॥ Ashtavakra Geetaa Telugu Lyrics ॥
॥ అష్టావక్రగీతా ॥
॥ శ్రీ ॥
అథ శ్రీమదష్టావక్రగీతా ప్రారభ్యతే ॥
1
జనక ఉవాచ ॥
కథం జ్ఞానమవాప్నోతి కథం ముక్తిర్భవిష్యతి ।
వైరాగ్యం చ కథం ప్రాప్తమేతద్ బ్రూహి మమ ప్రభో ॥ 1-1 ॥
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
ముక్తిమిచ్ఛసి చేత్తాత విషయాన్ విషవత్త్యజ ।
క్షమార్జవదయాతోషసత్యం పీయూషవద్ భజ ॥ 1-2 ॥
న పృథ్వీ న జలం నాగ్నిర్న వాయుర్ద్యౌర్న వా భవాన్ ।
ఏషాం సాక్షిణమాత్మానం చిద్రూపం విద్ధి ముక్తయే ॥ 1-3 ॥
యది దేహం పృథక్ కృత్య చితి విశ్రామ్య తిష్ఠసి ।
అధునైవ సుఖీ శాంతో బంధముక్తో భవిష్యసి ॥ 1-4 ॥
న త్వం విప్రాదికో వర్ణో నాశ్రమీ నాక్షగోచరః ।
అసంగోఽసి నిరాకారో విశ్వసాక్షీ సుఖీ భవ ॥ 1-5 ॥
ధర్మాధర్మౌ సుఖం దుఃఖం మానసాని న తే విభో ।
న కర్తాసి న భోక్తాసి ముక్త ఏవాసి సర్వదా ॥ 1-6 ॥
ఏకో ద్రష్టాసి సర్వస్య ముక్తప్రాయోఽసి సర్వదా ।
అయమేవ హి తే బంధో ద్రష్టారం పశ్యసీతరం ॥ 1-7 ॥
అహం కర్తేత్యహంమానమహాకృష్ణాహిదంశితః ।
నాహం కర్తేతి విశ్వాసామృతం పీత్వా సుఖీ భవ ॥ 1-8 ॥
ఏకో విశుద్ధబోధోఽహమితి నిశ్చయవహ్నినా ।
ప్రజ్వాల్యాజ్ఞానగహనం వీతశోకః సుఖీ భవ ॥ 1-9 ॥
యత్ర విశ్వమిదం భాతి కల్పితం రజ్జుసర్పవత్ ।
ఆనందపరమానందః స బోధస్త్వం సుఖం భవ ॥ 1-10 ॥
ముక్తాభిమానీ ముక్తో హి బద్ధో బద్ధాభిమాన్యపి ।
కింవదంతీహ సత్యేయం యా మతిః సా గతిర్భవేత్ ॥ 1-11 ॥
ఆత్మా సాక్షీ విభుః పూర్ణ ఏకో ముక్తశ్చిదక్రియః ।
అసంగో నిఃస్పృహః శాంతో భ్రమాత్సంసారవానివ ॥ 1-12 ॥
కూటస్థం బోధమద్వైతమాత్మానం పరిభావయ ।
ఆభాసోఽహం భ్రమం ముక్త్వా భావం బాహ్యమథాంతరం ॥ 1-13 ॥
దేహాభిమానపాశేన చిరం బద్ధోఽసి పుత్రక ।
బోధోఽహం జ్ఞానఖడ్గేన తన్నికృత్య సుఖీ భవ ॥ 1-14 ॥
నిఃసంగో నిష్క్రియోఽసి త్వం స్వప్రకాశో నిరంజనః ।
అయమేవ హి తే బంధః సమాధిమనుతిష్ఠతి ॥ 1-15 ॥
త్వయా వ్యాప్తమిదం విశ్వం త్వయి ప్రోతం యథార్థతః ।
శుద్ధబుద్ధస్వరూపస్త్వం మా గమః క్షుద్రచిత్తతాం ॥ 1-16 ॥
నిరపేక్షో నిర్వికారో నిర్భరః శీతలాశయః ।
అగాధబుద్ధిరక్షుబ్ధో భవ చిన్మాత్రవాసనః ॥ 1-17 ॥
సాకారమనృతం విద్ధి నిరాకారం తు నిశ్చలం ।
ఏతత్తత్త్వోపదేశేన న పునర్భవసంభవః ॥ 1-18 ॥
యథైవాదర్శమధ్యస్థే రూపేఽన్తః పరితస్తు సః ।
తథైవాఽస్మిన్ శరీరేఽన్తః పరితః పరమేశ్వరః ॥ 1-19 ॥
ఏకం సర్వగతం వ్యోమ బహిరంతర్యథా ఘటే ।
నిత్యం నిరంతరం బ్రహ్మ సర్వభూతగణే తథా ॥ 1-20 ॥
2
జనక ఉవాచ ॥
అహో నిరంజనః శాంతో బోధోఽహం ప్రకృతేః పరః ।
ఏతావంతమహం కాలం మోహేనైవ విడంబితః ॥ 2-1 ॥
యథా ప్రకాశయామ్యేకో దేహమేనం తథా జగత్ ।
అతో మమ జగత్సర్వమథవా న చ కించన ॥ 2-2 ॥
స శరీరమహో విశ్వం పరిత్యజ్య మయాధునా ।
కుతశ్చిత్ కౌశలాద్ ఏవ పరమాత్మా విలోక్యతే ॥ 2-3 ॥
యథా న తోయతో భిన్నాస్తరంగాః ఫేనబుద్బుదాః ।
ఆత్మనో న తథా భిన్నం విశ్వమాత్మవినిర్గతం ॥ 2-4 ॥
తంతుమాత్రో భవేద్ ఏవ పటో యద్వద్ విచారితః ।
ఆత్మతన్మాత్రమేవేదం తద్వద్ విశ్వం విచారితం ॥ 2-5 ॥
యథైవేక్షురసే క్లృప్తా తేన వ్యాప్తైవ శర్కరా ।
తథా విశ్వం మయి క్లృప్తం మయా వ్యాప్తం నిరంతరం ॥ 2-6 ॥
ఆత్మజ్ఞానాజ్జగద్ భాతి ఆత్మజ్ఞానాన్న భాసతే ।
రజ్జ్వజ్ఞానాదహిర్భాతి తజ్జ్ఞానాద్ భాసతే న హి ॥ 2-7 ॥
ప్రకాశో మే నిజం రూపం నాతిరిక్తోఽస్మ్యహం తతః ।
యదా ప్రకాశతే విశ్వం తదాహం భాస ఏవ హి ॥ 2-8 ॥
అహో వికల్పితం విశ్వమజ్ఞానాన్మయి భాసతే ।
రూప్యం శుక్తౌ ఫణీ రజ్జౌ వారి సూర్యకరే యథా ॥ 2-9 ॥
మత్తో వినిర్గతం విశ్వం మయ్యేవ లయమేష్యతి ।
మృది కుంభో జలే వీచిః కనకే కటకం యథా ॥ 2-10 ॥
అహో అహం నమో మహ్యం వినాశో యస్య నాస్తి మే ।
బ్రహ్మాదిస్తంబపర్యంతం జగన్నాశోఽపి తిష్ఠతః ॥ 2-11 ॥
అహో అహం నమో మహ్యమేకోఽహం దేహవానపి ।
క్వచిన్న గంతా నాగంతా వ్యాప్య విశ్వమవస్థితః ॥ 2-12 ॥
అహో అహం నమో మహ్యం దక్షో నాస్తీహ మత్సమః ।
అసంస్పృశ్య శరీరేణ యేన విశ్వం చిరం ధృతం ॥ 2-13 ॥
అహో అహం నమో మహ్యం యస్య మే నాస్తి కించన ।
అథవా యస్య మే సర్వం యద్ వాఙ్మనసగోచరం ॥ 2-14 ॥
జ్ఞానం జ్ఞేయం తథా జ్ఞాతా త్రితయం నాస్తి వాస్తవం ।
అజ్ఞానాద్ భాతి యత్రేదం సోఽహమస్మి నిరంజనః ॥ 2-15 ॥
ద్వైతమూలమహో దుఃఖం నాన్యత్తస్యాఽస్తి భేషజం ।
దృశ్యమేతన్ మృషా సర్వమేకోఽహం చిద్రసోమలః ॥ 2-16 ॥
బోధమాత్రోఽహమజ్ఞానాద్ ఉపాధిః కల్పితో మయా ।
ఏవం విమృశతో నిత్యం నిర్వికల్పే స్థితిర్మమ ॥ 2-17 ॥
న మే బంధోఽస్తి మోక్షో వా భ్రాంతిః శాంతో నిరాశ్రయా ।
అహో మయి స్థితం విశ్వం వస్తుతో న మయి స్థితం ॥ 2-18 ॥
సశరీరమిదం విశ్వం న కించిదితి నిశ్చితం ।
శుద్ధచిన్మాత్ర ఆత్మా చ తత్కస్మిన్ కల్పనాధునా ॥ 2-19 ॥
శరీరం స్వర్గనరకౌ బంధమోక్షౌ భయం తథా ।
కల్పనామాత్రమేవైతత్ కిం మే కార్యం చిదాత్మనః ॥ 2-20 ॥
అహో జనసమూహేఽపి న ద్వైతం పశ్యతో మమ ।
అరణ్యమివ సంవృత్తం క్వ రతిం కరవాణ్యహం ॥ 2-21 ॥
నాహం దేహో న మే దేహో జీవో నాహమహం హి చిత్ ।
అయమేవ హి మే బంధ ఆసీద్యా జీవితే స్పృహా ॥ 2-22 ॥
అహో భువనకల్లోలైర్విచిత్రైర్ద్రాక్ సముత్థితం ।
మయ్యనంతమహాంభోధౌ చిత్తవాతే సముద్యతే ॥ 2-23 ॥
మయ్యనంతమహాంభోధౌ చిత్తవాతే ప్రశామ్యతి ।
అభాగ్యాజ్జీవవణిజో జగత్పోతో వినశ్వరః ॥ 2-24 ॥
మయ్యనంతమహాంభోధావాశ్చర్యం జీవవీచయః ।
ఉద్యంతి ఘ్నంతి ఖేలంతి ప్రవిశంతి స్వభావతః ॥ 2-25 ॥
3
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
అవినాశినమాత్మానమేకం విజ్ఞాయ తత్త్వతః ।
తవాత్మజ్ఞానస్య ధీరస్య కథమర్థార్జనే రతిః ॥ 3-1 ॥
ఆత్మాజ్ఞానాదహో ప్రీతిర్విషయభ్రమగోచరే ।
శుక్తేరజ్ఞానతో లోభో యథా రజతవిభ్రమే ॥ 3-2 ॥
విశ్వం స్ఫురతి యత్రేదం తరంగా ఇవ సాగరే ।
సోఽహమస్మీతి విజ్ఞాయ కిం దీన ఇవ ధావసి ॥ 3-3 ॥
శ్రుత్వాపి శుద్ధచైతన్య ఆత్మానమతిసుందరం ।
ఉపస్థేఽత్యంతసంసక్తో మాలిన్యమధిగచ్ఛతి ॥ 3-4 ॥
సర్వభూతేషు చాత్మానం సర్వభూతాని చాత్మని ।
మునేర్జానత ఆశ్చర్యం మమత్వమనువర్తతే ॥ 3-5 ॥
ఆస్థితః పరమాద్వైతం మోక్షార్థేఽపి వ్యవస్థితః ।
ఆశ్చర్యం కామవశగో వికలః కేలిశిక్షయా ॥ 3-6 ॥
ఉద్భూతం జ్ఞానదుర్మిత్రమవధార్యాతిదుర్బలః ।
ఆశ్చర్యం కామమాకాంక్షేత్ కాలమంతమనుశ్రితః ॥ 3-7 ॥
ఇహాముత్ర విరక్తస్య నిత్యానిత్యవివేకినః ।
ఆశ్చర్యం మోక్షకామస్య మోక్షాద్ ఏవ విభీషికా ॥ 3-8 ॥
ధీరస్తు భోజ్యమానోఽపి పీడ్యమానోఽపి సర్వదా ।
ఆత్మానం కేవలం పశ్యన్ న తుష్యతి న కుప్యతి ॥ 3-9 ॥
చేష్టమానం శరీరం స్వం పశ్యత్యన్యశరీరవత్ ।
సంస్తవే చాపి నిందాయాం కథం క్షుభ్యేత్ మహాశయః ॥ 3-10 ॥
మాయామాత్రమిదం విశ్వం పశ్యన్ విగతకౌతుకః ।
అపి సన్నిహితే మృత్యౌ కథం త్రస్యతి ధీరధీః ॥ 3-11 ॥
నిఃస్పృహం మానసం యస్య నైరాశ్యేఽపి మహాత్మనః ।
తస్యాత్మజ్ఞానతృప్తస్య తులనా కేన జాయతే ॥ 3-12 ॥
స్వభావాద్ ఏవ జానానో దృశ్యమేతన్న కించన ।
ఇదం గ్రాహ్యమిదం త్యాజ్యం స కిం పశ్యతి ధీరధీః ॥ 3-13 ॥
అంతస్త్యక్తకషాయస్య నిర్ద్వంద్వస్య నిరాశిషః ।
యదృచ్ఛయాగతో భోగో న దుఃఖాయ న తుష్టయే ॥ 3-14 ॥
4
జనక ఉవాచ ॥
హంతాత్మజ్ఞానస్య ధీరస్య ఖేలతో భోగలీలయా ।
న హి సంసారవాహీకైర్మూఢైః సహ సమానతా ॥ 4-1 ॥
యత్ పదం ప్రేప్సవో దీనాః శక్రాద్యాః సర్వదేవతాః ।
అహో తత్ర స్థితో యోగీ న హర్షముపగచ్ఛతి ॥ 4-2 ॥
తజ్జ్ఞస్య పుణ్యపాపాభ్యాం స్పర్శో హ్యంతర్న జాయతే ।
న హ్యాకాశస్య ధూమేన దృశ్యమానాపి సంగతిః ॥ 4-3 ॥
ఆత్మైవేదం జగత్సర్వం జ్ఞాతం యేన మహాత్మనా ।
యదృచ్ఛయా వర్తమానం తం నిషేద్ధుం క్షమేత కః ॥ 4-4 ॥
ఆబ్రహ్మస్తంబపర్యంతే భూతగ్రామే చతుర్విధే ।
విజ్ఞస్యైవ హి సామర్థ్యమిచ్ఛానిచ్ఛావివర్జనే ॥ 4-5 ॥
ఆత్మానమద్వయం కశ్చిజ్జానాతి జగదీశ్వరం ।
యద్ వేత్తి తత్స కురుతే న భయం తస్య కుత్రచిత్ ॥ 4-6 ॥
5
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
న తే సంగోఽస్తి కేనాపి కిం శుద్ధస్త్యక్తుమిచ్ఛసి ।
సంఘాతవిలయం కుర్వన్నేవమేవ లయం వ్రజ ॥ 5-1 ॥
ఉదేతి భవతో విశ్వం వారిధేరివ బుద్బుదః ।
ఇతి జ్ఞాత్వైకమాత్మానమేవమేవ లయం వ్రజ ॥ 5-2 ॥
ప్రత్యక్షమప్యవస్తుత్వాద్ విశ్వం నాస్త్యమలే త్వయి ।
రజ్జుసర్ప ఇవ వ్యక్తమేవమేవ లయం వ్రజ ॥ 5-3 ॥
సమదుఃఖసుఖః పూర్ణ ఆశానైరాశ్యయోః సమః ।
సమజీవితమృత్యుః సన్నేవమేవ లయం వ్రజ ॥ 5-4 ॥
6
జనక ఉవాచ ॥
ఆకాశవదనంతోఽహం ఘటవత్ ప్రాకృతం జగత్ ।
ఇతి జ్ఞానం తథైతస్య న త్యాగో న గ్రహో లయః ॥ 6-1 ॥
మహోదధిరివాహం స ప్రపంచో వీచిసఽన్నిభః ।
ఇతి జ్ఞానం తథైతస్య న త్యాగో న గ్రహో లయః ॥ 6-2 ॥
అహం స శుక్తిసంకాశో రూప్యవద్ విశ్వకల్పనా ।
ఇతి జ్ఞానం తథైతస్య న త్యాగో న గ్రహో లయః ॥ 6-3 ॥
అహం వా సర్వభూతేషు సర్వభూతాన్యథో మయి ।
ఇతి జ్ఞానం తథైతస్య న త్యాగో న గ్రహో లయః ॥ 6-4 ॥
7
జనక ఉవాచ ॥
మయ్యనంతమహాంభోధౌ విశ్వపోత ఇతస్తతః ।
భ్రమతి స్వాంతవాతేన న మమాస్త్యసహిష్ణుతా ॥ 7-1 ॥
మయ్యనంతమహాంభోధౌ జగద్వీచిః స్వభావతః ।
ఉదేతు వాస్తమాయాతు న మే వృద్ధిర్న చ క్షతిః ॥ 7-2 ॥
మయ్యనంతమహాంభోధౌ విశ్వం నామ వికల్పనా ।
అతిశాంతో నిరాకార ఏతదేవాహమాస్థితః ॥ 7-3 ॥
నాత్మా భావేషు నో భావస్తత్రానంతే నిరంజనే ।
ఇత్యసక్తోఽస్పృహః శాంత ఏతదేవాహమాస్తితః ॥ 7-4 ॥
అహో చిన్మాత్రమేవాహమింద్రజాలోపమం జగత్ ।
ఇతి మమ కథం కుత్ర హేయోపాదేయకల్పనా ॥ 7-5 ॥
8
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
తదా బంధో యదా చిత్తం కించిద్ వాంఛతి శోచతి ।
కించిన్ ముంచతి గృణ్హాతి కించిద్ దృష్యతి కుప్యతి ॥ 8-1 ॥
తదా ముక్తిర్యదా చిత్తం న వాంఛతి న శోచతి ।
న ముంచతి న గృణ్హాతి న హృష్యతి న కుప్యతి ॥ 8-2 ॥
తదా బంధో యదా చిత్తం సక్తం కాశ్వపి దృష్టిషు ।
తదా మోక్షో యదా చిత్తమసక్తం సర్వదృష్టిషు ॥ 8-3 ॥
యదా నాహం తదా మోక్షో యదాహం బంధనం తదా ।
మత్వేతి హేలయా కించిన్మా గృహాణ విముంచ మా ॥ 8-4 ॥
9
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
కృతాకృతే చ ద్వంద్వాని కదా శాంతాని కస్య వా ।
ఏవం జ్ఞాత్వేహ నిర్వేదాద్ భవ త్యాగపరోఽవ్రతీ ॥ 9-1 ॥
కస్యాపి తాత ధన్యస్య లోకచేష్టావలోకనాత్ ।
జీవితేచ్ఛా బుభుక్షా చ బుభుత్సోపశమః గతాః ॥ 9-2 ॥
అనిత్యం సర్వమేవేదం తాపత్రితయదూషితం ।
అసారం నిందితం హేయమితి నిశ్చిత్య శామ్యతి ॥ 9-3 ॥
కోఽసౌ కాలో వయః కిం వా యత్ర ద్వంద్వాని నో నృణాం ।
తాన్యుపేక్ష్య యథాప్రాప్తవర్తీ సిద్ధిమవాప్నుయాత్ ॥ 9-4 ॥
నానా మతం మహర్షీణాం సాధూనాం యోగినాం తథా ।
దృష్ట్వా నిర్వేదమాపన్నః కో న శామ్యతి మానవః ॥ 9-5 ॥
కృత్వా మూర్తిపరిజ్ఞానం చైతన్యస్య న కిం గురుః ।
నిర్వేదసమతాయుక్త్యా యస్తారయతి సంసృతేః ॥ 9-6 ॥
పశ్య భూతవికారాంస్త్వం భూతమాత్రాన్ యథార్థతః ।
తత్క్షణాద్ బంధనిర్ముక్తః స్వరూపస్థో భవిష్యసి ॥ 9-7 ॥
వాసనా ఏవ సంసార ఇతి సర్వా విముంచ తాః ।
తత్త్యాగో వాసనాత్యాగాత్స్థితిరద్య యథా తథా ॥ 9-8 ॥
10
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
విహాయ వైరిణం కామమర్థం చానర్థసంకులం ।
ధర్మమప్యేతయోర్హేతుం సర్వత్రానాదరం కురు ॥ 10-1 ॥
స్వప్నేంద్రజాలవత్ పశ్య దినాని త్రీణి పంచ వా ।
మిత్రక్షేత్రధనాగారదారదాయాదిసంపదః ॥ 10-2 ॥
యత్ర యత్ర భవేత్తృష్ణా సంసారం విద్ధి తత్ర వై ।
ప్రౌఢవైరాగ్యమాశ్రిత్య వీతతృష్ణః సుఖీ భవ ॥ 10-3 ॥
తృష్ణామాత్రాత్మకో బంధస్తన్నాశో మోక్ష ఉచ్యతే ।
భవాసంసక్తిమాత్రేణ ప్రాప్తితుష్టిర్ముహుర్ముహుః ॥ 10-4 ॥
త్వమేకశ్చేతనః శుద్ధో జడం విశ్వమసత్తథా ।
అవిద్యాపి న కించిత్సా కా బుభుత్సా తథాపి తే ॥ 10-5 ॥
రాజ్యం సుతాః కలత్రాణి శరీరాణి సుఖాని చ ।
సంసక్తస్యాపి నష్టాని తవ జన్మని జన్మని ॥ 10-6 ॥
అలమర్థేన కామేన సుకృతేనాపి కర్మణా ।
ఏభ్యః సంసారకాంతారే న విశ్రాంతమభూన్ మనః ॥ 10-7 ॥
కృతం న కతి జన్మాని కాయేన మనసా గిరా ।
దుఃఖమాయాసదం కర్మ తదద్యాప్యుపరమ్యతాం ॥ 10-8 ॥
11
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
భావాభావవికారశ్చ స్వభావాదితి నిశ్చయీ ।
నిర్వికారో గతక్లేశః సుఖేనైవోపశామ్యతి ॥ 11-1 ॥
ఈశ్వరః సర్వనిర్మాతా నేహాన్య ఇతి నిశ్చయీ ।
అంతర్గలితసర్వాశః శాంతః క్వాపి న సజ్జతే ॥ 11-2 ॥
ఆపదః సంపదః కాలే దైవాదేవేతి నిశ్చయీ ।
తృప్తః స్వస్థేంద్రియో నిత్యం న వాన్ఛతి న శోచతి ॥ 11-3 ॥
సుఖదుఃఖే జన్మమృత్యూ దైవాదేవేతి నిశ్చయీ ।
సాధ్యాదర్శీ నిరాయాసః కుర్వన్నపి న లిప్యతే ॥ 11-4 ॥
చింతయా జాయతే దుఃఖం నాన్యథేహేతి నిశ్చయీ ।
తయా హీనః సుఖీ శాంతః సర్వత్ర గలితస్పృహః ॥ 11-5 ॥
నాహం దేహో న మే దేహో బోధోఽహమితి నిశ్చయీ ।
కైవల్యమివ సంప్రాప్తో న స్మరత్యకృతం కృతం ॥ 11-6 ॥
ఆబ్రహ్మస్తంబపర్యంతమహమేవేతి నిశ్చయీ ।
నిర్వికల్పః శుచిః శాంతః ప్రాప్తాప్రాప్తవినిర్వృతః ॥ 11-7 ॥
నాశ్చర్యమిదం విశ్వం న కించిదితి నిశ్చయీ ।
నిర్వాసనః స్ఫూర్తిమాత్రో న కించిదివ శామ్యతి ॥ 11-8 ॥
12
జనక ఉవాచ ॥
కాయకృత్యాసహః పూర్వం తతో వాగ్విస్తరాసహః ।
అథ చింతాసహస్తస్మాద్ ఏవమేవాహమాస్థితః ॥ 12-1 ॥
ప్రీత్యభావేన శబ్దాదేరదృశ్యత్వేన చాత్మనః ।
విక్షేపైకాగ్రహృదయ ఏవమేవాహమాస్థితః ॥ 12-2 ॥
సమాధ్యాసాదివిక్షిప్తౌ వ్యవహారః సమాధయే ।
ఏవం విలోక్య నియమమేవమేవాహమాస్థితః ॥ 12-3 ॥ ।
హేయోపాదేయవిరహాద్ ఏవం హర్షవిషాదయోః ।
అభావాదద్య హే బ్రహ్మన్న్ ఏవమేవాహమాస్థితః ॥ 12-4 ॥
ఆశ్రమానాశ్రమం ధ్యానం చిత్తస్వీకృతవర్జనం ।
వికల్పం మమ వీక్ష్యైతైరేవమేవాహమాస్థితః ॥ 12-5 ॥
కర్మానుష్ఠానమజ్ఞానాద్ యథైవోపరమస్తథా ।
బుధ్వా సమ్యగిదం తత్త్వమేవమేవాహమాస్థితః ॥ 12-6 ॥
అచింత్యం చింత్యమానోఽపి చింతారూపం భజత్యసౌ ।
త్యక్త్వా తద్భావనం తస్మాద్ ఏవమేవాహమాస్థితః ॥ 12-7 ॥
ఏవమేవ కృతం యేన స కృతార్థో భవేదసౌ ।
ఏవమేవ స్వభావో యః స కృతార్థో భవేదసౌ ॥ 12-8 ॥
13
జనక ఉవాచ ॥
అకించనభవం స్వాస్థం కౌపీనత్వేఽపి దుర్లభం ।
త్యాగాదానే విహాయాస్మాదహమాసే యథాసుఖం ॥ 13-1 ॥
కుత్రాపి ఖేదః కాయస్య జిహ్వా కుత్రాపి ఖేద్యతే ।
మనః కుత్రాపి తత్త్యక్త్వా పురుషార్థే స్థితః సుఖం ॥ 13-2 ॥
కృతం కిమపి నైవ స్యాద్ ఇతి సంచింత్య తత్త్వతః ।
యదా యత్కర్తుమాయాతి తత్ కృత్వాసే యథాసుఖం ॥ 13-3 ॥
కర్మనైష్కర్మ్యనిర్బంధభావా దేహస్థయోగినః ।
సంయోగాయోగవిరహాదహమాసే యథాసుఖం ॥ 13-4 ॥
అర్థానర్థౌ న మే స్థిత్యా గత్యా న శయనేన వా ।
తిష్ఠన్ గచ్ఛన్ స్వపన్ తస్మాదహమాసే యథాసుఖం ॥ 13-5 ॥
స్వపతో నాస్తి మే హానిః సిద్ధిర్యత్నవతో న వా ।
నాశోల్లాసౌ విహాయాస్మదహమాసే యథాసుఖం ॥ 13-6 ॥
సుఖాదిరూపా నియమం భావేష్వాలోక్య భూరిశః ।
శుభాశుభే విహాయాస్మాదహమాసే యథాసుఖం ॥ 13-7 ॥
14
జనక ఉవాచ ॥
ప్రకృత్యా శూన్యచిత్తో యః ప్రమాదాద్ భావభావనః ।
నిద్రితో బోధిత ఇవ క్షీణసంస్మరణో హి సః ॥ 14-1 ॥
క్వ ధనాని క్వ మిత్రాణి క్వ మే విషయదస్యవః ।
క్వ శాస్త్రం క్వ చ విజ్ఞానం యదా మే గలితా స్పృహా ॥ 14-2 ॥
విజ్ఞాతే సాక్షిపురుషే పరమాత్మని చేశ్వరే ।
నైరాశ్యే బంధమోక్షే చ న చింతా ముక్తయే మమ ॥ 14-3 ॥
అంతర్వికల్పశూన్యస్య బహిః స్వచ్ఛందచారిణః ।
భ్రాంతస్యేవ దశాస్తాస్తాస్తాదృశా ఏవ జానతే ॥ 14-4 ॥
15
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
యథాతథోపదేశేన కృతార్థః సత్త్వబుద్ధిమాన్ ।
ఆజీవమపి జిజ్ఞాసుః పరస్తత్ర విముహ్యతి ॥ 15-1 ॥
మోక్షో విషయవైరస్యం బంధో వైషయికో రసః ।
ఏతావదేవ విజ్ఞానం యథేచ్ఛసి తథా కురు ॥ 15-2 ॥
వాగ్మిప్రాజ్ఞామహోద్యోగం జనం మూకజడాలసం ।
కరోతి తత్త్వబోధోఽయమతస్త్యక్తో బుభుక్షభిః ॥ 15-3 ॥
న త్వం దేహో న తే దేహో భోక్తా కర్తా న వా భవాన్ ।
చిద్రూపోఽసి సదా సాక్షీ నిరపేక్షః సుఖం చర ॥ 15-4 ॥
రాగద్వేషౌ మనోధర్మౌ న మనస్తే కదాచన ।
నిర్వికల్పోఽసి బోధాత్మా నిర్వికారః సుఖం చర ॥ 15-5 ॥
సర్వభూతేషు చాత్మానం సర్వభూతాని చాత్మని ।
విజ్ఞాయ నిరహంకారో నిర్మమస్త్వం సుఖీ భవ ॥ 15-6 ॥
విశ్వం స్ఫురతి యత్రేదం తరంగా ఇవ సాగరే ।
తత్త్వమేవ న సందేహశ్చిన్మూర్తే విజ్వరో భవ ॥ 15-7 ॥
శ్రద్ధస్వ తాత శ్రద్ధస్వ నాత్ర మోఽహం కురుష్వ భోః ।
జ్ఞానస్వరూపో భగవానాత్మా త్వం ప్రకృతేః పరః ॥ 15-8 ॥
గుణైః సంవేష్టితో దేహస్తిష్ఠత్యాయాతి యాతి చ ।
ఆత్మా న గంతా నాగంతా కిమేనమనుశోచసి ॥ 15-9 ॥
దేహస్తిష్ఠతు కల్పాంతం గచ్ఛత్వద్యైవ వా పునః ।
క్వ వృద్ధిః క్వ చ వా హానిస్తవ చిన్మాత్రరూపిణః ॥ 15-10 ॥
త్వయ్యనంతమహాంభోధౌ విశ్వవీచిః స్వభావతః ।
ఉదేతు వాస్తమాయాతు న తే వృద్ధిర్న వా క్షతిః ॥ 15-11 ॥
తాత చిన్మాత్రరూపోఽసి న తే భిన్నమిదం జగత్ ।
అతః కస్య కథం కుత్ర హేయోపాదేయకల్పనా ॥ 15-12 ॥
ఏకస్మిన్నవ్యయే శాంతే చిదాకాశేఽమలే త్వయి ।
కుతో జన్మ కుతో కర్మ కుతోఽహంకార ఏవ చ ॥ 15-13 ॥
యత్త్వం పశ్యసి తత్రైకస్త్వమేవ ప్రతిభాససే ।
కిం పృథక్ భాసతే స్వర్ణాత్ కటకాంగదనూపురం ॥ 15-14 ॥
అయం సోఽహమయం నాహం విభాగమితి సంత్యజ ।
సర్వమాత్మేతి నిశ్చిత్య నిఃసంకల్పః సుఖీ భవ ॥ 15-15 ॥
తవైవాజ్ఞానతో విశ్వం త్వమేకః పరమార్థతః ।
త్వత్తోఽన్యో నాస్తి సంసారీ నాసంసారీ చ కశ్చన ॥ 15-16 ॥
భ్రాంతిమాత్రమిదం విశ్వం న కించిదితి నిశ్చయీ ।
నిర్వాసనః స్ఫూర్తిమాత్రో న కించిదివ శామ్యతి ॥ 15-17 ॥
ఏక ఏవ భవాంభోధావాసీదస్తి భవిష్యతి ।
న తే బంధోఽస్తి మోక్షో వా కృత్యకృత్యః సుఖం చర ॥ 15-18 ॥
మా సంకల్పవికల్పాభ్యాం చిత్తం క్షోభయ చిన్మయ ।
ఉపశామ్య సుఖం తిష్ఠ స్వాత్మన్యానందవిగ్రహే ॥ 15-19 ॥
త్యజైవ ధ్యానం సర్వత్ర మా కించిద్ హృది ధారయ ।
ఆత్మా త్వం ముక్త ఏవాసి కిం విమృశ్య కరిష్యసి ॥ 15-20 ॥
16
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
ఆచక్ష్వ శృణు వా తాత నానాశాస్త్రాణ్యనేకశః ।
తథాపి న తవ స్వాస్థ్యం సర్వవిస్మరణాద్ ఋతే ॥ 16-1 ॥
భోగం కర్మ సమాధిం వా కురు విజ్ఞ తథాపి తే ।
చిత్తం నిరస్తసర్వాశమత్యర్థం రోచయిష్యతి ॥ 16-2 ॥
ఆయాసాత్సకలో దుఃఖీ నైనం జానాతి కశ్చన ।
అనేనైవోపదేశేన ధన్యః ప్రాప్నోతి నిర్వృతిం ॥ 16-3 ॥
వ్యాపారే ఖిద్యతే యస్తు నిమేషోన్మేషయోరపి ।
తస్యాలస్య ధురీణస్య సుఖం నన్యస్య కస్యచిత్ ॥ 16-4 ॥
ఇదం కృతమిదం నేతి ద్వంద్వైర్ముక్తం యదా మనః ।
ధర్మార్థకామమోక్షేషు నిరపేక్షం తదా భవేత్ ॥ 16-5 ॥
విరక్తో విషయద్వేష్టా రాగీ విషయలోలుపః ।
గ్రహమోక్షవిహీనస్తు న విరక్తో న రాగవాన్ ॥ 16-6 ॥
హేయోపాదేయతా తావత్సంసారవిటపాంకురః ।
స్పృహా జీవతి యావద్ వై నిర్విచారదశాస్పదం ॥ 16-7 ॥
ప్రవృత్తౌ జాయతే రాగో నిర్వృత్తౌ ద్వేష ఏవ హి ।
నిర్ద్వంద్వో బాలవద్ ధీమాన్ ఏవమేవ వ్యవస్థితః ॥ 16-8 ॥
హాతుమిచ్ఛతి సంసారం రాగీ దుఃఖజిహాసయా ।
వీతరాగో హి నిర్దుఃఖస్తస్మిన్నపి న ఖిద్యతి ॥ 16-9 ॥
యస్యాభిమానో మోక్షేఽపి దేహేఽపి మమతా తథా ।
న చ జ్ఞానీ న వా యోగీ కేవలం దుఃఖభాగసౌ ॥ 16-10 ॥
హరో యద్యుపదేష్టా తే హరిః కమలజోఽపి వా ।
తథాపి న తవ స్వాథ్యం సర్వవిస్మరణాదృతే ॥ 16-11 ॥
17
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
తేన జ్ఞానఫలం ప్రాప్తం యోగాభ్యాసఫలం తథా ।
తృప్తః స్వచ్ఛేంద్రియో నిత్యమేకాకీ రమతే తు యః ॥ 17-1 ॥
న కదాచిజ్జగత్యస్మిన్ తత్త్వజ్ఞో హంత ఖిద్యతి ।
యత ఏకేన తేనేదం పూర్ణం బ్రహ్మాండమండలం ॥ 17-2 ॥
న జాతు విషయాః కేఽపి స్వారామం హర్షయంత్యమీ ।
సల్లకీపల్లవప్రీతమివేభం నింబపల్లవాః ॥ 17-3 ॥
యస్తు భోగేషు భుక్తేషు న భవత్యధివాసితః ।
అభుక్తేషు నిరాకాంక్షీ తదృశో భవదుర్లభః ॥ 17-4 ॥
బుభుక్షురిహ సంసారే ముముక్షురపి దృశ్యతే ।
భోగమోక్షనిరాకాంక్షీ విరలో హి మహాశయః ॥ 17-5 ॥
ధర్మార్థకామమోక్షేషు జీవితే మరణే తథా ।
కస్యాప్యుదారచిత్తస్య హేయోపాదేయతా న హి ॥ 17-6 ॥
వాంఛా న విశ్వవిలయే న ద్వేషస్తస్య చ స్థితౌ ।
యథా జీవికయా తస్మాద్ ధన్య ఆస్తే యథా సుఖం ॥ 17-7 ॥
కృతార్థోఽనేన జ్ఞానేనేత్యేవం గలితధీః కృతీ ।
పశ్యన్ శృణ్వన్ స్పృశన్ జిఘ్రన్న్
అశ్నన్నాస్తే యథా సుఖం ॥ 17-8 ॥
శూన్యా దృష్టిర్వృథా చేష్టా వికలానీంద్రియాణి చ ।
న స్పృహా న విరక్తిర్వా క్షీణసంసారసాగరే ॥ 17-9 ॥
న జాగర్తి న నిద్రాతి నోన్మీలతి న మీలతి ।
అహో పరదశా క్వాపి వర్తతే ముక్తచేతసః ॥ 17-10 ॥
సర్వత్ర దృశ్యతే స్వస్థః సర్వత్ర విమలాశయః ।
సమస్తవాసనా ముక్తో ముక్తః సర్వత్ర రాజతే ॥ 17-11 ॥
పశ్యన్ శృణ్వన్ స్పృశన్ జిఘ్రన్న్ అశ్నన్
గృణ్హన్ వదన్ వ్రజన్ ।
ఈహితానీహితైర్ముక్తో ముక్త ఏవ మహాశయః ॥ 17-12 ॥
న నిందతి న చ స్తౌతి న హృష్యతి న కుప్యతి ।
న దదాతి న గృణ్హాతి ముక్తః సర్వత్ర నీరసః ॥ 17-13 ॥
సానురాగాం స్త్రియం దృష్ట్వా మృత్యుం వా సముపస్థితం ।
అవిహ్వలమనాః స్వస్థో ముక్త ఏవ మహాశయః ॥ 17-14 ॥
సుఖే దుఃఖే నరే నార్యాం సంపత్సు చ విపత్సు చ ।
విశేషో నైవ ధీరస్య సర్వత్ర సమదర్శినః ॥ 17-15 ॥
న హింసా నైవ కారుణ్యం నౌద్ధత్యం న చ దీనతా ।
నాశ్చర్యం నైవ చ క్షోభః క్షీణసంసరణే నరే ॥ 17-16 ॥
న ముక్తో విషయద్వేష్టా న వా విషయలోలుపః ।
అసంసక్తమనా నిత్యం ప్రాప్తాప్రాప్తముపాశ్నుతే ॥ 17-17 ॥
సమాధానసమాధానహితాహితవికల్పనాః ।
శూన్యచిత్తో న జానాతి కైవల్యమివ సంస్థితః ॥ 17-18 ॥
నిర్మమో నిరహంకారో న కించిదితి నిశ్చితః ।
అంతర్గలితసర్వాశః కుర్వన్నపి కరోతి న ॥ 17-19 ॥
మనఃప్రకాశసంమోహస్వప్నజాడ్యవివర్జితః ।
దశాం కామపి సంప్రాప్తో భవేద్ గలితమానసః ॥ 17-20 ॥
18
అష్టావక్ర ఉవాచ ॥
యస్య బోధోదయే తావత్స్వప్నవద్ భవతి భ్రమః ।
తస్మై సుఖైకరూపాయ నమః శాంతాయ తేజసే ॥ 18-1 ॥
అర్జయిత్వాఖిలాన్ అర్థాన్ భోగానాప్నోతి పుష్కలాన్ ।
న హి సర్వపరిత్యాగమంతరేణ సుఖీ భవేత్ ॥ 18-2 ॥
కర్తవ్యదుఃఖమార్తండజ్వాలాదగ్ధాంతరాత్మనః ।
కుతః ప్రశమపీయూషధారాసారమృతే సుఖం ॥ 18-3 ॥
భవోఽయం భావనామాత్రో న కించిత్ పరమర్థతః ।
నాస్త్యభావః స్వభావానాం భావాభావవిభావినాం ॥ 18-4 ॥
న దూరం న చ సంకోచాల్లబ్ధమేవాత్మనః పదం ।
నిర్వికల్పం నిరాయాసం నిర్వికారం నిరంజనం ॥ 18-5 ॥
వ్యామోహమాత్రవిరతౌ స్వరూపాదానమాత్రతః ।
వీతశోకా విరాజంతే నిరావరణదృష్టయః ॥ 18-6 ॥
సమస్తం కల్పనామాత్రమాత్మా ముక్తః సనాతనః ।
ఇతి విజ్ఞాయ ధీరో హి కిమభ్యస్యతి బాలవత్ ॥ 18-7 ॥
ఆత్మా బ్రహ్మేతి నిశ్చిత్య భావాభావౌ చ కల్పితౌ ।
నిష్కామః కిం విజానాతి కిం బ్రూతే చ కరోతి కిం ॥ 18-8 ॥
అయం సోఽహమయం నాహమితి క్షీణా వికల్పనా ।
సర్వమాత్మేతి నిశ్చిత్య తూష్ణీంభూతస్య యోగినః ॥ 18-9 ॥
న విక్షేపో న చైకాగ్ర్యం నాతిబోధో న మూఢతా ।
న సుఖం న చ వా దుఃఖముపశాంతస్య యోగినః ॥ 18-10 ॥
స్వారాజ్యే భైక్షవృత్తౌ చ లాభాలాభే జనే వనే ।
నిర్వికల్పస్వభావస్య న విశేషోఽస్తి యోగినః ॥ 18-11 ॥
క్వ ధర్మః క్వ చ వా కామః క్వ చార్థః క్వ వివేకితా ।
ఇదం కృతమిదం నేతి ద్వంద్వైర్ముక్తస్య యోగినః ॥ 18-12 ॥
కృత్యం కిమపి నైవాస్తి న కాపి హృది రంజనా ।
యథా జీవనమేవేహ జీవన్ముక్తస్య యోగినః ॥ 18-13 ॥
క్వ మోహః క్వ చ వా విశ్వం క్వ తద్ ధ్యానం క్వ ముక్తతా ।
సర్వసంకల్పసీమాయాం విశ్రాంతస్య మహాత్మనః ॥ 18-14 ॥
యేన విశ్వమిదం దృష్టం స నాస్తీతి కరోతు వై ।
నిర్వాసనః కిం కురుతే పశ్యన్నపి న పశ్యతి ॥ 18-15 ॥
యేన దృష్టం పరం బ్రహ్మ సోఽహం బ్రహ్మేతి చింతయేత్ ।
కిం చింతయతి నిశ్చింతో ద్వితీయం యో న పశ్యతి ॥ 18-16 ॥
దృష్టో యేనాత్మవిక్షేపో నిరోధం కురుతే త్వసౌ ।
ఉదారస్తు న విక్షిప్తః సాధ్యాభావాత్కరోతి కిం ॥ 18-17 ॥
ధీరో లోకవిపర్యస్తో వర్తమానోఽపి లోకవత్ ।
న సమాధిం న విక్షేపం న లోపం స్వస్య పశ్యతి ॥ 18-18 ॥
భావాభావవిహీనో యస్తృప్తో నిర్వాసనో బుధః ।
నైవ కించిత్కృతం తేన లోకదృష్ట్యా వికుర్వతా ॥ 18-19 ॥
ప్రవృత్తౌ వా నివృత్తౌ వా నైవ ధీరస్య దుర్గ్రహః ।
యదా యత్కర్తుమాయాతి తత్కృత్వా తిష్ఠతః సుఖం ॥ 18-20 ॥
నిర్వాసనో నిరాలంబః స్వచ్ఛందో ముక్తబంధనః ।
క్షిప్తః సంస్కారవాతేన చేష్టతే శుష్కపర్ణవత్ ॥ 18-21 ॥
అసంసారస్య తు క్వాపి న హర్షో న విషాదతా ।
స శీతలమనా నిత్యం విదేహ ఇవ రాజయే ॥ 18-22 ॥
కుత్రాపి న జిహాసాస్తి నాశో వాపి న కుత్రచిత్ ।
ఆత్మారామస్య ధీరస్య శీతలాచ్ఛతరాత్మనః ॥ 18-23 ॥
ప్రకృత్యా శూన్యచిత్తస్య కుర్వతోఽస్య యదృచ్ఛయా ।
ప్రాకృతస్యేవ ధీరస్య న మానో నావమానతా ॥ 18-24 ॥
కృతం దేహేన కర్మేదం న మయా శుద్ధరూపిణా ।
ఇతి చింతానురోధీ యః కుర్వన్నపి కరోతి న ॥ 18-25 ॥
అతద్వాదీవ కురుతే న భవేదపి బాలిశః ।
జీవన్ముక్తః సుఖీ శ్రీమాన్ సంసరన్నపి శోభతే ॥ 18-26 ॥
నానావిచారసుశ్రాంతో ధీరో విశ్రాంతిమాగతః ।
న కల్పతే న జాతి న శృణోతి న పశ్యతి ॥ 18-27 ॥
అసమాధేరవిక్షేపాన్ న ముముక్షుర్న చేతరః ।
నిశ్చిత్య కల్పితం పశ్యన్ బ్రహ్మైవాస్తే మహాశయః ॥ 18-28 ॥
యస్యాంతః స్యాదహంకారో న కరోతి కరోతి సః ।
నిరహంకారధీరేణ న కించిదకృతం కృతం ॥ 18-29 ॥
నోద్విగ్నం న చ సంతుష్టమకర్తృ స్పందవర్జితం ।
నిరాశం గతసందేహం చిత్తం ముక్తస్య రాజతే ॥ 18-30 ॥
నిర్ధ్యాతుం చేష్టితుం వాపి యచ్చిత్తం న ప్రవర్తతే ।
నిర్నిమిత్తమిదం కింతు నిర్ధ్యాయేతి విచేష్టతే ॥ 18-31 ॥
తత్త్వం యథార్థమాకర్ణ్య మందః ప్రాప్నోతి మూఢతాం ।
అథవా యాతి సంకోచమమూఢః కోఽపి మూఢవత్ ॥ 18-32 ॥
ఏకాగ్రతా నిరోధో వా మూఢైరభ్యస్యతే భృశం ।
ధీరాః కృత్యం న పశ్యంతి సుప్తవత్స్వపదే స్థితాః ॥ 18-33 ॥
అప్రయత్నాత్ ప్రయత్నాద్ వా మూఢో నాప్నోతి నిర్వృతిం ।
తత్త్వనిశ్చయమాత్రేణ ప్రాజ్ఞో భవతి నిర్వృతః ॥ 18-34 ॥
శుద్ధం బుద్ధం ప్రియం పూర్ణం నిష్ప్రపంచం నిరామయం ।
ఆత్మానం తం న జానంతి తత్రాభ్యాసపరా జనాః ॥ 18-35 ॥
నాప్నోతి కర్మణా మోక్షం విమూఢోఽభ్యాసరూపిణా ।
ధన్యో విజ్ఞానమాత్రేణ ముక్తస్తిష్ఠత్యవిక్రియః ॥ 18-36 ॥
మూఢో నాప్నోతి తద్ బ్రహ్మ యతో భవితుమిచ్ఛతి ।
అనిచ్ఛన్నపి ధీరో హి పరబ్రహ్మస్వరూపభాక్ ॥ 18-37 ॥
నిరాధారా గ్రహవ్యగ్రా మూఢాః సంసారపోషకాః ।
ఏతస్యానర్థమూలస్య మూలచ్ఛేదః కృతో బుధైః ॥ 18-38 ॥
న శాంతిం లభతే మూఢో యతః శమితుమిచ్ఛతి ।
ధీరస్తత్త్వం వినిశ్చిత్య సర్వదా శాంతమానసః ॥ 18-39 ॥
క్వాత్మనో దర్శనం తస్య యద్ దృష్టమవలంబతే ।
ధీరాస్తం తం న పశ్యంతి పశ్యంత్యాత్మానమవ్యయం ॥ 18-40 ॥
క్వ నిరోధో విమూఢస్య యో నిర్బంధం కరోతి వై ।
స్వారామస్యైవ ధీరస్య సర్వదాసావకృత్రిమః ॥ 18-41 ॥
భావస్య భావకః కశ్చిన్ న కించిద్ భావకోపరః ।
ఉభయాభావకః కశ్చిద్ ఏవమేవ నిరాకులః ॥ 18-42 ॥
శుద్ధమద్వయమాత్మానం భావయంతి కుబుద్ధయః ।
న తు జానంతి సంమోహాద్యావజ్జీవమనిర్వృతాః ॥ 18-43 ॥
ముముక్షోర్బుద్ధిరాలంబమంతరేణ న విద్యతే ।
నిరాలంబైవ నిష్కామా బుద్ధిర్ముక్తస్య సర్వదా ॥ 18-44 ॥
విషయద్వీపినో వీక్ష్య చకితాః శరణార్థినః ।
విశంతి ఝటితి క్రోడం నిరోధైకాగ్రసిద్ధయే ॥ 18-45 ॥
నిర్వాసనం హరిం దృష్ట్వా తూష్ణీం విషయదంతినః ।
పలాయంతే న శక్తాస్తే సేవంతే కృతచాటవః ॥ 18-46 ॥
న ముక్తికారికాం ధత్తే నిఃశంకో యుక్తమానసః ।
పశ్యన్ శృణ్వన్ స్పృశన్ జిఘ్రన్నశ్నన్నాస్తే యథాసుఖం ॥ 18-47 ॥
వస్తుశ్రవణమాత్రేణ శుద్ధబుద్ధిర్నిరాకులః ।
నైవాచారమనాచారమౌదాస్యం వా ప్రపశ్యతి ॥ 18-48 ॥
యదా యత్కర్తుమాయాతి తదా తత్కురుతే ఋజుః ।
శుభం వాప్యశుభం వాపి తస్య చేష్టా హి బాలవత్ ॥ 18-49 ॥
స్వాతంత్ర్యాత్సుఖమాప్నోతి స్వాతంత్ర్యాల్లభతే పరం ।
స్వాతంత్ర్యాన్నిర్వృతిం గచ్ఛేత్స్వాతంత్ర్యాత్ పరమం పదం ॥ 18-50 ॥
అకర్తృత్వమభోక్తృత్వం స్వాత్మనో మన్యతే యదా ।
తదా క్షీణా భవంత్యేవ సమస్తాశ్చిత్తవృత్తయః ॥ 18-51 ॥
ఉచ్ఛృంఖలాప్యకృతికా స్థితిర్ధీరస్య రాజతే ।
న తు సస్పృహచిత్తస్య శాంతిర్మూఢస్య కృత్రిమా ॥ 18-52 ॥
విలసంతి మహాభోగైర్విశంతి గిరిగహ్వరాన్ ।
నిరస్తకల్పనా ధీరా అబద్ధా ముక్తబుద్ధయః ॥ 18-53 ॥
శ్రోత్రియం దేవతాం తీర్థమంగనాం భూపతిం ప్రియం ।
దృష్ట్వా సంపూజ్య ధీరస్య న కాపి హృది వాసనా ॥ 18-54 ॥
భృత్యైః పుత్రైః కలత్రైశ్చ దౌహిత్రైశ్చాపి గోత్రజైః ।
విహస్య ధిక్కృతో యోగీ న యాతి వికృతిం మనాక్ ॥ 18-55 ॥
సంతుష్టోఽపి న సంతుష్టః ఖిన్నోఽపి న చ ఖిద్యతే ।
తస్యాశ్చర్యదశాం తాం తాం తాదృశా ఏవ జానతే ॥ 18-56 ॥
కర్తవ్యతైవ సంసారో న తాం పశ్యంతి సూరయః ।
శూన్యాకారా నిరాకారా నిర్వికారా నిరామయాః ॥ 18-57 ॥
అకుర్వన్నపి సంక్షోభాద్ వ్యగ్రః సర్వత్ర మూఢధీః ।
కుర్వన్నపి తు కృత్యాని కుశలో హి నిరాకులః ॥ 18-58 ॥
సుఖమాస్తే సుఖం శేతే సుఖమాయాతి యాతి చ ।
సుఖం వక్తి సుఖం భుంక్తే వ్యవహారేఽపి శాంతధీః ॥ 18-59 ॥
స్వభావాద్యస్య నైవార్తిర్లోకవద్ వ్యవహారిణః ।
మహాహృద ఇవాక్షోభ్యో గతక్లేశః సుశోభతే ॥ 18-60 ॥
నివృత్తిరపి మూఢస్య ప్రవృత్తి రుపజాయతే ।
ప్రవృత్తిరపి ధీరస్య నివృత్తిఫలభాగినీ ॥ 18-61 ॥
పరిగ్రహేషు వైరాగ్యం ప్రాయో మూఢస్య దృశ్యతే ।
దేహే విగలితాశస్య క్వ రాగః క్వ విరాగతా ॥ 18-62 ॥
భావనాభావనాసక్తా దృష్టిర్మూఢస్య సర్వదా ।
భావ్యభావనయా సా తు స్వస్థస్యాదృష్టిరూపిణీ ॥ 18-63 ॥
సర్వారంభేషు నిష్కామో యశ్చరేద్ బాలవన్ మునిః ।
న లేపస్తస్య శుద్ధస్య క్రియమాణేఽపి కర్మణి ॥ 18-64 ॥
స ఏవ ధన్య ఆత్మజ్ఞః సర్వభావేషు యః సమః ।
పశ్యన్ శృణ్వన్ స్పృశన్ జిఘ్రన్న్ అశ్నన్నిస్తర్షమానసః ॥ 18-65 ॥
క్వ సంసారః క్వ చాభాసః క్వ సాధ్యం క్వ చ సాధనం ।
ఆకాశస్యేవ ధీరస్య నిర్వికల్పస్య సర్వదా ॥ 18-66 ॥
స జయత్యర్థసంన్యాసీ పూర్ణస్వరసవిగ్రహః ।
అకృత్రిమోఽనవచ్ఛిన్నే సమాధిర్యస్య వర్తతే ॥ 18-67 ॥
బహునాత్ర కిముక్తేన జ్ఞాతతత్త్వో మహాశయః ।
భోగమోక్షనిరాకాంక్షీ సదా సర్వత్ర నీరసః ॥ 18-68 ॥
మహదాది జగద్ద్వైతం నామమాత్రవిజృంభితం ।
విహాయ శుద్ధబోధస్య కిం కృత్యమవశిష్యతే ॥ 18-69 ॥
భ్రమభూతమిదం సర్వం కించిన్నాస్తీతి నిశ్చయీ ।
అలక్ష్యస్ఫురణః శుద్ధః స్వభావేనైవ శామ్యతి ॥ 18-70 ॥
శుద్ధస్ఫురణరూపస్య దృశ్యభావమపశ్యతః ।
క్వ విధిః క్వ చ వైరాగ్యం క్వ త్యాగః క్వ శమోఽపి వా ॥ 18-71 ॥
స్ఫురతోఽనంతరూపేణ ప్రకృతిం చ న పశ్యతః ।
క్వ బంధః క్వ చ వా మోక్షః క్వ హర్షః క్వ విషాదితా ॥ 18-72 ॥
బుద్ధిపర్యంతసంసారే మాయామాత్రం వివర్తతే ।
నిర్మమో నిరహంకారో నిష్కామః శోభతే బుధః ॥ 18-73 ॥
అక్షయం గతసంతాపమాత్మానం పశ్యతో మునేః ।
క్వ విద్యా చ క్వ వా విశ్వం క్వ దేహోఽహం మమేతి వా ॥ 18-74 ॥
నిరోధాదీని కర్మాణి జహాతి జడధీర్యది ।
మనోరథాన్ ప్రలాపాంశ్చ కర్తుమాప్నోత్యతత్క్షణాత్ ॥ 18-75 ॥
మందః శ్రుత్వాపి తద్వస్తు న జహాతి విమూఢతాం ।
నిర్వికల్పో బహిర్యత్నాదంతర్విషయలాలసః ॥ 18-76 ॥
జ్ఞానాద్ గలితకర్మా యో లోకదృష్ట్యాపి కర్మకృత్ ।
నాప్నోత్యవసరం కర్త్రుం వక్తుమేవ న కించన ॥ 18-77 ॥
క్వ తమః క్వ ప్రకాశో వా హానం క్వ చ న కించన ।
నిర్వికారస్య ధీరస్య నిరాతంకస్య సర్వదా ॥ 18-78 ॥
క్వ ధైర్యం క్వ వివేకిత్వం క్వ నిరాతంకతాపి వా ।
అనిర్వాచ్యస్వభావస్య నిఃస్వభావస్య యోగినః ॥ 18-79 ॥
న స్వర్గో నైవ నరకో జీవన్ముక్తిర్న చైవ హి ।
బహునాత్ర కిముక్తేన యోగదృష్ట్యా న కించన ॥ 18-80 ॥
నైవ ప్రార్థయతే లాభం నాలాభేనానుశోచతి ।
ధీరస్య శీతలం చిత్తమమృతేనైవ పూరితం ॥ 18-81 ॥
న శాంతం స్తౌతి నిష్కామో న దుష్టమపి నిందతి ।
సమదుఃఖసుఖస్తృప్తః కించిత్ కృత్యం న పశ్యతి ॥ 18-82 ॥
ధీరో న ద్వేష్టి సంసారమాత్మానం న దిదృక్షతి ।
హర్షామర్షవినిర్ముక్తో న మృతో న చ జీవతి ॥ 18-83 ॥
నిఃస్నేహః పుత్రదారాదౌ నిష్కామో విషయేషు చ ।
నిశ్చింతః స్వశరీరేఽపి నిరాశః శోభతే బుధః ॥ 18-84 ॥
తుష్టిః సర్వత్ర ధీరస్య యథాపతితవర్తినః ।
స్వచ్ఛందం చరతో దేశాన్ యత్రస్తమితశాయినః ॥ 18-85 ॥
పతతూదేతు వా దేహో నాస్య చింతా మహాత్మనః ।
స్వభావభూమివిశ్రాంతివిస్మృతాశేషసంసృతేః ॥ 18-86 ॥
అకించనః కామచారో నిర్ద్వంద్వశ్ఛిన్నసంశయః ।
అసక్తః సర్వభావేషు కేవలో రమతే బుధః ॥ 18-87 ॥
నిర్మమః శోభతే ధీరః సమలోష్టాశ్మకాంచనః ।
సుభిన్నహృదయగ్రంథిర్వినిర్ధూతరజస్తమః ॥ 18-88 ॥
సర్వత్రానవధానస్య న కించిద్ వాసనా హృది ।
ముక్తాత్మనో వితృప్తస్య తులనా కేన జాయతే ॥ 18-89 ॥
జానన్నపి న జానాతి పశ్యన్నపి న పశ్యతి ।
బ్రువన్న్ అపి న చ బ్రూతే కోఽన్యో నిర్వాసనాదృతే ॥ 18-90 ॥
భిక్షుర్వా భూపతిర్వాపి యో నిష్కామః స శోభతే ।
భావేషు గలితా యస్య శోభనాశోభనా మతిః ॥ 18-91 ॥
క్వ స్వాచ్ఛంద్యం క్వ సంకోచః క్వ వా తత్త్వవినిశ్చయః ।
నిర్వ్యాజార్జవభూతస్య చరితార్థస్య యోగినః ॥ 18-92 ॥
ఆత్మవిశ్రాంతితృప్తేన నిరాశేన గతార్తినా ।
అంతర్యదనుభూయేత తత్ కథం కస్య కథ్యతే ॥ 18-93 ॥
సుప్తోఽపి న సుషుప్తౌ చ స్వప్నేఽపి శయితో న చ ।
జాగరేఽపి న జాగర్తి ధీరస్తృప్తః పదే పదే ॥ 18-94 ॥
జ్ఞః సచింతోఽపి నిశ్చింతః సేంద్రియోఽపి నిరింద్రియః ।
సుబుద్ధిరపి నిర్బుద్ధిః సాహంకారోఽనహంకృతిః ॥ 18-95 ॥
న సుఖీ న చ వా దుఃఖీ న విరక్తో న సంగవాన్ ।
న ముముక్షుర్న వా ముక్తా న కించిన్న్న చ కించన ॥ 18-96 ॥
విక్షేపేఽపి న విక్షిప్తః సమాధౌ న సమాధిమాన్ ।
జాడ్యేఽపి న జడో ధన్యః పాండిత్యేఽపి న పండితః ॥ 18-97 ॥
ముక్తో యథాస్థితిస్వస్థః కృతకర్తవ్యనిర్వృతః ।
సమః సర్వత్ర వైతృష్ణ్యాన్న స్మరత్యకృతం కృతం ॥ 18-98 ॥
న ప్రీయతే వంద్యమానో నింద్యమానో న కుప్యతి ।
నైవోద్విజతి మరణే జీవనే నాభినందతి ॥ 18-99 ॥
న ధావతి జనాకీర్ణం నారణ్యముపశాంతధీః ।
యథాతథా యత్రతత్ర సమ ఏవావతిష్ఠతే ॥ 18-100 ॥
19
జనక ఉవాచ ॥
తత్త్వవిజ్ఞానసందంశమాదాయ హృదయోదరాత్ ।
నావిధపరామర్శశల్యోద్ధారః కృతో మయా ॥ 19-1 ॥
క్వ ధర్మః క్వ చ వా కామః క్వ చార్థః క్వ వివేకితా ।
క్వ ద్వైతం క్వ చ వాఽద్వైతం స్వమహిమ్ని స్థితస్య మే ॥ 19-2 ॥
క్వ భూతం క్వ భవిష్యద్ వా వర్తమానమపి క్వ వా ।
క్వ దేశః క్వ చ వా నిత్యం స్వమహిమ్ని స్థితస్య మే ॥ 19-3 ॥
క్వ చాత్మా క్వ చ వానాత్మా క్వ శుభం క్వాశుభం యథా ।
క్వ చింతా క్వ చ వాచింతా స్వమహిమ్ని స్థితస్య మే ॥ 19-4 ॥
క్వ స్వప్నః క్వ సుషుప్తిర్వా క్వ చ జాగరణం తథా ।
క్వ తురీయం భయం వాపి స్వమహిమ్ని స్థితస్య మే ॥ 19-5 ॥
క్వ దూరం క్వ సమీపం వా బాహ్యం క్వాభ్యంతరం క్వ వా ।
క్వ స్థూలం క్వ చ వా సూక్ష్మం స్వమహిమ్ని స్థితస్య మే ॥ 19-6 ॥
క్వ మృత్యుర్జీవితం వా క్వ లోకాః క్వాస్య క్వ లౌకికం ।
క్వ లయః క్వ సమాధిర్వా స్వమహిమ్ని స్థితస్య మే ॥ 19-7 ॥
అలం త్రివర్గకథయా యోగస్య కథయాప్యలం ।
అలం విజ్ఞానకథయా విశ్రాంతస్య మమాత్మని ॥ 19-8 ॥
20
జనక ఉవాచ ॥
క్వ భూతాని క్వ దేహో వా క్వేంద్రియాణి క్వ వా మనః ।
క్వ శూన్యం క్వ చ నైరాశ్యం మత్స్వరూపే నిరంజనే ॥ 20-1 ॥
క్వ శాస్త్రం క్వాత్మవిజ్ఞానం క్వ వా నిర్విషయం మనః ।
క్వ తృప్తిః క్వ వితృష్ణాత్వం గతద్వంద్వస్య మే సదా ॥ 20-2 ॥
క్వ విద్యా క్వ చ వావిద్యా క్వాహం క్వేదం మమ క్వ వా ।
క్వ బంధ క్వ చ వా మోక్షః స్వరూపస్య క్వ రూపితా ॥ 20-3 ॥
క్వ ప్రారబ్ధాని కర్మాణి జీవన్ముక్తిరపి క్వ వా ।
క్వ తద్ విదేహకైవల్యం నిర్విశేషస్య సర్వదా ॥ 20-4 ॥
క్వ కర్తా క్వ చ వా భోక్తా నిష్క్రియం స్ఫురణం క్వ వా ।
క్వాపరోక్షం ఫలం వా క్వ నిఃస్వభావస్య మే సదా ॥ 20-5 ॥
క్వ లోకం క్వ ముముక్షుర్వా క్వ యోగీ జ్ఞానవాన్ క్వ వా ।
క్వ బద్ధః క్వ చ వా ముక్తః స్వస్వరూపేఽహమద్వయే ॥ 20-6 ॥
క్వ సృష్టిః క్వ చ సంహారః క్వ సాధ్యం క్వ చ సాధనం ।
క్వ సాధకః క్వ సిద్ధిర్వా స్వస్వరూపేఽహమద్వయే ॥ 20-7 ॥
క్వ ప్రమాతా ప్రమాణం వా క్వ ప్రమేయం క్వ చ ప్రమా ।
క్వ కించిత్ క్వ న కించిద్ వా సర్వదా విమలస్య మే ॥ 20-8 ॥
క్వ విక్షేపః క్వ చైకాగ్ర్యం క్వ నిర్బోధః క్వ మూఢతా ।
క్వ హర్షః క్వ విషాదో వా సర్వదా నిష్క్రియస్య మే ॥ 20-9 ॥
క్వ చైష వ్యవహారో వా క్వ చ సా పరమార్థతా ।
క్వ సుఖం క్వ చ వా దుఖం నిర్విమర్శస్య మే సదా ॥ 20-10 ॥
క్వ మాయా క్వ చ సంసారః క్వ ప్రీతిర్విరతిః క్వ వా ।
క్వ జీవః క్వ చ తద్బ్రహ్మ సర్వదా విమలస్య మే ॥ 20-11 ॥
క్వ ప్రవృత్తిర్నిర్వృత్తిర్వా క్వ ముక్తిః క్వ చ బంధనం ।
కూటస్థనిర్విభాగస్య స్వస్థస్య మమ సర్వదా ॥ 20-12 ॥
క్వోపదేశః క్వ వా శాస్త్రం క్వ శిష్యః క్వ చ వా గురుః ।
క్వ చాస్తి పురుషార్థో వా నిరుపాధేః శివస్య మే ॥ 20-13 ॥
క్వ చాస్తి క్వ చ వా నాస్తి క్వాస్తి చైకం క్వ చ ద్వయం ।
బహునాత్ర కిముక్తేన కించిన్నోత్తిష్ఠతే మమ ॥ 20-14 ॥
ఇతి అష్టావక్రగీతా సమాప్తా ।
॥ ఓం తత్సత్ ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Ashtavakra Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil