥
ଅଭ୍ୟାସେ ଅପି ଅସମର୍ଥଃ ଅସି ମତ୍-କର୍ମ-ପରମଃ ଭବ ।
ମତ୍-ଅର୍ଥମ୍ ଅପି କର୍ମାଣି କୁର୍ୱନ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ॥ ୧୨-୧୦॥
(ତ୍ୱଂ) ଅଭ୍ୟାସେ ଅପି ଅସମର୍ଥଃ ଅସି (ଚେତ୍), ମତ୍-କର୍ମ-ପରମଃ ଭବ,
ମତ୍-ଅର୍ଥମ୍ କର୍ମାଣି କୁର୍ୱନ୍ ଅପି ସିଦ୍ଧିମ୍ ଅବାପ୍ସ୍ୟସି ।
ଅଥୈତଦପ୍ୟଶକ୍ତୋଽସି କର୍ତୁଂ ମଦ୍ୟୋଗମାଶ୍ରିତଃ ।
ସର୍ୱକର୍ମଫଲତ୍ୟାଗଂ ତତଃ କୁରୁ ଯତାତ୍ମବାନ୍ ॥ ୧୨-୧୧॥
ଅଥ ଏତତ୍ ଅପି ଅଶକ୍ତଃ ଅସି କର୍ତୁମ୍ ମତ୍-ଯୋଗମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ ।
ସର୍ୱ-କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗମ୍ ତତଃ କୁରୁ ଯତ-ଆତ୍ମବାନ୍ ॥ ୧୨-୧୧॥
ଅଥ ଏତତ୍ ଅପି କର୍ତୁମ୍ ଅଶକ୍ତଃ ଅସି (ଚେତ୍), ତତଃ
ଯତ-ଆତ୍ମବାନ୍ ମତ୍-ଯୋଗମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ (ସନ୍)
ସର୍ୱ-କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗମ୍ କୁରୁ ।
ଶ୍ରେୟୋ ହି ଜ୍ଞାନମଭ୍ୟାସାଜ୍ଜ୍ଞାନାଦ୍ଧ୍ୟାନଂ ବିଶିଷ୍ୟତେ ।
ଧ୍ୟାନାତ୍କର୍ମଫଲତ୍ୟାଗସ୍ତ୍ୟାଗାଚ୍ଛାନ୍ତିରନନ୍ତରମ୍ ॥ ୧୨-୧୨॥
ଶ୍ରେୟଃ ହି ଜ୍ଞାନମ୍ ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ଜ୍ଞାନାତ୍ ଧ୍ୟାନମ୍ ବିଶିଷ୍ୟତେ ।
ଧ୍ୟାନାତ୍ କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗଃ ତ୍ୟାଗାତ୍ ଶାନ୍ତିଃ ଅନନ୍ତରମ୍ ॥ ୧୨-୧୨॥
ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ହି ଶ୍ରେୟଃ (ଅସ୍ତି) ଜ୍ଞାନାତ୍ ଧ୍ୟାନମ୍ ବିଶିଷ୍ୟତେ;
ଧ୍ୟାନାତ୍ କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗଃ (ବିଶିଷ୍ୟତେ); ଅନନ୍ତରମ୍ ତ୍ୟାଗାତ୍
ଶାନ୍ତିଃ (ଭବତି) ହି ।
ଅଦ୍ୱେଷ୍ଟା ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ମୈତ୍ରଃ କରୁଣ ଏବ ଚ ।
ନିର୍ମମୋ ନିରହଙ୍କାରଃ ସମଦୁଃଖସୁଖଃ କ୍ଷମୀ ॥ ୧୨-୧୩॥
ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ସତତଂ ଯୋଗୀ ଯତାତ୍ମା ଦୃଢନିଶ୍ଚୟଃ ।
ମୟ୍ୟର୍ପିତମନୋବୁଦ୍ଧିର୍ୟୋ ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ସ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୪॥
ଅଦ୍ୱେଷ୍ଟା ସର୍ୱ-ଭୂତାନାଂ ମୈତ୍ରଃ କରୁଣଃ ଏବ ଚ ।
ନିର୍ମମଃ ନିରହଙ୍କାରଃ ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖଃ କ୍ଷମୀ ॥ ୧୨-୧୩॥
ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ସତତମ୍ ଯୋଗୀ ଯତ-ଆତ୍ମା ଦୃଢ-ନିଶ୍ଚୟଃ ।
ମୟି ଅର୍ପିତ-ମନଃ-ବୁଦ୍ଧିଃ ଯଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୪॥
ଯଃ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାଂ ଅଦ୍ୱେଷ୍ଟା, ମୈତ୍ରଃ, କରୁଣଃ ଚ ଏବ, ନିର୍ମମଃ,
ନିରହଙ୍କାରଃ, ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖଃ କ୍ଷମୀ, ସତତମ୍ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ,
ଯୋଗୀ, ଯତ-ଆତ୍ମା, ଦୃଢ-ନିଶ୍ଚୟଃ,ମୟି ଅର୍ପିତ-ମନଃ-ବୁଦ୍ଧିଃ,
ସଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ (ଅସ୍ତି)।
ଯସ୍ମାନ୍ନୋଦ୍ୱିଜତେ ଲୋକୋ ଲୋକାନ୍ନୋଦ୍ୱିଜତେ ଚ ଯଃ ।
ହର୍ଷାମର୍ଷଭୟୋଦ୍ୱେଗୈର୍ମୁକ୍ତୋ ଯଃ ସ ଚ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୫॥
ଯସ୍ମାତ୍ ନ ଉଦ୍ୱିଜତେ ଲୋକଃ ଲୋକାତ୍ ନ ଉଦ୍ୱିଜତେ ଚ ଯଃ ।
ହର୍ଷ-ଆମର୍ଷ-ଭୟ-ଉଦ୍ୱେଗୈଃ ମୁକ୍ତଃ ଯଃ ସଃ ଚ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୫॥
ଲୋକଃ ଯସ୍ମାତ୍ ନ ଉଦ୍ୱିଜତେ, ଯଃ ଚ ଲୋକାତ୍ ନ ଉଦ୍ୱିଜତେ, ଯଃ ଚ
ହର୍ଷ-ଆମର୍ଷ-ଭୟ-ଉଦ୍ୱେଗୈଃ ମୁକ୍ତଃ, ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ (ଅସ୍ତି)।
ଅନପେକ୍ଷଃ ଶୁଚିର୍ଦକ୍ଷ ଉଦାସୀନୋ ଗତବ୍ୟଥଃ ।
ସର୍ୱାରମ୍ଭପରିତ୍ୟାଗୀ ଯୋ ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ସ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୬॥
ଅନପେକ୍ଷଃ ଶୁଚିଃ ଦକ୍ଷଃ ଉଦାସୀନଃ ଗତ-ବ୍ୟଥଃ ।
ସର୍ୱ-ଆରମ୍ଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ ଯଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୬॥
ଯଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ଅନପେକ୍ଷଃ, ଶୁଚିଃ, ଦକ୍ଷଃ, ଉଦାସୀନଃ,
ଗତ-ବ୍ୟଥଃ, ସର୍ୱ-ଆରମ୍ଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ, ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ।
ଯୋ ନ ହୃଷ୍ୟତି ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ନ ଶୋଚତି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ଶୁଭାଶୁଭପରିତ୍ୟାଗୀ ଭକ୍ତିମାନ୍ୟଃ ସ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୭॥
ଯଃ ନ ହୃଷ୍ୟତି ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ନ ଶୋଚତି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ଶୁଭ-ଅଶୁଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ ଭକ୍ତିମାନ୍ ଯଃ ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୧୨-୧୭॥
ଯଃ ନ ହୃଷ୍ୟତି, ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି, ନ ଶୋଚତି, ନ କାଙ୍କ୍ଷତି,
ଯଃ ଶୁଭ-ଅଶୁଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ, ଭକ୍ତିମାନ୍ (ଅସ୍ତି), ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ (ଭବତି) ।
ସମଃ ଶତ୍ରୌ ଚ ମିତ୍ରେ ଚ ତଥା ମାନାପମାନୟୋଃ ।
ଶୀତୋଷ୍ଣସୁଖଦୁଃଖେଷୁ ସମଃ ସଙ୍ଗବିବର୍ଜିତଃ ॥ ୧୨-୧୮॥
ତୁଲ୍ୟନିନ୍ଦାସ୍ତୁତିର୍ମୌନୀ ସନ୍ତୁଷ୍ଟୋ ଯେନ କେନଚିତ୍ ।
ଅନିକେତଃ ସ୍ଥିରମତିର୍ଭକ୍ତିମାନ୍ମେ ପ୍ରିୟୋ ନରଃ ॥ ୧୨-୧୯॥
ସମଃ ଶତ୍ରୌ ଚ ମିତ୍ରେ ଚ ତଥା ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ।
ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖେଷୁ ସମଃ ସଙ୍ଗ-ବିବର୍ଜିତଃ ॥ ୧୨-୧୮॥
ତୁଲ୍ୟ-ନିନ୍ଦା-ସ୍ତୁତିଃ ମୌନୀ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ଯେନ କେନଚିତ୍ ।
ଅନିକେତଃ ସ୍ଥିର-ମତିଃ ଭକ୍ତିମାନ୍ ମେ ପ୍ରିୟଃ ନରଃ ॥ ୧୨-୧୯॥
(ଯଃ) ଶତ୍ରୌ ମିତ୍ରେ ଚ ତଥା ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ସମଃ,
ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖେଷୁ ସମଃ, ସଙ୍ଗ-ବିବର୍ଜିତଃ ଚ (ଅସ୍ତି)
ତୁଲ୍ୟ-ନିନ୍ଦା-ସ୍ତୁତିଃ, ମୌନୀ, (ଯଃ) ଯେନ କେନଚିତ୍ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ,
(ଭବତି) ଅନିକେତଃ, ସ୍ଥିର-ମତିଃ, ଭକ୍ତିମାନ୍ (ସଃ) ନରଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ।
ଯେ ତୁ ଧର୍ମ୍ୟାମୃତମିଦଂ ଯଥୋକ୍ତଂ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନା ମତ୍ପରମା ଭକ୍ତାସ୍ତେଽତୀବ ମେ ପ୍ରିୟାଃ ॥ ୧୨-୨୦॥
ଯେ ତୁ ଧର୍ମ୍ୟ-ଅମୃତମ୍ ଇଦମ୍ ଯଥା ଉକ୍ତମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ମତ୍-ପରମାଃ ଭକ୍ତାଃ ତେ ଅତୀବ ମେ ପ୍ରିୟାଃ ॥ ୧୨-୨୦॥
ଯେ ତୁ ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ମତ୍-ପରମାଃ ଭକ୍ତାଃ ଇଦମ୍ ଯଥା ଉକ୍ତମ୍
ଧର୍ମ୍ୟ-ଅମୃତମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ, ତେ ମେ ଅତୀବ ପ୍ରିୟାଃ (ସନ୍ତି)।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଭକ୍ତିୟୋଗୋ ନାମ ଦ୍ୱାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୨॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଭକ୍ତି-ଯୋଗଃ ନାମ ଦ୍ୱାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୨॥
ଅଥ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞବିଭାଗୟୋଗଃ ।
ଅଥ ତ୍ରୟୋଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ପ୍ରକୃତିଂ ପୁରୁଷଂ ଚୈବ କ୍ଷେତ୍ରଂ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞମେବ ଚ ।
ଏତଦ୍ୱେଦିତୁମିଚ୍ଛାମି ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ଚ କେଶବ ॥ ୧୩-୦॥
ପ୍ରକୃତିମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଚ ଏବ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞମ୍ ଏବ ଚ ।
ଏତତ୍ ବେଦିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଚ କେଶବ ॥ ୧୩-୦॥
ହେ କେଶବ! ପ୍ରକୃତିମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଚ ଏବ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞମ୍ ଚ
ଏବ ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଚ ଏତତ୍ ବେଦିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଇଦଂ ଶରୀରଂ କୌନ୍ତେୟ କ୍ଷେତ୍ରମିତ୍ୟଭିଧୀୟତେ ।
ଏତଦ୍ୟୋ ବେତ୍ତି ତଂ ପ୍ରାହୁଃ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ ଇତି ତଦ୍ୱିଦଃ ॥ ୧୩-୧॥
ଇଦମ୍ ଶରୀରମ୍ କୌନ୍ତେୟ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ଇତି ଅଭିଧୀୟତେ ।
ଏତତ୍ ଯଃ ବେତ୍ତି ତମ୍ ପ୍ରାହୁଃ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଃ ଇତି ତତ୍-ବିଦଃ ॥ ୧୩-୧॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଇଦମ୍ ଶରୀରମ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ଇତି ଅଭିଧୀୟତେ । ଯଃ ଏତତ୍
ବେତ୍ତି, ତମ୍ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଃ ଇତି ତତ୍-ବିଦଃ ପ୍ରାହୁଃ ।
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଂ ଚାପି ମାଂ ବିଦ୍ଧି ସର୍ୱକ୍ଷେତ୍ରେଷୁ ଭାରତ ।
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋର୍ଜ୍ଞାନଂ ଯତ୍ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ମତଂ ମମ ॥ ୧୩-୨॥
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞମ୍ ଚ ଅପି ମାମ୍ ବିଦ୍ଧି ସର୍ୱ-କ୍ଷେତ୍ରେଷୁ ଭାରତ ।
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଯତ୍ ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ମତମ୍ ମମ ॥ ୧୩-୨॥
ହେ ଭାରତ! ସର୍ୱ-କ୍ଷେତ୍ରେଷୁ ମାମ୍ ଅପି ଚ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞମ୍ ବିଦ୍ଧି । ଯତ୍
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋଃ ଜ୍ଞାନମ୍, ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ (ଇତି) ମମ ମତମ୍ (ଅସ୍ତି)।
ତତ୍କ୍ଷେତ୍ରଂ ଯଚ୍ଚ ଯାଦୃକ୍ଚ ଯଦ୍ୱିକାରି ଯତଶ୍ଚ ଯତ୍ ।
ସ ଚ ଯୋ ଯତ୍ପ୍ରଭାବଶ୍ଚ ତତ୍ସମାସେନ ମେ ଶୃଣୁ ॥ ୧୩-୩॥
ତତ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ଯତ୍ ଚ ଯାଦୃକ୍ ଚ ଯତ୍ ବିକାରି ଯତଃ ଚ ଯତ୍ ।
ସଃ ଚ ଯଃ ଯତ୍ ପ୍ରଭାବଃ ଚ ତତ୍ ସମାସେନ ମେ ଶୃଣୁ ॥ ୧୩-୩॥
ତତ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ଯତ୍ ଚ, ଯାଦୃକ୍ ଚ, ଯତ୍ ବିକାରି (ଚ), ଯତଃ ଚ ଯତ୍,
ସଃ ଚ ଯଃ, ଯତ୍ ପ୍ରଭାବଃ ଚ (ଅସ୍ତି) ତତ୍, (ତ୍ୱଂ) ସମାସେନ ମେ ଶୃଣୁ ।
ଋଷିଭିର୍ବହୁଧା ଗୀତଂ ଛନ୍ଦୋଭିର୍ୱିବିଧୈଃ ପୃଥକ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମସୂତ୍ରପଦୈଶ୍ଚୈବ ହେତୁମଦ୍ଭିର୍ୱିନିଶ୍ଚିତୈଃ ॥ ୧୩-୪॥
ଋଷିଭିଃ ବହୁଧା ଗୀତମ୍ ଛନ୍ଦୋଭିଃ ବିବିଧୈଃ ପୃଥକ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମ-ସୂତ୍ର-ପଦୈଃ ଚ ଏବ ହେତୁମଦ୍ଭିଃ ବିନିଶ୍ଚିତୈଃ ॥ ୧୩-୪॥
(ଇଦଂ ଜ୍ଞାନଂ) ଋଷିଭିଃ ବହୁଧା, (ତଥା) ବିବିଧୈଃ ଛନ୍ଦୋଭିଃ
ପୃଥକ୍ ହେତୁମଦ୍ଭିଃ ବିନିଶ୍ଚିତୈଃ ବ୍ରହ୍ମ-ସୂତ୍ର-ପଦୈଃ ଚ ଗୀତମ୍ ଏବ ।
ମହାଭୂତାନ୍ୟହଙ୍କାରୋ ବୁଦ୍ଧିରବ୍ୟକ୍ତମେବ ଚ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଦଶୈକଂ ଚ ପଞ୍ଚ ଚେନ୍ଦ୍ରିୟଗୋଚରାଃ ॥ ୧୩-୫॥
ଇଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଷଃ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ସଂଘାତଶ୍ଚେତନା ଧୃତିଃ ।
ଏତତ୍କ୍ଷେତ୍ରଂ ସମାସେନ ସବିକାରମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୩-୬॥
ମହା-ଭୂତାନି ଅହଙ୍କାରଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍ ଏବ ଚ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଦଶ–ଏକମ୍ ଚ ପଞ୍ଚ ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗୋଚରାଃ ॥ ୧୩-୫॥
ଇଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଷଃ ସୁଖମ୍ ଦୁଃଖମ୍ ସଂଘାତଃ ଚେତନା ଧୃତିଃ ।
ଏତତ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ସମାସେନ ସବିକାରମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୩-୬॥
ମହା-ଭୂତାନି, ଅହଙ୍କାରଃ, ବୁଦ୍ଧିଃ, ଅବ୍ୟକ୍ତମ୍ ଏବ ଚ,
ଦଶ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ, ଏକମ୍ (ମନଃ) ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗୋଚରାଃ ପଞ୍ଚ ଚ,
ଇଚ୍ଛା, ଦ୍ୱେଷଃ, ସୁଖମ୍, ଦୁଃଖମ୍, ସଂଘାତଃ, ଚେତନା, ଧୃତିଃ,
ଏତତ୍ ସବିକାରମ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ (ମୟା) ସମାସେନ ଉଦାହୃତମ୍ ।
ଅମାନିତ୍ୱମଦମ୍ଭିତ୍ୱମହିଂସା କ୍ଷାନ୍ତିରାର୍ଜବମ୍ ।
ଆଚାର୍ୟୋପାସନଂ ଶୌଚଂ ସ୍ଥୈର୍ୟମାତ୍ମବିନିଗ୍ରହଃ ॥ ୧୩-୭॥
ଅମାନିତ୍ୱମ୍ ଅଦମ୍ଭିତ୍ୱମ୍ ଅହିଂସା କ୍ଷାନ୍ତିଃ ଆର୍ଜବମ୍ ।
ଆଚାର୍ୟ-ଉପାସନମ୍ ଶୌଚମ୍ ସ୍ଥୈର୍ୟମ୍ ଆତ୍ମ-ବିନିଗ୍ରହଃ ॥ ୧୩-୭॥
ଅମାନିତ୍ୱମ୍, ଅଦମ୍ଭିତ୍ୱମ୍, ଅହିଂସା, କ୍ଷାନ୍ତିଃ, ଆର୍ଜବମ୍,
ଆଚାର୍ୟ-ଉପାସନମ୍, ଶୌଚମ୍, ସ୍ଥୈର୍ୟମ୍, ଆତ୍ମ-ବିନିଗ୍ରହଃ,
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ବୈରାଗ୍ୟମନହଂକାର ଏବ ଚ ।
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁଜରାବ୍ୟାଧିଦୁଃଖଦୋଷାନୁଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୧୩-୮॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ବୈରାଗ୍ୟମ୍ ଅନହଂକାରଃ ଏବ ଚ ।
ଜନ୍ମ-ମୃତ୍ୟୁ-ଜରା-ବ୍ୟାଧି-ଦୁଃଖ-ଦୋଷ-ଅନୁଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୧୩-୮॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ବୈରାଗ୍ୟମ୍, ଅନହଂକାରଃ ଏବ ଚ,
ଜନ୍ମ-ମୃତ୍ୟୁ-ଜରା-ବ୍ୟାଧି-ଦୁଃଖ-ଦୋଷ-ଅନୁଦର୍ଶନମ୍,
ଅସକ୍ତିରନଭିଷ୍ୱଙ୍ଗଃ ପୁତ୍ରଦାରଗୃହାଦିଷୁ ।
ନିତ୍ୟଂ ଚ ସମଚିତ୍ତତ୍ୱମିଷ୍ଟାନିଷ୍ଟୋପପତ୍ତିଷୁ ॥ ୧୩-୯॥
ଅସକ୍ତିଃ ଅନଭିଷ୍ୱଙ୍ଗଃ ପୁତ୍ର-ଦାର-ଗୃହ-ଆଦିଷୁ ।
ନିତ୍ୟମ୍ ଚ ସମ-ଚିତ୍ତତ୍ୱମ୍ ଇଷ୍ଟ ଅନିଷ୍ଟ-ଉପପତ୍ତିଷୁ ॥ ୧୩-୯॥
ଅସକ୍ତିଃ, ପୁତ୍ର-ଦାର-ଗୃହ-ଆଦିଷୁ ଅନଭିଷ୍ୱଙ୍ଗଃ,
ଇଷ୍ଟ-ଅନିଷ୍ଟ-ଉପପତ୍ତିଷୁ ନିତ୍ୟମ୍ ସମ-ଚିତ୍ତତ୍ୱମ୍ ଚ,
ମୟି ଚାନନ୍ୟଯୋଗେନ ଭକ୍ତିରବ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ।
ବିବିକ୍ତଦେଶସେବିତ୍ୱମରତିର୍ଜନସଂସଦି ॥ ୧୩-୧୦॥
ମୟି ଚ ଅନନ୍ୟ-ଯୋଗେନ ଭକ୍ତିଃ ଅବ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ।
ବିବିକ୍ତ-ଦେଶ-ସେବିତ୍ୱମ୍ ଅରତିଃ ଜନ-ସଂସଦି ॥ ୧୩-୧୦॥
ମୟି ଚ ଅନନ୍ୟ-ଯୋଗେନ ଅବ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ଭକ୍ତିଃ,
ବିବିକ୍ତ-ଦେଶ-ସେବିତ୍ୱମ୍, ଜନ-ସଂସଦି ଅରତିଃ,
ଅଧ୍ୟାତ୍ମଜ୍ଞାନନିତ୍ୟତ୍ୱଂ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନାର୍ଥଦର୍ଶନମ୍ ।
ଏତଜ୍ଜ୍ଞାନମିତି ପ୍ରୋକ୍ତମଜ୍ଞାନଂ ଯଦତୋଽନ୍ୟଥା ॥ ୧୩-୧୧॥
ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ଜ୍ଞାନ-ନିତ୍ୟତ୍ୱମ୍ ତତ୍ତ୍ୱ-ଜ୍ଞାନ-ଅର୍ଥ-ଦର୍ଶନମ୍ ।
ଏତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଇତି ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଯତ୍ ଅତଃ ଅନ୍ୟଥା ॥ ୧୩-୧୧॥
ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ଜ୍ଞାନ-ନିତ୍ୟତ୍ୱମ୍, ତତ୍ତ୍ୱ-ଜ୍ଞାନ-ଅର୍ଥ-ଦର୍ଶନମ୍,
ଏତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଇତି ପ୍ରୋକ୍ତମ୍, ଯତ୍ ଅତଃ ଅନ୍ୟଥା (ତତ୍) ଅଜ୍ଞାନମ୍ ( ଇତି ପ୍ରୋକ୍ତମ୍) ।
ଜ୍ଞେୟଂ ଯତ୍ତତ୍ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱାମୃତମଶ୍ନୁତେ ।
ଅନାଦିମତ୍ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସତ୍ତନ୍ନାସଦୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୧୨॥
ଜ୍ଞେୟମ୍ ଯତ୍ ତତ୍ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଅମୃତମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ।
ଅନାଦିମତ୍ ପରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସତ୍ ତତ୍ ନ ଅସତ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୧୨॥
ଯତ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍, ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା (ଜୀବଃ) ଅମୃତମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ, ତତ୍ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ।
ତତ୍ ଅନାଦିମତ୍ ପରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ସତ୍ ନ, ଅସତ୍ (ଚ) ନ (ଇତି) ଉଚ୍ୟତେ ।
ସର୍ୱତଃ ପାଣିପାଦଂ ତତ୍ସର୍ୱତୋଽକ୍ଷିଶିରୋମୁଖମ୍ ।
ସର୍ୱତଃ ଶ୍ରୁତିମଲ୍ଲୋକେ ସର୍ୱମାବୃତ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ॥ ୧୩-୧୩॥
ସର୍ୱତଃ ପାଣି-ପାଦମ୍ ତତ୍ ସର୍ୱତଃ ଅକ୍ଷି-ଶିରଃ-ମୁଖମ୍ ।
ସର୍ୱତଃ ଶ୍ରୁତିମତ୍ ଲୋକେ ସର୍ୱମ୍ ଆବୃତ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ॥ ୧୩-୧୩॥
ଲୋକେ ତତ୍ ସର୍ୱତଃ ପାଣି-ପାଦମ୍, ସର୍ୱତଃ ଅକ୍ଷି-ଶିରଃ-ମୁଖମ୍, ସର୍ୱତଃ
ଶ୍ରୁତିମତ୍ (ଅସ୍ତି), ସର୍ୱମ୍ (ଚ) ଆବୃତ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ।
ସର୍ୱେନ୍ଦ୍ରିୟଗୁଣାଭାସଂ ସର୍ୱେନ୍ଦ୍ରିୟବିବର୍ଜିତମ୍ ।
ଅସକ୍ତଂ ସର୍ୱଭୃଚ୍ଚୈବ ନିର୍ଗୁଣଂ ଗୁଣଭୋକ୍ତୃ ଚ ॥ ୧୩-୧୪॥
ସର୍ୱ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗୁଣ-ଆଭାସମ୍ ସର୍ୱ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ବିବର୍ଜିତମ୍ ।
ଅସକ୍ତମ୍ ସର୍ୱ-ଭୃତ୍ ଚ ଏବ ନିର୍ଗୁଣମ୍ ଗୁଣ-ଭୋକ୍ତୃ ଚ ॥ ୧୩-୧୪॥
(ତତ୍) ସର୍ୱ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗୁଣ-ଆଭାସମ୍, ସର୍ୱ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ବିବର୍ଜିତମ୍,
ଅସକ୍ତମ୍, ସର୍ୱ-ଭୃତ୍ ଚ ଏବ, ନିର୍ଗୁଣମ୍ ଗୁଣ-ଭୋକ୍ତୃ ଚ (ଅସ୍ତି) ।
ବହିରନ୍ତଶ୍ଚ ଭୂତାନାମଚରଂ ଚରମେବ ଚ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ୱାତ୍ତଦବିଜ୍ଞେୟଂ ଦୂରସ୍ଥଂ ଚାନ୍ତିକେ ଚ ତତ୍ ॥ ୧୩-୧୫॥
ବହିଃ-ଅନ୍ତଃ ଚ ଭୂତାନାମ୍ ଅଚରମ୍ ଚରମ୍ ଏବ ଚ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ୱାତ୍ ତତ୍ ଅବିଜ୍ଞେୟମ୍ ଦୂରସ୍ଥମ୍ ଚ ଅନ୍ତିକେ ଚ ତତ୍ ॥ ୧୩-୧୫॥
ତତ୍ ଭୂତାନାମ୍ ବହିଃ ଅନ୍ତଃ ଚ (ଅସ୍ତି), ଅଚରମ୍ ଚରମ୍ ଚ ଏବ (ଅସ୍ତି),
ତତ୍ ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ୱାତ୍ ଅବିଜ୍ଞେୟମ୍ (ଅସ୍ତି), ଦୂରସ୍ଥମ୍ ଚ ଅନ୍ତିକେ ଚ (ଅସ୍ତି) ।
ଅବିଭକ୍ତଂ ଚ ଭୂତେଷୁ ବିଭକ୍ତମିବ ଚ ସ୍ଥିତମ୍ ।
ଭୂତଭର୍ତୃ ଚ ତଜ୍ଜ୍ଞେୟଂ ଗ୍ରସିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଭବିଷ୍ଣୁ ଚ ॥ ୧୩-୧୬॥
ଅବିଭକ୍ତମ୍ ଚ ଭୂତେଷୁ ବିଭକ୍ତମ୍ ଇବ ଚ ସ୍ଥିତମ୍ ।
ଭୂତ-ଭର୍ତୃ ଚ ତତ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଗ୍ରସିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଭବିଷ୍ଣୁ ଚ ॥ ୧୩-୧୬॥
ତତ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଅବିଭକ୍ତମ୍ ଚ ଭୂତେଷୁ ବିଭକ୍ତମ୍ ଇବ ସ୍ଥିତମ୍,
ଭୂତ-ଭର୍ତୃ ଚ ଗ୍ରସିଷ୍ଣୁ ଚ ପ୍ରଭବିଷ୍ଣୁ ଚ (ଅସ୍ତି) ।
ଜ୍ୟୋତିଷାମପି ତଜ୍ଜ୍ୟୋତିସ୍ତମସଃ ପରମୁଚ୍ୟତେ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ଜ୍ଞାନଗମ୍ୟଂ ହୃଦି ସର୍ୱସ୍ୟ ଧିଷ୍ଠିତମ୍ ॥ ୧୩-୧୭॥
ଜ୍ୟୋତିଷାମ୍ ଅପି ତତ୍ ଜ୍ୟୋତିଃ ତମସଃ ପରମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଜ୍ଞାନଗମ୍ୟମ୍ ହୃଦି ସର୍ୱସ୍ୟ ଧିଷ୍ଠିତମ୍ ॥ ୧୩-୧୭॥
ତତ୍ ଜ୍ୟୋତିଷାମ୍ ଅପି ଜ୍ୟୋତିଃ (ଅସ୍ତି), ତମସଃ ପରମ୍ ଉଚ୍ୟତେ, (ତତ୍)
ଜ୍ଞାନମ୍, ଜ୍ଞେୟମ୍, ଜ୍ଞାନଗମ୍ୟମ୍ (ଅସ୍ତି), ସର୍ୱସ୍ୟ ହୃଦି ଧିଷ୍ଠିତମ୍ (ଅସ୍ତି) ।
ଇତି କ୍ଷେତ୍ରଂ ତଥା ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ଚୋକ୍ତଂ ସମାସତଃ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତ ଏତଦ୍ୱିଜ୍ଞାୟ ମଦ୍ଭାବାୟୋପପଦ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୧୮॥
ଇତି କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ତଥା ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଚ ଉକ୍ତମ୍ ସମାସତଃ ।
ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ଏତତ୍ ବିଜ୍ଞାୟ ମତ୍-ଭାବାୟ ଉପପଦ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୧୮॥
ଇତି କ୍ଷେତ୍ରମ୍, ତଥା ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଚ ସମାସତଃ ଉକ୍ତମ୍,
ଏତତ୍ ବିଜ୍ଞାୟ, ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ମତ୍-ଭାବାୟ ଉପପଦ୍ୟତେ ।
ପ୍ରକୃତିଂ ପୁରୁଷଂ ଚୈବ ବିଦ୍ଧ୍ୟନାଦୀ ଉଭାବପି ।
ବିକାରାଂଶ୍ଚ ଗୁଣାଂଶ୍ଚୈବ ବିଦ୍ଧି ପ୍ରକୃତିସମ୍ଭବାନ୍ ॥ ୧୩-୧୯॥
ପ୍ରକୃତିମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଚ ଏବ ବିଦ୍ଧି ଅନାଦୀ ଉଭାଉ ଅପି ।
ବିକାରାନ୍ ଚ ଗୁଣାନ୍ ଚ ଏବ ବିଦ୍ଧି ପ୍ରକୃତି-ସମ୍ଭବାନ୍ ॥ ୧୩-୧୯॥
(ତ୍ୱଂ) ପ୍ରକୃତିମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଚ ଉଭାଉ ଅପି ଅନାଦୀ ଏବ ବିଦ୍ଧି ।
ବିକାରାନ୍ ଚ ଗୁଣାନ୍ ଚ ପ୍ରକୃତି-ସମ୍ଭବାନ୍ ଏବ ବିଦ୍ଧି ।
କାର୍ୟକାରଣକର୍ତୃତ୍ୱେ ହେତୁଃ ପ୍ରକୃତିରୁଚ୍ୟତେ ।
ପୁରୁଷଃ ସୁଖଦୁଃଖାନାଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ୱେ ହେତୁରୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୨୦॥
କାର୍ୟ-କାରଣ-କର୍ତୃତ୍ୱେ ହେତୁଃ ପ୍ରକୃତିଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ପୁରୁଷଃ ସୁଖ-ଦୁଃଖାନାମ୍ ଭୋକ୍ତୃତ୍ୱେ ହେତୁଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୨୦॥
ପ୍ରକୃତିଃ କାର୍ୟ-କାରଣ-କର୍ତୃତ୍ୱେ ହେତୁଃ ଉଚ୍ୟତେ । ପୁରୁଷଃ
ସୁଖ-ଦୁଃଖାନାମ୍ ଭୋକ୍ତୃତ୍ୱେ ହେତୁଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥୋ ହି ଭୁଙ୍କ୍ତେ ପ୍ରକୃତିଜାନ୍ଗୁଣାନ୍ ।
କାରଣଂ ଗୁଣସଙ୍ଗୋଽସ୍ୟ ସଦସଦ୍ୟୋନିଜନ୍ମସୁ ॥ ୧୩-୨୧॥
ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥଃ ହି ଭୁଙ୍କ୍ତେ ପ୍ରକୃତିଜାନ୍ ଗୁଣାନ୍ ।
କାରଣମ୍ ଗୁଣ-ସଙ୍ଗଃ ଅସ୍ୟ ସତ୍ ଅସତ୍ ଯୋନି-ଜନ୍ମସୁ ॥ ୧୩-୨୧॥
ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥଃ (ସନ୍) ପ୍ରକୃତିଜାନ୍ ଗୁଣାନ୍ ଭୁଙ୍କ୍ତେ ହି ।
ଗୁଣ-ସଙ୍ଗଃ ଅସ୍ୟ ସତ୍-ଅସତ୍-ଯୋନି-ଜନ୍ମସୁ କାରଣମ୍ (ଅସ୍ତି) ।
ଉପଦ୍ରଷ୍ଟାନୁମନ୍ତା ଚ ଭର୍ତା ଭୋକ୍ତା ମହେଶ୍ୱରଃ ।
ପରମାତ୍ମେତି ଚାପ୍ୟୁକ୍ତୋ ଦେହେଽସ୍ମିନ୍ପୁରୁଷଃ ପରଃ ॥ ୧୩-୨୨॥
ଉପଦ୍ରଷ୍ଟା ଅନୁମନ୍ତା ଚ ଭର୍ତା ଭୋକ୍ତା ମହେଶ୍ୱରଃ ।
ପରମାତ୍ମା ଇତି ଚ ଅପି ଉକ୍ତଃ ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ପୁରୁଷଃ ପରଃ ॥ ୧୩-୨୨॥
ଉପଦ୍ରଷ୍ଟା, ଅନୁମନ୍ତା, ଭର୍ତା, ଚ ଭୋକ୍ତା, ମହେଶ୍ୱରଃ, ଅପି
ଚ ପରମାତ୍ମା ଇତି ଉକ୍ତଃ ପରଃ ପୁରୁଷଃ ଅସ୍ମିନ୍ ଦେହେ (ଅସ୍ତି) ।
ଯ ଏବଂ ବେତ୍ତି ପୁରୁଷଂ ପ୍ରକୃତିଂ ଚ ଗୁଣୈଃ ସହ ।
ସର୍ୱଥା ବର୍ତମାନୋଽପି ନ ସ ଭୂୟୋଽଭିଜାୟତେ ॥ ୧୩-୨୩॥
ଯଃ ଏବମ୍ ବେତ୍ତି ପୁରୁଷମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଚ ଗୁଣୈଃ ସହ ।
ସର୍ୱଥା ବର୍ତମାନଃ ଅପି ନ ସଃ ଭୂୟଃ ଅଭିଜାୟତେ ॥ ୧୩-୨୩॥
ଯଃ ଏବମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଗୁଣୈଃ ସହ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଚ ବେତ୍ତି, ସଃ
ସର୍ୱଥା ବର୍ତମାନଃ ଅପି ଭୂୟଃ ନ ଅଭିଜାୟତେ ।
ଧ୍ୟାନେନାତ୍ମନି ପଶ୍ୟନ୍ତି କେଚିଦାତ୍ମାନମାତ୍ମନା ।
ଅନ୍ୟେ ସାଙ୍ଖ୍ୟେନ ଯୋଗେନ କର୍ମୟୋଗେନ ଚାପରେ ॥ ୧୩ -୨୪॥
ଧ୍ୟାନେନ ଆତ୍ମନି ପଶ୍ୟନ୍ତି କେଚିତ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ।
ଅନ୍ୟେ ସାଙ୍ଖ୍ୟେନ ଯୋଗେନ କର୍ମ-ଯୋଗେନ ଚ ଅପରେ ॥ ୧୩-୨୪॥
କେଚିତ୍ ଧ୍ୟାନେନ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମନି ଆତ୍ମାନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି ।
ଅନ୍ୟେ ସାଙ୍ଖ୍ୟେନ ଯୋଗେନ (ଆତ୍ମାନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି) । ଅପରେ ଚ
କର୍ମ-ଯୋଗେନ (ଆତ୍ମାନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି)।
ଅନ୍ୟେ ତ୍ୱେବମଜାନନ୍ତଃ ଶ୍ରୁତ୍ୱାନ୍ୟେଭ୍ୟ ଉପାସତେ ।
ତେଽପି ଚାତିତରନ୍ତ୍ୟେବ ମୃତ୍ୟୁଂ ଶ୍ରୁତିପରାୟଣାଃ ॥ ୧୩-୨୫॥
ଅନ୍ୟେ ତୁ ଏବମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଅନ୍ୟେଭ୍ୟଃ ଉପାସତେ ।
ତେ ଅପି ଚ ଅତିତରନ୍ତି ଏବ ମୃତ୍ୟୁମ୍ ଶ୍ରୁତି-ପରାୟଣାଃ ॥ ୧୩-୨୫॥
ଅନ୍ୟେ ତୁ ଏବମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ଅନ୍ୟେଭ୍ୟଃ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଉପାସତେ, ତେ
ଶ୍ରୁତି-ପରାୟଣାଃ ଚ ଅପି ମୃତ୍ୟୁମ୍ ଅତିତରନ୍ତି ଏବ ।
ଯାବତ୍ସଞ୍ଜାୟତେ କିଞ୍ଚିତ୍ସତ୍ତ୍ୱଂ ସ୍ଥାବରଜଙ୍ଗମମ୍ ।
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞସ। ନ୍ୟୋଗାତ୍ତଦ୍ୱିଦ୍ଧି ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୧୩-୨୬॥
ଯାବତ୍ ସଞ୍ଜାୟତେ କିଞ୍ଚିତ୍ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ସ୍ଥାବର-ଜଙ୍ଗମମ୍ ।
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ-ସଂୟୋଗାତ୍ ତତ୍ ବିଦ୍ଧି ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୧୩-୨୬॥
ହେ ଭରତର୍ଷଭ! ଯାବତ୍ କିଞ୍ଚିତ୍ ସ୍ଥାବର-ଜଙ୍ଗମମ୍ ସତ୍ତ୍ୱମ୍
ସଞ୍ଜାୟତେ, ତତ୍ କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ-ସଂୟୋଗାତ୍ (ସଞ୍ଜାୟତେ ଇତି ତ୍ୱଂ) ବିଦ୍ଧି ।
ସମଂ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତିଷ୍ଠନ୍ତଂ ପରମେଶ୍ୱରମ୍ ।
ବିନଶ୍ୟତ୍ସ୍ୱବିନଶ୍ୟନ୍ତଂ ଯଃ ପଶ୍ୟତି ସ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୩-୨୭॥
ସମମ୍ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତିଷ୍ଠନ୍ତମ୍ ପରମେଶ୍ୱରମ୍ ।
ବିନଶ୍ୟତ୍ସୁ ଅବିନଶ୍ୟନ୍ତମ୍ ଯଃ ପଶ୍ୟତି ସଃ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୩-୨୭॥
ଯଃ ବିନଶ୍ୟତ୍ସୁ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ସମମ୍ ତିଷ୍ଠନ୍ତମ୍ ଅବିନଶ୍ୟନ୍ତମ୍
ପରମେଶ୍ୱରମ୍ ପଶ୍ୟତି, ସଃ ପଶ୍ୟତି ।
ସମଂ ପଶ୍ୟନ୍ହି ସର୍ୱତ୍ର ସମବସ୍ଥିତମୀଶ୍ୱରମ୍ ।
ନ ହିନସ୍ତ୍ୟାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ତତୋ ଯାତି ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୧୩-୨୮॥
ସମଂ ପଶ୍ୟନ୍ ହି ସର୍ୱତ୍ର ସମବସ୍ଥିତମ୍ ଈଶ୍ୱରମ୍ ।
ନ ହିନସ୍ତି ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ତତଃ ଯାତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୧୩-୨୮॥
(ଯଃ) ସର୍ୱତ୍ର ସମବସ୍ଥିତମ୍ ଈଶ୍ୱରମ୍ ସମଂ ପଶ୍ୟନ୍ ହି ଆତ୍ମନା
ଆତ୍ମାନମ୍ ନ ହିନସ୍ତି,(ସଃ) ତତଃ ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ଯାତି ।
ପ୍ରକୃତ୍ୟୈବ ଚ କର୍ମାଣି କ୍ରିୟମାଣାନି ସର୍ୱଶଃ ।
ଯଃ ପଶ୍ୟତି ତଥାତ୍ମାନମକର୍ତାରଂ ସ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୩-୨୯॥
ପ୍ରକୃତ୍ୟା ଏବ ଚ କର୍ମାଣି କ୍ରିୟମାଣାନି ସର୍ୱଶଃ ।
ଯଃ ପଶ୍ୟତି ତଥା ଆତ୍ମାନମ୍ ଅକର୍ତାରମ୍ ସଃ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୩-୨୯॥
ଯଃ ଚ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ଏବ କର୍ମାଣି ସର୍ୱଶଃ କ୍ରିୟମାଣାନି (ସନ୍ତି ଇତି ପଶ୍ୟତି),
ତଥା ଆତ୍ମାନମ୍ ଅକର୍ତାରମ୍ ପଶ୍ୟତି, ସଃ ପଶ୍ୟତି ।
ଯଦା ଭୂତପୃଥଗ୍ଭାବମେକସ୍ଥମନୁପଶ୍ୟତି ।
ତତ ଏବ ଚ ବିସ୍ତାରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ତଦା ॥ ୧୩-୩୦॥
ଯଦା ଭୂତ-ପୃଥକ୍-ଭାବମ୍ ଏକସ୍ଥମ୍ ଅନୁପଶ୍ୟତି ।
ତତଃ ଏବ ଚ ବିସ୍ତାରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ତଦା ॥ ୧୩-୩୦॥
ଯଦା ଭୂତ-ପୃଥକ୍-ଭାବମ୍ ଏକସ୍ଥମ୍ ଚ ତତଃ ଏବ
ବିସ୍ତାରମ୍ ଅନୁପଶ୍ୟତି, ତଦା ବ୍ରହ୍ମ ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ।
ଅନାଦିତ୍ୱାନ୍ନିର୍ଗୁଣତ୍ୱାତ୍ପରମାତ୍ମାୟମବ୍ୟଯଃ ।
ଶରୀରସ୍ଥୋଽପି କୌନ୍ତେୟ ନ କରୋତି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୩୧॥
ଅନାଦିତ୍ୱାତ୍ ନିର୍ଗୁଣତ୍ୱାତ୍ ପରମାତ୍ମା ଅୟମ୍ ଅବ୍ୟଯଃ ।
ଶରୀରସ୍ଥଃ ଅପି କୌନ୍ତେୟ ନ କରୋତି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୩୧॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଅୟମ୍ ପରମାତ୍ମା ଅନାଦିତ୍ୱାତ୍, ନିର୍ଗୁଣତ୍ୱାତ୍, ଅବ୍ୟଯଃ
(ଅସ୍ତି, ଅତଃ ସଃ) ଶରୀରସ୍ଥଃ (ସନ୍) ଅପି ନ କରୋତି, ନ (ଚ) ଲିପ୍ୟତେ ।
ଯଥା ସର୍ୱଗତଂ ସୌକ୍ଷ୍ମ୍ୟାଦାକାଶଂ ନୋପଲିପ୍ୟତେ ।
ସର୍ୱତ୍ରାବସ୍ଥିତୋ ଦେହେ ତଥାତ୍ମା ନୋପଲିପ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୩୨॥
ଯଥା ସର୍ୱଗତମ୍ ସୌକ୍ଷ୍ମ୍ୟାତ୍ ଆକାଶମ୍ ନ ଉପଲିପ୍ୟତେ ।
ସର୍ୱତ୍ର-ଅବସ୍ଥିତଃ ଦେହେ ତଥା ଆତ୍ମା ନ ଉପଲିପ୍ୟତେ ॥ ୧୩-୩୨॥
ଯଥା ସର୍ୱଗତମ୍ ଆକାଶମ୍ ସୌକ୍ଷ୍ମ୍ୟାତ୍ ନ ଉପଲିପ୍ୟତେ, ତଥା
ସର୍ୱତ୍ର ଦେହେ ଅବସ୍ଥିତଃ ଆତ୍ମା ନ ଉପଲିପ୍ୟତେ ।
ଯଥା ପ୍ରକାଶୟତ୍ୟେକଃ କୃତ୍ସ୍ନଂ ଲୋକମିମଂ ରବିଃ ।
କ୍ଷେତ୍ରଂ କ୍ଷେତ୍ରୀ ତଥା କୃତ୍ସ୍ନଂ ପ୍ରକାଶୟତି ଭାରତ ॥ ୧୩-୩୩॥
ଯଥା ପ୍ରକାଶୟତି ଏକଃ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଲୋକମ୍ ଇମମ୍ ରବିଃ ।
କ୍ଷେତ୍ରମ୍ କ୍ଷେତ୍ରୀ ତଥା କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ପ୍ରକାଶୟତି ଭାରତ ॥ ୧୩-୩୩॥
ହେ ଭାରତ! ଯଥା ଏକଃ ରବିଃ ଇମମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଲୋକମ୍ ପ୍ରକାଶୟତି,
ତଥା କ୍ଷେତ୍ରୀ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ପ୍ରକାଶୟତି ।
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋରେବମନ୍ତରଂ ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁଷା ।
ଭୂତପ୍ରକୃତିମୋକ୍ଷଂ ଚ ଯେ ବିଦୁର୍ୟାନ୍ତି ତେ ପରମ୍ ॥ ୧୩-୩୪॥
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋଃ ଏବମ୍ ଅନ୍ତରମ୍ ଜ୍ଞାନ-ଚକ୍ଷୁଷା ।
ଭୂତ-ପ୍ରକୃତି-ମୋକ୍ଷମ୍ ଚ ଯେ ବିଦୁଃ ଯାନ୍ତି ତେ ପରମ୍ ॥ ୧୩-୩୪॥
ଏବମ୍ ଯେ ଜ୍ଞାନ-ଚକ୍ଷୁଷା କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋଃ ଅନ୍ତରମ୍ (ଜ୍ଞାନଂ)
ଭୂତ-ପ୍ରକୃତି-ମୋକ୍ଷମ୍ ଚ ବିଦୁଃ, ତେ ପରମ୍ ଯାନ୍ତି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞବିଭାଗୟୋଗୋ ନାମ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୩॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ ନାମ ତ୍ରୟୋଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୩॥
ଅଥ ଚତୁର୍ଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଗୁଣତ୍ରୟବିଭାଗୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଚତୁର୍ଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଗୁଣ-ତ୍ରୟ-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପରଂ ଭୂୟଃ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଜ୍ଞାନାନାଂ ଜ୍ଞାନମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମୁନୟଃ ସର୍ୱେ ପରାଂ ସିଦ୍ଧିମିତୋ ଗତାଃ ॥ ୧୪-୧॥
ପରମ୍ ଭୂୟଃ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଜ୍ଞାନାନାମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମୁନୟଃ ସର୍ୱେ ପରାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଇତଃ ଗତାଃ ॥ ୧୪-୧॥
ଯତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ସର୍ୱେ ମୁନୟଃ ଇତଃ ପରାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଗତାଃ, (ତତ୍)
ଜ୍ଞାନାନାମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ପରମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଭୂୟଃ (ଅହଂ ତେ) ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ।
ଇଦଂ ଜ୍ଞାନମୁପାଶ୍ରିତ୍ୟ ମମ ସାଧର୍ମ୍ୟମାଗତାଃ ।
ସର୍ଗେଽପି ନୋପଜାୟନ୍ତେ ପ୍ରଲୟେ ନ ବ୍ୟଥନ୍ତି ଚ ॥ ୧୪-୨॥
ଇଦମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଉପାଶ୍ରିତ୍ୟ ମମ ସାଧର୍ମ୍ୟମ୍ ଆଗତାଃ ।
ସର୍ଗେ ଅପି ନ ଉପଜାୟନ୍ତେ ପ୍ରଲୟେ ନ ବ୍ୟଥନ୍ତି ଚ ॥ ୧୪-୨॥
(ଯ) ଇଦମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଉପାଶ୍ରିତ୍ୟ ମମ ସାଧର୍ମ୍ୟମ୍ ଆଗତାଃ, (ତେ)
ସର୍ଗେ ଅପି ନ ଉପଜାୟନ୍ତେ, ପ୍ରଲୟେ ଚ ନ ବ୍ୟଥନ୍ତି ।
ମମ ଯୋନିର୍ମହଦ୍ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମିନ୍ଗର୍ଭଂ ଦଧାମ୍ୟହମ୍ ।
ସମ୍ଭବଃ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ତତୋ ଭବତି ଭାରତ ॥ ୧୪-୩॥
ମମ ଯୋନିଃ ମହତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମିନ୍ ଗର୍ଭମ୍ ଦଧାମି ଅହମ୍ ।
ସମ୍ଭବଃ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ତତଃ ଭବତି ଭାରତ ॥ ୧୪-୩॥
ହେ ଭାରତ! ମହତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ମମ ଯୋନିଃ (ଅସ୍ତି); ତସ୍ମିନ୍ ଅହମ୍
ଗର୍ଭମ୍ ଦଧାମି; ତତଃ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ସମ୍ଭବଃ ଭବତି ।
ସର୍ୱୟୋନିଷୁ କୌନ୍ତେୟ ମୂର୍ତୟଃ ସମ୍ଭବନ୍ତି ଯାଃ ।
ତାସାଂ ବ୍ରହ୍ମ ମହଦ୍ୟୋନିରହଂ ବୀଜପ୍ରଦଃ ପିତା ॥ ୧୪-୪॥
ସର୍ୱ-ଯୋନିଷୁ କୌନ୍ତେୟ ମୂର୍ତୟଃ ସମ୍ଭବନ୍ତି ଯାଃ ।
ତାସାମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ମହତ୍ ଯୋନିଃ ଅହମ୍ ବୀଜ-ପ୍ରଦଃ ପିତା ॥ ୧୪-୪॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ସର୍ୱ-ଯୋନିଷୁ ଯାଃ ମୂର୍ତୟଃ ସମ୍ଭବନ୍ତି ତାସାମ୍
ଯୋନିଃ ମହତ୍ ବ୍ରହ୍ମ (ଅସ୍ତି), ଅହମ୍ ବୀଜ-ପ୍ରଦଃ ପିତା (ଚ ଅସ୍ମି) ।
ସତ୍ତ୍ୱଂ ରଜସ୍ତମ ଇତି ଗୁଣାଃ ପ୍ରକୃତିସମ୍ଭବାଃ ।
ନିବଧ୍ନନ୍ତି ମହାବାହୋ ଦେହେ ଦେହିନମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୪-୫॥
ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ଗୁଣାଃ ପ୍ରକୃତି-ସମ୍ଭବାଃ ।
ନିବଧ୍ନନ୍ତି ମହା-ବାହୋ ଦେହେ ଦେହିନମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୪-୫॥
ହେ ମହା-ବାହୋ! ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ଗୁଣାଃ ପ୍ରକୃତି-ସମ୍ଭବାଃ
(ସନ୍ତି, ତେ) ଦେହେ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଦେହିନମ୍ ନିବଧ୍ନନ୍ତି ।
ତତ୍ର ସତ୍ତ୍ୱଂ ନିର୍ମଲତ୍ୱାତ୍ପ୍ରକାଶକମନାମୟମ୍ ।
ସୁଖସଙ୍ଗେନ ବଧ୍ନାତି ଜ୍ଞାନସଙ୍ଗେନ ଚାନଘ ॥ ୧୪-୬॥
ତତ୍ର ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ନିର୍ମଲତ୍ୱାତ୍ ପ୍ରକାଶକମ୍ ଅନାମୟମ୍ ।
ସୁଖ-ସଙ୍ଗେନ ବଧ୍ନାତି ଜ୍ଞାନ-ସଙ୍ଗେନ ଚ ଅନଘ ॥ ୧୪-୬॥
ହେ ଅନଘ! ତତ୍ର ଅନାମୟମ୍ ପ୍ରକାଶକମ୍ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ନିର୍ମଲତ୍ୱାତ୍
(ଆତ୍ମାନଂ) ସୁଖ-ସଙ୍ଗେନ ଜ୍ଞାନ-ସଙ୍ଗେନ ଚ ବଧ୍ନାତି ।
ରଜୋ ରାଗାତ୍ମକଂ ବିଦ୍ଧି ତୃଷ୍ଣାସଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭବମ୍ ।
ତନ୍ନିବଧ୍ନାତି କୌନ୍ତେୟ କର୍ମସଙ୍ଗେନ ଦେହିନମ୍ ॥ ୧୪-୭॥
ରଜଃ ରାଗ-ଆତ୍ମକମ୍ ବିଦ୍ଧି ତୃଷ୍ଣା-ସଙ୍ଗ-ସମୁଦ୍ଭବମ୍ ।
ତତ୍ ନିବଧ୍ନାତି କୌନ୍ତେୟ କର୍ମ-ସଙ୍ଗେନ ଦେହିନମ୍ ॥ ୧୪-୭॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ରାଗ-ଆତ୍ମକମ୍ ରଜଃ ତୃଷ୍ଣା-ସଙ୍ଗ-ସମୁଦ୍ଭବମ୍
ବିଦ୍ଧି । ତତ୍ ଦେହିନମ୍ କର୍ମ-ସଙ୍ଗେନ ନିବଧ୍ନାତି ।
ତମସ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନଜଂ ବିଦ୍ଧି ମୋହନଂ ସର୍ୱଦେହିନାମ୍ ।
ପ୍ରମାଦାଲସ୍ୟନିଦ୍ରାଭିସ୍ତନ୍ନିବଧ୍ନାତି ଭାରତ ॥ ୧୪-୮॥
ତମଃ ତୁ ଅଜ୍ଞାନଜମ୍ ବିଦ୍ଧି ମୋହନମ୍ ସର୍ୱ-ଦେହିନାମ୍ ।
ପ୍ରମାଦ-ଆଲସ୍ୟ-ନିଦ୍ରାଭିଃ ତତ୍ ନିବଧ୍ନାତି ଭାରତ ॥ ୧୪-୮॥
ହେ ଭାରତ! ତମଃ ତୁ ସର୍ୱ-ଦେହିନାମ୍ ମୋହନମ୍ ଅଜ୍ଞାନଜମ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ତତ୍ (ଦେହିନାମ୍) ପ୍ରମାଦ-ଆଲସ୍ୟ-ନିଦ୍ରାଭିଃ ନିବଧ୍ନାତି ।
ସତ୍ତ୍ୱଂ ସୁଖେ ସଞ୍ଜୟତି ରଜଃ କର୍ମଣି ଭାରତ ।
ଜ୍ଞାନମାବୃତ୍ୟ ତୁ ତମଃ ପ୍ରମାଦେ ସଞ୍ଜୟତ୍ୟୁତ ॥ ୧୪-୯॥
ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ସୁଖେ ସଞ୍ଜୟତି ରଜଃ କର୍ମଣି ଭାରତ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଆବୃତ୍ୟ ତୁ ତମଃ ପ୍ରମାଦେ ସଞ୍ଜୟତି ଉତ ॥ ୧୪-୯॥
ହେ ଭାରତ! ସତ୍ତ୍ୱମ୍ (ଦେହିନାମ୍) ସୁଖେ ସଞ୍ଜୟତି, ରଜଃ କର୍ମଣି,
ଉତ ତମଃ ତୁ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆବୃତ୍ୟ ପ୍ରମାଦେ ସଞ୍ଜୟତି ।
ରଜସ୍ତମଶ୍ଚାଭିଭୂୟ ସତ୍ତ୍ୱଂ ଭବତି ଭାରତ ।
ରଜଃ ସତ୍ତ୍ୱଂ ତମଶ୍ଚୈବ ତମଃ ସତ୍ତ୍ୱଂ ରଜସ୍ତଥା ॥ ୧୪-୧୦॥
ରଜଃ ତମଃ ଚ ଅଭିଭୂୟ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ଭବତି ଭାରତ ।
ରଜଃ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ତମଃ ଚ ଏବ ତମଃ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ରଜଃ ତଥା ॥ ୧୪-୧୦॥
ହେ ଭାରତ! ସତ୍ତ୍ୱମ୍, ରଜଃ ତମଃ ଏବ ଅଭିଭୂୟ (ସ୍ୱୟଂ) ଭବତି;
ଚ ରଜଃ, ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ତମଃ ଚ (ଅଭିଭୂୟ ସ୍ୱୟଂ ଭବତି); ତଥା ତମଃ,
ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ରଜଃ (ଅଭିଭୂୟ ସ୍ୱୟଂ ଭବତି)।
ସର୍ୱଦ୍ୱାରେଷୁ ଦେହେଽସ୍ମିନ୍ପ୍ରକାଶ ଉପଜାୟତେ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଯଦା ତଦା ବିଦ୍ୟାଦ୍ୱିବୃଦ୍ଧଂ ସତ୍ତ୍ୱମିତ୍ୟୁତ ॥ ୧୪-୧୧॥
ସର୍ୱ-ଦ୍ୱାରେଷୁ ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ପ୍ରକାଶଃ ଉପଜାୟତେ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଯଦା ତଦା ବିଦ୍ୟାତ୍ ବିବୃଦ୍ଧମ୍ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ଇତି ଉତ ॥ ୧୪-୧୧॥
ଉତ ଯଦା ଅସ୍ମିନ୍ ଦେହେ ସର୍ୱ-ଦ୍ୱାରେଷୁ ପ୍ରକାଶଃ ଜ୍ଞାନମ୍ (ଚ)
ଉପଜାୟତେ, ତଦା ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ବିବୃଦ୍ଧମ୍ ଇତି ବିଦ୍ୟାତ୍ ।
ଲୋଭଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିରାରମ୍ଭଃ କର୍ମଣାମଶମଃ ସ୍ପୃହା ।
ରଜସ୍ୟେତାନି ଜାୟନ୍ତେ ବିବୃଦ୍ଧେ ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୧୪-୧୨॥
ଲୋଭଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିଃ ଆରମ୍ଭଃ କର୍ମଣାମ୍ ଅଶମଃ ସ୍ପୃହା ।
ରଜସି ଏତାନି ଜାୟନ୍ତେ ବିବୃଦ୍ଧେ ଭରତର୍ଷଭ ॥ ୧୪-୧୨॥
ହେ ଭରତର୍ଷଭ! ଲୋଭଃ, ପ୍ରବୃତ୍ତିଃ, କର୍ମଣାମ୍ ଆରମ୍ଭଃ,
ଅଶମଃ, ସ୍ପୃହା ଏତାନି (ଚିହ୍ନାନି) ରଜସି ବିବୃଦ୍ଧେ (ସତି) ଜାୟନ୍ତେ ।
ଅପ୍ରକାଶୋଽପ୍ରବୃତ୍ତିଶ୍ଚ ପ୍ରମାଦୋ ମୋହ ଏବ ଚ ।
ତମସ୍ୟେତାନି ଜାୟନ୍ତେ ବିବୃଦ୍ଧେ କୁରୁନନ୍ଦନ ॥ ୧୪-୧୩॥
ଅପ୍ରକାଶଃ ଅପ୍ରବୃତ୍ତିଃ ଚ ପ୍ରମାଦଃ ମୋହଃ ଏବ ଚ ।
ତମସି ଏତାନି ଜାୟନ୍ତେ ବିବୃଦ୍ଧେ କୁରୁ-ନନ୍ଦନ ॥ ୧୪-୧୩॥
ହେ କୁରୁ-ନନ୍ଦନ! ଅପ୍ରକାଶଃ, ଅପ୍ରବୃତ୍ତିଃ ଚ, ପ୍ରମାଦଃ ଚ,
ମୋହଃ ଏବ ଏତାନି (ଚିହ୍ନାନି) ତମସି ବିବୃଦ୍ଧେ (ସତି) ଜାୟନ୍ତେ ।
ଯଦା ସତ୍ତ୍ୱେ ପ୍ରବୃଦ୍ଧେ ତୁ ପ୍ରଲୟଂ ଯାତି ଦେହଭୃତ୍ ।
ତଦୋତ୍ତମବିଦାଂ ଲୋକାନମଲାନ୍ପ୍ରତିପଦ୍ୟତେ ॥ ୧୪-୧୪॥
ଯଦା ସତ୍ତ୍ୱେ ପ୍ରବୃଦ୍ଧେ ତୁ ପ୍ରଲୟମ୍ ଯାତି ଦେହ-ଭୃତ୍ ।
ତଦା ଉତ୍ତମ-ବିଦାମ୍ ଲୋକାନ୍ ଅମଲାନ୍ ପ୍ରତିପଦ୍ୟତେ ॥ ୧୪-୧୪॥
ଯଦା ତୁ ସତ୍ତ୍ୱେ ପ୍ରବୃଦ୍ଧେ (ସତି) ଦେହ-ଭୃତ୍ ପ୍ରଲୟମ୍ ଯାତି
ତଦା ଉତ୍ତମ-ବିଦାମ୍ ଅମଲାନ୍ ଲୋକାନ୍ ପ୍ରତିପଦ୍ୟତେ ।
ରଜସି ପ୍ରଲୟଂ ଗତ୍ୱା କର୍ମସଙ୍ଗିଷୁ ଜାୟତେ ।
ତଥା ପ୍ରଲୀନସ୍ତମସି ମୂଢୟୋନିଷୁ ଜାୟତେ ॥ ୧୪-୧୫॥
ରଜସି ପ୍ରଲୟମ୍ ଗତ୍ୱା କର୍ମ-ସଙ୍ଗିଷୁ ଜାୟତେ ।
ତଥା ପ୍ରଲୀନଃ ତମସି ମୂଢ-ଯୋନିଷୁ ଜାୟତେ ॥ ୧୪-୧୫॥
(ଦେହ-ଭୃତ୍) ରଜସି ପ୍ରଲୟମ୍ ଗତ୍ୱା କର୍ମ-ସଙ୍ଗିଷୁ ଜାୟତେ ।
ତଥା (ସଃ) ତମସି ପ୍ରଲୀନଃ ମୂଢ-ଯୋନିଷୁ ଜାୟତେ ।
କର୍ମଣଃ ସୁକୃତସ୍ୟାହୁଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ନିର୍ମଲଂ ଫଲମ୍ ।
ରଜସସ୍ତୁ ଫଲଂ ଦୁଃଖମଜ୍ଞାନଂ ତମସଃ ଫଲମ୍ ॥ ୧୪-୧୬॥
କର୍ମଣଃ ସୁକୃତସ୍ୟ ଆହୁଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ନିର୍ମଲମ୍ ଫଲମ୍ ।
ରଜସଃ ତୁ ଫଲମ୍ ଦୁଃଖମ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ତମସଃ ଫଲମ୍ ॥ ୧୪-୧୬॥
ସୁକୃତସ୍ୟ କର୍ମଣଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ନିର୍ମଲମ୍ ଫଲମ୍, ରଜସଃ ଫଲମ୍
ତୁ ଦୁଃଖମ୍, ତମସଃ (ଚ) ଫଲମ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ (ଇତି) ଆହୁଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱାତ୍ସଞ୍ଜାୟତେ ଜ୍ଞାନଂ ରଜସୋ ଲୋଭ ଏବ ଚ ।
ପ୍ରମାଦମୋହୌ ତମସୋ ଭବତୋଽଜ୍ଞାନମେବ ଚ ॥ ୧୪-୧୭॥
ସତ୍ତ୍ୱାତ୍ ସଞ୍ଜାୟତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ରଜସଃ ଲୋଭଃ ଏବ ଚ ।
ପ୍ରମାଦ-ମୋହୌ ତମସଃ ଭବତଃ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଏବ ଚ ॥ ୧୪-୧୭॥
ସତ୍ତ୍ୱାତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ସଞ୍ଜାୟତେ, ରଜସଃ ଲୋଭଃ ଏବ ଚ
(ସଞ୍ଜାୟତେ), ତମସଃ ପ୍ରମାଦ-ମୋହୌ ଭବତଃ, ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଚ ଏବ
(ଭବତି) ।
ଊର୍ଧ୍ୱଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସତ୍ତ୍ୱସ୍ଥା ମଧ୍ୟେ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ରାଜସାଃ ।
ଜଘନ୍ୟଗୁଣବୃତ୍ତିସ୍ଥା ଅଧୋ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ତାମସାଃ ॥ ୧୪-୧୮॥
ଊର୍ଧ୍ୱମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସତ୍ତ୍ୱସ୍ଥାଃ ମଧ୍ୟେ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ରାଜସାଃ ।
ଜଘନ୍ୟ-ଗୁଣ-ବୃତ୍ତିସ୍ଥାଃ ଅଧଃ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ତାମସାଃ ॥ ୧୪-୧୮॥
ସତ୍ତ୍ୱସ୍ଥାଃ ଊର୍ଧ୍ୱମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ରାଜସାଃ ମଧ୍ୟେ ତିଷ୍ଠନ୍ତି,
ଜଘନ୍ୟ-ଗୁଣ-ବୃତ୍ତିସ୍ଥାଃ ତାମସାଃ ଅଧଃ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ।
ନାନ୍ୟଂ ଗୁଣେଭ୍ୟଃ କର୍ତାରଂ ଯଦା ଦ୍ରଷ୍ଟାନୁପଶ୍ୟତି ।
ଗୁଣେଭ୍ୟଶ୍ଚ ପରଂ ବେତ୍ତି ମଦ୍ଭାବଂ ସୋଽଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୧୪-୧୯॥
ନ ଅନ୍ୟମ୍ ଗୁଣେଭ୍ୟଃ କର୍ତାରମ୍ ଯଦା ଦ୍ରଷ୍ଟା ଅନୁପଶ୍ୟତି ।
ଗୁଣେଭ୍ୟଃ ଚ ପରମ୍ ବେତ୍ତି ମତ୍-ଭାବମ୍ ସଃ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୧୪-୧୯॥
ଯଦା ଦ୍ରଷ୍ଟା ଗୁଣେଭ୍ୟଃ ଅନ୍ୟମ୍ କର୍ତାରମ୍ ନ ଅନୁପଶ୍ୟତି, ଗୁଣେଭ୍ୟଃ
ଚ ପରମ୍ (ଆତ୍ମାନଂ) ବେତ୍ତି, (ତଦା) ସଃ ମତ୍-ଭାବମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ଗୁଣାନେତାନତୀତ୍ୟ ତ୍ରୀନ୍ଦେହୀ ଦେହସମୁଦ୍ଭବାନ୍ ।
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁଜରାଦୁଃଖୈର୍ୱିମୁକ୍ତୋଽମୃତମଶ୍ନୁତେ ॥ ୧୪-୨୦॥
ଗୁଣାନ୍ ଏତାନ୍ ଅତୀତ୍ୟ ତ୍ରୀନ୍ ଦେହୀ ଦେହ-ସମୁଦ୍ଭବାନ୍ ।
ଜନ୍ମ-ମୃତ୍ୟୁ-ଜରା-ଦୁଃଖୈଃ ବିମୁକ୍ତଃ ଅମୃତମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ॥ ୧୪-୨୦॥
ଦେହୀ ଏତାନ୍ ଦେହ-ସମୁଦ୍ଭବାନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ ଅତୀତ୍ୟ,
ଜନ୍ମ-ମୃତ୍ୟୁ-ଜରା-ଦୁଃଖୈଃ ବିମୁକ୍ତଃ (ସନ୍) ଅମୃତମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
କୈର୍ଲିଙ୍ଗୈସ୍ତ୍ରୀନ୍ଗୁଣାନେତାନତୀତୋ ଭବତି ପ୍ରଭୋ ।
କିମାଚାରଃ କଥଂ ଚୈତାଂସ୍ତ୍ରୀନ୍ଗୁଣାନତିବର୍ତତେ ॥ ୧୪-୨୧॥
କୈଃ ଲିଙ୍ଗୈଃ ତ୍ରୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ ଏତାନ୍ ଅତୀତଃ ଭବତି ପ୍ରଭୋ ।
କିମ୍ ଆଚାରଃ କଥମ୍ ଚ ଏତାନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ ଅତିବର୍ତତେ ॥ ୧୪-୨୧॥
ହେ ପ୍ରଭୋ! ଏତାନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ ଅତୀତଃ (ଜୀବଃ) କୈଃ ଲିଙ୍ଗୈଃ
(ଜ୍ଞାତଃ) ଭବତି? (ସଃ) ଚ କିମ୍ ଆଚାରଃ? (ସଃ)
ଚ ଏତାନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ କଥମ୍ ଅତିବର୍ତତେ?
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପ୍ରକାଶଂ ଚ ପ୍ରବୃତ୍ତିଂ ଚ ମୋହମେବ ଚ ପାଣ୍ଡବ ।
ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ସମ୍ପ୍ରବୃତ୍ତାନି ନ ନିବୃତ୍ତାନି କାଙ୍କ୍ଷତି ॥ ୧୪-୨୨॥
ପ୍ରକାଶମ୍ ଚ ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ମୋହମ୍ ଏବ ଚ ପାଣ୍ଡବ ।
ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ସମ୍ପ୍ରବୃତ୍ତାନି ନ ନିବୃତ୍ତାନି କାଙ୍କ୍ଷତି ॥ ୧୪-୨୨॥
ହେ ପାଣ୍ଡବ! ପ୍ରକାଶମ୍ ଚ ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ମୋହମ୍ ଏବ ଚ
ସମ୍ପ୍ରବୃତ୍ତାନି ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି, ନିବୃତ୍ତାନି (ଚ) ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ଉଦାସୀନବଦାସୀନୋ ଗୁଣୈର୍ୟୋ ନ ବିଚାଲ୍ୟତେ ।
ଗୁଣା ବର୍ତନ୍ତ ଇତ୍ୟେବଂ ଯୋଽବତିଷ୍ଠତି ନେଙ୍ଗତେ ॥ ୧୪-୨୩॥
ଉଦାସୀନବତ୍ ଆସୀନଃ ଗୁଣୈଃ ଯଃ ନ ବିଚାଲ୍ୟତେ ।
ଗୁଣାଃ ବର୍ତନ୍ତେ ଇତି ଏବମ୍ ଯଃ ଅବତିଷ୍ଠତି ନ ଇଙ୍ଗତେ ॥ ୧୪-୨୩॥
ଯଃ ଉଦାସୀନବତ୍ ଆସୀନଃ ଗୁଣୈଃ ନ ବିଚାଲ୍ୟତେ, ଯଃ (ଚ) ଗୁଣାଃ
ବର୍ତନ୍ତେ ଇତି (ମତ୍ୱା) ଏବମ୍ ଅବତିଷ୍ଠତି, (ଚ) ନ ଇଙ୍ଗତେ ।
ସମଦୁଃଖସୁଖଃ ସ୍ୱସ୍ଥଃ ସମଲୋଷ୍ଟାଶ୍ମକାଞ୍ଚନଃ ।
ତୁଲ୍ୟପ୍ରିୟାପ୍ରିୟୋ ଧୀରସ୍ତୁଲ୍ୟନିନ୍ଦାତ୍ମସଂସ୍ତୁତିଃ ॥ ୧୪-୨୪॥
ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖଃ ସ୍ୱସ୍ଥଃ ସମ-ଲୋଷ୍ଟ-ଅଶ୍ମ-କାଞ୍ଚନଃ ।
ତୁଲ୍ୟ-ପ୍ରିୟ-ଅପ୍ରିୟଃ ଧୀରଃ ତୁଲ୍ୟ-ନିନ୍ଦା-ଆତ୍ମ-ସଂସ୍ତୁତିଃ ॥ ୧୪-୨୪॥
(ଯଃ) ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖଃ, ସ୍ୱସ୍ଥଃ, ସମ-ଲୋଷ୍ଟ-ଅଶ୍ମ-କାଞ୍ଚନଃ,
ତୁଲ୍ୟ-ପ୍ରିୟ-ଅପ୍ରିୟଃ, ଧୀରଃ, ତୁଲ୍ୟ-ନିନ୍ଦା-ଆତ୍ମ-ସଂସ୍ତୁତିଃ,
ମାନାପମାନୟୋସ୍ତୁଲ୍ୟସ୍ତୁଲ୍ୟୋ ମିତ୍ରାରିପକ୍ଷୟୋଃ ।
ସର୍ୱାରମ୍ଭପରିତ୍ୟାଗୀ ଗୁଣାତୀତଃ ସ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୪-୨୫॥
ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ତୁଲ୍ୟଃ ତୁଲ୍ୟଃ ମିତ୍ର-ଅରି-ପକ୍ଷୟୋଃ ।
ସର୍ୱ-ଆରମ୍ଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ ଗୁଣାତୀତଃ ସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୪-୨୫॥
(ଯଃ) ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ତୁଲ୍ୟଃ, ମିତ୍ର-ଅରି-ପକ୍ଷୟୋଃ ତୁଲ୍ୟଃ,
ସର୍ୱ-ଆରମ୍ଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ (ଚ ଅସ୍ତି) ସଃ ଗୁଣାତୀତଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ମାଂ ଚ ଯୋଽବ୍ୟଭିଚାରେଣ ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ସେବତେ ।
ସ ଗୁଣାନ୍ସମତୀତ୍ୟୈତାନ୍ବ୍ରହ୍ମଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୧୪-୨୬॥
ମାମ୍ ଚ ଯଃ ଅବ୍ୟଭିଚାରେଣ ଭକ୍ତି-ଯୋଗେନ ସେବତେ ।
ସଃ ଗୁଣାନ୍ ସମତୀତ୍ୟ ଏତାନ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୧୪-୨୬॥
ଯଃ ମାମ୍ ଚ ଅବ୍ୟଭିଚାରେଣ ଭକ୍ତି-ଯୋଗେନ ସେବତେ, ସଃ ଏତାନ୍
ଗୁଣାନ୍ ସମତୀତ୍ୟ, ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ।
ବ୍ରହ୍ମଣୋ ହି ପ୍ରତିଷ୍ଠାହମମୃତସ୍ୟାବ୍ୟଯସ୍ୟ ଚ ।
ଶାଶ୍ୱତସ୍ୟ ଚ ଧର୍ମସ୍ୟ ସୁଖସ୍ୟୈକାନ୍ତିକସ୍ୟ ଚ ॥ ୧୪-୨୭॥
ବ୍ରହ୍ମଣଃ ହି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅହମ୍ ଅମୃତସ୍ୟ ଅବ୍ୟଯସ୍ୟ ଚ ।
ଶାଶ୍ୱତସ୍ୟ ଚ ଧର୍ମସ୍ୟ ସୁଖସ୍ୟ ଏକାନ୍ତିକସ୍ୟ ଚ ॥ ୧୪-୨୭॥
ଅମୃତସ୍ୟ ଅବ୍ୟଯସ୍ୟ ଚ ବ୍ରହ୍ମଣଃ, ଶାଶ୍ୱତସ୍ୟ ଚ ଧର୍ମସ୍ୟ,
ଏକାନ୍ତିକସ୍ୟ ସୁଖସ୍ୟ ଚ ହି ଅହମ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା (ଅସ୍ମି) ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଗୁଣତ୍ରୟବିଭାଗୟୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୪॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଗୁଣ-ତ୍ରୟ-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ ନାମ ଚତୁର୍ଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୪॥
ଅଥ ପଞ୍ଚଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ପୁରୁଷୋତ୍ତମୟୋଗଃ ।
ଅଥ ପଞ୍ଚଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ପୁରୁଷୋତ୍ତମ-ଯୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଊର୍ଧ୍ୱମୂଲମଧଃଶାଖମଶ୍ୱତ୍ଥଂ ପ୍ରାହୁରବ୍ୟଯମ୍ ।
ଛନ୍ଦାଂସି ଯସ୍ୟ ପର୍ଣାନି ଯସ୍ତଂ ବେଦ ସ ବେଦବିତ୍ ॥ ୧୫-୧॥
ଊର୍ଧ୍ୱ-ମୂଲମ୍ ଅଧଃ-ଶାଖମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍ଥମ୍ ପ୍ରାହୁଃ ଅବ୍ୟଯମ୍ ।
ଛନ୍ଦାଂସି ଯସ୍ୟ ପର୍ଣାନି ଯଃ ତମ୍ ବେଦ ସଃ ବେଦବିତ୍ ॥ ୧୫-୧॥
ଛନ୍ଦାଂସି ଯସ୍ୟ ପର୍ଣାନି (ସନ୍ତି ତଂ) ଅଶ୍ୱତ୍ଥମ୍ ଊର୍ଧ୍ୱ-ମୂଲମ୍
ଅଧଃ-ଶାଖମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ପ୍ରାହୁଃ । ଯଃ ତମ୍ ବେଦ, ସଃ ବେଦବିତ୍ (ଇତି ଉଚ୍ୟତେ)।
ଅଧଶ୍ଚୋର୍ଧ୍ୱଂ ପ୍ରସୃତାସ୍ତସ୍ୟ ଶାଖା
ଗୁଣପ୍ରବୃଦ୍ଧା ବିଷୟପ୍ରବାଲାଃ ।
ଅଧଶ୍ଚ ମୂଲାନ୍ୟନୁସନ୍ତତାନି
କର୍ମାନୁବନ୍ଧୀନି ମନୁଷ୍ୟଲୋକେ ॥ ୧୫-୨॥
ଅଧଃ ଚ ଊର୍ଧ୍ୱମ୍ ପ୍ରସୃତାଃ ତସ୍ୟ ଶାଖାଃ
ଗୁଣ-ପ୍ରବୃଦ୍ଧାଃ ବିଷୟ-ପ୍ରବାଲାଃ ।
ଅଧଃ ଚ ମୂଲାନି ଅନୁସନ୍ତତାନି
କର୍ମ-ଅନୁବନ୍ଧୀନି ମନୁଷ୍ୟ-ଲୋକେ ॥ ୧୫-୨॥
ତସ୍ୟ ଗୁଣ-ପ୍ରବୃଦ୍ଧାଃ ବିଷୟ-ପ୍ରବାଲାଃ ଶାଖାଃ ଅଧଃ
ଊର୍ଧ୍ୱମ୍ ଚ ପ୍ରସୃତାଃ (ସନ୍ତି) ଅଧଃ ଚ ମନୁଷ୍ୟ-ଲୋକେ
କର୍ମ-ଅନୁବନ୍ଧୀନି ମୂଲାନି ଅନୁସନ୍ତତାନି (ସନ୍ତି)।
ନ ରୂପମସ୍ୟେହ ତଥୋପଲଭ୍ୟତେ
ନାନ୍ତୋ ନ ଚାଦିର୍ନ ଚ ସମ୍ପ୍ରତିଷ୍ଠା ।
ଅଶ୍ୱତ୍ଥମେନଂ ସୁବିରୂଢମୂଲଂ
ଅସଙ୍ଗଶସ୍ତ୍ରେଣ ଦୃଢେନ ଛିତ୍ତ୍ୱା ॥ ୧୫-୩॥
ନ ରୂପମ୍ ଅସ୍ୟ ଇହ ତଥା ଉପଲଭ୍ୟତେ
ନ ଅନ୍ତଃ ନ ଚ ଆଦିଃ ନ ଚ ସମ୍ପ୍ରତିଷ୍ଠା ।
ଅଶ୍ୱତ୍ଥମ୍ ଏନମ୍ ସୁବିରୂଢ-ମୂଲମ୍
ଅସଙ୍ଗ-ଶସ୍ତ୍ରେଣ ଦୃଢେନ ଛିତ୍ତ୍ୱା ॥ ୧୫-୩॥
(ଯଥା ଅୟଂ ବର୍ଣିତଃ) ତଥା ଅସ୍ୟ ରୂପମ୍ ଇହ ନ ଉପଲଭ୍ୟତେ ।
(ଅସ୍ୟ) ଅନ୍ତଃ ନ, ଆଦିଃ ଚ ନ, ସମ୍ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଚ ନ (ଉପଲଭ୍ୟତେ),
ସୁବିରୂଢ-ମୂଲମ୍ ଏନମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍ଥମ୍ ଦୃଢେନ ଅସଙ୍ଗ-ଶସ୍ତ୍ରେଣ ଛିତ୍ତ୍ୱା,
ତତଃ ପଦଂ ତତ୍ପରିମାର୍ଗିତବ୍ୟଂ
ଯସ୍ମିନ୍ଗତା ନ ନିବର୍ତନ୍ତି ଭୂୟଃ ।
ତମେବ ଚାଦ୍ୟଂ ପୁରୁଷଂ ପ୍ରପଦ୍ୟେ ।
ଯତଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିଃ ପ୍ରସୃତା ପୁରାଣୀ ॥ ୧୫-୪॥
ତତଃ ପଦମ୍ ତତ୍ ପରିମାର୍ଗିତବ୍ୟଂ
ଯସ୍ମିନ୍ ଗତାଃ ନ ନିବର୍ତନ୍ତି ଭୂୟଃ ।
ତମ୍ ଏବ ଚ ଆଦ୍ୟମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟେ ।
ଯତଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିଃ ପ୍ରସୃତା ପୁରାଣୀ ॥ ୧୫-୪॥
ତତଃ ଯତଃ ପୁରାଣୀ ପ୍ରବୃତ୍ତିଃ ପ୍ରସୃତା ତମ୍ ଏବ ଚ ଆଦ୍ୟମ୍
ପୁରୁଷମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟେ, (ଇତି) ତତ୍ ପଦମ୍ ପରିମାର୍ଗିତବ୍ୟଂ, ଯସ୍ମିନ୍
ଗତାଃ ଭୂୟଃ ନ ନିବର୍ତନ୍ତି ।
ନିର୍ମାନମୋହା ଜିତସଙ୍ଗଦୋଷା
ଅଧ୍ୟାତ୍ମନିତ୍ୟା ବିନିବୃତ୍ତକାମାଃ ।
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୈର୍ୱିମୁକ୍ତାଃ ସୁଖଦୁଃଖସଂଜ୍ଞୈର୍-
ଗଚ୍ଛନ୍ତ୍ୟମୂଢାଃ ପଦମବ୍ୟଯଂ ତତ୍ ॥ ୧୫-୫॥
ନିର୍ମାନ-ମୋହାଃ ଜିତସଙ୍ଗଦୋଷାଃ
ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ନିତ୍ୟାଃ ବିନିବୃତ୍ତ-କାମାଃ ।
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୈଃ ବିମୁକ୍ତାଃ ସୁଖ-ଦୁଃଖ-ସଂଜ୍ଞୈଃ
ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଅମୂଢାଃ ପଦମ୍ ଅବ୍ୟଯଂ ତତ୍ ॥ ୧୫-୫॥
ନିର୍ମାନ-ମୋହାଃ, ଜିତସଙ୍ଗଦୋଷାଃ, ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ନିତ୍ୟାଃ,
ବିନିବୃତ୍ତ-କାମାଃ, ସୁଖ-ଦୁଃଖ-ସଂଜ୍ଞୈଃ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୈଃ ବିମୁକ୍ତାଃ,
ଅମୂଢାଃ, ତତ୍ ଅବ୍ୟଯଂ ପଦମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ।
ନ ତଦ୍ଭାସୟତେ ସୂର୍ୟୋ ନ ଶଶାଙ୍କୋ ନ ପାବକଃ ।
ଯଦ୍ଗତ୍ୱା ନ ନିବର୍ତନ୍ତେ ତଦ୍ଧାମ ପରମଂ ମମ ॥ ୧୫-୬॥
ନ ତତ୍ ଭାସୟତେ ସୂର୍ୟଃ ନ ଶଶାଙ୍କଃ ନ ପାବକଃ ।
ଯତ୍ ଗତ୍ୱା ନ ନିବର୍ତନ୍ତେ ତତ୍ ଧାମ ପରମମ୍ ମମ ॥ ୧୫-୬॥
ନ ସୂର୍ୟଃ, ନ ଶଶାଙ୍କଃ, ନ ପାବକଃ (ଚ) ତତ୍ (ପଦଂ) ଭାସୟତେ ।
ଯତ୍ ଗତ୍ୱା ନ ନିବର୍ତନ୍ତେ ତତ୍ ମମ ପରମମ୍ ଧାମ ।
ମମୈବାଂଶୋ ଜୀବଲୋକେ ଜୀବଭୂତଃ ସନାତନଃ ।
ମନଃଷଷ୍ଠାନୀନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପ୍ରକୃତିସ୍ଥାନି କର୍ଷତି ॥ ୧୫-୭॥
ମମ ଏବ ଅଂଶଃ ଜୀବ-ଲୋକେ ଜୀବ-ଭୂତଃ ସନାତନଃ ।
ମନଃ-ଷଷ୍ଠାନି-ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପ୍ରକୃତି-ସ୍ଥାନି କର୍ଷତି ॥ ୧୫-୭॥
(ଅସ୍ମିନ୍) ଜୀବ-ଲୋକେ ମମ ଏବ ସନାତନଃ ଅଂଶଃ ଜୀବ-ଭୂତଃ
(ଅସ୍ତି, ସଃ) ପ୍ରକୃତି-ସ୍ଥାନି ମନଃ-ଷଷ୍ଠାନି-ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି କର୍ଷତି ।
ଶରୀରଂ ଯଦବାପ୍ନୋତି ଯଚ୍ଚାପ୍ୟୁତ୍କ୍ରାମତୀଶ୍ୱରଃ ।
ଗୃହୀତ୍ୱୈତାନି ସଂୟାତି ବାୟୁର୍ଗନ୍ଧାନିବାଶୟାତ୍ ॥ ୧୫-୮॥
ଶରୀରମ୍ ଯତ୍ ଅବାପ୍ନୋତି ଯତ୍ ଚ ଅପି ଉତ୍କ୍ରାମତି ଈଶ୍ୱରଃ ।
ଗୃହୀତ୍ୱା ଏତାନି ସଂୟାତି ବାୟୁଃ ଗନ୍ଧାନ୍ ଇବ ଆଶୟାତ୍ ॥ ୧୫-୮॥
ଯତ୍ (ଏଷଃ) ଈଶ୍ୱରଃ ଶରୀରମ୍ ଅବାପ୍ନୋତି, ଅପି ଚ ଯତ୍ ଉତ୍କ୍ରାମତି
(ତତ୍) ବାୟୁଃ ଆଶୟାତ୍ ଗନ୍ଧାନ୍ ଇବ, ଏତାନି ଗୃହୀତ୍ୱା ସଂୟାତି ।
ଶ୍ରୋତ୍ରଂ ଚକ୍ଷୁଃ ସ୍ପର୍ଶନଂ ଚ ରସନଂ ଘ୍ରାଣମେବ ଚ ।
ଅଧିଷ୍ଠାୟ ମନଶ୍ଚାୟଂ ବିଷୟାନୁପସେବତେ ॥ ୧୫-୯॥
ଶ୍ରୋତ୍ରମ୍ ଚକ୍ଷୁଃ ସ୍ପର୍ଶନମ୍ ଚ ରସନମ୍ ଘ୍ରାଣମ୍ ଏବ ଚ ।
ଅଧିଷ୍ଠାୟ ମନଃ ଚ ଅୟମ୍ ବିଷୟାନ୍ ଉପସେବତେ ॥ ୧୫-୯॥
ଅୟମ୍ (ଜୀବଃ) ଶ୍ରୋତ୍ରମ୍ ଚକ୍ଷୁଃ ସ୍ପର୍ଶନମ୍ ଚ, ରସନମ୍
ଘ୍ରାଣମ୍ ମନଃ ଚ ଏବ ଅଧିଷ୍ଠାୟ ବିଷୟାନ୍ ଉପସେବତେ ।
ଉତ୍କ୍ରାମନ୍ତଂ ସ୍ଥିତଂ ବାପି ଭୁଞ୍ଜାନଂ ବା ଗୁଣାନ୍ୱିତମ୍ ।
ବିମୂଢା ନାନୁପଶ୍ୟନ୍ତି ପଶ୍ୟନ୍ତି ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁଷଃ ॥ ୧୫-୧୦॥
ଉତ୍କ୍ରାମନ୍ତମ୍ ସ୍ଥିତମ୍ ବା ଅପି ଭୁଞ୍ଜାନମ୍ ବା ଗୁଣ-ଅନ୍ୱିତମ୍ ।
ବିମୂଢାଃ ନ ଅନୁପଶ୍ୟନ୍ତି ପଶ୍ୟନ୍ତି ଜ୍ଞାନ-ଚକ୍ଷୁଷଃ ॥ ୧୫-୧୦॥
ଉତ୍କ୍ରାମନ୍ତମ୍ ସ୍ଥିତମ୍ ବା, ଭୁଞ୍ଜାନମ୍ ଗୁଣ-ଅନ୍ୱିତମ୍ ବା ଅପି
ବିମୂଢାଃ ନ ଅନୁପଶ୍ୟନ୍ତି, ଜ୍ଞାନ-ଚକ୍ଷୁଷଃ ପଶ୍ୟନ୍ତି ।
ଯତନ୍ତୋ ଯୋଗିନଶ୍ଚୈନଂ ପଶ୍ୟନ୍ତ୍ୟାତ୍ମନ୍ୟବସ୍ଥିତମ୍ ।
ଯତନ୍ତୋଽପ୍ୟକୃତାତ୍ମାନୋ ନୈନଂ ପଶ୍ୟନ୍ତ୍ୟଚେତସଃ ॥ ୧୫-୧୧॥
ଯତନ୍ତଃ ଯୋଗିନଃ ଚ ଏନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଆତ୍ମନି ଅବସ୍ଥିତମ୍ ।
ଯତନ୍ତଃ ଅପି ଅକୃତ-ଆତ୍ମାନଃ ନ ଏନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଅଚେତସଃ ॥ ୧୫-୧୧॥
ଯତନ୍ତଃ ଯୋଗିନଃ ଆତ୍ମନି ଅବସ୍ଥିତମ୍ ଏନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି, ଅଚେତସଃ
ଅକୃତ-ଆତ୍ମାନଃ ଚ ଯତନ୍ତଃ ଅପି ଏନମ୍ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ।
ଯଦାଦିତ୍ୟଗତଂ ତେଜୋ ଜଗଦ୍ଭାସୟତେଽଖିଲମ୍ ।
ଯଚ୍ଚନ୍ଦ୍ରମସି ଯଚ୍ଚାଗ୍ନୌ ତତ୍ତେଜୋ ବିଦ୍ଧି ମାମକମ୍ ॥ ୧୫-୧୨॥
ଯତ୍ ଆଦିତ୍ୟ-ଗତଂ ତେଜଃ ଜଗତ୍ ଭାସୟତେ ଅଖିଲମ୍ ।
ଯତ୍ ଚନ୍ଦ୍ରମସି ଯତ୍ ଚ ଅଗ୍ନୌ ତତ୍ ତେଜଃ ବିଦ୍ଧି ମାମକମ୍ ॥ ୧୫-୧୨॥
ଯତ୍ ଆଦିତ୍ୟ-ଗତଂ ତେଜଃ ଅଖିଲମ୍ ଜଗତ୍ ଭାସୟତେ, ଯତ୍ ଚ ଚନ୍ଦ୍ରମସି,
ଯତ୍ ଚ ଅଗ୍ନୌ (ସ୍ଥିତଂ ଅସ୍ତି), ତତ୍ ମାମକମ୍ ତେଜଃ (ଅସ୍ତି ଇତି ତ୍ୱଂ) ବିଦ୍ଧି ।
ଗାମାବିଶ୍ୟ ଚ ଭୂତାନି ଧାରୟାମ୍ୟହମୋଜସା ।
ପୁଷ୍ଣାମି ଚୌଷଧୀଃ ସର୍ୱାଃ ସୋମୋ ଭୂତ୍ୱା ରସାତ୍ମକଃ ॥ ୧୫-୧୩॥
ଗାମ୍ ଆବିଶ୍ୟ ଚ ଭୂତାନି ଧାରୟାମି ଅହମ୍ ଓଜସା ।
ପୁଷ୍ଣାମି ଚ ଓଷଧୀଃ ସର୍ୱାଃ ସୋମଃ ଭୂତ୍ୱା ରସାତ୍ମକଃ ॥ ୧୫-୧୩॥
ଅହମ୍ ଚ ଗାମ୍ ଆବିଶ୍ୟ ଭୂତାନି ଓଜସା ଧାରୟାମି । ରସାତ୍ମକଃ
ସୋମଃ ଭୂତ୍ୱା ଚ ସର୍ୱାଃ ଓଷଧୀଃ ପୁଷ୍ଣାମି ।
ଅହଂ ବୈଶ୍ୱାନରୋ ଭୂତ୍ୱା ପ୍ରାଣିନାଂ ଦେହମାଶ୍ରିତଃ ।
ପ୍ରାଣାପାନସମାୟୁକ୍ତଃ ପଚାମ୍ୟନ୍ନଂ ଚତୁର୍ୱିଧମ୍ ॥ ୧୫-୧୪॥
ଅହମ୍ ବୈଶ୍ୱାନରଃ ଭୂତ୍ୱା ପ୍ରାଣିନାମ୍ ଦେହମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ ।
ପ୍ରାଣ-ଅପାନ-ସମ-ଆୟୁକ୍ତଃ ପଚାମି ଅନ୍ନମ୍ ଚତୁର୍ୱିଧମ୍ ॥ ୧୫-୧୪॥
ଅହମ୍ ପ୍ରାଣିନାମ୍ ଦେହମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ ପ୍ରାଣ-ଅପାନ-ସମ-ଆୟୁକ୍ତଃ
ବୈଶ୍ୱାନରଃ ଭୂତ୍ୱା ଚତୁର୍ୱିଧମ୍ ଅନ୍ନମ୍ ପଚାମି ।
ସର୍ୱସ୍ୟ ଚାହଂ ହୃଦି ସନ୍ନିବିଷ୍ଟୋ
ମତ୍ତଃ ସ୍ମୃତିର୍ଜ୍ଞାନମପୋହନଞ୍ଚ ।
ବେଦୈଶ୍ଚ ସର୍ୱୈରହମେବ ବେଦ୍ୟୋ
ବେଦାନ୍ତକୃଦ୍ୱେଦବିଦେବ ଚାହମ୍ ॥ ୧୫-୧୫॥
ସର୍ୱସ୍ୟ ଚ ଅହମ୍ ହୃଦି ସନ୍ନିବିଷ୍ଟଃ
ମତ୍ତଃ ସ୍ମୃତିଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅପୋହନମ୍ ଚ ।
ବେଦୈଃ ଚ ସର୍ୱୈଃ ଅହମ୍ ଏବ ବେଦ୍ୟଃ
ବେଦାନ୍ତ-କୃତ୍ ବେଦ-ବିତ୍ ଏବ ଚ ଅହମ୍ ॥ ୧୫-୧୫॥
ଅହମ୍ ସର୍ୱସ୍ୟ ହୃଦି ସନ୍ନିବିଷ୍ଟଃ (ଅସ୍ମି), ମତ୍ତଃ (ସର୍ୱସ୍ୟ)
ସ୍ମୃତିଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅପୋହନମ୍ ଚ (ଭବତି) ଅହମ୍ ଚ ଏବ
ସର୍ୱୈଃ ବେଦୈଃ ବେଦ୍ୟଃ (ଅସ୍ମି), ଅହମ୍ ଏବ ଚ ବେଦାନ୍ତ-କୃତ୍
ବେଦ-ବିତ୍ ଚ (ଅସ୍ମି) ।
ଦ୍ୱାବିମୌ ପୁରୁଷୌ ଲୋକେ କ୍ଷରଶ୍ଚାକ୍ଷର ଏବ ଚ ।
କ୍ଷରଃ ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି କୂଟସ୍ଥୋଽକ୍ଷର ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୫-୧୬॥
ଦ୍ୱୌ ଇମୌ ପୁରୁଷୌ ଲୋକେ କ୍ଷରଃ ଚ ଅକ୍ଷରଃ ଏବ ଚ ।
କ୍ଷରଃ ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି କୂଟସ୍ଥଃ ଅକ୍ଷରଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୫-୧୬॥
(ଅସ୍ମିନ୍) ଲୋକେ କ୍ଷରଃ ଅକ୍ଷରଃ ଚ ଏବ ଇମୌ ଦ୍ୱୌ ପୁରୁଷୌ (ସ୍ତଃ),
ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି କ୍ଷରଃ, କୂଟସ୍ଥଃ ଚ ଅକ୍ଷରଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଉତ୍ତମଃ ପୁରୁଷସ୍ତ୍ୱନ୍ୟଃ ପରମାତ୍ମେତ୍ୟୁଦାହୃତଃ ।
ଯୋ ଲୋକତ୍ରୟମାବିଶ୍ୟ ବିଭର୍ତ୍ୟବ୍ୟଯ ଈଶ୍ୱରଃ ॥ ୧୫-୧୭॥
ଉତ୍ତମଃ ପୁରୁଷଃ ତୁ ଅନ୍ୟଃ ପରମ୍-ଆତ୍ମା ଇତି ଉଦାହୃତଃ ।
ଯଃ ଲୋକ-ତ୍ରୟମ୍ ଆବିଶ୍ୟ ବିଭର୍ତି ଅବ୍ୟଯଃ ଈଶ୍ୱରଃ ॥ ୧୫-୧୭॥
ଉତ୍ତମଃ ପୁରୁଷଃ ତୁ ଅନ୍ୟଃ (ଅସ୍ତି), (ସଃ) ପରମ୍-ଆତ୍ମା ଇତି
ଉଦାହୃତଃ ଯଃ ଅବ୍ୟଯଃ ଈଶ୍ୱରଃ ଲୋକ-ତ୍ରୟମ୍ ଆବିଶ୍ୟ (ତତ୍) ବିଭର୍ତି ।
ଯସ୍ମାତ୍କ୍ଷରମତୀତୋଽହମକ୍ଷରାଦପି ଚୋତ୍ତମଃ ।
ଅତୋଽସ୍ମି ଲୋକେ ବେଦେ ଚ ପ୍ରଥିତଃ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଃ ॥ ୧୫-୧୮॥
ଯସ୍ମାତ୍ କ୍ଷରମ୍ ଅତୀତଃ ଅହମ୍ ଅକ୍ଷରାତ୍ ଅପି ଚ ଉତ୍ତମଃ ।
ଅତଃ ଅସ୍ମି ଲୋକେ ବେଦେ ଚ ପ୍ରଥିତଃ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଃ ॥ ୧୫-୧୮॥
ଯସ୍ମାତ୍ ଅହମ୍ କ୍ଷରମ୍ ଅତୀତଃ, ଅକ୍ଷରାତ୍ ଅପି ଚ ଉତ୍ତମଃ
(ଅସ୍ମି), ଅତଃ (ଅହଂ) ଲୋକେ ବେଦେ ଚ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଃ ଇତି ପ୍ରଥିତଃ ଅସ୍ମି ।
ଯୋ ମାମେବମସମ୍ମୂଢୋ ଜାନାତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମମ୍ ।
ସ ସର୍ୱବିଦ୍ଭଜତି ମାଂ ସର୍ୱଭାବେନ ଭାରତ॥ ୧୫-୧୯॥
ଯଃ ମାମ୍ ଏବମ୍ ଅସମ୍ମୂଢଃ ଜାନାତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମମ୍ ।
ସଃ ସର୍ୱ-ବିତ୍ ଭଜତି ମାମ୍ ସର୍ୱ-ଭାବେନ ଭାରତ ॥ ୧୫-୧୯॥
ହେ ଭାରତ! ଯଃ ଅସମ୍ମୂଢଃ ମାମ୍ ପୁରୁଷୋତ୍ତମମ୍ ଏବମ୍ ଜାନାତି,
ସଃ ସର୍ୱ-ବିତ୍ (ଭୂତ୍ୱା) ମାମ୍ ସର୍ୱ-ଭାବେନ ଭଜତି ।
ଇତି ଗୁହ୍ୟତମଂ ଶାସ୍ତ୍ରମିଦମୁକ୍ତଂ ମୟାନଘ ।
ଏତଦ୍ବୁଦ୍ଧ୍ୱା ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ସ୍ୟାତ୍କୃତକୃତ୍ୟଶ୍ଚ ଭାରତ ॥ ୧୫-୨୦॥
ଇତି ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ଇଦମ୍ ଉକ୍ତମ୍ ମୟା ଅନଘ ।
ଏତତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୱା ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ସ୍ୟାତ୍ କୃତକୃତ୍ୟଃ ଚ ଭାରତ ॥ ୧୫-୨୦॥
ହେ ଅନଘ! ଇତି ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ଇଦମ୍ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ମୟା ଉକ୍ତମ୍,
ହେ ଭାରତ! ଏତତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୱା (ଜୀବଃ) ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ କୃତକୃତ୍ୟଃ ଚ ସ୍ୟାତ୍ ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ପୁରୁଷୋତ୍ତମୟୋଗୋ ନାମ ପଞ୍ଚଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୫॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେପୁରୁଷୋତ୍ତମ-ଯୋଗୋ
ନାମ ପଞ୍ଚଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୫॥
ଅଥ ଷୋଡଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଦୈବାସୁରସମ୍ପଦ୍ୱିଭାଗୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଷୋଡଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଦୈବ-ଆସୁର-ସମ୍ପତ୍-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅଭୟଂ ସତ୍ତ୍ୱସଂଶୁଦ୍ଧିର୍ଜ୍ଞାନୟୋଗବ୍ୟବସ୍ଥିତିଃ ।
ଦାନଂ ଦମଶ୍ଚ ଯଜ୍ଞଶ୍ଚ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟସ୍ତପ ଆର୍ଜବମ୍ ॥ ୧୬-୧॥
ଅଭୟମ୍ ସତ୍ତ୍ୱ-ସଂଶୁଦ୍ଧିଃ ଜ୍ଞାନ-ଯୋଗ-ବ୍ୟବସ୍ଥିତିଃ ।
ଦାନମ୍ ଦମଃ ଚ ଯଜ୍ଞଃ ଚ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟଃ ତପଃ ଆର୍ଜବମ୍ ॥ ୧୬-୧॥
ଅଭୟମ୍, ସତ୍ତ୍ୱ-ସଂଶୁଦ୍ଧିଃ, ଜ୍ଞାନ-ଯୋଗ-ବ୍ୟବସ୍ଥିତିଃ, ଦାନମ୍,
ଦମଃ ଚ ଯଜ୍ଞଃ ଚ, ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟଃ, ତପଃ, ଆର୍ଜବମ୍,
ଅହିଂସା ସତ୍ୟମକ୍ରୋଧସ୍ତ୍ୟାଗଃ ଶାନ୍ତିରପୈଶୁନମ୍ ।
ଦୟା ଭୂତେଷ୍ୱଲୋଲୁପ୍ତ୍ୱଂ ମାର୍ଦବଂ ହ୍ରୀରଚାପଲମ୍ ॥ ୧୬-୨॥
ଅହିଂସା ସତ୍ୟମ୍ ଅକ୍ରୋଧଃ ତ୍ୟାଗଃ ଶାନ୍ତିଃ ଅପୈଶୁନମ୍ ।
ଦୟା ଭୂତେଷୁ ଅଲୋଲୁପ୍ତ୍ୱମ୍ ମାର୍ଦବମ୍ ହ୍ରୀଃ ଅଚାପଲମ୍ ॥ ୧୬-୨॥
ଅହିଂସା, ସତ୍ୟମ୍, ଅକ୍ରୋଧଃ, ତ୍ୟାଗଃ, ଶାନ୍ତିଃ, ଅପୈଶୁନମ୍,
ଭୂତେଷୁ ଦୟା, ଅଲୋଲୁପ୍ତ୍ୱମ୍, ମାର୍ଦବମ୍, ହ୍ରୀଃ, ଅଚାପଲମ୍,
ତେଜଃ କ୍ଷମା ଧୃତିଃ ଶୌଚମଦ୍ରୋହୋ ନାତିମାନିତା ।
ଭବନ୍ତି ସମ୍ପଦଂ ଦୈବୀମଭିଜାତସ୍ୟ ଭାରତ ॥ ୧୬-୩॥
ତେଜଃ କ୍ଷମା ଧୃତିଃ ଶୌଚମ୍ ଅଦ୍ରୋହଃ ନ ଅତି-ମାନିତା ।
ଭବନ୍ତି ସମ୍ପଦମ୍ ଦୈବୀମ୍ ଅଭିଜାତସ୍ୟ ଭାରତ ॥ ୧୬-୩॥
ହେ ଭାରତ! ତେଜଃ, କ୍ଷମା, ଧୃତିଃ, ଶୌଚମ୍, ଅଦ୍ରୋହଃ,
ନ ଅତି-ମାନିତା (ଇତି ଏତାନି ଲକ୍ଷଣାନି) ଦୈବୀମ୍ ସମ୍ପଦମ୍
ଅଭିଜାତସ୍ୟ (ପୁରୁଷସ୍ୟ) ଭବନ୍ତି ।
ଦମ୍ଭୋ ଦର୍ପୋଽଭିମାନଶ୍ଚ କ୍ରୋଧଃ ପାରୁଷ୍ୟମେବ ଚ ।
ଅଜ୍ଞାନଂ ଚାଭିଜାତସ୍ୟ ପାର୍ଥ ସମ୍ପଦମାସୁରୀମ୍ ॥ ୧୬-୪॥
ଦମ୍ଭଃ ଦର୍ପଃ ଅଭିମାନଃ ଚ କ୍ରୋଧଃ ପାରୁଷ୍ୟମ୍ ଏବ ଚ ।
ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଚ ଅଭିଜାତସ୍ୟ ପାର୍ଥ ସମ୍ପଦମ୍ ଆସୁରୀମ୍ ॥ ୧୬-୪॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଦମ୍ଭଃ, ଦର୍ପଃ, ଅଭିମାନଃ ଚ, କ୍ରୋଧଃ, ପାରୁଷ୍ୟମ୍,
ଏବ ଚ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଚ (ଏତାନି ଲକ୍ଷ୍ଣାନି) ଆସୁରୀମ୍ ସମ୍ପଦମ୍
ଅଭିଜାତସ୍ୟ (ପୁରୁଷସ୍ୟ ଭବନ୍ତି) ।
ଦୈବୀ ସମ୍ପଦ୍ୱିମୋକ୍ଷାୟ ନିବନ୍ଧାୟାସୁରୀ ମତା ।
ମା ଶୁଚଃ ସମ୍ପଦଂ ଦୈବୀମଭିଜାତୋଽସି ପାଣ୍ଡବ ॥ ୧୬-୫॥
ଦୈବୀ ସମ୍ପତ୍ ବିମୋକ୍ଷାୟ ନିବନ୍ଧାୟ ଆସୁରୀ ମତା ।
ମା ଶୁଚଃ ସମ୍ପଦମ୍ ଦୈବୀମ୍ ଅଭିଜାତଃ ଅସି ପାଣ୍ଡବ ॥ ୧୬-୫॥
ଦୈବୀ ସମ୍ପତ୍ ବିମୋକ୍ଷାୟ, ଆସୁରୀ (ସମ୍ପତ୍ ଚ) ନିବନ୍ଧାୟ ମତା ।
ହେ ପାଣ୍ଡବ! (ତ୍ୱଂ) ଦୈବୀମ୍ ସମ୍ପଦମ୍ ଅଭିଜାତଃ ଅସି, ମା ଶୁଚଃ ।
ଦ୍ୱୌ ଭୂତସର୍ଗୌ ଲୋକେଽସ୍ମିନ୍ଦୈବ ଆସୁର ଏବ ଚ ।
ଦୈବୋ ବିସ୍ତରଶଃ ପ୍ରୋକ୍ତ ଆସୁରଂ ପାର୍ଥ ମେ ଶୃଣୁ ॥ ୧୬-୬॥
ଦ୍ୱୌ ଭୂତ-ସର୍ଗୌ ଲୋକେ ଅସ୍ମିନ୍ ଦୈବଃ ଆସୁରଃ ଏବ ଚ ।
ଦୈବଃ ବିସ୍ତରଶଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ଆସୁରମ୍ ପାର୍ଥ ମେ ଶୃଣୁ ॥ ୧୬-୬॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଅସ୍ମିନ୍ ଲୋକେ ଦୈବଃ ଆସୁରଃ ଚ ଏବ ଦ୍ୱୌ
ଭୂତ-ସର୍ଗୌ (ସ୍ତଃ ତତ୍ର) ଦୈବଃ ବିସ୍ତରଶଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ଆସୁରମ୍ ମେ ଶୃଣୁ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତିଂ ଚ ନିବୃତ୍ତିଂ ଚ ଜନା ନ ବିଦୁରାସୁରାଃ ।
ନ ଶୌଚଂ ନାପି ଚାଚାରୋ ନ ସତ୍ୟଂ ତେଷୁ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୧୬-୭॥
ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ନିବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ଜନାଃ ନ ବିଦୁଃ ଆସୁରାଃ ।
ନ ଶୌଚମ୍ ନ ଅପି ଚ ଆଚାରଃ ନ ସତ୍ୟମ୍ ତେଷୁ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୧୬-୭॥
ଆସୁରାଃ ଜନାଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ନିବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ନ ବିଦୁଃ, ତେଷୁ ଚ
ନ ଶୌଚମ୍, ନ ଆଚାରଃ, ନ ଅପି ସତ୍ୟମ୍ ବିଦ୍ୟତେ ।
ଅସତ୍ୟମପ୍ରତିଷ୍ଠଂ ତେ ଜଗଦାହୁରନୀଶ୍ୱରମ୍ ।
ଅପରସ୍ପରସମ୍ଭୂତଂ କିମନ୍ୟତ୍କାମହୈତୁକମ୍ ॥ ୧୬-୮॥
ଅସତ୍ୟମ୍ ଅପ୍ରତିଷ୍ଠମ୍ ତେ ଜଗତ୍ ଆହୁଃ ଅନୀଶ୍ୱରମ୍ ।
ଅପରସ୍ପର-ସମ୍ଭୂତଂ କିମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ କାମ-ହୈତୁକମ୍ ॥ ୧୬-୮॥
(ଇଦଂ) ଜଗତ୍ ଅସତ୍ୟମ୍, ଅପ୍ରତିଷ୍ଠମ୍, ଅନୀଶ୍ୱରମ୍, ଅପରସ୍ପର-ସମ୍ଭୂତଂ
କାମ-ହୈତୁକମ୍ (ଚ ଅସ୍ତି) ଅନ୍ୟତ୍ କିମ୍ (ଇତି) ତେ ଆହୁଃ ।
ଏତାଂ ଦୃଷ୍ଟିମବଷ୍ଟଭ୍ୟ ନଷ୍ଟାତ୍ମାନୋଽଲ୍ପବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ପ୍ରଭବନ୍ତ୍ୟୁଗ୍ରକର୍ମାଣଃ କ୍ଷୟାୟ ଜଗତୋଽହିତାଃ ॥ ୧୬-୯॥
ଏତାମ୍ ଦୃଷ୍ଟିମ୍ ଅବଷ୍ଟଭ୍ୟ ନଷ୍ଟ-ଆତ୍ମାନଃ ଅଲ୍ପ-ବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ପ୍ରଭବନ୍ତି ଉଗ୍ର-କର୍ମାଣଃ କ୍ଷୟାୟ ଜଗତଃ ଅହିତାଃ ॥ ୧୬-୯॥
ଏତାମ୍ ଦୃଷ୍ଟିମ୍ ଅବଷ୍ଟଭ୍ୟ ନଷ୍ଟ-ଆତ୍ମାନଃ, ଅଲ୍ପ-ବୁଦ୍ଧୟଃ,
ଉଗ୍ର-କର୍ମାଣଃ, ଅହିତାଃ ଜଗତଃ କ୍ଷୟାୟ ପ୍ରଭବନ୍ତି ।
କାମମାଶ୍ରିତ୍ୟ ଦୁଷ୍ପୂରଂ ଦମ୍ଭମାନମଦାନ୍ୱିତାଃ ।
ମୋହାଦ୍ଗୃହୀତ୍ୱା ସଦ୍ଗ୍ରାହାନ୍ପ୍ରବର୍ତନ୍ତେଽଶୁଚିବ୍ରତାଃ ॥ ୧୬-୧୦॥
କାମମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ଦୁଷ୍ପୂରମ୍ ଦମ୍ଭ-ମାନ-ମଦ-ଅନ୍ୱିତାଃ ।
ମୋହାତ୍ ଗୃହୀତ୍ୱା ଅସତ୍ ଗ୍ରାହାନ୍ ପ୍ରବର୍ତନ୍ତେ ଅଶୁଚି-ବ୍ରତାଃ ॥ ୧୬-୧୦॥
ଦୁଷ୍ପୂରମ୍ କାମମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ, ମୋହାତ୍ ଅସତ୍ ଗ୍ରାହାନ୍ ଗୃହୀତ୍ୱା,
ଅଶୁଚି-ବ୍ରତାଃ ଦମ୍ଭ-ମାନ-ମଦ-ଅନ୍ୱିତାଃ ପ୍ରବର୍ତନ୍ତେ ।
ଚିନ୍ତାମପରିମେୟାଂ ଚ ପ୍ରଲୟାନ୍ତାମୁପାଶ୍ରିତାଃ ।
କାମୋପଭୋଗପରମା ଏତାବଦିତି ନିଶ୍ଚିତାଃ ॥ ୧୬-୧୧॥
ଚିନ୍ତାମ୍ ଅପରିମେୟାମ୍ ଚ ପ୍ରଲୟାନ୍ତାମ୍ ଉପାଶ୍ରିତାଃ ।
କାମ-ଉପଭୋଗ-ପରମାଃ ଏତାବତ୍ ଇତି ନିଶ୍ଚିତାଃ ॥ ୧୬-୧୧॥
(ତେ) ଅପରିମେୟାମ୍ ପ୍ରଲୟାନ୍ତାମ୍ ଚିନ୍ତାମ୍ ଉପାଶ୍ରିତାଃ
କାମ-ଉପଭୋଗ-ପରମାଃ ଚ, ଏତାବତ୍ ଇତି ନିଶ୍ଚିତାଃ ।
ଆଶାପାଶଶତୈର୍ବଦ୍ଧାଃ କାମକ୍ରୋଧପରାୟଣାଃ ।
ଈହନ୍ତେ କାମଭୋଗାର୍ଥମନ୍ୟାୟେନାର୍ଥସଞ୍ଚୟାନ୍ ॥ ୧୬-୧୨॥
ଆଶା-ପାଶ-ଶତୈଃ ବଦ୍ଧାଃ କାମ-କ୍ରୋଧ-ପରାୟଣାଃ ।
ଈହନ୍ତେ କାମ-ଭୋଗାର୍ଥମ୍ ଅନ୍ୟାୟେନ ଅର୍ଥ-ସଞ୍ଚୟାନ୍ ॥ ୧୬-୧୨॥
ଆଶା-ପାଶ-ଶତୈଃ ବଦ୍ଧାଃ, କାମ-କ୍ରୋଧ-ପରାୟଣାଃ,
କାମ-ଭୋଗାର୍ଥମ୍ ଅନ୍ୟାୟେନ ଅର୍ଥ-ସଞ୍ଚୟାନ୍ ଈହନ୍ତେ ।
ଇଦମଦ୍ୟ ମୟା ଲବ୍ଧମିମଂ ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟେ ମନୋରଥମ୍ ।
ଇଦମସ୍ତୀଦମପି ମେ ଭବିଷ୍ୟତି ପୁନର୍ଧନମ୍ ॥ ୧୬-୧୩॥
ଇଦମ୍ ଅଦ୍ୟ ମୟା ଲବ୍ଧମ୍ ଇମମ୍ ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟେ ମନୋରଥମ୍ ।
ଇଦମ୍ ଅସ୍ତି ଇଦମ୍ ଅପି ମେ ଭବିଷ୍ୟତି ପୁନଃ ଧନମ୍ ॥ ୧୬-୧୩॥
ଅଦ୍ୟ ଇଦମ୍ ମୟା ଲବ୍ଧମ୍, ଇମମ୍ ମନୋରଥମ୍ (ଶ୍ୱଃ) ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟେ,
ଇଦମ୍ ଧନମ୍ (ଅଧୁନା) ଅସ୍ତି, ଇଦମ୍ ଅପି ( ଧନମ୍ ଚ) ମେ ପୁନଃ
ଭବିଷ୍ୟତି ।
ଅସୌ ମୟା ହତଃ ଶତ୍ରୁର୍ହନିଷ୍ୟେ ଚାପରାନପି ।
ଈଶ୍ୱରୋଽହମହଂ ଭୋଗୀ ସିଦ୍ଧୋଽହଂ ବଲବାନ୍ସୁଖୀ ॥ ୧୬-୧୪॥
ଅସୌ ମୟା ହତଃ ଶତ୍ରୁଃ ହନିଷ୍ୟେ ଚ ଅପରାନ୍ ଅପି ।
ଈଶ୍ୱରଃ ଅହମ୍ ଅହଂ ଭୋଗୀ ସିଦ୍ଧଃ ଅହମ୍ ବଲବାନ୍ ସୁଖୀ ॥ ୧୬-୧୪॥
ଅସୌ ଶତ୍ରୁଃ ମୟା ହତଃ, ଅପରାନ୍ ଚ ଅପି ହନିଷ୍ୟେ, ଅହମ୍ ଈଶ୍ୱରଃ,
ଅହଂ ଭୋଗୀ, ଅହମ୍ ସିଦ୍ଧଃ, ବଲବାନ୍ ସୁଖୀ (ଚ ଅହଂ ଅସ୍ମି) ।
ଆଢ୍ୟୋଽଭିଜନବାନସ୍ମି କୋଽନ୍ୟୋଽସ୍ତି ସଦୃଶୋ ମୟା ।
ଯକ୍ଷ୍ୟେ ଦାସ୍ୟାମି ମୋଦିଷ୍ୟ ଇତ୍ୟଜ୍ଞାନବିମୋହିତାଃ ॥ ୧୬-୧୫॥
ଆଢ୍ୟଃ ଅଭିଜନବାନ୍ ଅସ୍ମି କଃ ଅନ୍ୟଃ ଅସ୍ତି ସଦୃଶଃ ମୟା ।
ଯକ୍ଷ୍ୟେ ଦାସ୍ୟାମି ମୋଦିଷ୍ୟେ ଇତି ଅଜ୍ଞାନ-ବିମୋହିତାଃ ॥ ୧୬-୧୫॥
ଆଢ୍ୟଃ ଅଭିଜନବାନ୍ ଅସ୍ମି, ମୟା ସଦୃଶଃ କଃ ଅନ୍ୟଃ ଅସ୍ତି?
(ଅହଂ) ଯକ୍ଷ୍ୟେ, ଦାସ୍ୟାମି, ମୋଦିଷ୍ୟେ ଇତି ଅଜ୍ଞାନ-ବିମୋହିତାଃ
(ତେ ସନ୍ତି) ।
ଅନେକଚିତ୍ତବିଭ୍ରାନ୍ତା ମୋହଜାଲସମାବୃତାଃ ।
ପ୍ରସକ୍ତାଃ କାମଭୋଗେଷୁ ପତନ୍ତି ନରକେଽଶୁଚୌ ॥ ୧୬-୧୬॥
ଅନେକ-ଚିତ୍ତ-ବିଭ୍ରାନ୍ତାଃ ମୋହ-ଜାଲ-ସମାବୃତାଃ ।
ପ୍ରସକ୍ତାଃ କାମ-ଭୋଗେଷୁ ପତନ୍ତି ନରକେ ଅଶୁଚୌ ॥ ୧୬-୧୬॥
ଅନେକ-ଚିତ୍ତ-ବିଭ୍ରାନ୍ତାଃ ମୋହ-ଜାଲ-ସମାବୃତାଃ କାମ-ଭୋଗେଷୁ
ପ୍ରସକ୍ତାଃ, ଅଶୁଚୌ ନରକେ ପତନ୍ତି ।
ଆତ୍ମସମ୍ଭାବିତାଃ ସ୍ତବ୍ଧା ଧନମାନମଦାନ୍ୱିତାଃ ।
ଯଜନ୍ତେ ନାମୟଜ୍ଞୈସ୍ତେ ଦମ୍ଭେନାବିଧିପୂର୍ୱକମ୍ ॥ ୧୬-୧୭॥
ଆତ୍ମ-ସମ୍ଭାବିତାଃ ସ୍ତବ୍ଧାଃ ଧନ-ମାନ-ମଦ-ଅନ୍ୱିତାଃ ।
ଯଜନ୍ତେ ନାମ-ଯଜ୍ଞୈଃ ତେ ଦମ୍ଭେନ ଅବିଧି-ପୂର୍ୱକମ୍ ॥ ୧୬-୧୭॥
ଆତ୍ମ-ସମ୍ଭାବିତାଃ ସ୍ତବ୍ଧାଃ ଧନ-ମାନ-ମଦ-ଅନ୍ୱିତାଃ, ତେ ଦମ୍ଭେନ
ଅବିଧି-ପୂର୍ୱକମ୍ ନାମ-ଯଜ୍ଞୈଃ ଯଜନ୍ତେ ।
ଅହଂକାରଂ ବଲଂ ଦର୍ପଂ କାମଂ କ୍ରୋଧଂ ଚ ସଂଶ୍ରିତାଃ ।
ମାମାତ୍ମପରଦେହେଷୁ ପ୍ରଦ୍ୱିଷନ୍ତୋଽଭ୍ୟସୂୟକାଃ ॥ ୧୬-୧୮॥
ଅହଂକାରମ୍ ବଲମ୍ ଦର୍ପମ୍ କାମମ୍ କ୍ରୋଧମ୍ ଚ ସଂଶ୍ରିତାଃ ।
ମାମ୍ ଆତ୍ମ-ପର-ଦେହେଷୁ ପ୍ରଦ୍ୱିଷନ୍ତଃ ଅଭ୍ୟସୂୟକାଃ ॥ ୧୬-୧୮॥
ଅହଂକାରମ୍ ବଲମ୍ ଦର୍ପମ୍ କାମମ୍ କ୍ରୋଧମ୍ ଚ ସଂଶ୍ରିତାଃ
ଆତ୍ମ-ପର-ଦେହେଷୁ (ସ୍ଥିତଂ) ମାମ୍ ପ୍ରଦ୍ୱିଷନ୍ତଃ ଅଭ୍ୟସୂୟକାଃ
(ତେ ଭବନ୍ତି) ।
ତାନହଂ ଦ୍ୱିଷତଃ କ୍ରୂରାନ୍ସଂସାରେଷୁ ନରାଧମାନ୍ ।
କ୍ଷିପାମ୍ୟଜସ୍ରମଶୁଭାନାସୁରୀଷ୍ୱେବ ଯୋନିଷୁ ॥ ୧୬-୧୯॥
ତାନ୍ ଅହମ୍ ଦ୍ୱିଷତଃ କ୍ରୂରାନ୍ ସଂସାରେଷୁ ନରାଧମାନ୍ ।
କ୍ଷିପାମି ଅଜସ୍ରମ୍ ଅଶୁଭାନ୍ ଆସୁରୀଷୁ ଏବ ଯୋନିଷୁ ॥ ୧୬-୧୯॥
ତାନ୍ ଦ୍ୱିଷତଃ କ୍ରୂରାନ୍, ଅଶୁଭାନ୍, ନରାଧମାନ୍ ସଂସାରେଷୁ
ଆସୁରୀଷୁ ଏବ ଯୋନିଷୁ ଅଜସ୍ରମ୍ ଅହମ୍ କ୍ଷିପାମି ।
ଆସୁରୀଂ ଯୋନିମାପନ୍ନା ମୂଢା ଜନ୍ମନି ଜନ୍ମନି ।
ମାମପ୍ରାପ୍ୟୈବ କୌନ୍ତେୟ ତତୋ ଯାନ୍ତ୍ୟଧମାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୧୬-୨୦॥
ଆସୁରୀମ୍ ଯୋନିମ୍ ଆପନ୍ନାଃ ମୂଢାଃ ଜନ୍ମନି ଜନ୍ମନି ।
ମାମ୍ ଅପ୍ରାପ୍ୟ ଏବ କୌନ୍ତେୟ ତତଃ ଯାନ୍ତି ଅଧମାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୧୬-୨୦॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଆସୁରୀମ୍ ଯୋନିମ୍ ଆପନ୍ନାଃ ଜନ୍ମନି ଜନ୍ମନି ମୂଢାଃ
(ସନ୍ତଃ) ମାମ୍ ଅପ୍ରାପ୍ୟ ଏବ, ତତଃ ଅଧମାମ୍ ଗତିମ୍ ଯାନ୍ତି ।
ତ୍ରିବିଧଂ ନରକସ୍ୟେଦଂ ଦ୍ୱାରଂ ନାଶନମାତ୍ମନଃ ।
କାମଃ କ୍ରୋଧସ୍ତଥା ଲୋଭସ୍ତସ୍ମାଦେତତ୍ତ୍ରୟଂ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ ୧୬-୨୧॥
ତ୍ରିବିଧମ୍ ନରକସ୍ୟ ଇଦମ୍ ଦ୍ୱାରମ୍ ନାଶନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
କାମଃ କ୍ରୋଧଃ ତଥା ଲୋଭଃ ତସ୍ମାତ୍ ଏତତ୍ ତ୍ରୟମ୍ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ ୧୬-୨୧॥
କାମଃ କ୍ରୋଧଃ ତଥା ଲୋଭଃ ଇଦମ୍ ତ୍ରିବିଧମ୍ ଆତ୍ମନଃ ନାଶନମ୍
ନରକସ୍ୟ ଦ୍ୱାରମ୍ (ଅସ୍ତି), ତସ୍ମାତ୍ ଏତତ୍ ତ୍ରୟମ୍ ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ଏତୈର୍ୱିମୁକ୍ତଃ କୌନ୍ତେୟ ତମୋଦ୍ୱାରୈସ୍ତ୍ରିଭିର୍ନରଃ ।
ଆଚରତ୍ୟାତ୍ମନଃ ଶ୍ରେୟସ୍ତତୋ ଯାତି ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୧୬-୨୨॥
ଏତୈଃ ବିମୁକ୍ତଃ କୌନ୍ତେୟ ତମୋ-ଦ୍ୱାରୈଃ ତ୍ରିଭିଃ ନରଃ ।
ଆଚରତି ଆତ୍ମନଃ ଶ୍ରେୟଃ ତତଃ ଯାତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୧୬-୨୨॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ଏତୈଃ ତ୍ରିଭିଃ ତମୋ-ଦ୍ୱାରୈଃ ବିମୁକ୍ତଃ ନରଃ, ଆତ୍ମନଃ
ଶ୍ରେୟଃ ଆଚରତ୍, ତତଃ ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ଯାତି ।
ଯଃ ଶାସ୍ତ୍ରବିଧିମୁତ୍ସୃଜ୍ୟ ବର୍ତତେ କାମକାରତଃ ।
ନ ସ ସିଦ୍ଧିମବାପ୍ନୋତି ନ ସୁଖଂ ନ ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୧୬-୨୩॥
ଯଃ ଶାସ୍ତ୍ର-ବିଧିମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ବର୍ତତେ କାମ-କାରତଃ ।
ନ ସଃ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଅବାପ୍ନୋତି ନ ସୁଖମ୍ ନ ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୧୬-୨୩॥
ଯଃ ଶାସ୍ତ୍ର-ବିଧିମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ, କାମ-କାରତଃ ବର୍ତତେ, ସଃ ନ ସିଦ୍ଧିମ୍,
ନ ସୁଖମ୍, ନ (ଚ) ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ଅବାପ୍ନୋତି ।
ତସ୍ମାଚ୍ଛାସ୍ତ୍ରଂ ପ୍ରମାଣଂ ତେ କାର୍ୟାକାର୍ୟବ୍ୟବସ୍ଥିତୌ ।
ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଶାସ୍ତ୍ରବିଧାନୋକ୍ତଂ କର୍ମ କର୍ତୁମିହାର୍ହସି ॥ ୧୬-୨୪॥
ତସ୍ମାତ୍ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ପ୍ରମାଣମ୍ ତେ କାର୍ୟ-ଅକାର୍ୟ-ବ୍ୟବସ୍ଥିତୌ ।
ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଶାସ୍ତ୍ର-ବିଧାନ-ଉକ୍ତମ୍ କର୍ମ କର୍ତୁମ୍ ଇହ ଅର୍ହସି ॥ ୧୬-୨୪॥
ତସ୍ମାତ୍ କାର୍ୟ-ଅକାର୍ୟ-ବ୍ୟବସ୍ଥିତୌ ତେ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ପ୍ରମାଣମ୍ (ଅସ୍ତି),
ଶାସ୍ତ୍ର-ବିଧାନ-ଉକ୍ତମ୍ କର୍ମ ଜ୍ଞାତ୍ୱା (ତତ୍ ତ୍ୱଂ) ଇହ କର୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଦୈବାସୁରସମ୍ପଦ୍ୱିଭାଗୟୋଗୋ ନାମ ଷୋଡଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୬॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଦୈବ-ଆସୁର-ସମ୍ପତ୍-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ ନାମ ଷୋଡଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥
ଅଥ ସପ୍ତଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ଶ୍ରଦ୍ଧାତ୍ରୟବିଭାଗୟୋଗଃ
ଅଥ ସପ୍ତଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଶ୍ରଦ୍ଧା-ତ୍ରୟ-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ଯେ ଶାସ୍ତ୍ରବିଧିମୁତ୍ସୃଜ୍ୟ ଯଜନ୍ତେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟାନ୍ୱିତାଃ ।
ତେଷାଂ ନିଷ୍ଠା ତୁ କା କୃଷ୍ଣ ସତ୍ତ୍ୱମାହୋ ରଜସ୍ତମଃ ॥ ୧୭-୧॥
ଯେ ଶାସ୍ତ୍ର-ବିଧିମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ଯଜନ୍ତେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅନ୍ୱିତାଃ ।
ତେଷାମ୍ ନିଷ୍ଠା ତୁ କା କୃଷ୍ଣ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ଆହୋ ରଜଃ ତମଃ ॥ ୧୭-୧॥
ହେ କୃଷ୍ଣ! ଯେ ଶାସ୍ତ୍ର-ବିଧିମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ, ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅନ୍ୱିତାଃ
(ସନ୍ତଃ) ଯଜନ୍ତେ, ତେଷାଂ ତୁ କା ନିଷ୍ଠା? ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ରଜଃ ଆହୋ ତମଃ ?
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ତ୍ରିବିଧା ଭବତି ଶ୍ରଦ୍ଧା ଦେହିନାଂ ସା ସ୍ୱଭାବଜା ।
ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ରାଜସୀ ଚୈବ ତାମସୀ ଚେତି ତାଂ ଶୃଣୁ ॥ ୧୭-୨॥
ତ୍ରିବିଧା ଭବତି ଶ୍ରଦ୍ଧା ଦେହିନାମ୍ ସା ସ୍ୱଭାବଜା ।
ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ରାଜସୀ ଚ ଏବ ତାମସୀ ଚ ଇତି ତାମ୍ ଶୃଣୁ ॥ ୧୭-୨॥
ଦେହିନାମ୍ (ଯା) ସ୍ୱଭାବଜା ଶ୍ରଦ୍ଧା, ସା ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ଚ ରାଜସୀ (ଚ)
ତାମସୀ ଚ ଏବ ଇତି ତ୍ରିବିଧା ଭବତି, ତାମ୍ ଶୃଣୁ ।
ସତ୍ତ୍ୱାନୁରୂପା ସର୍ୱସ୍ୟ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଭବତି ଭାରତ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାମୟୋଽୟଂ ପୁରୁଷୋ ଯୋ ଯଚ୍ଛ୍ରଦ୍ଧଃ ସ ଏବ ସଃ ॥ ୧୭-୩॥
ସତ୍ତ୍ୱ-ଅନୁରୂପା ସର୍ୱସ୍ୟ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଭବତି ଭାରତ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାମୟଃ ଅୟମ୍ ପୁରୁଷଃ ଯଃ ଯତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧଃ ସଃ ଏବ ସଃ ॥ ୧୭-୩॥
ହେ ଭାରତ! ସର୍ୱସ୍ୟ ସତ୍ତ୍ୱ-ଅନୁରୂପା ଶ୍ରଦ୍ଧା ଭବତି, ଅୟମ୍
ପୁରୁଷଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାମୟଃ (ଅସ୍ତି), ଯଃ ଯତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧଃ (ଭବତି), ସଃ ଏବ ସଃ ।
ଯଜନ୍ତେ ସାତ୍ତ୍ୱିକା ଦେବାନ୍ୟକ୍ଷରକ୍ଷାଂସି ରାଜସାଃ ।
ପ୍ରେତାନ୍ଭୂତଗଣାଂଶ୍ଚାନ୍ୟେ ଯଜନ୍ତେ ତାମସା ଜନାଃ ॥ ୧୭-୪॥
ଯଜନ୍ତେ ସାତ୍ତ୍ୱିକାଃ ଦେବାନ୍ ଯକ୍ଷ-ରକ୍ଷାଂସି ରାଜସାଃ ।
ପ୍ରେତାନ୍ ଭୂତଗଣାନ୍ ଚ ଅନ୍ୟେ ଯଜନ୍ତେ ତାମସାଃ ଜନାଃ ॥ ୧୭-୪॥
ସାତ୍ତ୍ୱିକାଃ ଦେବାନ୍ ଯଜନ୍ତେ, ରାଜସାଃ ଯକ୍ଷ-ରକ୍ଷାଂସି (ଯଜନ୍ତେ),
ଅନ୍ୟେ ତାମସାଃ ଜନାଃ ପ୍ରେତାନ୍ ଭୂତଗଣାନ୍ ଚ ଯଜନ୍ତେ ।
ଅଶାସ୍ତ୍ରବିହିତଂ ଘୋରଂ ତପ୍ୟନ୍ତେ ଯେ ତପୋ ଜନାଃ ।
ଦମ୍ଭାହଂକାରସଂୟୁକ୍ତାଃ କାମରାଗବଲାନ୍ୱିତାଃ ॥ ୧୭-୫॥
କର୍ଷୟନ୍ତଃ ଶରୀରସ୍ଥଂ ଭୂତଗ୍ରାମମଚେତସଃ ।
ମାଂ ଚୈବାନ୍ତଃଶରୀରସ୍ଥଂ ତାନ୍ୱିଦ୍ଧ୍ୟାସୁରନିଶ୍ଚୟାନ୍ ॥ ୧୭-୬॥
ଅଶାସ୍ତ୍ର-ବିହିତମ୍ ଘୋରମ୍ ତପ୍ୟନ୍ତେ ଯେ ତପଃ ଜନାଃ ।
ଦମ୍ଭ-ଅହଂକାର-ସଂୟୁକ୍ତାଃ କାମ-ରାଗ-ବଲ-ଅନ୍ୱିତାଃ ॥ ୧୭-୫॥
କର୍ଷୟନ୍ତଃ ଶରୀରସ୍ଥମ୍ ଭୂତ-ଗ୍ରାମମ୍ ଅଚେତସଃ ।
ମାମ୍ ଚ ଏବ ଅନ୍ତଃ-ଶରୀରସ୍ଥମ୍ ତାନ୍ ବିଦ୍ଧି ଆସୁର-ନିଶ୍ଚୟାନ୍ ॥ ୧୭-୬॥
ଦମ୍ଭ-ଅହଂକାର-ସଂୟୁକ୍ତାଃ କାମ-ରାଗ-ବଲ-ଅନ୍ୱିତାଃ ଯେ ଜନାଃ
ଅଶାସ୍ତ୍ର-ବିହିତମ୍ ଘୋରମ୍ ତପଃ ତପ୍ୟନ୍ତେ, ଅଚେତସଃ ଚ (ଯେ)
ଶରୀରସ୍ଥମ୍ ଭୂତ-ଗ୍ରାମମ୍ ଅନ୍ତଃ-ଶରୀରସ୍ଥମ୍ ମାମ୍ ଏବ
କର୍ଷୟନ୍ତଃ ତାନ୍ ଆସୁର-ନିଶ୍ଚୟାନ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ଆହାରସ୍ତ୍ୱପି ସର୍ୱସ୍ୟ ତ୍ରିବିଧୋ ଭବତି ପ୍ରିୟଃ ।
ଯଜ୍ଞସ୍ତପସ୍ତଥା ଦାନଂ ତେଷାଂ ଭେଦମିମଂ ଶୃଣୁ ॥ ୧୭-୭॥
ଆହାରଃ ତୁ ଅପି ସର୍ୱସ୍ୟ ତ୍ରିବିଧଃ ଭବତି ପ୍ରିୟଃ ।
ଯଜ୍ଞଃ ତପଃ ତଥା ଦାନମ୍ ତେଷାମ୍ ଭେଦମ୍ ଇମମ୍ ଶୃଣୁ ॥ ୧୭-୭॥
ସର୍ୱସ୍ୟ ପ୍ରିୟଃ ଆହାରଃ ଅପି ତୁ ତ୍ରିବିଧଃ ଭବତି, ତଥା ଯଜ୍ଞଃ, ତପଃ,
ଦାନମ୍ (ଚ ସର୍ୱସ୍ୟ ତ୍ରିବିଧଂ ଭବତି, ତ୍ୱଂ) ତେଷାମ୍ ଇମମ୍ ଭେଦମ୍ ଶୃଣୁ ।
ଆୟୁଃସତ୍ତ୍ୱବଲାରୋଗ୍ୟସୁଖପ୍ରୀତିବିବର୍ଧନାଃ ।
ରସ୍ୟାଃ ସ୍ନିଗ୍ଧାଃ ସ୍ଥିରା ହୃଦ୍ୟା ଆହାରାଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକପ୍ରିୟାଃ ॥ ୧୭-୮॥
ଆୟୁଃ-ସତ୍ତ୍ୱ-ବଲ-ଆରୋଗ୍ୟ-ସୁଖ-ପ୍ରୀତି-ବିବର୍ଧନାଃ ।
ରସ୍ୟାଃ ସ୍ନିଗ୍ଧାଃ ସ୍ଥିରାଃ ହୃଦ୍ୟାଃ ଆହାରାଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକ-ପ୍ରିୟାଃ ॥ ୧୭-୮॥
ଆୟୁଃ-ସତ୍ତ୍ୱ-ବଲ-ଆରୋଗ୍ୟ-ସୁଖ-ପ୍ରୀତି-ବିବର୍ଧନାଃ, ରସ୍ୟାଃ ସ୍ନିଗ୍ଧାଃ
ସ୍ଥିରାଃ ହୃଦ୍ୟାଃ ଆହାରାଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକ-ପ୍ରିୟାଃ (ସନ୍ତି)।
କଟ୍ୱମ୍ଲଲବଣାତ୍ୟୁଷ୍ଣତୀକ୍ଷ୍ଣରୂକ୍ଷବିଦାହିନଃ ।
ଆହାରା ରାଜସସ୍ୟେଷ୍ଟା ଦୁଃଖଶୋକାମୟପ୍ରଦାଃ ॥ ୧୭-୯॥
କଟ୍ୱମ୍ଲ-ଲବଣ-ଅତି-ଉଷ୍ଣ-ତୀକ୍ଷ୍ଣ-ରୂକ୍ଷ-ବିଦାହିନଃ ।
ଆହାରାଃ ରାଜସସ୍ୟ ଇହ୍ଟାଃ ଦୁଃଖ-ଶୋକ-ଆମୟ-ପ୍ରଦାଃ ॥ ୧୭-୯॥
କଟ୍ୱମ୍ଲ-ଲବଣ-ଅତି-ଉଷ୍ଣ-ତୀକ୍ଷ୍ଣ-ରୂକ୍ଷ-ବିଦାହିନଃ
ଦୁଃଖ-ଶୋକ-ଆମୟ-ପ୍ରଦାଃ ଆହାରାଃ ରାଜସସ୍ୟ ଇହ୍ଟାଃ (ଭବତି) ।
ଯାତୟାମଂ ଗତରସଂ ପୂତି ପର୍ୟୁଷିତଂ ଚ ଯତ୍ ।
ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟମପି ଚାମେଧ୍ୟଂ ଭୋଜନଂ ତାମସପ୍ରିୟମ୍ ॥ ୧୭-୧୦॥
ଯାତୟାମମ୍ ଗତ-ରସମ୍ ପୂତି ପର୍ୟୁଷିତମ୍ ଚ ଯତ୍ ।
ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟମ୍ ଅପି ଚ ଅମେଧ୍ୟମ୍ ଭୋଜନମ୍ ତାମସ-ପ୍ରିୟମ୍ ॥ ୧୭-୧୦॥
ଯତ୍ ଯାତୟାମମ୍, ଗତ-ରସମ୍, ପୂତି, ପର୍ୟୁଷିତମ୍ ଚ ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟମ୍
ଅପି ଚ ଅମେଧ୍ୟମ୍ ଭୋଜନମ୍ (ତତ୍) ତାମସ-ପ୍ରିୟମ୍ (ଅସ୍ତି) ।
ଅଫଲାକାଙ୍କ୍ଷିଭିର୍ୟଜ୍ଞୋ ବିଧିଦୃଷ୍ଟୋ ଯ ଇଜ୍ୟତେ ।
ଯଷ୍ଟବ୍ୟମେବେତି ମନଃ ସମାଧାୟ ସ ସାତ୍ତ୍ୱିକଃ ॥ ୧୭-୧୧॥
ଅଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ଯଜ୍ଞଃ ବିଧି-ଦୃଷ୍ଟଃ ଯଃ ଇଜ୍ୟତେ ।
ଯଷ୍ଟବ୍ୟମ୍ ଏବ ଇତି ମନଃ ସମାଧାୟ ସଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକଃ ॥ ୧୭-୧୧॥
ଅଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ (ପୁରୁଷୈଃ) ଯଷ୍ଟବ୍ୟମ୍ ଏବ ଇତି ମନଃ ସମାଧାୟ
ବିଧି-ଦୃଷ୍ଟଃ ଯଃ ଯଜ୍ଞଃ ଇଜ୍ୟତେ, ସଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକଃ (ଯଜ୍ଞଃ ମତଃ) ।
ଅଭିସନ୍ଧାୟ ତୁ ଫଲଂ ଦମ୍ଭାର୍ଥମପି ଚୈବ ଯତ୍ ।
ଇଜ୍ୟତେ ଭରତଶ୍ରେଷ୍ଠ ତଂ ଯଜ୍ଞଂ ବିଦ୍ଧି ରାଜସମ୍ ॥ ୧୭-୧୨॥
ଅଭିସନ୍ଧାୟ ତୁ ଫଲମ୍ ଦମ୍ଭାର୍ଥମ୍ ଅପି ଚ ଏବ ଯତ୍ ।
ଇଜ୍ୟତେ ଭରତ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତମ୍ ଯଜ୍ଞମ୍ ବିଦ୍ଧି ରାଜସମ୍ ॥ ୧୭-୧୨॥
ହେ ଭରତ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ! ଫଲମ୍ ତୁ ଅଭିସନ୍ଧାୟ, ଅପି ଚ ଦମ୍ଭାର୍ଥମ୍
ଏବ ଯତ୍ ଇଜ୍ୟତେ, ତମ୍ ଯଜ୍ଞମ୍ ରାଜସମ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ବିଧିହୀନମସୃଷ୍ଟାନ୍ନଂ ମନ୍ତ୍ରହୀନମଦକ୍ଷିଣମ୍ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାବିରହିତଂ ଯଜ୍ଞଂ ତାମସଂ ପରିଚକ୍ଷତେ ॥ ୧୭-୧୩॥
ବିଧି-ହୀନମ୍ ଅସୃଷ୍ଟ-ଅନ୍ନମ୍ ମନ୍ତ୍ର-ହୀନମ୍ ଅଦକ୍ଷିଣମ୍ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧା-ବିରହିତମ୍ ଯଜ୍ଞମ୍ ତାମସମ୍ ପରିଚକ୍ଷତେ ॥ ୧୭-୧୩॥
ବିଧି-ହୀନମ୍, ଅସୃଷ୍ଟ-ଅନ୍ନମ୍, ମନ୍ତ୍ର-ହୀନମ୍, ଅଦକ୍ଷିଣମ୍,
ଶ୍ରଦ୍ଧା-ବିରହିତମ୍, (ଚ) ଯଜ୍ଞମ୍ ତାମସମ୍ ପରିଚକ୍ଷତେ ।
ଦେବଦ୍ୱିଜଗୁରୁପ୍ରାଜ୍ଞପୂଜନଂ ଶୌଚମାର୍ଜବମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମହିଂସା ଚ ଶାରୀରଂ ତପ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୧୪॥
ଦେବ-ଦ୍ୱିଜ-ଗୁରୁ-ପ୍ରାଜ୍ଞ-ପୂଜନମ୍ ଶୌଚମ୍ ଆର୍ଜବମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମ୍ ଅହିଂସା ଚ ଶାରୀରମ୍ ତପଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୧୪॥
ଦେବ-ଦ୍ୱିଜ-ଗୁରୁ-ପ୍ରାଜ୍ଞ-ପୂଜନମ୍, ଶୌଚମ୍, ଆର୍ଜବମ୍,
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମ୍, ଅହିଂସା ଚ (ଇତି) ଶାରୀରମ୍ ତପଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଅନୁଦ୍ୱେଗକରଂ ବାକ୍ୟଂ ସତ୍ୟଂ ପ୍ରିୟହିତଂ ଚ ଯତ୍ ।
ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟାଭ୍ୟସନଂ ଚୈବ ବାଙ୍ମୟଂ ତପ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୧୫॥
ଅନୁଦ୍ୱେଗକରମ୍ ବାକ୍ୟମ୍ ସତ୍ୟମ୍ ପ୍ରିୟ-ହିତମ୍ ଚ ଯତ୍ ।
ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ-ଅଭ୍ୟସନମ୍ ଚ ଏବ ବାଙ୍ମୟମ୍ ତପଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୧୫॥
ଯତ୍ ଅନୁଦ୍ୱେଗକରମ୍ ସତ୍ୟମ୍ ପ୍ରିୟ-ହିତମ୍ ବାକ୍ୟମ୍ ଚ
(ଯତ୍) ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ-ଅଭ୍ୟସନମ୍ ଚ, (ତତ୍) ଏବ
ବାଙ୍ମୟମ୍ ତପଃ (ଇତି) ଉଚ୍ୟତେ ।
ମନଃ ପ୍ରସାଦଃ ସୌମ୍ୟତ୍ୱଂ ମୌନମାତ୍ମବିନିଗ୍ରହଃ ।
ଭାବସଂଶୁଦ୍ଧିରିତ୍ୟେତତ୍ତପୋ ମାନସମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୧୬॥
ମନଃ-ପ୍ରସାଦଃ ସୌମ୍ୟତ୍ୱମ୍ ମୌନମ୍ ଆତ୍ମ-ବିନିଗ୍ରହଃ ।
ଭାବ-ସଂଶୁଦ୍ଧିଃ ଇତି ଏତତ୍ ତପଃ ମାନସମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୧୬॥
ମନଃ-ପ୍ରସାଦଃ ସୌମ୍ୟତ୍ୱମ୍, ମୌନମ୍, ଆତ୍ମ-ବିନିଗ୍ରହଃ,
ଭାବ-ସଂଶୁଦ୍ଧିଃ ଇତି ଏତତ୍ ମାନସମ୍ ତପଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ପରୟା ତପ୍ତଂ ତପସ୍ତତ୍ତ୍ରିବିଧଂ ନରୈଃ ।
ଅଫଲାକାଙ୍କ୍ଷିଭିର୍ୟୁକ୍ତୈଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ପରିଚକ୍ଷତେ ॥ ୧୭-୧୭॥
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ପରୟା ତପ୍ତମ୍ ତପଃ ତତ୍ ତ୍ରିବିଧମ୍ ନରୈଃ ।
ଅଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ଯୁକ୍ତୈଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ପରିଚକ୍ଷତେ ॥ ୧୭-୧୭॥
ଅଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ଯୁକ୍ତୈଃ ନରୈଃ ପରୟା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ତପ୍ତମ୍
(ଯତ୍) ତ୍ରିବିଧମ୍ ତପଃ, ତତ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ପରିଚକ୍ଷତେ ।
ସତ୍କାରମାନପୂଜାର୍ଥଂ ତପୋ ଦମ୍ଭେନ ଚୈବ ଯତ୍ ।
କ୍ରିୟତେ ତଦିହ ପ୍ରୋକ୍ତଂ ରାଜସଂ ଚଲମଧ୍ରୁବମ୍ ॥ ୧୭-୧୮॥
ସତ୍କାର-ମାନ-ପୂଜାର୍ଥମ୍ ତପଃ ଦମ୍ଭେନ ଚ ଏବ ଯତ୍ ।
କ୍ରିୟତେ ତତ୍ ଇହ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ରାଜସମ୍ ଚଲମ୍ ଅଧ୍ରୁବମ୍ ॥ ୧୭-୧୮॥
ସତ୍କାର-ମାନ-ପୂଜାର୍ଥମ୍ ଦମ୍ଭେନ ଚ ଏବ ଯତ୍ ତପଃ କ୍ରିୟତେ,
ତତ୍ ଇହ ରାଜସମ୍, ଚଲମ୍, ଅଧ୍ରୁବମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ।
ମୂଢଗ୍ରାହେଣାତ୍ମନୋ ଯତ୍ପୀଡୟା କ୍ରିୟତେ ତପଃ ।
ପରସ୍ୟୋତ୍ସାଦନାର୍ଥଂ ବା ତତ୍ତାମସମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୭-୧୯॥
ମୂଢ-ଗ୍ରାହେଣ ଆତ୍ମନଃ ଯତ୍ ପୀଡୟା କ୍ରିୟତେ ତପଃ ।
ପରସ୍ୟ ଉତ୍ସାଦନାର୍ଥମ୍ ବା ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୭-
୧୯॥
ମୂଢ-ଗ୍ରାହେଣ ଆତ୍ମନଃ ପୀଡୟା ପରସ୍ୟ ଉତ୍ସାଦନାର୍ଥମ୍ ବା
ଯତ୍ ତପଃ କ୍ରିୟତେ, ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ।
ଦାତବ୍ୟମିତି ଯଦ୍ଦାନଂ ଦୀୟତେଽନୁପକାରିଣେ ।
ଦେଶେ କାଲେ ଚ ପାତ୍ରେ ଚ ତଦ୍ଦାନଂ ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୧୭-୨୦॥
ଦାତବ୍ୟମ୍ ଇତି ଯତ୍ ଦାନମ୍ ଦୀୟତେ ଅନୁପକାରିଣେ ।
ଦେଶେ କାଲେ ଚ ପାତ୍ରେ ଚ ତତ୍ ଦାନମ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୧୭-୨୦॥
ଦାତବ୍ୟମ୍ ଇତି ଯତ୍ ଦାନମ୍ ଦେଶେ ଚ କାଲେ ଚ ପାତ୍ରେ (ଚ) ଅନୁପକାରିଣେ
ଦୀୟତେ, ତତ୍ ଦାନମ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ଯତ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟୁପକାରାର୍ଥଂ ଫଲମୁଦ୍ଦିଶ୍ୟ ବା ପୁନଃ ।
ଦୀୟତେ ଚ ପରିକ୍ଲିଷ୍ଟଂ ତଦ୍ଦାନଂ ରାଜସଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୧୭-୨୧॥
ଯତ୍ ତୁ ପ୍ରତି-ଉପକାରାର୍ଥମ୍ ଫଲମ୍ ଉଦ୍ଦିଶ୍ୟ ବା ପୁନଃ ।
ଦୀୟତେ ଚ ପରିକ୍ଲିଷ୍ଟମ୍ ତତ୍ ଦାନମ୍ ରାଜସମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୧୭-୨୧॥
ଯତ୍ ତୁ ପ୍ରତି-ଉପକାରାର୍ଥମ୍, ଫଲମ୍ ଉଦ୍ଦିଶ୍ୟ, ବା ପୁନଃ
ପରିକ୍ଲିଷ୍ଟମ୍ ଚ ଦୀୟତେ, ତତ୍ ଦାନମ୍ ରାଜସମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ଅଦେଶକାଲେ ଯଦ୍ଦାନମପାତ୍ରେଭ୍ୟଶ୍ଚ ଦୀୟତେ ।
ଅସତ୍କୃତମବଜ୍ଞାତଂ ତତ୍ତାମସମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୭-୨୨॥
ଅଦେଶ-କାଲେ ଯତ୍ ଦାନମ୍ ଅପାତ୍ରେଭ୍ୟଃ ଚ ଦୀୟତେ ।
ଅସତ୍କୃତମ୍ ଅବଜ୍ଞାତମ୍ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୭-୨୨॥
ଯତ୍ ଦାନମ୍ ଅସତ୍କୃତମ୍ ଅବଜ୍ଞାତମ୍, ଅଦେଶ-କାଲେ ଅପାତ୍ରେଭ୍ୟଃ
ଚ ଦୀୟତେ, ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ।
ଓଁତତ୍ସଦିତି ନିର୍ଦେଶୋ ବ୍ରହ୍ମଣସ୍ତ୍ରିବିଧଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ବ୍ରାହ୍ମଣାସ୍ତେନ ବେଦାଶ୍ଚ ଯଜ୍ଞାଶ୍ଚ ବିହିତାଃ ପୁରା ॥ ୧୭-୨୩॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ନିର୍ଦେଶଃ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ତ୍ରିବିଧଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ତେନ ବେଦାଃ ଚ ଯଜ୍ଞାଃ ଚ ବିହିତାଃ ପୁରା ॥ ୧୭-୨୩॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ବ୍ରହ୍ମଣଃ ତ୍ରିବିଧଃ ନିର୍ଦେଶଃ ସ୍ମୃତଃ
ତେନ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ବେଦାଃ ଚ ଯଜ୍ଞାଃ ଚ ପୁରା ବିହିତାଃ ।
ତସ୍ମାଦୋମିତ୍ୟୁଦାହୃତ୍ୟ ଯଜ୍ଞଦାନତପଃକ୍ରିୟାଃ ।
ପ୍ରବର୍ତନ୍ତେ ବିଧାନୋକ୍ତାଃ ସତତଂ ବ୍ରହ୍ମବାଦିନାମ୍ ॥ ୧୭-୨୪॥
ତସ୍ମାତ୍ ଓଁ ଇତି ଉଦାହୃତ୍ୟ ଯଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କ୍ରିୟାଃ ।
ପ୍ରବର୍ତନ୍ତେ ବିଧାନ-ଉକ୍ତାଃ ସତତମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ବାଦିନାମ୍ ॥ ୧୭-୨୪॥
ତସ୍ମାତ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ବାଦିନାମ୍ ବିଧାନ-ଉକ୍ତାଃ ଯଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କ୍ରିୟାଃ
ଓଁ ଇତି ଉଦାହୃତ୍ୟ ସତତମ୍ ପ୍ରବର୍ତନ୍ତେ ।
ତଦିତ୍ୟନଭିସନ୍ଧାୟ ଫଲଂ ଯଜ୍ଞତପଃକ୍ରିୟାଃ ।
ଦାନକ୍ରିୟାଶ୍ଚ ବିବିଧାଃ କ୍ରିୟନ୍ତେ ମୋକ୍ଷକାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ॥ ୧୭-୨୫॥
ତତ୍ ଇତି ଅନଭିସନ୍ଧାୟ ଫଲମ୍ ଯଜ୍ଞ-ତପଃ-କ୍ରିୟାଃ ।
ଦାନ-କ୍ରିୟାଃ ଚ ବିବିଧାଃ କ୍ରିୟନ୍ତେ ମୋକ୍ଷ-କାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ॥ ୧୭-୨୫॥
ମୋକ୍ଷ-କାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ତତ୍ ଇତି (ଉଦାହୃତ୍ୟ) ଫଲମ୍ ଅନଭିସନ୍ଧାୟ
ବିବିଧାଃ ଯଜ୍ଞ-ତପଃ-କ୍ରିୟାଃ ଦାନ-କ୍ରିୟାଃ ଚ କ୍ରିୟନ୍ତେ ।
ସଦ୍ଭାବେ ସାଧୁଭାବେ ଚ ସଦିତ୍ୟେତତ୍ପ୍ରୟୁଜ୍ୟତେ ।
ପ୍ରଶସ୍ତେ କର୍ମଣି ତଥା ସଚ୍ଛବ୍ଦଃ ପାର୍ଥ ଯୁଜ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୨୬॥
ସତ୍-ଭାବେ ସାଧୁ-ଭାବେ ଚ ସତ୍ ଇତି ଏତତ୍ ପ୍ରୟୁଜ୍ୟତେ ।
ପ୍ରଶସ୍ତେ କର୍ମଣି ତଥା ସତ୍ ଶବ୍ଦଃ ପାର୍ଥ ଯୁଜ୍ୟତେ ॥ ୧୭-୨୬॥
(ଜ୍ଞାନିଭିଃ) ସତ୍ ଇତି ଏତତ୍ ସତ୍-ଭାବେ ଚ ସାଧୁ-ଭାବେ ଚ ପ୍ରୟୁଜ୍ୟତେ,
ତଥା ହେ ପାର୍ଥ! ପ୍ରଶସ୍ତେ କର୍ମଣି ସତ୍ ଶବ୍ଦଃ ଯୁଜ୍ୟତେ ।
ଯଜ୍ଞେ ତପସି ଦାନେ ଚ ସ୍ଥିତିଃ ସଦିତି ଚୋଚ୍ୟତେ ।
କର୍ମ ଚୈବ ତଦର୍ଥୀୟଂ ସଦିତ୍ୟେବାଭିଧୀୟତେ ॥ ୧୭-୨୭॥
ଯଜ୍ଞେ ତପସି ଦାନେ ଚ ସ୍ଥିତିଃ ସତ୍ ଇତି ଚ ଉଚ୍ୟତେ ।
କର୍ମ ଚ ଏବ ତତ୍-ଅର୍ଥୀୟମ୍ ସତ୍ ଇତି ଏବ ଅଭିଧୀୟତେ ॥ ୧୭-୨୭॥
ଯଜ୍ଞେ ତପସି ଦାନେ ଚ ସ୍ଥିତିଃ ସତ୍ ଇତି ଚ ଉଚ୍ୟତେ । ତତ୍-ଅର୍ଥୀୟମ୍
ଚ ଏବ କର୍ମ ସତ୍ ଇତି ଏବ ଅଭିଧୀୟତେ ।
ଅଶ୍ରଦ୍ଧୟା ହୁତଂ ଦତ୍ତଂ ତପସ୍ତପ୍ତଂ କୃତଂ ଚ ଯତ୍ ।
ଅସଦିତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ପାର୍ଥ ନ ଚ ତତ୍ପ୍ରେତ୍ୟ ନୋ ଇହ ॥ ୧୭-୨୮॥
ଅଶ୍ରଦ୍ଧୟା ହୁତମ୍ ଦତ୍ତମ୍ ତପଃ ତପ୍ତମ୍ କୃତମ୍ ଚ ଯତ୍ ।
ଅସତ୍ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ପାର୍ଥ ନ ଚ ତତ୍ ପ୍ରେତ୍ୟ ନୋ ଇହ ॥ ୧୭-୨୮॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଅଶ୍ରଦ୍ଧୟା ହୁତମ୍ ଦତ୍ତମ୍, ତପଃ ତପ୍ତମ୍, ଯତ୍
ଚ କୃତମ୍, ତତ୍ ଅସତ୍ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ; (ତତ୍) ପ୍ରେତ୍ୟ,
ଇହ (ଅପି) ଚ ନ (ଫଲପ୍ରଦଂ) ନୋ (ଭବତି) ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ଶ୍ରଦ୍ଧାତ୍ରୟବିଭାଗୟୋଗୋ ନାମ ସପ୍ତଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୭॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ଶ୍ରଦ୍ଧା-ତ୍ରୟ-ବିଭାଗ-ଯୋଗଃ ନାମ ସପ୍ତଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୭॥
ଅଥାଷ୍ଟାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ । ମୋକ୍ଷସଂନ୍ୟାସୟୋଗଃ ।
ଅଥ ଅଷ୍ଟାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ମୋକ୍ଷ-ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ସଂନ୍ୟାସସ୍ୟ ମହାବାହୋ ତତ୍ତ୍ୱମିଚ୍ଛାମି ବେଦିତୁମ୍ ।
ତ୍ୟାଗସ୍ୟ ଚ ହୃଷୀକେଶ ପୃଥକ୍କେଶିନିଷୂଦନ ॥ ୧୮-୧॥
ସଂନ୍ୟାସସ୍ୟ ମହା-ବାହୋ ତତ୍ତ୍ୱମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ବେଦିତୁମ୍ ।
ତ୍ୟାଗସ୍ୟ ଚ ହୃଷୀକେଶ ପୃଥକ୍ କେଶି-ନିଷୂଦନ ॥ ୧୮-୧॥
ହେ ମହା-ବାହୋ! ହେ କେଶି-ନିଷୂଦନ ହୃଷୀକେଶ ! (ଅହଂ)
ସଂନ୍ୟାସସ୍ୟ ତ୍ୟାଗସ୍ୟ ଚ ତତ୍ତ୍ୱମ୍ ପୃଥକ୍ ବେଦିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
କାମ୍ୟାନାଂ କର୍ମଣାଂ ନ୍ୟାସଂ ସଂନ୍ୟାସଂ କବୟୋ ବିଦୁଃ ।
ସର୍ୱକର୍ମଫଲତ୍ୟାଗଂ ପ୍ରାହୁସ୍ତ୍ୟାଗଂ ବିଚକ୍ଷଣାଃ ॥ ୧୮-୨॥
କାମ୍ୟାନାମ୍ କର୍ମଣାମ୍ ନ୍ୟାସମ୍ ସଂନ୍ୟାସମ୍ କବୟଃ ବିଦୁଃ ।
ସର୍ୱ-କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗମ୍ ପ୍ରାହୁଃ ତ୍ୟାଗମ୍ ବିଚକ୍ଷଣାଃ ॥ ୧୮-୨॥
କବୟଃ କାମ୍ୟାନାମ୍ କର୍ମଣାମ୍ ନ୍ୟାସମ୍ ସଂନ୍ୟାସମ୍ ବିଦୁଃ,
ବିଚକ୍ଷଣାଃ (ଚ) ସର୍ୱ-କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗମ୍ ତ୍ୟାଗମ୍ ପ୍ରାହୁଃ ।
ତ୍ୟାଜ୍ୟଂ ଦୋଷବଦିତ୍ୟେକେ କର୍ମ ପ୍ରାହୁର୍ମନୀଷିଣଃ ।
ଯଜ୍ଞଦାନତପଃକର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟମିତି ଚାପରେ ॥ ୧୮-୩॥
ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ ଦୋଷବତ୍ ଇତି ଏକେ କର୍ମ ପ୍ରାହୁଃ ମନୀଷିଣଃ ।
ଯଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ ଇତି ଚ ଅପରେ ॥ ୧୮-୩॥
ଏକେ ମନୀଷିଣଃ କର୍ମ ଦୋଷବତ୍ (ଅସ୍ତି ତସ୍ମାତ୍) ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ ଇତି ପ୍ରାହୁଃ,
ଅପରେ ଚ ଯଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ ଇତି (ଆହୁଃ)।
ନିଶ୍ଚୟଂ ଶୃଣୁ ମେ ତତ୍ର ତ୍ୟାଗେ ଭରତସତ୍ତମ ।
ତ୍ୟାଗୋ ହି ପୁରୁଷବ୍ୟାଘ୍ର ତ୍ରିବିଧଃ ସମ୍ପ୍ରକୀର୍ତିତଃ ॥ ୧୮-୪॥
ନିଶ୍ଚୟମ୍ ଶୃଣୁ ମେ ତତ୍ର ତ୍ୟାଗେ ଭରତସତ୍ତମ ।
ତ୍ୟାଗଃ ହି ପୁରୁଷ-ବ୍ୟାଘ୍ର ତ୍ରିବିଧଃ ସମ୍ପ୍ରକୀର୍ତିତଃ ॥ ୧୮-୪॥
ହେ ଭରତସତ୍ତମ! ତତ୍ର ତ୍ୟାଗେ ମେ ନିଶ୍ଚୟମ୍ ଶୃଣୁ ।
ହେ ପୁରୁଷ-ବ୍ୟାଘ୍ର! ତ୍ୟାଗଃ ହି ତ୍ରିବିଧଃ ସମ୍ପ୍ରକୀର୍ତିତଃ (ଅସ୍ତି)।
ଯଜ୍ଞଦାନତପଃକର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟଂ କାର୍ୟମେବ ତତ୍ ।
ଯଜ୍ଞୋ ଦାନଂ ତପଶ୍ଚୈବ ପାବନାନି ମନୀଷିଣାମ୍ ॥ ୧୮-୫॥
ଯଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ କାର୍ୟମ୍ ଏବ ତତ୍ ।
ଯଜ୍ଞଃ ଦାନମ୍ ତପଃ ଚ ଏବ ପାବନାନି ମନୀଷିଣାମ୍ ॥ ୧୮-୫॥
ଯଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ ତତ୍ କାର୍ୟମ୍ ଏବ ।
ଯଜ୍ଞଃ ଦାନମ୍ ତପଃ ଚ (ଏତାନି) ମନୀଷିଣାମ୍ ପାବନାନି ଏବ
(ସନ୍ତି) ।
ଏତାନ୍ୟପି ତୁ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଫଲାନି ଚ ।
କର୍ତବ୍ୟାନୀତି ମେ ପାର୍ଥ ନିଶ୍ଚିତଂ ମତମୁତ୍ତମମ୍ ॥ ୧୮-୬॥
ଏତାନି ଅପି ତୁ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଫଲାନି ଚ ।
କର୍ତବ୍ୟାନି ଇତି ମେ ପାର୍ଥ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ମତମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ॥ ୧୮-୬॥
ଅପି ତୁ ଏତାନି କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗମ୍ ଫଲାନି ଚ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କର୍ତବ୍ୟାନି
ଇତି, ହେ ପାର୍ଥ! ମେ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ମତମ୍ (ଅସ୍ତି) ।
ନିୟତସ୍ୟ ତୁ ସଂନ୍ୟାସଃ କର୍ମଣୋ ନୋପପଦ୍ୟତେ ।
ମୋହାତ୍ତସ୍ୟ ପରିତ୍ୟାଗସ୍ତାମସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ॥ ୧୮-୭॥
ନିୟତସ୍ୟ ତୁ ସଂନ୍ୟାସଃ କର୍ମଣଃ ନ ଉପପଦ୍ୟତେ ।
ମୋହାତ୍ ତସ୍ୟ ପରିତ୍ୟାଗଃ ତାମସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ॥ ୧୮-୭॥
ନିୟତସ୍ୟ କର୍ମଣଃ ତୁ ସଂନ୍ୟାସଃ ନ ଉପପଦ୍ୟତେ ।
ମୋହାତ୍ ତସ୍ୟ ପରିତ୍ୟାଗଃ ତାମସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ।
ଦୁଃଖମିତ୍ୟେବ ଯତ୍କର୍ମ କାୟକ୍ଲେଶଭୟାତ୍ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ସ କୃତ୍ୱା ରାଜସଂ ତ୍ୟାଗଂ ନୈବ ତ୍ୟାଗଫଲଂ ଲଭେତ୍ ॥ ୧୮-୮॥
ଦୁଃଖମ୍ ଇତି ଏବ ଯତ୍ କର୍ମ କାୟ-କ୍ଲେଶ-ଭୟାତ୍ ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ସଃ କୃତ୍ୱା ରାଜସମ୍ ତ୍ୟାଗମ୍ ନ ଏବ ତ୍ୟାଗ-ଫଲମ୍ ଲଭେତ୍ ॥ ୧୮-୮॥
(ଯଃ) ଦୁଃଖମ୍ ଇତି (ମତ୍ୱା) ଏବ ଯତ୍ କର୍ମ କାୟ-କ୍ଲେଶ-ଭୟାତ୍
ତ୍ୟଜେତ୍, ସଃ ରାଜସମ୍ ତ୍ୟାଗମ୍ କୃତ୍ୱା ତ୍ୟାଗ-ଫଲମ୍ ନ ଏବ ଲଭେତ୍ ।
କାର୍ୟମିତ୍ୟେବ ଯତ୍କର୍ମ ନିୟତଂ କ୍ରିୟତେଽର୍ଜୁନ ।
ସଙ୍ଗଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଫଲଂ ଚୈବ ସ ତ୍ୟାଗଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକୋ ମତଃ ॥ ୧୮-୯॥
କାର୍ୟମ୍ ଇତି ଏବ ଯତ୍ କର୍ମ ନିୟତମ୍ କ୍ରିୟତେ ଅର୍ଜୁନ ।
ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଫଲମ୍ ଚ ଏବ ସଃ ତ୍ୟାଗଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକଃ ମତଃ ॥ ୧୮-୯॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! କାର୍ୟମ୍ ଇତି (ମତ୍ୱା) ଏବ ଯତ୍ ନିୟତମ୍ କର୍ମ, ସଙ୍ଗମ୍
ଫଲମ୍ ଚ ଏବ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କ୍ରିୟତେ, ସଃ ତ୍ୟାଗଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକଃ ମତଃ ।
ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟ୍ୟକୁଶଲଂ କର୍ମ କୁଶଲେ ନାନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ତ୍ୟାଗୀ ସତ୍ତ୍ୱସମାବିଷ୍ଟୋ ମେଧାବୀ ଛିନ୍ନସଂଶୟଃ ॥ ୧୮-୧୦॥
ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ଅକୁଶଲମ୍ କର୍ମ କୁଶଲେ ନ ଅନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ତ୍ୟାଗୀ ସତ୍ତ୍ୱ-ସମାବିଷ୍ଟଃ ମେଧାବୀ ଛିନ୍ନ-ସଂଶୟଃ ॥ ୧୮-୧୦॥
(ସଃ) ତ୍ୟାଗୀ ସତ୍ତ୍ୱ-ସମାବିଷ୍ଟଃ ମେଧାବୀ ଛିନ୍ନ-ସଂଶୟଃ
(ଚ ଭବତି ସଃ) ଅକୁଶଲମ୍ କର୍ମ ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି, କୁଶଲେ (ଚ) ନ ଅନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ନ ହି ଦେହଭୃତା ଶକ୍ୟଂ ତ୍ୟକ୍ତୁଂ କର୍ମାଣ୍ୟଶେଷତଃ ।
ଯସ୍ତୁ କର୍ମଫଲତ୍ୟାଗୀ ସ ତ୍ୟାଗୀତ୍ୟଭିଧୀୟତେ ॥ ୧୮-୧୧॥
ନ ହି ଦେହ-ଭୃତା ଶକ୍ୟମ୍ ତ୍ୟକ୍ତୁମ୍ କର୍ମାଣି ଅଶେଷତଃ ।
ଯଃ ତୁ କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗୀ ସଃ ତ୍ୟାଗୀ ଇତି ଅଭିଧୀୟତେ ॥ ୧୮-୧୧॥
ଦେହ-ଭୃତା ଅଶେଷତଃ କର୍ମାଣି ତ୍ୟକ୍ତୁମ୍ ନ ଶକ୍ୟମ୍,
ଯଃ ତୁ ହି କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗୀ ସଃ ତ୍ୟାଗୀ ଇତି ଅଭିଧୀୟତେ ।
ଅନିଷ୍ଟମିଷ୍ଟଂ ମିଶ୍ରଂ ଚ ତ୍ରିବିଧଂ କର୍ମଣଃ ଫଲମ୍ ।
ଭବତ୍ୟତ୍ୟାଗିନାଂ ପ୍ରେତ୍ୟ ନ ତୁ ସଂନ୍ୟାସିନାଂ କ୍ୱଚିତ୍ ॥ ୧୮-୧୨॥
ଅନିଷ୍ଟମ୍ ଇଷ୍ଟମ୍ ମିଶ୍ରମ୍ ଚ ତ୍ରିବିଧମ୍ କର୍ମଣଃ ଫଲମ୍ ।
ଭବତି ଅତ୍ୟାଗିନାମ୍ ପ୍ରେତ୍ୟ ନ ତୁ ସଂନ୍ୟାସିନାମ୍ କ୍ୱଚିତ୍ ॥ ୧୮-୧୨॥
ଅନିଷ୍ଟମ୍, ଇଷ୍ଟମ୍, ମିଶ୍ରମ୍ ଚ (ଇତି) ତ୍ରିବିଧମ୍ କର୍ମଣଃ ଫଲମ୍
ପ୍ରେତ୍ୟ ଅତ୍ୟାଗିନାମ୍ ଭବତି, ସଂନ୍ୟାସିନାମ୍ ତୁ କ୍ୱଚିତ୍ ନ (ଭବତି)।
ପଞ୍ଚୈତାନି ମହାବାହୋ କାରଣାନି ନିବୋଧ ମେ ।
ସାଙ୍ଖ୍ୟେ କୃତାନ୍ତେ ପ୍ରୋକ୍ତାନି ସିଦ୍ଧୟେ ସର୍ୱକର୍ମଣାମ୍ ॥ ୧୮-୧୩॥
ପଞ୍ଚ ଏତାନି ମହା-ବାହୋ କାରଣାନି ନିବୋଧ ମେ ।
ସାଙ୍ଖ୍ୟେ କୃତ-ଅନ୍ତେ ପ୍ରୋକ୍ତାନି ସିଦ୍ଧୟେ ସର୍ୱ-କର୍ମଣାମ୍ ॥ ୧୮-୧୩॥
ହେ ମହା-ବାହୋ! ସର୍ୱ-କର୍ମଣାମ୍ ସିଦ୍ଧୟେ କୃତ-ଅନ୍ତେ ସାଙ୍ଖ୍ୟେ
ପ୍ରୋକ୍ତାନି ଏତାନି ପଞ୍ଚ କାରଣାନି ମେ ନିବୋଧ ।
ଅଧିଷ୍ଠାନଂ ତଥା କର୍ତା କରଣଂ ଚ ପୃଥଗ୍ୱିଧମ୍ ।
ବିବିଧାଶ୍ଚ ପୃଥକ୍ଚେଷ୍ଟା ଦୈବଂ ଚୈବାତ୍ର ପଞ୍ଚମମ୍ ॥ ୧୮-୧୪॥
ଅଧିଷ୍ଠାନମ୍ ତଥା କର୍ତା କରଣମ୍ ଚ ପୃଥକ୍-ବିଧମ୍ ।
ବିବିଧାଃ ଚ ପୃଥକ୍ ଚେଷ୍ଟାଃ ଦୈବମ୍ ଚ ଏବ ଅତ୍ର ପଞ୍ଚମମ୍ ॥ ୧୮-୧୪॥
ଅଧିଷ୍ଠାନମ୍, ତଥା କର୍ତା ଚ, ପୃଥକ୍-ବିଧମ୍ କରଣମ୍ ଚ,
ବିବିଧାଃ ପୃଥକ୍ ଚେଷ୍ଟାଃ, ଅତ୍ର ଦୈବମ୍ ପଞ୍ଚମମ୍ ଏବ (ଭବତି)।
ଶରୀରବାଙ୍ମନୋଭିର୍ୟତ୍କର୍ମ ପ୍ରାରଭତେ ନରଃ ।
ନ୍ୟାୟ୍ୟଂ ବା ବିପରୀତଂ ବା ପଞ୍ଚୈତେ ତସ୍ୟ ହେତବଃ ॥ ୧୮-୧୫॥
ଶରୀର-ବାକ୍-ମନୋଭିଃ ଯତ୍ କର୍ମ ପ୍ରାରଭତେ ନରଃ ।
ନ୍ୟାୟ୍ୟମ୍ ବା ବିପରୀତଂ ବା ପଞ୍ଚ ଏତେ ତସ୍ୟ ହେତବଃ ॥ ୧୮-୧୫॥
ନରଃ ଶରୀର-ବାକ୍-ମନୋଭିଃ ନ୍ୟାୟ୍ୟମ୍ ବା ବିପରୀତଂ ବା ଯତ୍
କର୍ମ ପ୍ରାରଭତେ, ତସ୍ୟ ଏତେ ପଞ୍ଚ ହେତବଃ (ସନ୍ତି) ।
ତତ୍ରୈବଂ ସତି କର୍ତାରମାତ୍ମାନଂ କେବଲଂ ତୁ ଯଃ ।
ପଶ୍ୟତ୍ୟକୃତବୁଦ୍ଧିତ୍ୱାନ୍ନ ସ ପଶ୍ୟତି ଦୁର୍ମତିଃ ॥ ୧୮-୧୬॥
ତତ୍ର ଏବମ୍ ସତି କର୍ତାରମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ କେବଲମ୍ ତୁ ଯଃ ।
ପଶ୍ୟତି ଅକୃତ-ବୁଦ୍ଧିତ୍ୱାତ୍ ନ ସଃ ପଶ୍ୟତି ଦୁର୍ମତିଃ ॥ ୧୮-୧୬॥
ତତ୍ର ଏବମ୍ ସତି ଯଃ ତୁ କେବଲମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ କର୍ତାରମ୍ ପଶ୍ୟତି,
ସଃ ଦୁର୍ମତିଃ ଅକୃତ-ବୁଦ୍ଧିତ୍ୱାତ୍ ନ ପଶ୍ୟତି ।
ଯସ୍ୟ ନାହଂକୃତୋ ଭାବୋ ବୁଦ୍ଧିର୍ୟସ୍ୟ ନ ଲିପ୍ୟତେ ।
ହତ୍ୱାଽପି ସ ଇମାଁଲ୍ଲୋକାନ୍ନ ହନ୍ତି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୧୭॥
ଯସ୍ୟ ନ ଅହଂକୃତଃ ଭାବଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଯସ୍ୟ ନ ଲିପ୍ୟତେ ।
ହତ୍ୱା ଅପି ସଃ ଇମାନ୍ ଲୋକାନ୍ ନ ହନ୍ତି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୧୭॥
ଯସ୍ୟ ଅହଂକୃତଃ ଭାବଃ ନ, ଯସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧିଃ ନ ଲିପ୍ୟତେ, ସଃ ଇମାନ୍
ଲୋକାନ୍ ହତ୍ୱା ଅପି ନ ହନ୍ତି, ନ ନିବଧ୍ୟତେ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ପରିଜ୍ଞାତା ତ୍ରିବିଧା କର୍ମଚୋଦନା ।
କରଣଂ କର୍ମ କର୍ତେତି ତ୍ରିବିଧଃ କର୍ମସଂଗ୍ରହଃ ॥ ୧୮-୧୮॥
ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ପରିଜ୍ଞାତା ତ୍ରିବିଧା କର୍ମ-ଚୋଦନା ।
କରଣମ୍ କର୍ମ କର୍ତା ଇତି ତ୍ରିବିଧଃ କର୍ମ-ସଂଗ୍ରହଃ ॥ ୧୮-୧୮॥
ଜ୍ଞାନମ୍, ଜ୍ଞେୟମ୍, ପରିଜ୍ଞାତା ଇତି ତ୍ରିବିଧା କର୍ମ-ଚୋଦନା (ଅସ୍ତି) ।
କରଣମ୍, କର୍ମ, କର୍ତା (ଇତି) ତ୍ରିବିଧଃ କର୍ମ-ସଂଗ୍ରହଃ (ଅସ୍ତି) ।
ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ ଚ କର୍ତା ଚ ତ୍ରିଧୈବ ଗୁଣଭେଦତଃ ।
ପ୍ରୋଚ୍ୟତେ ଗୁଣସଙ୍ଖ୍ୟାନେ ଯଥାବଚ୍ଛୃଣୁ ତାନ୍ୟପି ॥ ୧୮-୧୯॥
ଜ୍ଞାନମ୍ କର୍ମ ଚ କର୍ତା ଚ ତ୍ରିଧା ଏବ ଗୁଣ-ଭେଦତଃ ।
ପ୍ରୋଚ୍ୟତେ ଗୁଣ-ସଙ୍ଖ୍ୟାନେ ଯଥାବତ୍ ଶୃଣୁ ତାନି ଅପି ॥ ୧୮-୧୯॥
ଜ୍ଞାନମ୍, କର୍ମ ଚ କର୍ତା ଚ ତ୍ରିଧା ଏବ ଗୁଣ-ଭେଦତଃ
ଗୁଣ-ସଙ୍ଖ୍ୟାନେ ପ୍ରୋଚ୍ୟତେ, ତାନି ଅପି ଯଥାବତ୍ ଶୃଣୁ ।
ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ଯେନୈକଂ ଭାବମବ୍ୟଯମୀକ୍ଷତେ ।
ଅବିଭକ୍ତଂ ବିଭକ୍ତେଷୁ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ବିଦ୍ଧି ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ॥ ୧୮-୨୦॥
ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ଯେନ ଏକମ୍ ଭାବମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ଈକ୍ଷତେ ।
ଅବିଭକ୍ତମ୍ ବିଭକ୍ତେଷୁ ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ବିଦ୍ଧି ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ॥ ୧୮-୨୦॥
ଯେନ (ଜୀବଃ) ବିଭକ୍ତେଷୁ ସର୍ୱ-ଭୂତେଷୁ ଅବିଭକ୍ତମ୍, ଏକମ୍
ଅବ୍ୟଯମ୍ ଭାବମ୍ ଈକ୍ଷତେ, ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ତୁ ଯଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ନାନାଭାବାନ୍ପୃଥଗ୍ୱିଧାନ୍ ।
ବେତ୍ତି ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ବିଦ୍ଧି ରାଜସମ୍ ॥ ୧୮-୨୧॥
ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ତୁ ଯତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ନାନା-ଭାବାନ୍ ପୃଥକ୍-ବିଧାନ୍ ।
ବେତ୍ତି ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ବିଦ୍ଧି ରାଜସମ୍ ॥ ୧୮-୨୧॥
ଯତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତୁ ପୃଥକ୍-ବିଧାନ୍
ନାନା-ଭାବାନ୍ ବେତ୍ତି, ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ରାଜସମ୍ ବିଦ୍ଧି ।
ଯତ୍ତୁ କୃତ୍ସ୍ନବଦେକସ୍ମିନ୍କାର୍ୟେ ସକ୍ତମହୈତୁକମ୍ ।
ଅତତ୍ତ୍ୱାର୍ଥବଦଲ୍ପଂ ଚ ତତ୍ତାମସମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୮-୨୨॥
ଯତ୍ ତୁ କୃତ୍ସ୍ନବତ୍ ଏକସ୍ମିନ୍ କାର୍ୟେ ସକ୍ତମ୍ ଅହୈତୁକମ୍ ।
ଅତତ୍ତ୍ୱାର୍ଥବତ୍ ଅଲ୍ପମ୍ ଚ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୮-୨୨॥
ଯତ୍ ତୁ ଏକସ୍ମିନ୍ କାର୍ୟେ କୃତ୍ସ୍ନବତ୍ ସକ୍ତମ୍ ଅହୈତୁକମ୍
ଅତତ୍ତ୍ୱାର୍ଥବତ୍ ଅଲ୍ପମ୍ ଚ, ତତ୍(ଜ୍ଞାନଂ) ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ।
ନିୟତଂ ସଙ୍ଗରହିତମରାଗଦ୍ୱେଷତଃ କୃତମ୍ ।
ଅଫଲପ୍ରେପ୍ସୁନା କର୍ମ ଯତ୍ତତ୍ସାତ୍ତ୍ୱିକମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୩॥
ନିୟତମ୍ ସଙ୍ଗ-ରହିତମ୍ ଅରାଗ-ଦ୍ୱେଷତଃ କୃତମ୍ ।
ଅଫଲ-ପ୍ରେପ୍ସୁନା କର୍ମ ଯତ୍ ତତ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୩॥
ଅଫଲ-ପ୍ରେପ୍ସୁନା ଯତ୍ ନିୟତମ୍ କର୍ମ ସଙ୍ଗ-ରହିତମ୍ ଅରାଗ-ଦ୍ୱେଷତଃ
କୃତମ୍, ତତ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଯତ୍ତୁ କାମେପ୍ସୁନା କର୍ମ ସାହଂକାରେଣ ବା ପୁନଃ ।
କ୍ରିୟତେ ବହୁଲାୟାସଂ ତଦ୍ରାଜସମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୮-୨୪॥
ଯତ୍ ତୁ କାମ-ଈପ୍ସୁନା କର୍ମ ସାହଂକାରେଣ ବା ପୁନଃ ।
କ୍ରିୟତେ ବହୁଲ ଆୟାସମ୍ ତତ୍ ରାଜସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୮-୨୪॥
ପୁନଃ ଯତ୍ ତୁ କାମ-ଈପ୍ସୁନା, ସାହଂକାରେଣ ବା ବହୁଲ ଆୟାସମ୍
କର୍ମ କ୍ରିୟତେ, ତତ୍ ରାଜସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ।
ଅନୁବନ୍ଧଂ କ୍ଷୟଂ ହିଂସାମନପେକ୍ଷ୍ୟ ଚ ପୌରୁଷମ୍ ।
ମୋହାଦାରଭ୍ୟତେ କର୍ମ ଯତ୍ତତ୍ତାମସମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୫॥
ଅନୁବନ୍ଧମ୍ କ୍ଷୟମ୍ ହିଂସାମ୍ ଅନପେକ୍ଷ୍ୟ ଚ ପୌରୁଷମ୍ ।
ମୋହାତ୍ ଆରଭ୍ୟତେ କର୍ମ ଯତ୍ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୫॥
ଅନୁବନ୍ଧମ୍ କ୍ଷୟମ୍ ହିଂସାମ୍ ପୌରୁଷମ୍ ଚ ଅନପେକ୍ଷ୍ୟ
ଯତ୍ କର୍ମ ମୋହାତ୍ ଆରଭ୍ୟତେ, ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ମୁକ୍ତସଙ୍ଗୋଽନହଂବାଦୀ ଧୃତ୍ୟୁତ୍ସାହସମନ୍ୱିତଃ ।
ସିଦ୍ଧ୍ୟସିଦ୍ଧ୍ୟୋର୍ନିର୍ୱିକାରଃ କର୍ତା ସାତ୍ତ୍ୱିକ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୬॥
ମୁକ୍ତ-ସଙ୍ଗଃ ଅନହଂ-ବାଦୀ ଧୃତି-ଉତ୍ସାହ-ସମନ୍ୱିତଃ ।
ସିଦ୍ଧି-ଅସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ନିର୍ୱିକାରଃ କର୍ତା ସାତ୍ତ୍ୱିକଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୬॥
ମୁକ୍ତ-ସଙ୍ଗଃ, ଅନହଂ-ବାଦୀ, ଧୃତି-ଉତ୍ସାହ-ସମନ୍ୱିତଃ,
ସିଦ୍ଧି-ଅସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ନିର୍ୱିକାରଃ କର୍ତା ସାତ୍ତ୍ୱିକଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ରାଗୀ କର୍ମଫଲପ୍ରେପ୍ସୁର୍ଲୁବ୍ଧୋ ହିଂସାତ୍ମକୋଽଶୁଚିଃ ।
ହର୍ଷଶୋକାନ୍ୱିତଃ କର୍ତା ରାଜସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ॥ ୧୮-୨୭॥
ରାଗୀ କର୍ମ-ଫଲ-ପ୍ରେପ୍ସୁଃ ଲୁବ୍ଧଃ ହିଂସାତ୍ମକଃ ଅଶୁଚିଃ ।
ହର୍ଷ-ଶୋକ-ଅନ୍ୱିତଃ କର୍ତା ରାଜସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ॥ ୧୮-୨୭॥
ରାଗୀ, କର୍ମ-ଫଲ-ପ୍ରେପ୍ସୁଃ, ଲୁବ୍ଧଃ, ହିଂସାତ୍ମକଃ, ଅଶୁଚିଃ,
ହର୍ଷ-ଶୋକ-ଅନ୍ୱିତଃ କର୍ତା ରାଜସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ।
ଅୟୁକ୍ତଃ ପ୍ରାକୃତଃ ସ୍ତବ୍ଧଃ ଶଠୋ ନୈଷ୍କୃତିକୋଽଲସଃ ।
ବିଷାଦୀ ଦୀର୍ଘସୂତ୍ରୀ ଚ କର୍ତା ତାମସ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୮॥
ଅୟୁକ୍ତଃ ପ୍ରାକୃତଃ ସ୍ତବ୍ଧଃ ଶଠଃ ନୈଷ୍କୃତିକଃ ଅଲସଃ ।
ବିଷାଦୀ ଦୀର୍ଘ-ସୂତ୍ରୀ ଚ କର୍ତା ତାମସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮-୨୮॥
ଅୟୁକ୍ତଃ, ପ୍ରାକୃତଃ, ସ୍ତବ୍ଧଃ, ଶଠଃ, ନୈଷ୍କୃତିକଃ, ଅଲସଃ,
ବିଷାଦୀ, ଦୀର୍ଘ-ସୂତ୍ରୀ ଚ କର୍ତା ତାମସଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ବୁଦ୍ଧେର୍ଭେଦଂ ଧୃତେଶ୍ଚୈବ ଗୁଣତସ୍ତ୍ରିବିଧଂ ଶୃଣୁ ।
ପ୍ରୋଚ୍ୟମାନମଶେଷେଣ ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୧୮-୨୯॥
ବୁଦ୍ଧେଃ ଭେଦମ୍ ଧୃତେଃ ଚ ଏବ ଗୁଣତଃ ତ୍ରିବିଧମ୍ ଶୃଣୁ ।
ପ୍ରୋଚ୍ୟମାନମ୍ ଅଶେଷେଣ ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୧୮-୨୯॥
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! ବୁଦ୍ଧେଃ ଧୃତେଃ ଚ ଏବ ଗୁଣତଃ ତ୍ରିବିଧମ୍
ଭେଦମ୍ ଅଶେଷେଣ ପୃଥକ୍ତ୍ୱେନ ପ୍ରୋଚ୍ୟମାନମ୍ ଶୃଣୁ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତିଂ ଚ ନିବୃତ୍ତିଂ ଚ କାର୍ୟାକାର୍ୟେ ଭୟାଭୟେ ।
ବନ୍ଧଂ ମୋକ୍ଷଂ ଚ ଯା ବେତ୍ତି ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ॥ ୧୮-୩୦॥
ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ନିବୃତ୍ତିମ୍ ଚ କାର୍ୟ-ଅକାର୍ୟେ ଭୟ-ଅଭୟେ ।
ବନ୍ଧମ୍ ମୋକ୍ଷମ୍ ଚ ଯା ବେତ୍ତି ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ॥ ୧୮-୩୦॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯା ବୁଦ୍ଧିଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିମ୍ ଚ ନିବୃତ୍ତିମ୍ କାର୍ୟ-ଅକାର୍ୟେ
ଭୟ-ଅଭୟେ ଚ ବନ୍ଧମ୍ ମୋକ୍ଷମ୍ ଚ ବେତ୍ତି, ସା ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ (ମତା)।
ଯୟା ଧର୍ମମଧର୍ମଂ ଚ କାର୍ୟଂ ଚାକାର୍ୟମେବ ଚ ।
ଅୟଥାବତ୍ପ୍ରଜାନାତି ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ରାଜସୀ ॥ ୧୮-୩୧॥
ଯୟା ଧର୍ମମ୍ ଅଧର୍ମମ୍ ଚ କାର୍ୟମ୍ ଚ ଅକାର୍ୟମ୍ ଏବ ଚ ।
ଅୟଥାବତ୍ ପ୍ରଜାନାତି ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ରାଜସୀ ॥ ୧୮-୩୧॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯୟା ଚ (ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଜୀବଃ) ଧର୍ମମ୍ ଅଧର୍ମମ୍ ଚ,
କାର୍ୟମ୍ ଅକାର୍ୟମ୍ ଚ, ଅୟଥାବତ୍ ଏବ ପ୍ରଜାନାତି ସା ବୁଦ୍ଧିଃ ରାଜସୀ (ମତା)।
ଅଧର୍ମଂ ଧର୍ମମିତି ଯା ମନ୍ୟତେ ତମସାବୃତା ।
ସର୍ୱାର୍ଥାନ୍ୱିପରୀତାଂଶ୍ଚ ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ତାମସୀ ॥ ୧୮-୩୨॥
ଅଧର୍ମମ୍ ଧର୍ମମ୍ ଇତି ଯା ମନ୍ୟତେ ତମସା ଆବୃତା ।
ସର୍ୱ-ଅର୍ଥାନ୍ ବିପରୀତାନ୍ ଚ ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ତାମସୀ ॥ ୧୮-୩୨॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଯା ତମସା ଆବୃତା (ବୁଦ୍ଧିଃ) ଅଧର୍ମମ୍ ଧର୍ମମ୍
ସର୍ୱ-ଅର୍ଥାନ୍ ବିପରୀତାନ୍ ଚ ଇତି ମନ୍ୟତେ, ସା ବୁଦ୍ଧିଃ ତାମସୀ (ସ୍ମୃତା) ।
ଧୃତ୍ୟା ଯୟା ଧାରୟତେ ମନଃପ୍ରାଣେନ୍ଦ୍ରିୟକ୍ରିୟାଃ ।
ଯୋଗେନାବ୍ୟଭିଚାରିଣ୍ୟା ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ॥ ୧୮-୩୩॥
ଧୃତ୍ୟା ଯୟା ଧାରୟତେ ମନଃ-ପ୍ରାଣ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କ୍ରିୟାଃ ।
ଯୋଗେନ ଅବ୍ୟଭିଚାରିଣ୍ୟା ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ॥ ୧୮-୩୩॥
ହେ ପାର୍ଥ! (ନରଃ) ଯୟା ଅବ୍ୟଭିଚାରିଣ୍ୟା ଧୃତ୍ୟା
ମନଃ-ପ୍ରାଣ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କ୍ରିୟାଃ ଯୋଗେନ ଧାରୟତେ, ସା ଧୃତିଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ (ଅସ୍ତି) ।
ଯୟା ତୁ ଧର୍ମକାମାର୍ଥାନ୍ଧୃତ୍ୟା ଧାରୟତେଽର୍ଜୁନ ।
ପ୍ରସଙ୍ଗେନ ଫଲାକାଙ୍କ୍ଷୀ ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ରାଜସୀ ॥ ୧୮-୩୪॥
ଯୟା ତୁ ଧର୍ମ-କାମ-ଅର୍ଥାନ୍ ଧୃତ୍ୟା ଧାରୟତେ ଅର୍ଜୁନ ।
ପ୍ରସଙ୍ଗେନ ଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷୀ ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ରାଜସୀ ॥ ୧୮-୩୪॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଯୟା ଧୃତ୍ୟା ପ୍ରସଙ୍ଗେନ ଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷୀ ତୁ (ସନ୍)
ଧର୍ମ-କାମ-ଅର୍ଥାନ୍ (ନରଃ) ଧାରୟତେ, ହେ ପାର୍ଥ! ସା
ଧୃତିଃ ରାଜସୀ (ଅସ୍ତି) ।
ଯୟା ସ୍ୱପ୍ନଂ ଭୟଂ ଶୋକଂ ବିଷାଦଂ ମଦମେବ ଚ ।
ନ ବିମୁଞ୍ଚତି ଦୁର୍ମେଧା ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ତାମସୀ ॥ ୧୮-୩୫॥
ଯୟା ସ୍ୱପ୍ନମ୍ ଭୟମ୍ ଶୋକମ୍ ବିଷାଦମ୍ ମଦମ୍ ଏବ ଚ ।
ନ ବିମୁଞ୍ଚତି ଦୁର୍ମେଧା ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ତାମସୀ ॥ ୧୮-୩୫॥
ହେ ପାର୍ଥ! ଦୁର୍ମେଧା (ନରଃ) ଯୟା ସ୍ୱପ୍ନମ୍, ଭୟମ୍, ଶୋକମ୍,
ବିଷାଦମ୍, ମଦମ୍ ଏବ ଚ ନ ବିମୁଞ୍ଚତି, ସା ଧୃତିଃ ତାମସୀ (ମତା) ।
ସୁଖଂ ତ୍ୱିଦାନୀଂ ତ୍ରିବିଧଂ ଶୃଣୁ ମେ ଭରତର୍ଷଭ ।
ଅଭ୍ୟାସାଦ୍ରମତେ ଯତ୍ର ଦୁଃଖାନ୍ତଂ ଚ ନିଗଚ୍ଛତି ॥ ୧୮-୩୬॥
ସୁଖମ୍ ତୁ ଇଦାନୀମ୍ ତ୍ରିବିଧମ୍ ଶୃଣୁ ମେ ଭରତର୍ଷଭ ।
ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ରମତେ ଯତ୍ର ଦୁଃଖାନ୍ତମ୍ ଚ ନିଗଚ୍ଛତି ॥ ୧୮-୩୬॥
ହେ ଭରତର୍ଷଭ! ଇଦାନୀମ୍ ତୁ ତ୍ରିବିଧମ୍ ସୁଖମ୍ ମେ ଶୃଣୁ,
ଯତ୍ର (ସୁଖେ ଜୀବଃ) ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ରମତେ, ଦୁଃଖାନ୍ତମ୍ ଚ ନିଗଚ୍ଛତି ।
ଯତ୍ତଦଗ୍ରେ ବିଷମିବ ପରିଣାମେଽମୃତୋପମମ୍ ।
ତତ୍ସୁଖଂ ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ପ୍ରୋକ୍ତମାତ୍ମବୁଦ୍ଧିପ୍ରସାଦଜମ୍ ॥ ୧୮-୩୭॥
ଯତ୍ ତତ୍ ଅଗ୍ରେ ବିଷମ୍ ଇବ ପରିଣାମେ ଅମୃତ-ଉପମମ୍ ।
ତତ୍ ସୁଖମ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ଆତ୍ମ-ବୁଦ୍ଧି-ପ୍ରସାଦଜମ୍ ॥ ୧୮-୩୭॥
ଯତ୍ ଅଗ୍ରେ ବିଷମ୍ ଇବ, ପରିଣାମେ ଅମୃତ-ଉପମମ୍ ତତ୍
ଆତ୍ମ-ବୁଦ୍ଧି-ପ୍ରସାଦଜମ୍ (ଅସ୍ତି), ତତ୍ ସୁଖମ୍ ସାତ୍ତ୍ୱିକମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ।
ବିଷୟେନ୍ଦ୍ରିୟସଂୟୋଗାଦ୍ୟତ୍ତଦଗ୍ରେଽମୃତୋପମମ୍ ।
ପରିଣାମେ ବିଷମିବ ତତ୍ସୁଖଂ ରାଜସଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୧୮-୩୮॥
ବିଷୟ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ସଂୟୋଗାତ୍ ଯତ୍ ତତ୍ ଅଗ୍ରେ ଅମୃତ-ଉପମମ୍ ।
ପରିଣାମେ ବିଷମ୍ ଇବ ତତ୍ ସୁଖମ୍ ରାଜସମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୧୮-୩୮॥
ଯତ୍ ବିଷୟ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ସଂୟୋଗାତ୍ ଅଗ୍ରେ ଅମୃତ-ଉପମମ୍, ତତ୍
ପରିଣାମେ (ଚ) ବିଷମ୍ ଇବ (ଅସ୍ତି) ତତ୍ ସୁଖମ୍ ରାଜସମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ଯଦଗ୍ରେ ଚାନୁବନ୍ଧେ ଚ ସୁଖଂ ମୋହନମାତ୍ମନଃ ।
ନିଦ୍ରାଲସ୍ୟପ୍ରମାଦୋତ୍ଥଂ ତତ୍ତାମସମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୮-୩୯॥
ଯତ୍ ଅଗ୍ରେ ଚ ଅନୁବନ୍ଧେ ଚ ସୁଖମ୍ ମୋହନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ନିଦ୍ରା-ଆଲସ୍ୟ-ପ୍ରମାଦ-ଉତ୍ଥମ୍ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥ ୧୮-୩୯॥
ଯତ୍ ଅଗ୍ରେ ଚ ଅନୁବନ୍ଧେ ଚ ଆତ୍ମନଃ ମୋହନମ୍ ନିଦ୍ରା-ଆଲସ୍ୟ-ପ୍ରମାଦ-ଉତ୍ଥମ୍,
ତତ୍ ସୁଖମ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ।
ନ ତଦସ୍ତି ପୃଥିବ୍ୟାଂ ବା ଦିବି ଦେବେଷୁ ବା ପୁନଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱଂ ପ୍ରକୃତିଜୈର୍ମୁକ୍ତଂ ଯଦେଭିଃ ସ୍ୟାତ୍ତ୍ରିଭିର୍ଗୁଣୈଃ ॥ ୧୮-୪୦॥
ନ ତତ୍ ଅସ୍ତି ପୃଥିବ୍ୟାମ୍ ବା ଦିବି ଦେବେଷୁ ବା ପୁନଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ପ୍ରକୃତିଜୈଃ ମୁକ୍ତମ୍ ଯତ୍ ଏଭିଃ ସ୍ୟାତ୍ ତ୍ରିଭିଃ ଗୁଣୈଃ ॥ ୧୮-୪୦॥
ଯତ୍ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ଏଭିଃ ପ୍ରକୃତିଜୈଃ ତ୍ରିଭିଃ ଗୁଣୈଃ ମୁକ୍ତମ୍ ସ୍ୟାତ୍, ତତ୍
ପୃଥିବ୍ୟାମ୍ ବା ଦିବି ବା ପୁନଃ ଦେବେଷୁ (ବା) ନ ଅସ୍ତି ।
ବ୍ରାହ୍ମଣକ୍ଷତ୍ରିୟବିଶାଂ ଶୂଦ୍ରାଣାଂ ଚ ପରନ୍ତପ ।
କର୍ମାଣି ପ୍ରବିଭକ୍ତାନି ସ୍ୱଭାବପ୍ରଭବୈର୍ଗୁଣୈଃ ॥ ୧୮-୪୧॥
ବ୍ରାହ୍ମଣ-କ୍ଷତ୍ରିୟ-ବିଶାମ୍ ଶୂଦ୍ରାଣାମ୍ ଚ ପରନ୍ତପ ।
କର୍ମାଣି ପ୍ରବିଭକ୍ତାନି ସ୍ୱଭାବ-ପ୍ରଭବୈଃ ଗୁଣୈଃ ॥ ୧୮-୪୧॥
ହେ ପରନ୍ତପ! ବ୍ରାହ୍ମଣ-କ୍ଷତ୍ରିୟ-ବିଶାମ୍ ଶୂଦ୍ରାଣାମ୍ ଚ
କର୍ମାଣି ସ୍ୱଭାବ-ପ୍ରଭବୈଃ ଗୁଣୈଃ ପ୍ରବିଭକ୍ତାନି (ସନ୍ତି) ।
ଶମୋ ଦମସ୍ତପଃ ଶୌଚଂ କ୍ଷାନ୍ତିରାର୍ଜବମେବ ଚ ।
ଜ୍ଞାନଂ ବିଜ୍ଞାନମାସ୍ତିକ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମକର୍ମ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ॥ ୧୮-୪୨॥
ଶମଃ ଦମଃ ତପଃ ଶୌଚମ୍ କ୍ଷାନ୍ତିଃ ଆର୍ଜବମ୍ ଏବ ଚ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ବିଜ୍ଞାନମ୍ ଆସ୍ତିକ୍ୟମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-କର୍ମ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ॥ ୧୮-୪୨॥
ଶମଃ, ଦମଃ, ତପଃ, ଶୌଚମ୍, କ୍ଷାନ୍ତିଃ, ଆର୍ଜବମ୍, ଜ୍ଞାନମ୍,
ବିଜ୍ଞାନମ୍, ଆସ୍ତିକ୍ୟମ୍ ଏବ ଚ (ଇତି) ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-କର୍ମ (ଅସ୍ତି) ।
ଶୌର୍ୟଂ ତେଜୋ ଧୃତିର୍ଦାକ୍ଷ୍ୟଂ ଯୁଦ୍ଧେ ଚାପ୍ୟପଲାୟନମ୍ ।
ଦାନମୀଶ୍ୱରଭାବଶ୍ଚ କ୍ଷାତ୍ରଂ କର୍ମ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ॥ ୧୮-୪୩॥
ଶୌର୍ୟମ୍ ତେଜଃ ଧୃତିଃ ଦାକ୍ଷ୍ୟମ୍ ଯୁଦ୍ଧେ ଚ ଅପି ଅପଲାୟନମ୍ ।
ଦାନମ୍ ଈଶ୍ୱର-ଭାବଃ ଚ କ୍ଷାତ୍ରମ୍ କର୍ମ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ॥ ୧୮-୪୩॥
ଶୌର୍ୟମ୍, ତେଜଃ, ଧୃତିଃ, ଦାକ୍ଷ୍ୟମ୍, ଯୁଦ୍ଧେ ଅପି ଚ ଅପଲାୟନମ୍,
ଦାନମ୍, ଈଶ୍ୱର-ଭାବଃ ଚ (ଇତି) ସ୍ୱଭାବଜମ୍ କ୍ଷାତ୍ରମ୍ କର୍ମ (ଅସ୍ତି) ।
କୃଷିଗୌରକ୍ଷ୍ୟବାଣିଜ୍ୟଂ ବୈଶ୍ୟକର୍ମ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ।
ପରିଚର୍ୟାତ୍ମକଂ କର୍ମ ଶୂଦ୍ରସ୍ୟାପି ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ॥ ୧୮-୪୪॥
କୃଷି-ଗୌରକ୍ଷ୍ୟ-ବାଣିଜ୍ୟମ୍ ବୈଶ୍ୟ-କର୍ମ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ।
ପରିଚର୍ୟା-ଆତ୍ମକମ୍ କର୍ମ ଶୂଦ୍ରସ୍ୟ ଅପି ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ॥ ୧୮-୪୪॥
କୃଷି-ଗୌରକ୍ଷ୍ୟ-ବାଣିଜ୍ୟମ୍ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ବୈଶ୍ୟ-କର୍ମ (ଅସ୍ତି)
ଅପି (ଚ) ଶୂଦ୍ରସ୍ୟ ପରିଚର୍ୟା-ଆତ୍ମକମ୍ କର୍ମ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ (ଅସ୍ତି) ।
ସ୍ୱେ ସ୍ୱେ କର୍ମଣ୍ୟଭିରତଃ ସଂସିଦ୍ଧିଂ ଲଭତେ ନରଃ ।
ସ୍ୱକର୍ମନିରତଃ ସିଦ୍ଧିଂ ଯଥା ବିନ୍ଦତି ତଚ୍ଛୃଣୁ ॥ ୧୮-୪୫॥
ସ୍ୱେ ସ୍ୱେ କର୍ମଣି ଅଭିରତଃ ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଲଭତେ ନରଃ ।
ସ୍ୱକର୍ମ-ନିରତଃ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଯଥା ବିନ୍ଦତି ତତ୍ ଶୃଣୁ ॥ ୧୮-୪୫॥
ସ୍ୱେ ସ୍ୱେ କର୍ମଣି ଅଭିରତଃ ନରଃ ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଲଭତେ ।
ସ୍ୱକର୍ମ-ନିରତଃ (ନରଃ) ଯଥା ସିଦ୍ଧିମ୍ ବିନ୍ଦତି, ତତ୍ ଶୃଣୁ ।
ଯତଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିର୍ଭୂତାନାଂ ଯେନ ସର୍ୱମିଦଂ ତତମ୍ ।
ସ୍ୱକର୍ମଣା ତମଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ସିଦ୍ଧିଂ ବିନ୍ଦତି ମାନବଃ ॥ ୧୮-୪୬॥
ଯତଃ ପ୍ରବୃତ୍ତିଃ ଭୂତାନାମ୍ ଯେନ ସର୍ୱମ୍ ଇଦମ୍ ତତମ୍ ।
ସ୍ୱକର୍ମଣା ତମ୍ ଅଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ସିଦ୍ଧିମ୍ ବିନ୍ଦତି ମାନବଃ ॥ ୧୮-୪୬॥
ଯତଃ ଭୂତାନାମ୍ ପ୍ରବୃତ୍ତିଃ (ଅସ୍ତି), ଯେନ ଇଦମ୍ ସର୍ୱମ୍ ତତମ୍
(ଅସ୍ତି) ତମ୍ (ଈଶ୍ୱରଂ) ସ୍ୱକର୍ମଣା ଅଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ମାନବଃ ସିଦ୍ଧିମ୍ ବିନ୍ଦତି ।
ଶ୍ରେୟାନ୍ସ୍ୱଧର୍ମୋ ବିଗୁଣଃ ପରଧର୍ମାତ୍ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।
ସ୍ୱଭାବନିୟତଂ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ନାପ୍ନୋତି କିଲ୍ବିଷମ୍ ॥ ୧୮-୪୭॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ ସ୍ୱଧର୍ମଃ ବିଗୁଣଃ ପର-ଧର୍ମାତ୍ ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।
ସ୍ୱଭାବ-ନିୟତମ୍ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ ନ ଆପ୍ନୋତି କିଲ୍ବିଷମ୍ ॥ ୧୮-୪୭॥
ବିଗୁଣଃ ସ୍ୱଧର୍ମଃ ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ପର-ଧର୍ମାତ୍ ଶ୍ରେୟାନ୍ (ଅସ୍ତି),
ସ୍ୱଭାବ-ନିୟତମ୍ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ (ନରଃ) କିଲ୍ବିଷମ୍ ନ ଆପ୍ନୋତି ।
ସହଜଂ କର୍ମ କୌନ୍ତେୟ ସଦୋଷମପି ନ ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ସର୍ୱାରମ୍ଭା ହି ଦୋଷେଣ ଧୂମେନାଗ୍ନିରିବାବୃତାଃ ॥ ୧୮-୪୮॥
ସହଜମ୍ କର୍ମ କୌନ୍ତେୟ ସଦୋଷମ୍ ଅପି ନ ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ସର୍ୱାରମ୍ଭାଃ ହି ଦୋଷେଣ ଧୂମେନ ଅଗ୍ନିଃ ଇବ ଆବୃତାଃ ॥ ୧୮-୪୮॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ସହଜମ୍ କର୍ମ ସଦୋଷମ୍ ଅପି ନ ତ୍ୟଜେତ୍,
ଧୂମେନ ଅଗ୍ନିଃ ଇବ ହି ସର୍ୱାରମ୍ଭାଃ ଦୋଷେଣ ଆବୃତାଃ (ସନ୍ତି) ।
ଅସକ୍ତବୁଦ୍ଧିଃ ସର୍ୱତ୍ର ଜିତାତ୍ମା ବିଗତସ୍ପୃହଃ ।
ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟସିଦ୍ଧିଂ ପରମାଂ ସଂନ୍ୟାସେନାଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୧୮-୪୯॥
ଅସକ୍ତ-ବୁଦ୍ଧିଃ ସର୍ୱତ୍ର ଜିତ-ଆତ୍ମା ବିଗତ-ସ୍ପୃହଃ ।
ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟ-ସିଦ୍ଧିମ୍ ପରମାମ୍ ସଂନ୍ୟାସେନ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୧୮-୪୯॥
ସର୍ୱତ୍ର ଅସକ୍ତ-ବୁଦ୍ଧିଃ ଜିତ-ଆତ୍ମା, ବିଗତ-ସ୍ପୃହଃ (ନରଃ)
ପରମାମ୍ ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟ-ସିଦ୍ଧିମ୍ ସଂନ୍ୟାସେନ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ।
ସିଦ୍ଧିଂ ପ୍ରାପ୍ତୋ ଯଥା ବ୍ରହ୍ମ ତଥାପ୍ନୋତି ନିବୋଧ ମେ ।
ସମାସେନୈବ କୌନ୍ତେୟ ନିଷ୍ଠା ଜ୍ଞାନସ୍ୟ ଯା ପରା ॥ ୧୮-୫୦॥
ସିଦ୍ଧିମ୍ ପ୍ରାପ୍ତଃ ଯଥା ବ୍ରହ୍ମ ତଥା ଆପ୍ନୋତି ନିବୋଧ ମେ ।
ସମାସେନ ଏବ କୌନ୍ତେୟ ନିଷ୍ଠା ଜ୍ଞାନସ୍ୟ ଯା ପରା ॥ ୧୮-୫୦॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! ସିଦ୍ଧିମ୍ ପ୍ରାପ୍ତଃ (ମାନବଃ) ଯଥା ବ୍ରହ୍ମ ଆପ୍ନୋତି,
ତଥା ମେ ସମାସେନ ଏବ ନିବୋଧ, ଯା (ଚ ଇୟଂ ବ୍ରହ୍ମ-ପ୍ରାପ୍ତିଃ)
(ସା) ଜ୍ଞାନସ୍ୟ ପରା ନିଷ୍ଠା (ବର୍ତତେ) ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ବିଶୁଦ୍ଧୟା ଯୁକ୍ତୋ ଧୃତ୍ୟାତ୍ମାନଂ ନିୟମ୍ୟ ଚ ।
ଶବ୍ଦାଦୀନ୍ୱିଷୟାଂସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ରାଗଦ୍ୱେଷୌ ବ୍ୟୁଦସ୍ୟ ଚ ॥ ୧୮-୫୧॥
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ବିଶୁଦ୍ଧୟା ଯୁକ୍ତଃ ଧୃତ୍ୟା ଆତ୍ମାନମ୍ ନିୟମ୍ୟ ଚ ।
ଶବ୍ଦାଦୀନ୍ ବିଷୟାନ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ରାଗ-ଦ୍ୱେଷୌ ବ୍ୟୁଦସ୍ୟ ଚ ॥ ୧୮-୫୧॥
ବିଶୁଦ୍ଧୟା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଯୁକ୍ତଃ, ଧୃତ୍ୟା ଆତ୍ମାନମ୍ ନିୟମ୍ୟ ଚ,
ଶବ୍ଦାଦୀନ୍ ବିଷୟାନ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା, ରାଗ-ଦ୍ୱେଷୌ ଚ ବ୍ୟୁଦସ୍ୟ,
ବିବିକ୍ତସେବୀ ଲଘ୍ୱାଶୀ ଯତବାକ୍କାୟମାନସଃ ।
ଧ୍ୟାନୟୋଗପରୋ ନିତ୍ୟଂ ବୈରାଗ୍ୟଂ ସମୁପାଶ୍ରିତଃ ॥ ୧୮-୫୨॥
ବିବିକ୍ତ-ସେବୀ ଲଘୁ-ଆଶୀ ଯତ-ବାକ୍-କାୟ-ମାନସଃ ।
ଧ୍ୟାନ-ଯୋଗ-ପରଃ ନିତ୍ୟମ୍ ବୈରାଗ୍ୟମ୍ ସମୁପାଶ୍ରିତଃ ॥ ୧୮-୫୨॥
ବିବିକ୍ତ-ସେବୀ, ଲଘୁ-ଆଶୀ, ଯତ-ବାକ୍-କାୟ-ମାନସଃ, ନିତ୍ୟମ୍
ଧ୍ୟାନ-ଯୋଗ-ପରଃ, ବୈରାଗ୍ୟମ୍ ସମୁପାଶ୍ରିତଃ (ଚ),
ଅହଂକାରଂ ବଲଂ ଦର୍ପଂ କାମଂ କ୍ରୋଧଂ ପରିଗ୍ରହମ୍ ।
ବିମୁଚ୍ୟ ନିର୍ମମଃ ଶାନ୍ତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୧୮-୫୩॥
ଅହଂକାରମ୍ ବଲମ୍ ଦର୍ପମ୍ କାମମ୍ କ୍ରୋଧମ୍ ପରିଗ୍ରହମ୍ ।
ବିମୁଚ୍ୟ ନିର୍ମମଃ ଶାନ୍ତଃ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୧୮-୫୩॥
ଅହଂକାରମ୍ ବଲମ୍ ଦର୍ପମ୍ କାମମ୍ କ୍ରୋଧମ୍ ପରିଗ୍ରହମ୍ (ଚ)
ବିମୁଚ୍ୟ, ନିର୍ମମଃ, ଶାନ୍ତଃ, (ନରଃ) ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ।
ବ୍ରହ୍ମଭୂତଃ ପ୍ରସନ୍ନାତ୍ମା ନ ଶୋଚତି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ସମଃ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ମଦ୍ଭକ୍ତିଂ ଲଭତେ ପରାମ୍ ॥ ୧୮-୫୪॥
ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତଃ ପ୍ରସନ୍ନ-ଆତ୍ମା ନ ଶୋଚତି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ସମଃ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ମତ୍-ଭକ୍ତିମ୍ ଲଭତେ ପରାମ୍ ॥ ୧୮-୫୪॥
ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତଃ ପ୍ରସନ୍ନ-ଆତ୍ମା (ସନ୍) ନ ଶୋଚତି, ନ କାଙ୍କ୍ଷତି,
(ଚ) ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ସମଃ (ଭୂତ୍ୱା) ପରାମ୍ ମତ୍-ଭକ୍ତିମ୍ ଲଭତେ ।
ଭକ୍ତ୍ୟା ମାମଭିଜାନାତି ଯାବାନ୍ୟଶ୍ଚାସ୍ମି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ତତୋ ମାଂ ତତ୍ତ୍ୱତୋ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ବିଶତେ ତଦନନ୍ତରମ୍ ॥ ୧୮-୫୫॥
ଭକ୍ତ୍ୟା ମାମ୍ ଅଭିଜାନାତି ଯାବାନ୍ ଯଃ ଚ ଅସ୍ମି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ତତଃ ମାମ୍ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ବିଶତେ ତତ୍ ଅନନ୍ତରମ୍ ॥ ୧୮-୫୫॥
ଯାବାନ୍ ଯଃ ଚ ଅସ୍ମି, (ତଂ) ମାମ୍ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ଭକ୍ତ୍ୟା ଅଭିଜାନାତି,
ତତଃ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ମାମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ତତ୍ ଅନନ୍ତରମ୍ (ମାମ୍) ବିଶତେ ।
ସର୍ୱକର୍ମାଣ୍ୟପି ସଦା କୁର୍ୱାଣୋ ମଦ୍ୱ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ।
ମତ୍ପ୍ରସାଦାଦବାପ୍ନୋତି ଶାଶ୍ୱତଂ ପଦମବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୮-୫୬॥
ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ଅପି ସଦା କୁର୍ୱାଣଃ ମତ୍-ବ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ।
ମତ୍-ପ୍ରସାଦାତ୍ ଅବାପ୍ନୋତି ଶାଶ୍ୱତମ୍ ପଦମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୮-୫୬॥
ମତ୍-ବ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ସଦା ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ଅପି କୁର୍ୱାଣଃ
ମତ୍-ପ୍ରସାଦାତ୍ ଶାଶ୍ୱତମ୍ ଅବ୍ୟଯମ୍ ପଦମ୍ ଅବାପ୍ନୋତି ।
ଚେତସା ସର୍ୱକର୍ମାଣି ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ମତ୍ପରଃ ।
ବୁଦ୍ଧିୟୋଗମୁପାଶ୍ରିତ୍ୟ ମଚ୍ଚିତ୍ତଃ ସତତଂ ଭବ ॥ ୧୮-୫୭॥
ଚେତସା ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ମତ୍-ପରଃ ।
ବୁଦ୍ଧି-ଯୋଗମ୍ ଉପାଶ୍ରିତ୍ୟ ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ସତତମ୍ ଭବ ॥ ୧୮-୫୭॥
(ତ୍ୱଂ) ସର୍ୱ-କର୍ମାଣି ଚେତସା ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ, ମତ୍-ପରଃ
(ସନ୍), ବୁଦ୍ଧି-ଯୋଗମ୍ ଉପାଶ୍ରିତ୍ୟ,ସତତମ୍ ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ଭବ ।
ମଚ୍ଚିତ୍ତଃ ସର୍ୱଦୁର୍ଗାଣି ମତ୍ପ୍ରସାଦାତ୍ତରିଷ୍ୟସି ।
ଅଥ ଚେତ୍ତ୍ୱମହଂକାରାନ୍ନ ଶ୍ରୋଷ୍ୟସି ବିନଙ୍କ୍ଷ୍ୟସି ॥ ୧୮-୫୮॥
ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ସର୍ୱ-ଦୁର୍ଗାଣି ମତ୍-ପ୍ରସାଦାତ୍ ତରିଷ୍ୟସି ।
ଅଥ ଚେତ୍ ତ୍ୱମ୍ ଅହଂକାରାତ୍ ନ ଶ୍ରୋଷ୍ୟସି ବିନଙ୍କ୍ଷ୍ୟସି ॥ ୧୮-୫୮॥
(ତ୍ୱମ୍) ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ (ସନ୍) ସର୍ୱ-ଦୁର୍ଗାଣି ମତ୍-ପ୍ରସାଦାତ୍
ତରିଷ୍ୟସି । ଅଥ ତ୍ୱମ୍ ଅହଂକାରାତ୍ ନ ଶ୍ରୋଷ୍ୟସି ଚେତ୍, ବିନଙ୍କ୍ଷ୍ୟସି ।
ଯଦହଂକାରମାଶ୍ରିତ୍ୟ ନ ଯୋତ୍ସ୍ୟ ଇତି ମନ୍ୟସେ ।
ମିଥ୍ୟୈଷ ବ୍ୟବସାୟସ୍ତେ ପ୍ରକୃତିସ୍ତ୍ୱାଂ ନିୟୋକ୍ଷ୍ୟତି ॥ ୧୮-୫୯॥
ଯତ୍ ଅହଂକାରମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ନ ଯୋତ୍ସ୍ୟେ ଇତି ମନ୍ୟସେ ।
ମିଥ୍ୟା ଏଷଃ ବ୍ୟବସାୟଃ ତେ ପ୍ରକୃତିଃ ତ୍ୱାମ୍ ନିୟୋକ୍ଷ୍ୟତି ॥ ୧୮-୫୯॥
ଯତ୍ ଅହଂକାରମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ‘ନ ଯୋତ୍ସ୍ୟେ’ ଇତି ମନ୍ୟସେ, (ତତ୍) ଏଷଃ
ତେ ବ୍ୟବସାୟଃ ମିଥ୍ୟା (ଏବ ଅସ୍ତି), ପ୍ରକୃତିଃ ତ୍ୱାମ୍ ନିୟୋକ୍ଷ୍ୟତି ।
ସ୍ୱଭାବଜେନ କୌନ୍ତେୟ ନିବଦ୍ଧଃ ସ୍ୱେନ କର୍ମଣା ।
କର୍ତୁଂ ନେଚ୍ଛସି ଯନ୍ମୋହାତ୍କରିଷ୍ୟସ୍ୟବଶୋଽପି ତତ୍ ॥ ୧୮-୬୦॥
ସ୍ୱଭାବଜେନ କୌନ୍ତେୟ ନିବଦ୍ଧଃ ସ୍ୱେନ କର୍ମଣା ।
କର୍ତୁମ୍ ନ ଇଚ୍ଛସି ଯତ୍ ମୋହାତ୍ କରିଷ୍ୟସି ଅବଶଃ ଅପି ତତ୍ ॥ ୧୮-୬୦॥
ହେ କୌନ୍ତେୟ! (ଯତଃ) ସ୍ୱଭାବଜେନ ସ୍ୱେନ କର୍ମଣା ନିବଦ୍ଧଃ
(ତ୍ୱଂ) ଯତ୍ ମୋହାତ୍ କର୍ତୁମ୍ ନ ଇଚ୍ଛସି, ତତ୍ ଅବଶଃ (ସନ୍)
ଅପି କରିଷ୍ୟସି ।
ଈଶ୍ୱରଃ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ହୃଦ୍ଦେଶେଽର୍ଜୁନ ତିଷ୍ଠତି ।
ଭ୍ରାମୟନ୍ସର୍ୱଭୂତାନି ଯନ୍ତ୍ରାରୂଢାନି ମାୟଯା ॥ ୧୮-୬୧॥
ଈଶ୍ୱରଃ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ହୃତ୍-ଦେଶେ ଅର୍ଜୁନ ତିଷ୍ଠତି ।
ଭ୍ରାମୟନ୍ ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ଯନ୍ତ୍ର-ଆରୂଢାନି ମାୟଯା ॥ ୧୮-୬୧॥
ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଯନ୍ତ୍ର-ଆରୂଢାନି ସର୍ୱ-ଭୂତାନି ମାୟଯା
ଭ୍ରାମୟନ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ସର୍ୱ-ଭୂତାନାମ୍ ହୃତ୍-ଦେଶେ ତିଷ୍ଠତି ।
ତମେବ ଶରଣଂ ଗଚ୍ଛ ସର୍ୱଭାବେନ ଭାରତ ।
ତତ୍ପ୍ରସାଦାତ୍ପରାଂ ଶାନ୍ତିଂ ସ୍ଥାନଂ ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି ଶାଶ୍ୱତମ୍ ॥ ୧୮-୬୨॥
ତମ୍ ଏବ ଶରଣମ୍ ଗଚ୍ଛ ସର୍ୱ-ଭାବେନ ଭାରତ ।
ତତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ ପରାମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ସ୍ଥାନମ୍ ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି ଶାଶ୍ୱତମ୍ ॥ ୧୮-୬୨॥
ହେ ଭାରତ! (ତ୍ୱଂ) ତମ୍ ଏବ ସର୍ୱ-ଭାବେନ ଶରଣମ୍ ଗଚ୍ଛ ।
ତତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ ପରାମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ଶାଶ୍ୱତମ୍ ସ୍ଥାନମ୍ (ଚ) ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି ।
ଇତି ତେ ଜ୍ଞାନମାଖ୍ୟାତଂ ଗୁହ୍ୟାଦ୍ଗୁହ୍ୟତରଂ ମୟା ।
ବିମୃଶ୍ୟୈତଦଶେଷେଣ ଯଥେଚ୍ଛସି ତଥା କୁରୁ ॥ ୧୮-୬୩॥
ଇତି ତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆଖ୍ୟାତମ୍ ଗୁହ୍ୟାତ୍ ଗୁହ୍ୟତରଂ ମୟା ।
ବିମୃଶ୍ୟ ଏତତ୍ ଅଶେଷେଣ ଯଥା ଇଚ୍ଛସି ତଥା କୁରୁ ॥ ୧୮-୬୩॥
ଇତି ଗୁହ୍ୟାତ୍ ଗୁହ୍ୟତରଂ ଜ୍ଞାନମ୍ ମୟା ତେ ଆଖ୍ୟାତମ୍,
ଏତତ୍ ଅଶେଷେଣ ବିମୃଶ୍ୟ, ଯଥା ଇଚ୍ଛସି ତଥା କୁରୁ ।
ସର୍ୱଗୁହ୍ୟତମଂ ଭୂୟଃ ଶୃଣୁ ମେ ପରମଂ ବଚଃ ।
ଇଷ୍ଟୋଽସି ମେ ଦୃଢମିତି ତତୋ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ତେ ହିତମ୍ ॥ ୧୮-୬୪॥
ସର୍ୱ-ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ଭୂୟଃ ଶୃଣୁ ମେ ପରମମ୍ ବଚଃ ।
ଇଷ୍ଟଃ ଅସି ମେ ଦୃଢମ୍ ଇତି ତତଃ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ତେ ହିତମ୍ ॥ ୧୮-୬୪॥
ସର୍ୱ-ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ପରମମ୍ ବଚଃ ମେ ଭୂୟଃ ଶୃଣୁ । ମେ ଦୃଢମ୍
ଇଷ୍ଟଃ ଅସି, ଇତି ତତଃ ତେ ହିତମ୍ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ।
ମନ୍ମନା ଭବ ମଦ୍ଭକ୍ତୋ ମଦ୍ୟାଜୀ ମାଂ ନମସ୍କୁରୁ ।
ମାମେବୈଷ୍ୟସି ସତ୍ୟଂ ତେ ପ୍ରତିଜାନେ ପ୍ରିୟୋଽସି ମେ ॥ ୧୮-୬୫॥
ମତ୍-ମନାଃ ଭବ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ମତ୍-ଯାଜୀ ମାମ୍ ନମସ୍କୁରୁ ।
ମାମ୍ ଏବ ଏଷ୍ୟସି ସତ୍ୟମ୍ ତେ ପ୍ରତିଜାନେ ପ୍ରିୟଃ ଅସି ମେ ॥ ୧୮-୬୫॥
ମତ୍-ମନାଃ, ମତ୍-ଭକ୍ତଃ, ମତ୍-ଯାଜୀ (ଚ) ଭବ, ମାମ୍
ନମସ୍କୁରୁ (ଏବଂ କୃତ୍ୱା ତ୍ୱଂ) ମାମ୍ ଏବ ଏଷ୍ୟସି । (ଇତି) ତେ
ସତ୍ୟମ୍ ପ୍ରତିଜାନେ, (ଯତଃ ତ୍ୱଂ) ମେ ପ୍ରିୟଃ ଅସି ।
ସର୍ୱଧର୍ମାନ୍ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମେକଂ ଶରଣଂ ବ୍ରଜ ।
ଅହଂ ତ୍ୱା ସର୍ୱପାପେଭ୍ୟୋ ମୋକ୍ଷ୍ୟଯିଷ୍ୟାମି ମା ଶୁଚଃ ॥ ୧୮-୬୬॥
ସର୍ୱ-ଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମ୍ ଏକମ୍ ଶରଣମ୍ ବ୍ରଜ ।
ଅହମ୍ ତ୍ୱା ସର୍ୱ-ପାପେଭ୍ୟଃ ମୋକ୍ଷ୍ୟଯିଷ୍ୟାମି ମା ଶୁଚଃ ॥ ୧୮-୬୬॥
(ତ୍ୱଂ) ସର୍ୱ-ଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମ୍ ଏକମ୍ ଶରଣମ୍ ବ୍ରଜ,
ଅହମ୍ ତ୍ୱା ସର୍ୱ-ପାପେଭ୍ୟଃ ମୋକ୍ଷ୍ୟଯିଷ୍ୟାମି, (ତ୍ୱଂ) ମା ଶୁଚଃ ।
ଇଦଂ ତେ ନାତପସ୍କାୟ ନାଭକ୍ତାୟ କଦାଚନ ।
ନ ଚାଶୁଶ୍ରୂଷବେ ବାଚ୍ୟଂ ନ ଚ ମାଂ ଯୋଽଭ୍ୟସୂୟତି ॥ ୧୮-୬୭॥
ଇଦମ୍ ତେ ନ ଅତପସ୍କାୟ ନ ଅଭକ୍ତାୟ କଦାଚନ ।
ନ ଚ ଅଶୁଶ୍ରୂଷବେ ବାଚ୍ୟମ୍ ନ ଚ ମାମ୍ ଯଃ ଅଭ୍ୟସୂୟତି ॥ ୧୮-୬୭॥
ଇଦମ୍ ତେ ନ ଅତପସ୍କାୟ, (ଚ) ନ ଅଭକ୍ତାୟ, ନ ଚ ଅଶୁଶ୍ରୂଷବେ,
ନ ଚ ଯଃ ମାମ୍ ଅଭ୍ୟସୂୟତି (ତସ୍ମୈ) କଦାଚନ ବାଚ୍ୟମ୍ ।
ଯ ଇଦଂ ପରମଂ ଗୁହ୍ୟଂ ମଦ୍ଭକ୍ତେଷ୍ୱଭିଧାସ୍ୟତି ।
ଭକ୍ତିଂ ମୟି ପରାଂ କୃତ୍ୱା ମାମେବୈଷ୍ୟତ୍ୟସଂଶୟଃ ॥ ୧୮-୬୮॥
ଯଃ ଇଦମ୍ ପରମମ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ ମତ୍-ଭକ୍ତେଷୁ ଅଭିଧାସ୍ୟତି ।
ଭକ୍ତିମ୍ ମୟି ପରାମ୍ କୃତ୍ୱା ମାମ୍ ଏବ ଏଷ୍ୟତି ଅସଂଶୟଃ ॥ ୧୮-୬୮॥
ଯଃ ଇଦମ୍ ପରମମ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ (ଜ୍ଞାନଂ) ମତ୍-ଭକ୍ତେଷୁ ଅଭିଧାସ୍ୟତି,
(ସଃ) ମୟି ପରାମ୍ ଭକ୍ତିମ୍ କୃତ୍ୱା, ଅସଂଶୟଃ (ସନ୍) ମାମ୍
ଏବ ଏଷ୍ୟତି ।
ନ ଚ ତସ୍ମାନ୍ମନୁଷ୍ୟେଷୁ କଶ୍ଚିନ୍ମେ ପ୍ରିୟକୃତ୍ତମଃ ।
ଭବିତା ନ ଚ ମେ ତସ୍ମାଦନ୍ୟଃ ପ୍ରିୟତରୋ ଭୁବି ॥ ୧୮-୬୯॥
ନ ଚ ତସ୍ମାତ୍ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ କଶ୍ଚିତ୍ ମେ ପ୍ରିୟ-କୃତ୍ତମଃ ।
ଭବିତା ନ ଚ ମେ ତସ୍ମାତ୍ ଅନ୍ୟଃ ପ୍ରିୟତରଃ ଭୁବି ॥ ୧୮-୬୯॥
ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ଚ କଶ୍ଚିତ୍ ତସ୍ମାତ୍ ପ୍ରିୟ-କୃତ୍ତମଃ ମେ ନ (ଅସ୍ତି);
ତସ୍ମାତ୍ ଅନ୍ୟଃ ଭୁବି ପ୍ରିୟତରଃ ଚ ମେ ନ ଭବିତା ।
ଅଧ୍ୟେଷ୍ୟତେ ଚ ଯ ଇମଂ ଧର୍ମ୍ୟଂ ସଂବାଦମାବୟୋଃ ।
ଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞେନ ତେନାହମିଷ୍ଟଃ ସ୍ୟାମିତି ମେ ମତିଃ ॥ ୧୮-୭୦॥
ଅଧ୍ୟେଷ୍ୟତେ ଚ ଯଃ ଇମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସଂବାଦମ୍ ଆବୟୋଃ ।
ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞେନ ତେନ ଅହମ୍ ଇଷ୍ଟଃ ସ୍ୟାମ୍ ଇତି ମେ ମତିଃ ॥ ୧୮-୭୦॥
ଯଃ ଚ ଆବୟୋଃ ଇମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସଂବାଦମ୍ ଅଧ୍ୟେଷ୍ୟତେ, ତେନ
ଜ୍ଞାନ-ଯଜ୍ଞେନ ଅହମ୍ ଇଷ୍ଟଃ ସ୍ୟାମ୍ ଇତି ମେ ମତିଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନନସୂୟଶ୍ଚ ଶୃଣୁୟାଦପି ଯୋ ନରଃ ।
ସୋଽପି ମୁକ୍ତଃ ଶୁଭାଁଲ୍ଲୋକାନ୍ପ୍ରାପ୍ନୁୟାତ୍ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣାମ୍ ॥ ୧୮-୭୧॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ ଅନସୂୟଃ ଚ ଶୃଣୁୟାତ୍ ଅପି ଯଃ ନରଃ ।
ସଃ ଅପି ମୁକ୍ତଃ ଶୁଭାନ୍ ଲୋକାନ୍ ପ୍ରାପ୍ନୁୟାତ୍ ପୁଣ୍ୟ-କର୍ମଣାମ୍ ॥ ୧୮-୭୧॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ ଅନସୂୟଃ ଚ ଯଃ ନରଃ (ଇଦଂ) ଶୃଣୁୟାତ୍ ଅପି ସଃ
ମୁକ୍ତଃ (ସନ୍) ପୁଣ୍ୟ-କର୍ମଣାମ୍ ଶୁଭାନ୍ ଲୋକାନ୍ ଅପି ପ୍ରାପ୍ନୁୟାତ୍ ।
କଚ୍ଚିଦେତଚ୍ଛ୍ରୁତଂ ପାର୍ଥ ତ୍ୱୟୈକାଗ୍ରେଣ ଚେତସା ।
କଚ୍ଚିଦଜ୍ଞାନସମ୍ମୋହଃ ପ୍ରନଷ୍ଟସ୍ତେ ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୧୮-୭୨॥
କଚ୍ଚିତ୍ ଏତତ୍ ଶ୍ରୁତମ୍ ପାର୍ଥ ତ୍ୱୟା ଏକାଗ୍ରେଣ ଚେତସା ।
କଚ୍ଚିତ୍ ଅଜ୍ଞାନ-ସମ୍ମୋହଃ ପ୍ରନଷ୍ଟଃ ତେ ଧନଞ୍ଜୟ ॥ ୧୮-୭୨॥
ହେ ପାର୍ଥ! ତ୍ୱୟା ଏତତ୍ ଏକାଗ୍ରେଣ ଚେତସା ଶ୍ରୁତମ୍ କଚ୍ଚିତ୍?
ହେ ଧନଞ୍ଜୟ! ତେ ଅଜ୍ଞାନ-ସମ୍ମୋହଃ ପ୍ରନଷ୍ଟଃ କଚ୍ଚିତ୍?
ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉବାଚ ।
ନଷ୍ଟୋ ମୋହଃ ସ୍ମୃତିର୍ଲବ୍ଧା ତ୍ୱତ୍ପ୍ରସାଦାନ୍ମୟାଚ୍ୟୁତ ।
ସ୍ଥିତୋଽସ୍ମି ଗତସନ୍ଦେହଃ କରିଷ୍ୟେ ବଚନଂ ତବ ॥ ୧୮-୭୩॥
ନଷ୍ଟଃ ମୋହଃ ସ୍ମୃତିଃ ଲବ୍ଧା ତ୍ୱତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ ମୟା ଅଚ୍ୟୁତ ।
ସ୍ଥିତଃ ଅସ୍ମି ଗତ-ସନ୍ଦେହଃ କରିଷ୍ୟେ ବଚନମ୍ ତବ ॥ ୧୮-୭୩॥
ହେ ଅଚ୍ୟୁତ! ତ୍ୱତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ (ମେ) ମୋହଃ ନଷ୍ଟଃ,
ମୟା ସ୍ମୃତିଃ ଲବ୍ଧା, (ଅହଂ) ଗତ-ସନ୍ଦେହଃ ସ୍ଥିତଃ ଅସ୍ମି,
(ଇଦାନୀଂ) ତବ ବଚନମ୍ କରିଷ୍ୟେ ।
ସଞ୍ଜୟ ଉବାଚ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉବାଚ ।
ଇତ୍ୟହଂ ବାସୁଦେବସ୍ୟ ପାର୍ଥସ୍ୟ ଚ ମହାତ୍ମନଃ ।
ସଂବାଦମିମମଶ୍ରୌଷମଦ୍ଭୁତଂ ରୋମହର୍ଷଣମ୍ ॥ ୧୮-୭୪॥
ଇତି ଅହମ୍ ବାସୁଦେବସ୍ୟ ପାର୍ଥସ୍ୟ ଚ ମହାତ୍ମନଃ ।
ସଂବାଦମ୍ ଇମମ୍ ଅଶ୍ରୌଷମ୍ ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ରୋମ-ହର୍ଷଣମ୍ ॥ ୧୮-୭୪॥
ଇତି ଅହମ୍ ବାସୁଦେବସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ପାର୍ଥସ୍ୟ ଚ ଇମମ୍ ଅଦ୍ଭୁତମ୍
ରୋମ-ହର୍ଷଣମ୍ ସଂବାଦମ୍ ଅଶ୍ରୌଷମ୍ ।
ବ୍ୟାସପ୍ରସାଦାଚ୍ଛ୍ରୁତବାନେତଦ୍ଗୁହ୍ୟମହଂ ପରମ୍ ।
ଯୋଗଂ ଯୋଗେଶ୍ୱରାତ୍କୃଷ୍ଣାତ୍ସାକ୍ଷାତ୍କଥୟତଃ ସ୍ୱୟମ୍ ॥ ୧୮-୭୫॥
ବ୍ୟାସ-ପ୍ରସାଦାତ୍ ଶ୍ରୁତବାନ୍ ଏତତ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ ଅହମ୍ ପରମ୍ ।
ଯୋଗମ୍ ଯୋଗେଶ୍ୱରାତ୍ କୃଷ୍ଣାତ୍ ସାକ୍ଷାତ୍ କଥୟତଃ ସ୍ୱୟମ୍ ॥ ୧୮-୭୫॥
ବ୍ୟାସ-ପ୍ରସାଦାତ୍ ସ୍ୱୟମ୍ ଯୋଗମ୍ କଥୟତଃ ଯୋଗେଶ୍ୱରାତ୍ କୃଷ୍ଣାତ୍
ଏତତ୍ ପରମ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ ଅହମ୍ ସାକ୍ଷାତ୍ ଶ୍ରୁତବାନ୍ ।
ରାଜନ୍ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂବାଦମିମମଦ୍ଭୁତମ୍ ।
କେଶବାର୍ଜୁନୟୋଃ ପୁଣ୍ୟଂ ହୃଷ୍ୟାମି ଚ ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ॥ ୧୮-୭୬॥
ରାଜନ୍ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂବାଦମ୍ ଇମମ୍ ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ।
କେଶବ-ଅର୍ଜୁନୟୋଃ ପୁଣ୍ୟମ୍ ହୃଷ୍ୟାମି ଚ ମୁହୁଃ ମୁହୁଃ ॥ ୧୮-୭୬॥
ହେ ରାଜନ୍! (ଅହଂ) କେଶବ-ଅର୍ଜୁନୟୋଃ ଇମମ୍ ପୁଣ୍ୟମ୍ ଅଦ୍ଭୁତମ୍
ଚ ସଂବାଦମ୍ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ମୁହୁଃ ମୁହୁଃ ହୃଷ୍ୟାମି ।
ତଚ୍ଚ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ରୂପମତ୍ୟଦ୍ଭୁତଂ ହରେଃ ।
ବିସ୍ମୟୋ ମେ ମହାନ୍ ରାଜନ୍ହୃଷ୍ୟାମି ଚ ପୁନଃ ପୁନଃ ॥ ୧୮-୭୭॥
ତତ୍ ଚ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ରୂପମ୍ ଅତି-ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ହରେଃ ।
ବିସ୍ମୟଃ ମେ ମହାନ୍ ରାଜନ୍ ହୃଷ୍ୟାମି ଚ ପୁନଃ ପୁନଃ ॥ ୧୮-୭୭॥
ହେ ରାଜନ୍! ହରେଃ ତତ୍ ଚ ଅତି-ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ରୂପମ୍ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ
ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ମେ ମହାନ୍ ବିସ୍ମୟଃ (ଭବତି), (ଅହଂ) ପୁନଃ ପୁନଃ ହୃଷ୍ୟାମି ଚ ।
ଯତ୍ର ଯୋଗେଶ୍ୱରଃ କୃଷ୍ଣୋ ଯତ୍ର ପାର୍ଥୋ ଧନୁର୍ଧରଃ ।
ତତ୍ର ଶ୍ରୀର୍ୱିଜୟୋ ଭୂତିର୍ଧ୍ରୁବା ନୀତିର୍ମତିର୍ମମ ॥ ୧୮-୭୮॥
ଯତ୍ର ଯୋଗେଶ୍ୱରଃ କୃଷ୍ଣଃ ଯତ୍ର ପାର୍ଥଃ ଧନୁର୍ଧରଃ ।
ତତ୍ର ଶ୍ରୀଃ ବିଜୟଃ ଭୂତିଃ ଧ୍ରୁବା ନୀତିଃ ମତିଃ ମମ ॥ ୧୮-୭୮॥
ଯତ୍ର ଯୋଗେଶ୍ୱରଃ କୃଷ୍ଣଃ ଯତ୍ର ଧନୁର୍ଧରଃ ପାର୍ଥଃ,
ତତ୍ର ଶ୍ରୀଃ, ବିଜୟଃ, ଭୂତିଃ, ଧ୍ରୁବା ନୀତିଃ (ଚ ଇତି)
ମମ ମତିଃ (ଅସ୍ତି) ।
ଓଁ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମବିଦ୍ୟାୟାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂବାଦେ
ମୋକ୍ଷସଂନ୍ୟାସୟୋଗୋ ନାମ ଅଷ୍ଟାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୮॥
ଓଁ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ବିଦ୍ୟାୟାମ୍ ଯୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂବାଦେ
ମୋକ୍ଷ-ସଂନ୍ୟାସ-ଯୋଗଃ ନାମ ଅଷ୍ଟାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୮॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Gita – Sandhi Vigraha and Anvaya in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil