॥ Sri Ganesha Geetaa Odia Lyrics ॥
॥ ଶ୍ରୀଗଣେଶ ଗୀତା ॥
କ୍ରମାଂକ ଅଧ୍ୟାୟ ନାମ ଶ୍ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୪୧୪
୧ ସାଂଖ୍ୟସାରାର୍ଥୟୋଗ ୬୯
୨ କର୍ମୟୋଗ ୪୩
୩ ବିଜ୍ଞାନପ୍ରତିପାଦନ ୫୦
୪ ବୈଧସଂନ୍ୟାସୟୋଗ ୩୭
୫ ଯୋଗାବୃତ୍ତିପ୍ରଶଂସନ ୨୭
୬ ବୁଦ୍ଧିୟୋଗ
୨୧
୭ ଉପାସନାୟୋଗ ୨୫
୮ ବିଶ୍ୱରୂପଦର୍ଶନ ୨୬
୯ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞେୟବିବେକୟୋଗ ୪୧
୧୦ ଉପଦେଶୟୋଗ ୨୩
୧୧ ତ୍ରିବିଧବସ୍ତୁବିବେକନିରୂପଣ ୫୨
॥ ଓଁ ନମଃ ଶ୍ରୀଗଣେଶାୟ ॥
॥ ଅଥ ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତା ପ୍ରାରଭ୍ୟତେ ॥
୧
॥ ପ୍ରଥମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ସାଙ୍ଖ୍ୟସାରାର୍ଥ ଯୋଗଃ ॥
କ ଉବାଚ –
ଏବମେବ ପୁରା ପୃଷ୍ଟଃ ଶୌନକେନ ମହାତ୍ମନା ।
ସ ସୂତଃ କଥୟାମାସ ଗୀତାଂ ବ୍ୟାସମୁଖାଚ୍ଛ୍ରୁତାମ୍ ॥୧ ॥
ସୂତ ଉବାଚ –
ଅଷ୍ଟାଦଶପୁରାଣୋକ୍ତମମୃତଂ ପ୍ରାଶିତଂ ତ୍ୱୟା ।
ତତୋଽତିରସବତ୍ପାତୁମିଚ୍ଛାମ୍ୟମୃତମୁତ୍ତମମ୍ ॥୨ ॥
ଯେନାମୃତମୟୋ ଭୂତ୍ୱା ପୁମାନ୍ବ୍ରହ୍ମାମୃତଂ ଯତଃ ।
ଯୋଗାମୃତଂ ମହାଭାଗ ତନ୍ମେ କରୁଣୟା ବଦ ॥୩ ॥
ବ୍ୟାସ ଉବାଚ –
ଅଥ ଗୀତାଂ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯୋଗମାର୍ଗପ୍ରକାଶିନୀମ୍ ।
ନିୟୁକ୍ତା ପୃଚ୍ଛତେ ସୂତ ରାଜ୍ଞେ ଗଜମୁଖେନ ଯା ॥୪ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ବିଘ୍ନେଶ୍ୱର ମହାବାହୋ ସର୍ୱବିଦ୍ୟାବିଶାରଦ ।
ସର୍ୱଶାସ୍ତ୍ରାର୍ଥତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞ ଯୋଗଂ ମେ ବକ୍ତୁମର୍ହସି ॥୫ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ସମ୍ୟଗ୍ୱ୍ୟବସିତା ରାଜନ୍ମତିସ୍ତେଽନୁଗ୍ରହାନ୍ମମ ।
ଶୃଣୁ ଗୀତାଂ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯୋଗାମୃତମୟୀଂ ନୃପ ॥୬ ॥
ନ ଯୋଗଂ ଯୋଗମିତ୍ୟାହୁର୍ୟୋଗୋ ଯୋଗୋ ନ ଚ ଶ୍ରିୟଃ ।
ନ ଯୋଗୋ ବିଷୟୈର୍ୟୋଗୋ ନ ଚ ମାତ୍ରାଦିଭିସ୍ତଦା ॥୭ ॥
ଯୋଗୋ ଯଃ ପିତୃମାତ୍ରାଦେର୍ନ ସ ଯୋଗୋ ନରାଧିପ ।
ଯୋ ଯୋଗୋ ବନ୍ଧୁପୁତ୍ରାଦେର୍ୟଶ୍ଚାଷ୍ଟଭୂତିଭିଃ ସହ ॥୮ ॥
ନ ସ ଯୋଗସ୍ତ୍ରିୟା ଯୋଗୋ ଜଗଦଦ୍ଭୁତରୂପୟା ।
ରାଜ୍ୟଯୋଗଶ୍ଚ ନୋ ଯୋଗୋ ନ ଯୋଗୋ ଗଜବାଜିଭିଃ ॥୯ ॥
ଯୋଗୋ ନେନ୍ଦ୍ରପଦସ୍ୟାପି ଯୋଗୋ ଯୋଗାର୍ଥିନଃ ପ୍ରିୟଃ ।
ଯୋଗୋ ଯଃ ସତ୍ୟଲୋକସ୍ୟ ନ ସ ଯୋଗୋ ମତୋ ମମ ॥୧୦ ॥
ଶୈବସ୍ୟ ଯୋଗୋ ନୋ ଯୋଗୋ ବୈଷ୍ଣବସ୍ୟ ପଦସ୍ୟ ଯଃ ।
ନ ଯୋଗୋ ଭୂପ ସୂର୍ୟତ୍ୱଂ ଚନ୍ଦ୍ରତ୍ୱଂ ନ କୁବେରତା ॥୧୧ ॥
ନାନିଲତ୍ୱଂ ନାନଲତ୍ୱଂ ନାମରତ୍ୱଂ ନ କାଲତା ।
ନ ବାରୁଣ୍ୟଂ ନ ନୈରୃତ୍ୟଂ ଯୋଗୋ ନ ସାର୍ୱଭୌମତା ॥୧୨ ॥
ଯୋଗଂ ନାନାବିଧଂ ଭୂପ ଯୁଞ୍ଜନ୍ତି ଜ୍ଞାନିନସ୍ତତମ୍ ।
ଭବନ୍ତି ବିତୃଷା ଲୋକେ ଜିତାହାରା ବିରେତସଃ ॥୧୩ ॥
ପାବୟନ୍ତ୍ୟଖିଲାନ୍ଲୋକାନ୍ୱଶୀକୃତଜଗତ୍ତ୍ରୟାଃ ।
କରୁଣାପୂର୍ଣହୃଦୟା ବୋଧୟନ୍ତ୍ୟପି କାଂଶ୍ଚନ ॥୧୪ ॥
ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତା ହୃଦେ ମଗ୍ନାଃ ପରମାନନ୍ଦରୂପିଣି ।
ନିମୀଲ୍ୟାକ୍ଷୀଣି ପଶ୍ୟନ୍ତଃ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ହୃଦି ସ୍ଥିତମ୍ ॥୧୫ ॥
ଧ୍ୟାୟନ୍ତଃ ପରମଂ ବ୍ରହ୍ମ ଚିତ୍ତେ ଯୋଗବଶୀକୃତମ୍ ।
ଭୂତାନି ସ୍ୱାତ୍ମନା ତୁଲ୍ୟଂ ସର୍ୱାଣି ଗଣୟନ୍ତି ତେ ॥୧୬ ॥
ଯେନ କେନଚିଦାଚ୍ଛିନ୍ନା ଯେନ କେନଚିଦାହତାଃ ।
ଯେନ କେନଚିଦାକୃଷ୍ଟା ଯେନ କେନଚିଦାଶ୍ରିତାଃ ॥୧୭ ॥
କରୁଣାପୂର୍ଣହୃଦୟା ଭ୍ରମନ୍ତି ଧରଣୀତଲେ ।
ଅନୁଗ୍ରହାୟ ଲୋକାନାଂ ଜିତକ୍ରୋଧା ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟାଃ ॥୧୮ ॥
ଦେହମାତ୍ରଭୃତୋ ଭୂପ ସମଲୋଷ୍ଟାଶ୍ମକାଞ୍ଚନାଃ ।
ଏତାଦୃଶା ମହାଭାଗ୍ୟାଃ ସ୍ୟୁଶ୍ଚକ୍ଷୁର୍ଗୋଚରାଃ ପ୍ରିୟ ॥୧୯ ॥
ତମିଦାନୀମହଂ ବକ୍ଷ୍ୟେ ଶୃଣୁ ଯୋଗମନୁତ୍ତମମ୍ ।
ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଯଂ ମୁଚ୍ୟତେ ଜନ୍ତୁଃ ପାପେଭ୍ୟୋ ଭବସାଗରାତ୍ ॥୨୦ ॥
ଶିବେ ବିଷ୍ଣୌ ଚ ଶକ୍ତୌ ଚ ସୂର୍ୟେ ମୟି ନରାଧିପ ।
ଯାଽଭେଦବୁଦ୍ଧିର୍ୟୋଗଃ ସ ସମ୍ୟଗ୍ୟୋଗୋ ମତୋ ମମ ॥୨୧ ॥
ଅହମେବ ଜଗଦ୍ୟସ୍ମାତ୍ସୃଜାମି ପାଲୟାମି ଚ ।
କୃତ୍ୱା ନାନାବିଧଂ ବେଷଂ ସଂହରାମି ସ୍ୱଲୀଲୟା ॥୨୨ ॥
ଅହମେବ ମହାବିଷ୍ଣୁରହମେବ ସଦାଶିବଃ ।
ଅହମେବ ମହାଶକ୍ତିରହମେବାର୍ୟମା ପ୍ରିୟ ॥୨୩ ॥
ଅହମେକୋ ନୃଣାଂ ନାଥୋ ଜାତଃ ପଞ୍ଚବିଧଃ ପୁରା ।
ଅଜ୍ଞାନାନ୍ମା ନ ଜାନନ୍ତି ଜଗତ୍କାରଣକାରଣମ୍ ॥୨୪ ॥
ମତ୍ତୋଽଗ୍ନିରାପୋ ଧରଣୀ ମତ୍ତ ଆକାଶମାରୁତୌ ।
ବ୍ରହ୍ମା ବିଷ୍ଣୁଶ୍ଚ ରୁଦ୍ରଶ୍ଚ ଲୋକପାଲା ଦିଶୋ ଦଶ ॥୨୫ ॥
ବସବୋ ମନବୋ ଗାବୋ ମନବଃ ପଶବୋଽପି ଚ ।
ସରିତଃ ସାଗରା ଯକ୍ଷା ବୃକ୍ଷାଃ ପକ୍ଷିଗଣା ଅପି ॥୨୬ ॥
ତଥୈକବିଂଶତିଃ ସ୍ୱର୍ଗା ନାଗାଃ ସପ୍ତ ବନାନି ଚ ।
ମନୁଷ୍ୟାଃ ପର୍ୱତାଃ ସାଧ୍ୟାଃ ସିଦ୍ଧା ରକ୍ଷୋଗଣାସ୍ତଥା ॥୨୭ ॥
ଅହଂ ସାକ୍ଷୀ ଜଗଚ୍ଚକ୍ଷୁରଲିପ୍ତଃ ସର୍ୱକର୍ମଭିଃ ।
ଅବିକାରୋଽପ୍ରମେୟୋଽହମବ୍ୟକ୍ତୋ ବିଶ୍ୱଗୋଽବ୍ୟଯଃ ॥୨୮ ॥
ଅହମେବ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମାବ୍ୟଯାନନ୍ଦାତ୍ମକଂ ନୃପ ।
ମୋହୟତ୍ୟଖିଲାନ୍ମାୟା ଶ୍ରେଷ୍ଠାନ୍ମମ ନରାନମୂନ୍ ॥୨୯ ॥
ସର୍ୱଦା ଷଡ୍ୱିକାରେଷୁ ତାନିୟଂ ଯୋଜୟେତ୍ ଭୃଶମ୍ ।
ହିତ୍ୱାଜାପଟଲଂ ଜନ୍ତୁରନେକୈର୍ଜନ୍ମଭିଃ ଶନୈଃ ॥୩୦ ॥
ବିରଜ୍ୟ ବିନ୍ଦତି ବ୍ରହ୍ମ ବିଷୟେଷୁ ସୁବୋଧତଃ ।
ଅଚ୍ଛେଦ୍ୟଂ ଶସ୍ତ୍ରସଙ୍ଘାତୈରଦାହ୍ୟମନଲେନ ଚ ॥୩୧ ॥
ଅକ୍ଲେଦ୍ୟଂ ଭୂପ ଭୁବନୈରଶୋଷ୍ୟଂ ମାରୁତେନ ଚ ।
ଅବଧ୍ୟଂ ବଧ୍ୟମାନେଽପି ଶରୀରେଽସ୍ମିନ୍ନରାଧିପ ॥୩୨ ॥
ଯାମିମାଂ ପୁଷ୍ପିତାଂ ବାଚଂ ପ୍ରଶଂସନ୍ତି ଶ୍ରୁତୀରିତାମ୍ ।
ତ୍ରୟୀବାଦରତା ମୂଢାସ୍ତତୋଽନ୍ୟନ୍ମନ୍ୱତେଽପି ନ ॥୩୩ ॥
କୁର୍ୱନ୍ତି ସତତଂ କର୍ମ ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁଫଲପ୍ରଦମ୍ ।
ସ୍ୱର୍ଗୈଶ୍ୱର୍ୟରତା ଧ୍ୱସ୍ତଚେତନା ଭୋଗବୁଦ୍ଧୟଃ ॥୩୪ ॥
ସମ୍ପାଦୟନ୍ତି ତେ ଭୂପ ସ୍ୱାତ୍ମନା ନିଜବନ୍ଧନମ୍ ।
ସଂସାରଚକ୍ରଂ ଯୁଞ୍ଜନ୍ତି ଜଡାଃ କର୍ମପରା ନରାଃ ॥୩୫ ॥
ଯସ୍ୟ ଯଦ୍ୱିହିତଂ କର୍ମ ତତ୍କର୍ତବ୍ୟଂ ମଦର୍ପଣମ୍ ।
ତତୋଽସ୍ୟ କର୍ମବୀଜାନାମୁଚ୍ଛିନ୍ନାଃ ସ୍ୟୁର୍ମହାଙ୍କୁରାଃ ॥୩୬ ॥
ଚିତ୍ତଶୁଦ୍ଧିଶ୍ଚ ମହତୀ ବିଜ୍ଞାନସାଧିକା ଭବେତ୍ ।
ବିଜ୍ଞାନେନ ହି ବିଜ୍ଞାତଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ମୁନୀଶ୍ୱରୈଃ ॥୩୭ ॥
ତସ୍ମାତ୍କର୍ମାଣି କୁର୍ୱୀତ ବୁଦ୍ଧିୟୁକ୍ତୋ ନରାଧିପ ।
ନ ତ୍ୱକର୍ମା ଭବେତ୍କୋଽପି ସ୍ୱଧର୍ମତ୍ୟାଗବାଂସ୍ତଥା ॥୩୮ ॥
ଜହାତି ଯଦି କର୍ମାଣି ତତଃ ସିଦ୍ଧିଂ ନ ବିନ୍ଦତି ।
ଆଦୌ ଜ୍ଞାନେ ନାଧିକାରଃ କର୍ମଣ୍ୟେବ ସ ଯୁଜ୍ୟତେ ॥୩୯ ॥
କର୍ମଣା ଶୁଦ୍ଧହୃଦୟୋଽଭେଦବୁଦ୍ଧିମୁପୈଷ୍ୟତି ।
ସ ଚ ଯୋଗଃ ସମାଖ୍ୟାତୋଽମୃତତ୍ୱାୟ କଲ୍ପତେ ॥୪୦ ॥
ଯୋଗମନ୍ୟଂ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଶୃଣୁ ଭୂପ ତମୁତ୍ତମମ୍ ।
ପଶୌ ପୁତ୍ରେ ତଥା ମିତ୍ରେ ଶତ୍ରୌ ବନ୍ଧୌ ସୁହୃଜ୍ଜନେ ॥୪୧ ॥
ବହିର୍ଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ଚ ସମୟା ହୃତ୍ସ୍ଥୟାଲୋକୟେତ୍ପୁମାନ୍ ।
ସୁଖେ ଦୁଃଖେ ତଥାଽମର୍ଷେ ହର୍ଷେ ଭୀତୌ ସମୋ ଭବେତ୍ ॥୪୨ ॥
ରୋଗାପ୍ତୌ ଚୈବ ଭୋଗାପ୍ତୌ ଜୟେ ବା ବିଜୟେଽପି ଚ ।
ଶ୍ରିୟୋଽୟୋଗେ ଚ ଯୋଗେ ଚ ଲାଭାଲାଭେ ମୃତାବପି ॥୪୩ ॥
ସମୋ ମାଂ ବସ୍ତୁଜାତେଷୁ ପଶ୍ୟନ୍ନନ୍ତର୍ବହିଃସ୍ଥିତମ୍ ।
ସୂର୍ୟେ ସୋମେ ଜଲେ ବହ୍ନୌ ଶିବେ ଶକ୍ତୌ ତଥାନିଲେ ॥୪୪ ॥
ଦ୍ୱିଜେ ହୃଦି ମହାନଦ୍ୟାଂ ତୀର୍ଥେ କ୍ଷେତ୍ରେଽଘନାଶିନି ।
ବିଷ୍ଣୌ ଚ ସର୍ୱଦେବେଷୁ ତଥା ଯକ୍ଷୋରଗେଷୁ ଚ ॥୪୫ ॥
ଗନ୍ଧର୍ୱେଷୁ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ତଥା ତିର୍ୟଗ୍ଭବେଷୁ ଚ ।
ସତତଂ ମାଂ ହି ଯଃ ପଶ୍ୟେତ୍ସୋଽୟଂ ଯୋଗବିଦୁଚ୍ୟତେ ॥୪୬ ॥
ସମ୍ପରାହୃତ୍ୟ ସ୍ୱାର୍ଥେଭ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ବିବେକତଃ ।
ସର୍ୱତ୍ର ସମତାବୁଦ୍ଧିଃ ସ ଯୋଗୋ ଭୂପ ମେ ମତଃ ॥୪୭ ॥
ଆତ୍ମାନାତ୍ମବିବେକେନ ଯା ବୁଦ୍ଧିର୍ଦୈବୟୋଗତଃ ।
ସ୍ୱଧର୍ମାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ ତଦ୍ୟୋଗୋ ଯୋଗ ଉଚ୍ୟତେ ॥୪୮ ॥
ଧର୍ମାଧରମୌ ଜହାତୀହ ତୟା ଯୁକ୍ତ ଉଭାବପି ।
ଅତୋ ଯୋଗାୟ ଯୁଞ୍ଜୀତ ଯୋଗୋ ବୈଧେଷୁ କୌଶଲମ୍ ॥୪୯ ॥
ଧର୍ମାଧର୍ମଫଲେ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ମନୀଷୀ ବିଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଜନ୍ମବନ୍ଧବିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ସ୍ଥାନଂ ସଂୟାତ୍ୟନାମୟମ୍ ॥୫୦ ॥
ଯଦା ହ୍ୟଜ୍ଞାନକାଲୁଷ୍ୟଂ ଜନ୍ତୋର୍ବୁଦ୍ଧିଃ କ୍ରମିଷ୍ୟତି ।
ତଦାସୌ ଯାତି ବୈରାଗ୍ୟଂ ବେଦବାକ୍ୟାଦିଷୁ କ୍ରମାତ୍ ॥୫୧ ॥
ତ୍ରୟୀବିପ୍ରତିପନ୍ନସ୍ୟ ସ୍ଥାଣୁତ୍ୱଂ ଯାସ୍ୟତେ ଯଦା ।
ପରାତ୍ମନ୍ୟଚଲା ବୁଦ୍ଧିସ୍ତଦାସୌ ଯୋଗମାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥୫୨ ॥
ମାନସାନଖିଲାନ୍କାମାନ୍ୟଦା ଧୀମାଂସ୍ତ୍ୟଜେତ୍ପ୍ରିୟ ।
ସ୍ୱାତ୍ମନି ସ୍ୱେନ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ସ୍ଥିରବୁଦ୍ଧିସ୍ତଦୋଚ୍ୟତେ ॥୫୩ ॥
ବିତୃଷ୍ଣଃ ସର୍ୱସୌଖ୍ୟେଷୁ ନୋଦ୍ୱିଗ୍ନୋ ଦୁଃଖସଙ୍ଗମେ ।
ଗତସାଧ୍ୱସରୁଡ୍ରାଗଃ ସ୍ଥିରବୁଦ୍ଧିସ୍ତଦୋଚ୍ୟତେ ॥୫୪ ॥
ଯଥାଽୟଂ କମଠୋଽଙ୍ଗାନି ସଂକୋଚୟତି ସର୍ୱତଃ ।
ବିଷୟେଭ୍ୟସ୍ତଥା ଖାନି ସଂକର୍ପେଦ୍ୟୋଗତତ୍ପରଃ ॥୫୫ ॥
ବ୍ୟାବର୍ତନ୍ତେଽସ୍ୟ ବିଷୟାସ୍ତ୍ୟକ୍ତାହାରସ୍ୟ ବର୍ଷ୍ମିଣଃ ।
ବିନା ରାଗଂ ଚ ରାଗୋଽପି ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମ ବିନଶ୍ୟତି ॥୫୬ ॥
ବିପଶ୍ଚିଦ୍ୟତତେ ଭୂପ ସ୍ଥିତିମାସ୍ଥାୟ ଯୋଗିନଃ ।
ମନ୍ଥୟିତ୍ୱେନ୍ଦ୍ରିୟାଣ୍ୟସ୍ୟ ହରନ୍ତି ବଲତୋ ମନଃ ॥୫୭ ॥
ଯୁକ୍ତସ୍ତାନି ବଶେ କୃତ୍ୱା ସର୍ୱଦା ମତ୍ପରୋ ଭବେତ୍ ।
ସଂୟତାନୀନ୍ଦ୍ରିୟାଣୀହ ଯସ୍ୟାସୌ କୃତଧୀର୍ମତଃ ॥୫୮ ॥
ଚିନ୍ତୟାନସ୍ୟ ବିଷୟାନ୍ସଂଗସ୍ତେଷୂପଜାୟତେ ।
କାମଃ ସଂଜାୟତେ ତସ୍ମାତ୍ତତଃ କ୍ରୋଧୋଽଭିବର୍ତତେ ॥୫୯ ॥
କ୍ରୋଧାଦଜ୍ଞାନସଂଭୂତିର୍ୱିଭ୍ରମସ୍ତୁ ତତଃ ସ୍ମୃତେଃ ।
ଭ୍ରଂଶାତ୍ସ୍ମୃତେର୍ମତେର୍ଧ୍ୱଂସସ୍ତଦ୍ଧ୍ୱଂସାତ୍ସୋଽପି ନଶ୍ୟତି ॥୬୦ ॥
ବିନା ଦ୍ୱେଷଂ ଚ ରାଗଂ ଚ ଗୋଚରାନ୍ୟସ୍ତୁ ଖୈଶ୍ଚରେତ୍ ।
ସ୍ୱାଧୀନହୃଦୟୋ ବଶ୍ୟୈଃ ସଂତୋଷଂ ସ ସମୃଚ୍ଛତି ॥୬୧ ॥
ତ୍ରିବିଧସ୍ୟାପି ଦୁଃଖସ୍ୟ ସଂତୋଷେ ବିଲୟୋ ଭବେତ୍ ।
ପ୍ରଜ୍ଞୟା ସଂସ୍ଥିତଶ୍ଚାୟଂ ପ୍ରସନ୍ନହୃଦୟୋ ଭବେତ୍ ॥୬୨ ॥
ବିନା ପ୍ରସାଦଂ ନ ମତିର୍ୱିନା ମତ୍ୟା ନ ଭାବନା ।
ବିନା ତାଂ ନ ଶମୋ ଭୂପ ବିନା ତେନ କୁତଃ ସୁଖମ୍ ॥୬୩ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଶ୍ୱାନ୍ୱିଚରତୋ ବିଷୟାନନୁ ବର୍ତତେ ।
ଯନ୍ମନସ୍ତନ୍ମତିଂ ହନ୍ୟାଦପ୍ସୁ ନାବଂ ମରୁଦ୍ୟଥା ॥୬୪ ॥
ଯା ରାତ୍ରିଃ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ତସ୍ୟାଂ ନିଦ୍ରାତି ନୈବ ସଃ ।
ନ ସ୍ୱପନ୍ତୀହ ତେ ଯତ୍ର ସା ରାତ୍ରିସ୍ତସ୍ୟ ଭୂମିପ ॥୬୫ ॥
ସରିତାଂ ପତିମାୟାନ୍ତି ବନାନି ସର୍ୱତୋ ଯଥା ।
ଆୟାନ୍ତି ଯଂ ତଥା କାମା ନ ସ ଶାନ୍ତିଂ କ୍ୱଚିଲ୍ଲଭେତ୍ ॥୬୬ ॥
ଅତସ୍ତାନୀହ ସଂରୁଧ୍ୟ ସର୍ୱତଃ ଖାନି ମାନବଃ ।
ସ୍ୱସ୍ୱାର୍ଥେଭ୍ୟଃ ପ୍ରଧାବନ୍ତି ବୁଦ୍ଧିରସ୍ୟ ସ୍ଥିରା ତଦା ॥୬୭ ॥
ମମତାହଂକୃତୀ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ସର୍ୱାନ୍କାମାଂଶ୍ଚ ଯସ୍ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ନିତ୍ୟଂ ଜ୍ଞାନରତୋ ଭୂତ୍ୱା ଜ୍ଞାନାନ୍ମୁକ୍ତିଂ ସ ଯାସ୍ୟତି ॥୬୮ ॥
ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମଧିୟଂ ଭୂପ ଯୋ ବିଜାନାତି ଦୈବତଃ ।
ତୁର୍ୟାମବସ୍ଥାଂ ପ୍ରାପ୍ୟାପି ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତିଂ ପ୍ରୟାସ୍ୟତି ॥୬୯ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ସାଂଖ୍ୟସାରାର୍ଥୟୋଗୋ ନାମ ପ୍ରଥମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୨
॥ ଦ୍ୱିତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ କର୍ମୟୋଗଃ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠା କର୍ମନିଷ୍ଠା ଦ୍ୱୟଂ ପ୍ରୋକ୍ତଂ ତ୍ୱୟା ବିଭୋ ।
ଅବଧାର୍ୟ ବଦୈକଂ ମେ ନିଃଶ୍ରେୟସକରଂ ନୁ କିମ୍ ॥୧ ॥
ଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଅସ୍ମିଂଶ୍ଚରାଚରେ ସ୍ଥିତ୍ୟୌ ପୁରୋକ୍ତେ ଦ୍ୱେ ମୟା ପ୍ରିୟ ।
ସାଂଖ୍ୟାନାଂ ବୁଦ୍ଧିୟୋଗେନ ବୈଧୟୋଗେନ କର୍ମିଣାମ୍ ॥୨ ॥
ଅନାରମ୍ଭେଣ ବୈଧାନାଂ ନିଷ୍କ୍ରିୟଃ ପୁରୁଷୋ ଭବେତ୍ ।
ନ ସିଦ୍ଧିଂ ଯାତି ସଂତ୍ୟାଗାତ୍କେବଲାତ୍କର୍ମଣୋ ନୃପ ॥୩ ॥
କଦାଚିଦକ୍ରିୟଃ କୋଽପି କ୍ଷଣଂ ନୈବାବତିଷ୍ଠତେ ।
ଅସ୍ୱତନ୍ତ୍ରଃ ପ୍ରକୃତିଜୈର୍ଗୁଣୈଃ କର୍ମ ଚ କାର୍ୟତେ ॥୪ ॥
କର୍ମକାରୀନ୍ଦ୍ରିୟଗ୍ରାମଂ ନିୟମ୍ୟାସ୍ତେ ସ୍ମରନ୍ପୁମାନ୍ ।
ତଦ୍ଗୋଚରାନ୍ମନ୍ଦଚିତ୍ତୋ ଧିଗାଚାରଃ ସ ଭାଷ୍ୟତେ ॥୫ ॥
ତଦ୍ଗ୍ରାମଂ ସଂନିୟମ୍ୟାଦୌ ମନସା କର୍ମ ଚାରଭେତ୍ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ କର୍ମୟୋଗଂ ଯୋ ବିତୃଷ୍ଣଃ ସ ପରୋ ନୃପ ॥୬ ॥
ଅକର୍ମଣଃ ଶ୍ରେଷ୍ଠତମଂ କର୍ମାନୀହାକୃତଂ ତୁ ଯତ୍ ।
ବର୍ଷ୍ମଣଃ ସ୍ଥିତିରପ୍ୟସ୍ୟାକର୍ମଣୋ ନୈବ ସେତ୍ସ୍ୟତି ॥୭ ॥
ଅସମର୍ପ୍ୟ ନିବଧ୍ୟନ୍ତେ କର୍ମ ତେନ ଜନା ମୟି ।
କୁର୍ୱୀତ ସତତଂ କର୍ମାନାଶୋଽସଙ୍ଗୋ ମଦର୍ପଣମ୍ ॥୮ ॥
ମଦର୍ଥେ ଯାନି କର୍ମାଣି ତାନି ବଧ୍ନନ୍ତି ନ କ୍ୱଚିତ୍ ।
ସବାସନମିଦଂ କର୍ମ ବଧ୍ନାତି ଦେହିନଂ ବଲାତ୍ ॥୯ ॥
ବର୍ଣାନ୍ସୃଷ୍ଟ୍ୱାବଦଂ ଚାହଂ ସୟଜ୍ଞାଂସ୍ତାନ୍ପୁରା ପ୍ରିୟ ।
ଯଜ୍ଞେନ ଋଧ୍ୟତାମେଷ କାମଦଃ କଲ୍ପବୃକ୍ଷବତ୍ ॥୧୦ ॥
ସୁରାଂଶ୍ଚାନ୍ନେନ ପ୍ରୀଣଧ୍ୱଂ ସୁରାସ୍ତେ ପ୍ରୀଣୟନ୍ତୁ ବଃ ।
ଲଭଧ୍ୱଂ ପରମଂ ସ୍ଥାନମନ୍ୟୋନ୍ୟପ୍ରୀଣନାତ୍ସ୍ଥିରମ୍ ॥୧୧ ॥
ଇଷ୍ଟା ଦେବାଃ ପ୍ରଦାସ୍ୟନ୍ତି ଭୋଗାନିଷ୍ଟାନ୍ସୁତର୍ପିତାଃ ।
ତୈର୍ଦତ୍ତାଂସ୍ତାନ୍ନରସ୍ତେଭ୍ୟୋଽଦତ୍ୱା ଭୁଙ୍କ୍ତେ ସ ତସ୍କରଃ ॥୧୨ ॥
ହୁତାବଶିଷ୍ଟଭୋକ୍ତାରୋ ମୁକ୍ତାଃ ସ୍ୟୁଃ ସର୍ୱପାତକୈଃ ।
ଅଦନ୍ତ୍ୟେନୋ ମହାପାପା ଆତ୍ମହେତୋଃ ପଚନ୍ତି ଯେ ॥୧୩ ॥
ଊର୍ଜୋ ଭବନ୍ତି ଭୂତାନି ଦେବାଦନ୍ନସ୍ୟ ସଂଭବଃ ।
ଯଜ୍ଞାଚ୍ଚ ଦେବସଂଭୂତିସ୍ତଦୁତ୍ପତ୍ତିଶ୍ଚ ବୈଧତଃ ॥୧୪ ॥
ବ୍ରହ୍ମଣୋ ବୈଧମୁତ୍ପନ୍ନଂ ମତ୍ତୋ ବ୍ରହ୍ମସମୁଦ୍ଭବଃ ।
ଅତୋ ଯଜ୍ଞେ ଚ ବିଶ୍ୱସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଂ ମାଂ ବିଦ୍ଧି ଭୂମିପ ॥୧୫ ॥
ସଂସୃତୀନାଂ ମହାଚକ୍ରଂ କ୍ରାମିତବ୍ୟଂ ବିଚକ୍ଷଣୈଃ ।
ସ ମୁଦା ପ୍ରୀଣତେ ଭୂପେନ୍ଦ୍ରିୟକ୍ରୀଡୋଽଧମୋ ଜନଃ ॥୧୬ ॥
ଅନ୍ତରାତ୍ମନି ଯଃ ପ୍ରୀତ ଆତ୍ମାରାମୋଽଖିଲପ୍ରିୟଃ ।
ଆତ୍ମତୃପ୍ତୋ ନରୋ ଯଃ ସ୍ୟାତ୍ତସ୍ୟାର୍ଥୋ ନୈବ ବିଦ୍ୟତେ ॥୧୭
କାର୍ୟାକାର୍ୟକୃତୀନାଂ ସ ନୈବାପ୍ନୋତି ଶୁଭାଶୁଭେ ।
କିଂଚିଦସ୍ୟ ନ ସାଧ୍ୟଂ ସ୍ୟାତ୍ସର୍ୱଜନ୍ତୁଷୁ ସର୍ୱଦା ॥୧୮ ॥
ଅତୋଽସକ୍ତତୟା ଭୂପ କର୍ତବ୍ୟଂ କର୍ମ ଜନ୍ତୁଭିଃ ।
ସକ୍ତୋଽଗତିମବାପ୍ନୋତି ମାମବାପ୍ନୋତି ତାଦୃଶଃ ॥୧୯ ॥
ପରମାଂ ସିଦ୍ଧିମାପନ୍ନାଃ ପୁରା ରାଜର୍ଷୟୋ ଦ୍ୱିଜାଃ ।
ସଂଗ୍ରହାୟ ହି ଲୋକାନାଂ ତାଦୃଶଂ କର୍ମ ଚାରଭେତ୍ ॥୨୦ ॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ୟତ୍କୁରୁତେ କର୍ମ ତତ୍କରୋତ୍ୟଖିଲୋ ଜନଃ ।
ମନୁତେ ଯତ୍ପ୍ରମାଣଂ ସ ତଦେବାନୁସରତ୍ୟସୌ ॥୨୧ ॥
ବିଷ୍ଟପେ ମେ ନ ସାଧ୍ୟୋଽସ୍ତି କଶ୍ଚିଦର୍ଥୋ ନରାଧିପ ।
ଅନାଲବ୍ଧଶ୍ଚ ଲବ୍ଧବ୍ୟଃ କୁର୍ୱେ କର୍ମ ତଥାପ୍ୟହମ୍ ॥୨୨ ॥
ନ କୁର୍ୱେଽହଂ ଯଦା କର୍ମ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରୋଽଲସଭାବିତଃ ।
କରିଷ୍ୟନ୍ତି ମମ ଧ୍ୟାନଂ ସର୍ୱେ ବର୍ଣା ମହାମତେ ॥୨୩ ॥
ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ତତୋ ଲୋକା ଉଚ୍ଛିନ୍ନାଃ ସମ୍ପ୍ରଦାୟିନଃ ।
ହଂତା ସ୍ୟାମସ୍ୟ ଲୋକସ୍ୟ ବିଧାତା ସଂକରସ୍ୟ ଚ ॥୨୪ ॥
କାମିନୋ ହି ସଦା କାମୈରଜ୍ଞାନାତ୍କର୍ମକାରିଣଃ ।
ଲୋକାନାଂ ସଂଗ୍ରହାୟୈତଦ୍ୱିଦ୍ୱାନ୍ କୁର୍ୟାଦସକ୍ତଧୀଃ ॥୨୫ ॥
ବିଭିନ୍ନତ୍ୱମତିଂ ଜହ୍ୟାଦଜ୍ଞାନାଂ କର୍ମଚାରିଣାମ୍
।ଭାଗାଦ୍ଗୁଣକର୍ମ
ଯୋଗୟୁକ୍ତଃ ସର୍ୱକର୍ମାଣ୍ୟର୍ପୟେନ୍ମୟି କର୍ମକୃତ୍ ॥୨୬ ॥
ଅବିଦ୍ୟାଗୁଣସାଚିବ୍ୟାତ୍କୁର୍ୱନ୍କର୍ମାଣ୍ୟତନ୍ଦ୍ରିତଃ ।
ଅହଂକାରାଦ୍ଭିନ୍ନବୁଦ୍ଧିରହଂକର୍ତେତି ଯୋଽବ୍ରବୀତ୍ ॥୨୭ ॥
ଯସ୍ତୁ ବେତ୍ତ୍ୟାତ୍ମନସ୍ତତ୍ତ୍ୱଂ ବିଭାଗାଦ୍ଗୁଣକର୍ମଣୋଃ ।
କରଣଂ ବିଷୟେ ବୃତ୍ତମିତି ମତ୍ୱା ନ ସଜ୍ଜତେ ॥୨୮ ॥
କୁର୍ୱନ୍ତି ସଫଲଂ କର୍ମ ଗୁଣୈସ୍ତ୍ରିଭିର୍ୱିମୋହିତାଃ ।
ଅବିଶ୍ୱସ୍ତଃ ସ୍ୱାତ୍ମଦ୍ରୁହୋ ବିଶ୍ୱବିନ୍ନୈବ ଲଂଘୟେତ୍ ॥୨୯ ॥
ନିତ୍ୟଂ ନୈମିତ୍ତିକଂ ତସ୍ମାନ୍ମୟି କର୍ମାର୍ପୟେଦ୍ବୁଧଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱାହଂମମତାବୁଦ୍ଧିଂ ପରାଂ ଗତିମବାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥୩୦ ॥
ଅନୀର୍ଷ୍ୟନ୍ତୋ ଭକ୍ତିମନ୍ତୋ ଯେ ମୟୋକ୍ତମିଦଂ ଶୁଭମ୍ ।
ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ଯେ ସର୍ୱେ ମୁକ୍ତାସ୍ତେଽଖିଲକର୍ମଭିଃ ॥୩୧ ॥
ଯେ ଚୈବ ନାନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ତ୍ୱଶୁଭା ହତଚେତସଃ ।
ଈର୍ଷ୍ୟମାଣାନ୍ମହାମୂଢାନ୍ନଷ୍ଟାଂସ୍ତାନ୍ୱିଦ୍ଧି ମେ ରିପୂନ୍ ॥୩୨ ॥
ତୁଲ୍ୟଂ ପ୍ରକୃତ୍ୟା କୁରୁତେ କର୍ମ ଯଜ୍ଜ୍ଞାନବାନପି ।
ଅନୁୟାତି ଚ ତାମେବାଗ୍ରହସ୍ତତ୍ର ମୁଧା ମତଃ ॥୩୩ ॥
କାମଶ୍ଚୈବ ତଥା କ୍ରୋଧଃ ଖାନାମର୍ଥେଷୁ ଜାୟତେ ।
ନୈତୟୋର୍ୱଶ୍ୟତାଂ ଯାୟାଦମ୍ୟବିଧ୍ୱଂସକୌ ଯତଃ ॥୩୪ ॥
ଶସ୍ତୋଽଗୁଣୋ ନିଜୋ ଧର୍ମଃ ସାଂଗାଦନ୍ୟସ୍ୟ ଧର୍ମତଃ ।
ନିଜେ ତସ୍ମିନ୍ମୃତିଃ ଶ୍ରେୟୋଽପରତ୍ର ଭୟଦଃ ପରଃ ॥୩୫ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ପୁମାନ୍ୟତ୍କୁରୁତେ ପାପଂ ସ ହି କେନ ନିୟୁଜ୍ୟତେ ।
ଅକାଙ୍କ୍ଷନ୍ନପି ହେରମ୍ବ ପ୍ରେରିତଃ ପ୍ରବଲାଦିବ ॥୩୬ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
କାମକ୍ରୋଧୌ ମହାପାପୌ ଗୁଣଦ୍ୱୟସମୁଦ୍ଭବୌ ।
ନୟନ୍ତୌ ବଶ୍ୟତାଂ ଲୋକାନ୍ ବିଦ୍ଧ୍ୟେତୌ ଦ୍ୱେଷିଣୌ ବରୌ ॥୩୭ ॥
ଆବୃଣୋତି ଯଥା ମାୟା ଜଗଦ୍ବାଷ୍ପୋ ଜଲଂ ଯଥା ।
ବର୍ଷାମେଘୋ ଯଥା ଭାନୁଂ ତଦ୍ୱତ୍କାମୋଽଖିଲାଂଶ୍ଚ ରୁଟ୍ ॥୩୮ ॥
ପ୍ରତିପତ୍ତିମତୋ ଜ୍ଞାନଂ ଛାଦିତଂ ସତତଂ ଦ୍ୱିଷା ।
ଇଚ୍ଛାତ୍ମକେନ ତରସା ଦୁଷ୍ପୋଷ୍ୟେଣ ଚ ଶୁଷ୍ମିଣା ॥୩୯ ॥
ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ବୁଦ୍ଧିମନସୀ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସ ତିଷ୍ଠତି ।
ତୈରେବାଚ୍ଛାଦିତପ୍ରଜ୍ଞୋ ଜ୍ଞାନିନଂ ମୋହୟତ୍ୟସୌ ॥୪୦ ॥
ତସ୍ମାନ୍ନିୟମ୍ୟ ତାନ୍ୟାଦୌ ସମନାଂସି ନରୋ ଜୟେତ୍ ।
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନୟୋଃ ଶାନ୍ତିକରଂ ପାପଂ ମନୋଭବମ୍ ॥୪୧ ॥
ଯତସ୍ତାନି ପରାଣ୍ୟାହୁସ୍ତେଭ୍ୟଶ୍ଚ ପରମଂ ମନଃ ।
ତତୋଽପି ହି ପରା ବୁଦ୍ଧିରାତ୍ମା ବୁଦ୍ଧେଃ ପରୋ ମତଃ ॥୪୨ ॥
ବୁଦ୍ଧ୍ୱୈବମାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ସଂସ୍ତଭ୍ୟାତ୍ମାନମାତ୍ମନା ।
ହତ୍ୱା ଶତ୍ରୁଂ କାମରୂପଂ ପରଂ ପଦମବାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥୪୩ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
କର୍ମୟୋଗୋ ନାମ ଦ୍ୱିତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୩
॥ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ବିଜ୍ଞାନପ୍ରତିପାଦନ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ପୁରା ସର୍ଗାଦିସମୟେ ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟଂ ତ୍ରିତନୂରୁହମ୍ ।
ନିର୍ମାୟ ଚୈନମବଦଂ ବିଷ୍ଣବେ ଯୋଗମୁତ୍ତମମ୍ ॥୧ ॥
ଅର୍ୟମ୍ଣେ ସୋଽବ୍ରବୀତ୍ସୋଽପି ମନବେ ନିଜସୂନବେ ।
ତତଃ ପରମ୍ପରାୟାତଂ ବିଦୁରେନଂ ମହର୍ଷୟଃ ॥୨ ॥
କାଲେନ ବହୁନା ଚାୟଂ ନଷ୍ଟଃ ସ୍ୟାଚ୍ଚରମେ ଯୁଗେ ।
ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟୋ ହ୍ୟବିଶ୍ୱାସ୍ୟୋ ବିଗୀତବ୍ୟଶ୍ଚ ଭୂମିପ ॥୩ ॥
ଏବଂ ପୁରାତନଂ ଯୋଗଂ ଶ୍ରୁତବାନସି ମନ୍ମୁଖାତ୍ ।
ଗୁହ୍ୟାଦ୍ଗୁହ୍ୟତରଂ ବେଦରହସ୍ୟଂ ପରମଂ ଶୁଭମ୍ ॥୪ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ସାଂପ୍ରତଂ ଚାବତୀର୍ଣୋଽସି ଗର୍ଭତସ୍ତ୍ୱଂ ଗଜାନନ ।
ପ୍ରୋକ୍ତବାନ୍କଥମେତଂ ତ୍ୱଂ ବିଷ୍ଣବେ ଯୋଗମୁତ୍ତମମ୍ ॥୫ ॥
ଗଣେଶ ଉବାଚ –
ଅନେକାନି ଚ ତେ ଜନ୍ମାନ୍ୟତୀତାନି ମମାପି ଚ ।
ସଂସ୍ମରେ ତାନି ସର୍ୱାଣି ନ ସ୍ମୃତିସ୍ତବ ବର୍ତତେ ॥୬ ॥
ମତ୍ତ ଏବ ମହାବାହୋ ଜାତା ବିଷ୍ଣ୍ୱାଦୟଃ ସୁରାଃ ।
ମୟ୍ୟେବ ଚ ଲୟଂ ଯାନ୍ତି ପ୍ରଲୟେଷୁ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ॥୭ ॥
ଅହମେବ ପରୋ ବ୍ରହ୍ମ ମହାରୁଦ୍ରୋଽହମେବ ଚ ।
ଅହମେବ ଜଗତ୍ସର୍ୱଂ ସ୍ଥାବରଂ ଜଙ୍ଗମଂ ଚ ଯତ୍ ॥୮ ॥
ଅଜୋଽବ୍ୟଯୋଽହଂ ଭୂତାତ୍ମାଽନାଦିରୀଶ୍ୱର ଏବ ଚ ।
ଆସ୍ଥାୟ ତ୍ରିଗୁଣାଂ ମାୟାଂ ଭବାମି ବହୁୟୋନିଷୁ ॥୯ ॥
ଅଧର୍ମୋପଚୟୋ ଧର୍ମାପଚୟୋ ହି ଯଦା ଭବେତ୍ ।
ସାଧୂନ୍ସଂରକ୍ଷିତୁଂ ଦୁଷ୍ଟାଂସ୍ତାଡିତୁଂ ସଂଭବାମ୍ୟହମ୍ ॥୧୦ ॥
ଉଚ୍ଛିଦ୍ୟାଧର୍ମନିଚୟଂ ଧର୍ମଂ ସଂସ୍ଥାପୟାମି ଚ ।
ହନ୍ମି ଦୁଷ୍ଟାଂଶ୍ଚ ଦୈତ୍ୟାଂଶ୍ଚ ନାନାଲୀଲାକରୋ ମୁଦା ॥୧୧ ॥
ବର୍ଣାଶ୍ରମାନ୍ମୁନୀନ୍ସାଧୂନ୍ପାଲୟେ ବହୁରୂପଧୃକ୍ ।
ଏବଂ ଯୋ ବେତ୍ତି ସଂଭୂତିର୍ମମ ଦିବ୍ୟା ଯୁଗେ ଯୁଗେ ॥୧୨ ॥
ତତ୍ତତ୍କର୍ମ ଚ ବୀର୍ୟଂ ଚ ମମ ରୂପଂ ସମାସତଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତାହଂମମତାବୁଦ୍ଧିଂ ନ ପୁନର୍ଭୂଃ ସ ଜାୟତେ ॥୧୩ ॥
ନିରୀହା ନିର୍ଭିୟୋରୋଷା ମତ୍ପରା ମଦ୍ୱ୍ୟପାଶ୍ରୟାଃ ।
ବିଜ୍ଞାନତପସା ଶୁଦ୍ଧା ଅନେକେ ମାମୁପାଗତାଃ ॥୧୪ ॥
ଯେନ ଯେନ ହି ଭାବେନ ସଂସେବନ୍ତେ ନରୋତ୍ତମାଃ ।
ତଥା ତଥା ଫଲଂ ତେଭ୍ୟଃ ପ୍ରୟଚ୍ଛାମ୍ୟବ୍ୟଯଃ ସ୍ଫୁଟମ୍ ॥୧୫ ॥
ଜନାଃ ସ୍ୟୁରିତରେ ରାଜନ୍ମମ ମାର୍ଗାନୁୟାୟିନଃ ।
ତଥୈବ ବ୍ୟବହାରଂ ତେ ସ୍ୱେଷୁ ଚାନ୍ୟେଷୁ କୁର୍ୱତେ ॥୧୬ ॥
କୁର୍ୱନ୍ତି ଦେବତାପ୍ରୀତିଂ କାଙ୍କ୍ଷନ୍ତଃ କର୍ମଣାଂ ଫଲମ୍ ।
ପ୍ରାପ୍ନୁବଂତୀହ ତେ ଲୋକେ ଶୀଘ୍ରଂ ସିଦ୍ଧିଂ ହି କର୍ମଜାମ୍ ॥୧୭ ॥
ଚତ୍ୱାରୋ ହି ମୟା ବର୍ଣା ରଜଃସତ୍ତ୍ୱତମୋଂଽଶତଃ ।
କର୍ମାଂଶତଶ୍ଚ ସଂସୃଷ୍ଟା ମୃତ୍ୟୁଲୋକେ ମୟାନଘ ॥୧୮ ॥
କର୍ତାରମପି ତେଷାଂ ମାମକର୍ତାରଂ ବିଦୁର୍ବୁଧାଃ ।
ଅନାଦିମୀଶ୍ୱରଂ ନିତ୍ୟମଲିପ୍ତଂ କର୍ମଜୈର୍ଗୁଣୈଃ ॥୧୯ ॥
ନିରୀହଂ ଯୋଽଭିଜାନାତି କର୍ମ ବଧ୍ନାତି ନୈବ ତମ୍ ।
ଚକ୍ରୁଃ କର୍ମାଣି ବୁଦ୍ଧ୍ୟୈବଂ ପୂର୍ୱଂ ପୂର୍ୱଂ ମୁମୁକ୍ଷବଃ ॥୨୦ ॥
ବାସନାସହିତାଦାଦ୍ୟାତ୍ସଂସାରକାରଣାଦ୍ଦୃଢାତ୍ ।
ଅଜ୍ଞାନବନ୍ଧନାଜ୍ଜନ୍ତୁର୍ବୁଦ୍ଧ୍ୱାୟଂ ମୁଚ୍ୟତେଽଖିଲାତ୍ ॥୨୧ ॥
ତଦକର୍ମ ଚ କର୍ମାପି କଥୟାମ୍ୟଧୁନା ତବ ।
ଯତ୍ର ମୌନଂ ଗତା ମୋହାଦୃଷୟୋ ବୁଦ୍ଧିଶାଲିନଃ ॥୨୨ ॥
ତତ୍ତ୍ୱଂ ମୁମୁକ୍ଷୁଣା ଜ୍ଞେୟଂ କର୍ମାକର୍ମବିକର୍ମଣାମ୍ ।
ତ୍ରିବିଧାନୀହ କର୍ମାଣି ସୁନିମ୍ନୈଷାଂ ଗତିଃ ପ୍ରିୟ ॥୨୩ ॥
କ୍ରିୟାୟାମକ୍ରିୟାଜ୍ଞାନମକ୍ରିୟାୟାଂ କ୍ରିୟାମତିଃ ।
ଯସ୍ୟ ସ୍ୟାତ୍ସ ହି ମର୍ତ୍ୟେଽସ୍ମିଁଲ୍ଲୋକେ ମୁକ୍ତୋଽଖିଲାର୍ଥକୃତ୍ ॥୨୪ ॥
କର୍ମାଂକୁରବିୟୋଗେନ ଯଃ କର୍ମାଣ୍ୟାରଭେନ୍ନରଃ ।
ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶନନିର୍ଦଗ୍ଧକ୍ରିୟମାହୁର୍ବୁଧା ବୁଧମ୍ ॥୨୫ ॥
ଫଲତୃଷ୍ଣାଂ ବିହାୟ ସ୍ୟାତ୍ସଦା ତୃପ୍ତୋ ବିସାଧନଃ ।
ଉଦ୍ୟୁକ୍ତୋଽପି କ୍ରିୟାଂ କର୍ତୁଂ କିଂଚିନ୍ନୈବ କରୋତି ସଃ ॥୨୬ ॥
ନିରୀହୋ ନିଗୃହୀତାତ୍ମା ପରିତ୍ୟକ୍ତପରିଗ୍ରହଃ ।
କେବଲଂ ବୈ ଗୃହଂ କର୍ମାଚରନ୍ନାୟାତି ପାତକମ୍ ॥୨୭ ॥
ଅଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୋଽମତ୍ସରୋ ଭୂତ୍ୱା ସିଦ୍ଧ୍ୟସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ସମଶ୍ଚ ଯଃ ।
ଯଥାପ୍ରାପ୍ତ୍ୟେହ ସଂତୁଷ୍ଟଃ କୁର୍ୱନ୍କର୍ମ ନ ବଧ୍ୟତେ ॥୨୮ ॥
ଅଖିଲୈର୍ୱିଷୟୈର୍ମୁକ୍ତୋ ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନବାନପି ।
ଯଜ୍ଞାର୍ଥଂ ତସ୍ୟ ସକଲଂ କୃତଂ କର୍ମ ବିଲୀୟତେ ॥୨୯ ॥
ଅହମଗ୍ନିର୍ହବିର୍ହୋତା ହୁତଂ ଯନ୍ମୟି ଚାର୍ପିତମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାପ୍ତବ୍ୟଂ ଚ ତେନାଥ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟେବ ଯତୋ ରତଃ ॥୩୦ ॥
ଯୋଗିନଃ କେଚିଦପରେ ଦିଷ୍ଟଂ ଯଜ୍ଞଂ ବଦନ୍ତି ଚ ।
ବ୍ରହ୍ମାଗ୍ନିରେବ ଯଜ୍ଞୋ ବୈ ଇତି କେଚନ ମେନିରେ ॥୩୧ ॥
ସଂୟମାଗ୍ନୌ ପରେ ଭୂପ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣ୍ୟୁପଜୁହ୍ୱତି ।
ଖାଗ୍ନିଷ୍ୱନ୍ୟେ ତଦ୍ୱିଷୟାଂଶ୍ଛବ୍ଦାଦୀନୁପଜୁହ୍ୱତି ॥୩୨ ॥
ପ୍ରାଣାନାମିନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ଚ ପରେ କର୍ମାଣି କୃତ୍ସ୍ନଶଃ ।
ନିଜାତ୍ମରତିରୂପେଽଗ୍ନୌ ଜ୍ଞାନଦୀପ୍ତେ ପ୍ରଜୁହ୍ୱତି ॥୩୩ ॥
ଦ୍ରବ୍ୟେଣ ତପସା ବାପି ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟେନାପି କେଚନ ।
ତୀବ୍ରବ୍ରତେନ ଯତିନୋ ଜ୍ଞାନେନାପି ଯଜନ୍ତି ମାମ୍ ॥୩୪ ॥
ପ୍ରାଣେଽପାନଂ ତଥା ପ୍ରାଣମପାନେ ପ୍ରକ୍ଷିପନ୍ତି ଯେ ।
ରୁଦ୍ଧ୍ୱା ଗତୀଶ୍ଚୋଭୟସ୍ତେ ପ୍ରାଣାୟାମପରାୟଣାଃ ॥୩୫ ॥
ଜିତ୍ୱା ପ୍ରାଣାନ୍ପ୍ରାଣଗତୀରୁପଜୁହ୍ୱତି ତେଷୁ ଚ ।
ଏବଂ ନାନାୟଜ୍ଞରତା ଯଜ୍ଞଧ୍ୱଂସିତପାତକାଃ ॥୩୬ ॥
ନିତ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ପ୍ରୟାନ୍ତ୍ୟେତେ ଯଜ୍ଞଶିଷ୍ଟାମୃତାଶିନଃ ।
ଅୟଜ୍ଞକାରିଣୋ ଲୋକୋ ନାୟମନ୍ୟଃ କୁତୋ ଭବେତ୍ ॥୩୭ ॥
କାୟିକାଦିତ୍ରିଧାଭୂତାନ୍ୟଜ୍ଞାନ୍ୱେଦେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତାନ୍ ।
ଜ୍ଞାତ୍ୱା ତାନଖିଲାନ୍ଭୂପ ମୋକ୍ଷ୍ୟସେଽଖିଲବନ୍ଧନାତ୍ ॥୩୮ ॥
ସର୍ୱେଷାଂ ଭୂପ ଯଜ୍ଞାନାଂ ଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞଃ ପରୋ ମତଃ ।
ଅଖିଲଂ ଲୀୟତେ କର୍ମ ଜ୍ଞାନେ ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ସାଧନେ ॥୩୯ ॥
ତଜ୍ଜ୍ଞେୟଂ ପୁରୁଷବ୍ୟାଘ୍ର ପ୍ରଶ୍ନେନ ନତିତଃ ସତାମ୍ ।
ଶୁଶ୍ରୂଷୟା ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି ସଂତସ୍ତତ୍ତ୍ୱବିଶାରଦାଃ ॥୪୦ ॥
ନାନାସଂଗାଞ୍ଜନଃ କୁର୍ୱନ୍ନୈକଂ ସାଧୁସମାଗମମ୍ ।
କରୋତି ତେନ ସଂସାରେ ବନ୍ଧନଂ ସମୁପୈତି ସଃ ॥୪୧ ॥
ସତ୍ସଂଗାଦ୍ଗୁଣସଂଭୂତିରାପଦାଂ ଲୟ ଏବ ଚ ।
ସ୍ୱହିତଂ ପ୍ରାପ୍ୟତେ ସର୍ୱୈରିହ ଲୋକେ ପରତ୍ର ଚ ॥୪୨ ॥
ଇତରତ୍ସୁଲଭଂ ରାଜନ୍ସତ୍ସଂଗୋଽତୀବ ଦୁର୍ଲଭଃ ।
ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱା ପୁନର୍ୱେଧମେତି ଜ୍ଞେୟଂ ତତସ୍ତତଃ ॥୪୩ ॥
ତତଃ ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ସ୍ୱାତ୍ମନ୍ୟେବାଭିପଶ୍ୟତି ।
ଅତିପାପରତୋ ଜଂତୁସ୍ତତସ୍ତସ୍ମାତ୍ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥୪୪ ॥
ଦ୍ୱିବିଧାନ୍ୟପି କର୍ମାଣି ଜ୍ଞାନାଗ୍ନିର୍ଦହତି କ୍ଷଣାତ୍ ।
ପ୍ରସିଦ୍ଧୋଽଗ୍ନିର୍ୟଥା ସର୍ୱଂ ଭସ୍ମତାଂ ନୟତି କ୍ଷଣାତ୍ ॥୪୫ ॥
ନ ଜ୍ଞାନସମତାମେତି ପବିତ୍ରମିତରନ୍ନୃପ ।
ଆତ୍ମନ୍ୟେବାବଗଚ୍ଛନ୍ତି ଯୋଗାତ୍କାଲେନ ଯୋଗିନଃ ॥୪୬ ॥
ଭକ୍ତିମାନିନ୍ଦ୍ରିୟଜୟୀ ତତ୍ପରୋ ଜ୍ଞାନମାପ୍ନୁୟାତ୍ ।
ଲବ୍ଧ୍ୱା ତତ୍ପରମଂ ମୋକ୍ଷଂ ସ୍ୱଲ୍ପକାଲେନ ଯାତ୍ୟସୌ ॥୪୭ ॥
ଭକ୍ତିହୀନୋଽଶ୍ରଦ୍ଦଧାନଃ ସର୍ୱତ୍ର ସଂଶୟୀ ତୁ ଯଃ ।
ତସ୍ୟ ଶଂ ନାପି ବିଜ୍ଞାନମିହ ଲୋକୋଽଥ ବା ପରଃ ॥୪୮ ॥
ଆତ୍ମଜ୍ଞାନରତଂ ଜ୍ଞାନନାଶିତାଖିଲସଂଶୟମ୍ ।
ଯୋଗାସ୍ତାଖିଲକର୍ମାଣଂ ବଧ୍ନନ୍ତି ଭୂପ ତାନି ନ ॥୪୯ ॥
ଜ୍ଞାନଖଡ୍ଗପ୍ରହାରେଣ ସଂଭୂତାମଜ୍ଞତାଂ ବଲାତ୍ ।
ଛିତ୍ୱାନ୍ତଃସଂଶୟଂ ତସ୍ମାଦ୍ୟୋଗୟୁକ୍ତୋ ଭବେନ୍ନରଃ ॥୫୦ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ବିଜ୍ଞାନପ୍ରତିପାଦନୋ ନାମ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୪
॥ ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ବୈଧସଂନ୍ୟାସୟୋଗଃ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ସଂନ୍ୟସ୍ତିଶ୍ଚୈବ ଯୋଗଶ୍ଚ କର୍ମଣାଂ ବର୍ଣ୍ୟତେ ତ୍ୱୟା ।
ଉଭୟୋର୍ନିଶ୍ଚିତଂ ତ୍ୱେକଂ ଶ୍ରେୟୋ ଯଦ୍ୱଦ ମେ ପ୍ରଭୋ ॥୧ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
କ୍ରିୟାୟୋଗୋ ବିୟୋଗଶ୍ଚାପ୍ୟୁଭୌ ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ସାଧନେ ।
ତୟୋର୍ମଧ୍ୟେ କ୍ରିୟାୟୋଗସ୍ତ୍ୟାଗାତ୍ତସ୍ୟ ବିଶିଷ୍ୟତେ ॥୨ ॥
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଦୁଃଖସହୋଽଦ୍ୱେଷ୍ଟା ଯୋ ନ କାଙ୍କ୍ଷତି କିଂଚନ ।
ମୁଚ୍ୟତେ ବନ୍ଧନାତ୍ସଦ୍ୟୋ ନିତ୍ୟଂ ସଂନ୍ୟାସବାନ୍ସୁଖମ୍ ॥୩ ॥
ବଦନ୍ତି ଭିନ୍ନଫଲକୌ କର୍ମଣସ୍ତ୍ୟାଗସଂଗ୍ରହୌ ।
ମୂଢାଲ୍ପଜ୍ଞାସ୍ତୟୋରେକଂ ସଂୟୁଞ୍ଜୀତ ବିଚକ୍ଷଣଃ ॥୪ ॥
ଯଦେବ ପ୍ରାପ୍ୟତେ ତ୍ୟାଗାତ୍ତଦେବ ଯୋଗତଃ ଫଲମ୍ ।
ସଂଗ୍ରହଂ କର୍ମଣୋ ଯୋଗଂ ଯୋ ବିନ୍ଦତି ସ ବିନ୍ଦତି ॥୫ ॥
କେବଲଂ କର୍ମଣାଂ ନ୍ୟାସଂ ସଂନ୍ୟାସଂ ନ ବିଦୁର୍ବୁଧାଃ ।
କୁର୍ୱନ୍ନନିଚ୍ଛୟା କର୍ମ ଯୋଗୀ ବ୍ରହ୍ମୈବ ଜାୟତେ ॥୬ ॥
ନିର୍ମଲୋ ଯତଚିତ୍ତାତ୍ମା ଜିତଖୋ ଯୋଗତତ୍ପରଃ ।
ଆତ୍ମାନଂ ସର୍ୱଭୂତସ୍ଥଂ ପଶ୍ୟନ୍କୁର୍ୱନ୍ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥୭ ॥
ତତ୍ତ୍ୱବିଦ୍ୟୋଗୟୁକ୍ତାତ୍ମା କରୋମୀତି ନ ମନ୍ୟତେ ।
ଏକାଦଶାନୀନ୍ଦ୍ରିୟାଣି କୁର୍ୱନ୍ତି କର୍ମସଂଖ୍ୟଯା ॥୮ ॥
ତତ୍ସର୍ୱମର୍ପୟେଦ୍ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟପି କର୍ମ କରୋତି ଯଃ ।
ନ ଲିପ୍ୟତେ ପୁଣ୍ୟପାପୈର୍ଭାନୁର୍ଜଲଗତୋ ଯଥା ॥୯ ॥
କାୟିକଂ ବାଚିକଂ ବୌଦ୍ଧମୈନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମାନସଂ ତଥା ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱାଶାଂ କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ତି ଯୋଗଜ୍ଞାଶ୍ଚିତ୍ତଶୁଦ୍ଧୟେ ॥୧୦ ॥
ଯୋଗହୀନୋ ନରଃ କର୍ମ ଫଲେହୟା କରୋତ୍ୟଲମ୍ ।
ବଧ୍ୟତେ କର୍ମବୀଜୈଃ ସ ତତୋ ଦୁଃଖଂ ସମଶ୍ନୁତେ ॥୧୧ ॥
ମନସା ସକଲଂ କର୍ମ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଯୋଗୀ ସୁଖଂ ବସେତ୍ ।
ନ କୁର୍ୱନ୍କାରୟନ୍ୱାପି ନନ୍ଦନ୍ଶ୍ୱଭ୍ରେ ସୁପତ୍ତନେ ॥୧୨ ॥
ନ କ୍ରିୟା ନ ଚ କର୍ତୃତ୍ୱଂ କସ୍ୟ ଚିତ୍ସୃଜ୍ୟତେ ମୟା ।
ନ କ୍ରିୟାବୀଜସମ୍ପର୍କଃ ଶକ୍ତ୍ୟା ତତ୍କ୍ରିୟତେଽଖିଲମ୍ ॥୧୩ ॥
କସ୍ୟଚିତ୍ପୁଣ୍ୟପାପାନି ନ ସ୍ପୃଶାମି ବିଭୁର୍ନୃପ ।
ଜ୍ଞାନମୂଢା ବିମୁହ୍ୟନ୍ତେ ମୋହେନାବୃତବୁଦ୍ଧୟଃ ॥୧୪ ॥
ବିବେକେନାତ୍ମନୋଽଜ୍ଞାନଂ ଯେଷାଂ ନାଶିତମାତ୍ମନା ।
ତେଷାଂ ବିକାଶମାୟାତି ଜ୍ଞାନମାଦିତ୍ୟବତ୍ପରମ୍ ॥୧୫ ॥
ମନ୍ନିଷ୍ଠା ମଦ୍ଧିୟୋଽତ୍ୟନ୍ତଂ ମଚ୍ଚିତ୍ତା ମୟି ତତ୍ପରାଃ ।
ଅପୁନର୍ଭବମାୟାନ୍ତି ବିଜ୍ଞାନାନ୍ନାଶିତୈନସଃ ॥୧୬ ॥
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନସଂୟୁକ୍ତେ ଦ୍ୱିଜେ ଗବି ଗଜାଦିଷୁ ।
ସମେକ୍ଷଣା ମହାତ୍ମାନଃ ପଣ୍ଡିତାଃ ଶ୍ୱପଚେ ଶୁନି ॥୧୭ ॥
ବଶ୍ୟଃ ସ୍ୱର୍ଗୋ ଜଗତ୍ତେଷାଂ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତାଃ ସମେକ୍ଷଣାଃ ।
ଯତୋଽଦୋଷଂ ବ୍ରହ୍ମ ସମଂ ତସ୍ମାତ୍ତୈର୍ୱିଷୟୀକୃତମ୍ ॥୧୮ ॥
ପ୍ରିୟାପ୍ରିୟେ ପ୍ରାପ୍ୟ ହର୍ଷଦ୍ୱେଷୌ ଯେ ପ୍ରାପ୍ନୁବନ୍ତି ନ ।
ବ୍ରହ୍ମାଶ୍ରିତା ଅସଂମୂଢା ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାଃ ସମବୁଦ୍ଧୟଃ ॥୧୯ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
କିଂ ସୁଖଂ ତ୍ରିଷୁ ଲୋକେଷୁ ଦେବଗନ୍ଧର୍ୱୟୋନିଷୁ ।
ଭଗବନ୍କୃପୟା ତନ୍ମେ ବଦ ବିଦ୍ୟାବିଶାରଦ ॥୨୦ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଆନନ୍ଦମଶ୍ନୁତେଽସକ୍ତଃ ସ୍ୱାତ୍ମାରାମୋ ନିଜାତ୍ମନି ।
ଅବିନାଶି ସୁଖଂ ତଦ୍ଧି ନ ସୁଖଂ ବିଷୟାଦିଷୁ ॥୨୧ ॥
ବିଷୟୋତ୍ଥାନି ସୌଖ୍ୟାନି ଦୁଃଖାନାଂ ତାନି ହେତବଃ ।
ଉତ୍ପତ୍ତିନାଶୟୁକ୍ତାନି ତତ୍ରାସକ୍ତୋ ନ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ॥୨୨ ॥
କାରଣେ ସତି କାମସ୍ୟ କ୍ରୋଧସ୍ୟ ସହତେ ଚ ଯଃ ।
ତୌ ଜେତୁଂ ବର୍ଷ୍ମବିରହାତ୍ସ ସୁଖଂ ଚିରମଶ୍ନୁତେ ॥୨୩ ॥
ଅନ୍ତର୍ନିଷ୍ଠୋଽନ୍ତଃପ୍ରକାଶୋଽନ୍ତଃସୁଖୋଽନ୍ତାରତିର୍ଲଭେତ୍ ।
ଅସଂଦିଗ୍ଧୋଽକ୍ଷୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ୱଭୂତହିତାର୍ଥକୃତ୍ ॥୨୪ ॥
ଜେତାରଃ ଷଡ୍ରିପୂଣାଂ ଯେ ଶମିନୋ ଦମିନସ୍ତଥା ।
ତେଷାଂ ସମନ୍ତତୋ ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱାତ୍ମଜ୍ଞାନାଂ ବିଭାତ୍ୟହୋ ॥୨୫ ॥
ଆସନେଷୁ ସମାସୀନସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱେମାନ୍ୱିଷୟାନ୍ବହିଃ ।
ସଂସ୍ତଭ୍ୟ ଭୃକୁଟୀମାସ୍ତେ ପ୍ରାଣାୟାମପରାୟଣଃ ॥୨୬ ॥
ପ୍ରାଣାୟାମଂ ତୁ ସଂରୋଧଂ ପ୍ରାଣାପାନସମୁଦ୍ଭବମ୍ ।
ବଦନ୍ତି ମୁନୟସ୍ତଂ ଚ ତ୍ରିଧାଭୂତଂ ବିପଶ୍ଚିତଃ ॥୨୭ ॥
ପ୍ରମାଣଂ ଭେଦତୋ ବିଦ୍ଧି ଲଘୁମଧ୍ୟମମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଦଶଭିର୍ଦ୍ୱ୍ୟଧିକୈର୍ୱର୍ଣୈଃ ପ୍ରାଣାୟାମୋ ଲଘୁଃ ସ୍ମୃତଃ ॥୨୮ ॥
ଚତୁର୍ୱିଂଶତ୍ୟକ୍ଷରୋ ଯୋ ମଧ୍ୟମଃ ସ ଉଦାହୃତଃ ।
ଷଟ୍ତ୍ରିଂଶଲ୍ଲଘୁବର୍ଣୋ ଯ ଉତ୍ତମଃ ସୋଽଭିଧୀୟତେ ॥୨୯ ॥
ସିଂହଂ ଶାର୍ଦୂଲକଂ ବାପି ମତ୍ତେଭଂ ମୃଦୁତାଂ ଯଥା ।
ନୟନ୍ତି ପ୍ରାଣିନସ୍ତଦ୍ୱତ୍ପ୍ରାଣାପାନୌ ସୁସାଧୟେତ୍ ॥୩୦ ॥
ପୀଡୟନ୍ତି ମୃଗାସ୍ତେ ନ ଲୋକାନ୍ୱଶ୍ୟଂ ଗତା ନୃପ ।
ଦହତ୍ୟେନସ୍ତଥା ବାୟୁଃ ସଂସ୍ତବ୍ଧୋ ନ ଚ ତତ୍ତନୁମ୍ ॥୩୧ ॥
ଯଥା ଯଥା ନରଃ କଶ୍ଚିତ୍ସୋପାନାବଲିମାକ୍ରମେତ୍ ।
ତଥା ତଥା ବଶୀକୁର୍ୟାତ୍ପ୍ରାଣାପାନୌ ହି ଯୋଗବିତ୍ ॥୩୨ ॥
ପୂରକଂ କୁମ୍ଭକଂ ଚୈବ ରେଚକଂ ଚ ତତୋଽଭ୍ୟସେତ୍ ।
ଅତୀତାନାଗତଜ୍ଞାନୀ ତତଃ ସ୍ୟାଜ୍ଜଗତୀତଲେ ॥୩୩ ॥
ପ୍ରାଣାୟାମୈର୍ଦ୍ୱାଦଶଭିରୁତ୍ତମୈର୍ଧାରଣା ମତା ।
ଯୋଗସ୍ତୁ ଧାରଣେ ଦ୍ୱେ ସ୍ୟାଦ୍ୟୋଗୀଶସ୍ତେ ସଦାଭ୍ୟସେତ୍ ॥୩୪ ॥
ଏବଂ ଯଃ କୁରୁତେ ରାଜଂସ୍ତ୍ରିକାଲଜ୍ଞଃ ସ ଜାୟତେ ।
ଅନାୟାସେନ ତସ୍ୟ ସ୍ୟାଦ୍ୱଶ୍ୟଂ ଲୋକତ୍ରୟଂ ନୃପ ॥୩୫ ॥
ବ୍ରହ୍ମରୂପଂ ଜଗତ୍ସର୍ୱଂ ପଶ୍ୟତି ସ୍ୱାନ୍ତରାତ୍ମନି ।
ଏବଂ ଯୋଗଶ୍ଚ ସଂନ୍ୟାସଃ ସମାନଫଲଦାୟିନୌ ॥୩୬ ॥
ଜନ୍ତୂନାଂ ହିତକର୍ତାରଂ କର୍ମଣାଂ ଫଲଦାୟିନମ୍ ।
ମାଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମୁକ୍ତିମାପ୍ନୋତି ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟସ୍ୟେଶ୍ୱରଂ ବିଭୁମ୍ ॥୩୭ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ବୈଧସଂନ୍ୟାସୟୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୫
॥ ପଞ୍ଚମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ଯୋଗାବୃତ୍ତିପ୍ରଶଂସନଃ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଶ୍ରୌତସ୍ମାର୍ତାନି କର୍ମାଣି ଫଲଂ ନେଚ୍ଛନ୍ସମାଚରେତ୍ ।
ଶସ୍ତଃ ସ ଯୋଗୀ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଅକ୍ରିୟାଦ୍ୟୋଗମାଶ୍ରିତାତ୍ ॥୧ ॥
ଯୋଗପ୍ରାପ୍ତ୍ୟୈ ମହାବାହୋ ହେତୁଃ କର୍ମୈବ ମେ ମତମ୍ ।
ସିଦ୍ଧିୟୋଗସ୍ୟ ସଂସିଦ୍ଧ୍ୟୈ ହେତୂ ଶମଦମୌ ମତୌ ॥୨ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥାଂଶ୍ଚ ସଂକଲ୍ପ୍ୟ କୁର୍ୱନ୍ସ୍ୱସ୍ୟ ରିପୁର୍ଭବେତ୍ ।
ଏତାନନିଚ୍ଛନ୍ୟଃ କୁର୍ୱନ୍ସିଦ୍ଧିଂ ଯୋଗୀ ସ ସିଦ୍ଧ୍ୟତି ॥୩ ॥
ସୁହୃତ୍ୱେ ଚ ରିପୁତ୍ୱେ ଚ ଉଦ୍ଧାରେ ଚୈବ ବନ୍ଧନେ ।
ଆତ୍ମନୈବାତ୍ମନି ହ୍ୟାତ୍ମା ନାତ୍ମା ଭବତି କଶ୍ଚନ ॥୪ ॥
ମାନେଽପମାନେ ଦୁଃଖେ ଚ ସୁଖେଽସୁହୃଦି ସାଧୁଷୁ ।
ମିତ୍ରେଽମିତ୍ରେଽପ୍ୟୁଦାସୀନେ ଦ୍ୱେଷ୍ୟେ ଲୋଷ୍ଠେ ଚ କାଞ୍ଚନେ ॥୫ ॥
ସମୋ ଜିତାତ୍ମା ବିଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନୀନ୍ଦ୍ରିୟଜୟାବହଃ ।
ଅଭ୍ୟସେତ୍ସତତଂ ଯୋଗଂ ଯଦା ଯୁକ୍ତତମୋ ହି ସଃ ॥୬ ॥
ତପ୍ତଃ ଶ୍ରାନ୍ତୋ ବ୍ୟାକୁଲୋ ବା କ୍ଷୁଧିତୋ ବ୍ୟଗ୍ରଚିତ୍ତକଃ ।
କାଲେଽତିଶୀତେଽତ୍ୟୁଷ୍ଣେ ବାନିଲାଗ୍ନ୍ୟମ୍ବୁସମାକୁଲେ ॥୭ ॥
ସଧ୍ୱନାବତିଜୀର୍ଣେ ଗୋଃସ୍ଥାନେ ସାଗ୍ନୌ ଜଲାନ୍ତିକେ ।
କୂପକୂଲେ ଶ୍ମଶାନେ ଚ ନଦ୍ୟାଂ ଭିତ୍ତୌ ଚ ମର୍ମରେ ॥୮ ॥
ଚୈତ୍ୟେ ସବଲ୍ମିକେ ଦେଶେ ପିଶାଚାଦିସମାବୃତେ ।
ନାଭ୍ୟସେଦ୍ୟୋଗବିଦ୍ୟୋଗଂ ଯୋଗଧ୍ୟାନପରାୟଣଃ ॥୯ ॥
ସ୍ମୃତିଲୋପଶ୍ଚ ମୂକତ୍ୱଂ ବାଧିର୍ୟଂ ମନ୍ଦତା ଜ୍ୱରଃ ।
ଜଡତା ଜାୟତେ ସଦ୍ୟୋ ଦୋଷାଜ୍ଞାନାଦ୍ଧି ଯୋଗିନଃ ॥୧୦ ॥
ଏତେ ଦୋଷାଃ ପରିତ୍ୟାଜ୍ୟା ଯୋଗାଭ୍ୟସନଶାଲିନା ।
ଅନାଦରେ ହି ଚୈତେଷାଂ ସ୍ମୃତିଲୋପାଦୟୋ ଧ୍ରୁବମ୍ ॥୧୧ ॥
ନାତିଭୁଞ୍ଜନ୍ସଦା ଯୋଗୀ ନାଭୁଞ୍ଜନ୍ନାତିନିଦ୍ରିତଃ ।
ନାତିଜାଗ୍ରତ୍ସିଦ୍ଧିମେତି ଭୂପ ଯୋଗଂ ସଦାଭ୍ୟସନ୍ ॥୧୨ ॥
ସଂକଲ୍ପଜାଂସ୍ତ୍ୟଜେତ୍କାମାନ୍ନିୟତାହାରଜାଗରଃ ।
ନିୟମ୍ୟ ଖଗଣଂ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ବିରମେତ ଶନୈଃ ଶନୈଃ ॥୧୩ ॥
ତତସ୍ତତଃ କୃଷେଦେତଦ୍ୟତ୍ର ଯତ୍ରାନୁଗଚ୍ଛତି ।
ଧୃତ୍ୟାତ୍ମବଶଗଂ କୁର୍ୟାଚ୍ଚିତ୍ତଂ ଚଞ୍ଚଲମାଦୃତଃ ॥୧୪ ॥
ଏବଂ କୁର୍ୱନ୍ସଦା ଯୋଗୀ ପରାଂ ନିର୍ୱୃତିମୃଚ୍ଛତି ।
ବିଶ୍ୱସ୍ମିନ୍ନିଜମାତ୍ମାନଂ ବିଶ୍ୱଂ ଚ ସ୍ୱାତ୍ମନୀକ୍ଷତେ ॥୧୫ ॥
ଯୋଗେନ ଯୋ ମାମୁପୈତି ତମୁପୈମ୍ୟହମାଦରାତ୍ ।
ମୋଚୟାମି ନ ମୁଞ୍ଚାମି ତମହଂ ମାଂ ସ ନ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥୧୬ ॥
ସୁଖେ ସୁଖେତରେ ଦ୍ୱେଷେ କ୍ଷୁଧି ତୋଷେ ସମସ୍ତୃଷି ।
ଆତ୍ମସାମ୍ୟେନ ଭୂତାନି ସର୍ୱଗଂ ମାଂ ଚ ବେତ୍ତି ଯଃ ॥୧୭ ॥
ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତଃ ସ ଯୋଗୀନ୍ଦ୍ରଃ କେବଲଂ ମୟି ସଂଗତଃ ।
ବ୍ରହ୍ମାଦୀନାଂ ଚ ଦେବାନାଂ ସ ବନ୍ଦ୍ୟଃ ସ୍ୟାଜ୍ଜଗତ୍ରୟେ ॥୧୮ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ଦ୍ୱିବିଧୋଽପି ହି ଯୋଗୋଽୟମସଂଭାବ୍ୟୋ ହି ମେ ମତଃ ।
ଯତୋଽନ୍ତଃକରଣଂ ଦୁଷ୍ଟଂ ଚଞ୍ଚଲଂ ଦୁର୍ଗ୍ରହଂ ବିଭୋ ॥୧୯ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଯୋ ନିଗ୍ରହଂ ଦୁର୍ଗ୍ରହସ୍ୟ ମନସଃ ସମ୍ପ୍ରକଲ୍ପୟେତ୍ ।
ଘଟୀୟନ୍ତ୍ରସମାଦସ୍ମାନ୍ମୁକ୍ତଃ ସଂସୃତିଚକ୍ରକାତ୍ ॥୨୦ ॥
ବିଷୟୈଃ କ୍ରକଚୈରେତତ୍ସଂସୃଷ୍ଟଂ ଚକ୍ରକଂ ଦୃଢମ୍ ।
ଜନଶ୍ଛେତ୍ତୁଂ ନ ଶକ୍ନୋତି କର୍ମକୀଲଃ ସୁସଂବୃତମ୍ ॥୨୧ ॥
ଅତିଦୁଃଖଂ ଚ ବୈରାଗ୍ୟଂ ଭୋଗାଦ୍ୱୈତୃଷ୍ଣ୍ୟମେବ ଚ ।
ଗୁରୁପ୍ରସାଦଃ ସତ୍ସଙ୍ଗ ଉପାୟାସ୍ତଜ୍ଜୟେ ଅମୀ ॥୨୨ ॥
ଅଭ୍ୟାସାଦ୍ୱା ବଶୀକୁର୍ୟାନ୍ମନୋ ଯୋଗସ୍ୟ ସିଦ୍ଧୟେ ।
ବରେଣ୍ୟ ଦୁର୍ଲଭୋ ଯୋଗୋ ବିନାସ୍ୟ ମନସୋ ଜୟାତ୍ ॥୨୩ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ଯୋଗଭ୍ରଷ୍ଟସ୍ୟ କୋ ଲୋକଃ କା ଗତିଃ କିଂ ଫଲଂ ଭବେତ୍ ।
ବିଭୋ ସର୍ୱଜ୍ଞ ମେ ଛିନ୍ଧି ସଂଶୟଂ ବୁଦ୍ଧିଚକ୍ରଭୃତ୍ ॥୨୪ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଦିବ୍ୟଦେହଧରୋ ଯୋଗାଦ୍ଭ୍ରଷ୍ଟଃ ସ୍ୱର୍ଭୋଗମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଭୁକ୍ତ୍ୱା ଯୋଗିକୁଲେ ଜନ୍ମ ଲଭେଚ୍ଛୁଦ୍ଧିମତାଂ କୁଲେ ॥୨୫ ॥
ପୁନର୍ୟୋଗୀ ଭବତ୍ୟେଷ ସଂସ୍କାରାତ୍ପୂର୍ୱକର୍ମଜାତ୍ ।
ନ ହି ପୁଣ୍ୟକୃତାଂ କଶ୍ଚିନ୍ନରକଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟତେ ॥୨୬ ॥
ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠାତ୍ତପୋନିଷ୍ଠାତ୍କର୍ମନିଷ୍ଠାନ୍ନରାଧିପ ।
ଶ୍ରେଷ୍ଠୋ ଯୋଗୀ ଶ୍ରେଷ୍ଠତମୋ ଭକ୍ତିମାନ୍ମୟି ତେଷୁ ଯଃ ॥୨୭ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ଯୋଗାବୃତ୍ତିପ୍ରଶଂସନୋ ନାମ ପଞ୍ଚମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୬
॥ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ବୁଦ୍ଧିୟୋଗଃ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଈଦୃଶଂ ବିଦ୍ଧି ମେ ତତ୍ତ୍ୱଂ ମଦ୍ଗତେନାନ୍ତରାତ୍ମନା ।
ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମାମସନ୍ଦିଗ୍ଧଂ ବେତ୍ସି ମୋକ୍ଷ୍ୟସି ସର୍ୱଗମ୍ ॥୧ ॥
ତତ୍ତେଽହଂ ଶୃଣୁ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ଲୋକାନାଂ ହିତକାମ୍ୟଯା ।
ଅସ୍ତି ଜ୍ଞେୟଂ ଯତୋ ନାନ୍ୟନ୍ମୁକ୍ତେଶ୍ଚ ସାଧନଂ ନୃପ ॥୨ ॥
ଜ୍ଞେୟା ମତ୍ପ୍ରକୃତିଃ ପୂର୍ୱଂ ତତଃ ସ୍ୟାଂ ଜ୍ଞାନଗୋଚରଃ ।
ତତୋ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ପତ୍ତିର୍ମୟି ଜ୍ଞାତେ ନୃଣାଂ ଭବେତ୍ ॥୩ ॥
କ୍ୱନଲୌ ଖମହଙ୍କାରଃ କଂ ଚିତ୍ତଂ ଧୀସମୀରଣୌ ।
ରବୀନ୍ଦୂ ଯାଗକୃଚ୍ଚୈକାଦଶଧା ପ୍ରକୃତିର୍ମମ ॥୪ ॥
ଅନ୍ୟାଂ ମତ୍ପ୍ରକୃତିଂ ବୃଦ୍ଧା ମୁନୟଃ ସଂଗିରନ୍ତି ଚ ।
ତଥା ତ୍ରିବିଷ୍ଟପଂ ବ୍ୟାପ୍ତଂ ଜୀବତ୍ୱଂ ଗତୟାନୟା ॥୫ ॥
ଆଭ୍ୟାମୁତ୍ପାଦ୍ୟତେ ସର୍ୱଂ ଚରାଚରମୟଂ ଜଗତ୍ ।
ସଂଗାଦ୍ୱିଶ୍ୱସ୍ୟ ସଂଭୂତିଃ ପରିତ୍ରାଣଂ ଲୟୋଽପ୍ୟହମ୍ ॥୬ ॥
ତତ୍ତ୍ୱମେତନ୍ନିବୋଦ୍ଧୁଂ ମେ ଯତତେ କଶ୍ଚିଦେବ ହି ।
ବର୍ଣାଶ୍ରମବତାଂ ପୁଂସାଂ ପୁରା ଚୀର୍ଣେନ କର୍ମଣା ॥୭ ॥
ସାକ୍ଷାତ୍କରୋତି ମାଂ କଶ୍ଚିଦ୍ୟତ୍ନବତ୍ସ୍ୱପି ତେଷୁ ଚ ।
ମତ୍ତୋଽନ୍ୟନ୍ନେକ୍ଷତେ କିଂଚିନ୍ମୟି ସର୍ୱଂ ଚ ବୀକ୍ଷତେ ॥୮ ॥
କ୍ଷିତୌ ସୁଗନ୍ଧରୂପେଣ ତେଜୋରୂପେଣ ଚାଗ୍ନିଷୁ ।
ପ୍ରଭାରୂପେଣ ପୂଷ୍ଣ୍ୟବ୍ଜେ ରସରୂପେଣ ଚାପ୍ସୁ ଚ ॥୯ ॥
ଧୀତପୋବଲିନାଂ ଚାହଂ ଧୀସ୍ତପୋବଲମେବ ଚ ।
ତ୍ରିବିଧେଷୁ ବିକାରେଷୁ ମଦୁତ୍ପନ୍ନେଷ୍ୱହଂ ସ୍ଥିତଃ ॥୧୦ ॥
ନ ମାଂ ବିନ୍ଦତି ପାପୀୟାନ୍ମାୟାମୋହିତଚେତନଃ ।
ତ୍ରିବିକାରା ମୋହୟତି ପ୍ରକୃତିର୍ମେ ଜଗତ୍ତ୍ରୟମ୍ ॥୧୧ ॥
ଯୋ ମେ ତତ୍ତ୍ୱଂ ବିଜାନାତି ମୋହଂ ତ୍ୟଜତି ସୋଽଖିଲମ୍ ।
ଅନେକୈର୍ଜନ୍ମଭିଶ୍ଚୈବଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମାଂ ମୁଚ୍ୟତେ ତତଃ ॥୧୨ ॥
ଅନ୍ୟେ ନାନାବିଧାନ୍ଦେବାନ୍ଭଜନ୍ତେ ତାନ୍ୱ୍ରଜନ୍ତି ତେ ।
ଯଥା ଯଥା ମତିଂ କୃତ୍ୱା ଭଜତେ ମାଂ ଜନୋଽଖିଲଃ ॥୧୩ ॥
ତଥା ତଥାସ୍ୟ ତଂ ଭାବଂ ପୂରୟାମ୍ୟହମେବ ତମ୍ ।
ଅହଂ ସର୍ୱଂ ବିଜାନାମି ମାଂ ନ କଶ୍ଚିଦ୍ୱିବୁଧ୍ୟତେ ॥୧୪ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ବ୍ୟକ୍ତିମାପନ୍ନଂ ନ ବିଦୁଃ କାମମୋହିତାଃ ।
ନାହଂ ପ୍ରକାଶତାଂ ଯାମି ଅଜ୍ଞାନାଂ ପାପକର୍ମଣାମ୍ ॥୧୫ ॥
ଯଃ ସ୍ମୃତ୍ୱା ତ୍ୟଜତି ପ୍ରାଣମନ୍ତେ ମାଂ ଶ୍ରଦ୍ଧୟାନ୍ୱିତଃ ।
ସ ଯାତ୍ୟପୁନରାବୃତ୍ତିଂ ପ୍ରସାଦାନ୍ମମ ଭୂଭୁଜ ॥୧୬ ॥
ଯଂ ଯଂ ଦେବଂ ସ୍ମରନ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ତ୍ୟଜତି ସ୍ୱଂ କଲେବରମ୍ ।
ତତ୍ତତ୍ସାଲୋକ୍ୟମାୟାତି ତତ୍ତଦ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ନରାଧିପ ॥୧୭ ॥
ଅତଶ୍ଚାହର୍ନିଶଂ ଭୂପ ସ୍ମର୍ତବ୍ୟୋଽନେକରୂପବାନ୍ ।
ସର୍ୱେଷାମପ୍ୟହଂ ଗମ୍ୟଃ ସ୍ରୋତସାମର୍ଣବୋ ଯଥା ॥୧୮ ॥
ବ୍ରହ୍ମବିଷ୍ଣୁଶିବେନ୍ଦ୍ରାଦ୍ୟାଁଲ୍ଲୋକାନ୍ପ୍ରାପ୍ୟ ପୁନଃ ପତେତ୍ ।
ଯୋ ମାମୁପୈତ୍ୟସଂଦିଗ୍ଧଃ ପତନଂ ତସ୍ୟ ନ କ୍ୱଚିତ୍ ॥୧୯ ॥
ଅନନ୍ୟଶରଣୋ ଯୋ ମାଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ଭଜତି ଭୂମିପ ।
ଯୋଗକ୍ଷେମୌ ଚ ତସ୍ୟାହଂ ସର୍ୱଦା ପ୍ରତିପାଦୟେ ॥୨୦ ॥
ଦ୍ୱିବିଧା ଗତିରୁଦ୍ଦିଷ୍ଟା ଶୁକ୍ଲା କୃଷ୍ଣା ନୃଣାଂ ନୃପ ।
ଏକୟା ପରମଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରୟା ଯାତି ସଂସୃତିମ୍ ॥୨୧ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ବୁଦ୍ଧିୟୋଗୋ ନାମ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୭
॥ ସପ୍ତମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ଉପାସନା ଯୋଗଃ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
କା ଶୁକ୍ଲା ଗତିରୁଦ୍ଦିଷ୍ଟା କା ଚ କୃଷ୍ଣା ଗଜାନନ ।
କିଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଂସୃତିଃ କା ମେ ବକ୍ତୁମର୍ହସ୍ୟନୁଗ୍ରହାତ୍ ॥୧ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଅଗ୍ନିର୍ଜ୍ୟୋତିରହଃ ଶୁକ୍ଲା କର୍ମାର୍ହମୟନଂ ଗତିଃ ।
ଚାନ୍ଦ୍ରଂ ଜ୍ୟୋତିସ୍ତଥା ଧୂମୋ ରାତ୍ରିଶ୍ଚ ଦକ୍ଷିଣାୟନମ୍ ॥୨ ॥
କୃଷ୍ଣୈତେ ବ୍ରହ୍ମସଂସୃତ୍ୟୋରବାପ୍ତେଃ କାରଣଂ ଗତୀ ।
ଦୃଶ୍ୟାଦୃଶ୍ୟମିଦଂ ସର୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମୈବେତ୍ୟବଧାରୟ ॥୩ ॥
କ୍ଷରଂ ପଞ୍ଚାତ୍ମକଂ ବିଦ୍ଧି ତଦନ୍ତରକ୍ଷରଂ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ଉଭାଭ୍ୟାଂ ଯଦତିକ୍ରାନ୍ତଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ବିଦ୍ଧି ସନାତନମ୍ ॥୪ ॥
ଅନେକଜନ୍ମସଂଭୂତିଃ ସଂସୃତିଃ ପରିକୀର୍ତିତା ।
ସଂସୃତିଂ ପ୍ରାପ୍ନୁବନ୍ତ୍ୟେତେ ଯେ ତୁ ମାଂ ଗଣୟନ୍ତି ନ ॥୫ ॥
ଯେ ମାଂ ସମ୍ୟଗୁପାସନ୍ତେ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ପ୍ରୟାନ୍ତି ତେ ।
ଧ୍ୟାନାଦ୍ୟୈରୁପଚାରୈର୍ମାଂ ତଥା ପଞ୍ଚାମୃତାଦିଭିଃ ॥୬ ॥
ସ୍ନାନବସ୍ତ୍ରାଦ୍ୟଲଂକାରସୁଗନ୍ଧଧୂପଦୀପକୈଃ ।
ନୈବେଦ୍ୟୈଃ ଫଲତାଂବୂଲୈର୍ଦକ୍ଷିଣାଭିଶ୍ଚ ଯୋଽର୍ଚୟେତ୍ ॥୭ ॥
ଭକ୍ତ୍ୟୈକଚେତସା ଚୈବ ତସ୍ୟେଷ୍ଟଂ ପୂରୟାମ୍ୟହମ୍ ।
ଏବଂ ପ୍ରତିଦିନଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ମଦ୍ଭକ୍ତୋ ମାଂ ସମର୍ଚୟେତ୍ ॥୮ ॥
ଅଥବା ମାନସୀଂ ପୂଜାଂ କୁର୍ୱୀତ ସ୍ଥିରଚେତସା ।
ଅଥବା ଫଲପତ୍ରାଦ୍ୟୈଃ ପୁଷ୍ପମୂଲଜଲାଦିଭିଃ ॥୯ ॥
ପୂଜୟେନ୍ମାଂ ପ୍ରୟତ୍ନେନ ତତ୍ତଦିଷ୍ଟଂ ଫଲଂ ଲଭେତ୍ ।
ତ୍ରିବିଧାସ୍ୱପି ପୂଜାସୁ ଶ୍ରେୟସୀ ମାନସୀ ମତା ॥୧୦ ॥
ସାପ୍ୟୁତ୍ତମା ମତା ପୂଜାନିଚ୍ଛୟା ଯା କୃତା ମମ ।
ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଗୃହସ୍ଥୋ ବା ବାନପ୍ରସ୍ଥୋ ଯତିଶ୍ଚ ଯଃ ॥୧୧ ॥
ଏକାଂ ପୂଜାଂ ପ୍ରକୁର୍ୱାଣୋଽପ୍ୟନ୍ୟୋ ବା ସିଦ୍ଧିମୃଚ୍ଛତି ।
ମଦନ୍ୟଦେବଂ ଯୋ ଭକ୍ତ୍ୟା ଦ୍ୱିଷନ୍ମାମନ୍ୟଦେବତାମ୍ ॥୧୨ ॥
ସୋଽପି ମାମେବ ଯଜତେ ପରଂ ତ୍ୱବିଧିତୋ ନୃପ ।
ଯୋ ହ୍ୟନ୍ୟଦେବତାଂ ମାଂ ଚ ଦ୍ୱିଷନ୍ନନ୍ୟାଂ ସମର୍ଚୟେତ୍ ॥୧୩ ॥
ଯାତି କଲ୍ପସହସ୍ରଂ ସ ନିରୟାନ୍ଦୁଃଖଭାକ୍ ସଦା ।
ଭୂତଶୁଦ୍ଧିଂ ବିଧାୟାଦୌ ପ୍ରାଣାନାଂ ସ୍ଥାପନଂ ତତଃ ॥୧୪ ॥
ଆକୃଷ୍ୟ ଚେତସୋ ବୃତ୍ତିଂ ତତୋ ନ୍ୟାସଂ ଉପକ୍ରମେତ୍ ।
କୃତ୍ୱାନ୍ତର୍ମାତୃକାନ୍ୟାସଂ ବହିଶ୍ଚାଥ ଷଡଙ୍ଗକମ୍ ॥୧୫ ॥
ନ୍ୟାସଂ ଚ ମୂଲମନ୍ତ୍ରସ୍ୟ ତତୋ ଧ୍ୟାତ୍ୱା ଜପେନ୍ମନୁମ୍ ।
ସ୍ଥିରଚିତ୍ତୋ ଜପେନ୍ମନ୍ତ୍ରଂ ଯଥା ଗୁରୁମୁଖାଗତମ୍ ॥୧୬ ॥
ଜପଂ ନିବେଦ୍ୟ ଦେବାୟ ସ୍ତୁତ୍ୱା ସ୍ତୋତ୍ରୈରନେକଧା ।
ଏବଂ ମାଂ ଯ ଉପାସୀତ ସ ଲଭେନ୍ମୋକ୍ଷମବ୍ୟଯମ୍ ॥୧୭ ॥
ଯ ଉପାସନୟା ହୀନୋ ଧିଙ୍ନରୋ ବ୍ୟର୍ଥଜନ୍ମଭାକ୍ ।
ଯଜ୍ଞୋଽହମୌଷଧଂ ମନ୍ରୋଽଗ୍ନିରାଜ୍ୟଂ ଚ ହବିର୍ହୁତମ୍ ॥୧୮ ॥
ଧ୍ୟାନଂ ଧ୍ୟେୟଂ ସ୍ତୁତିଂ ସ୍ତୋତ୍ରଂ ନତିର୍ଭକ୍ତିରୁପାସନା ।
ତ୍ରୟୀଜ୍ଞେୟଂ ପବିତ୍ରଂ ଚ ପିତାମହପିତାମହଃ ॥୧୯ ॥
ଓଁକାରଃ ପାବନଃ ସାକ୍ଷୀ ପ୍ରଭୁର୍ମିତ୍ରଂ ଗତିର୍ଲୟଃ ।
ଉତ୍ପତ୍ତିଃ ପୋଷକୋ ବୀଜଂ ଶରଣଂ ବାସ ଏବ ଚ ॥୨୦ ॥
ଅସନ୍ମୃତ୍ୟୁଃ ସଦମୃତମାତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମାହମେବ ଚ ।
ଦାନଂ ହୋମସ୍ତପୋ ଭକ୍ତିର୍ଜପଃ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ ଏବ ଚ ॥୨୧ ॥
ଯଦ୍ୟତ୍କରୋତି ତତ୍ସର୍ୱଂ ସ ମେ ମୟି ନିବେଦୟେତ୍ ।
ଯୋଷିତୋଽଥ ଦୁରାଚାରାଃ ପାପାସ୍ତ୍ରୈବର୍ଣିକାସ୍ତଥା ॥୨୨ ॥
ମଦାଶ୍ରୟା ବିମୁଚ୍ୟନ୍ତେ କିଂ ମଦ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ଦ୍ୱିଜାଦୟଃ ।
ନ ବିନଶ୍ୟତି ମଦ୍ଭକ୍ତୋ ଜ୍ଞାତ୍ୱେମା ମଦ୍ୱିଭୂତୟଃ ॥୨୩ ॥
ପ୍ରଭବଂ ମେ ବିଭୂତିଶ୍ଚ ନ ଦେବା ଋଷୟୋ ବିଦୁଃ ।
ନାନାବିଭୂତିଭିରହଂ ବ୍ୟାପ୍ୟ ବିଶ୍ୱଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତଃ ॥୨୪ ॥
ଯଦ୍ୟଚ୍ଛ୍ରେଷ୍ଠତମଂ ଲୋକେ ସ ବିଭୂତିର୍ନିବୋଧ ମେ ॥୨୫ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ଉପାସନାୟୋଗୋ ନାମ ସପ୍ତମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୮
॥ ଅଷ୍ଟମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ବିଶ୍ୱରୂପଦର୍ଶନ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ଭଗବନ୍ନାରଦୋ ମହ୍ୟଂ ତବ ନାନା ବିଭୂତୟଃ ।
ଉକ୍ତବାଂସ୍ତା ଅହଂ ବେଦ ନ ସର୍ୱାଃ ସୋଽପି ବେତ୍ତି ତାଃ ॥୧ ॥
ତ୍ୱମେବ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ସର୍ୱା ବେତ୍ସି ତା ଦ୍ୱିରଦାନନ ।
ନିଜଂ ରୂପମିଦାନୀଂ ମେ ବ୍ୟାପକଂ ଚାରୁ ଦର୍ଶୟ ॥୨ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଏକସ୍ମିନ୍ମୟି ପଶ୍ୟ ତ୍ୱଂ ବିଶ୍ୱମେତଚ୍ଚରାଚରମ୍ ।
ନାନାଶ୍ଚର୍ୟାଣି ଦିବ୍ୟାନି ପୁରାଽଦୃଷ୍ଟାନି କେନଚିତ୍ ॥୩ ॥
ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁରହଂ ତେଽଦ୍ୟ ସୃଜାମି ସ୍ୱପ୍ରଭାବତଃ ।
ଚର୍ମଚକ୍ଷୁଃ କଥଂ ପଶ୍ୟେନ୍ମାଂ ବିଭୁଂ ହ୍ୟଜମବ୍ୟଯମ୍ ॥୪ ॥
କ ଉବାଚ –
ତତୋ ରାଜା ବରେଣ୍ୟଃ ସ ଦିବ୍ୟଚକ୍ଷୁରବୈକ୍ଷତ ।
ଈଶିତୁଃ ପରମଂ ରୂପଂ ଗଜାସ୍ୟସ୍ୟ ମହାଦ୍ଭୁତମ୍ ॥୫ ॥
ଅସଂଖ୍ୟବକ୍ତ୍ରଂ ଲଲିତମସଂଖ୍ୟାଂଘ୍ରିକରଂ ମହତ୍ ।
ଅନୁଲିପ୍ତଂ ସୁଗନ୍ଧେନ ଦିବ୍ୟଭୂଷାମ୍ବରସ୍ରଜମ୍ ॥୬ ॥
ଅସଂଖ୍ୟନୟନଂ କୋଟିସୂର୍ୟରଶ୍ମିଧୃତାୟୁଧମ୍ ।
ତଦ୍ୱର୍ଷ୍ମଣି ତ୍ରୟୋ ଲୋକା ଦୃଷ୍ଟାସ୍ତେନ ପୃଥଗ୍ୱିଧାଃ ॥୭ ॥
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱୈଶ୍ୱରଂ ପରଂ ରୂପଂ ପ୍ରଣମ୍ୟ ସ ନୃପୋଽବ୍ରବୀତ୍ ।
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ବୀକ୍ଷେଽହଂ ତବ ଦେହେଽସ୍ମିନ୍ଦେବାନୃଷିଗଣାନ୍ପିତୄନ୍ ॥୮ ॥
ପାତାଲାନାଂ ସମୁଦ୍ରାଣାଂ ଦ୍ୱୀପାନାଂ ଚୈବ ଭୂଭୃତାମ୍ ।
ମହର୍ଷୀଣାଂ ସପ୍ତକଂ ଚ ନାନାର୍ଥୈଃ ସଂକୁଲଂ ବିଭୋ ॥୯ ॥
ଭୁବୋଽନ୍ତରିକ୍ଷସ୍ୱର୍ଗାଂଶ୍ଚ ମନୁଷ୍ୟୋରଗରାକ୍ଷସାନ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାବିଷ୍ଣୁମହେଶେନ୍ଦ୍ରାନ୍ଦେବାନ୍ଜନ୍ତୂନନେକଧା ॥୧୦ ॥
ଅନାଦ୍ୟନନ୍ତଂ ଲୋକାଦିମନନ୍ତଭୁଜଶୀର୍ଷକମ୍ ।
ପ୍ରଦୀପ୍ତାନଲସଂକାଶମପ୍ରମେୟଂ ପୁରାତନମ୍ ॥୧୧ ॥
କିରୀଟକୁଣ୍ଡଲଧରଂ ଦୁର୍ନିରୀକ୍ଷ୍ୟଂ ମୁଦାବହମ୍ ।
ଏତାଦୃଶଂ ଚ ବୀକ୍ଷେ ତ୍ୱାଂ ବିଶାଲବକ୍ଷସଂ ପ୍ରଭୁମ୍ ॥୧୨ ॥
ସୁରବିଦ୍ୟାଧରୈର୍ୟକ୍ଷୈଃ କିନ୍ନରୈର୍ମୁନିମାନୁଷୈଃ ।
ନୃତ୍ୟଦ୍ଭିରପ୍ସରୋଭିଶ୍ଚ ଗନ୍ଧର୍ୱୈର୍ଗାନତତ୍ପରୈଃ ॥୧୩ ॥
ବସୁରୁଦ୍ରାଦିତ୍ୟଗଣୈଃ ସିଦ୍ଧୈଃ ସାଧ୍ୟୈର୍ମୁଦା ଯୁତୈଃ ।
ସେବ୍ୟମାନଂ ମହାଭକ୍ତ୍ୟା ବୀକ୍ଷ୍ୟମାଣଂ ସୁବିସ୍ମିତୈଃ ॥୧୪ ॥
ବେତ୍ତାରମକ୍ଷରଂ ବେଦ୍ୟଂ ଧର୍ମଗୋପ୍ତାରମୀଶ୍ୱରମ୍ ।
ପାତାଲାନି ଦିଶଃ ସ୍ୱର୍ଗାନ୍ଭୁବଂ ବ୍ୟାପ୍ୟାଽଖିଲଂ ସ୍ଥିତମ୍ ॥୧୫ ॥
ଭୀତା ଲୋକାସ୍ତଥା ଚାହମେବଂ ତ୍ୱାଂ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ରୂପିଣମ୍ ।
ନାନାଦଂଷ୍ଟ୍ରାକରାଲଂ ଚ ନାନାବିଦ୍ୟାବିଶାରଦମ୍ ॥୧୬ ॥
ପ୍ରଲୟାନଲଦୀପ୍ତାସ୍ୟଂ ଜଟିଲଂ ଚ ନଭଃସ୍ପୃଶମ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଗଣେଶ ତେ ରୂପମହଂ ଭ୍ରାନ୍ତ ଇବାଭବମ୍ ॥୧୭ ॥
ଦେବା ମନୁଷ୍ୟନାଗାଦ୍ୟାଃ ଖଲାସ୍ତ୍ୱଦୁଦରେଶୟାଃ ।
ନାନାୟୋନିଭୁଜଶ୍ଚାନ୍ତେ ତ୍ୱୟ୍ୟେବ ପ୍ରବିଶନ୍ତି ଚ ॥୧୮ ॥
ଅବ୍ଧେରୁତ୍ପଦ୍ୟମାନାସ୍ତେ ଯଥାଜୀମୂତବିନ୍ଦବଃ ।
ତ୍ୱମିନ୍ଦ୍ରୋଽଗ୍ନିର୍ୟମଶ୍ଚୈବ ନିରୃତିର୍ୱରୁଣୋ ମରୁତ୍ ॥୧୯ ॥
ଗୁହ୍ୟକେଶସ୍ତଥେଶାନଃ ସୋମଃ ସୂର୍ୟୋଽଖିଲଂ ଜଗତ୍ ।
ନମାମି ତ୍ୱାମତଃ ସ୍ୱାମିନ୍ପ୍ରସାଦଂ କୁରୁ ମେଽଧୁନା ॥୨୦ ॥
ଦର୍ଶୟସ୍ୱ ନିଜଂ ରୂପଂ ସୌମ୍ୟଂ ଯତ୍ପୂର୍ୱମୀକ୍ଷିତମ୍ ।
କୋ ବେଦ ଲୀଲାସ୍ତେ ଭୂମନ୍ କ୍ରିୟମାଣା ନିଜେଚ୍ଛୟା ॥୨୧ ॥
ଅନୁଗ୍ରହାନ୍ମୟା ଦୃଷ୍ଟମୈଶ୍ୱରଂ ରୂପମୀଦୃଶମ୍ ।
ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁର୍ୟତୋ ଦତ୍ତଂ ପ୍ରସନ୍ନେନ ତ୍ୱୟା ମମ ॥୨୨ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ନେଦଂ ରୂପଂ ମହାବାହୋ ମମ ପଶ୍ୟନ୍ତ୍ୟଯୋଗିନଃ ।
ସନକାଦ୍ୟା ନାରଦାଦ୍ୟାଃ ପଶ୍ୟନ୍ତି ମଦନୁଗ୍ରହାତ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଚତୁର୍ୱେଦାର୍ଥତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାଃ ସର୍ୱଶାସ୍ତ୍ରବିଶାରଦାଃ ।
ଯଜ୍ଞଦାନତପୋନିଷ୍ଠା ନ ମେ ରୂପଂ ବିଦନ୍ତି ତେ ॥୨୪ ॥
ଶକ୍ୟୋଽହଂ ବୀକ୍ଷିତୁଂ ଜ୍ଞାତୁଂ ପ୍ରବେଷ୍ଟୁଂ ଭକ୍ତିଭାବତଃ ।
ତ୍ୟଜ ଭୀତିଂ ଚ ମୋହଂ ଚ ପଶ୍ୟ ମାଂ ସୌମ୍ୟରୂପିଣମ୍ ॥୨୫ ॥
ମଦ୍ଭକ୍ତୋ ମତ୍ପରଃ ସର୍ୱସଂଗହୀନୋ ମଦର୍ଥକୃତ୍ ।
ନିଷ୍କ୍ରୋଧଃ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ସମୋ ମାମେତି ଭୂଭୁଜ ॥୨୬ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ବିଶ୍ୱରୂପଦର୍ଶନୋ ନାମାଷ୍ଟମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୯
॥ ନବମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞେୟବିବେକୟୋଗଃ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
ଅନନ୍ୟଭାବସ୍ତ୍ୱାଂ ସମ୍ୟଙ୍ମୂର୍ତିମନ୍ତମୁପାସତେ ।
ଯୋଽକ୍ଷରଂ ପରମବ୍ୟକ୍ତଂ ତୟୋଃ କସ୍ତେ ମତୋଽଧିକଃ ॥୧ ॥
ଅସି ତ୍ୱଂ ସର୍ୱବିତ୍ସାକ୍ଷୀ ଭୂତଭାବନ ଈଶ୍ୱରଃ ।
ଅତସ୍ତ୍ୱାଂ ପରିପୃଚ୍ଛାମି ବଦ ମେ କୃପୟା ବିଭୋ ॥୨ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଯୋ ମାଂ ମୂର୍ତିଧରଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ପରିସେବତେ ।
ସ ମେ ମାନ୍ୟୋଽନନ୍ୟଭକ୍ତିର୍ନିୟୁଜ୍ୟ ହୃଦୟଂ ମୟି ॥୩ ॥
ଖଗଣଂ ସ୍ୱବଶଂ କୃତ୍ୱାଖିଲଭୂତହିତାର୍ଥକୃତ୍ ।
ଧ୍ୟେୟମକ୍ଷରମବ୍ୟକ୍ତଂ ସର୍ୱଗଂ କୂଟଗଂ ସ୍ଥିରମ୍ ॥୪ ॥
ସୋଽପି ମାମେତ୍ୟନିର୍ଦେଶ୍ୟଂ ମତ୍ପରୋ ଯ ଉପାସତେ ।
ସଂସାରସାଗରାଦସ୍ମାଦୁଦ୍ଧରାମି ତମପ୍ୟହମ୍ ॥୫ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତୋପାସନାଦ୍ଦୁଃଖମଧିକଂ ତେନ ଲଭ୍ୟତେ ।
ବ୍ୟକ୍ତସ୍ୟୋପାସନାତ୍ସାଧ୍ୟଂ ତଦେବାବ୍ୟକ୍ତଭକ୍ତିତଃ ॥୬ ॥
ଭକ୍ତିଶ୍ଚୈବାଦରଶ୍ଚାତ୍ର କାରଣଂ ପରମଂ ମତମ୍ ।
ସର୍ୱେଷାଂ ବିଦୁଷାଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠୋ ହ୍ୟକିଂଚିଜ୍ଜ୍ଞୋଽପି ଭକ୍ତିମାନ୍ ॥୭ ॥
ଭଜନ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ବିହୀନୋ ଯଃ ସ ଚାଣ୍ଡାଲୋଽଭିଧୀୟତେ ।
ଚାଣ୍ଡାଲୋଽପି ଭଜନ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ବ୍ରାହ୍ମଣେଭ୍ୟୋଽଧିକୋ ମତଃ ॥୮ ॥
ଶୁକାଦ୍ୟାଃ ସନକାଦ୍ୟାଶ୍ଚ ପୁରା ମୁକ୍ତା ହି ଭକ୍ତିତଃ ।
ଭକ୍ତ୍ୟୈବ ମାମନୁପ୍ରାପ୍ତା ନାରଦାଦ୍ୟାଶ୍ଚିରାୟୁଷଃ ॥୯ ॥
ଅତୋ ଭକ୍ତ୍ୟା ମୟି ମନୋ ବିଧେହି ବୁଦ୍ଧିମେବ ଚ ।
ଭକ୍ତ୍ୟା ଯଜସ୍ୱ ମାଂ ରାଜଂସ୍ତତୋ ମାମେବ ଯାସ୍ୟସି ॥୧୦ ॥
ଅସମର୍ଥୋଽର୍ପିତୁଂ ସ୍ୱାନ୍ତଂ ଏବଂ ମୟି ନରାଧିପ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ଚେ ଯୋଗେନ ତତୋ ଗନ୍ତୁଂ ଯତସ୍ୱ ମାମ୍ ॥୧୧ ॥
ତତ୍ରାପି ତ୍ୱମଶକ୍ତଶ୍ଚେତ୍କୁରୁ କର୍ମ ମଦର୍ପଣମ୍ ।
ମାମନୁଗ୍ରହତଶ୍ଚୈବଂ ପରାଂ ନିର୍ୱୃତିମେଷ୍ୟସି ॥୧୨ ॥
ଅଥୈତଦପ୍ୟନୁଷ୍ଠାତୁଂ ନ ଶକ୍ତୋଽସି ତଦା କୁରୁ ।
ପ୍ରୟତ୍ନତଃ ଫଲତ୍ୟାଗଂ ତ୍ରିବିଧାନାଂ ହି କର୍ମଣାମ୍ ॥୧୩ ॥
ଶ୍ରେୟସୀ ବୁଦ୍ଧିରାବୃତ୍ତେସ୍ତତୋ ଧ୍ୟାନଂ ପରଂ ମତମ୍ ।
ତତୋଽଖିଲପରିତ୍ୟାଗସ୍ତତଃ ଶାନ୍ତିର୍ଗରୀୟସୀ ॥୧୪ ॥
ନିରହଂମମତାବୁଦ୍ଧିରଦ୍ୱେଷଃ ଶରଣଃ ସମଃ ।
ଲାଭାଲାଭେ ସୁଖେ ଦୁଃଖେ ମାନାମାନେ ସ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୫ ॥
ଯଂ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ନ ଭୟଂ ଯାତି ଜନସ୍ତସ୍ମାନ୍ନ ଚ ସ୍ୱୟମ୍ ।
ଉଦ୍ୱେଗଭୀଃ କୋପମୁଦ୍ଭୀରହିତୋ ଯଃ ସ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୬ ॥
ରିପୌ ମିତ୍ରେଽଥ ଗର୍ହାୟାଂ ସ୍ତୁତୌ ଶୋକେ ସମଃ ସମୁତ୍ ।
ମୌନୀ ନିଶ୍ଚଲଧୀଭକ୍ତିରସଂଗଃ ସ ଚ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୭ ॥
ସଂଶୀଲୟତି ଯଶ୍ଚୈନମୁପଦେଶଂ ମୟା କୃତମ୍ ।
ସ ବନ୍ଦ୍ୟଃ ସର୍ୱଲୋକେଷୁ ମୁକ୍ତାତ୍ମା ମେ ପ୍ରିୟଃ ସଦା ॥୧୮ ॥
ଅନିଷ୍ଟାପ୍ତୌ ଚ ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟୀଷ୍ଟପ୍ରାପ୍ତୌ ଚ ନ ତୁଷ୍ୟତି ।
କ୍ଷେତ୍ରତଜ୍ଜ୍ଞୌ ଚ ଯୋ ବେତ୍ତି ସମେ ପ୍ରିୟତମୋ ଭବେତ୍ ॥୧୯ ॥
ବରେଣ୍ୟ ଉବାଚ –
କିଂ କ୍ଷେତ୍ରଂ କଶ୍ଚ ତଦ୍ୱେତ୍ତି କିଂ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ଗଜାନନ ।
ଏତଦାଚକ୍ଷ୍ୱ ମହ୍ୟଂ ତ୍ୱଂ ପୃଚ୍ଛତେ କରୁଣାମ୍ବୁଧେ ॥୨୦ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ପଞ୍ଚ ଭୂତାନି ତନ୍ମାତ୍ରାଃ ପଞ୍ଚ କର୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ଅହଂକାରୋ ମନୋ ବୁଦ୍ଧିଃ ପଞ୍ଚ ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ॥୨୧ ॥
ଇଚ୍ଛାବ୍ୟକ୍ତଂ ଧୃତିଦ୍ୱେଷୌ ସୁଖଦୁଃଖେ ତଥୈବ ଚ ।
ଚେତନାସହିତଶ୍ଚାୟଂ ସମୂହଃ କ୍ଷେତ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥୨୨ ॥
ତଜ୍ଜ୍ଞଂ ତ୍ୱଂ ବିଦ୍ଧି ମାଂ ଭୂପ ସର୍ୱାନ୍ତର୍ୟାମିଣଂ ବିଭୁମ୍ ।
ଅୟଂ ସମୂହୋଽହଂ ଚାପି ଯଜ୍ଜ୍ଞାନବିଷୟୌ ନୃପ ॥୨୩ ॥
ଆର୍ଜବଂ ଗୁରୁଶୁଶ୍ରୂଷା ବିରକ୍ତିଶ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥତଃ ।
ଶୌଚଂ କ୍ଷାନ୍ତିରଦମ୍ଭଶ୍ଚ ଜନ୍ମାଦିଦୋଷବୀକ୍ଷଣମ୍ ॥୨୪ ॥
ସମଦୃଷ୍ଟିର୍ଦୃଢା ଭକ୍ତିରେକାନ୍ତିତ୍ୱଂ ଶମୋ ଦମଃ ।
ଏତୈର୍ୟଚ୍ଚ ଯୁତଂ ଜ୍ଞାନଂ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ବିଦ୍ଧି ବାହୁଜ ॥୨୫ ॥
ତଜ୍ଜ୍ଞାନବିଷୟଂ ରାଜନ୍ବ୍ରବୀମି ତ୍ୱଂ ଶୃଣୁଷ୍ୱ ମେ ।
ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱୈତି ଚ ନିର୍ୱାଣଂ ମୁକ୍ତ୍ୱା ସଂସୃତିସାଗରମ୍ ॥୨୬ ॥
ଯଦନାଦୀନ୍ଦ୍ରିୟୈର୍ହୀନଂ ଗୁଣଭୁଗ୍ଗୁଣବର୍ଜିତମ୍ ।
ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ସଦସଦ୍ଭିନ୍ନମିନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥାବଭାସକମ୍ ॥ ୨୭ ॥
ବିଶ୍ୱଭୃଚ୍ଚାଖିଲବ୍ୟାପି ତ୍ୱେକଂ ନାନେବ ଭାସତେ ।
ବାହ୍ୟାଭ୍ୟନ୍ତରତଃ ପୂର୍ଣମସଂଗଂ ତମସଃ ପରମ୍ ॥୨୮ ॥
ଦୁର୍ଜ୍ଞେୟଂ ଚାତିସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ୱାଦ୍ଦୀପ୍ତାନାମପି ଭାସକମ୍ ।
ଜ୍ଞେୟମେତାଦୃଶଂ ବିଦ୍ଧି ଜ୍ଞାନଗମ୍ୟଂ ପୁରାତନମ୍ ॥୨୯ ॥
ଏତଦେବ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞେୟମାତ୍ମା ପରୋଽବ୍ୟଯଃ ।
ଗୁଣାନ୍ପ୍ରକୃତିଜାନ୍ଭୁଙ୍କ୍ତେ ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତେଃ ପରଃ ॥୩୦ ॥
ଗୁଣୈସ୍ତ୍ରିଭିରିୟଂ ଦେହେ ବଧ୍ନାତି ପୁରୁଷଂ ଦୃଢମ୍ ।
ଯଦା ପ୍ରକାଶଃ ଶାନ୍ତିଶ୍ଚ ବୃଦ୍ଧେ ସତ୍ତ୍ୱଂ ତଦାଧିକମ୍ ॥୩୧ ॥
ଲୋଭୋଽଶମଃ ସ୍ପୃହାରମ୍ଭଃ କର୍ମଣାଂ ରଜସୋ ଗୁଣଃ ।
ମୋହୋଽପ୍ରବୃତ୍ତିଶ୍ଚାଜ୍ଞାନଂ ପ୍ରମାଦସ୍ତମସୋ ଗୁଣଃ ॥୩୨ ॥
ସତ୍ତ୍ୱାଧିକଃ ସୁଖଂ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମସଂଗଂ ରଜୋଽଧିକଃ ।
ତମୋଽଧିକଶ୍ଚ ଲଭତେ ନିଦ୍ରାଲସ୍ୟଂ ସୁଖେତରତ୍ ॥୩୩ ॥
ଏଷୁ ତ୍ରିଷୁ ପ୍ରବୃଦ୍ଧେଷୁ ମୁକ୍ତିସଂସୃତିଦୁର୍ଗତୀଃ ।
ପ୍ରୟାନ୍ତି ମାନବା ରାଜଂସ୍ତସ୍ମାତ୍ସତ୍ତ୍ୱୟୁତୋ ଭବ ॥୩୪ ॥
ତତଶ୍ଚ ସର୍ୱଭାବେନ ଭଜ ତ୍ୱଂ ମାଂ ନରେଶ୍ୱର ।
ଭକ୍ତ୍ୟା ଚାବ୍ୟଭିଚାରିଣ୍ୟା ସର୍ୱତ୍ରୈବ ଚ ସଂସ୍ଥିତମ୍ ॥୩୫ ॥
ଅଗ୍ନୌ ସୂର୍ୟେ ତଥା ସୋମେ ଯଚ୍ଚ ତାରାସୁ ସଂସ୍ଥିତମ୍ ।
ବିଦୁଷି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ତେଜୋ ବିଦ୍ଧି ତନ୍ମାମକଂ ନୃପ ॥୩୬ ॥
ଅହମେବାଖିଲଂ ବିଶ୍ୱଂ ସୃଜାମି ବିସୃଜାମି ଚ ।
ଔଷଧୀସ୍ତେଜସା ସର୍ୱା ବିଶ୍ୱଂ ଚାପ୍ୟାୟଯାମ୍ୟହମ୍ ॥୩୭ ॥
ସର୍ୱେନ୍ଦ୍ରିୟାଣ୍ୟଧିଷ୍ଠାୟ ଜାଠରଂ ଚ ଧନଂଜୟମ୍ ।
ଭୁନଜ୍ମି ଚାଖିଲାନ୍ଭୋଗାନ୍ପୁଣ୍ୟପାପବିବର୍ଜିତଃ ॥୩୮ ॥
ଅହଂ ବିଷ୍ଣୁଶ୍ଚ ରୁଦ୍ରଶ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମା ଗୌରୀ ଗଣେଶ୍ୱରଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରାଦ୍ୟା ଲୋକପାଲାଶ୍ଚ ମମୈବାଂଶସମୁଦ୍ଭବାଃ ॥୩୯ ॥
ଯେନ ଯେନ ହି ରୂପେଣ ଜନୋ ମାଂ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ତଥା ତଥା ଦର୍ଶୟାମି ତସ୍ମୈ ରୂପଂ ସୁଭକ୍ତିତଃ ॥୪୦ ॥
ଇତି କ୍ଷେତ୍ରଂ ତଥା ଜ୍ଞାତା ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ମୟେରିତମ୍ ।
ଅଖିଲଂ ଭୂପତେ ସମ୍ୟଗୁପପନ୍ନାୟ ପୃଚ୍ଛତେ ॥୪୧ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞେୟବିବେକୟୋଗୋ ନାମ ନବମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୧୦
॥ ଦଶମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ଉପଦେଶୟୋଗଃ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ଦୈବ୍ୟାସୁରୀ ରାକ୍ଷସୀ ଚ ପ୍ରକୃତିସ୍ତ୍ରିବିଧା ନୃଣାମ୍ ।
ତାସାଂ ଫଲାନି ଚିନ୍ହାନି ସଂକ୍ଷେପାତ୍ତେଽଧୁନା ବ୍ରୁବେ ॥୧ ॥
ଆଦ୍ୟା ସଂସାଧୟେନ୍ମୁକ୍ତିଂ ଦ୍ୱେ ପରେ ବନ୍ଧନଂ ନୃପ ।
ଚିନ୍ହଂ ବ୍ରବୀମି ଚାଦ୍ୟାୟାସ୍ତନ୍ମେ ନିଗଦତଃ ଶୃଣୁ ॥୨ ॥
ଅପୈଶୂନ୍ୟଂ ଦୟାଽକ୍ରୋଧଶ୍ଚାପଲ୍ୟଂ ଧୃତିରାର୍ଜବମ୍ ।
ତେଜୋଽଭୟମହିଂସା ଚ କ୍ଷମା ଶୌଚମମାନିତା ॥୩ ॥
ଇତ୍ୟାଦି ଚିନ୍ହମାଦ୍ୟାୟା ଆସୁର୍ୟାଃ ଶୃଣୁ ସାଂପ୍ରତମ୍ ।
ଅତିବାଦୋଽଭିମାନଶ୍ଚ ଦର୍ପୋ ଜ୍ଞାନଂ ସକୋପତା ॥୪ ॥
ଆସୁର୍ୟା ଏବମାଦ୍ୟାନି ଚିନ୍ହାନି ପ୍ରକୃତେର୍ନୃପ ।
ନିଷ୍ଠୁରତ୍ୱଂ ମଦୋ ମୋହୋଽହଂକାରୋ ଗର୍ୱ ଏବ ଚ ॥୫ ॥
ଦ୍ୱେଷୋ ହିଂସାଽଦୟା କ୍ରୋଧ ଔଦ୍ଧତ୍ୟଂ ଦୁର୍ୱିନୀତତା ।
ଆଭିଚାରିକକର୍ତୃତ୍ୱଂ କ୍ରୂରକର୍ମରତିସ୍ତଥା ॥୬ ॥
ଅବିଶ୍ୱାସଃ ସତାଂ ବାକ୍ୟେଽଶୁଚିତ୍ୱଂ କର୍ମହୀନତା ।
ନିନ୍ଦକତ୍ୱଂ ଚ ବେଦାନାଂ ଭକ୍ତାନାମସୁରଦ୍ୱିଷାମ୍ ॥୭ ॥
ମୁନିଶ୍ରୋତ୍ରିୟବିପ୍ରାଣାଂ ତଥା ସ୍ମୃତିପୁରାଣୟୋଃ ।
ପାଖଣ୍ଡବାକ୍ୟେ ବିଶ୍ୱାସଃ ସଂଗତିର୍ମଲିନାନ୍ମନାମ୍ ॥୮ ॥
ସଦମ୍ଭକର୍ମକର୍ତୃତ୍ୱଂ ସ୍ପୃହା ଚ ପରବସ୍ତୁଷୁ ।
ଅନେକକାମନାବତ୍ତ୍ୱଂ ସର୍ୱଦାଽନୃତଭାଷଣମ୍ ॥୯ ॥
ପରୋତ୍କର୍ଷାସହିଷ୍ଣୁତ୍ୱଂ ପରକୃତ୍ୟପରାହତିଃ ।
ଇତ୍ୟାଦ୍ୟା ବହବଶ୍ଚାନ୍ୟେ ରାକ୍ଷସ୍ୟାଃ ପ୍ରକୃତେର୍ଗୁଣାଃ ॥୧୦ ॥
ପୃଥିବ୍ୟାଂ ସ୍ୱର୍ଗଲୋକେ ଚ ପରିବୃତ୍ୟ ବସନ୍ତି ତେ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତିରହିତା ଲୋକା ରାକ୍ଷସୀଂ ପ୍ରକୃତିଂ ଶ୍ରିତାଃ ॥୧୧ ॥
ତାମସୀଂ ଯେ ଶ୍ରିତା ରାଜନ୍ୟାନ୍ତି ତେ ରୌରବଂ ଧ୍ରୁବମ୍ ।
ଅନିର୍ୱାଚ୍ୟଂ ଚ ତେ ଦୁଃଖଂ ଭୁଞ୍ଜତେ ତତ୍ର ସଂସ୍ଥିତାଃ ॥୧୨ ।
ଦୈବାନ୍ନିଃସୃତ୍ୟ ନରକାଜ୍ଜାୟନ୍ତେ ଭୁବି କୁବ୍ଜକାଃ ।
ଜାତ୍ୟନ୍ଧାଃ ପଙ୍ଗବୋ ଦୀନା ହୀନଜାତିଷୁ ତେ ନୃପ ॥୧୩ ॥
ପୁନଃ ପାପସମାଚାରା ମୟ୍ୟଭକ୍ତାଃ ପତନ୍ତି ତେ ।
ଉତ୍ପତନ୍ତି ହି ମଦ୍ଭକ୍ତା ଯାଂ କାଂଚିଦ୍ୟୋନିମାଶ୍ରିତାଃ ॥୧୪ ॥
ଲଭନ୍ତେ ସ୍ୱର୍ଗତିଂ ଯଜ୍ଞୈରନ୍ୟୈର୍ଧର୍ମଶ୍ଚ ଭୂମିପ ।
ସୁଲଭାସ୍ତାଃ ସକାମାନାଂ ମୟି ଭକ୍ତିଃ ସୁଦୁର୍ଲଭା ॥୧୫ ॥
ବିମୂଢା ମୋହଜାଲେନ ବଦ୍ଧାଃ ସ୍ୱେନ ଚ କର୍ମଣା ।
ଅହଂ ହନ୍ତା ଅହଂ କର୍ତା ଅହଂ ଭୋକ୍ତେତି ବାଦିନଃ ॥୧୬ ॥
ଅହମେବେଶ୍ୱରଃ ଶାସ୍ତା ଅହଂ ବେତ୍ତା ଅହଂ ସୁଖୀ ।
ଏତାଦୃଶୀ ମତିର୍ନୄଣାମଧଃ ପାତୟତୀହ ତାନ୍ ॥୧୭ ॥
ତସ୍ମାଦେତତ୍ସମୁତ୍ସୃଜ୍ୟ ଦୈବୀଂ ପ୍ରକୃତିମାଶ୍ରୟ ।
ଭକ୍ତିଂ କୁରୁ ମଦୀୟାଂ ତ୍ୱମନିଶଂ ଦୃଢଚେତସା ॥୧୮ ॥
ସାପି ଭକ୍ତିସ୍ତ୍ରିଧା ରାଜନ୍ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ରାଜସୀତରା ।
ଯଦ୍ଦେବାନ୍ଭଜତେ ଭକ୍ତ୍ୟା ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ସା ମତା ଶୁଭା ॥୧୯ ॥
ରାଜସୀ ସା ତୁ ବିଜ୍ଞେୟା ଭକ୍ତିର୍ଜନ୍ମମୃତିପ୍ରଦା ।
ଯଦ୍ୟକ୍ଷାଂଶ୍ଚୈବ ରକ୍ଷାଂସି ଯଜନ୍ତେ ସର୍ୱଭାବତଃ ॥୨୦ ॥
ବେଦେନାବିହିତଂ କ୍ରୂରଂ ସାହଂକାରଂ ସଦମ୍ଭକମ୍ ।
ଭଜନ୍ତେ ପ୍ରେତଭୂତାଦୀନ୍କର୍ମ କୁର୍ୱନ୍ତି କାମୁକମ୍ ॥୨୧ ॥
ଶୋଷୟନ୍ତୋ ନିଜଂ ଦେହମନ୍ତଃସ୍ଥଂ ମାଂ ଦୃଢାଗ୍ରହାଃ ।
ତାମସ୍ୟେତାଦୃଶୀ ଭକ୍ତିର୍ନୃଣାଂ ସା ନିରୟପ୍ରଦା ॥୨୨ ॥
କାମୋ ଲୋଭସ୍ତଥା କ୍ରୋଧୋ ଦମ୍ଭଶ୍ଚତ୍ୱାର ଇତ୍ୟମୀ ।
ମହାଦ୍ୱାରାଣି ବୀଚୀନାଂ ତସ୍ମାଦେତାଂସ୍ତୁ ବର୍ଜୟେତ୍ ॥୨୩ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ଉପଦେଶୟୋଗୋ ନାମ ଦଶମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୧୧
॥ ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ତ୍ରିବିଧବସ୍ତୁବିବେକନିରୂପଣମ୍ ॥
ଶ୍ରୀଗଜାନନ ଉବାଚ –
ତପୋଽପି ତ୍ରିବିଧଂ ରାଜନ୍କାୟିକାଦିପ୍ରଭେଦତଃ ।
ଋଜୁତାର୍ଜବଶୌଚାନି ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମହିଂସନମ୍ ॥୧ ॥
ଗୁରୁବିଜ୍ଞଦ୍ୱିଜାତୀନାଂ ପୂଜନଂ ଚାସୁରଦ୍ୱିଷାମ୍ ।
ସ୍ୱଧର୍ମପାଲନଂ ନିତ୍ୟଂ କାୟିକଂ ତପ ଈଦୃଶମ୍ ॥୨ ॥
ମର୍ମାସ୍ପୃକ୍ଚ ପ୍ରିୟଂ ବାକ୍ୟମନୁଦ୍ୱେଗଂ ହିତଂ ଋତମ୍ ।
ଅଧୀତିର୍ୱେଦଶାସ୍ତ୍ରାଣାଂ ବାଚିକଂ ତପ ଈଦୃଶମ୍ ॥୩ ॥
ଅନ୍ତଃପ୍ରସାଦଃ ଶାନ୍ତତ୍ୱଂ ମୌନମିନ୍ଦ୍ରିୟନିଗ୍ରହଃ ।
ନିର୍ମଲାଶୟତା ନିତ୍ୟଂ ମାନସଂ ତପ ଈଦୃଶମ୍ ॥୪ ॥
ଅକାମତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଚ ଯତ୍ତପଃ ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ଚ ତତ୍ ।
ଋଧ୍ୟୈ ସତ୍କାରପୂଜାର୍ଥଂ ସଦମ୍ଭଂ ରାଜସଂ ତପଃ ॥୫ ॥
ତଦସ୍ଥିରଂ ଜନ୍ମମୃତୀ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି ନ ସଂଶୟଃ ।
ପରାତ୍ମପୀଡକଂ ଯଚ୍ଚ ତପସ୍ତାମସମୁଚ୍ୟତେ ॥୬ ॥
ବିଧିବାକ୍ୟପ୍ରମାଣାର୍ଥଂ ସତ୍ପାତ୍ରେ ଦେଶକାଲତଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଦୀୟମାନଂ ଯଦ୍ଦାନଂ ତତ୍ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ମତମ୍ ॥୭ ॥
ଉପକାରଂ ଫଲଂ ବାପି କାଙ୍କ୍ଷଦ୍ଭିର୍ଦୀୟତେ ନରୈଃ ।
କ୍ଲେଶତୋ ଦୀୟମାନଂ ବା ଭକ୍ତ୍ୟା ରାଜସମୁଚ୍ୟତେ ॥୮ ॥
ଅକାଲଦେଶତୋଽପାତ୍ରେଽବଜ୍ଞୟା ଦୀୟତେ ତୁ ଯତ୍ ।
ଅସତ୍କାରାଚ୍ଚ ଯଦ୍ଦତ୍ତଂ ତଦ୍ଦାନଂ ତାମସଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥୯ ॥
ଜ୍ଞାନଂ ଚ ତ୍ରିବିଧଂ ରାଜନ୍ ଶୃଣୁଷ୍ୱ ସ୍ଥିରଚେତସା ।
ତ୍ରିଧା କର୍ମ ଚ କର୍ତାରଂ ବ୍ରବୀମି ତେ ପ୍ରସଂଗତଃ ॥୧୦ ॥
ନାନାବିଧେଷୁ ଭୂତେଷୁ ମାମେକଂ ବୀକ୍ଷତେ ତୁ ଯଃ ।
ନାଶବତ୍ସୁ ଚ ନିତ୍ୟଂ ମାଂ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ସାତ୍ୱିକଂ ନୃପ ॥୧୧ ॥
ତେଷୁ ବେତ୍ତି ପୃଥଗ୍ଭୂତଂ ବିବିଧଂ ଭାବମାଶ୍ରିତଃ ।
ମାମବ୍ୟଯଂ ଚ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ରାଜସଂ ପରିକୀର୍ତିତମ୍ ॥୧୨ ॥
ହେତୁହୀନମସତ୍ୟଂ ଚ ଦେହାତ୍ମବିଷୟଂ ଚ ଯତ୍ ।
ଅସଦଲ୍ପାର୍ଥବିଷୟଂ ତାମସଂ ଜ୍ଞାନମୁଚ୍ୟତେ ॥୧୩ ॥
ଭେଦତସ୍ତ୍ରିବିଧଂ କର୍ମ ବିଦ୍ଧି ରାଜନ୍ମୟେରିତମ୍ ।
କାମନାଦ୍ୱେଷଦମ୍ଭୈର୍ୟଦ୍ରହିତଂ ନିତ୍ୟକର୍ମ ଯତ୍ ॥୧୪ ॥
କୃତଂ ବିନା ଫଲେଚ୍ଛାଂ ଯତ୍କର୍ମ ସାତ୍ତ୍ୱିକମୁଚ୍ୟତେ ।
ଯଦ୍ବହୁକ୍ଲେଶତଃ କର୍ମ କୃତଂ ଯଚ୍ଚ ଫଲେଚ୍ଛୟା ॥୧୫ ॥
କ୍ରିୟମାଣଂ ନୃଭିର୍ଦମ୍ଭାତ୍କର୍ମ ରାଜସମୁଚ୍ୟତେ ।
ଅନପେକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ୱଶକ୍ତିଂ ଯଦର୍ଥକ୍ଷୟକରଂ ଚ ଯତ୍ ॥୧୬ ॥
ଅଜ୍ଞାନାତ୍କ୍ରିୟମାଣଂ ଯତ୍କର୍ମ ତାମସମୀରିତମ୍ ।
କର୍ତାରଂ ତ୍ରିବିଧଂ ବିଦ୍ଧି କଥ୍ୟମାନଂ ମୟା ନୃପ ॥୧୭ ॥
ଧୈର୍ୟୋତ୍ସାହୀ ସମୋଽସିଦ୍ଧୌ ସିଦ୍ଧୌ ଚାବିକ୍ରିୟସ୍ତୁ ଯଃ ।
ଅହଂକାରବିମୁକ୍ତୋ ଯଃ ସ କର୍ତା ସାତ୍ତ୍ୱିକୋ ନୃପ ॥୧୮ ॥
କୁର୍ୱନ୍ହର୍ଷଂ ଚ ଶୋକଂ ଚ ହିଂସାଂ ଫଲସ୍ପୃହାଂ ଚ ଯଃ ।
ଅଶୁଚିର୍ଲୁବ୍ଧକୋ ଯଶ୍ଚ ରାଜସୋଽସୌ ନିଗଦ୍ୟତେ ॥୧୯ ॥
ପ୍ରମାଦାଜ୍ଞାନସହିତଃ ପରୋଚ୍ଛେଦପରଃ ଶଠଃ ।
ଅଲସସ୍ତର୍କବାନ୍ୟସ୍ତୁ କର୍ତାସୌ ତାମସୋ ମତଃ ॥୨୦ ॥
ସୁଖଂ ଚ ତ୍ରିବିଧଂ ରାଜନ୍ଦୁଃଖଂ ଚ କ୍ରମତଃ ଶୃଣୁ ।
ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ରାଜସଂ ଚୈବ ତାମସଂ ଚ ମୟୋଚ୍ୟତେ ॥୨୧ ॥
ବିଷବଦ୍ଭାସତେ ପୂର୍ୱଂ ଦୁଃଖସ୍ୟାନ୍ତକରଂ ଚ ଯତ୍ ।
ଇଷ୍ୟମାନଂ ତଥାଽଽବୃତ୍ତ୍ୟା ଯଦନ୍ତେଽମୃତବଦ୍ଭବେତ୍ ॥୨୨ ॥
ପ୍ରସାଦାତ୍ସ୍ୱସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧେର୍ୟତ୍ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ସୁଖମୀରିତମ୍ ।
ବିଷୟାଣାଂ ତୁ ଯୋ ଭୋଗୋ ଭାସତେଽମୃତବତ୍ପୁରା ॥୨୩ ॥
ହାଲାହଲମିବାନ୍ତେ ଯଦ୍ରାଜସଂ ସୁଖମୀରିତମ୍ ।
ତନ୍ଦ୍ରିପ୍ରମାଦସଂଭୂତମାଲସ୍ୟପ୍ରଭବଂ ଚ ଯତ୍ ॥୨୪ ॥
ସର୍ୱଦା ମୋହକଂ ସ୍ୱସ୍ୟ ସୁଖଂ ତାମସମୀଦୃଶମ୍ ।
ନ ତଦସ୍ତି ଯଦେତୈର୍ୟନ୍ମୁକ୍ତଂ ସ୍ୟାତ୍ତ୍ରିବିଧୈର୍ଗୁଣୈଃ ॥୨୫ ॥
ରାଜନ୍ବ୍ରହ୍ମାପି ତ୍ରିବିଧମୋଂତତ୍ସଦିତି ଭେଦତଃ ।
ତ୍ରିଲୋକେଷୁ ତ୍ରିଧା ଭୂତମଖିଲଂ ଭୂପ ବର୍ତତେ ॥୨୬ ॥
ବ୍ରହ୍ମକ୍ଷତ୍ରିୟବିଟ୍ଶୂଦ୍ରାଃ ସ୍ୱଭାବାଦ୍ଭିନ୍ନକର୍ମିଣଃ ।
ତାନି ତେଷାଂ ତୁ କର୍ମାଣି ସଂକ୍ଷେପାତ୍ତେଽଧୁନା ବଦେ ॥୨୭ ॥
ଅନ୍ତର୍ବାହ୍ୟେନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ଚ ବଶ୍ୟତ୍ୱମାର୍ଜବଂ କ୍ଷମା ।
ନାନାତପାଂସି ଶୌଚଂ ଚ ଦ୍ୱିବିଧଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମନଃ ॥୨୮ ॥
ବେଦଶାସ୍ତ୍ରପୁରାଣାନାଂ ସ୍ମୃତୀନାଂ ଜ୍ଞାନମେବ ଚ ।
ଅନୁଷ୍ଠାନଂ ତଦର୍ଥାନାଂ କର୍ମ ବ୍ରାହ୍ମମୁଦାହୃତମ୍ ॥୨୯ ॥
ଦାର୍ଢ୍ୟଂ ଶୌର୍ୟଂ ଚ ଦାକ୍ଷ୍ୟଂ ଚ ଯୁଦ୍ଧେ ପୃଷ୍ଠାପ୍ରଦର୍ଶନମ୍ ।
ଶରଣ୍ୟପାଲନଂ ଦାନଂ ଧୃତିସ୍ତେଜଃ ସ୍ୱଭାବଜମ୍ ॥୩୦ ॥
ପ୍ରଭୁତା ମନ ଔନତ୍ୟଂ ସୁନୀତିର୍ଲୋକପାଲନମ୍ ।
ପଞ୍ଚକର୍ମାଧିକାରିତ୍ୱଂ କ୍ଷାତ୍ରଂ କର୍ମ ସମୀରିତମ୍ ॥୩୧ ॥
ନାନାବସ୍ତୁକ୍ରୟୋ ଭୂମେଃ କର୍ଷଣଂ ରକ୍ଷଣଂ ଗବାମ୍ ।
ତ୍ରିଧା କର୍ମାଧିକାରିତ୍ୱଂ ବୈଶ୍ୟକର୍ମ ସମୀରିତମ୍ ॥୩୨ ॥
ଦାନଂ ଦ୍ୱିଜାନାଂ ଶୁଶ୍ରୂଷା ସର୍ୱଦା ଶିବସେବନମ୍ ।
ଏତାଦୃଶଂ ନରବ୍ୟାଘ୍ର କର୍ମ ଶୌଦ୍ରମୁଦୀରିତମ୍ ॥୩୩ ॥
ସ୍ୱସ୍ୱକର୍ମରତା ଏତେ ମୟ୍ୟର୍ପ୍ୟାଖିଲକାରିଣଃ ।
ମତ୍ପ୍ରସାଦାତ୍ସ୍ଥିରଂ ସ୍ଥାନଂ ଯାନ୍ତି ତେ ପରମଂ ନୃପ ॥ ୩୪॥
ଇତି ତେ କଥିତୋ ରାଜନ୍ପ୍ରସାଦାଦ୍ୟୋଗୌତ୍ତମଃ ।
ସାଂଗୋପାଂଗଃ ସବିସ୍ତାରୋଽନାଦିସିଦ୍ଧୋ ମୟା ପ୍ରିୟ ॥ ୩୫ ॥
ଯୁଙ୍କ୍ଷ୍ୱ ଯୋଗଂ ମୟାଖ୍ୟାତଂ ନାଖ୍ୟାତଂ କସ୍ୟଚିନ୍ନୃପ ।
ଗୋପୟୈନଂ ତତଃ ସିଦ୍ଧିଂ ପରାଂ ଯାସ୍ୟସ୍ୟନୁତ୍ତମାମ୍ ॥୩୬ ॥
ବ୍ୟାସ ଉବାଚ –
ଇତି ତସ୍ୟ ବଚଃ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ପ୍ରସନ୍ନସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ।
ଗଣେଶସ୍ୟ ବରେଣ୍ୟଃ ସ ଚକାର ଚ ଯଥୋଦିତମ୍ ॥୩୭ ॥
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ରାଜ୍ୟଂ କୁଟୁମ୍ବଂ ଚ କାନ୍ତାରଂ ପ୍ରୟଯୌ ରୟାତ୍ ।
ଉପଦିଷ୍ଟଂ ଯଥା ଯୋଗମାସ୍ଥାୟ ମୁକ୍ତିମାପ୍ନବାନ୍ ॥୩୮ ॥
ଇମଂ ଗୋପ୍ୟତମଂ ଯୋଗଂ ଶୃଣୋତି ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ତୁ ଯଃ ।
ସୋଽପି କୈବଲ୍ୟମାପ୍ନୋତି ଯଥା ଯୋଗୀ ତଥୈବ ସଃ ॥୩୯ ॥
ଯ ଇମଂ ଶ୍ରାବୟେଦ୍ୟୋଗଂ କୃତ୍ୱା ସ୍ୱାର୍ଥଂ ସୁବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ।
ଯଥା ଯୋଗୀ ତଥା ସୋଽପି ପରଂ ନିର୍ୱାଣମୃଚ୍ଛତି ॥୪୦ ॥
ଯୋ ଗୀତାଂ ସମ୍ୟଗଭ୍ୟସ୍ୟ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଚାର୍ଥଂ ଗୁରୋର୍ମୁଖାତ୍ ।
କୃତ୍ୱା ପୂଜାଂ ଗଣେଶସ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟହଂ ପଠତେ ତୁ ଯଃ ॥୪୧ ॥
ଏକକାଲଂ ଦ୍ୱିକାଲଂ ବା ତ୍ରିକାଲଂ ବାପି ଯଃ ପଠେତ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମୀଭୂତସ୍ୟ ତସ୍ୟାପି ଦର୍ଶନାନ୍ମୁଚ୍ୟତେ ନରଃ ॥୪୨ ॥
ନ ଯଜ୍ଞୈର୍ନ ବ୍ରତୈର୍ଦାନୈର୍ନାଗ୍ନିହୋତ୍ରୈର୍ମହାଧନୈଃ ।
ନ ବେଦୈଃ ସମ୍ୟଗଭ୍ୟସ୍ତୈଃ ସହାଙ୍ଗକୈଃ ॥୪୩ ॥
ପୁରାଣଶ୍ରବଣୈର୍ନୈବ ନ ଶାସ୍ତ୍ରୈଃ ସାଧୁଚିନ୍ତିତୈଃ ।
ପ୍ରାପ୍ୟତେ ବ୍ରହ୍ମ ପରମମନୟା ପ୍ରାପ୍ୟତେ ନରୈଃ ॥୪୪ ॥
ବ୍ରହ୍ମଘ୍ନୋ ମଦ୍ୟପଃ ସ୍ତେୟୀ ଗୁରୁତଲ୍ପଗମୋଽପି ଯଃ ।
ଚତୁର୍ଣାଂ ଯସ୍ତୁ ସଂସର୍ଗୀ ମହାପାତକକାରିଣାମ୍ ॥୪୫ ॥
ସ୍ତ୍ରୀହିଂସାଗୋବଧାଦୀନାଂ କର୍ତାରୋ ଯେ ଚ ପାପିନଃ ।
ତେ ସର୍ୱେ ପ୍ରତିମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ଗୀତାମେତାଂ ପଠନ୍ତି ଚେତ୍ ॥୪୬ ॥
ଯଃ ପଠେତ୍ପ୍ରୟତୋ ନିତ୍ୟଂ ସ ଗଣେଶୋ ନ ସଂଶୟଃ ।
ଚତୁର୍ଥ୍ୟାଂ ଯଃ ପଠେଦ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ସୋଽପି ମୋକ୍ଷାୟ କଲ୍ପତେ ॥୪୭ ॥
ତତ୍ତତ୍କ୍ଷେତ୍ରଂ ସମାସାଦ୍ୟ ସ୍ନାତ୍ୱାଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ଗଜାନନମ୍ ।
ସକୃଦ୍ଗୀତାଂ ପଠନ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ବ୍ରହ୍ମଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥୪୮ ॥
ଭାଦ୍ରେ ମାସେ ସିତେ ପକ୍ଷେ ଚତୁର୍ଥ୍ୟାଂ ଭକ୍ତିମାନ୍ନରଃ ।
କୃତ୍ୱା ମହୀମୟୀଂ ମୂର୍ତିଂ ଗଣେଶସ୍ୟ ଚତୁର୍ଭୁଜାମ୍ ॥୪୯ ॥
ସବାହନାଂ ସାୟୁଧାଂ ଚ ସମଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ଯଥାବିଧି ।
ଯଃ ପଠେତ୍ସପ୍ତକୃତ୍ୱସ୍ତୁ ଗୀତାମେତାଂ ପ୍ରୟତ୍ନତଃ ॥୫୦ ॥
ଦଦାତି ତସ୍ୟ ସନ୍ତୁଷ୍ଟୋ ଗଣେଶୋ ଭୋଗମୁତ୍ତମମ୍ ।
ପୁତ୍ରାନ୍ପୌତ୍ରାନ୍ଧନଂ ଧାନ୍ୟଂ ପଶୁରତ୍ନାଦିସମ୍ପଦଃ ॥୫୧ ॥
ବିଦ୍ୟାର୍ଥିନୋ ଭବେଦ୍ୱିଦ୍ୟା ସୁଖାର୍ଥୀ ସୁଖମାପ୍ନୁୟାତ୍ ।
କାମାନନ୍ୟାଁଲ୍ଲଭେତ୍କାମୀ ମୁକ୍ତିମନ୍ତେ ପ୍ରୟାନ୍ତି ତେ ॥୫୨ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଗଣେଶଗୀତାସୂପନିଷଦର୍ଥଗର୍ଭାସୁ
ଯୋଗାମୃତାର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରେ
ଶ୍ରୀଗଣେଶପୁରାଣେ ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡେ ଗଜାନନବରେଣ୍ୟସଂବାଦେ
ତ୍ରିବିଧବସ୍ତୁବିବେକନିରୂପଣଂ ନାମ ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ଇତି ଗଣେଶ ଗୀତା ସମାପ୍ତା ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Ganesha Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil