॥ Uddhava Geetaa Odia Lyrics ॥
॥ ଉଦ୍ଧବଗୀତା ॥
ଶ୍ରୀରାଧାକୃଷ୍ଣାଭ୍ୟାଂ ନମଃ ।
ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତପୁରାଣମ୍ ।
ଏକାଦଶଃ ସ୍କନ୍ଧଃ । ଉଦ୍ଧବ ଗୀତା ।
ଅଥ ପ୍ରଥମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀବାଦରାୟଣିଃ ଉବାଚ ।
କୃତ୍ୱା ଦୈତ୍ୟବଧଂ କୃଷ୍ଣଃ ସରମଃ ଯଦୁଭିଃ ବୃତଃ ।
ଭୁବଃ ଅବତାରବତ୍ ଭାରଂ ଜବିଷ୍ଠନ୍ ଜନୟନ୍ କଲିମ୍ ॥ ୧ ॥
ଯେ କୋପିତାଃ ସୁବହୁ ପାଣ୍ଡୁସୁତାଃ ସପତ୍ନୈଃ
ଦୁର୍ଦ୍ୟୂତହେଲନକଚଗ୍ରହଣ ଆଦିଭିଃ ତାନ୍ ।
କୃତ୍ୱା ନିମିତ୍ତମ୍ ଇତର ଇତରତଃ ସମେତାନ୍
ହତ୍ୱା ନୃପାନ୍ ନିରହରତ୍ କ୍ଷିତିଭାରମ୍ ଈଶଃ ॥ ୨ ॥
ଭୂଭାରରାଜପୃତନା ଯଦୁଭିଃ ନିରସ୍ୟ
ଗୁପ୍ତୈଃ ସ୍ୱବାହୁଭିଃ ଅଚିନ୍ତୟତ୍ ଅପ୍ରମେୟଃ ।
ମନ୍ୟେ ଅବନେଃ ନନୁ ଗତଃ ଅପି ଅଗତଂ ହି ଭାରମ୍
ଯତ୍ ଯାଦବଂ କୁଲମ୍ ଅହୋ ହି ଅବିଷହ୍ୟମ୍ ଆସ୍ତେ ॥ ୩ ॥
ନ ଏବ ଅନ୍ୟତଃ ପରିଭବଃ ଅସ୍ୟ ଭବେତ୍ କଥଞ୍ଚିତ୍
ମତ୍ ସଂଶ୍ରୟସ୍ୟ ବିଭବ ଉନ୍ନହନ୍ ଅସ୍ୟ ନିତ୍ୟମ୍ ।
ଅନ୍ତଃକଲିମ୍ ଯଦୁକୁଲସ୍ୟ ବିଧ୍ହାୟ ବେଣୁଃ
ତମ୍ବସ୍ୟ ବହ୍ନିମ୍ ଇବ ଶାନ୍ତିମ୍ ଉପୈମି ଧାମ ॥ ୪ ॥
ଏବଂ ବ୍ୟବସିତଃ ରାଜନ୍ ସତ୍ୟସଙ୍କଲ୍ପଃ ଈଶ୍ୱରଃ ।
ଶାପବ୍ୟାଜେନ ବିପ୍ରାଣାଂ ସଞ୍ଜହ୍ୱେ ସ୍ୱକୁଲଂ ବିଭୁଃ ॥ ୫ ॥
ସ୍ୱମୂର୍ତ୍ୟା ଲୋକଲାବଣ୍ୟନିର୍ମୁକ୍ତ୍ୟା ଲୋଚନଂ ନୃଣାମ୍ ।
ଗୀର୍ଭିଃ ତାଃ ସ୍ମରତାଂ ଚିତ୍ତଂ ପଦୈଃ ତାନ୍ ଈକ୍ଷତାଂ କ୍ରିୟା ॥ ୬ ॥
ଆଚ୍ଛିଦ୍ୟ କୀର୍ତିଂ ସୁଶ୍ଲୋକାଂ ବିତତ୍ୟ ହି ଅଞ୍ଜସା ନୁ କୌ ।
ତମଃ ଅନୟା ତରିଷ୍ୟନ୍ତି ଇତି ଅଗାତ୍ ସ୍ୱଂ ପଦମ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ॥ ୭ ॥
ରାଜା ଉବାଚ ।
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟାନାଂ ବଦାନ୍ୟାନାଂ ନିତ୍ୟଂ ବୃଦ୍ଧୌପସେବିନାମ୍ ।
ବିପ୍ରଶାପଃ କଥମ୍ ଅଭୂତ୍ ବୃଷ୍ଣୀନାଂ କୃଷ୍ଣଚେତସାମ୍
॥ ୮ ॥
ଯତ୍ ନିମିତ୍ତଃ ସଃ ବୈ ଶାପଃ ଯାଦୃଶଃ ଦ୍ୱିଜସତ୍ତମ ।
କଥମ୍ ଏକାତ୍ମନାଂ ଭେଦଃ ଏତତ୍ ସର୍ୱଂ ବଦସ୍ୱ ମେ ॥ ୯ ॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ବିଭ୍ରତ୍ ବପୁଃ ସକଲସୁନ୍ଦରସଂନିବେଶମ୍
କର୍ମାଚରନ୍ ଭୁବି ସୁମଙ୍ଗଲମ୍ ଆପ୍ତକାମଃ ।
ଆସ୍ଥାୟ ଧାମ ରମମାଣଃ ଉଦାରକୀର୍ତିଃ
ସଂହର୍ତୁମ୍ ଐଚ୍ଛତ କୁଲଂ ସ୍ଥିତକୃତ୍ୟଶେଷଃ ॥ ୧୦ ॥
କର୍ମାଣି ପୁଣ୍ୟନିବହାନି ସୁମଙ୍ଗଲାନି
ଗାୟତ୍ ଜଗତ୍ କଲିମଲାପହରାଣି କୃତ୍ୱା ।
କାଲ ଆତ୍ମନା ନିବସତା ଯଦୁଦେବଗେହେ
ପିଣ୍ଡାରକଂ ସମଗମନ୍ ମୁନୟଃ ନିସୃଷ୍ଟାଃ ॥ ୧୧ ॥
ବିଶ୍ୱାମିତ୍ରଃ ଅସିତଃ କଣ୍ୱଃ ଦୁର୍ୱାସାଃ ଭୃଗୁଃ ଅଙ୍ଗିରାଃ ।
କଶ୍ୟପଃ ବାମଦେବଃ ଅତ୍ରିଃ ବସିଷ୍ଠଃ ନାରଦ ଆଦୟଃ ॥ ୧୨ ॥
କ୍ରୀଡନ୍ତଃ ତାନ୍ ଉପବ୍ରଜ୍ୟ କୁମାରାଃ ଯଦୁନନ୍ଦନାଃ ।
ଉପସଙ୍ଗୃହ୍ୟ ପପ୍ରଚ୍ଛୁଃ ଅବିନୀତା ବିନୀତବତ୍ ॥ ୧୩ ॥
ତେ ବେଷୟିତ୍ୱା ସ୍ତ୍ରୀବେଷୈଃ ସାମ୍ବଂ ଜାମ୍ବବତୀସୁତମ୍ ।
ଏଷା ପୃଚ୍ଛତି ବଃ ବିପ୍ରାଃ ଅନ୍ତର୍ୱତ୍ ନ୍ୟସିତ ଈକ୍ଷଣା ॥ ୧୪ ॥
ପ୍ରଷ୍ଟୁଂ ବିଲଜ୍ଜତି ସାକ୍ଷାତ୍ ପ୍ରବ୍ରୂତ ଅମୋଘଦର୍ଶନାଃ ।
ପ୍ରସୋଷ୍ୟନ୍ତି ପୁତ୍ରକାମା କିଂସ୍ୱିତ୍ ସଞ୍ଜନୟିଷ୍ୟତି ॥ ୧୫ ॥
ଏବଂ ପ୍ରଲବ୍ଧ୍ୱା ମୁନୟଃ ତାନ୍ ଊଚୁଃ କୁପିତା ନୃପ ।
ଜନୟିଷ୍ୟତି ବଃ ମନ୍ଦାଃ ମୁସଲଂ କୁଲନାଶନମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ତତ୍ ଶୃତ୍ୱା ତେ ଅତିସନ୍ତ୍ରସ୍ତାଃ ବିମୁଚ୍ୟ ସହସୋଦରମ୍ ।
ସାମ୍ବସ୍ୟ ଦଦୃଶୁଃ ତସ୍ମିନ୍ ମୁସଲଂ ଖଲୁ ଅୟସ୍ମୟମ୍ ॥ ୧୭ ॥
କିଂ କୃତଂ ମନ୍ଦଭାଗ୍ୟୈଃ କିଂ ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି ନଃ ଜନାଃ ।
ଇତି ବିହ୍ୱଲିତାଃ ଗେହାନ୍ ଆଦାୟ ମୁସଲଂ ଯୟୁଃ ॥ ୧୮ ॥
ତତ୍ ଚ ଉପନୀୟ ସଦସି ପରିମ୍ଲାନମୁଖଶ୍ରିୟଃ ।
ରାଜ୍ଞଃ ଆବେଦୟାନ୍ ଚକ୍ରୁଃ ସର୍ୱୟାଦବସଂନିଧୌ ॥ ୧୯ ॥
ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଅମୋଘଂ ବିପ୍ରଶାପଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଚ ମୁସଲଂ ନୃପ ।
ବିସ୍ମିତାଃ ଭୟସନ୍ତ୍ରସ୍ତାଃ ବଭୂବୁଃ ଦ୍ୱାରକୌକସଃ ॥ ୨୦ ॥
ତତ୍ ଚୂର୍ଣୟିତ୍ୱା ମୁସଲଂ ଯଦୁରାଜଃ ସଃ ଆହୁକଃ ।
ସମୁଦ୍ରସଲିଲେ ପ୍ରାସ୍ୟତ୍ ଲୋହଂ ଚ ଅସ୍ୟ ଅବଶେଷିତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
କଶ୍ଚିତ୍ ମତ୍ସ୍ୟଃ ଅଗ୍ରସୀତ୍ ଲୋହଂ ଚୂର୍ଣାନି ତରଲୈଃ ତତଃ ।
ଉହ୍ୟମାନାନି ବେଲାୟାଂ ଲଗ୍ନାନି ଆସନ୍ କିଲ ଐରିକାଃ ॥ ୨୨ ॥
ମତ୍ସ୍ୟଃ ଗୃହୀତଃ ମତ୍ସ୍ୟଘ୍ନୈଃ ଜାଲେନ ଅନ୍ୟୈଃ ସହ ଅର୍ଣବେ ।
ତସ୍ୟ ଉଦରଗତଂ ଲୋହଂ ସଃ ଶଲ୍ୟେ ଲୁବ୍ଧକଃ ଅକରୋତ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଭଗବାନ୍ ଜ୍ଞାତସର୍ୱାର୍ଥଃ ଈଶ୍ୱରଃ ଅପି ତଦନ୍ୟଥା ।
କର୍ତୁଂ ନ ଐଚ୍ଛତ୍ ବିପ୍ରଶାପଂ କାଲରୂପୀ ଅନ୍ୱମୋଦତ ॥ ୨୪ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ବିପ୍ରଶାପୋ ନାମ ପ୍ରଥମୋଽଧ୍ୟାୟଃ
॥ ୧ ॥
ଅଥ ଦ୍ୱିତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଗୋବିନ୍ଦଭୁଜଗୁପ୍ତାୟାଂ ଦ୍ୱାରବତ୍ୟାଂ କୁରୂଦ୍ୱହ ।
ଅବାତ୍ସୀତ୍ ନାରଦଃ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ କୃଷ୍ଣୌପାସନଲାଲସଃ ॥ ୧ ॥
କୋ ନୁ ରାଜନ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟବାନ୍ ମୁକୁନ୍ଦଚରଣାମ୍ବୁଜମ୍ ।
ନ ଭଜେତ୍ ସର୍ୱତଃ ମୃତ୍ୟୁଃ ଉପାସ୍ୟମ୍ ଅମରୌତ୍ତମୈଃ ॥ ୨ ॥
ତମ୍ ଏକଦା ଦେବର୍ଷିଂ ବସୁଦେବଃ ଗୃହ ଆଗତମ୍ ।
ଅର୍ଚିତଂ ସୁଖମ୍ ଆସୀନମ୍ ଅଭିବାଦ୍ୟ ଇଦମ୍ ଅବ୍ରବୀତ୍ ॥ ୩ ॥
ବସୁଦେବଃ ଉବାଚ ।
ଭଗବନ୍ ଭବତଃ ଯାତ୍ରା ସ୍ୱସ୍ତୟେ ସର୍ୱଦେହିନାମ୍ ।
କୃପଣାନାଂ ଯଥା ପିତ୍ରୋଃ ଉତ୍ତମଶ୍ଲୋକବର୍ତ୍ମନାମ୍ ॥ ୪ ॥
ଭୂତାନାଂ ଦେବଚରିତଂ ଦୁଃଖାୟ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ।
ସୁଖାୟ ଏବ ହି ସାଧୂନାଂ ତ୍ୱାଦୃଶାମ୍ ଅଚ୍ୟୁତ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥
୫ ॥
ଭଜନ୍ତି ଯେ ଯଥା ଦେବାନ୍ ଦେବାଃ ଅପି ତଥା ଏବ ତାନ୍ ।
ଛାୟା ଇବ କର୍ମସଚିବାଃ ସାଧବଃ ଦୀନବତ୍ସଲାଃ ॥ ୬ ॥
ବ୍ରହ୍ମନ୍ ତଥା ଅପି ପୃଚ୍ଛାମଃ ଧର୍ମାନ୍ ଭାଗବତାନ୍ ତବ ।
ଯାନ୍ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ମର୍ତ୍ୟଃ ମୁଚ୍ୟତେ ସର୍ୱତଃ ଭୟାତ୍ ॥ ୭ ॥
ଅହଂ କିଲ ପୁରା ଅନନ୍ତଂ ପ୍ରଜାର୍ଥଃ ଭୁବି ମୁକ୍ତିଦମ୍ ।
ଅପୂଜୟଂ ନ ମୋକ୍ଷାୟ ମୋହିତଃ ଦେବମାୟଯା ॥ ୮ ॥
ଯୟା ବିଚିତ୍ରବ୍ୟସନାତ୍ ଭବଦ୍ଭିଃ ବିଶ୍ୱତଃ ଭୟାତ୍ ।
ମୁଚ୍ୟେମ ହି ଅଞ୍ଜସା ଏବ ଅଦ୍ଧା ତଥା ନଃ ଶାଧି ସୁବ୍ରତ ॥ ୯ ॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ରାଜନ୍ ଏବଂ କୃତପ୍ରଶ୍ନଃ ବସୁଦେବେନ ଧୀମତା ।
ପ୍ରୀତଃ ତମ୍ ଆହ ଦେବର୍ଷିଃ ହରେଃ ସଂସ୍ମାରିତଃ ଗୁଣୈଃ ॥ ୧୦ ॥
ନାରଦଃ ଉବାଚ ।
ସମ୍ୟକ୍ ଏତତ୍ ବ୍ୟବସିତଂ ଭବତା ସାତ୍ୱତର୍ଷଭ ।
ଯତ୍ ପୃଚ୍ଛସେ ଭାଗବତାନ୍ ଧର୍ମାନ୍ ତ୍ୱଂ ବିଶ୍ୱଭାବନାନ୍ ॥
୧୧ ॥
ଶ୍ରୁତଃ ଅନୁପଠିତଃ ଧ୍ୟାତଃ ଆଦୃତଃ ବା ଅନୁମୋଦିତଃ ।
ସଦ୍ୟଃ ପୁନାତି ସଦ୍ଧର୍ମଃ ଦେବବିଶ୍ୱଦ୍ରୁହଃ ଅପି ॥ ୧୨ ॥
ତ୍ୱୟା ପରମକଲ୍ୟାଣଃ ପୁଣ୍ୟଶ୍ରବଣକୀର୍ତନଃ ।
ସ୍ମାରିତଃ ଭଗବାନ୍ ଅଦ୍ୟ ଦେବଃ ନାରାୟଣଃ ମମ ॥ ୧୩ ॥
ଅତ୍ର ଅପି ଉଦାହରନ୍ତି ଇମମ୍ ଇତିହାସଂ ପୁରାତନମ୍ ।
ଆର୍ଷଭାଣାଂ ଚ ସଂବାଦଂ ବିଦେହସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୧୪ ॥
ପ୍ରିୟବ୍ରତଃ ନାମ ସୁତଃ ମନୋଃ ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବସ୍ୟ ଯଃ ।
ତସ୍ୟ ଅଗ୍ନୀଧ୍ରଃ ତତଃ ନାଭିଃ ଋଷଭଃ ତତ୍ ସୁତଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ ୧୫ ॥
ତମ୍ ଆହୁଃ ବାସୁଦେବାଂଶଂ ମୋକ୍ଷଧର୍ମବିବକ୍ଷୟା ।
ଅବତୀର୍ଣଂ ସୁତଶତଂ ତସ୍ୟ ଆସୀତ୍ ବେଦପାରଗମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ତେଷାଂ ବୈ ଭରତଃ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଃ ନାରାୟଣପରାୟଣଃ ।
ବିଖ୍ୟାତଂ ବର୍ଷମ୍ ଏତତ୍ ଯତ୍ ନାମ୍ନା ଭାରତମ୍ ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ସଃ ଭୁକ୍ତଭୋଗାଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଇମାଂ ନିର୍ଗତଃ ତପସା ହରିମ୍ ।
ଉପାସୀନଃ ତତ୍ ପଦବୀଂ ଲେଭେ ବୈ ଜନ୍ମଭିଃ ତ୍ରିଭିଃ ॥ ୧୮ ॥
ତେଷାଂ ନବ ନବଦ୍ୱୀପପତୟଃ ଅସ୍ୟ ସମନ୍ତତଃ ।
କର୍ମତନ୍ତ୍ରପ୍ରଣେତାରଃ ଏକାଶୀତିଃ ଦ୍ୱିଜାତୟଃ ॥ ୧୯ ॥
ନବ ଅଭବନ୍ ମହାଭାଗାଃ ମୁନୟଃ ହି ଅର୍ଥଶଂସିନଃ ।
ଶ୍ରମଣାଃ ବାତଃ ଅଶନାଃ ଆତ୍ମବିଦ୍ୟାବିଶାରଦାଃ ॥ ୨୦ ॥
କବିଃ ହରିଃ ଅନ୍ତରିକ୍ଷଃ ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ପିପ୍ପଲାୟନଃ ।
ଆବିର୍ହୋତ୍ରଃ ଅଥ ଦ୍ରୁମିଲଃ ଚମସଃ କରଭାଜନଃ ॥ ୨୧ ॥
ଏତେ ବୈ ଭଗବଦ୍ରୂପଂ ବିଶ୍ୱଂ ସଦସଦ୍ ଆତ୍ମକମ୍ ।
ଆତ୍ମନଃ ଅବ୍ୟତିରେକେଣ ପଶ୍ୟନ୍ତଃ ବ୍ୟଚରତ୍ ମହୀମ୍ ॥ ୨୨ ॥
ଅବ୍ୟାହତ ଇଷ୍ଟଗତୟାଃ ସୁରସିଦ୍ଧସିଦ୍ଧସାଧ୍ୟ
ଗନ୍ଧର୍ୱୟକ୍ଷନରକିନ୍ନରନାଗଲୋକାନ୍ ।
ମୁକ୍ତାଃ ଚରନ୍ତି ମୁନିଚାରଣଭୂତନାଥ
ବିଦ୍ୟାଧରଦ୍ୱିଜଗବାଂ ଭୁବନାନି କାମମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ତଃ ଏକଦା ନିମେଃ ସତ୍ରମ୍ ଉପଜଗ୍ମୁଃ ଯତ୍ ଋଚ୍ଛୟା ।
ବିତାୟମାନମ୍ ଋଷିଭିଃ ଅଜନାଭେ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୨୪ ॥
ତାନ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ସୂର୍ୟସଙ୍କାଶାନ୍ ମହାଭଗବତାନ୍ ନୃପଃ ।
ଯଜମାନଃ ଅଗ୍ନୟଃ ବିପ୍ରାଃ ସର୍ୱଃ ଏବ ଉପତସ୍ଥିରେ ॥ ୨୫ ॥
ବିଦେହଃ ତାନ୍ ଅଭିପ୍ରେତ୍ୟ ନାରାୟଣପରାୟଣାନ୍ ।
ପ୍ରୀତଃ ସମ୍ପୂଜୟାନ୍ ଚକ୍ରେ ଆସନସ୍ଥାନ୍ ଯଥା ଅର୍ହତଃ ॥ ୨୬ ॥
ତାନ୍ ରୋଚମାନାନ୍ ସ୍ୱରୁଚା ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ରୌପମାନ୍ ନବ ।
ପପ୍ରଚ୍ଛ ପରମପ୍ରୀତଃ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଅବନତଃ ନୃପଃ ॥ ୨୭ ॥
ବିଦେହଃ ଉବାଚ ।
ମନ୍ୟେ ଭଗବତଃ ସାକ୍ଷାତ୍ ପାର୍ଷଦାନ୍ ବଃ ମଧୁଦ୍ୱିଷଃ ।
ବିଷ୍ଣୋଃ ଭୂତାନି ଲୋକାନାଂ ପାବନାୟ ଚରନ୍ତି ହି ॥ ୨୮ ॥
ଦୁର୍ଲଭଃ ମାନୁଷଃ ଦେହଃ ଦେହିନାଂ କ୍ଷଣଭଙ୍ଗୁରଃ ।
ତତ୍ର ଅପି ଦୁର୍ଲଭଂ ମନ୍ୟେ ବୈକୁଣ୍ଠପ୍ରିୟଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୨୯ ॥
ଅତଃ ଆତ୍ୟନ୍ତିକଂ କହେମଂ ପୃଚ୍ଛାମଃ ଭବତଃ ଅନଘାଃ ।
ସଂସାରେ ଅସ୍ମିନ୍ କ୍ଷଣାର୍ଧଃ ଅପି ସତ୍ସଙ୍ଗଃ ଶେବଧିଃ ନୃଣାମ୍ ॥
୩୦ ॥
ଧର୍ମାନ୍ ଭାଗବତାନ୍ ବ୍ରୂତ ଯଦି ନଃ ଶ୍ରୁତୟେ କ୍ଷମମ୍ ।
ଯୈଃ ପ୍ରସନ୍ନଃ ପ୍ରପନ୍ନାୟ ଦାସ୍ୟତି ଆତ୍ମାନମ୍ ଅପି ଅଜଃ ॥ ୩୧ ॥
ଶ୍ରୀନାରଦଃ ଉବାଚ ।
ଏବଂ ତେ ନିମିନା ପୃଷ୍ଟା ବସୁଦେବ ମହତ୍ତମାଃ ।
ପ୍ରତିପୂଜ୍ୟ ଅବ୍ରୁବନ୍ ପ୍ରୀତ୍ୟା ସସଦସି ଋତ୍ୱିଜଂ ନୃପମ୍ ॥ ୩୨ ॥
କବିଃ ଉବାଚ ।
ମନ୍ୟେ ଅକୁତଶ୍ଚିତ୍ ଭୟମ୍ ଅଚ୍ୟୁତସ୍ୟ
ପାଦାମ୍ବୁଜୌପାସନମ୍ ଅତ୍ର ନିତ୍ୟମ୍ ।
ଉଦ୍ୱିଗ୍ନବୁଦ୍ଧେଃ ଅସତ୍ ଆତ୍ମଭାବାତ୍
ବିଶ୍ୱଆତ୍ମନା ଯତ୍ର ନିବର୍ତତେ ଭୀଃ ॥ ୩୩ ॥
ଯେ ବୈ ଭଗବତା ପ୍ରୋକ୍ତାଃ ଉପାୟାଃ ହି ଆତ୍ମଲବ୍ଧୟେ ।
ଅଞ୍ଜଃ ପୁଂସାମ୍ ଅବିଦୁଷାଂ ବିଦ୍ଧି ଭାଗବତାନ୍ ହି ତାନ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଯାନ୍ ଆସ୍ଥାୟ ନରଃ ରାଜନ୍ ନ ପ୍ରମାଦ୍ୟେତ କର୍ହିଚିତ୍ ।
ଧାବନ୍ ନିମୀଲ୍ୟ ବା ନେତ୍ରେ ନ ସ୍ଖଲେନ ପତେତ୍ ଇହ ॥ ୩୫ ॥
କାୟେନ ବାଚା ମନସା ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ବା
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଆତ୍ମନା ବା ଅନୁସୃତସ୍ୱଭାବାତ୍ ।
କରୋତି ଯତ୍ ଯତ୍ ସକଲଂ ପରସ୍ମୈ
ନାରାୟଣାୟ ଇତି ସମର୍ପୟେତ୍ ତତ୍ ॥ ୩୬ ॥
ଭୟଂ ଦ୍ୱିତୀୟାଭିନିବେଶତଃ ସ୍ୟାତ୍
ଈଶାତ୍ ଅପେତସ୍ୟ ବିପର୍ୟଯଃ ଅସ୍ମୃତିଃ ।
ତତ୍ ମାୟଯା ଅତଃ ବୁଧଃ ଆଭଜେତ୍ ତଂ
ଭକ୍ତ୍ୟା ଏକ ଈଶଂ ଗୁରୁଦେବତାତ୍ମା ॥ ୩୭।
ଅବିଦ୍ୟମାନଃ ଅପି ଅବଭାତି ହି ଦ୍ୱୟୋଃ
ଧ୍ୟାତୁଃ ଧିୟା ସ୍ୱପ୍ନମନୋରଥୌ ଯଥା ।
ତତ୍ କର୍ମସଙ୍କଲ୍ପବିକଲ୍ପକଂ ମନଃ
ବୁଧଃ ନିରୁନ୍ଧ୍ୟାତ୍ ଅଭୟଂ ତତଃ ସ୍ୟାତ୍ ॥ ୩୮ ॥
ଶ୍ରୁଣ୍ୱନ୍ ସୁଭଦ୍ରାଣି ରଥାଙ୍ଗପାଣେଃ
ଜନ୍ମାନି କର୍ମାଣି ଚ ଯାନି ଲୋକେ ।
ଗୀତାନି ନାମାନି ତତ୍ ଅର୍ଥକାନି
ଗାୟନ୍ ବିଲଜ୍ଜଃ ବିଚରେତ୍ ଅସଙ୍ଗଃ ॥ ୩୯ ॥
ଏବଂ ବ୍ରତଃ ସ୍ୱପ୍ରିୟନାମକୀର୍ତ୍ୟା
ଜାତାନୁରାଗଃ ଦ୍ରୁତଚିତ୍ତଃ ଉଚ୍ଚୈଃ ।
ହସତି ଅଥଃ ରୋଦିତି ରୌତି ଗାୟତି
ଉନ୍ମାଦବତ୍ ନୃତ୍ୟତି ଲୋକବାହ୍ୟଃ ॥ ୪୦ ॥
ଖଂ ବାୟୁମ୍ ଅଗ୍ନିଂ ସଲିଲଂ ମହୀଂ ଚ
ଜ୍ୟୋତୀଂଷି ସତ୍ତ୍ୱାନି ଦିଶଃ ଦ୍ରୁମଆଦୀନ୍ ।
ସରିତ୍ ସମୁଦ୍ରାନ୍ ଚ ହରେଃ ଶରୀରଂ
ଯତ୍କିଞ୍ଚ ଭୂତଂ ପ୍ରଣମେତ୍ ଅନନ୍ୟଃ ॥ ୪୧ ॥
ଭକ୍ତିଃ ପରେଶ ଅନୁଭବଃ ବିରକ୍ତିଃ
ଅନ୍ୟତ୍ର ଏଷ ତ୍ରିକଃ ଏକକାଲଃ ।
ପ୍ରପଦ୍ୟମାନସ୍ୟ ଯଥା ଅଶ୍ନତଃ ସ୍ୟୁଃ
ତୁଷ୍ଟିଃ ପୁଷ୍ଟିଃ କ୍ଷୁତ୍ ଅପାୟଃ ଅନୁଘାସମ୍ ॥ ୪୨ ॥
ଇତି ଅଚ୍ୟୁତ ଅଙ୍ଘ୍ରିଂ ଭଜତଃ ଅନୁବୃତ୍ତ୍ୟା
ଭକ୍ତିଃ ବିରକ୍ତିଃ ଭଗବତ୍ ପ୍ରବୋଧଃ ।
ଭବନ୍ତି ବୈ ଭାଗବତସ୍ୟ ରାଜନ୍
ତତଃ ପରାଂ ଶାନ୍ତିମ୍ ଉପୈତି ସାକ୍ଷାତ୍ ॥ ୪୩ ॥
ରାଜା ଉବାଚ ।
ଅଥ ଭାଗବତଂ ବ୍ରୂତ ଯତ୍ ଧର୍ମଃ ଯାଦୃଶଃ ନୃଣାମ୍ ।
ଯଥା ଚରତି ଯତ୍ ବ୍ରୂତେ ଯୈଃ ଲିଙ୍ଗୈଃ ଭଗବତ୍ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୪୪ ॥
ହରିଃ ଉବାଚ ।
ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ଯଃ ପଶ୍ୟେତ୍ ଭଗବତ୍ ଭାବ ଆତ୍ମନଃ ।
ଭୂତାନି ଭାଗବତି ଆତ୍ମନି ଏଷ ଭାଗବତୌତ୍ତମଃ ॥ ୪୫ ॥
ଈଶ୍ୱରେ ତତ୍ ଅଧୀନେଷୁ ବାଲିଶେଷୁ ଦ୍ୱିଷତ୍ସୁ ଚ ।
ପ୍ରେମମୈତ୍ରୀକୃପାଉପେକ୍ଷା ଯଃ କରୋତି ସ ମଧ୍ୟମଃ ॥ ୪୬ ॥
ଅର୍ଚାୟାମ୍ ଏବ ହରୟେ ପୂଜାଂ ଯଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଈହତେ ।
ନ ତତ୍ ଭକ୍ତେଷୁ ଚ ଅନ୍ୟେଷୁ ସଃ ଭକ୍ତଃ ପ୍ରାକୃତଃ ସ୍ମୃତଃ ॥
୪୭ ॥
ଗୃହୀତ୍ୱା ଅପି ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ଅର୍ଥାନ୍ୟଃ ନ ଦ୍ୱେଷ୍ଟି ନ ହୃଷ୍ୟତି ।
ବିଷ୍ଣୋଃ ମାୟାମ୍ ଇଦଂ ପଶ୍ୟନ୍ ସଃ ବୈ ଭାଗବତ ଉତ୍ତମଃ ॥ ୪୮ ॥
ଦେହୈନ୍ଦ୍ରିୟପ୍ରାଣମନଃଧିୟାଂ ଯଃ
ଜନ୍ମାପିଅୟକ୍ଷୁତ୍ ଭୟତର୍ଷକୃଚ୍ଛ୍ରୈଃ ।
ସଂସାରଧର୍ମୈଃ ଅବିମୁହ୍ୟମାନଃ
ସ୍ମୃତ୍ୟା ହରେଃ ଭାଗବତପ୍ରଧାନଃ ॥ ୪୯ ॥
ନ କାମକର୍ମବୀଜାନାଂ ଯସ୍ୟ ଚେତସି ସମ୍ଭବଃ ।
ବାସୁଦେବଏକନିଲୟଃ ସଃ ବୈ ଭାଗବତ ଉତ୍ତମଃ ॥ ୫୦ ॥
ନ ଯସ୍ୟ ଜନ୍ମକର୍ମଭ୍ୟାଂ ନ ବର୍ଣାଶ୍ରମଜାତିଭିଃ ।
ସଜ୍ଜତେ ଅସ୍ମିନ୍ ଅହମ୍ଭାବଃ ଦେହେ ବୈ ସଃ ହରେଃ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୫୧ ॥
ନ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱଃ ପରଃ ଇତି ବିତ୍ତେଷୁ ଆତ୍ମନି ବା ଭିଦା ।
ସର୍ୱଭୂତସମଃ ଶାନ୍ତଃ ସଃ ବୌ ଭାଗବତ ଉତ୍ତମଃ ॥ ୫୨ ॥
ତ୍ରିଭୁବନବିଭବହେତବେ ଅପି ଅକୁଣ୍ଠସ୍ମୃତିଃ
ଅଜିତଆତ୍ମସୁରଆଦିଭିଃ ବିମୃଗ୍ୟାତ୍ ।
ନ ଚଲତି ଭଗବତ୍ ପଦ ଅରବିନ୍ଦାତ୍
ଲବନିମିଷ ଅର୍ଧମ୍ ଅପି ଯଃ ସଃ ବୈଷ୍ଣବ ଅଗ୍ର୍ୟଃ ॥ ୫୩ ॥
ଭଗବତଃ ଉରୁବିକ୍ରମ ଅଙ୍ଘ୍ରିଶାଖା
ନଖମଣିଚନ୍ଦ୍ରିକୟା ନିରସ୍ତତାପେ ।
ହୃଦି କଥମ୍ ଉପସୀଦତାଂ ପୁନଃ ସଃ
ପ୍ରଭବତି ଚନ୍ଦ୍ରଃ ଇବ ଉଦିତେ ଅର୍କତାପଃ ॥ ୫୪ ॥
ବିସୃଜତି ହୃଦୟଂ ନ ଯସ୍ୟ ସାକ୍ଷାତ୍
ହରିଃ ଅବଶ ଅଭିହିତଃ ଅପି ଅଘୌଘନାଶଃ ।
ପ୍ରଣୟଃ ଅଶନୟା ଧୃତ ଅଙ୍ଘ୍ରିପଦ୍ମଃ
ସଃ ଭବତି ଭାଗବତପ୍ରଧାନଃ ଉକ୍ତଃ ॥ ୫୫ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାଂ ଏକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ନିମିଜାୟନ୍ତସଂବାଦେ ଦ୍ୱିତୀୟଃ
ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨ ॥
ଅଥ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ପରସ୍ୟ ବିଷ୍ଣୋଃ ଈଶସ୍ୟ ମାୟିନାମ ଅପି ମୋହିନୀମ୍ ।
ମାୟାଂ ବେଦିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମଃ ଭଗବନ୍ତଃ ବ୍ରୁବନ୍ତୁ ନଃ ॥ ୧ ॥
ନ ଅନୁତୃପ୍ୟେ ଜୁଷନ୍ ଯୁଷ୍ମତ୍ ବଚଃ ହରିକଥା ଅମୃତମ୍ ।
ସଂସାରତାପନିଃତପ୍ତଃ ମର୍ତ୍ୟଃ ତତ୍ ତାପ ଭେଷଜମ୍ ॥ ୨ ॥
ଅନ୍ତରିକ୍ଷଃ ଉବାଚ ।
ଏଭିଃ ଭୂତାନି ଭୂତାତ୍ମା ମହାଭୂତୈଃ ମହାଭୁଜ ।
ସସର୍ଜୋତ୍ ଚ ଅବଚାନି ଆଦ୍ୟଃ ସ୍ୱମାତ୍ରପ୍ରସିଦ୍ଧୟେ ॥ ୩ ॥
ଏବଂ ସୃଷ୍ଟାନି ଭୂତାନି ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ ପଞ୍ଚଧାତୁଭିଃ ।
ଏକଧା ଦଶଧା ଆତ୍ମାନଂ ବିଭଜନ୍ ଜୁଷତେ ଗୁଣାନ୍ ॥ ୪ ॥
ଗୁଣୈଃ ଗୁଣାନ୍ ସଃ ଭୁଞ୍ଜାନଃ ଆତ୍ମପ୍ରଦ୍ୟୋଦିତୈଃ ପ୍ରଭୁଃ ।
ମନ୍ୟମାନଃ ଇଦଂ ସୃଷ୍ଟମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଇହ ସଜ୍ଜତେ ॥ ୫ ॥
କର୍ମାଣି କର୍ମଭିଃ କୁର୍ୱନ୍ ସନିମିତ୍ତାନି ଦେହଭୃତ୍ ।
ତତ୍ ତତ୍ କର୍ମଫଲଂ ଗୃହ୍ଣନ୍ ଭ୍ରମତି ଇହ ସୁଖୈତରମ୍ ॥ ୬ ॥
ଇତ୍ଥଂ କର୍ମଗତୀଃ ଗଚ୍ଛନ୍ ବହ୍ୱଭଦ୍ରବହାଃ ପୁମାନ୍ ।
ଆଭୂତସମ୍ପ୍ଲବାତ୍ ସର୍ଗପ୍ରଲୟୌ ଅଶ୍ନୁତେ ଅବଶଃ ॥ ୭ ॥
ଧାତୁ ଉପପ୍ଲବଃ ଆସନ୍ନେ ବ୍ୟକ୍ତଂ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଣାତ୍ମକମ୍ ।
ଅନାଦିନିଧନଃ କାଲଃ ହି ଅବ୍ୟକ୍ତାୟ ଅପକର୍ଷତି ॥ ୮ ॥
ଶତବର୍ଷାଃ ହି ଅନାବୃଷ୍ଟିଃ ଭବିଷ୍ୟତି ଉଲ୍ବଣା ଭୁବି ।
ତତ୍ କାଲ ଉପଚିତ ଉଷ୍ଣ ଅର୍କଃ ଲୋକାନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ପ୍ରତପିଷ୍ୟତି
॥୯ ॥
ପାତାଲତଲମ୍ ଆରଭ୍ୟ ସଙ୍କର୍ଷଣମୁଖ ଅନଲଃ ।
ଦହନ୍ ଊର୍ଧ୍ୱଶିଖଃ ବିଷ୍ୱକ୍ ବର୍ଧତେ ବାୟୁନା ଈରିତଃ ॥ ୧୦ ॥
ସାଂବର୍ତକଃ ମେଘଗଣଃ ବର୍ଷତି ସ୍ମ ଶତଂ ସମାଃ ।
ଧାରାଭିଃ ହସ୍ତିହସ୍ତାଭିଃ ଲୀୟତେ ସଲିଲେ ବିରାଟ୍ ॥ ୧୧ ॥
ତତଃ ବିରାଜମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ବୈରାଜଃ ପୁରୁଷଃ ନୃପ ।
ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ବିଶତେ ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ନିରିନ୍ଧନଃ ଇବ ଅନଲଃ ॥ ୧୨ ॥
ବାୟୁନା ହୃତଗନ୍ଧା ଭୂଃ ସଲିଲତ୍ୱାୟ କଲ୍ପତେ ।
ସଲିଲଂ ତତ୍ ଧୃତରସଂ ଜ୍ୟୋତିଷ୍ଟ୍ୱାୟ ଉପକଲ୍ପତେ ॥ ୧୩ ॥
ହୃତରୂପଂ ତୁ ତମସା ବାୟୌ ଜ୍ୟୋତିଃ ପ୍ରଲୀୟତେ ।
ହୃତସ୍ପର୍ଶଃ ଅବକାଶେନ ବାୟୁଃ ନଭସି ଲୀୟତେ ।
କାଲାତ୍ମନା ହୃତଗୁଣଂ ନବଃ ଆତ୍ମନି ଲୀୟତେ ॥ ୧୪ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ସହ ବୈକାରିକୈଃ ନୃପ ।
ପ୍ରବିଶନ୍ତି ହି ଅହଙ୍କାରଂ ସ୍ୱଗୁଣୈଃ ଅହମ୍ ଆତ୍ମନି ॥ ୧୫ ॥
ଏଷା ମାୟା ଭଗବତଃ ସର୍ଗସ୍ଥିତି ଅନ୍ତକାରିଣୀ ।
ତ୍ରିବର୍ଣା ବର୍ଣିତା ଅସ୍ମାଭିଃ କିଂ ଭୂୟଃ ଶ୍ରୋତୁମ୍ ଇଚ୍ଛସି ॥ ୧୬ ॥
ରାଜା ଉବାଚ ।
ଯଥା ଏତାମ୍ ଐଶ୍ୱରୀଂ ମାୟାଂ ଦୁସ୍ତରାମ୍ ଅକୃତାତ୍ମଭିଃ ।
ତରନ୍ତି ଅଞ୍ଜଃ ସ୍ଥୂଲଧିୟଃ ମହର୍ଷଃ ଇଦମ୍ ଉଚ୍ୟତାମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ଉବାଚ ।
କର୍ମାଣି ଆରଭମାଣାନାଂ ଦୁଃଖହତ୍ୟୈ ସୁଖାୟ ଚ ।
ପଶ୍ୟେତ୍ ପାକବିପର୍ୟାସଂ ମିଥୁନୀଚାରିଣାଂ ନୃଣାମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ନିତ୍ୟାର୍ତିଦେନ ବିତ୍ତେନ ଦୁର୍ଲଭେନ ଆତ୍ମମୃତ୍ୟୁନା ।
ଗୃହ ଅପତ୍ୟଆପ୍ତପଶୁଭିଃ କା ପ୍ରୀତିଃ ସାଧିତୈଃ ଚଲୈଃ ॥
୧୯ ॥
ଏବଂ ଲୋକଂ ପରଂ ବିଦ୍ୟାତ୍ ନଶ୍ୱରଂ କର୍ମନିର୍ମିତମ୍ ।
ସତୁଲ୍ୟ ଅତିଶୟ ଧ୍ୱଂସଂ ଯଥା ମଣ୍ଡଲବର୍ତିନାମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଗୁରୁଂ ପ୍ରପଦ୍ୟେତ ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଶ୍ରେୟଃ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଶାବ୍ଦେ ପରେ ଚ ନିଷ୍ଣାତଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ଉପଶମଆଶ୍ରୟମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ତତ୍ର ଭାଗବତାନ୍ ଧର୍ମାନ୍ ଶିକ୍ଷେତ୍ ଗୁରୁଆତ୍ମଦୈବତଃ ।
ଅମାୟଯା ଅନୁବୃତ୍ୟା ଯୈଃ ତୁଷ୍ୟେତ୍ ଆତ୍ମା ଆତ୍ମଦଃ ହରିଃ ॥ ୨୨ ॥
ସର୍ୱତଃ ମନସଃ ଅସଙ୍ଗମ୍ ଆଦୌ ସଙ୍ଗଂ ଚ ସାଧୁଷୁ ।
ଦୟାଂ ମୈତ୍ରୀଂ ପ୍ରଶ୍ରୟଂ ଚ ଭୂତେଷୁ ଅଦ୍ଧା ଯଥା ଉଚିତମ୍
॥ ୨୩ ॥
ଶୌଚଂ ତପଃ ତିତିକ୍ଷାଂ ଚ ମୌନଂ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟମ୍ ଆର୍ଜବମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ଅହିଂସାଂ ଚ ସମତ୍ୱଂ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱସଞ୍ଜ୍ଞୟୋଃ ॥ ୨୪ ॥
ସର୍ୱତ୍ର ଆତ୍ମେଶ୍ୱର ଅନ୍ୱୀକ୍ଷାଂ କୈବଲ୍ୟମ୍ ଅନିକେତତାମ୍ ।
ବିବିକ୍ତଚୀରବସନଂ ସନ୍ତୋଷଂ ଯେନ କେନଚିତ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାଂ ଭାଗବତେ ଶାସ୍ତ୍ରେ ଅନିନ୍ଦାମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ର ଚ ଅପି ହି ।
ମନୋବାକ୍ କର୍ମଦଣ୍ଡଂ ଚ ସତ୍ୟଂ ଶମଦମୌ ଅପି ॥ ୨୬ ॥
ଶ୍ରବଣଂ କୀର୍ତନଂ ଧ୍ୟାନଂ ହରେଃ ଅଦ୍ଭୁତକର୍ମଣଃ ।
ଜନ୍ମକର୍ମଗୁଣାନାଂ ଚ ତଦର୍ଥେ ଅଖିଲଚେଷ୍ଟିତମ୍ ॥ ୨୭ ॥
ଇଷ୍ଟଂ ଦତ୍ତଂ ତପଃ ଜପ୍ତଂ ବୃତ୍ତଂ ଯତ୍ ଚ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରିୟମ୍ ।
ଦାରାନ୍ ସୁତାନ୍ ଗୃହାନ୍ ପ୍ରାଣାନ୍ ଯତ୍ ପରସ୍ମୈ ନିବେଦନମ୍ ॥ ୨୮ ॥
ଏବଂ କୃଷ୍ଣଆତ୍ମନାଥେଷୁ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ଚ ସୌହୃଦମ୍ ।
ପରିଚର୍ୟାଂ ଚ ଉଭୟତ୍ର ମହତ୍ସୁ ନୃଷୁ ସାଧୁଷୁ ॥ ୨୯ ॥
ପରସ୍ପର ଅନୁକଥନଂ ପାବନଂ ଭଗବତ୍ ଯଶଃ ।
ମିଥଃ ରତିଃ ମିଥଃ ତୁଷ୍ଟିଃ ନିବୃତ୍ତିଃ ମିଥଃ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୩୦ ॥
ସ୍ମରନ୍ତଃ ସ୍ମାରୟନ୍ତଃ ଚ ମିଥଃ ଅଘୌଘହରଂ ହରିମ୍ ।
ଭକ୍ତ୍ୟା ସଞ୍ଜାତୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ବିଭ୍ରତି ଉତ୍ପୁଲକାଂ ତନୁମ୍ ॥ ୩୧ ॥
କ୍ୱଚିତ୍ ରୁଦନ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଚିନ୍ତୟା କ୍ୱଚିତ୍
ହସନ୍ତି ନନ୍ଦନ୍ତି ବଦନ୍ତି ଅଲୌକିକାଃ ।
ନୃତ୍ୟନ୍ତି ଗାୟନ୍ତି ଅନୁଶୀଲୟନ୍ତି
ଅଜଂ ଭବନ୍ତି ତୂଷ୍ଣୀଂ ପରମ୍ ଏତ୍ୟ ନିର୍ୱୃତାଃ ॥ ୩୨ ॥
ଇତି ଭାଗବତାନ୍ ଧର୍ମାନ୍ ଶିକ୍ଷନ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ତଦୁତ୍ଥୟା ।
ନାରାୟଣପରଃ ମାୟମ୍ ଅଞ୍ଜଃ ତରତି ଦୁସ୍ତରାମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ରାଜା ଉବାଚ ।
ନାରାୟଣ ଅଭିଧାନସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପରମାତ୍ମନଃ ।
ନିଷ୍ଠାମ୍ ଅର୍ହଥ ନଃ ବକ୍ତୁଂ ଯୂୟଂ ହି ବ୍ରହ୍ମବିତ୍ତମାଃ ॥ ୩୪ ॥
ପିପ୍ପଲାୟନଃ ଉବାଚ ।
ସ୍ଥିତି ଉଦ୍ଭବପ୍ରଲୟହେତୁଃ ଅହେତୁଃ ଅସ୍ୟ
ଯତ୍ ସ୍ୱପ୍ନଜାଗରସୁଷୁପ୍ତିଷୁ ସତ୍ ବହିଃ ଚ ।
ଦେହ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାସୁହୃଦୟାନି ଚରନ୍ତି ଯେନ
ସଞ୍ଜୀବିତାନି ତତ୍ ଅବେହି ପରଂ ନରେନ୍ଦ୍ର ॥ ୩୫ ॥
ନ ଏତତ୍ ମନଃ ବିଶତି ବାଗୁତ ଚକ୍ଷୁଃ ଆତ୍ମା
ପ୍ରାଣେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ଯଥା ଅନଲମ୍ ଅର୍ଚିଷଃ ସ୍ୱାଃ ।
ଶବ୍ଦଃ ଅପି ବୋଧକନିଷେଧତୟା ଆତ୍ମମୂଲମ୍
ଅର୍ଥ ଉକ୍ତମ୍ ଆହ ଯଦୃତେ ନ ନିଷେଧସିଦ୍ଧିଃ ॥ ୩୬ ॥
ସତ୍ୱମ୍ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ତ୍ରିବୃଦେକମ୍ ଆଦୌ
ସୂତ୍ରଂ ମହାନ୍ ଅହମ୍ ଇତି ପ୍ରବଦନ୍ତି ଜୀବମ୍ ।
ଜ୍ଞାନକ୍ରିୟା ଅର୍ଥଫଲରୂପତୟୋଃ ଉଶକ୍ତି
ବ୍ରହ୍ମ ଏବ ଭାତି ସତ୍ ଅସତ୍ ଚ ତୟୋଃ ପରଂ ଯତ୍ ॥ ୩୭ ॥
ନ ଆତ୍ମା ଜଜାନ ନ ମରିଷ୍ୟତି ନ ଏଧତେ ଅସୌ
ନ କ୍ଷୀୟତେ ସବନବିତ୍ ବ୍ୟଭିଚାରିଣାଂ ହି ।
ସର୍ୱତ୍ର ଶସ୍ୱଦନପାୟି ଉପଲବ୍ଧିମାତ୍ରଂ
ପ୍ରାଣଃ ଯଥା ଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲେନ ବିକଲ୍ପିତଂ ସତ୍ ॥ ୩୮ ॥
ଅଣ୍ଡେଷୁ ପେଶିଷୁ ତରୁଷୁ ଅବିନିଶ୍ଚିତେଷୁ
ପ୍ରାଣଃ ହି ଜୀବମ୍ ଉପଧାବତି ତତ୍ର ତତ୍ର ।
ସନ୍ନେ ଯତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗଣେ ଅହମି ଚ ପ୍ରସୁପ୍ତେ
କୂଟସ୍ଥଃ ଆଶୟମୃତେ ତତ୍ ଅନୁସ୍ମୃତିଃ ନଃ ॥ ୩୯ ॥
ଯଃ ହି ଅବ୍ଜ ନାଭ ଚରଣ ଏଷଣୟୋଃ ଉଭକ୍ତ୍ୟା
ଚେତୋମଲାନି ବିଧମେତ୍ ଗୁଣକର୍ମଜାନି ।
ତସ୍ମିନ୍ ବିଶୁଦ୍ଧଃ ଉପଲଭ୍ୟତଃ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ୱମ୍
ସାକ୍ଷାତ୍ ଯଥା ଅମଲଦୃଶଃ ସବିତୃପ୍ରକାଶଃ ॥ ୪୦ ॥
କର୍ମୟୋଗଂ ବଦତ ନଃ ପୁରୁଷଃ ଯେନ ସଂସ୍କୃତଃ ।
ବିଧୂୟ ଇହ ଆଶୁ କର୍ମାଣି ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଂ ବିନ୍ଦତେ ପରମ୍ ॥ ୪୧ ॥
ଏବଂ ପ୍ରଶ୍ନମ୍ ଋଷିନ୍ ପୂର୍ୱମ୍ ଅପୃଚ୍ଛଂ ପିତୁଃ ଅନ୍ତିକେ ।
ନ ଅବ୍ରୁବନ୍ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପୁତ୍ରାଃ ତତ୍ର କାରଣମ୍ ଉଚ୍ୟତାମ୍ ॥ ୪୨ ॥
ଆବିର୍ହୋତ୍ରଃ ଉବାଚ ।
କର୍ମ ଅକର୍ମବିକର୍ମ ଇତି ବେଦବାଦଃ ନ ଲୌକିକଃ ।
ବେଦସ୍ୟ ଚ ଈଶ୍ୱରଆତ୍ମତ୍ୱାତ୍ ତତ୍ର ମୁହ୍ୟନ୍ତି ସୂରୟଃ ॥ ୪୩ ॥
ପରୋକ୍ଷବାଦଃ ବେଦଃ ଅୟଂ ବାଲାନାମ୍ ଅନୁଶାସନମ୍ ।
କର୍ମମୋକ୍ଷାୟ କର୍ମାଣି ବିଧତ୍ତେ ହି ଅଗଦଂ ଯଥା ॥ ୪୪ ॥
ନ ଆଚରେତ୍ ଯଃ ତୁ ବେଦ ଉକ୍ତଂ ସ୍ୱୟମ୍ ଅଜ୍ଞଃ ଅଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ବିକର୍ମଣା ହି ଅଧର୍ମେଣ ମୃତ୍ୟୋଃ ମୃତ୍ୟୁମ୍ ଉପୈତି ସଃ ॥ ୪୫ ॥
ବେଦ ଉକ୍ତମ୍ ଏବ କୁର୍ୱାଣଃ ନିଃସଙ୍ଗଃ ଅର୍ପିତମ୍ ଈଶ୍ୱରେ ।
ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟାଂ ଲଭତେ ସିଦ୍ଧିଂ ରୋଚନାର୍ଥା ଫଲଶ୍ରୁତିଃ ॥ ୪୬ ॥
ଯଃ ଆଶୁ ହୃଦୟଗ୍ରନ୍ଥିଂ ନିର୍ଜିହୀଷୁଃ ପରାତ୍ମନଃ ।
ବିଧିନା ଉପଚରେତ୍ ଦେବଂ ତନ୍ତ୍ର ଉକ୍ତେନ ଚ କେଶବମ୍ ॥ ୪୭ ॥
ଲବ୍ଧ ଅନୁଗ୍ରହଃ ଆଚାର୍ୟାତ୍ ତେନ ସନ୍ଦର୍ଶିତଆଗମଃ ।
ମହାପୁରୁଷମ୍ ଅଭ୍ୟର୍ଚେତ୍ ମୂର୍ତ୍ୟା ଅଭିମତୟା ଆତ୍ମନଃ ॥ ୪୮ ॥
ଶୁଚିଃ ସଂମୁଖମ୍ ଆସୀନଃ ପ୍ରାଣସଂୟମନଆଦିଭିଃ ।
ପିଣ୍ଡଂ ବିଶୋଧ୍ୟ ସଂନ୍ୟାସକୃତରକ୍ଷଃ ଅର୍ଚୟେତ୍ ହରିମ୍ ॥ ୪୯ ॥
ଅର୍ଚଆଦୌ ହୃଦୟେ ଚ ଅପି ଯଥାଲବ୍ଧ ଉପଚାରକୈଃ ।
ଦ୍ରବ୍ୟକ୍ଷିତିଆତ୍ମଲିଙ୍ଗାନି ନିଷ୍ପାଦ୍ୟ ପ୍ରୋକ୍ଷ୍ୟ ଚ ଆସନମ୍
॥ ୫୦ ॥
ପାଦ୍ୟଆଦୀନ୍ ଉପକଲ୍ପ୍ୟା ଅଥ ସଂନିଧାପ୍ୟ ସମାହିତଃ ।
ହୃତ୍ ଆଦିଭିଃ କୃତନ୍ୟାସଃ ମୂଲମନ୍ତ୍ରେଣ ଚ ଅର୍ଚୟେତ୍ ॥ ୫୧ ॥
ସାଙ୍ଗୋପାଙ୍ଗାଂ ସପାର୍ଷଦାଂ ତାଂ ତାଂ ମୂର୍ତିଂ ସ୍ୱମନ୍ତ୍ରତଃ ।
ପାଦ୍ୟ ଅର୍ଘ୍ୟଆଚମନୀୟଆଦ୍ୟୈଃ ସ୍ନାନବାସଃବିଭୂଷଣୈଃ
॥ ୫୨ ॥
ଗନ୍ଧମାଲ୍ୟାକ୍ଷତସ୍ରଗ୍ଭିଃ ଧୂପଦୀପହାରକୈଃ ।
ସାଙ୍ଗଂ ସମ୍ପୂଜ୍ୟ ବିଧିବତ୍ ସ୍ତବୈଃ ସ୍ତୁତ୍ୱା ନମେତ୍ ହରିମ୍ ॥ ୫୩ ॥
ଆତ୍ମାଂ ତନ୍ମୟଂ ଧ୍ୟାୟନ୍ ମୂର୍ତିଂ ସମ୍ପୂଜୟେତ୍ ହରେଃ ।
ଶେଷାମ୍ ଆଧାୟ ଶିରସି ସ୍ୱଧାମ୍ନି ଉଦ୍ୱାସ୍ୟ ସତ୍କୃତମ୍ ॥ ୫୪ ॥
ଏବମ୍ ଅଗ୍ନି ଅର୍କତୋୟଆଦୌ ଅତିଥୌ ହୃଦୟେ ଚ ଯଃ ।
ଯଜତି ଈଶ୍ୱରମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅଚିରାତ୍ ମୁଚ୍ୟତେ ହି ସଃ ॥ ୫୫ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ନିମିଜାୟନ୍ତସଂବାଦେ
ମାୟାକର୍ମବ୍ରହ୍ମନିରୂପଣଂ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୩ ॥
ଅଥ ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ରାଜା ଉବାଚ ।
ଯାନି ଯାନି ଇହ କର୍ମାଣି ଯୈଃ ଯୈଃ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦଜନ୍ମଭିଃ ।
ଚକ୍ରେ କରୋତି କର୍ତା ବା ହରିଃ ତାନି ବ୍ରୁବନ୍ତୁ ନଃ ॥ ୧ ॥
ଦ୍ରୁମିଲଃ ଉବାଚ ।
ଯଃ ବା ଅନନ୍ତସ୍ୟ ଗୁଣାନ୍ ଅନନ୍ତାନ୍
ଅନୁକ୍ରମିଷ୍ୟନ୍ ସଃ ତୁ ବାଲବୁଦ୍ଧିଃ ।
ରଜାଂସି ଭୂମେଃ ଗଣୟେତ୍ କଥଞ୍ଚିତ୍
କାଲେନ ନ ଏବ ଅଖିଲଶକ୍ତିଧାମ୍ନଃ ॥ ୨ ॥
ଭୂତୈଃ ଯଦା ପଞ୍ଚଭିଃ ଆତ୍ମସୃଷ୍ଟୈଃ
ପୁରଂ ବିରାଜଂ ବିରଚୟ୍ୟ ତସ୍ମିନ୍ ।
ସ୍ୱାଂଶେନ ବିଷ୍ଟଃ ପୁରୁଷାଭିଧାନ
ମବାପ ନାରାୟଣଃ ଆଦିଦେବଃ ॥ ୩ ॥
ଯତ୍ କାୟଃ ଏଷଃ ଭୁବନତ୍ରୟସଂନିବେଶଃ
ଯସ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ତନୁଭୃତାମ୍ ଉଭୟୈନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ।
ଜ୍ଞାନଂ ସ୍ୱତଃ ଶ୍ୱସନତଃ ବଲମ୍ ଓଜଃ ଈହା
ସତ୍ତ୍ୱଆଦିଭିଃ ସ୍ଥିତିଲୟୌଦ୍ଭବଃ ଆଦିକର୍ତା ॥ ୪ ॥
ଆଦୌ ଅଭୂତ୍ ଶତଧୃତୀ ରଜସ ଅସ୍ୟ ସର୍ଗେ
ବିଷ୍ଣୁ ସ୍ଥିତୌ କ୍ରତୁପତିଃ ଦ୍ୱିଜଧର୍ମସେତୁଃ ।
ରୁଦ୍ରଃ ଅପି ଅୟାୟ ତମସା ପୁରୁଷଃ ସଃ ଆଦ୍ୟଃ
ଇତି ଉଦ୍ଭବସ୍ଥିତିଲୟାଃ ସତତଂ ପ୍ରଜାସୁ ॥ ୫ ॥
ଧର୍ମସ୍ୟ ଦକ୍ଷଦୁହିତର୍ୟଜନିଷ୍ଟଃ ମୂର୍ତ୍ୟା
ନାରାୟଣଃ ନରଃ ଋଷିପ୍ରବରଃ ପ୍ରଶାନ୍ତଃ ।
ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଲକ୍ଷଣମ୍ ଉବାଚ ଚଚାର କର୍ମ
ଯଃ ଅଦ୍ୟ ଅପି ଚ ଆସ୍ତ ଋଷିବର୍ୟନିଷେବିତାଙ୍ଘ୍ରିଃ ॥ ୬ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରଃ ବିଶଙ୍କ୍ୟ ମମ ଧାମ ଜିଘୃକ୍ଷତି ଇତି
କାମଂ ନ୍ୟଯୁଙ୍କ୍ତ ସଗଣଂ ସଃ ବଦରିଉପାଖ୍ୟମ୍ ।
ଗତ୍ୱା ଅପ୍ସରୋଗଣବସନ୍ତସୁମନ୍ଦବାତୈଃ
ସ୍ତ୍ରୀପ୍ରେକ୍ଷଣ ଇଷୁଭିଃ ଅବିଧ୍ୟତତ୍ ମହିଜ୍ଞଃ ॥ ୭ ॥
ବିଜ୍ଞାୟ ଶକ୍ରକୃତମ୍ ଅକ୍ରମମ୍ ଆଦିଦେବଃ
ପ୍ରାହ ପ୍ରହସ୍ୟ ଗତବିସ୍ମୟଃ ଏଜମାନାନ୍ ।
ମା ଭୈଷ୍ଟ ଭୋ ମଦନ ମାରୁତ ଦେବବଧ୍ୱଃ
ଗୃହ୍ଣୀତ ନଃ ବଲିମ୍ ଅଶୂନ୍ୟମ୍ ଇମଂ କୁରୁଧ୍ୱମ୍ ॥ ୮ ॥
ଇତ୍ଥଂ ବ୍ରୁବତି ଅଭୟଦେ ନରଦେବ ଦେବାଃ
ସବ୍ରୀଡନମ୍ରଶିରସଃ ସଘୃଣମ୍ ତମ୍ ଊଚୁଃ ।
ନ ଏତତ୍ ବିଭୋ ତ୍ୱୟି ପରେ ଅବିକୃତେ ବିଚିତ୍ରମ୍
ସ୍ୱାରାମଧୀଃ ଅନିକରାନତପାଦପଦ୍ମେ ॥ ୯ ॥
ତ୍ୱାଂ ସେବତାଂ ସୁରକୃତା ବହବଃ ଅନ୍ତରାୟାଃ
ସ୍ୱୌକୋ ବିଲଙ୍ଘ୍ୟ ପରମଂ ବ୍ରଜତାଂ ପଦଂ ତେ ।
ନ ଅନ୍ୟସ୍ୟ ବର୍ହିଷି ବଲୀନ୍ ଦଦତଃ ସ୍ୱଭାଗାନ୍
ଧତ୍ତେ ପଦଂ ତ୍ୱମ୍ ଅବିତା ଯଦି ବିଘ୍ନମୂର୍ଧ୍ନି ॥ ୧୦ ॥
କ୍ଷୁତ୍ ତୃଟ୍ତ୍ରିକାଲଗୁଣମାରୁତଜୈବ୍ହ୍ୟଶୈଶ୍ନ୍ୟାନ୍
ଅସ୍ମାନ୍ ଅପାରଜଲଧୀନ୍ ଅତିତୀର୍ୟ କେଚିତ୍ ।
କ୍ରୋଧସ୍ୟ ଯାନ୍ତି ବିଫଲସ୍ୟ ବଶ ପଦେ ଗୋଃ
ମଜ୍ଜନ୍ତି ଦୁଶ୍ଚରତପଃ ଚ ବୃଥା ଉତ୍ସୃଜନ୍ତି ॥ ୧୧ ॥
ଇତି ପ୍ରଗୃଣତାଂ ତେଷାଂ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ଅତି ଅଦ୍ଭୁତଦର୍ଶନାଃ ।
ଦର୍ଶୟାମାସ ଶୁଶ୍ରୂଷାଂ ସ୍ୱର୍ଚିତାଃ କୁର୍ୱତୀଃ ବିଭୁଃ ॥ ୧୨ ॥
ତେ ଦେବ ଅନୁଚରାଃ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ସ୍ତ୍ରିୟଃ ଶ୍ରୀଃ ଇବ ରୂପିଣୀଃ ।
ଗନ୍ଧେନ ମୁମୁହୁଃ ତାସାଂ ରୂପ ଔଦାର୍ୟହତଶ୍ରିୟଃ ॥ ୧୩ ॥
ତାନ୍ ଆହ ଦେବଦେବ ଈଶଃ ପ୍ରଣତାନ୍ ପ୍ରହସନ୍ ଇବ ।
ଆସାମ୍ ଏକତମାଂ ବୃଙ୍ଗ୍ଧ୍ୱଂ ସବର୍ଣାଂ ସ୍ୱର୍ଗଭୂଷଣାମ୍ ॥
୧୪ ॥
ଓମ୍ ଇତି ଆଦେଶମ୍ ଆଦାୟ ନତ୍ୱା ତଂ ସୁରବନ୍ଦିନଃ ।
ଉର୍ୱଶୀମ୍ ଅପ୍ସରଃଶ୍ରେଷ୍ଠାଂ ପୁରସ୍କୃତ୍ୟ ଦିବଂ ଯୟୁଃ ॥ ୧୫ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରାୟ ଆନମ୍ୟ ସଦସି ଶ୍ରୁଣ୍ୱତାଂ ତ୍ରିଦିବୌକସାମ୍ ।
ଊଚୁଃ ନାରାୟଣବଲଂ ଶକ୍ରଃ ତତ୍ର ଆସ ବିସ୍ମିତଃ ॥ ୧୬ ॥
ହଂସସ୍ୱରୂପୀ ଅବଦଦତ୍ ଅଚ୍ୟୁତଃ ଆତ୍ମୟୋଗମ୍
ଦତ୍ତଃ କୁମାର ଋଷଭଃ ଭଗବାନ୍ ପିତା ନଃ ।
ବିଷ୍ଣୁଃ ଶିବାୟ ଜଗତାଂ କଲୟା ଅବତୀର୍ଣଃ
ତେନ ଆହୃତାଃ ମଧୁଭିଦା ଶ୍ରୁତୟଃ ହୟାସ୍ୟେ ॥ ୧୭ ॥
ଗୁପ୍ତଃ ଅପି ଅୟେ ମନୁଃ ଇଲା ଓଷଧୟଃ ଚ ମାତ୍ସ୍ୟେ
କ୍ରୌଡେ ହତଃ ଦିତିଜଃ ଉଦ୍ଧରତା ଅମ୍ଭସଃ କ୍ଷ୍ମାମ୍ ।
କୌର୍ମେ ଧୃତଃ ଅଦ୍ରିଃ ଅମୃତ ଉନ୍ମଥନେ ସ୍ୱପୃଷ୍ଠେ
ଗ୍ରାହାତ୍ ପ୍ରପନ୍ନମିଭରାଜମ୍ ଅମୁଞ୍ଚତ୍ ଆର୍ତମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ସଂସ୍ତୁନ୍ୱତଃ ଅବ୍ଧିପତିତାନ୍ ଶ୍ରମଣାନ୍ ଋଷୀଂ ଚ
ଶକ୍ରଂ ଚ ବୃତ୍ରବଧତଃ ତମସି ପ୍ରବିଷ୍ଟମ୍ ।
ଦେବସ୍ତ୍ରିୟଃ ଅସୁରଗୃହେ ପିହିତାଃ ଅନାଥାଃ
ଜଘ୍ନେ ଅସୁରେନ୍ଦ୍ରମ୍ ଅଭୟାୟ ସତାଂ ନୃସିଂହେ ॥ ୧୯ ॥
ଦେବ ଅସୁରେ ଯୁଧି ଚ ଦୈତ୍ୟପତୀନ୍ ସୁରାର୍ଥେ
ହତ୍ୱା ଅନ୍ତରେଷୁ ଭୁବନାନି ଅଦଧାତ୍ କଲାଭିଃ ।
ଭୂତ୍ୱା ଅଥ ବାମନଃ ଇମାମ୍ ଅହରତ୍ ବଲେଃ କ୍ଷ୍ମାମ୍
ଯାଞ୍ଚାଚ୍ଛଲେନ ସମଦାତ୍ ଅଦିତେଃ ସୁତେଭ୍ୟଃ ॥ ୨୦ ॥
ନିଃକ୍ଷତ୍ରିୟାମ୍ ଅକୃତ ଗାଂ ଚ ତ୍ରିଃସପ୍ତକୃତ୍ୱଃ
ରାମଃ ତୁ ହୈହୟକୁଲ ଅପି ଅୟଭାର୍ଗବ ଅଗ୍ନିଃ ।
ସଃ ଅବ୍ଧିଂ ବବନ୍ଧ ଦଶବକ୍ତ୍ରମ୍ ଅହନ୍ ସଲଙ୍କମ୍
ସୀତାପତିଃ ଜୟତି ଲୋକମ୍ ଅଲଘ୍ନକୀର୍ତିଃ ॥ ୨୧ ॥
ଭୂମେଃ ଭର ଅବତରଣାୟ ଯଦୁଷି ଅଜନ୍ମା ଜାତଃ
କରିଷ୍ୟତି ସୁରୈଃ ଅପି ଦୁଷ୍କରାଣି ।
ବାଦୈଃ ବିମୋହୟତି ଯଜ୍ଞକୃତଃ ଅତଦର୍ହାନ୍
ଶୂଦ୍ରାଂ କଲୌ କ୍ଷିତିଭୁଜଃ ନ୍ୟହନିଷ୍ୟଦନ୍ତେ ॥ ୨୨ ॥
ଏବଂବିଧାନି କର୍ମାଣି ଜନ୍ମାନି ଚ ଜଗତ୍ ପତେଃ ।
ଭୂରୀଣି ଭୂରିୟଶସଃ ବର୍ଣିତାନି ମହାଭୁଜ ॥ ୨୩ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ନିମିଜାୟନ୍ତସଂବାଦେ
ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୪ ॥
ଅଥ ପଞ୍ଚମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ରାଜା ଉବାଚ ।
ଭଗବନ୍ତଂ ହରିଂ ପ୍ରାୟଃ ନ ଭଜନ୍ତି ଆତ୍ମବିତ୍ତମାଃ ।
ତେଷାମ୍ ଅଶାନ୍ତକାମାନାଂ କା ନିଷ୍ଠା ଅବିଜିତାତ୍ମନାମ୍ ॥ ୧ ॥
ଚମସଃ ଉବାଚ ।
ମୁଖବାହୂରୂପଆଦେଭ୍ୟଃ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଆଶ୍ରମୈଃ ସହ ।
ଚତ୍ୱାରଃ ଜଜ୍ଞିରେ ବର୍ଣାଃ ଗୁଣୈଃ ବିପ୍ରଆଦୟଃ ପୃଥକ୍ ॥ ୨ ॥
ଯଃ ଏଷାଂ ପୁରୁଷଂ ସାକ୍ଷାତ୍ ଆତ୍ମପ୍ରଭବମ୍ ଈଶ୍ୱରମ୍ ।
ନ ଭଜନ୍ତି ଅବଜାନନ୍ତି ସ୍ଥାନାତ୍ ଭ୍ରଷ୍ଟାଃ ପତନ୍ତି ଅଧଃ ॥ ୩ ॥
ଦୂରେ ହରିକଥାଃ କେଚିତ୍ ଦୂରେ ଚ ଅଚ୍ୟୁତକୀର୍ର୍ତନାଃ ।
ସ୍ତ୍ରିୟଃ ଶୂଦ୍ରଆଦୟଃ ଚ ଏବ ତେ ଅନୁକମ୍ପ୍ୟା ଭବାଦୃଶାମ୍ ॥ ୪ ॥
ବିପ୍ରଃ ରାଜନ୍ୟବୈଶ୍ୟୌ ଚ ହରେଃ ପ୍ରାପ୍ତାଃ ପଦାନ୍ତିକମ୍ ।
ଶ୍ରୌତେନ ଜନ୍ମନା ଅଥ ଅପି ମୁହ୍ୟନ୍ତି ଆମ୍ନାୟବାଦିନଃ ॥ ୫ ॥
କର୍ମଣି ଅକୋବିଦାଃ ସ୍ତବ୍ଧାଃ ମୂର୍ଖାଃ ପଣ୍ଡିତମାନିନଃ ।
ବଦନ୍ତି ଚାଟୁକାତ୍ ମୂଢାଃ ଯୟା ମାଧ୍ୱ୍ୟା ଗିର ଉତ୍ସୁକାଃ ॥ ୬ ॥
ରଜସା ଘୋରସଙ୍କଲ୍ପାଃ କାମୁକାଃ ଅହିମନ୍ୟବଃ ।
ଦାମ୍ଭିକାଃ ମାନିନଃ ପାପାଃ ବିହସନ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତପ୍ରିୟାନ୍ ॥ ୭ ॥
ବଦନ୍ତି ତେ ଅନ୍ୟୋନ୍ୟମ୍ ଉପାସିତସ୍ତ୍ରିୟଃ
ଗୃହେଷୁ ମୈଥୁନ୍ୟସୁଖେଷୁ ଚ ଆଶିଷଃ ।
ଯଜନ୍ତି ଅସୃଷ୍ଟାନ୍ ଅବିଧାନ୍ ଅଦକ୍ଷିଣମ୍
ବୃତ୍ତ୍ୟୈ ପରଂ ଘ୍ନନ୍ତି ପଶୂନ୍ ଅତଦ୍ୱିଦଃ ॥ ୮ ॥
ଶ୍ରିୟା ବିଭୂତ୍ୟା ଅଭିଜନେନ ବିଦ୍ୟଯା
ତ୍ୟାଗେନ ରୂପେଣ ବଲେନ କର୍ମଣା
ସତଃ ଅବମନ୍ୟନ୍ତି ହରିପ୍ରିୟାନ୍ ଖଲାଃ ॥ ୯ ॥
ସର୍ୱେଷୁ ଶଶ୍ୱତ୍ ତନୁଭୃତ୍ ସ୍ୱବସ୍ଥିତମ୍
ଯଥା ସ୍ୱମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅଭୀଷ୍ଟମ୍ ଈଶ୍ୱରମ୍ ।
ବେଦୋପଗୀତଂ ଚ ନ ଶ୍ରୁଣ୍ୱତେ ଅବୁଧାଃ
ମନୋରଥାନାଂ ପ୍ରବଦନ୍ତି ବାର୍ତୟା ॥ ୧୦ ॥
ଲୋକେ ବ୍ୟବାୟ ଆମିଷମ୍ ଅଦ୍ୟସେବା
ନିତ୍ୟାଃ ତୁ ଜନ୍ତୋଃ ନ ହି ତତ୍ର ଚୋଦନା ।
ବ୍ୟବସ୍ଥିତିଃ ତେଷୁ ବିବାହୟଜ୍ଞ
ସୁରାଗ୍ରହୈଃ ଆସୁ ନିବୃତ୍ତିଃ ଇଷ୍ଟା ॥ ୧୧ ॥
ଧନଂ ଚ ଧର୍ମଏକଫଲଂ ଯତଃ ବୈ
ଜ୍ଞାନଂ ସବିଜ୍ଞାନମ୍ ଅନୁପ୍ରଶାନ୍ତି ।
ଗୃହେଷୁ ଯୁଞ୍ଜନ୍ତି କଲେବରସ୍ୟ
ମୃତ୍ୟୁଂ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଦୁରନ୍ତବୀର୍ୟମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ଯତ୍ ଘ୍ରାଣଭକ୍ଷଃ ବିହିତଃ ସୁରାୟାଃ
ତଥା ପଶୋଃ ଆଲଭନଂ ନ ହିଂସା ।
ଏବଂ ବ୍ୟବାୟଃ ପ୍ରଜୟା ନ ରତ୍ୟା
ଇଅମଂ ବିଶୁଦ୍ଧଂ ନ ବିଦୁଃ ସ୍ୱଧର୍ମମ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଯେ ତୁ ଅନେବଂବିଦଃ ଅସନ୍ତଃ ସ୍ତବ୍ଧାଃ ସତ୍ ଅଭିମାନିନଃ ।
ପଶୂନ୍ ଦ୍ରୁହ୍ୟନ୍ତି ବିସ୍ରବ୍ଧାଃ ପ୍ରେତ୍ୟ ଖାଦନ୍ତି ତେ ଚ ତାନ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଦ୍ୱିଷନ୍ତଃ ପରକାୟେଷୁ ସ୍ୱାତ୍ମାନଂ ହରିମ୍ ଈଶ୍ୱରମ୍ ।
ମୃତକେ ସାନୁବନ୍ଧେ ଅସ୍ମିନ୍ ବଦ୍ଧସ୍ନେହାଃ ପତନ୍ତି ଅଧଃ ॥ ୧୫ ॥
ଯେ କୈବଲ୍ୟମ୍ ଅସମ୍ପ୍ରାପ୍ତାଃ ଯେ ଚ ଅତୀତାଃ ଚ ମୂଢତାମ୍ ।
ତ୍ରୈବର୍ଗିକାଃ ହି ଅକ୍ଷଣିକାଃ ଆତ୍ମାନଂ ଘାତୟନ୍ତି ତେ ॥ ୧୬ ॥
ଏତଃ ଆତ୍ମହନଃ ଅଶାନ୍ତାଃ ଅଜ୍ଞାନେ ଜ୍ଞାନମାନିନଃ ।
ସୀଦନ୍ତି ଅକୃତକୃତ୍ୟାଃ ବୈ କାଲଧ୍ୱସ୍ତମନୋରଥାଃ ॥ ୧୭ ॥
ହିତ୍ୱା ଆତ୍ୟାୟ ଅସରଚିତାଃ ଗୃହ ଅପତ୍ୟସୁହୃତ୍ ଶ୍ରିୟଃ ।
ତମଃ ବିଶନ୍ତି ଅନିଚ୍ଛନ୍ତଃ ବାସୁଦେବପରାଙ୍ମୁଖାଃ ॥ ୧୮ ॥
ରାଜା ଉବାଚ ।
କସ୍ମିନ୍ କାଲେ ସଃ ଭଗବାନ୍ କିଂ ବର୍ଣଃ କୀଦୃଶଃ ନୃଭିଃ ।
ନାମ୍ନା ବା କେନ ବିଧିନା ପୂଜ୍ୟତେ ତତ୍ ଇହ ଉଚ୍ୟତାମ୍ ॥ ୧୯ ॥
କରଭାଜନଃ ଉବାଚ ।
କୃତଂ ତ୍ରେତା ଦ୍ୱାପରଂ ଚ କଲିଃ ଇତ୍ୟେଷୁ କେଶବଃ ।
ନାନାବର୍ଣ ଅଭିଧଆକାରଃ ନାନା ଏବ ବିଧିନା ଇଜ୍ୟତେ ॥ ୨୦ ॥
କୃତେ ଶୁକ୍ଲଃ ଚତୁର୍ବାହୁଃ ଜଟିଲଃ ବଲ୍କଲାମ୍ବରଃ ।
କୃଷ୍ଣାଜିନୌପବୀତାକ୍ଷାନ୍ ବିଭ୍ରତ୍ ଦଣ୍ଡକମଣ୍ଡଲୂନ୍ ॥ ୨୧ ॥
ମନୁଷ୍ୟାଃ ତୁ ତଦା ଶାନ୍ତାଃ ନିର୍ୱୈରାଃ ସୁହୃଦଃ ସମାଃ ।
ଯଜନ୍ତି ତପସା ଦେବଂ ଶମେନ ଚ ଦମେନ ଚ ॥ ୨୨ ॥
ହଂସଃ ସୁପର୍ଣଃ ବୈକୁଣ୍ଠଃ ଧର୍ମଃ ଯୋଗେଶ୍ୱରଃ ଅମଲଃ ।
ଈଶ୍ୱରଃ ପୁରୁଷଃ ଅବ୍ୟକ୍ତଃ ପରମାତ୍ମା ଇତି ଗୀୟତେ ॥ ୨୩ ॥
ତ୍ରେତାୟାଂ ରକ୍ତବର୍ଣଃ ଅସୌ ଚତୁର୍ବାହୁଃ ତ୍ରିମେଖଲଃ ।
ହିରଣ୍ୟକେଶଃ ତ୍ରୟୀ ଆତ୍ମା ସ୍ରୁକ୍ସ୍ରୁବଆଦି ଉପଲକ୍ଷଣଃ ॥ ୨୪ ॥
ତଂ ତଦା ମନୁଜା ଦେବଂ ସର୍ୱଦେବମୟଂ ହରିମ୍ ।
ଯଜନ୍ତି ବିଦ୍ୟଯା ତ୍ରୟ୍ୟା ଧର୍ମିଷ୍ଠାଃ ବ୍ରହ୍ମବାଦିନଃ ॥ ୨୫ ॥
ବିଷ୍ଣୁଃ ଯଜ୍ଞଃ ପୃଷ୍ଣିଗର୍ଭଃ ସର୍ୱଦେବଃ ଉରୁକ୍ରମଃ ।
ବୃଷାକପିଃ ଜୟନ୍ତଃ ଚ ଉରୁଗାୟ ଇତି ଈର୍ୟତେ ॥ ୨୬ ॥
ଦ୍ୱାପରେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ୟାମଃ ପୀତବାସା ନିଜାୟୁଧଃ ।
ଶ୍ରୀବତ୍ସଆଦିଭିଃ ଅଙ୍କୈଃ ଚ ଲକ୍ଷଣୈଃ ଉପଲକ୍ଷିତଃ ॥ ୨୭ ॥
ତଂ ତଦା ପୁରୁଷଂ ମର୍ତ୍ୟା ମହାରାଜୌପଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ଯଜନ୍ତି ବେଦତନ୍ତ୍ରାଭ୍ୟାଂ ପରଂ ଜିଜ୍ଞାସବଃ ନୃପ ॥ ୨୮ ॥
ନମଃ ତେ ବାସୁଦେବାୟ ନମଃ ସଙ୍କର୍ଷଣାୟ ଚ ।
ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନାୟ ଅନିରୁଦ୍ଧାୟ ତୁଭ୍ୟଂ ଭଗବତେ ନମଃ ॥ ୨୯ ॥
ନାରାୟଣାୟ ଋଷୟେ ପୁରୁଷାୟ ମହାତ୍ମନେ ।
ବିଶ୍ୱେଶ୍ୱରାୟ ବିଶ୍ୱାୟ ସର୍ୱଭୂତଆତ୍ମନେ ନମଃ ॥ ୩୦ ॥
ଇତି ଦ୍ୱାପରଃ ଉର୍ୱୀଶ ସ୍ତୁବନ୍ତି ଜଗଦୀଶ୍ୱରମ୍ ।
ନାନାତନ୍ତ୍ରବିଧାନେନ କଲୌ ଅପି ଯଥା ଶ୍ରୁଣୁ ॥ ୩୧ ॥
କୃଷ୍ଣବର୍ଣଂ ତ୍ୱିଷାକୃଷ୍ଣଂ ସାଙ୍ଗୌପାଙ୍ଗାସ୍ତ୍ର
ପାର୍ଷଦମ୍ ।
ଯଜ୍ଞୈଃ ସଙ୍କୀର୍ତନପ୍ରାୟୈଃ ଯଜନ୍ତି ହି ସୁମେଧସଃ ॥ ୩୨ ॥
ଧ୍ୟେୟଂ ସଦା ପରିଭବଘ୍ନମ୍ ଅଭୀଷ୍ଟଦୋହମ୍
ତୀର୍ଥାସ୍ପଦଂ ଶିବବିରିଞ୍ଚିନୁତଂ ଶରଣ୍ୟମ୍ ।
ଭୃତ୍ୟାର୍ତିହନ୍ ପ୍ରଣତପାଲ ଭବାବ୍ଧିପୋତମ୍
ବନ୍ଦେ ମହାପୁରୁଷ ତେ ଚରଣାରବିନ୍ଦମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ସୁଦୁସ୍ତ୍ୟଜସୁରୈପ୍ସିତରାଜ୍ୟଲକ୍ଷ୍ମୀମ୍
ଧର୍ମିଷ୍ଠଃ ଆର୍ୟବଚସା ଯତ୍ ଅଗାତ୍ ଅରଣ୍ୟମ୍ ।
ମାୟାମୃଗଂ ଦୟିତୟା ଇପ୍ସିତମ୍ ଅନ୍ୱଧାବତ୍
ବନ୍ଦେ ମହାପୁରୁଷ ତେ ଚରଣାରବିନ୍ଦମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଏବଂ ଯୁଗାନୁରୂପାଭ୍ୟାଂ ଭଗବାନ୍ ଯୁଗବର୍ତିଭିଃ ।
ମନୁଜୈଃ ଇଜ୍ୟତେ ରାଜନ୍ ଶ୍ରେୟସାମ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ହରିଃ ॥ ୩୫ ॥
କଲିଂ ସଭାଜୟନ୍ତି ଆର୍ୟା ଗୁଣଜ୍ଞାଃ ସାରଭାଗିନଃ ।
ଯତ୍ର ସଙ୍କୀର୍ତନେନ ଏବ ସର୍ୱଃ ସ୍ୱାର୍ଥଃ ଅଭିଲଭ୍ୟତେ ॥ ୩୬ ॥
ନ ହି ଅତଃ ପରମଃ ଲାଭଃ ଦେହିନାଂ ଭ୍ରାମ୍ୟତାମ୍ ଇହ ।
ଯତଃ ବିନ୍ଦେତ ପରମାଂ ଶାନ୍ତିଂ ନଶ୍ୟତି ସଂସୃତିଃ ॥ ୩୭ ॥
କୃତଆଦିଷୁ ପ୍ରଜା ରାଜନ୍ କଲୌ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ସମ୍ଭବମ୍ ।
କଲୌ ଖଲୁ ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ନାରାୟଣପରାୟଣାଃ ॥ ୩୮ ॥
କ୍ୱଚିତ୍ କ୍ୱଚିତ୍ ମହାରାଜ ଦ୍ରବିଡେଷୁ ଚ ଭୂରିଶଃ ।
ତାମ୍ରପର୍ଣୀ ନଦୀ ଯତ୍ର କୃତମାଲା ପୟସ୍ୱିନୀ ॥ ୩୯ ॥
କାବେରୀ ଚ ମହାପୁଣ୍ୟା ପ୍ରତୀଚୀ ଚ ମହାନଦୀ ।
ଯେ ପିବନ୍ତି ଜଲଂ ତାସାଂ ମନୁଜା ମନୁଜେଶ୍ୱର ।
ପ୍ରାୟଃ ଭକ୍ତାଃ ଭଗବତି ବାସୁଦେବଃ ଅମଲ ଆଶୟାଃ ॥ ୪୦ ॥
ଦେବର୍ଷିଭୂତଆପ୍ତନୃଣା ପିତୄଣାଂ
ନ କିଙ୍କରଃ ନ ଅୟଂ ଋଣୀ ଚ ରାଜନ୍ ।
ସର୍ୱଆତ୍ମନା ଯଃ ଶରଣଂ ଶରଣ୍ୟମ୍
ଗତଃ ମୁକୁନ୍ଦଂ ପରିହୃତ୍ୟ କର୍ତୁମ୍ ॥ ୪୧ ॥
ସ୍ୱପାଦମୂଲଂ ଭଜତଃ ପ୍ରିୟସ୍ୟ
ତ୍ୟକ୍ତାନ୍ୟଭାବସ୍ୟ ହରିଃ ପରେଶଃ ।
ବିକର୍ମ ଯତ୍ ଚ ଉତ୍ପତିତଂ କଥଞ୍ଚିତ୍
ଧୁନୋତି ସର୍ୱଂ ହୃଦି ସଂନିବିଷ୍ଟଃ ॥ ୪୨ ॥
ନାରଦଃ ଉବାଚ ।
ଧର୍ମାନ୍ ଭାଗବତାନ୍ ଇତ୍ଥଂ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଅଥ ମିଥିଲେଶ୍ୱରଃ ।
ଜାୟନ୍ତ ଇୟାନ୍ ମୁନୀନ୍ ପ୍ରୀତଃ ସୋପାଧ୍ୟାୟଃ ହି ଅପୂଜୟତ୍ ॥ ୪୩ ॥
ତତଃ ଅନ୍ତଃ ଦଧିରେ ସିଦ୍ଧାଃ ସର୍ୱଲୋକସ୍ୟ ପଶ୍ୟତଃ ।
ରାଜା ଧର୍ମାନ୍ ଉପାତିଷ୍ଠନ୍ ଅବାପ ପରମାଂ ଗତିମ୍ ॥ ୪୪ ॥
ତ୍ୱମ୍ ଅପି ଏତାନ୍ ମହାଭାଗ ଧର୍ମାନ୍ ଭାଗବତାନ୍ ଶ୍ରୁତାନ୍ ।
ଆସ୍ଥିତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଯୁକ୍ତଃ ନିଃସଙ୍ଗଃ ଯାସ୍ୟସେ ପରମ୍ ॥ ୪୫ ॥
ଯୁବୟୋଃ ଖଲୁ ଦମ୍ପତ୍ୟୋଃ ଯଶସା ପୂରିତଂ ଜଗତ୍ ।
ପୁତ୍ରତାମ୍ ଅଗମତ୍ ଯତ୍ ବାଂ ଭଗବାନ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ହରିଃ ॥ ୪୬ ॥
ଦର୍ଶନଆଲିଙ୍ଗନଆଲାପୈଃ ଶୟନଆସନଭୋଜନୈଃ ।
ଆତ୍ମା ବାଂ ପାବିତଃ କୃଷ୍ଣେ ପୁତ୍ରସ୍ନେହ ପ୍ରକୁର୍ୱତୋଃ ॥ ୪୭ ॥
ବୈରେଣ ଯଂ ନୃପତୟଃ ଶିଶୁପାଲପୌଣ୍ଡ୍ର
ଶାଲ୍ୱଆଦୟଃ ଗତିବିଲାସବିଲୋକନଆଦୟୈଃ ।
ଧ୍ୟାୟନ୍ତଃ ଆକୃତଧିୟଃ ଶୟନଆସନଆଦୌ
ତତ୍ ସାମ୍ୟମ୍ ଆପୁଃ ଅନୁରକ୍ତଧିୟାଂ ପୁନଃ କିମ୍ ॥ ୪୮ ॥
ମା ଅପତ୍ୟବୁଦ୍ଧିମ୍ ଅକୃଥାଃ କୃଷ୍ଣେ ସର୍ୱଆତ୍ମନଈଶ୍ୱରେ ।
ମାୟାମନୁଷ୍ୟଭାବେନ ଗୂଢ ଐଶ୍ୱର୍ୟେ ପରେ ଅବ୍ୟଯେ ॥ ୪୯ ॥
ଭୂଭାରରାଜନ୍ୟହନ୍ତବେ ଗୁପ୍ତୟେ ସତାମ୍ ।
ଅବତୀର୍ଣସ୍ୟ ନିର୍ୱୃତ୍ୟୈ ଯଶଃ ଲୋକେ ବିତନ୍ୟତେ ॥ ୫୦ ॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଏତତ୍ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ମହାଭାଗଃ ବସୁଦେବଃ ଅତିବିସ୍ମିତଃ ।
ଦେବକୀ ଚ ମହାଭାଗାଃ ଜହତୁଃ ମୋହମ୍ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୫୧ ॥
ଇତିହାସମ୍ ଇମଂ ପୁଣ୍ୟଂ ଧାରୟେତ୍ ଯଃ ସମାହିତଃ ।
ସଃ ବିଧୂୟ ଇହ ଶମଲଂ ବ୍ରହ୍ମଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୫୨ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ବସୁଦେବନାରଦସଂବାଦେ
ପଞ୍ଚମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୫ ॥
ଅଥ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଅଥ ବ୍ରହ୍ମା ଆତ୍ମଜୈଃ ଦେବୈଃ ପ୍ରଜେଶୈଃ ଆବୃତଃ ଅଭ୍ୟଗାତ୍ ।
ଭବଃ ଚ ଭୂତଭବ୍ୟଈଶଃ ଯୟୌ ଭୂତଗଣୈଃ ବୃତଃ ॥ ୧ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରଃ ମରୁଦ୍ଭିଃ ଭଗବାନ୍ ଆଦିତ୍ୟାଃ ବସବଃ ଅଶ୍ୱିନୌ ।
ଋଭବଃ ଅଙ୍ଗିରସଃ ରୁଦ୍ରାଃ ବିଶ୍ୱେ ସାଧ୍ୟାଃ ଚ ଦେବତାଃ ॥ ୨ ॥
ଗନ୍ଧର୍ୱାପ୍ସରସଃ ନାଗାଃ ସିଦ୍ଧଚାରଣଗୁହ୍ୟକାଃ ।
ଋଷୟଃ ପିତରଃ ଚ ଏବ ସବିଦ୍ୟାଧରକିନ୍ନରାଃ ॥ ୩ ॥
ଦ୍ୱାରକାମ୍ ଉପସଞ୍ଜଗ୍ମୁଃ ସର୍ୱେ କୃଷ୍ଣଆଦିଦୃକ୍ଷବଃ ।
ବପୁଷା ଯେନ ଭଗବାନ୍ ନରଲୋକମନୋରମଃ ।
ଯଶଃ ବିତେନେ ଲୋକେଷୁ ସର୍ୱଲୋକମଲାପହମ୍ ॥ ୪ ॥
ତସ୍ୟାଂ ବିଭ୍ରାଜମାନାୟାଂ ସମୃଦ୍ଧାୟାଂ ମହର୍ଧିଭିଃ ।
ବ୍ୟଚକ୍ଷତ ଅବିତୃପ୍ତାକ୍ଷାଃ କୃଷ୍ଣମ୍ ଅଦ୍ଭୁତଦର୍ଶନମ୍ ॥
୫ ॥
ସ୍ୱର୍ଗୌଦ୍ୟାନୌଅପଗୈଃ ମାଲ୍ୟୈଃ ଛାଦୟନ୍ତଃ ଯଦୁ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଗୀର୍ଭିଃ ଚିତ୍ରପଦାର୍ଥାଭିଃ ତୁଷ୍ଟୁବୁଃ ଜଗତ୍ ଈଶ୍ୱରମ୍ ॥୬ ॥
ଦେବାଃ ଊଚୁଃ ।
ନତାଃ ସ୍ମ ତେ ନାଥ ପଦାରବିନ୍ଦଂ
ବୁଦ୍ଧୀନ୍ଦ୍ରିୟପ୍ରାଣମନୋବଚୋଭିଃ ।
ଯତ୍ ଚିନ୍ତ୍ୟତେ ଅନ୍ତର୍ହୃଦି ଭାବୟୁକ୍ତୈଃ
ମୁମୁକ୍ଷୁଭିଃ କର୍ମମୟ ଊରୁପାଶାତ୍ ॥ ୭ ॥
ତ୍ୱଂ ମାୟଯା ତ୍ରିଗୁଣୟା ଆତ୍ମନି ଦୁର୍ୱିଭାବ୍ୟଂ
ବ୍ୟକ୍ତଂ ସୃଜସି ଅବସି ଲୁମ୍ପସି ତତ୍ ଗୁଣସ୍ଥଃ ।
ନ ଏତୈଃ ଭବାନ୍ ଅଜିତ କର୍ମଭିଃ ଅଜ୍ୟତେ ବୈ
ଯତ୍ ସ୍ୱେ ସୁଖେ ଅବ୍ୟବହିତେ ଅଭିରତଃ ଅନବଦ୍ୟଃ ॥ ୮ ॥
ଶୁଦ୍ଧିଃ ନୃଣାଂ ନ ତୁ ତଥା ଈଡ୍ୟ ଦୁରାଶୟାନାଂ
ବିଦ୍ୟାଶ୍ରୁତାଧ୍ୟଯନଦାନତପକ୍ରିୟାଭିଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱଆତ୍ମନାମ୍ ଋଷଭ ତେ ଯଶସି ପ୍ରବୃଦ୍ଧ
ସତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଶ୍ରବଣସମ୍ଭୃତୟା ଯଥା ସ୍ୟାତ୍ ॥ ୯ ॥
ସ୍ୟାତ୍ ନଃ ତବ ଅଙ୍ଘ୍ରିଃ ଅଶୁଭାଶୟଧୂମକେତୁଃ
କ୍ଷେମାୟ ଯଃ ମୁନିଭିଃ ଆର୍ଦ୍ରହୃଦୌହ୍ୟମାନଃ ।
ଯଃ ସାତ୍ୱତୈଃ ସମବିଭୂତୟଃ ଆତ୍ମବଦ୍ଭିଃ
ବ୍ୟୂହେ ଅର୍ଚିତଃ ସବନଶଃ ସ୍ୱଃ ଅତିକ୍ରମାୟ ॥ ୧୦ ॥
ଯଃ ଚିନ୍ତ୍ୟତେ ପ୍ରୟତପାଣିଭିଃ ଅଧ୍ୱରାଗ୍ନୌ
ତ୍ରୟ୍ୟା ନିରୁକ୍ତବିଧିନା ଈଶ ହବିଃ ଗୃହୀତ୍ୱା ।
ଅଧ୍ୟାତ୍ମୟୋଗଃ ଉତ ଯୋଗିଭିଃ ଆତ୍ମମାୟାଂ
ଜିଜ୍ଞାସୁଭିଃ ପରମଭାଗବତୈଃ ପରୀଷ୍ଟଃ ॥ ୧୧ ॥
ପର୍ୟୁଷ୍ଟୟା ତବ ବିଭୋ ବନମାଲୟା ଇୟଂ
ସଂସ୍ପର୍ଧିନୀ ଭଗବତୀ ପ୍ରତିପତ୍ନିବତ୍ ଶ୍ରୀଃ ।
ଯଃ ସୁପ୍ରଣୀତମ୍ ଅମୁୟାର୍ହଣମ୍ ଆଦତ୍ ଅନ୍ନଃ
ଭୂୟାତ୍ ସଦା ଅଙ୍ଘ୍ରିଃ ଅଶୁଭଆଶୟଧୂମକେତୁଃ ॥ ୧୨ ॥
କେତୁଃ ତ୍ରିବିକ୍ରମୟୁତଃ ତ୍ରିପତ୍ ପତାକଃ
ଯଃ ତେ ଭୟାଭୟକରଃ ଅସୁରଦେବଚମ୍ୱୋଃ ।
ସ୍ୱର୍ଗାୟ ସାଧୁଷୁ ଖଲୁ ଏଷୁ ଇତରାୟ ଭୂମନ୍
ପାଦଃ ପୁନାତୁ ଭଗବନ୍ ଭଜତାମ୍ ଅଧଂ ନଃ ॥ ୧୩ ॥
ନସ୍ୟୋତଗାବଃ ଇବ ଯସ୍ୟ ବଶେ ଭବନ୍ତି
ବ୍ରହ୍ମଆଦୟଃ ଅନୁଭୃତଃ ମିଥୁରର୍ଦ୍ୟମାନାଃ ।
କାଲସ୍ୟ ତେ ପ୍ରକୃତିପୂରୁଷୟଓଃ ପରସ୍ୟ
ଶଂ ନଃ ତନୋତୁ ଚରଣଃ ପୁରୁଷୋତ୍ତମସ୍ୟ ॥ ୧୪ ॥
ଅସ୍ୟ ଅସି ହେତୁଃ ଉଦୟସ୍ଥିତିସଂୟମାନାଂ
ଅବ୍ୟକ୍ତଜୀବମହତାମ୍ ଅପି କାଲମ୍ ଆହୁଃ ।
ସଃ ଅୟଂ ତ୍ରିଣାଭିଃ ଅଖିଲ ଅପଚୟେ ପ୍ରବୃତ୍ତଃ
କାଲଃ ଗଭୀରରୟଃ ଉତ୍ତମପୂରୁଷଃ ତ୍ୱମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ତ୍ୱତ୍ତଃ ପୁମାନ୍ ସମଧିଗମ୍ୟ ଯୟା ସ୍ୱବୀର୍ୟ
ଧତ୍ତେ ମହାନ୍ତମ୍ ଇବ ଗର୍ଭମ୍ ଅମୋଘବୀର୍ୟଃ ।
ସଃ ଅୟଂ ତୟା ଅନୁଗତଃ ଆତ୍ମନଃ ଆଣ୍ଡକୋଶଂ
ହୈମଂ ସସର୍ଜ ବହିଃ ଆବରଣୈଃ ଉପେତମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ତତ୍ତସ୍ଥୁଷଃ ଚ ଜଗତଃ ଚ ଭବାନ୍ ଅଧୀଶଃ
ଯତ୍ ମାୟଯା ଉତ୍ଥଗୁଣବିକ୍ରିୟଯା ଉପନୀତାନ୍ ।
ଅର୍ଥାନ୍ ଜୁଷନ୍ ଅପି ହୃଷୀକପତେ ନ ଲିପ୍ତଃ
ଯେ ଅନ୍ୟେ ସ୍ୱତଃ ପରିହୃତାତ୍ ଅପି ବିଭ୍ୟତି ସ୍ମ ॥ ୧୭ ॥
ସ୍ମାୟା ଅବଲୋକଲବଦର୍ଶିତଭାବହାରି
ଭ୍ରୂମଣ୍ଡଲପ୍ରହିତସୌରତମନ୍ତ୍ରଶୌଣ୍ଡୈଃ ।
ପତ୍ନ୍ୟଃ ତୁ ଷୋଡଶସହସ୍ରମ୍ ଅନଙ୍ଗବାଣୈଃ
ଯସ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବିମଥିତୁଂ କରଣୈଃ ବିଭ୍ୱ୍ୟଃ ॥ ୧୮ ॥
ବିଭ୍ୱ୍ୟଃ ତବ ଅମୃତକଥା ଉଦବହାଃ ତ୍ରିଲୋକ୍ୟାଃ
ପାଦୌ ଅନେଜସରିତଃ ଶମଲାନି ହନ୍ତୁମ୍ ।
ଆନୁଶ୍ରବଂ ଶ୍ରୁତିଭିଃ ଅଙ୍ଘ୍ରିଜମ୍ ଅଙ୍ଗସଙ୍ଗୈଃ
ତୀର୍ଥଦ୍ୱୟଂ ଶୁଚିଷଦସ୍ତଃ ଉପସ୍ପୃଶନ୍ତି ॥ ୧୯ ॥
ବାଦରାୟଣିଃ ଉବାଚ ।
ଇତି ଅଭିଷ୍ଟୂୟ ବିବୁଧୈଃ ସେଶଃ ଶତଧୃତିଃ ହରିମ୍ ।
ଅଭ୍ୟଭାଷତ ଗୋବିନ୍ଦଂ ପ୍ରଣମ୍ୟ ଅମ୍ବରମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ ॥ ୨୦ ॥
ବ୍ରହ୍ମ ଉବାଚ ।
ଭୂମେଃ ଭାର ଅବତାରାୟ ପୁରା ବିଜ୍ଞାପିତଃ ପ୍ରଭୋ ।
ତ୍ୱମ୍ ଅସ୍ମାଭିଃ ଅଶେଷଆତ୍ମନ୍ ତତ୍ ତଥା ଏବ ଉପପାଦିତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଧର୍ମଃ ଚ ସ୍ଥାପିତଃ ସତ୍ସୁ ସତ୍ୟସନ୍ଧେଷୁ ବୈ ତ୍ୱୟା ।
କୀର୍ତିଃ ଚ ଦିକ୍ଷୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତା ସର୍ୱଲୋକମଲଆପହା ॥ ୨୨ ॥
ଅବତୀର୍ୟ ଯଦୋଃ ବଂଶେ ବିଭ୍ରତ୍ ରୂପମ୍ ଅନୁତ୍ତମମ୍ ।
କର୍ମାଣି ଉଦ୍ଦାମବୃତ୍ତାନି ହିତାୟ ଜଗତଃ ଅକୃଥାଃ ॥ ୨୩ ॥
ଯାନି ତେ ଚରିତାନି ଈଶ ମନୁଷ୍ୟାଃ ସାଧବଃ କଲୌ ।
ଶୃଣ୍ୱନ୍ତଃ କୀର୍ତୟନ୍ତଃ ଚ ତରିଷ୍ୟନ୍ତି ଅଞ୍ଜସା ତମଃ ॥ ୨୪ ॥
ଯଦୁବଂଶେ ଅବତୀର୍ଣସ୍ୟ ଭବତଃ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ।
ଶରତ୍ ଶତଂ ବ୍ୟତୀୟାୟ ପଞ୍ଚବିଂଶ ଅଧିକଂ ପ୍ରଭୋଃ ॥ ୨୫ ॥
ନ ଅଧୁନା ତେ ଅଖିଲ ଆଧାର ଦେବକାର୍ୟ ଅବଶେଷିତମ୍ ।
କୁଲଂ ଚ ବିପ୍ରଶାପେନ ନଷ୍ଟପ୍ରାୟମ୍ ଅଭୂତ୍ ଇଦମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ତତଃ ସ୍ୱଧାମ ପରମଂ ବିଶସ୍ୱ ଯଦି ମନ୍ୟସେ ।
ସଲୋକାନ୍ ଲୋକପାଲାନ୍ ନଃ ପାହି ବୈକୁଣ୍ଠକିଙ୍କରାନ୍ ॥ ୨୭ ॥
ଶ୍ରୀ ଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅବଧାରିତମ୍ ଏତତ୍ ମେ ଯଦାତ୍ଥ ବିବୁଧେଶ୍ୱର ।
କୃତଂ ବଃ କାର୍ୟମ୍ ଅଖିଲଂ ଭୂମେଃ ଭାରଃ ଅବତାରିତଃ ॥ ୨୮ ॥
ତତ୍ ଇଦଂ ଯାଦବକୁଲଂ ବୀର୍ୟଶୌର୍ୟଶ୍ରିୟୋଦ୍ଧତମ୍ ।
ଲୋକଂ ଜିଘୃକ୍ଷତ୍ ରୁଦ୍ଧଂ ମେ ବେଲୟା ଇବ ମହାର୍ଣବଃ ॥ ୨୯ ॥
ଯଦି ଅସଂହୃତ୍ୟ ଦୃପ୍ତାନାଂ ଯଦୁନାଂ ବିପୁଲଂ କୁଲମ୍ ।
ଗନ୍ତାସ୍ମି ଅନେନ ଲୋକଃ ଅୟମ୍ ଉଦ୍ୱେଲେନ ବିନଙ୍କ୍ଷ୍ୟତି ॥ ୩୦ ॥
ଇଦାନୀଂ ନାଶଃ ଆରବ୍ଧଃ କୁଲସ୍ୟ ଦ୍ୱିଜଶାପତଃ ।
ଯାସ୍ୟାମି ଭବନଂ ବ୍ରହ୍ମନ୍ ନ ଏତତ୍ ଅନ୍ତେ ତବ ଆନଘ ॥ ୩୧ ॥
ଶ୍ରୀ ଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଇତି ଉକ୍ତଃ ଲୋକନାଥେନ ସ୍ୱୟମ୍ଭୂଃ ପ୍ରଣିପତ୍ୟ ତମ୍ ।
ସହ ଦେବଗଣୈଃ ଦେବଃ ସ୍ୱଧାମ ସମପଦ୍ୟତ ॥ ୩୨ ॥
ଅଥ ତସ୍ୟାଂ ମହୋତ୍ପାତାନ୍ ଦ୍ୱାରବତ୍ୟାଂ ସମୁତ୍ଥିତାନ୍ ।
ବିଲୋକ୍ୟ ଭଗବାନ୍ ଆହ ଯଦୁବୃଦ୍ଧାନ୍ ସମାଗତାନ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଶ୍ରୀ ଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଏତେ ବୈ ସୁମହୋତ୍ପାତାଃ ବ୍ୟୁତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ତି ଇହ ସର୍ୱତଃ ।
ଶାପଃ ଚ ନଃ କୁଲସ୍ୟ ଆସୀତ୍ ବ୍ରାହ୍ମଣେଭ୍ୟଃ ଦୁରତ୍ୟଯଃ ॥ ୩୪ ॥
ନ ବସ୍ତବ୍ୟମ୍ ଇହ ଅସ୍ମାଭିଃ ଜିଜୀବିଷୁଭିଃ ଆର୍ୟକାଃ ।
ପ୍ରଭାସଂ ସୁମହତ୍ ପୁଣ୍ୟଂ ଯାସ୍ୟାମଃ ଅଦ୍ୟ ଏବ ମା ଚିରମ୍ ॥ ୩୫ ॥
ଯତ୍ର ସ୍ନାତ୍ୱା ଦକ୍ଷଶାପାତ୍ ଗୃହୀତଃ ଯକ୍ଷ୍ମଣୌଡୁରାଟ୍ ।
ବିମୁକ୍ତଃ କିଲ୍ବିଷାତ୍ ସଦ୍ୟଃ ଭେଜେ ଭୂୟଃ କଲୋଦୟମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ବୟଂ ଚ ତସ୍ମିନ୍ ଆପ୍ଲୁତ୍ୟ ତର୍ପୟିତ୍ୱା ପିତୄନ୍ସୁରାନ୍ ।
ଭୋଜୟିତ୍ୱା ଉଶିଜଃ ବିପ୍ରାନ୍ ନାନାଗୁଣବତା ଅନ୍ଧସା ॥ ୩୭ ॥
ତେଷୁ ଦାନାନି ପାତ୍ରେଷୁ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଉପ୍ତ୍ୱା ମହାନ୍ତି ବୈ ।
ବୃଜିନାନି ତରିଷ୍ୟାମଃ ଦାନୈଃ ନୌଭିଃ ଇବ ଅର୍ଣବମ୍ ॥ ୩୮ ॥
ଶ୍ରୀ ଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଏବଂ ଭଗବତା ଆଦିଷ୍ଟାଃ ଯାଦବାଃ କୁଲନନ୍ଦନ ।
ଗନ୍ତୁଂ କୃତଧିୟଃ ତୀର୍ଥଂ ସ୍ୟନ୍ଦନାନ୍ ସମୟୂୟୁଜନ୍ ॥ ୩୯ ॥
ତତ୍ ନିରୀକ୍ଷ୍ୟ ଉଦ୍ଧବଃ ରାଜନ୍ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଭଗବତା ଉଦିତମ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଅରିଷ୍ଟାନି ଘୋରାଣି ନିତ୍ୟଂ କୃଷ୍ଣମ୍ ଅନୁବ୍ରତଃ ॥ ୪୦ ॥
ବିବିକ୍ତଃ ଉପସଙ୍ଗମ୍ୟ ଜଗତାମ୍ ଈଶ୍ୱରେଶ୍ୱରମ୍ ।
ପ୍ରଣମ୍ୟ ଶିରସା ପାଦୌ ପ୍ରାଞ୍ଜଲିଃ ତମ୍ ଅଭାଷତ ॥ ୪୧ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଦେବଦେବେଶ ଯୋଗେଶ ପୁଣ୍ୟଶ୍ରବଣକୀର୍ତନ ।
ସଂହୃତ୍ୟ ଏତତ୍ କୁଲଂ ନୂନଂ ଲୋକଂ ସନ୍ତ୍ୟକ୍ଷ୍ୟତେ ଭବାନ୍ ।
ବିପ୍ରଶାପଂ ସମର୍ଥଃ ଅପି ପ୍ରତ୍ୟହନ୍ ନ ଯଦି ଈଶ୍ୱରଃ ॥ ୪୨ ॥
ନ ଅହଂ ତବ ଅଙ୍ଘ୍ରିକମଲଂ କ୍ଷଣାର୍ଧମ୍ ଅପି କେଶବ ।
ତ୍ୟକ୍ତୁଂ ସମୁତ୍ସହେ ନାଥ ସ୍ୱଧାମ ନୟ ମାମ୍ ଅପି ॥ ୪୩ ॥
ତବ ବିକ୍ରୀଡିତଂ କୃଷ୍ଣ ନୃଣାଂ ପରମମଙ୍ଗଲମ୍ ।
କର୍ଣପୀୟୂଷମ୍ ଆସ୍ୱାଦ୍ୟ ତ୍ୟଜତି ଅନ୍ୟସ୍ପୃହାଂ ଜନଃ ॥ ୪୪ ॥
ଶୟ୍ୟଆସନାଟନସ୍ଥାନସ୍ନାନକ୍ରୀଡାଶନଆଦିଷୁ ।
କଥଂ ତ୍ୱାଂ ପ୍ରିୟମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ବୟଂ ଭକ୍ତାଃ ତ୍ୟଜେମହି ॥ ୪୫ ॥
ତ୍ୱୟା ଉପଭୁକ୍ତସ୍ରକ୍ଗନ୍ଧବାସଃ ଅଲଙ୍କାରଚର୍ଚିତାଃ ।
ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟଭୋଜିନଃ ଦାସାଃ ତବ ମାୟାଂ ଜୟେମହି ॥ ୪୬ ॥
ବାତାଶନାଃ ଯଃ ଋଷୟଃ ଶ୍ରମଣା ଊର୍ଧ୍ୱମନ୍ଥିନଃ ।
ବ୍ରହ୍ମଆଖ୍ୟଂ ଧାମ ତେ ଯାନ୍ତି ଶାନ୍ତାଃ ସଂନ୍ୟାସିନଃ ଅମଲାଃ ॥
୪୭ ॥
ବୟଂ ତୁ ଇହ ମହାୟୋଗିନ୍ ଭ୍ରମନ୍ତଃ କର୍ମବର୍ତ୍ମସୁ ।
ତ୍ୱତ୍ ବାର୍ତୟା ତରିଷ୍ୟାମଃ ତାବକୈଃ ଦୁସ୍ତରଂ ତମଃ ॥ ୪୮ ॥
ସ୍ମରନ୍ତଃ କୀର୍ତୟନ୍ତଃ ତେ କୃତାନି ଗଦିତାନି ଚ ।
ଗତିଉତ୍ସ୍ମିତଈକ୍ଷଣକ୍ଷ୍ୱେଲି ଯତ୍ ନୃଲୋକବିଡମ୍ବନମ୍ ॥ ୪୯ ॥
ଶ୍ରୀ ଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଏବଂ ବିଜ୍ଞାପିତଃ ରାଜନ୍ ଭଗବାନ୍ ଦେବକୀସୁତଃ ।
ଏକାନ୍ତିନଂ ପ୍ରିୟଂ ଭୃତ୍ୟମ୍ ଉଦ୍ଧବଂ ସମଭାଷତ ॥ ୫୦ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଦେବସ୍ତୁତ୍ୟୁଦ୍ଧ୍ୱବିଜ୍ଞାପନଂ ନାମ
ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୬ ॥
ଅଥ ସପ୍ତମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀ ଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଯତ୍ ଆତ୍ଥ ମାଂ ମହାଭାଗ ତତ୍ ଚିକୀର୍ଷିତମ୍ ଏବ ମେ ।
ବ୍ରହ୍ମା ଭବଃ ଲୋକପାଲାଃ ସ୍ୱର୍ୱାସଂ ମେ ଅଭିକାଙ୍କ୍ଷିଣଃ ॥ ୧ ॥
ମୟା ନିଷ୍ପାଦିତଂ ହି ଅତ୍ର ଦେବକାର୍ୟମ୍ ଅଶେଷତଃ ।
ଯଦର୍ଥମ୍ ଅବତୀର୍ଣଃ ଅହମ୍ ଅଂଶେନ ବ୍ରହ୍ମଣାର୍ଥିତଃ ॥ ୨ ॥
କୁଲଂ ବୈ ଶାପନିର୍ଦଗ୍ଧଂ ନଙ୍କ୍ଷ୍ୟତି ଅନ୍ୟୋନ୍ୟବିଗ୍ରହାତ୍ ।
ସମୁଦ୍ରଃ ସପ୍ତମେ ଅହ୍ନ୍ହ୍ୟେତାଂ ପୁରୀଂ ଚ ପ୍ଲାବୟିଷ୍ୟତି ॥ ୩ ॥
ଯଃ ହି ଏବ ଅୟଂ ମୟା ତ୍ୟକ୍ତଃ ଲୋକଃ ଅୟଂ ନଷ୍ଟମଙ୍ଗଲଃ ।
ଭବିଷ୍ୟତି ଅଚିରାତ୍ ସାଧୋ କଲିନାଽପି ନିରାକୃତଃ ॥ ୪ ॥
ନ ବସ୍ତବ୍ୟଂ ତ୍ୱୟା ଏବ ଇହ ମୟା ତ୍ୟକ୍ତେ ମହୀତଲେ ।
ଜନଃ ଅଧର୍ମରୁଚିଃ ଭଦ୍ରଃ ଭବିଷ୍ୟତି କଲୌ ଯୁଗେ ॥ ୫ ॥
ତ୍ୱଂ ତୁ ସର୍ୱଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ସ୍ନେହଂ ସ୍ୱଜନବନ୍ଧୁଷୁ ।
ମୟି ଆବେଶ୍ୟ ମନଃ ସମ୍ୟକ୍ ସମଦୃକ୍ ବିଚରସ୍ୱ ଗାମ୍ ॥ ୬ ॥
ଯତ୍ ଇଦଂ ମନସା ବାଚା ଚକ୍ଷୁର୍ଭ୍ୟାଂ ଶ୍ରବଣଆଦିଭିଃ ।
ନଶ୍ୱରଂ ଗୃହ୍ୟମାଣଂ ଚ ବିଦ୍ଧି ମାୟାମନୋମୟମ୍ ॥ ୭ ॥
ପୁଂସଃ ଅୟୁକ୍ତସ୍ୟ ନାନାର୍ଥଃ ଭ୍ରମଃ ସଃ ଗୁଣଦୋଷଭାକ୍ ।
କର୍ମାକର୍ମବିକର୍ମ ଇତି ଗୁଣଦୋଷଧିୟଃ ଭିଦା ॥ ୮ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଯୁକ୍ତୈନ୍ଦ୍ରିୟଗ୍ରାମଃ ଯୁକ୍ତଚିତ୍ତଃ ଇଦଂ ଜଗତ୍ ।
ଆତ୍ମନି ଈକ୍ଷସ୍ୱ ବିତତମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ମୟି ଅଧୀଶ୍ୱରେ ॥ ୯ ॥
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନସଂୟୁକ୍ତଃ ଆତ୍ମଭୂତଃ ଶରୀରିଣାମ୍ ।
ଆତ୍ମାନୁଭବତୁଷ୍ଟଆତ୍ମା ନ ଅନ୍ତରାୟୈଃ ବିହନ୍ୟସେ ॥ ୧୦ ॥
ଦୋଷବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଉଭୟାତୀତଃ ନିଷେଧାତ୍ ନ ନିବର୍ତତେ ।
ଗୁଣବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଚ ବିହିତଂ ନ କରୋତି ଯଥା ଅର୍ଭକଃ ॥ ୧୧ ॥
ସର୍ୱଭୂତସୁହୃତ୍ ଶାନ୍ତଃ ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନନିଶ୍ଚୟଃ ।
ପଶ୍ୟନ୍ ମଦାତ୍ମକଂ ବିଶ୍ୱଂ ନ ବିପଦ୍ୟେତ ବୈ ପୁନଃ ॥ ୧୨ ॥
ଶ୍ରୀ ଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଇତି ଆଦିଷ୍ଟଃ ଭଗବତା ମହାଭାଗବତଃ ନୃପ ।
ଉଦ୍ଧବଃ ପ୍ରଣିପତ୍ୟ ଆହ ତତ୍ତ୍ୱଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଅଚ୍ୟୁତମ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଯୋଗେଶ ଯୋଗବିନ୍ନ୍ୟାସ ଯୋଗାତ୍ମ ଯୋଗସମ୍ଭବ ।
ନିଃଶ୍ରେୟସାୟ ମେ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ତ୍ୟାଗଃ ସଂନ୍ୟାସଲକ୍ଷଣଃ ॥ ୧୪ ॥
ତ୍ୟାଗଃ ଅୟଂ ଦୁଷ୍କରଃ ଭୂମନ୍ କାମାନାଂ ବିଷୟଆତ୍ମଭିଃ ।
ସୁତରାଂ ତ୍ୱୟି ସର୍ୱଆତ୍ମନ୍ ନ ଅଭକ୍ତୈଃ ଇତି ମେ ମତିଃ ॥ ୧୫ ॥
ସଃ ଅହଂ ମମ ଅହମ୍ ଇତି ମୂଢମତିଃ ବିଗାଢଃ
ତ୍ୱତ୍ ମାୟଯା ବିରଚିତ ଆତ୍ମନି ସାନୁବନ୍ଧେ ।
ତତ୍ ତୁ ଅଞ୍ଜସା ନିଗଦିତଂ ଭବତା ଯଥା ଅହମ୍
ସଂସାଧୟାମି ଭଗବନ୍ ଅନୁଶାଧି ଭୃତ୍ୟମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ସତ୍ୟସ୍ୟ ତେ ସ୍ୱଦୃଶଃ ଆତ୍ମନଃ ଆତ୍ମନଃ ଅନ୍ୟମ୍
ବକ୍ତାରମ୍ ଈଶ ବିବୁଧେଷୁ ଅପି ନ ଅନୁଚକ୍ଷେ ।
ସର୍ୱେ ବିମୋହିତଧିୟଃ ତବ ମାୟଯା ଇମେ
ବ୍ରହ୍ମଆଦୟଃ ତନୁଭୃତଃ ବହିଃ ଅର୍ଥଭାବଃ ॥ ୧୭ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଭବନ୍ତମ୍ ଅନବଦ୍ୟମ୍ ଅନନ୍ତପାରମ୍
ସର୍ୱଜ୍ଞମ୍ ଈଶ୍ୱରମ୍ ଅକୁଣ୍ଠବିକୁଣ୍ଠଧିଷ୍ଣି ଅୟମ୍ ।
ନିର୍ୱିଣ୍ଣଧୀଃ ଅହମ୍ ଉ ହ ବୃଜନାଭିତପ୍ତଃ
ନାରାୟଣଂ ନରସଖଂ ଶରଣଂ ପ୍ରପଦ୍ୟେ ॥ ୧୮ ॥
ଶ୍ରୀ ଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପ୍ରାୟେଣ ମନୁଜା ଲୋକେ ଲୋକତତ୍ତ୍ୱବିଚକ୍ଷଣାଃ ।
ସମୁଦ୍ଧରନ୍ତି ହି ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ଏବ ଅଶୁଭଆଶୟାତ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଆତ୍ମନଃ ଗୁରୁଃ ଆତ୍ମା ଏବ ପୁରୁଷସ୍ୟ ବିଶେଷତଃ ।
ଯତ୍ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅନୁମାନାଭ୍ୟାଂ ଶ୍ରେୟଃ ଅସୌ ଅନୁବିନ୍ଦତେ ॥ ୨୦ ॥
ପୁରୁଷତ୍ୱେ ଚ ମାଂ ଧୀରାଃ ସାଙ୍ଖ୍ୟଯୋଗବିଶାରଦାଃ ।
ଆବିସ୍ତରାଂ ପ୍ରପଶ୍ୟନ୍ତି ସର୍ୱଶକ୍ତି ଉପବୃଂହିତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଏକଦ୍ୱିତ୍ରିଚତୁଷ୍ପାଦଃ ବହୁପାଦଃ ତଥା ଅପଦଃ ।
ବହ୍ୱ୍ୟଃ ସନ୍ତି ପୁରଃ ସୃଷ୍ଟାଃ ତାସାଂ ମେ ପୌରୁଷୀ ପ୍ରିୟା ॥ ୨୨ ॥
ଅତ୍ର ମାଂ ମାର୍ଗୟନ୍ତ୍ୟଦ୍ଧାଃ ଯୁକ୍ତାଃ ହେତୁଭିଃ ଈଶ୍ୱରମ୍ ।
ଗୃହ୍ୟମାଣୈଃ ଗୁଣୈଃ ଲିଙ୍ଗୈଃ ଅଗ୍ରାହ୍ୟମ୍ ଅନୁମାନତଃ ॥ ୨୩ ॥
ଅତ୍ର ଅପି ଉଦାହରନ୍ତି ଇମମ୍ ଇତିହାସଂ ପୁରାତନମ୍ ।
ଅବଧୂତସ୍ୟ ସଂବାଦଂ ଯଦୋଃ ଅମିତତେଜସଃ ॥ ୨୪ ॥
(ଅଥ ଅବଧୂତଗୀତମ୍ ।)
ଅବଧୂତଂ ଦ୍ୱିଜଂ କଞ୍ଚିତ୍ ଚରନ୍ତମ୍ ଅକୁତୋଭୟମ୍ ।
କବିଂ ନିରୀକ୍ଷ୍ୟ ତରୁଣଂ ଯଦୁଃ ପପ୍ରଚ୍ଛ ଧର୍ମବିତ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଯଦୁଃ ଉବାଚ ।
କୁତଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଇୟଂ ବ୍ରହ୍ମନ୍ ଅକର୍ତୁଃ ସୁବିଶାରଦା ।
ଯାମ୍ ଆସାଦ୍ୟ ଭବାନ୍ ଲୋକଂ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଚରତି ବାଲବତ୍ ॥ ୨୬ ॥
ପ୍ରାୟଃ ଧର୍ମାର୍ଥକାମେଷୁ ବିବିତ୍ସାୟାଂ ଚ ମାନବାଃ ।
ହେତୁନା ଏବ ସମୀହନ୍ତେ ଆୟୁଷଃ ଯଶସଃ ଶ୍ରିୟଃ ॥ ୨୭ ॥
ତ୍ୱଂ ତୁ କଲ୍ପଃ କବିଃ ଦକ୍ଷଃ ସୁଭଗଃ ଅମୃତଭାଷଣଃ ।
ନ କର୍ତା ନେହସେ କିଞ୍ଚିତ୍ ଜଡୌନ୍ମତ୍ତପିଶାଚବତ୍ ॥ ୨୮ ॥
ଜନେଷୁ ଦହ୍ୟମାନେଷୁ କାମଲୋଭଦବାଗ୍ନିନା ।
ନ ତପ୍ୟସେ ଅଗ୍ନିନା ମୁକ୍ତଃ ଗଙ୍ଗାମ୍ଭସ୍ଥଃ ଇବ ଦ୍ୱିପଃ ॥ ୨୯ ॥
ତ୍ୱଂ ହି ନଃ ପୃଚ୍ଛତାଂ ବ୍ରହ୍ମନ୍ ଆତ୍ମନି ଆନନ୍ଦକାରଣମ୍ ।
ବ୍ରୂହି ସ୍ପର୍ଶବିହୀନସ୍ୟ ଭବତଃ କେବଲ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୩୦ ॥
ଶ୍ରୀ ଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଯଦୁନା ଏବଂ ମହାଭାଗଃ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟେନ ସୁମେଧସା ।
ପୃଷ୍ଟଃ ସଭାଜିତଃ ପ୍ରାହ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଅବନତଂ ଦ୍ୱିଜଃ ॥ ୩୧ ॥
ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ଉବାଚ ।
ସନ୍ତି ମେ ଗୁରବଃ ରାଜନ୍ ବହବଃ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଉପାଶ୍ରିତାଃ ।
ଯତଃ ବୁଦ୍ଧିମ୍ ଉପାଦାୟ ମୁକ୍ତଃ ଅଟାମି ଇହ ତାନ୍ ଶ୍ରୁଣୁ ॥ ୩୨ ॥
ପୃଥିବୀ ବାୟୁଃ ଆକାଶମ୍ ଆପଃ ଅଗ୍ନିଃ ଚନ୍ଦ୍ରମା ରବିଃ ।
କପୋତଃ ଅଜଗରଃ ସିନ୍ଧୁଃ ପତଙ୍ଗଃ ମଧୁକୃଦ୍ ଗଜଃ ॥ ୩୩ ॥
ମଧୁହା ହରିଣଃ ମୀନଃ ପିଙ୍ଗଲା କୁରରଃ ଅର୍ଭକଃ ।
କୁମାରୀ ଶରକୃତ୍ ସର୍ପଃ ଊର୍ଣନାଭିଃ ସୁପେଶକୃତ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଏତେ ମେ ଗୁରବଃ ରାଜନ୍ ଚତୁର୍ୱିଂଶତିଃ ଆଶ୍ରିତାଃ ।
ଶିକ୍ଷା ବୃତ୍ତିଭିଃ ଏତେଷାମ୍ ଅନ୍ୱଶିକ୍ଷମ୍ ଇହ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୩୫ ॥
ଯତଃ ଯତ୍ ଅନୁଶିକ୍ଷାମି ଯଥା ବା ନାହୁଷଆତ୍ମଜ ।
ତତ୍ ତଥା ପୁରୁଷବ୍ୟାଘ୍ର ନିବୋଧ କଥୟାମି ତେ ॥ ୩୬ ॥
ଭୂତୈଃ ଆକ୍ରମାଣଃ ଅପି ଧୀରଃ ଦୈବବଶାନୁଗୈଃ ।
ତତ୍ ବିଦ୍ୱାନ୍ ନ ଚଲେତ୍ ମାର୍ଗାତ୍ ଅନ୍ୱଶିକ୍ଷଂ କ୍ଷିତେଃ ବ୍ରତମ୍ ॥ ୩୭ ॥
ଶଶ୍ୱତ୍ ପରାର୍ଥସର୍ୱେହଃ ପରାର୍ଥ ଏକାନ୍ତସମ୍ଭବଃ ।
ସାଧୁଃ ଶିକ୍ଷେତ ଭୂଭୃତ୍ତଃ ନଗଶିଷ୍ୟଃ ପରାତ୍ମତାମ୍ ॥
୩୮ ॥
ପ୍ରାଣବୃତ୍ତ୍ୟା ଏବ ସନ୍ତୁଷ୍ୟେତ୍ ମୁନିଃ ନ ଏବ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପ୍ରିୟୈଃ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଯଥା ନ ନଶ୍ୟେତ ନ ଅବକୀର୍ୟେତ ବାଙ୍ମନଃ ॥ ୩୯ ॥
ବିଷୟେଷୁ ଆବିଶନ୍ ଯୋଗୀ ନାନାଧର୍ମେଷୁ ସର୍ୱତଃ ।
ଗୁଣଦୋଷବ୍ୟପେତ ଆତ୍ମା ନ ବିଷଜ୍ଜେତ ବାୟୁବତ୍ ॥ ୪୦ ॥
ପାର୍ଥିବେଷୁ ଇହ ଦେହେଷୁ ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ ତତ୍ ଗୁଣଆଶ୍ରୟଃ ।
ଗୁଣୈଃ ନ ଯୁଜ୍ୟତେ ଯୋଗୀ ଗନ୍ଧୈଃ ବାୟୁଃ ଇବ ଆତ୍ମଦୃକ୍ ॥ ୪୧ ॥
ଅନ୍ତଃ ହିତଃ ଚ ସ୍ଥିରଜଙ୍ଗମେଷୁ
ବ୍ରହ୍ମ ଆତ୍ମଭାବେନ ସମନ୍ୱୟେନ ।
ବ୍ୟାପ୍ତ୍ୟ ଅବଚ୍ଛେଦମ୍ ଅସଙ୍ଗମ୍ ଆତ୍ମନଃ
ମୁନିଃ ନଭଃ ତ୍ୱଂ ବିତତସ୍ୟ ଭାବୟେତ୍ ॥ ୪୨ ॥
ତେଜଃ ଅବନ୍ନମୟୈଃ ଭାବୈଃ ମେଘ ଆଦ୍ୟୈଃ ବାୟୁନା ଈରିତୈଃ ।
ନ ସ୍ପୃଶ୍ୟତେ ନଭଃ ତଦ୍ୱତ୍ କାଲସୃଷ୍ଟୈଃ ଗୁଣୈଃ ପୁମାନ୍ ॥
୪୩ ॥
ସ୍ୱଚ୍ଛଃ ପ୍ରକୃତିତଃ ସ୍ନିଗ୍ଧଃ ମାଧୁର୍ୟଃ ତୀର୍ଥଭୂଃ ନୃଣାମ୍ ।
ମୁନିଃ ପୁନାତି ଅପାଂ ମିତ୍ରମ୍ ଈକ୍ଷ ଉପସ୍ପର୍ଶକୀର୍ତନୈଃ ॥ ୪୪ ॥
ତେଜସ୍ୱୀ ତପସା ଦୀପ୍ତଃ ଦୁର୍ଧର୍ଷୌଦରଭାଜନଃ ।
ସର୍ୱଭକ୍ଷଃ ଅପି ଯୁକ୍ତ ଆତ୍ମା ନ ଆଦତ୍ତେ ମଲମ୍ ଅଗ୍ନିବତ୍ ॥ ୪୫ ॥
କ୍ୱଚିତ୍ ଶନ୍ନଃ କ୍ୱଚିତ୍ ସ୍ପଷ୍ଟଃ ଉପାସ୍ୟଃ ଶ୍ରେୟଃ ଇଚ୍ଛତାମ୍ ।
ଭୁଙ୍କ୍ତେ ସର୍ୱତ୍ର ଦାତୄଣାଂ ଦହନ୍ ପ୍ରାକ୍ ଉତ୍ତର ଅଶୁଭମ୍ ॥
୪୬ ॥
ସ୍ୱମାୟଯା ସୃଷ୍ଟମ୍ ଇଦଂ ସତ୍ ଅସତ୍ ଲକ୍ଷଣଂ ବିଭୁଃ ।
ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ ଈୟତେ ତତ୍ ତତ୍ ସ୍ୱରୂପଃ ଅଗ୍ନିଃ ଇବ ଏଧସି ॥ ୪୭ ॥
ବିସର୍ଗାଦ୍ୟାଃ ଶ୍ମଶାନାନ୍ତାଃ ଭାବାଃ ଦେହସ୍ୟ ନ ଆତ୍ମନଃ ।
କଲାନାମ୍ ଇବ ଚନ୍ଦ୍ରସ୍ୟ କାଲେନ ଅବ୍ୟକ୍ତବର୍ତ୍ମନା ॥ ୪୮ ॥
କାଲେନ ହି ଓଘବେଗେନ ଭୂତାନାଂ ପ୍ରଭବ ଅପି ଅୟୌ ।
ନିତ୍ୟୌ ଅପି ନ ଦୃଶ୍ୟେତେ ଆତ୍ମନଃ ଅଗ୍ନେଃ ଯଥା ଅର୍ଚିଷାମ୍ ॥ ୪୯ ॥
ଗୁଣୈଃ ଗୁଣାନ୍ ଉପାଦତ୍ତେ ଯଥାକାଲଂ ବିମୁଞ୍ଚତି ।
ନ ତେଷୁ ଯୁଜ୍ୟତେ ଯୋଗୀ ଗୋଭିଃ ଗାଃ ଇବ ଗୋପତିଃ ॥ ୫୦ ॥
ବୁଧ୍ୟତେ ସ୍ୱେନ ଭେଦେନ ବ୍ୟକ୍ତିସ୍ଥଃ ଇବ ତତ୍ ଗତଃ ।
ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ସ୍ଥୂଲମତିଭିଃ ଆତ୍ମା ଚ ଅବସ୍ଥିତଃ ଅର୍କବତ୍ ॥ ୫୧ ॥
ନ ଅତିସ୍ନେହଃ ପ୍ରସଙ୍ଗଃ ବା କର୍ତବ୍ୟଃ କ୍ୱ ଅପି କେନଚିତ୍ ।
କୁର୍ୱନ୍ ବିନ୍ଦେତ ସନ୍ତାପଂ କପୋତଃ ଇବ ଦୀନଧୀଃ ॥ ୫୨ ॥
କପୋତଃ କଶ୍ଚନ ଅରଣ୍ୟେ କୃତନୀଡଃ ବନସ୍ପତୌ ।
କପୋତ୍ୟା ଭାର୍ୟଯା ସାର୍ଧମ୍ ଉବାସ କତିଚିତ୍ ସମାଃ ॥ ୫୩ ॥
କପୋତୌ ସ୍ନେହଗୁଣିତହୃଦୟୌ ଗୃହଧର୍ମିଣୌ ।
ଦୃଷ୍ଟିଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୟାଙ୍ଗମ୍ ଅଙ୍ଗେନ ବୁଦ୍ଧିଂ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ବବନ୍ଧତୁଃ ॥
୫୪ ॥
ଶୟ୍ୟାସନାଟନସ୍ଥାନବାର୍ତାକ୍ରୀଡାଶନଆଦିକମ୍ ।
ମିଥୁନୀଭୂୟ ବିସ୍ରବ୍ଧୌ ଚେରତୁଃ ବନରାଜିଷୁ ॥ ୫୫ ॥
ଯଂ ଯଂ ବାଞ୍ଛତି ସା ରାଜନ୍ ତର୍ପୟନ୍ତି ଅନୁକମ୍ପିତା ।
ତଂ ତଂ ସମନୟତ୍ କାମଂ କୃଚ୍ଛ୍ରେଣ ଅପି ଅଜିତୈନ୍ଦ୍ରିୟଃ ॥ ୫୬ ॥
କପୋତୀ ପ୍ରଥମଂ ଗର୍ଭଂ ଗୃହ୍ଣତି କାଲଃ ଆଗତେ ।
ଅଣ୍ଡାନି ସୁଷୁବେ ନୀଡେ ସ୍ୱପତ୍ୟୁଃ ସଂନିଧୌ ସତୀ ॥ ୫୭ ॥
ତେଷୂ କାଲେ ବ୍ୟଜାୟନ୍ତ ରଚିତାବୟବା ହରେଃ ।
ଶକ୍ତିଭିଃ ଦୁର୍ୱିଭାବ୍ୟାଭିଃ କୋମଲାଙ୍ଗତନୂରୁହାଃ ॥ ୫୮ ॥
ପ୍ରଜାଃ ପୁପୁଷତୁଃ ପ୍ରୀତୌ ଦମ୍ପତୀ ପୁତ୍ରବତ୍ସଲୌ ।
ଶୃଣ୍ୱନ୍ତୌ କୂଜିତଂ ତାସାଂ ନିର୍ୱୃତୌ କଲଭାଷିତୈଃ ॥ ୫୯ ॥
ତାସାଂ ପତତ୍ରୈଃ ସୁସ୍ପର୍ଶୈଃ କୂଜିତୈଃ ମୁଗ୍ଧଚେଷ୍ଟିତୈଃ ।
ପ୍ରତ୍ୟୁଦ୍ଗମୈଃ ଅଦୀନାନାଂ ପିତରୌ ମୁଦମ୍ ଆପତୁଃ ॥ ୬୦ ॥
ସ୍ନେହାନୁବଦ୍ଧହୃଦୟୌ ଅନ୍ୟୋନ୍ୟଂ ବିଷ୍ଣୁମାୟଯା ।
ବିମୋହିତୌ ଦୀନଧିୟୌ ଶିଶୂନ୍ ପୁପୁଷତୁଃ ପ୍ରଜାଃ ॥ ୬୧ ॥
ଏକଦା ଜଗ୍ମତୁଃ ତାସାମ୍ ଅନ୍ନାର୍ଥଂ ତୌ କୁଟୁମ୍ବିନୌ ।
ପରିତଃ କାନନେ ତସ୍ମିନ୍ ଅର୍ଥିନୌ ଚେରତୁଃ ଚିରମ୍ ॥ ୬୨ ॥
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ତାନ୍ ଲୁବ୍ଧକଃ କଶ୍ଚିତ୍ ଯଦୃଚ୍ଛ ଅତଃ ବନେଚରଃ ।
ଜଗୃହେ ଜାଲମ୍ ଆତତ୍ୟ ଚରତଃ ସ୍ୱାଲୟାନ୍ତିକେ ॥ ୬୩ ॥
କପୋତଃ ଚ କପୋତୀ ଚ ପ୍ରଜାପୋଷେ ସଦା ଉତ୍ସୁକୌ ।
ଗତୌ ପୋଷଣମ୍ ଆଦାୟ ସ୍ୱନୀଡମ୍ ଉପଜଗ୍ମତୁଃ ॥ ୬୪ ॥
କପୋତୀ ସ୍ୱାତ୍ମଜାନ୍ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ବାଲକାନ୍ ଜାଲସଂବୃତାନ୍ ।
ତାନ୍ ଅଭ୍ୟଧାବତ୍ କ୍ରୋଶନ୍ତୀ କ୍ରୋଶତଃ ଭୃଶଦୁଃଖିତା ॥ ୬୫ ॥
ସା ଅସକୃତ୍ ସ୍ନେହଗୁଣିତା ଦୀନଚିତ୍ତା ଅଜମାୟଯା ।
ସ୍ୱୟଂ ଚ ଅବଧ୍ୟତ ଶିଚା ବଦ୍ଧାନ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଅପସ୍ମୃତିଃ ॥ ୬୬ ॥
କପୋତଃ ଚ ଆତ୍ମଜାନ୍ ବଦ୍ଧାନ୍ ଆତ୍ମନଃ ଅପି ଅଧିକାନ୍ ପ୍ରିୟାନ୍ ।
ଭାର୍ୟାଂ ଚ ଆତ୍ମସମାଂ ଦୀନଃ ବିଲଲାପ ଅତିଦୁଃଖିତଃ ॥ ୬୭ ॥
ଅହୋ ମେ ପଶ୍ୟତ ଅପାୟମ୍ ଅଲ୍ପପୁଣ୍ୟସ୍ୟ ଦୁର୍ମତେଃ ।
ଅତୃପ୍ତସ୍ୟ ଅକୃତାର୍ଥସ୍ୟ ଗୃହଃ ତ୍ରୈବର୍ଗିକଃ ହତଃ ॥ ୬୮ ॥
ଅନୁରୂପା ଅନୁକୂଲା ଚ ଯସ୍ୟ ମେ ପତିଦେବତା ।
ଶୂନ୍ୟେ ଗୃହେ ମାଂ ସନ୍ତ୍ୟଜ୍ୟ ପୁତ୍ରୈଃ ସ୍ୱର୍ୟାତି ସାଧୁଭିଃ ॥ ୬୯ ॥
ସଃ ଅହଂ ଶୂନ୍ୟେ ଗୃହେ ଦୀନଃ ମୃତଦାରଃ ମୃତପ୍ରଜଃ ।
ଜିଜୀବିଷେ କିମର୍ଥଂ ବା ବିଧୁରଃ ଦୁଃଖଜୀବିତଃ ॥ ୭୦ ॥
ତାନ୍ ତଥା ଏବ ଆବୃତାନ୍ ଶିଗ୍ଭିଃ ମୃତ୍ୟୁଗ୍ରସ୍ତାନ୍ ବିଚେଷ୍ଟତଃ ।
ସ୍ୱୟଂ ଚ କୃପଣଃ ଶିକ୍ଷୁ ପଶ୍ୟନ୍ ଅପି ଅବୁଧଃ ଅପତତ୍ ॥ ୭୧ ॥
ତଂ ଲବ୍ଧ୍ୱା ଲୁବ୍ଧକଃ କ୍ରୂରଃ କପୋତଂ ଗୃହମେଧିନମ୍ ।
କପୋତକାନ୍ କପୋତୀଂ ଚ ସିଦ୍ଧାର୍ଥଃ ପ୍ରୟଯୌ ଗୃହମ୍ ॥ ୭୨ ॥
ଏବଂ କୁଟୁମ୍ବୀ ଅଶାନ୍ତ ଆତ୍ମା ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଆରାମଃ ପତତ୍ ତ୍ରିବତ୍ ।
ପୁଷ୍ଣନ୍ କୁଟୁମ୍ବଂ କୃପଣଃ ସାନୁବନ୍ଧଃ ଅବସୀଦତି ॥ ୭୩ ॥
ଯଃ ପ୍ରାପ୍ୟ ମାନୁଷଂ ଲୋକଂ ମୁକ୍ତିଦ୍ୱାରମ୍ ଅପାବୃତମ୍ ।
ଗୃହେଷୁ ଖଗବତ୍ ସକ୍ତଃ ତମ୍ ଆରୂଢଚ୍ୟୁତଂ ବିଦୁଃ ॥ ୭୪ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଯଦ୍ୱଧୂତେତିହାସେ ସପ୍ତମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୭ ॥
ଅଥାସ୍ଶ୍ଟମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ସୁଖମ୍ ଐନ୍ଦ୍ରିୟକଂ ରାଜନ୍ ସ୍ୱର୍ଗେ ନରକଃ ଏବ ଚ ।
ଦେହିନଃ ଯତ୍ ଯଥା ଦୁଃଖଂ ତସ୍ମାତ୍ ନ ଇଚ୍ଛେତ ତତ୍ ବୁଧାଃ ॥ ୧ ॥
ଗ୍ରାସଂ ସୁମୃଷ୍ଟଂ ବିରସଂ ମହାନ୍ତଂ ସ୍ତୋକମ୍ ଏବ ବା ।
ଯଦୃଚ୍ଛୟା ଏବ ଅପତିତଂ ଗ୍ରସେତ୍ ଆଜଗରଃ ଅକ୍ରିୟଃ ॥ ୨ ॥
ଶୟୀତ ଅହାନି ଭୂରୀଣି ନିରାହାରଃ ଅନୁପକ୍ରମଃ ।
ଯଦି ନ ଉପନମେତ୍ ଗ୍ରାସଃ ମହାହିଃ ଇବ ଦିଷ୍ଟଭୁକ୍ ॥ ୩ ॥
ଓଜଃ ସହୋବଲୟୁତଂ ବିଭ୍ରତ୍ ଦେହମ୍ ଅକର୍ମକମ୍ ।
ଶୟାନଃ ବୀତନିଦ୍ରଃ ଚ ନେହେତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟବାନ୍ ଅପି ॥ ୪ ॥
ମୁନିଃ ପ୍ରସନ୍ନଗମ୍ଭୀରଃ ଦୁର୍ୱିଗାହ୍ୟଃ ଦୁରତ୍ୟଯଃ ।
ଅନନ୍ତପାରଃ ହି ଅକ୍ଷୋଭ୍ୟଃ ସ୍ତିମିତ ଉଦଃ ଇବ ଅର୍ଣବଃ ॥ ୫ ॥
ସମୃଦ୍ଧକାମଃ ହୀନଃ ବା ନାରାୟଣପରଃ ମୁନିଃ ।
ନ ଉତ୍ସର୍ପେତ ନ ଶୁଷ୍ୟେତ ସରିଦ୍ଭିଃ ଇବ ସାଗରଃ ॥ ୬ ॥
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ସ୍ତ୍ରିୟଂ ଦେବମାୟାଂ ତତ୍ ଭାବୈଃ ଅଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ପ୍ରଲୋଭିତଃ ପତତି ଅନ୍ଧେ ତମସି ଅଗ୍ନୌ ପତଙ୍ଗବତ୍ ॥ ୭ ॥
ଯୋଷିତ୍ ହିରଣ୍ୟ ଆଭରଣ ଅମ୍ବରାଦି
ଦ୍ରବ୍ୟେଷୁ ମାୟାରଚିତେଷୁ ମୂଢଃ ।
ପ୍ରଲୋଭିତାତ୍ମା ହି ଉପଭୋଗବୁଦ୍ଧ୍ୟା
ପତଙ୍ଗବତ୍ ନଶ୍ୟତି ନଷ୍ଟଦୃଷ୍ଟିଃ ॥ ୮ ॥
ସ୍ତୋକଂ ସ୍ତୋକଂ ଗ୍ରସେତ୍ ଗ୍ରାସଂ ଦେହଃ ବର୍ତେତ ଯାବତା ।
ଗୃହାନ୍ ଅହିଂସତ୍ ନ ଆତିଷ୍ଠେତ୍ ବୃତ୍ତିଂ ମାଧୁକରୀଂ ମୁନିଃ ॥ ୯ ॥
ଅଣୁଭ୍ୟଃ ଚ ମହଦ୍ଭ୍ୟଃ ଚ ଶାସ୍ତ୍ରେଭ୍ୟଃ କୁଶଲଃ ନରଃ ।
ସର୍ୱତଃ ସାରମ୍ ଆଦଦ୍ୟାତ୍ ପୁଷ୍ପେଭ୍ୟଃ ଇବ ଷଟ୍ପଦଃ ॥ ୧୦ ॥
ସାୟନ୍ତନଂ ଶ୍ୱସ୍ତନଂ ବା ନ ସଙ୍ଗୃହ୍ଣୀତ ଭିକ୍ଷିତମ୍ ।
ପାଣିପାତ୍ର ଉଦରାମତ୍ରଃ ମକ୍ଷିକା ଇବ ନ ସଙ୍ଗ୍ରହୀ ॥ ୧୧ ॥
ସାୟନ୍ତନଂ ଶ୍ୱସ୍ତନଂ ବା ନ ସଙ୍ଗୃହ୍ଣୀତ ଭିକ୍ଷୁକଃ ।
ମକ୍ଷିକାଃ ଇବ ସଙ୍ଗୃହ୍ଣନ୍ ସହ ତେନ ବିନଶ୍ୟତି ॥ ୧୨ ॥
ପଦ ଅପି ଯୁବତୀଂ ଭିକ୍ଷୁଃ ନ ସ୍ପୃଶେତ୍ ଦାରବୀମ୍ ଅପି ।
ସ୍ପୃଶନ୍ କରୀବ ବଧ୍ୟେତ କରିଣ୍ୟା ଅଙ୍ଗସଙ୍ଗତଃ ॥ ୧୩ ॥
ନ ଅଧିଗଚ୍ଛେତ୍ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ପ୍ରାଜ୍ଞଃ କର୍ହିଚିତ୍ ମୃତ୍ୟୁମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ବଲ ଅଧିକୈଃ ସ ହନ୍ୟେତ ଗଜୈଃ ଅନ୍ୟୈଃ ଗଜଃ ଯଥା ॥ ୧୪ ॥
ନ ଦେୟଂ ନ ଉପଭୋଗ୍ୟଂ ଚ ଲୁବ୍ଧୈଃ ଯତ୍ ଦୁଃଖ ସଞ୍ଚିତମ୍ ।
ଭୁଙ୍କ୍ତେ ତତ୍ ଅପି ତତ୍ ଚ ଅନ୍ୟଃ ମଧୁହେବ ଅର୍ଥବିତ୍ ମଧୁ ॥ ୧୫ ॥
ସୁଖ ଦୁଃଖ ଉପାର୍ଜିତୈଃ ବିତ୍ତୈଃ ଆଶାସାନାଂ ଗୃହ ଆଶିଷଃ ।
ମଧୁହେବ ଅଗ୍ରତଃ ଭୁଙ୍କ୍ତେ ଯତିଃ ବୈ ଗୃହମେଧିନାମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ଗ୍ରାମ୍ୟଗୀତଂ ନ ଶ୍ରୁଣୁୟାତ୍ ଯତିଃ ବନଚରଃ କ୍ୱଚିତ୍ ।
ଶିଖେତ ହରିଣାତ୍ ବଦ୍ଧାତ୍ ମୃଗୟୋଃ ଗୀତମୋହିତାତ୍ ॥ ୧୭ ॥
ନୃତ୍ୟବାଦିତ୍ରଗୀତାନି ଜୁଷନ୍ ଗ୍ରାମ୍ୟାଣି ଯୋଷିତାମ୍ ।
ଆସାଂ କ୍ରୀଡନକଃ ବଶ୍ୟଃ ଋଷ୍ୟଶୃଙ୍ଗଃ ମୃଗୀସୁତଃ ॥ ୧୮ ॥
ଜିହ୍ୱୟା ଅତିପ୍ରମାଥିନ୍ୟା ଜନଃ ରସବିମୋହିତଃ ।
ମୃତ୍ୟୁମ୍ ଋଚ୍ଛତି ଅସତ୍ ବୁଦ୍ଧିଃ ମୀନଃ ତୁ ବଡିଶୈଃ ଯଥା ॥ ୧୯ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଜୟନ୍ତି ଆଶୁଃ ନିରାହାରାଃ ମନୀଷିଣଃ ।
ବର୍ଜୟିତ୍ୱା ତୁ ରସନଂ ତତ୍ ନିରନ୍ନସ୍ୟ ବର୍ଧତେ ॥ ୨୦ ॥
ତାବତ୍ ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ନ ସ୍ୟାତ୍ ବିଜିତାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ପୁମାନ୍ ।
ନ ଜୟେତ୍ ରସନଂ ଯାବତ୍ ଜିତଂ ସର୍ୱଂ ଜିତେ ରସେ ॥ ୨୧ ॥
ପିଙ୍ଗଲା ନାମ ବେଶ୍ୟା ଆସୀତ୍ ବିଦେହନଗରେ ପୁରା ।
ତସ୍ୟା ମେ ଶିକ୍ଷିତଂ କିଞ୍ଚିତ୍ ନିବୋଧ ନୃପନନ୍ଦନ ॥ ୨୨ ॥
ସା ସ୍ୱୈରିଣ୍ୟେକଦା କାନ୍ତଂ ସଙ୍କେତ ଉପନେଷ୍ୟତୀ ।
ଅଭୂତ୍କାଲେ ବହିର୍ଦ୍ୱାରି ବିଭ୍ରତୀ ରୂପମୁତ୍ତମମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ମାର୍ଗ ଆଗଚ୍ଛତୋ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ପୁରୁଷାନ୍ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ତାନ୍ ଶୁଲ୍କଦାନ୍ୱିତ୍ତବତଃ କାନ୍ତାନ୍ମେନେଽର୍ଥକାମୁକା ॥ ୨୪ ॥
ଆଗତେଷ୍ୱପୟାତେଷୁ ସା ସଙ୍କେତୋପଜୀବନୀ ।
ଅପ୍ୟନ୍ୟୋ ବିତ୍ତବାନ୍କୋଽପି ମାମୁପୈଷ୍ୟତି ଭୂରିଦଃ ॥ ୨୫ ॥
ଏଅବଂ ଦୁରାଶୟା ଧ୍ୱସ୍ତନିଦ୍ରା ଦ୍ୱାର୍ୟବଲମ୍ବତୀ ।
ନିର୍ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ ପ୍ରବିଶତୀ ନିଶୀଥଂ ସମପଦ୍ୟତ ॥ ୨୬ ॥
ତସ୍ୟା ବିତ୍ତାଶୟା ଶୁଷ୍ୟଦ୍ୱକ୍ତ୍ରାୟା ଦୀନଚେତସଃ ।
ନିର୍ୱେଦଃ ପରମୋ ଜଜ୍ଞେ ଚିନ୍ତାହେତୁଃ ସୁଖାବହଃ ॥ ୨୭ ॥
ତସ୍ୟା ନିର୍ୱିଣ୍ଣଚିତ୍ତାୟା ଗୀତଂ ଶ୍ରୁଣୁ ଯଥା ମମ ।
ନିର୍ୱେଦ ଆଶାପାଶାନାଂ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଯଥା ହ୍ୟସିଃ ॥ ୨୮ ॥
ନ ହି ଅଙ୍ଗାଜାତନିର୍ୱେଦଃ ଦେହବନ୍ଧଂ ଜିହାସତି ।
ଯଥା ବିଜ୍ଞାନରହିତଃ ମନୁଜଃ ମମତାଂ ନୃପ ॥ ୨୯ ॥
ପିଙ୍ଗଲା ଉବାଚ ।
ଅହୋ ମେ ମୋହବିତତିଂ ପଶ୍ୟତ ଅବିଜିତ ଆତ୍ମନଃ ।
ଯା କାନ୍ତାତ୍ ଅସତଃ କାମଂ କାମୟେ ଯେନ ବାଲିଶା ॥ ୩୦ ॥
ସନ୍ତଂ ସମୀପେ ରମଣଂ ରତିପ୍ରଦଂ
ବିତ୍ତପ୍ରଦଂ ନିତ୍ୟମ୍ ଇମଂ ବିହାୟ ।
ଅକାମଦଂ ଦୁଃଖଭୟ ଆଦି ଶୋକ
ମୋହପ୍ରଦଂ ତୁଚ୍ଛମ୍ ଅହଂ ଭଜେ ଅଜ୍ଞା ॥ ୩୧ ॥
ଅହୋ ମୟାତ୍ମା ପରିତାପିତୋ ବୃଥା
ସାଙ୍କେତ୍ୟବୃତ୍ତ୍ୟାଽତିବିଗର୍ହ୍ୟବାର୍ତୟା ।
ସ୍ତ୍ରୈଣାନ୍ନରାଦ୍ୟାଽର୍ଥତୃଷୋଽନୁଶୋଚ୍ୟା
ତ୍କ୍ରୀତେନ ବିତ୍ତଂ ରତିମାତ୍ମନେଚ୍ଛତୀ ॥ ୩୨ ॥
ଯଦସ୍ଥିଭିର୍ନିର୍ମିତବଂଶବଂଶ୍ୟ
ସ୍ଥୂଣଂ ତ୍ୱଚା ରୋମନଖୈଃ ପିନଦ୍ଧମ୍ ।
କ୍ଷରନ୍ନବଦ୍ୱାରମଗାରମେତଦ୍
ବିଣ୍ମୂତ୍ରପୂର୍ଣଂ ମଦୁପୈତି କାନ୍ୟା ॥ ୩୩ ॥
ବିଦେହାନାଂ ପୁରେ ହ୍ୟସ୍ମିନ୍ନହମେକୈବ ମୂଢଧୀଃ ।
ଯାଽନ୍ୟସ୍ମିଚ୍ଛନ୍ତ୍ୟସତ୍ୟସ୍ମାଦାତ୍ମଦାତ୍କାମମଚ୍ୟୁତାତ୍ ॥ ୩୪ ॥
ସୁହୃତ୍ପ୍ରେଷ୍ଠତମୋ ନାଥ ଆତ୍ମା ଚାୟଂ ଶରୀରିଣାମ୍ ।
ତଂ ବିକ୍ରୀୟାତ୍ମନୈବାହଂ ରମେଽନେନ ଯଥା ରମା ॥ ୩୫ ॥
କିୟତ୍ପ୍ରିୟଂ ତେ ବ୍ୟଭଜନ୍କାମା ଯେ କାମଦା ନରାଃ ।
ଆଦ୍ୟନ୍ତବନ୍ତୋ ଭାର୍ୟାୟା ଦେବା ବା କାଲବିଦ୍ରୁତାଃ ॥ ୩୬ ॥
ନୂନଂ ମେ ଭଗବାନ୍ ପ୍ରୀତଃ ବିଷ୍ଣୁଃ କେନ ଅପି କର୍ମଣା ।
ନିର୍ୱେଦଃ ଅୟଂ ଦୁରାଶାୟା ଯତ୍ ମେ ଜାତଃ ସୁଖାବହଃ ॥ ୩୭ ॥
ମୈବଂ ସ୍ୟୁର୍ମନ୍ଦଭଗ୍ୟାୟାଃ କ୍ଲେଶା ନିର୍ୱେଦହେତବଃ ।
ଯେନାନୁବନ୍ଧଂ ନିହୃତ୍ୟ ପୁରୁଷଃ ଶମମୃଚ୍ଛତି ॥ ୩୮ ॥
ତେନ ଉପକୃତମ୍ ଆଦାୟ ଶିରସା ଗ୍ରାମ୍ୟସଙ୍ଗତାଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଦୁରାଶାଃ ଶରଣଂ ବ୍ରଜାମି ତମ୍ ଅଧୀଶ୍ୱରମ୍ ॥ ୩୯ ॥
ସନ୍ତୁଷ୍ଟା ଶ୍ରଦ୍ଦଧତ୍ୟେତଦ୍ୟଥାଲାଭେନ ଜୀବତୀ ।
ବିହରାମ୍ୟମୁନୈବାହମାତ୍ମନା ରମଣେନ ବୈ ॥ ୪୦ ॥
ସଂସାରକୂପେ ପତିତଂ ବିଷୟୈର୍ମୁଷିତେକ୍ଷଣମ୍ ।
ଗ୍ରସ୍ତଂ କାଲାହିନାଽଽତ୍ମାନଂ କୋଽନ୍ୟସ୍ତ୍ରାତୁମଧୀଶ୍ୱରଃ ॥ ୪୧ ॥
ଆତ୍ମା ଏବ ହି ଆତ୍ମନଃ ଗୋପ୍ତା ନିର୍ୱିଦ୍ୟେତ ଯଦାଖିଲାତ୍ ।
ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଇଦଂ ପଶ୍ୟତ୍ ଗ୍ରସ୍ତଂ କାଲାହିନା ଜଗତ୍ ॥ ୪୨ ॥
ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉବାଚ ।
ଏଅବଂ ବ୍ୟବସିତମତିର୍ଦୁରାଶାଂ କାନ୍ତତର୍ଷଜାମ୍ ।
ଛିତ୍ୱୋପଶମମାସ୍ଥାୟ ଶୟ୍ୟାମୁପବିବେଶ ସା ॥ ୪୩ ॥
ଆଶା ହି ପରମଂ ଦୁଃଖଂ ନୈରାଶ୍ୟଂ ପରମଂ ସୁଖମ୍ ।
ଯଥା ସଂଛିଦ୍ୟ କାନ୍ତାଶାଂ ସୁଖଂ ସୁଷ୍ୱାପ ପିଙ୍ଗଲା ॥ ୪୪ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ପିଙ୍ଗଲୋପାଖ୍ୟାଽନେଷ୍ଟମୋଽଧ୍ୟାୟଃ
॥ ୮ ॥
ଅଥ ନବମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ଉବାଚ ।
ପରିଗ୍ରହଃ ହି ଦୁଃଖାୟ ଯତ୍ ଯତ୍ ପ୍ରିୟତମଂ ନୃଣାମ୍ ।
ଅନନ୍ତଂ ସୁଖମ୍ ଆପ୍ନୋତି ତତ୍ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଯଃ ତୁ ଅକିଞ୍ଚନଃ ॥ ୧ ॥
ସାମିଷଂ କୁରରଂ ଜଘ୍ନୁଃ ବଲିନଃ ଯେ ନିରାମିଷାଃ ।
ତତ୍ ଆମିଷଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ସଃ ସୁଖଂ ସମବିନ୍ଦତ ॥ ୨ ॥
ନ ମେ ମାନାବମାନୌ ସ୍ତଃ ନ ଚିନ୍ତା ଗେହପୁତ୍ରିଣାମ୍ ।
ଆତ୍ମକ୍ରୀଡଃ ଆତ୍ମରତିଃ ବିଚରାମି ଇହ ବାଲବତ୍ ॥ ୩ ॥
ଦ୍ୱୌ ଏବ ଚିନ୍ତୟା ମୁକ୍ତୌ ପରମ ଆନନ୍ଦଃ ଆପ୍ଲୁତୌ ।
ଯଃ ବିମୁଗ୍ଧଃ ଜଡଃ ବାଲଃ ଯଃ ଗୁଣେଭ୍ୟଃ ପରଂ ଗତଃ ॥ ୪ ॥
କ୍ୱଚିତ୍ କୁମାରୀ ତୁ ଆତ୍ମାନଂ ବୃଣାନାନ୍ ଗୃହମ୍ ଆଗତାନ୍ ।
ସ୍ୱୟଂ ତାନ୍ ଅର୍ହୟାମାସ କ୍ୱାପି ଯାତେଷୁ ବନ୍ଧୁଷୁ ॥ ୫ ॥
ତେଷମ୍ ଅଭ୍ୟବହାରାର୍ଥଂ ଶାଲୀନ୍ ରହସି ପାର୍ଥିବ ।
ଅବଘ୍ନନ୍ତ୍ୟାଃ ପ୍ରକୋଷ୍ଠସ୍ଥାଃ ଚକ୍ରୁଃ ଶଙ୍ଖାଃ ସ୍ୱନଂ ମହତ୍ ॥
୬ ॥
ସା ତତ୍ ଜୁଗୁପ୍ସିତଂ ମତ୍ୱା ମହତୀ ବ୍ରୀଡିତା ତତଃ ।
ବଭଞ୍ଜ ଏକୈକଶଃ ଶଙ୍ଖାନ୍ ଦ୍ୱୌ ଦ୍ୱୌ ପାଣ୍ୟୋଃ ଅଶେଷୟତ୍ ॥
୭ ॥
ଉଭୟୋଃ ଅପି ଅଭୂତ୍ ଘୋଷଃ ହି ଅବଘ୍ନନ୍ତ୍ୟାଃ ସ୍ମ ଶଙ୍ଖୟୋଃ ।
ତତ୍ର ଅପି ଏକଂ ନିରଭିଦତ୍ ଏକସ୍ମାନ୍ ନ ଅଭବତ୍ ଧ୍ୱନିଃ ॥ ୮ ॥
ଅନ୍ୱଶିକ୍ଷମ୍ ଇମଂ ତସ୍ୟାଃ ଉପଦେଶମ୍ ଅରିନ୍ଦମ ।
ଲୋକାନ୍ ଅନୁଚରନ୍ ଏତାନ୍ ଲୋକତତ୍ତ୍ୱବିବିତ୍ସୟା ॥ ୯ ॥
ବାସେ ବହୂନାଂ କଲହଃ ଭବେତ୍ ବାର୍ତା ଦ୍ୱୟୋଃ ଅପି ।
ଏକଃ ଏବ ଚରେତ୍ ତସ୍ମାତ୍ କୁମାର୍ୟାଃ ଇବ କଙ୍କଣଃ ॥ ୧୦ ॥
ମନଃ ଏକତ୍ର ସଂୟୁଜ୍ୟାତ୍ ଜିତଶ୍ୱାସଃ ଜିତ ଆସନଃ ।
ବୈରାଗ୍ୟାଭ୍ୟାସୟୋଗେନ ଧ୍ରିୟମାଣମ୍ ଅତନ୍ଦ୍ରିତଃ ॥ ୧୧ ॥
ଯସ୍ମିନ୍ ମନଃ ଲବ୍ଧପଦଂ ଯତ୍ ଏତତ୍
ଶନୈଃ ଶନୈଃ ମୁଞ୍ଚତି କର୍ମରେଣୂନ୍ ।
ସତ୍ତ୍ୱେନ ବୃଦ୍ଧେନ ରଜଃ ତମଃ ଚ
ବିଧୂୟ ନିର୍ୱାଣମ୍ ଉପୈତି ଅନିନ୍ଧନମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ତତ୍ ଏବମ୍ ଆତ୍ମନି ଅବରୁଦ୍ଧଚିତ୍ତଃ
ନ ବେଦ କିଞ୍ଚିତ୍ ବହିଃ ଅନ୍ତରଂ ବା ।
ଯଥା ଇଷୁକାରଃ ନୃପତିଂ ବ୍ରଜନ୍ତମ୍
ଇଷୌ ଗତାତ୍ମା ନ ଦଦର୍ଶ ପାର୍ଶ୍ୱେ ॥ ୧୩ ॥
ଏକଚାର୍ୟନିକେତଃ ସ୍ୟାତ୍ ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଗୁହାଶୟଃ ।
ଅଲକ୍ଷ୍ୟମାଣଃ ଆଚାରୈଃ ମୁନିଃ ଏକଃ ଅଲ୍ପଭାଷଣଃ ॥ ୧୪ ॥
ଗୃହାରମ୍ଭଃ ଅତିଦୁଃଖାୟ ବିଫଲଃ ଚ ଅଧ୍ରୁବାତ୍ମନଃ ।
ସର୍ପଃ ପରକୃତଂ ବେଶ୍ମ ପ୍ରବିଶ୍ୟ ସୁଖମ୍ ଏଧତେ ॥ ୧୫ ॥
ଏକୋ ନାରାୟଣୋ ଦେବଃ ପୂର୍ୱସୃଷ୍ଟଂ ସ୍ୱମାୟଯା ।
ସଂହୃତ୍ୟ କାଲକଲୟା କଲ୍ପାନ୍ତ ଇଦମୀଶ୍ୱରଃ ॥ ୧୬ ॥
ଏକ ଏବାଦ୍ୱିତୀୟୋଽଭୂଦାତ୍ମାଧାରୋଽଖିଲାଶ୍ରୟଃ ।
କାଲେନାତ୍ମାନୁଭାବେନ ସାମ୍ୟଂ ନୀତାସୁ ଶକ୍ତିଷୁ ।
ସତ୍ତ୍ୱାଦିଷ୍ୱାଦିପୁଏରୁଷଃ ପ୍ରଧାନପୁରୁଷେଶ୍ୱରଃ ॥ ୧୭ ॥
ପରାବରାଣାଂ ପରମ ଆସ୍ତେ କୈବଲ୍ୟସଞ୍ଜ୍ଞିତଃ ।
କେବଲାନୁଭବାନନ୍ଦସନ୍ଦୋହୋ ନିରୁପାଧିକଃ ॥ ୧୮ ॥
କେବଲାତ୍ମାନୁଭାବେନ ସ୍ୱମାୟାଂ ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମିକାମ୍ ।
ସଂକ୍ଷୋଭୟନ୍ସୃଜତ୍ୟାଦୌ ତୟା ସୂତ୍ରମରିନ୍ଦମ ॥ ୧୯ ॥
ତାମାହୁସ୍ତ୍ରିଗୁଣବ୍ୟକ୍ତିଂ ସୃଜନ୍ତୀଂ ବିଶ୍ୱତୋମୁଖମ୍ ।
ଯସ୍ମିନ୍ପ୍ରୋତମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ଯେନ ସଂସରତେ ପୁମାନ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଯଥା ଊର୍ଣନାଭିଃ ହୃଦୟାତ୍ ଊର୍ଣାଂ ସନ୍ତତ୍ୟ ବକ୍ତ୍ରତଃ ।
ତୟା ବିହୃତ୍ୟ ଭୂୟସ୍ତାଂ ଗ୍ରସତି ଏବଂ ମହେଶ୍ୱରଃ ॥ ୨୧ ॥
ଯତ୍ର ଯତ୍ର ମନଃ ଦେହୀ ଧାରୟେତ୍ ସକଲଂ ଧିୟା ।
ସ୍ନେହାତ୍ ଦ୍ୱେଷାତ୍ ଭୟାତ୍ ବା ଅପି ଯାତି ତତ୍ ତତ୍ ସରୂପତାମ୍ ॥ ୨୨ ॥
କୀଟଃ ପେଶସ୍କୃତଂ ଧ୍ୟାୟନ୍ କୁଡ୍ୟାଂ ତେନ ପ୍ରବେଶିତଃ ।
ଯାତି ତତ୍ ସ୍ସତ୍ମତାଂ ରାଜନ୍ ପୂର୍ୱରୂପମ୍ ଅସନ୍ତ୍ୟଜନ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଏବଂ ଗୁରୁଭ୍ୟଃ ଏତେଭ୍ୟଃ ଏଷ ମେ ଶିକ୍ଷିତା ମତିଃ ।
ସ୍ୱାତ୍ମା ଉପଶିକ୍ଷିତାଂ ବୁଦ୍ଧିଂ ଶ୍ରୁଣୁ ମେ ବଦତଃ ପ୍ରଭୋ ॥ ୨୪ ॥
ଦେହଃ ଗୁରୁଃ ମମ ବିରକ୍ତିବିବେକହେତୁଃ
ବିଭ୍ରତ୍ ସ୍ମ ସତ୍ତ୍ୱନିଧନଂ ସତତ ଅର୍ତ୍ୟୁତ୍ ଅର୍କମ୍ ।
ତତ୍ତ୍ୱାନି ଅନେନ ବିମୃଶାମି ଯଥା ତଥା ଅପି
ପାରକ୍ୟମ୍ ଇତି ଅବସିତଃ ବିଚରାମି ଅସଙ୍ଗଃ ॥ ୨୫ ॥
ଜାୟାତ୍ମଜାର୍ଥପଶୁଭୃତ୍ୟଗୃହାପ୍ତବର୍ଗାନ୍
ପୁଷ୍ଣାତି ଯତ୍ ପ୍ରିୟଚିକୀର୍ଷୟା ବିତନ୍ୱନ୍ ॥
ସ୍ୱାନ୍ତେ ସକୃଚ୍ଛ୍ରମ୍ ଅବରୁଦ୍ଧଧନଃ ସଃ ଦେହଃ
ସୃଷ୍ଟ୍ୱା ଅସ୍ୟ ବୀଜମ୍ ଅବସୀଦତି ବୃକ୍ଷଧର୍ମା ॥ ୨୬ ॥
ଜିହ୍ୱା ଏକତଃ ଅମୁମ୍ ଅବକର୍ଷତି କର୍ହି ତର୍ଷା
ଶିଶ୍ନଃ ଅନ୍ୟତଃ ତ୍ୱକ୍ ଉଦରଂ ଶ୍ରବଣଂ କୁତଶ୍ଚିତ୍ ।
ଗ୍ରାଣଃ ଅନ୍ୟତଃ ଚପଲଦୃକ୍ କ୍ୱ ଚ କର୍ମଶକ୍ତିଃ
ବହ୍ୱ୍ୟଃ ସପତ୍ନ୍ୟଃ ଇବ ଗେହପତିଂ ଲୁନନ୍ତି ॥ ୨୭ ॥
ସୃଷ୍ଟ୍ୱା ପୁରାଣି ବିବିଧାନି ଅଜୟା ଆତ୍ମଶକ୍ତ୍ୟା
ବୃକ୍ଷାନ୍ ସରୀସୃପପଶୂନ୍ଖଗଦଂଶମତ୍ସ୍ୟାନ୍ ।
ତୈଃ ତୈଃ ଅତୁଷ୍ଟହୃଦୟଃ ପୁରୁଷଂ ବିଧାୟ
ବ୍ରହ୍ମାବଲୋକଧିଷଣଂ ମୁଦମାପ ଦେବଃ ॥ ୨୮ ॥
ଲବ୍ଧ୍ୱା ସୁଦୁର୍ଲଭମ୍ ଇଦଂ ବହୁସମ୍ଭବାନ୍ତେ
ମାନୁଷ୍ୟମର୍ଥଦମନିତ୍ୟମପୀହ ଧୀରଃ ।
ତୂର୍ଣଂ ଯତେତ ନ ପତେତ୍ ଅନୁମୃତ୍ୟୁଃ ଯାବତ୍
ନିଃଶ୍ରେୟସାୟ ବିଷୟଃ ଖଲୁ ସର୍ୱତଃ ସ୍ୟାତ୍ ॥ ୨୯ ॥
ଏବଂ ସଞ୍ଜାତବୈରାଗ୍ୟଃ ବିଜ୍ଞାନଲୋକ ଆତ୍ମନି ।
ବିଚରାମି ମହୀମ୍ ଏତାଂ ମୁକ୍ତସଙ୍ଗଃ ଅନହଙ୍କୃତିଃ ॥ ୩୦ ॥
ନ ହି ଏକସ୍ମାତ୍ ଗୁରୋଃ ଜ୍ଞାନଂ ସୁସ୍ଥିରଂ ସ୍ୟାତ୍ ସୁପୁଷ୍କଲମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମ ଏତତ୍ ଅଦ୍ୱିତୀୟଂ ବୈ ଗୀୟତେ ବହୁଧା ଋଷିଭିଃ ॥ ୩୧ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଇତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ସ ଯଦୁଂ ବିପ୍ରସ୍ତମାମନ୍ତ୍ରୟ ଗଭୀରଧୀଃ ।
ବନ୍ଦିତୋ।ଆଭ୍ୟର୍ଥିତୋ ରାଜ୍ଞା ଯୟୌ ପ୍ରୀତୋ ଯଥାଗତମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ଅବଧୂତବଚଃ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ପୂର୍ୱେଷାଂ ନଃ ସ ପୂର୍ୱଜଃ ।
ସର୍ୱସଙ୍ଗବିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ସମଚିତ୍ତୋ ବଭୂବ ହ ॥ ୩୩ ॥
(ଇତି ଅବଧୂତଗୀତମ୍ ।)
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ନବମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୯ ॥
ଅଥ ଦଶମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ମୟା ଉଦିତେଷୁ ଅବହିତଃ ସ୍ୱଧର୍ମେଷୁ ମଦାଶ୍ରୟଃ ।
ବର୍ଣାଶ୍ରମକୁଲ ଆଚାରମ୍ ଅକାମାତ୍ମା ସମାଚରେତ୍ ॥ ୧ ॥
ଅନ୍ୱୀକ୍ଷେତ ବିଶୁଦ୍ଧାତ୍ମା ଦେହିନାଂ ବିଷୟାତ୍ମନାମ୍ ।
ଗୁଣେଷୁ ତତ୍ତ୍ୱଧ୍ୟାନେନ ସର୍ୱାରମ୍ଭବିପର୍ୟଯମ୍ ॥ ୨ ॥
ସୁପ୍ତସ୍ୟ ବିଷୟାଲୋକଃ ଧ୍ୟାୟତଃ ବା ମନୋରଥଃ ।
ନାନାମକତ୍ୱାତ୍ ବିଫଲଃ ତଥା ଭେଦାତ୍ମଦୀଃ ଗୁଣୈଃ ॥ ୩ ॥
ନିବୃତ୍ତଂ କର୍ମ ସେବେତ ପ୍ରବୃତ୍ତଂ ମତ୍ପରଃ ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ଜିଜ୍ଞାସାୟାଂ ସମ୍ପ୍ରବୃତ୍ତଃ ନ ଅଦ୍ରିୟେତ୍ କର୍ମ ଚୋଦନାମ୍ ॥ ୪ ॥
ଯମାନଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ସେବେତ ନିୟମାନ୍ ମତ୍ପରଃ କ୍ୱଚିତ୍ ।
ମଦଭିଜ୍ଞଂ ଗୁର୍ଂ ଶାନ୍ତମ୍ ଉପାସୀତ ମଦାତ୍ମକମ୍ ॥ ୫ ॥
ଅମାନ୍ୟମତ୍ସରଃ ଦକ୍ଷଃ ନିର୍ମମଃ ଦୃଢସୌହୃଦଃ ।
ଅସତ୍ୱରଃ ଅର୍ଥଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଅନସୂୟୌଃ ଅମୋଘବାକ୍ ॥ ୬ ॥
ଜାୟାପତ୍ୟଗୃହକ୍ଷେତ୍ରସ୍ୱଜନଦ୍ରବିଣ ଆଦିଷୁ ।
ଉଦାସୀନଃ ସମଂ ପଶ୍ୟନ୍ ସର୍ୱେଷୁ ଅର୍ଥମ୍ ଇବ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୭ ॥
ବିଲକ୍ଷଣଃ ସ୍ଥୂଲସୂକ୍ଷ୍ମାତ୍ ଦେହାତ୍ ଆତ୍ମେକ୍ଷିତା ସ୍ୱଦୃକ୍ ।
ଯଥାଗ୍ନିଃ ଦାରୁଣଃ ଦାହ୍ୟାତ୍ ଦାହକଃ ଅନ୍ୟଃ ପ୍ରକାଶକଃ ॥ ୮ ॥
ନିରୋଧ ଉତ୍ପତ୍ତି ଅଣୁ ବୃହନ୍ ନାନାତ୍ୱଂ ତତ୍କୃତାନ୍ ଗୁଣାନ୍ ।
ଅନ୍ତଃ ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ ଆଧତ୍ତଃ ଏବଂ ଦେହଗୁଣାନ୍ ପରଃ ॥ ୯ ॥
ଯଃ ଅସୌ ଗୁଣୈଃ ବିରଚିତଃ ଦେହଃ ଅୟଂ ପୁରୁଷସ୍ୟ ହି ।
ସଂସାରଃ ତତ୍ ନିବନ୍ଧଃ ଅୟଂ ପୁଂସଃ ବିଦ୍ୟାତ୍ ଛିଦାତ୍ମନଃ ॥ ୧୦ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଜିଜ୍ଞାସୟା ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମସ୍ଥଂ ପରମ୍ ।
ସଙ୍ଗମ୍ୟ ନିରସେତ୍ ଏତତ୍ ବସ୍ତୁବୁଦ୍ଧିଂ ଯଥାକ୍ରମମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ଆଚାର୍ୟଃ ଅରଣିଃ ଆଦ୍ୟଃ ସ୍ୟାତ୍ ଅନ୍ତେବାସି ଉତ୍ତର ଅରଣିଃ ।
ତତ୍ ସନ୍ଧାନଂ ପ୍ରବଚନଂ ବିଦ୍ୟା ସନ୍ଧିଃ ସୁଖାବହଃ ॥ ୧୨ ॥
ବୈଶାରଦୀ ସା ଅତିବିଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧିଃ
ଧୁନୋତି ମାୟାଂ ଗୁଣସମ୍ପ୍ରସୂତାମ୍ ।
ଗୁଣାନ୍ ଚ ସନ୍ଦହ୍ୟ ଯତ୍ ଆତ୍ମମ୍ ଏତତ୍
ସ୍ୱୟଂ ଚ ଶାମ୍ୟତି ଅସମିଦ୍ ଯଥା ଅଗ୍ନିଃ ॥ ୧୩ ॥
ଅଥ ଏଷାଂ କର୍ମକର୍ତୄଣାଂ ଭୋକ୍ତୄଣାଂ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ।
ନାନାତ୍ୱମ୍ ଅଥ ନିତ୍ୟତ୍ୱଂ ଲୋକକାଲାଗମ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ମନ୍ୟସେ ସର୍ୱଭାବାନାଂ ସଂସ୍ଥା ହି ଔତ୍ପତ୍ତିକୀ ଯଥା ।
ତତ୍ ତତ୍ ଆକୃତିଭେଦେନ ଜାୟତେ ଭିଦ୍ୟତେ ଚ ଧୀଃ ॥ ୧୫ ॥
ଏବମ୍ ଅପି ଅଙ୍ଗ ସର୍ୱେଷାଂ ଦେହିନାଂ ଦେହୟୋଗତଃ ।
କାଲ ଅବୟବତଃ ସନ୍ତି ଭାବା ଜନ୍ମାଦୟୋଃ ଅସକୃତ୍ ॥ ୧୬ ॥
ଅତ୍ର ଅପି କର୍ମଣାଂ କର୍ତୁଃ ଅସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟଂ ଚ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ।
ଭୋକ୍ତୁଃ ଚ ଦୁଃଖସୁଖୟୋଃ କଃ ଅନ୍ୱର୍ଥଃ ବିବଶଂ ଭଜେତ୍ ॥ ୧୭ ॥
ନ ଦେହିନାଂ ସୁଖଂ କିଞ୍ଚିତ୍ ବିଦ୍ୟତେ ବିଦୁଷାମ୍ ଅପି ।
ତଥା ଚ ଦୁଃଖଂ ମୂଢାନାଂ ବୃଥା ଅହଙ୍କରଣଂ ପରମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ଯଦି ପ୍ରାପ୍ତିଂ ବିଘାତଂ ଚ ଜାନନ୍ତି ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ।
ତେ ଅପି ଅଦ୍ଧା ନ ବିଦୁଃ ଯୋଗଂ ମୃତ୍ୟୁଃ ନ ପ୍ରଭବେତ୍ ଯଥା ॥ ୧୯ ॥
କଃ ଅନ୍ୱର୍ଥଃ ସୁଖୟତି ଏନଂ କାମଃ ବା ମୃତ୍ୟୁଃ ଅନ୍ତିକେ ।
ଆଘାତଂ ନୀୟମାନସ୍ୟ ବଧ୍ୟସି ଏବ ନ ତୁଷ୍ଟିଦଃ ॥ ୨୦ ॥
ଶ୍ରୁତଂ ଚ ଦୃଷ୍ଟବତ୍ ଦୁଷ୍ଟଂ ସ୍ପର୍ଧା ଅସୂୟା ଅତ୍ୟଯବ୍ୟଯୈଃ ।
ବହୁ ଅନ୍ତରାୟ କାମତ୍ୱାତ୍ କୃଷିବତ୍ ଚ ଅପି ନିଷ୍ଫଲମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଅନ୍ତରାୟୈଃ ଅବିହତଃ ଯଦି ଧର୍ମଃ ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତଃ ।
ତେନାପି ନିର୍ଜିତଂ ସ୍ଥାନଂ ଯଥା ଗଚ୍ଛତି ତତ୍ ଶ୍ରୁଣୁ ॥ ୨୨ ॥
ଇଷ୍ତ୍ୱା ଇହ ଦେବତାଃ ଯଜ୍ଞୈଃ ସ୍ୱର୍ଲୋକଂ ଯାତି ଯାଜ୍ଞିକଃ ।
ଭୁଞ୍ଜୀତ ଦେବବତ୍ ତତ୍ର ଭୋଗାନ୍ ଦିବ୍ୟାନ୍ ନିଜ ଅର୍ଜିତାନ୍ ॥ ୨୩ ॥
ସ୍ୱପୁଣ୍ୟ ଉପଚିତେ ଶୁଭ୍ରେ ବିମାନଃ ଉପଗୀୟତେ ।
ଗନ୍ଧର୍ୱୈଃ ବିହରନ୍ମଧ୍ୟେ ଦେବୀନାଂ ହୃଦ୍ୟବେଷଧୃକ୍ ॥ ୨୪ ॥
ସ୍ତ୍ରୀଭିଃ କାମଗୟାନେନ କିଙ୍କିଣୀଜାଲମାଲିନା ।
କ୍ରୀଡନ୍ ନ ବେଦ ଆତ୍ମପାତଂ ସୁରାକ୍ରୀଡେଷୁ ନିର୍ୱୃତଃ ॥ ୨୫ ॥
ତାବତ୍ ପ୍ରମୋଦତେ ସ୍ୱର୍ଗେ ଯାବତ୍ ପୁଣ୍ୟଂ ସମାପ୍ୟତେ ।
କ୍ଷୀଣପୁଣ୍ୟଃ ପତତି ଅର୍ୱାକ୍ ଅନିଚ୍ଛନ୍ କାଲଚାଲିତଃ ॥ ୨୬ ॥
ଯଦି ଅଧର୍ମରତଃ ସଙ୍ଗାତ୍ ଅସତାଂ ବା ଅଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
କାମାତ୍ମା କୃପଣଃ ଲୁବ୍ଧଃ ସ୍ତ୍ରୈଣଃ ଭୂତବିହିଂସକଃ ॥ ୨୭ ॥
ପଶୂନ୍ ଅବିଧିନା ଆଲଭ୍ୟ ପ୍ରେତଭୂତଗଣାନ୍ ଯଜନ୍ ।
ନରକାନ୍ ଅବଶଃ ଜନ୍ତୁଃ ଗତ୍ୱା ଯାତି ଉଲ୍ବଣଂ ତମଃ ॥ ୨୮ ॥
କର୍ମାଣି ଦୁଃଖ ଉଦର୍କାଣି କୁର୍ୱନ୍ ଦେହେନ ତୈଃ ପୁନଃ ।
ଦେହମ୍ ଆଭଜତେ ତତ୍ର କିଂ ସୁଖଂ ମର୍ତ୍ୟଧର୍ମିଣଃ ॥ ୨୯ ॥
ଲୋକାନାଂ ଲୋକ ପାଲାନାଂ ମଦ୍ଭୟଂ କଲ୍ପଜୀବିନାମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଣଃ ଅପି ଭୟଂ ମତ୍ତଃ ଦ୍ୱିପରାଧପର ଆୟୁଷଃ ॥ ୩୦ ॥
ଗୁଣାଃ ସୃଜନ୍ତି କର୍ମାଣି ଗୁଣଃ ଅନୁସୃଜତେ ଗୁଣାନ୍ ।
ଜୀବଃ ତୁ ଗୁଣସଂୟୁକ୍ତଃ ଭୁଙ୍କ୍ତେ କର୍ମଫଲାନି ଅସୌ ॥ ୩୧ ॥
ଯାବତ୍ ସ୍ୟାତ୍ ଗୁଣବୈଷମ୍ୟଂ ତାବତ୍ ନାନାତ୍ୱମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ନାନାତ୍ୱମ୍ ଆତ୍ମନଃ ଯାବତ୍ ପାରତନ୍ତ୍ର୍ୟଂ ତଦା ଏବ ହି ॥ ୩୨ ॥
ଯାବତ୍ ଅସ୍ୟ ଅସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତ୍ୱଂ ତାବତ୍ ଈଶ୍ୱରତଃ ଭୟମ୍ ।
ଯଃ ଏତତ୍ ସମୁପାସୀରନ୍ ତେ ମୁହ୍ୟନ୍ତି ଶୁଚାର୍ପିତାଃ ॥ ୩୩ ॥
କାଲଃ ଆତ୍ମା ଆଗମଃ ଲୋକଃ ସ୍ୱଭାବଃ ଧର୍ମଃ ଏବ ଚ ।
ଇତି ମାଂ ବହୁଧା ପ୍ରାହୁଃ ଗୁଣବ୍ୟତିକରେ ସତି ॥ ୩୪ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଗୁଣେଷୁ ବର୍ତମାନଃ ଅପି ଦେହଜେଷୁ ଅନପାବୃତାଃ ।
ଗୁଣୈଃ ନ ବଧ୍ୟତେ ଦେହୀ ବଧ୍ୟତେ ବା କଥଂ ବିଭୋ ॥ ୩୫ ॥
କଥଂ ବର୍ତେତ ବିହରେତ୍ କୈଃ ବା ଜ୍ଞାୟେତ ଲକ୍ଷଣୈଃ ।
କିଂ ଭୁଞ୍ଜୀତ ଉତ ବିସୃଜେତ୍ ଶୟୀତ ଆସୀତ ଯାତି ବା ॥ ୩୬ ॥
ଏତତ୍ ଅଚ୍ୟୁତ ମେ ବ୍ରୂହି ପ୍ରଶ୍ନଂ ପ୍ରଶ୍ନବିଦାଂ ବର ।
ନିତ୍ୟମୁକ୍ତଃ ନିତ୍ୟବଦ୍ଧଃ ଏକଃ ଏବ ଇତି ମେ ଭ୍ରମଃ ॥ ୩୭ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଦଶମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୦ ॥
ଅଥ ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ବଦ୍ଧଃ ମୁକ୍ତଃ ଇତି ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଗୁଣତଃ ମେ ନ ବସ୍ତୁତଃ ।
ଗୁଣସ୍ୟ ମାୟାମୂଲତ୍ୱାତ୍ ନ ମେ ମୋକ୍ଷଃ ନ ବନ୍ଧନମ୍ ॥ ୧ ॥
ଶୋକମୋହୌ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ଦେହାପତ୍ତିଃ ଚ ମାୟଯା ।
ସ୍ୱପ୍ନଃ ଯଥା ଆତ୍ମନଃ ଖ୍ୟାତିଃ ସଂସୃତିଃ ନ ତୁ ବାସ୍ତବୀ ॥ ୨ ॥
ବିଦ୍ୟା ଅବିଦ୍ୟେ ମମ ତନୂ ବିଦ୍ଧି ଉଦ୍ଧବ ଶରୀରିଣାମ୍ ।
ମୋକ୍ଷବନ୍ଧକରୀ ଆଦ୍ୟେ ମାୟଯା ମେ ବିନିର୍ମିତେ ॥ ୩ ॥
ଏକସ୍ୟ ଏବ ମମ ଅଂଶସ୍ୟ ଜୀବସ୍ୟ ଏବ ମହାମତେ ।
ବନ୍ଧଃ ଅସ୍ୟ ଅବିଦ୍ୟଯା ଅନାଦିଃ ବିଦ୍ୟଯା ଚ ତଥା ଇତରଃ ॥ ୪ ॥
ଅଥ ବଦ୍ଧସ୍ୟ ମୁକ୍ତସ୍ୟ ବୈଲକ୍ଷଣ୍ୟଂ ବଦାମି ତେ ।
ବିରୁଦ୍ଧଧର୍ମିଣୋଃ ତାତ ସ୍ଥିତୟୋଃ ଏକଧର୍ମିଣି ॥ ୫ ॥
ସୁପର୍ଣୌ ଏତୌ ସଦୃଶୌ ସଖାୟୌ
ଯଦୃଚ୍ଛୟା ଏତୌ କୃତନୀଡୌ ଚ ବୃକ୍ଷେ ।
ଏକଃ ତୟୋଃ ଖାଦତି ପିପ୍ପଲାନ୍ନମ୍
ଅନ୍ୟଃ ନିରନ୍ନଃ ଅପି ବଲେନ ଭୂୟାନ୍ ॥ ୬ ॥
ଆତ୍ମାନମ୍ ଅନ୍ୟଂ ଚ ସଃ ବେଦ ବିଦ୍ୱାନ୍
ଅପିପ୍ପଲାଦଃ ନ ତୁ ପିପ୍ପଲାଦଃ ।
ଯଃ ଅବିଦ୍ୟଯା ଯୁକ୍ ସ ତୁ ନିତ୍ୟବଦ୍ଧଃ
ବିଦ୍ୟାମୟଃ ଯଃ ସ ତୁ ନିତ୍ୟମୁକ୍ତଃ ॥ ୭ ॥
ଦେହସ୍ଥଃ ଅପି ନ ଦେହସ୍ଥଃ ବିଦ୍ୱାନ୍ ସ୍ୱପ୍ନାତ୍ ଯଥା ଉତ୍ଥିତଃ ।
ଅଦେହସ୍ଥଃ ଅପି ଦେହସ୍ଥଃ କୁମତିଃ ସ୍ୱପ୍ନଦୃକ୍ ଯଥା ॥ ୮ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ଗୁଣୈଃ ଅପି ଗୁଣେଷୁ ଚ ।
ଗୃହ୍ୟମାଣେଷୁ ଅହଙ୍କୁର୍ୟାତ୍ ନ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଯଃ ତୁ ଅବିକ୍ରିୟଃ ॥ ୯ ॥
ଦୈବାଧୀନେ ଶରୀରେ ଅସ୍ମିନ୍ ଗୁଣଭାବ୍ୟେନ କର୍ମଣା ।
ବର୍ତମାନଃ ଅବୁଧଃ ତତ୍ର କର୍ତା ଅସ୍ମି ଇତି ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୧୦ ॥
ଏବଂ ବିରକ୍ତଃ ଶୟନଃ ଆସନାଟନମଜ୍ଜନେ ।
ଦର୍ଶନସ୍ପର୍ଶନଘ୍ରାଣଭୋଜନଶ୍ରବଣଆଦିଷୁ ॥ ୧୧ ॥
ନ ତଥା ବଧ୍ୟତେ ବିଦ୍ୱାନ୍ ତତ୍ର ତତ୍ର ଆଦୟନ୍ ଗୁଣାନ୍ ।
ପ୍ରକୃତିସ୍ଥଃ ଅପି ଅସଂସକ୍ତଃ ଯଥା ଖଂ ସବିତା ଅନିଲଃ ॥ ୧୨ ॥
ବୈଶାରଦ୍ୟେକ୍ଷୟା ଅସଙ୍ଗଶିତୟା ଛିନ୍ନସଂଶୟଃ ।
ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧଃ ଇବ ସ୍ୱପ୍ନାତ୍ ନାନାତ୍ୱାତ୍ ବିନିବର୍ତତେ ॥ ୧୩ ॥
ଯସ୍ୟ ସ୍ୟୁଃ ବୀତସଙ୍କଲ୍ପାଃ ପ୍ରାଣେନ୍ଦ୍ରିୟମନୋଧିୟାମ୍ ।
ବୃତ୍ତୟଃ ସଃ ବିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ଦେହସ୍ଥଃ ଅପି ହି ତତ୍ ଗୁଣୈଃ ॥ ୧୪ ॥
ଯସ୍ୟ ଆତ୍ମା ହିଂସ୍ୟତେ ହିଂସ୍ର୍ୟୈଃ ଯେନ କିଞ୍ଚିତ୍ ଯଦୃଚ୍ଛୟା ।
ଅର୍ଚ୍ୟତେ ବା କ୍ୱଚିତ୍ ତତ୍ର ନ ବ୍ୟତିକ୍ରିୟତେ ବୁଧଃ ॥ ୧୫ ॥
ନ ସ୍ତୁବୀତ ନ ନିନ୍ଦେତ କୁର୍ୱତଃ ସାଧୁ ଅସାଧୁ ବା ।
ବଦତଃ ଗୁଣଦୋଷାଭ୍ୟାଂ ବର୍ଜିତଃ ସମଦୃକ୍ ମୁନିଃ ॥ ୧୬ ॥
ନ କୁର୍ୟାତ୍ ନ ବଦେତ୍ କିଞ୍ଚିତ୍ ନ ଧ୍ୟାୟେତ୍ ସାଧୁ ଅସାଧୁ ବା ।
ଆତ୍ମାରାମଃ ଅନୟା ବୃତ୍ତ୍ୟା ବିଚରେତ୍ ଜଡବତ୍ ମୁନିଃ ॥ ୧୭ ॥
ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମଣି ନିଷ୍ଣାତଃ ନ ନିଷ୍ଣାୟାତ୍ ପରେ ଯଦି ।
ଶ୍ରମଃ ତସ୍ୟ ଶ୍ରମଫଲଃ ହି ଅଧେନୁମ୍ ଇବ ରକ୍ଷତଃ ॥ ୧୮ ॥
ଗାଂ ଦୁଗ୍ଧଦୋହାମ୍ ଅସତୀଂ ଚ ଭାର୍ୟାମ୍
ଦେହଂ ପରାଧୀନମ୍ ଅସତ୍ପ୍ରଜାଂ ଚ ।
ବିତ୍ତଂ ତୁ ଅତୀର୍ଥୀକୃତମ୍ ଅଙ୍ଗ ବାଚମ୍
ହୀନାଂ ମୟା ରକ୍ଷତି ଦୁଃଖଦୁଃଖୀ ॥ ୧୯ ॥
ଯସ୍ୟାଂ ନ ମେ ପାବନମ୍ ଅଙ୍ଗ କର୍ମ
ସ୍ଥିତିଉଦ୍ଭବପ୍ରାଣ ନିରୋଧନମ୍ ଅସ୍ୟ ।
ଲୀଲାବତାରଈପ୍ସିତଜନ୍ମ ବା ସ୍ୟାତ୍
ବନ୍ଧ୍ୟାଂ ଗିରଂ ତାଂ ବିଭୃୟାତ୍ ନ ଧୀରଃ ॥ ୨୦ ॥
ଏବଂ ଜିଜ୍ଞାସୟା ଅପୋହ୍ୟ ନାନାତ୍ୱଭ୍ରମମ୍ ଆତ୍ମନି ।
ଉପାରମେତ ବିରଜଂ ମନଃ ମୟି ଅର୍ପ୍ୟ ସର୍ୱଗେ ॥ ୨୧ ॥
ଯଦି ଅନୀଶଃ ଧାରୟିତୁଂ ମନଃ ବ୍ରହ୍ମଣି ନିଶ୍ଚଲମ୍ ।
ମୟି ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ନିରପେକ୍ଷଃ ସମାଚର ॥ ୨୨ ॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାଲୁଃ ମେ କଥାଃ ଶୃଣ୍ୱନ୍ ସୁଭଦ୍ରା ଲୋକପାବନୀଃ ।
ଗାୟନ୍ ଅନୁସ୍ମରନ୍ କର୍ମ ଜନ୍ମ ଚ ଅଭିନୟନ୍ ମୁହୁଃ ॥ ୨୩ ॥
ମଦର୍ଥେ ଧର୍ମକାମାର୍ଥାନ୍ ଆଚରନ୍ ମଦପାଶ୍ରୟଃ ।
ଲଭତେ ନିଶ୍ଚଲାଂ ଭକ୍ତିଂ ମୟି ଉଦ୍ଧବ ସନାତନେ ॥ ୨୪ ॥
ସତ୍ସଙ୍ଗଲବ୍ଧୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ମୟି ମାଂ ସଃ ଉପାସିତା ।
ସଃ ବୈ ମେ ଦର୍ଶିତଂ ସଦ୍ଭିଃ ଅଞ୍ଜସା ବିନ୍ଦତେ ପଦମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଉଦ୍ଧବ ଉବାଚ ।
ସାଧୁଃ ତବ ଉତ୍ତମଶ୍ଲୋକ ମତଃ କୀଦୃଗ୍ୱିଧଃ ପ୍ରଭୋ ।
ଭକ୍ତିଃ ତ୍ୱୟି ଉପୟୁଜ୍ୟେତ କୀଦୃଶୀ ସଦ୍ଭିଃ ଆଦୃତା ॥ ୨୬ ॥
ଏତତ୍ ମେ ପୁରୁଷାଧ୍ୟକ୍ଷ ଲୋକାଧ୍ୟକ୍ଷ ଜଗତ୍ ପ୍ରଭୋ ।
ପ୍ରଣତାୟ ଅନୁରକ୍ତାୟ ପ୍ରପନ୍ନାୟ ଚ କଥ୍ୟତାମ୍ ॥ ୨୭ ॥
ତ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରମଂ ବ୍ୟୋମ ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତେଃ ପରଃ ।
ଅବତୀର୍ଣଃ ଅସି ଭଗବନ୍ ସ୍ୱେଚ୍ଛାଉପାତ୍ତପୃଥକ୍ ବପୁଃ ॥ ୨୮ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
କୃପାଲୁଃ ଅକୃତଦ୍ରୋହଃ ତିତିକ୍ଷୁଃ ସର୍ୱଦେହିନାମ୍ ।
ସତ୍ୟସାରଃ ଅନବଦ୍ୟାତ୍ମା ସମଃ ସର୍ୱୋପକାରକଃ ॥ ୨୯ ॥
କାମୈଃ ଅହତଧୀଃ ଦାନ୍ତଃ ମୃଦୁଃ ଶୁଚିଃ ଅକିଞ୍ଚନଃ ।
ଅନୀହଃ ମିତଭୁକ୍ ଶାନ୍ତଃ ସ୍ଥିରଃ ମତ୍ ଶରଣଃ ମୁନିଃ ॥ ୩୦ ॥
ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଗଭୀରାତ୍ମା ଧୃତିମାଞ୍ଜିତଷଡ୍ଗୁଣଃ ।
ଅମାନୀ ମାନଦଃ କଲ୍ପଃ ମୈତ୍ରଃ କାରୁଣିକଃ କବିଃ ॥ ୩୧ ॥
ଆଜ୍ଞାୟ ଏବଂ ଗୁଣାନ୍ ଦୋଷାନ୍ମୟାଦିଷ୍ଟାନ୍ ଅପି ସ୍ୱକାନ୍ ।
ଧର୍ମାନ୍ ସନ୍ତ୍ୟଜ୍ୟ ଯଃ ସର୍ୱାନ୍ ମାଂ ଭଜେତ ସଃ ସତ୍ତମଃ ॥ ୩୨ ॥
ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଅଜ୍ଞାତ୍ୱା ଅଥ ଯେ ବୈ ମାଂ ଯାବାନ୍ ଯଃ ଚ ଅସ୍ମି
ଯାଦୃଶଃ ।
ଭଜନ୍ତି ଅନନ୍ୟଭାବେନ ତେ ମେ ଭକ୍ତତମାଃ ମତାଃ ॥ ୩୩ ॥
ମଲ୍ଲିଙ୍ଗମଦ୍ଭକ୍ତଜନଦର୍ଶନସ୍ପର୍ଶନାର୍ଚନମ୍ ।
ପରିଚର୍ୟା ସ୍ତୁତିଃ ପ୍ରହ୍ୱଗୁଣକର୍ମ ଅନୁକୀର୍ତନମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ମତ୍କଥାଶ୍ରବଣେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ମତ୍ ଅନୁଧ୍ୟାନମ୍ ଉଦ୍ଧବ ।
ସର୍ୱଲାଭ ଉପହରଣଂ ଦାସ୍ୟେନ ଆତ୍ମନିବେଦନମ୍ ॥ ୩୫ ॥
ମଜ୍ଜନ୍ମକର୍ମକଥନଂ ମମ ପର୍ୱାନୁମୋଦନମ୍ ।
ଗୀତତାଣ୍ଡବବାଦିତ୍ରଗୋଷ୍ଠୀଭିଃ ମଦ୍ଗୃହ ଉତ୍ସବଃ ॥ ୩୬ ॥
ଯାତ୍ରା ବଲିବିଧାନଂ ଚ ସର୍ୱବାର୍ଷିକପର୍ୱସୁ ।
ବୈଦିକୀ ତାନ୍ତ୍ରିକୀ ଦୀକ୍ଷା ମଦୀୟବ୍ରତଧାରଣମ୍ ॥ ୩୭ ॥
ମମ ଅର୍ଚାସ୍ଥାପନେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସ୍ୱତଃ ସଂହତ୍ୟ ଚ ଉଦ୍ୟମଃ ।
ଉଦ୍ୟାନ ଉପବନାକ୍ରୀଡପୁରମନ୍ଦିରକର୍ମଣି । ୩୮ ॥
ସଂମାର୍ଜନ ଉପଲେପାଭ୍ୟାଂ ସେକମଣ୍ଡଲବର୍ତନୈଃ ।
ଗୃହଶୁଶ୍ରୂଷଣଂ ମହ୍ୟଂ ଦାସବଦ୍ୟଦମାୟଯା ॥ ୩୯ ॥
ଅମାନିତ୍ୱମ୍ ଅଦମ୍ଭିତ୍ୱଂ କୃତସ୍ୟ ଅପରିକୀର୍ତନମ୍ ।
ଅପି ଦୀପାବଲୋକଂ ମେ ନ ଉପୟୁଞ୍ଜ୍ୟାତ୍ ନିବେଦିତମ୍ ॥ ୪୦ ॥
ଯତ୍ ଯତ୍ ଇଷ୍ଟତମଂ ଲୋକେ ଯତ୍ ଚ ଅତିପ୍ରିୟମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ତତ୍ ତତ୍ ନିବେଦୟେତ୍ ମହ୍ୟଂ ତତ୍ ଆନନ୍ତ୍ୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୪୧ ॥
ସୂର୍ୟଃ ଅଗ୍ନିଃ ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ଗାବଃ ବୈଷ୍ଣବଃ ଖଂ ମରୁତ୍ ଜଲମ୍ ।
ଭୂଃ ଆତ୍ମା ସର୍ୱଭୂତାନି ଭଦ୍ର ପୂଜାପଦାନି ମେ ॥ ୪୨ ॥
ସୂର୍ୟେ ତୁ ବିଦ୍ୟଯା ତ୍ରୟ୍ୟା ହବିଷାଗ୍ନୌ ଯଜେତ ମାମ୍ ।
ଆତିଥ୍ୟେନ ତୁ ବିପ୍ରାଗ୍ର୍ୟଃ ଗୋଷ୍ୱଙ୍ଗ ଯବସାଦିନା ॥ ୪୩ ॥
ବୈଷ୍ଣବେ ବନ୍ଧୁସତ୍କୃତ୍ୟା ହୃଦି ଖେ ଧ୍ୟାନନିଷ୍ଠୟା ।
ବାୟୌ ମୁଖ୍ୟଧିୟା ତୋୟେ ଦ୍ରବ୍ୟୈଃ ତୋୟପୁରସ୍କୃତୈଃ ॥ ୪୪ ॥
ସ୍ଥଣ୍ଡିଲେ ମନ୍ତ୍ରହୃଦୟୈଃ ଭୋଗୈଃ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନି ।
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଂ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ସମତ୍ୱେନ ଯଜେତ ମାମ୍ ॥ ୪୫ ॥
ଧିଷ୍ଣ୍ୟେଷୁ ଏଷୁ ଇତି ମଦ୍ରୂପଂ ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାମ୍ବୁଜୈଃ ।
ଯୁକ୍ତଂ ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ଶାନ୍ତଂ ଧ୍ୟାୟନ୍ ଅର୍ଚେତ୍ ସମାହିତଃ ॥ ୪୬ ॥
ଇଷ୍ଟାପୂର୍ତେନ ମାମ୍ ଏବଂ ଯଃ ଯଜେତ ସମାହିତଃ ।
ଲଭତେ ମୟି ସଦ୍ଭକ୍ତିଂ ମତ୍ସ୍ମୃତିଃ ସାଧୁସେବୟା ॥ ୪୭ ॥
ପ୍ରାୟେଣ ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ସତ୍ସଙ୍ଗେନ ବିନା ଉଦ୍ଧବ ।
ନ ଉପାୟଃ ବିଦ୍ୟତେ ସଧ୍ର୍ୟଙ୍ ପ୍ରାୟଣଂ ହି ସତାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୪୮ ॥
ଅଥ ଏତତ୍ ପରମଂ ଗୁହ୍ୟଂ ଶ୍ରୁଣ୍ୱତଃ ଯଦୁନନ୍ଦନ ।
ସୁଗୋପ୍ୟମ୍ ଅପି ବକ୍ଷ୍ୟାମି ତ୍ୱଂ ମେ ଭୃତ୍ୟଃ ସୁହୃତ୍ ସଖା ॥ ୪୯ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଏକାଦଶପୂଜାବିଧାନୟୋଗୋ ନାମ ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୧ ॥
ଅଥ ଦ୍ୱାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ନ ରୋଧୟତି ମାଂ ଯୋଗଃ ନ ସ୍ସାଙ୍ଖ୍ୟଂ ଧର୍ମଃ ଏବ ଚ ।
ନ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟଃ ତପଃ ତ୍ୟାଗଃ ନ ଇଷ୍ଟାପୂର୍ତଂ ନ ଦକ୍ଷିଣା ॥ ୧ ॥
ବ୍ରତାନି ଯଜ୍ଞଃ ଛନ୍ଦାଂସି ତୀର୍ଥାନି ନିୟମାଃ ଯମାଃ ।
ଯଥା ଅବରୁନ୍ଧେ ସତ୍ସଙ୍ଗଃ ସର୍ୱସଙ୍ଗ ଅପହଃ ହି ମାମ୍ ॥ ୨ ॥
ସତ୍ସଙ୍ଗେନ ହି ଦୈତେୟା ଯାତୁଧାନଃ ମୃଗାଃ ଖଗାଃ ।
ଗନ୍ଧର୍ୱ ଅପ୍ସରସଃ ନାଗାଃ ସିଦ୍ଧାଃ ଚାରଣଗୁହ୍ୟକାଃ ॥ ୩ ॥
ବିଦ୍ୟାଧରାଃ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ବୈଶ୍ୟାଃ ଶୂଦ୍ରାଃ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ଅନ୍ତ୍ୟଜାଃ ।
ରଜଃ ତମଃ ପ୍ରକୃତୟଃ ତସ୍ମିନ୍ ତସ୍ମିନ୍ ଯୁଗେ ଅନଘ ॥ ୪ ॥
ବହବଃ ମତ୍ପଦଂ ପ୍ରାପ୍ତାଃ ତ୍ୱାଷ୍ଟ୍ରକାୟାଧବାଦୟଃ ।
ବୃଷପର୍ୱା ବଲିଃ ବାଣଃ ମୟଃ ଚ ଅଥ ବିଭୀଷଣଃ ॥ ୫ ॥
ସୁଗ୍ରୀବଃ ହନୁମାନ୍ ଋକ୍ଷଃ ଗଜଃ ଗୃଧ୍ରଃ ବଣିକ୍ପଥଃ ।
ବ୍ୟାଧଃ କୁବ୍ଜା ବ୍ରଜେ ଗୋପ୍ୟଃ ଯଜ୍ଞପତ୍ନ୍ୟଃ ତଥା ଅପରେ ॥ ୬ ॥
ତେ ନ ଅଧିତଶ୍ରୁତିଗଣାଃ ନ ଉପାସିତମହତ୍ତମାଃ ।
ଅବ୍ରତାତପ୍ତତପସଃ ମତ୍ସଙ୍ଗାତ୍ ମାମ୍ ଉପାଗତାଃ ॥ ୭ ॥
କେବଲେନ ହି ଭାବେନ ଗୋପ୍ୟଃ ଗାବଃ ନଗାଃ ମୃଗାଃ ।
ଯେ ଅନ୍ୟେ ମୂଢଧିୟଃ ନାଗାଃ ସିଦ୍ଧାଃ ମାମ୍ ଈୟୁଃ ଅଞ୍ଜସା ॥ ୮ ॥
ଯଂ ନ ଯୋଗେନ ସାଙ୍ଖ୍ୟେନ ଦାନବ୍ରତତପଃ ଅଧ୍ୱରୈଃ ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟାଃ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟସଂନ୍ୟାସୈଃ ପ୍ରାପ୍ନୁୟାତ୍ ଯତ୍ନବାନ୍ ଅପି ॥ ୯ ॥
ରାମେଣ ସାର୍ଧଂ ମଥୁରାଂ ପ୍ରଣୀତେ
ଶ୍ୱାଫଲ୍କିନା ମୟି ଅନୁରକ୍ତଚିତ୍ତାଃ ।
ବିଗାଢଭାବେନ ନ ମେ ବିୟୋଗ
ତୀବ୍ରାଧୟଃ ଅନ୍ୟଂ ଦଦୃଶୁଃ ସୁଖାୟ ॥ ୧୦ ॥
ତାଃ ତାଃ କ୍ଷପାଃ ପ୍ରେଷ୍ଠତମେନ ନୀତାଃ
ମୟା ଏବ ବୃନ୍ଦାବନଗୋଚରେଣ ।
କ୍ଷଣାର୍ଧବତ୍ ତାଃ ପୁନରଙ୍ଗ ତାସାଂ
ହୀନା ମାୟା କଲ୍ପସମା ବଭୂବୁଃ ॥ ୧୧ ॥
ତାଃ ନ ଅବିଦନ୍ ମୟି ଅନୁଷଙ୍ଗବଦ୍ଧ
ଧିୟଃ ସ୍ୱମାତ୍ମାନମ୍ ଅଦଃ ତଥା ଇଦମ୍ ।
ଯଥା ସମାଧୌ ମୁନୟଃ ଅବ୍ଧିତୋୟେ
ନଦ୍ୟଃ ପ୍ରବିଷ୍ଟାଃ ଇବ ନାମରୂପେ ॥ ୧୨ ॥
ମତ୍କାମା ରମଣଂ ଜାରମ୍ ଅସ୍ୱରୂପବିଦଃ ଅବଲାଃ ।
ବ୍ରହ୍ମ ମାଂ ପରମଂ ପ୍ରାପୁଃ ସଙ୍ଗାତ୍ ଶତସହସ୍ରଶଃ ॥ ୧୩ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱମ୍ ଉଦ୍ଧବ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ଚୋଦନାଂ ପ୍ରତିଚୋଦନାମ୍ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତଂ ଚ ନିବୃତ୍ତଂ ଚ ଶ୍ରୋତବ୍ୟଂ ଶ୍ରୁତମ୍ ଏବ ଚ ॥ ୧୪ ॥
ମାମ୍ ଏକମ୍ ଏବ ଶରଣମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ସର୍ୱଦେହିନାମ୍ ।
ଯାହି ସର୍ୱାତ୍ମଭାବେନ ମୟା ସ୍ୟାଃ ହି ଅକୁତୋଭୟଃ ॥ ୧୫ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ସଂଶୟଃ ଶ୍ରୁଣ୍ୱତଃ ବାଚଂ ତବ ଯୋଗେଶ୍ୱର ଈଶ୍ୱର ।
ନ ନିବର୍ତତଃ ଆତ୍ମସ୍ଥଃ ଯେନ ଭ୍ରାମ୍ୟତି ମେ ମନଃ ॥ ୧୬ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ସଃ ଏଷ ଜୀବଃ ବିବରପ୍ରସୂତିଃ
ପ୍ରାଣେନ ଘୋଷେଣ ଗୁହାଂ ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ ।
ମନୋମୟଂ ସୂକ୍ଷ୍ମମ୍ ଉପେତ୍ୟ ରୂପଂ
ମାତ୍ରା ସ୍ୱରଃ ବର୍ଣଃ ଇତି ସ୍ଥବିଷ୍ଠଃ ॥ ୧୭ ॥
ଯଥା ଅନଲଃ ଖେ ଅନିଲବନ୍ଧୁଃ ଊଷ୍ମା
ବଲେନ ଦାରୁଣ୍ୟଧିମଥ୍ୟମାନଃ ।
ଅଣୁଃ ପ୍ରଜାତଃ ହବିଷା ସମିଧ୍ୟତେ
ତଥା ଏବ ମେ ବ୍ୟକ୍ତିଃ ଇୟଂ ହି ବାଣୀ ॥ ୧୮ ॥
ଏବଂ ଗଦିଃ କର୍ମଗତିଃ ବିସର୍ଗଃ
ଘ୍ରାଣଃ ରସଃ ଦୃକ୍ ସ୍ପର୍ଶଃ ଶ୍ରୁତିଃ ଚ ।
ସଙ୍କଲ୍ପବିଜ୍ଞାନମ୍ ଅଥ ଅଭିମାନଃ
ସୂତ୍ରଂ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ୱତମୋବିକାରଃ ॥ ୧୯ ॥
ଅୟଂ ହି ଜୀବଃ ତ୍ରିବୃତ୍ ଅବ୍ଜୟୋନିଃ
ଅବ୍ୟକ୍ତଃ ଏକଃ ବୟସା ସଃ ଆଦ୍ୟଃ ।
ବିଶ୍ଲିଷ୍ଟଶକ୍ତିଃ ବହୁଧା ଏବ ଭାତି
ବୀଜାନି ଯୋନିଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟ ଯଦ୍ୱତ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଯସ୍ମିନ୍ ଇଦଂ ପ୍ରୋତମ୍ ଅଶେଷମ୍ ଓତଂ
ପଟଃ ଯଥା ତନ୍ତୁବିତାନସଂସ୍ଥଃ ।
ଯଃ ଏଷ ସଂସାରତରୁଃ ପୁରାଣଃ
କର୍ମାତ୍ମକଃ ପୁଷ୍ପଫଲେ ପ୍ରସୂତେ ॥ ୨୧ ॥
ଦ୍ୱେ ଅସ୍ୟ ବୀଜେ ଶତମୂଲଃ ତ୍ରିନାଲଃ
ପଞ୍ଚସ୍କନ୍ଧଃ ପଞ୍ଚରସପ୍ରସୂତିଃ ।
ଦଶ ଏକଶାଖଃ ଦ୍ୱିସୁପର୍ଣନୀଡଃ
ତ୍ରିବଲ୍କଲଃ ଦ୍ୱିଫଲଃ ଅର୍କଂ ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ ॥ ୨୨ ॥
ଅଦନ୍ତି ଚ ଏକଂ ଫଲମ୍ ଅସ୍ୟ ଗୃଧ୍ରା
ଗ୍ରାମେଚରାଃ ଏକମ୍ ଅରଣ୍ୟବାସାଃ ।
ହଂସାଃ ଯଃ ଏକଂ ବହୁରୂପମ୍ ଇଜ୍ୟୈଃ
ମାୟାମୟଂ ବେଦ ସଃ ବେଦ ବେଦମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଏବଂ ଗୁରୁ ଉପାସନୟା ଏକଭକ୍ତ୍ୟା
ବିଦ୍ୟାକୁଠାରେଣ ଶିତେନ ଧୀରଃ ।
ବିବୃଶ୍ଚ୍ୟ ଜୀବାଶୟମ୍ ଅପ୍ରମତ୍ତଃ
ସମ୍ପଦ୍ୟ ଚ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅଥ ତ୍ୟଜ ଅସ୍ତ୍ରମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଦ୍ୱାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୨ ॥
ଅଥ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ସତ୍ତ୍ୱଂ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ଗୁଣାଃ ବୁଦ୍ଧେଃ ନ ଚ ଆତ୍ମନଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱେନ ଅନ୍ୟତମୌ ହନ୍ୟାତ୍ ସତ୍ତ୍ୱଂ ସତ୍ତ୍ୱେନ ଚ ଏବ ହି ॥ ୧ ॥
ସତ୍ତ୍ୱାତ୍ ଧର୍ମଃ ଭବେତ୍ ବୃଦ୍ଧାତ୍ ପୁଂସଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିଲକ୍ଷଣଃ ।
ସାତ୍ୱିକ ଉପାସୟା ସତ୍ତ୍ୱଂ ତତଃ ଧର୍ମଃ ପ୍ରବର୍ତତେ ॥ ୨ ॥
ଧର୍ମଃ ରଜଃ ତମଃ ହନ୍ୟାତ୍ ସତ୍ତ୍ୱବୃଦ୍ଧିଃ ଅନୁତ୍ତମଃ ।
ଆଶୁ ନଶ୍ୟତି ତତ୍ ମୂଲଃ ହି ଅଧର୍ମଃ ଉଭୟେ ହତେ ॥ ୩ ॥
ଆଗମଃ ଅପଃ ପ୍ରଜା ଦେଶଃ କାଲଃ କର୍ମ ଚ ଜନ୍ମ ଚ ।
ଧ୍ୟାନଂ ମନ୍ତ୍ରଃ ଅଥ ସଂସ୍କାରଃ ଦଶ ଏତେ ଗୁଣହେତବଃ ॥ ୪ ॥
ତତ୍ ତତ୍ ସାତ୍ୱିକମ୍ ଏବ ଏଷାଂ ଯତ୍ ଯତ୍ ବୃଦ୍ଧାଃ ପ୍ରଚକ୍ଷତେ ।
ନିନ୍ଦନ୍ତି ତାମସଂ ତତ୍ ତତ୍ ରାଜସଂ ତତ୍ ଉପେକ୍ଷିତମ୍ ॥ ୫ ॥
ସାତ୍ତ୍ୱିକାନି ଏବ ସେବେତ ପୁମାନ୍ ସତ୍ତ୍ୱବିବୃଦ୍ଧୟେ ।
ତତଃ ଧର୍ମଃ ତତଃ ଜ୍ଞାନଂ ଯାବତ୍ ସ୍ମୃତିଃ ଅପୋହନମ୍ ॥ ୬ ॥
ବେଣୁସଙ୍ଘର୍ଷଜଃ ବହ୍ନିଃ ଦଗ୍ଧ୍ୱା ଶାମ୍ୟତି ତତ୍ ବନମ୍ ।
ଏବଂ ଗୁଣବ୍ୟତ୍ୟଯଜଃ ଦେହଃ ଶାମ୍ୟତି ତତ୍ କ୍ରିୟଃ ॥ ୭ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ବିଦନ୍ତି ମର୍ତ୍ୟାଃ ପ୍ରାୟେଣ ବିଷୟାନ୍ ପଦମ୍ ଆପଦାମ୍ ।
ତଥା ଅପି ଭୁଞ୍ଜତେ କୃଷ୍ଣ ତତ୍ କଥଂ ଶ୍ୱ ଖର ଅଜାବତ୍ ॥ ୮ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅହମ୍ ଇତି ଅନ୍ୟଥାବୁଦ୍ଧିଃ ପ୍ରମତ୍ତସ୍ୟ ଯଥା ହୃଦି ।
ଉତ୍ସର୍ପତି ରଜଃ ଘୋରଂ ତତଃ ବୈକାରିକଂ ମନଃ ॥ ୯ ॥
ରଜୋୟୁକ୍ତସ୍ୟ ମନସଃ ସଙ୍କଲ୍ପଃ ସବିକଲ୍ପକଃ ।
ତତଃ କାମଃ ଗୁଣଧ୍ୟାନାତ୍ ଦୁଃସହଃ ସ୍ୟାତ୍ ହି ଦୁର୍ମତେଃ ॥ ୧୦ ॥
କରୋତି କାମବଶଗଃ କର୍ମାଣି ଅବିଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଦୁଃଖୋଦର୍କାଣି ସମ୍ପଶ୍ୟନ୍ ରଜୋବେଗବିମୋହିତଃ ॥ ୧୧।
ରଜଃ ତମୋଭ୍ୟାଂ ଯତ୍ ଅପି ବିଦ୍ୱାନ୍ ବିକ୍ଷିପ୍ତଧୀଃ ପୁନଃ ।
ଅତନ୍ଦ୍ରିତଃ ମନଃ ଯୁଞ୍ଜନ୍ ଦୋଷଦୃଷ୍ଟିଃ ନ ସଜ୍ଜତେ ॥ ୧୨ ॥
ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଅନୁୟୁଞ୍ଜୀତଃ ମନଃ ମୟି ଅର୍ପୟନ୍ ଶନୈଃ ।
ଅନିର୍ୱିଣ୍ଣଃ ଯଥାକାଲଂ ଜିତଶ୍ୱାସଃ ଜିତାସନଃ ॥ ୧୩ ॥
ଏତାବାନ୍ ଯୋଗଃ ଆଦିଷ୍ଟଃ ମତ୍ ଶିଷ୍ୟୈଃ ସନକ ଆଦିଭିଃ ।
ସର୍ୱତଃ ମନଃ ଆକୃଷ୍ୟ ମୟ୍ୟଦ୍ଧା ଆବେଶ୍ୟତେ ଯଥା ॥ ୧୪ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଯଦା ତ୍ୱଂ ସନକ ଆଦିଭ୍ୟଃ ଯେନ ରୂପେଣ କେଶବ ।
ଯୋଗମ୍ ଆଦିଷ୍ଟବାନ୍ ଏତତ୍ ରୂପମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ବେଦିତୁମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପୁତ୍ରାଃ ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭସ୍ୟ ମାନସାଃ ସନକ ଆଦୟଃ ।
ପପ୍ରଚ୍ଛୁଃ ପିତରଂ ସୂକ୍ଷ୍ମାଂ ଯୋଗସ୍ୟ ଐକାନ୍ତିକୀଂ ଗତିମ୍ ॥
୧୬ ॥
ସନକ ଆଦୟଃ ଊଚୁଃ ।
ଗୁଣେଷୁ ଆବିଶତେ ଚେତଃ ଗୁଣାଃ ଚେତସି ଚ ପ୍ରଭୋ ।
କଥମ୍ ଅନ୍ୟୋନ୍ୟସନ୍ତ୍ୟାଗଃ ମୁମୁକ୍ଷୋଃ ଅତିତିତୀର୍ଷୋଃ ॥ ୧୭ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଏବଂ ପୃଷ୍ଟଃ ମହାଦେବଃ ସ୍ୱୟମ୍ଭୂଃ ଭୂତଭାବନଃ ।
ଧ୍ୟାୟମାନଃ ପ୍ରଶ୍ନବୀଜଂ ନ ଅଭ୍ୟପଦ୍ୟତ କର୍ମଧୀଃ ॥ ୧୮ ॥
ସଃ ମାମ୍ ଅଚିନ୍ତୟତ୍ ଦେବଃ ପ୍ରଶ୍ନପାରତିତୀର୍ଷୟା ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ହଂସରୂପେଣ ସକାଶମ୍ ଅଗମଂ ତଦା ॥ ୧୯ ॥
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ମାମ୍ ତ ଉପବ୍ରଜ୍ୟ କୃତ୍ୱା ପାଦ ଅଭିବନ୍ଦନମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାଣମ୍ ଅଗ୍ରତଃ କୃତ୍ୱା ପପ୍ରଚ୍ଛୁଃ କଃ ଭବାନ୍ ଇତି ॥ ୨୦ ॥
ଇତି ଅହଂ ମୁନିଭିଃ ପୃଷ୍ଟଃ ତତ୍ତ୍ୱଜିଜ୍ଞାସୁଭିଃ ତଦା ।
ଯତ୍ ଅବୋଚମ୍ ଅହଂ ତେଭ୍ୟଃ ତତ୍ ଉଦ୍ଧବ ନିବୋଧ ମେ ॥ ୨୧ ॥
ବସ୍ତୁନଃ ଯଦି ଅନାନାତ୍ୱମ୍ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରଶ୍ନଃ ଈଦୃଶଃ ।
କଥଂ ଘଟେତ ବଃ ବିପ୍ରାଃ ବକ୍ତୁଃ ବା ମେ କଃ ଆଶ୍ରୟଃ ॥ ୨୨ ॥
ପଞ୍ଚାତ୍ମକେଷୁ ଭୂତେଷୁ ସମାନେଷୁ ଚ ବସ୍ତୁତଃ ।
କଃ ଭବାନ୍ ଇତି ବଃ ପ୍ରଶ୍ନଃ ବାଚାରମ୍ଭଃ ହି ଅନର୍ଥକଃ ॥ ୨୩ ॥
ମନସା ବଚସା ଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ଗୃହ୍ୟତେ ଅନ୍ୟୈଃ ଅପି ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ।
ଅହମ୍ ଏବ ନ ମତ୍ତଃ ଅନ୍ୟତ୍ ଇତି ବୁଧ୍ୟଧ୍ୱମ୍ ଅଞ୍ଜସା ॥ ୨୪ ॥
ଗୁଣେଷୁ ଆବିଶତେ ଚେତଃ ଗୁଣାଃ ଚେତସି ଚ ପ୍ରଜାଃ ।
ଜୀବସ୍ୟ ଦେହଃ ଉଭୟଂ ଗୁଣାଃ ଚେତଃ ମତ୍ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୨୫ ॥
ଗୁଣେଷୁ ଚ ଆବିଶତ୍ ଚିତ୍ତମ୍ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ଗୁଣସେବୟା ।
ଗୁଣାଃ ଚ ଚିତ୍ତପ୍ରଭବାଃ ମତ୍ ରୂପଃ ଉଭୟଂ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଜାଗ୍ରତ୍ ସ୍ୱପ୍ନଃ ସୁଷୁପ୍ତଂ ଚ ଗୁଣତଃ ବୁଦ୍ଧିବୃତ୍ତୟଃ ।
ତାସାଂ ବିଲକ୍ଷଣଃ ଜୀବଃ ସାକ୍ଷିତ୍ୱେନ ବିନିଶ୍ଚିତଃ ॥ ୨୭ ॥
ଯଃ ହି ସଂସୃତିବନ୍ଧଃ ଅୟମ୍ ଆତ୍ମନଃ ଗୁଣବୃତ୍ତିଦଃ ।
ମୟି ତୁର୍ୟେ ସ୍ଥିତଃ ଜହ୍ୟାତ୍ ତ୍ୟାଗଃ ତତ୍ ଗୁଣଚେତସାମ୍ ॥ ୨୮ ॥
ଅହଙ୍କାରକୃତଂ ବନ୍ଧମ୍ ଆତ୍ମନଃ ଅର୍ଥବିପର୍ୟଯମ୍ ।
ବିଦ୍ୱାନ୍ ନିର୍ୱିଦ୍ୟ ସଂସାରଚିନ୍ତାଂ ତୁର୍ୟେ ସ୍ଥିତଃ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ ୨୯ ॥
ଯାବତ୍ ନାନାର୍ଥଧୀଃ ପୁଂସଃ ନ ନିବର୍ତେତ ଯୁକ୍ତିଭିଃ ।
ଜାଗର୍ତି ଅପି ସ୍ୱପନ୍ ଅଜ୍ଞଃ ସ୍ୱପ୍ନେ ଜାଗରଣଂ ଯଥା ॥ ୩୦ ॥
ଅସତ୍ତ୍ୱାତ୍ ଆତ୍ମନଃ ଅନ୍ୟେଷାଂ ଭାବାନାଂ ତତ୍ କୃତା ଭିଦା ।
ଗତୟଃ ହେତବଃ ଚ ଅସ୍ୟ ମୃଷା ସ୍ୱପ୍ନଦୃଶଃ ଯଥା ॥ ୩୧ ॥
ଯୋ ଜାଗରେ ବହିଃ ଅନୁକ୍ଷଣଧର୍ମିଣଃ ଅର୍ଥାନ୍
ଭୁଙ୍କ୍ତେ ସମସ୍ତକରଣୈଃ ହୃଦି ତତ୍ ସଦୃକ୍ଷାନ୍ ।
ସ୍ୱପ୍ନେ ସୁଷୁପ୍ତଃ ଉପସଂହରତେ ସଃ ଏକଃ
ସ୍ମୃତି ଅନ୍ୱୟାତ୍ ତ୍ରିଗୁଣବୃତ୍ତିଦୃକ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଈଶଃ ॥ ୩୨ ॥
ଏବଂ ବିମୃଶ୍ୟ ଗୁଣତଃ ମନସଃ ତ୍ର୍ୟବସ୍ଥା
ମତ୍ ମାୟଯା ମୟି କୃତା ଇତି ନିଶ୍ଚିତାର୍ଥାଃ ।
ସଂଛିଦ୍ୟ ହାର୍ଦମ୍ ଅନୁମାନସ୍ତ୍ ଉକ୍ତିତୀକ୍ଷ୍ଣ
ଜ୍ଞାନାସିନା ଭଜତଃ ମା ଅଖିଲସଂଶୟାଧିମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଈକ୍ଷେତ ବିଭ୍ରମମ୍ ଇଦଂ ମନସଃ ବିଲାସମ୍
ଦୃଷ୍ଟଂ ବିନଷ୍ଟମ୍ ଅତିଲୋଲମ୍ ଅଲାତଚକ୍ରମ୍ ।
ବିଜ୍ଞାନମ୍ ଏକମ୍ ଉରୁଧା ଇବ ବିଭାତି ମାୟା
ସ୍ୱପ୍ନଃ ତ୍ରିଧା ଗୁଣବିସର୍ଗକୃତଃ ବିକଲ୍ପଃ ॥ ୩୪ ॥
ଦୃଷ୍ଟିଂ ତତଃ ପ୍ରତିନିବର୍ତ୍ୟ ନିବୃତ୍ତତୃଷ୍ଣଃ
ତୂଷ୍ଣୀଂ ଭବେତ୍ ନିଜସୁଖ ଅନୁଭବଃ ନିରୀହଃ ।
ସନ୍ଦୃଶ୍ୟତେ କ୍ୱ ଚ ଯଦି ଇଦମ୍ ଅବସ୍ତୁବୁଦ୍ଧ୍ୟା
ତ୍ୟକ୍ତଂ ଭ୍ରମାୟ ନ ଭବେତ୍ ସ୍ମୃତିଃ ଆନିପାତାତ୍ ॥ ୩୫ ॥
ଦେହଂ ଚ ନଶ୍ୱରମ୍ ଅବସ୍ଥିତମ୍ ଉତ୍ଥିତଂ ବା
ସିଦ୍ଧଃ ନ ପଶ୍ୟତି ଯତଃ ଅଧ୍ୟଗମତ୍ସ୍ୱରୂପମ୍ ।
ଦୈବାତ୍ ଅପେତମ୍ ଉତ ଦୈବଶାତ୍ ଉପେତମ୍
ବାସଃ ଯଥା ପରିକୃତଂ ମଦିରାମଦାନ୍ଧଃ ॥ ୩୬ ॥
ଦେହଃ ଅପି ଦୈବବଶଗଃ ଖଲୁ କର୍ମ ଯାବତ୍
ସ୍ୱାରମ୍ଭକଂ ପ୍ରତିସମୀକ୍ଷତଃ ଏବ ସାସୁଃ ।
ତଂ ଅପ୍ରପଞ୍ଚମ୍ ଅଧିରୂଢସମାଧିୟୋଗଃ
ସ୍ୱାପ୍ନଂ ପୁନଃ ନ ଭଜତେ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧବସ୍ତୁଃ ॥ ୩୭ ॥
ମୟା ଏତତ୍ ଉକ୍ତଂ ବଃ ବିପ୍ରାଃ ଗୁହ୍ୟଂ ଯତ୍ ସାଙ୍ଖ୍ୟଯୋଗୟୋଃ ।
ଜାନୀତମ୍ ଆଗତଂ ଯଜ୍ଞଂ ଯୁଷ୍ମତ୍ ଧର୍ମବିବକ୍ଷୟା ॥ ୩୮ ॥
ଅହଂ ଯୋଗସ୍ୟ ସାଙ୍ଖ୍ୟସ୍ୟ ସତ୍ୟସ୍ୟର୍ତସ୍ୟ ତେଜସଃ ।
ପରାୟଣଂ ଦ୍ୱିଜଶ୍ରେଷ୍ଠାଃ ଶ୍ରିୟଃ କୀର୍ତେଃ ଦମସ୍ୟ ଚ ॥ ୩୯ ॥
ମାଂ ଭଜନ୍ତି ଗୁଣାଃ ସର୍ୱେ ନିର୍ଗୁଣଂ ନିରପେକ୍ଷକମ୍ ।
ସୁହୃଦଂ ପ୍ରିୟମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ସାମ୍ୟ ଅସଙ୍ଗ ଆଦୟଃ ଗୁଣାଃ ॥ ୪୦ ॥
ଇତି ମେ ଛିନ୍ନସନ୍ଦେହାଃ ମୁନୟଃ ସନକ ଆଦୟଃ ।
ସଭାଜୟିତ୍ୱା ପରୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ଅଗୃଣତ ସଂସ୍ତବୈଃ ॥ ୪୧ ॥
ତୈଃ ଅହଂ ପୂଜିତଃ ସମ୍ୟକ୍ ସଂସ୍ତୁତଃ ପରମ ଋଷିଭିଃ ।
ପ୍ରତ୍ୟେୟାୟ ସ୍ୱକଂ ଧାମ ପଶ୍ୟତଃ ପରମେଷ୍ଠିନଃ ॥ ୪୨ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ହଂସଗୀତାନିରୂପଣଂ ନାମ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୩ ॥
ଅଥ ଚତୁର୍ଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ବଦନ୍ତି କୃଷ୍ଣ ଶ୍ରେୟାଂସି ବହୂନି ବ୍ରହ୍ମବାଦିନଃ ।
ତେଷାଂ ବିକଲ୍ପପ୍ରାଧାନ୍ୟମ୍ ଉତ ଅହୋ ଏକମୁଖ୍ୟତା ॥ ୧ ॥
ଭବତ୍ ଉଦାହୃତଃ ସ୍ୱାମିନ୍ ଭକ୍ତିୟୋଗଃ ଅନପେକ୍ଷିତଃ ।
ନିରସ୍ୟ ସର୍ୱତଃ ସଙ୍ଗଂ ଯେନ ତ୍ୱୟି ଆବିଶେତ୍ ମନଃ ॥ ୨ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
କାଲେନ ନଷ୍ଟା ପ୍ରଲୟେ ବାଣୀୟଂ ବେଦସଞ୍ଜ୍ଞିତା ।
ମୟା ଆଦୌ ବ୍ରହ୍ମଣେ ପ୍ରୋକ୍ତା ଧର୍ମଃ ଯସ୍ୟାଂ ମଦାତ୍ମକଃ ॥ ୩ ॥
ତେନ ପ୍ରୋକ୍ତା ଚ ପୁତ୍ରାୟ ମନବେ ପୂର୍ୱଜାୟ ସା ।
ତତଃ ଭୃଗୁ ଆଦୟଃ ଅଗୃହ୍ଣନ୍ ସପ୍ତବ୍ରହ୍ମମହର୍ଷୟଃ ॥ ୪ ॥
ତେଭ୍ୟଃ ପିତୃଭ୍ୟଃ ତତ୍ ପୁତ୍ରାଃ ଦେବଦାନବଗୁହ୍ୟକାଃ ।
ମନୁଷ୍ୟାଃ ସିଦ୍ଧଗନ୍ଧର୍ୱାଃ ସବିଦ୍ୟାଧରଚାରଣାଃ ॥ ୫ ॥
କିନ୍ଦେବାଃ କିନ୍ନରାଃ ନାଗାଃ ରକ୍ଷଃ କିମ୍ପୁରୁଷ ଆଦୟଃ ।
ବହ୍ୱ୍ୟଃ ତେଷାଂ ପ୍ରକୃତୟଃ ରଜଃସତ୍ତ୍ୱତମୋଭୁବଃ ॥ ୬ ॥
ଯାଭିଃ ଭୂତାନି ଭିଦ୍ୟନ୍ତେ ଭୂତାନାଂ ମତୟଃ ତଥା ।
ଯଥାପ୍ରକୃତି ସର୍ୱେଷାଂ ଚିତ୍ରାଃ ବାଚଃ ସ୍ରବନ୍ତି ହି ॥ ୭ ॥
ଏବଂ ପ୍ରକୃତିବୈଚିତ୍ର୍ୟାତ୍ ଭିଦ୍ୟନ୍ତେ ମତୟଃ ନୃଣାମ୍ ।
ପାରମ୍ପର୍ୟେଣ କେଷାଞ୍ଚିତ୍ ପାଖଣ୍ଡମତୟଃ ଅପରେ ॥ ୮ ॥
ମନ୍ମାୟାମୋହିତଧିୟଃ ପୁରୁଷାଃ ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ଶ୍ରେୟଃ ବଦନ୍ତି ଅନେକାନ୍ତଂ ଯଥାକର୍ମ ଯଥାରୁଚି ॥ ୯ ॥
ଧର୍ମମ୍ ଏକେ ଯଶଃ ଚ ଅନ୍ୟେ କାମଂ ସତ୍ୟଂ ଦମଂ ଶମମ୍ ।
ଅନ୍ୟେ ବଦନ୍ତି ସ୍ୱାର୍ଥଂ ବା ଐଶ୍ୱର୍ୟଂ ତ୍ୟାଗଭୋଜନମ୍ ।
କେଚିତ୍ ଯଜ୍ଞତପୋଦାନଂ ବ୍ରତାନି ନିୟମ ଅନ୍ୟମାନ୍ ॥ ୧୦ ॥
ଆଦି ଅନ୍ତବନ୍ତଃ ଏବ ଏଷାଂ ଲୋକାଃ କର୍ମବିନିର୍ମିତାଃ ।
ଦୁଃଖ ଉଦର୍କାଃ ତମୋନିଷ୍ଠାଃ କ୍ଷୁଦ୍ର ଆନନ୍ଦାଃ ଶୁଚ ଅର୍ପିତାଃ ॥
୧୧ ॥
ମୟି ଅର୍ପିତ ମନଃ ସଭ୍ୟ ନିରପେକ୍ଷସ୍ୟ ସର୍ୱତଃ ।
ମୟା ଆତ୍ମନା ସୁଖଂ ଯତ୍ ତତ୍ କୁତଃ ସ୍ୟାତ୍ ବିଷୟ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥
୧୨ ॥
ଅକିଞ୍ଚନସ୍ୟ ଦାନ୍ତସ୍ୟ ଶାନ୍ତସ୍ୟ ସମଚେତସଃ ।
ମୟା ସନ୍ତୁଷ୍ଟମନସଃ ସର୍ୱାଃ ସୁଖମୟାଃ ଦିଶଃ ॥ ୧୩ ॥
ନ ପାରମେଷ୍ଠ୍ୟଂ ନ ମହେନ୍ଦ୍ରଧିଷ୍ଣ୍ୟମ୍
ନ ସାର୍ୱଭୌମଂ ନ ରସାଧିପତ୍ୟମ୍ ।
ନ ଯୋଗସିଦ୍ଧୀଃ ଅପୁନର୍ଭବଂ ବା
ମୟି ଅର୍ପିତ ଆତ୍ମା ଇଚ୍ଛତି ମତ୍ ବିନା ଅନ୍ୟତ୍ ॥ ୧୪ ॥
ନ ତଥା ମେ ପ୍ରିୟତମଃ ଆତ୍ମୟୋନିଃ ନ ଶଙ୍କରଃ ।
ନ ଚ ସଙ୍କର୍ଷଣଃ ନ ଶ୍ରୀଃ ନ ଏବ ଆତ୍ମା ଚ ଯଥା ଭବାନ୍
॥ ୧୫ ॥
ନିରପେକ୍ଷଂ ମୁନିଂ ଶାତଂ ନିର୍ୱୈରଂ ସମଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅନୁବ୍ରଜାମି ଅହଂ ନିତ୍ୟଂ ପୂୟେୟେତି ଅଙ୍ଘ୍ରିରେଣୁଭିଃ ॥ ୧୬ ॥
ନିଷ୍କିଞ୍ଚନା ମୟି ଅନୁରକ୍ତଚେତସଃ
ଶାନ୍ତାଃ ମହାନ୍ତଃ ଅଖିଲଜୀବବତ୍ସଲାଃ ।
କାମୈଃ ଅନାଲବ୍ଧଧିୟଃ ଜୁଷନ୍ତି ଯତ୍
ତତ୍ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟଂ ନ ବିଦୁଃ ସୁଖଂ ମମ ॥ ୧୭ ॥
ବାଧ୍ୟମାନଃ ଅପି ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ବିଷୟୈଃ ଅଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ପ୍ରାୟଃ ପ୍ରଗଲ୍ଭୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ବିଷୟୈଃ ନ ଅଭିଭୂୟତେ ॥ ୧୮ ॥
ଯଥା ଅଗ୍ନିଃ ସୁସମୃଦ୍ଧ ଅର୍ଚିଃ କରୋତି ଏଧାଂସି ଭସ୍ମସାତ୍ ।
ତଥା ମଦ୍ୱିଷୟା ଭକ୍ତିଃ ଉଦ୍ଧବ ଏନାଂସି କୃତ୍ସ୍ନଶଃ ॥ ୧୯ ॥
ନ ସାଧୟତି ମାଂ ଯୋଗଃ ନ ସାଙ୍ଖ୍ୟଂ ଧର୍ମଃ ଉଦ୍ଧବ ।
ନ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟଃ ତପଃ ତ୍ୟାଗଃ ଯଥା ଭକ୍ତିଃ ମମ ଊର୍ଜିତା ॥ ୨୦ ॥
ଭକ୍ତ୍ୟା ଅହମ୍ ଏକୟା ଗ୍ରାହ୍ୟଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଆତ୍ମା ପ୍ରିୟଃ ସତାମ୍ ।
ଭକ୍ତିଃ ପୁନାତି ମନ୍ନିଷ୍ଠା ଶ୍ୱପାକାନ୍ ଅପି ସଂଭବାତ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଧର୍ମଃ ସତ୍ୟଦୟା ଉପେତଃ ବିଦ୍ୟା ବା ତପସାନ୍ୱିତା ।
ମଦ୍ଭ୍କ୍ତ୍ୟାପେତମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ନ ସମ୍ୟକ୍ ପ୍ରପୁନାତି ହି ॥ ୨୨ ॥
କଥଂ ବିନା ରୋମହର୍ଷଂ ଦ୍ରବତା ଚେତସା ବିନା ।
ବିନାନନ୍ଦ ଅଶ୍ରୁକଲୟା ଶୁଧ୍ୟେତ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ବିନାଶୟଃ ॥ ୨୩ ॥
ବାକ୍ ଗଦ୍ଗଦା ଦ୍ରବତେ ଯସ୍ୟ ଚିତ୍ତମ୍
ରୁଦତି ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ହସତି କ୍ୱଚିତ୍ ଚ ।
ବିଲଜ୍ଜଃ ଉଦ୍ଗାୟତି ନୃତ୍ୟତେ ଚ
ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୁକ୍ତଃ ଭୁବନଂ ପୁନାତି ॥ ୨୪ ॥
ଯଥା ଅଗ୍ନିନା ହେମ ମଲଂ ଜହାତି
ଧ୍ମାତଂ ପୁନଃ ସ୍ୱଂ ଭଜତେ ଚ ରୂପମ୍ ।
ଆତ୍ମା ଚ କର୍ମାନୁଶୟଂ ବିଧୂୟ
ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ଭଜତି ଅଥଃ ମାମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଯଥା ଯଥା ଆତ୍ମା ପରିମୃଜ୍ୟତେ ଅସୌ
ମତ୍ପୁଣ୍ୟଗାଥାଶ୍ରବଣ ଅଭିଧାନୈଃ ।
ତଥା ତଥା ପଶ୍ୟତି ବସ୍ତୁ ସୂକ୍ଷ୍ମମ୍
ଚକ୍ଷୁଃ ଯଥା ଏବ ଅଞ୍ଜନସମ୍ପ୍ରୟୁକ୍ତମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ବିଷୟାନ୍ ଧ୍ୟାୟତଃ ଚିତ୍ତଂ ବିଷୟେଷୁ ବିଷଜ୍ଜତେ ।
ମାମ୍ ଅନୁସ୍ମରତଃ ଚିତ୍ତଂ ମୟି ଏବ ପ୍ରବିଲୀୟତେ ॥ ୨୭ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଅସତ୍ ଅଭିଧ୍ୟାନଂ ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନମନୋରଥମ୍ ।
ହିତ୍ୱା ମୟି ସମାଧତ୍ସ୍ୱ ମନଃ ମଦ୍ଭାବଭାବିତମ୍ ॥ ୨୮ ॥
ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ସ୍ତ୍ରୀସଙ୍ଗିନାଂ ସଙ୍ଗଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଦୂରତଃ ଆତ୍ମବାନ୍ ।
କ୍ଷେମେ ବିବିକ୍ତଃ ଆସୀନଃ ଚିନ୍ତୟେତ୍ ମାମ୍ ଅତନ୍ଦ୍ରିତଃ ॥ ୨୯ ॥
ନ ତଥା ଅସ୍ୟ ଭବେତ୍ କ୍ଲେଶଃ ବନ୍ଧଃ ଚ ଅନ୍ୟପ୍ରସଙ୍ଗତଃ ।
ଯୋଷିତ୍ ସଙ୍ଗାତ୍ ଯଥା ପୁଂସଃ ଯଥା ତତ୍ ସଙ୍ଗିସଙ୍ଗତଃ ॥ ୩୦ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଯଥା ତ୍ୱାମ୍ ଅରବିନ୍ଦାକ୍ଷ ଯାଦୃଶଂ ବା ଯଦାତ୍ମକମ୍ ।
ଧ୍ୟାୟେତ୍ ମୁମୁକ୍ଷୁଃ ଏତତ୍ ମେ ଧ୍ୟାନଂ ମେ ବକ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୩୧ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ସମଃ ଆସନଃ ଆସୀନଃ ସମକାୟଃ ଯଥାସୁଖମ୍ ।
ହସ୍ତୌ ଉତ୍ସଙ୍ଗଃ ଆଧାୟ ସ୍ୱନାସାଗ୍ରକୃତ ଈକ୍ଷଣଃ । ୩୨ ॥
ପ୍ରାଣସ୍ୟ ଶୋଧୟେତ୍ ମାର୍ଗଂ ପୂରକୁମ୍ଭକରେଚକୈଃ ।
ବିପର୍ୟଯେଣ ଅପି ଶନୈଃ ଅଭ୍ୟସେତ୍ ନିର୍ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ॥ ୩୩ ॥
ହୃଦି ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନମ୍ ଓଙ୍କାରଂ ଘଣ୍ଟାନାଦଂ ବିସୋର୍ଣବତ୍ ।
ପ୍ରାଣେନ ଉଦୀର୍ୟ ତତ୍ର ଅଥ ପୁନଃ ସଂବେଶୟେତ୍ ସ୍ୱରମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଏବଂ ପ୍ରଣବସଂୟୁକ୍ତଂ ପ୍ରାଣମ୍ ଏବ ସମଭ୍ୟସେତ୍ ।
ଦଶକୃତ୍ୱଃ ତ୍ରିଷବଣଂ ମାସାତ୍ ଅର୍ୱାକ୍ ଜିତ ଅନିଲଃ ॥୩୫ ॥
ହୃତ୍ପୁଣ୍ଡରୀକମ୍ ଅନ୍ତସ୍ଥମ୍ ଊର୍ଧ୍ୱନାଲମ୍ ଅଧୋମୁଖମ୍ ।
ଧ୍ୟାତ୍ୱା ଊର୍ଧ୍ୱମୁଖମ୍ ଉନ୍ନିଦ୍ରମ୍ ଅଷ୍ଟପତ୍ରଂ ସକର୍ଣିକମ୍ ॥ ୩୬ ॥
କର୍ଣିକାୟାଂ ନ୍ୟସେତ୍ ସୂର୍ୟସୋମାଗ୍ନୀନ୍ ଉତ୍ତରୋତ୍ତରମ୍ ।
ବହ୍ନିମଧ୍ୟେ ସ୍ମରେତ୍ ରୂପଂ ମମ ଏତତ୍ ଧ୍ୟାନମଙ୍ଗଲମ୍ ॥ ୩୭ ॥
ସମଂ ପ୍ରଶାନ୍ତଂ ସୁମୁଖଂ ଦୀର୍ଘଚାରୁଚତୁର୍ଭୁଜମ୍ ।
ସୁଚାରୁସୁନ୍ଦରଗ୍ରୀବଂ ସୁକପୋଲଂ ଶୁଚିସ୍ମିତମ୍ ॥ ୩୮ ॥
ସମାନ କର୍ଣ ବିନ୍ୟସ୍ତ ସ୍ଫୁରନ୍ ମକର କୁଣ୍ଡଲମ୍ ।
ହେମ ଅମ୍ବରଂ ଘନଶ୍ୟାମଂ ଶ୍ରୀବତ୍ସ ଶ୍ରୀନିକେତନମ୍ ॥ ୩୯ ॥
ଶଙ୍ଖ ଚକ୍ର ଗଦା ପଦ୍ମ ବନମାଲା ବିଭୂଷିତମ୍ ।
ନୂପୁରୈଃ ବିଲସତ୍ ପାଦଂ କୌସ୍ତୁଭ ପ୍ରଭୟା ଯୁତମ୍ ॥ ୪୦ ॥
ଦ୍ୟୁମତ୍ କିରୀଟ କଟକ କଟିସୂତ୍ର ଅଙ୍ଗଦ ଅୟୁତମ୍ ।
ସର୍ୱାଙ୍ଗ ସୁନ୍ଦରଂ ହୃଦ୍ୟଂ ପ୍ରସାଦ ସୁମୁଖ ଈକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୪୧ ॥
ସୁକୁମାରମ୍ ଅଭିଧ୍ୟାୟେତ୍ ସର୍ୱାଙ୍ଗେଷୁ ମନଃ ଦଧତ୍ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେଭ୍ୟଃ ମନସା ଆକୃଷ୍ୟ ତତ୍ ମନଃ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ସାରଥିନା ଧୀରଃ ପ୍ରଣୟେତ୍ ମୟି ସର୍ୱତଃ ॥ ୪୨ ॥
ତତ୍ ସର୍ୱ ବ୍ୟାପକଂ ଚିତ୍ତମ୍ ଆକୃଷ୍ୟ ଏକତ୍ର ଧାରୟେତ୍ ।
ନ ଅନ୍ୟାନି ଚିନ୍ତୟେତ୍ ଭୂୟଃ ସୁସ୍ମିତଂ ଭାବୟେତ୍ ମୁଖମ୍ ॥ ୪୩ ॥
ତତ୍ର ଲବ୍ଧପଦଂ ଚିତ୍ତମ୍ ଆକୃଷ୍ୟ ବ୍ୟୋମ୍ନି ଧାରୟେତ୍ ।
ତତ୍ ଚ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ମଦାରୋହଃ ନ କିଞ୍ଚିତ୍ ଅପି ଚିନ୍ତୟେତ୍ ॥ ୪୪ ॥
ଏବଂ ସମାହିତମତିଃ ମାମ୍ ଏବ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନି ।
ବିଚଷ୍ଟେ ମୟି ସର୍ୱାତ୍ମତ୍ ଜ୍ୟୋତିଃ ଜ୍ୟୋତିଷି ସଂୟୁତମ୍ ॥ ୪୫ ॥
ଧ୍ୟାନେନ ଇତ୍ଥଂ ସୁତୀବ୍ରେଣ ଯୁଞ୍ଜତଃ ଯୋଗିନଃ ମନଃ ।
ସଂୟାସ୍ୟତି ଆଶୁ ନିର୍ୱାଣଂ ଦ୍ରବ୍ୟ ଜ୍ଞାନ କ୍ରିୟା ଭ୍ରମଃ ॥ ୪୬ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଭକ୍ତିରହସ୍ୟାବଧାରଣୟୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୪ ॥
ଅଥ ପଞ୍ଚଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ ଯୁକ୍ତସ୍ୟ ଜିତଶ୍ୱାସସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ
ମୟି ଧାରୟତଃ ଚେତଃ ଉପତିଷ୍ଠନ୍ତି ସିଦ୍ଧୟଃ ॥ ୧ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
କୟା ଧାରଣୟା କାସ୍ୱିତ୍ କଥଂସ୍ୱିତ୍ ସିଦ୍ଧିଃ ଅଚ୍ୟୁତ ।
କତି ବା ସିଦ୍ଧୟଃ ବ୍ରୂହି ଯୋଗିନାଂ ସିଦ୍ଧିଦଃ ଭବାନ୍ ॥ ୨ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ସିଦ୍ଧୟଃ ଅଷ୍ଟାଦଶ ପ୍ରୋକ୍ତା ଧାରଣାୟୋଗପାରଗୈଃ ।
ତାସାମ୍ ଅଷ୍ଟୌ ମତ୍ ପ୍ରଧାନାଃ ଦଶଃ ଏବ ଗୁଣହେତବଃ ॥ ୩ ॥
ଅଣିମା ମହିମା ମୂର୍ତେଃ ଲଘିମା ପ୍ରାପ୍ତିଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ।
ପ୍ରାକାମ୍ୟଂ ଶ୍ରୁତଦୃଷ୍ଟେଷୁ ଶକ୍ତିପ୍ରେରଣମ୍ ଈଶିତା ॥ ୪ ॥
ଗୁଣେଷୁ ଅସଙ୍ଗଃ ବଶିତା ଯତ୍ କାମଃ ତତ୍ ଅବସ୍ୟତି ।
ଏତାଃ ମେ ସିଦ୍ଧୟଃ ସୌମ୍ୟ ଅଷ୍ଟୌ ଉତ୍ପତ୍ତିକାଃ ମତାଃ ॥ ୫ ॥
ଅନୂର୍ମିମତ୍ତ୍ୱଂ ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ଦୂରଶ୍ରବଣଦର୍ଶନମ୍ ।
ମନୋଜବଃ କାମରୂପଂ ପରକାୟପ୍ରବେଶନମ୍ ॥ ୬ ॥
ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦମୃତ୍ୟୁଃ ଦେବାନାଂ ସହକ୍ରୀଡାନୁଦର୍ଶନମ୍ ।
ଯଥାସଙ୍କଲ୍ପସଂସିଦ୍ଧିଃ ଆଜ୍ଞାପ୍ରତିହତା ଗତିଃ ॥ ୭ ॥
ତ୍ରିକାଲଜ୍ଞତ୍ୱମ୍ ଅଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱଂ ପରଚିତ୍ତାଦି ଅଭିଜ୍ଞତା ।
ଅଗ୍ନି ଅର୍କ ଅମ୍ବୁ ବିଷ ଆଦୀନାଂ ପ୍ରତିଷ୍ଟମ୍ଭଃ ଅପରାଜୟଃ ॥ ୮ ॥
ଏତାଃ ଚ ଉଦ୍ଦେଶତଃ ପ୍ରୋକ୍ତା ଯୋଗଧାରଣସିଦ୍ଧୟଃ ।
ଯୟା ଧାରଣୟା ଯା ସ୍ୟାତ୍ ଯଥା ବା ସ୍ୟାତ୍ ନିବୋଧ ମେ ॥ ୯ ॥
ଭୂତସୂକ୍ଷ୍ମ ଆତ୍ମନି ମୟି ତନ୍ମାତ୍ରଂ ଧାରୟେତ୍ ମନଃ ।
ଅଣିମାନମ୍ ଅବାପ୍ନୋତି ତନ୍ମାତ୍ର ଉପାସକଃ ମମ ॥ ୧୦ ॥
ମହତି ଆତ୍ମନ୍ ମୟି ପରେ ଯଥାସଂସ୍ଥଂ ମନଃ ଦଧତ୍ ।
ମହିମାନମ୍ ଅବାପ୍ନୋତି ଭୂତାନାଂ ଚ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ॥ ୧୧ ॥
ପରମାଣୁମୟେ ଚିତ୍ତଂ ଭୂତାନାଂ ମୟି ରଞ୍ଜୟନ୍ ।
କାଲସୂକ୍ଷ୍ମାତ୍ମତାଂ ଯୋଗୀ ଲଘିମାନମ୍ ଅବାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥ ୧୨ ॥
ଧାରୟନ୍ ମୟି ଅହଂତତ୍ତ୍ୱେ ମନଃ ବୈକାରିକେ ଅଖିଲମ୍ ।
ସର୍ୱେନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ଆତ୍ମତ୍ୱଂ ପ୍ରାପ୍ତିଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ମନ୍ମନାଃ ॥ ୧୩ ॥
ମହତି ଆତ୍ମନି ଯଃ ସୂତ୍ରେ ଧାରୟେତ୍ ମୟି ମାନସମ୍ ।
ପ୍ରାକାମ୍ୟଂ ପାରମେଷ୍ଠ୍ୟଂ ମେ ବିନ୍ଦତେ ଅବ୍ୟକ୍ତଜନ୍ମନଃ ॥ ୧୪ ॥
ବିଷ୍ଣୌ ତ୍ର୍ୟଧି ଈଶ୍ୱରେ ଚିତ୍ତଂ ଧାରୟେତ୍ କାଲବିଗ୍ରହେ ।
ସଃ ଈଶିତ୍ୱମ୍ ଅବାପ୍ନୋତି କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଚୋଦନାମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ନାରାୟଣେ ତୁରୀୟାଖ୍ୟେ ଭଗବତ୍ ଶବ୍ଦଶବ୍ଦିତେ ।
ମନଃ ମୟି ଆଦଧତ୍ ଯୋଗୀ ମତ୍ ଧର୍ମାଃ ବହିତାମ୍ ଇୟାତ୍ ॥ ୧୬ ॥
ନିର୍ଗୁଣେ ବ୍ରହ୍ମଣି ମୟି ଧାରୟନ୍ ବିଶଦଂ ମନଃ ।
ପରମାନନ୍ଦମ୍ ଆପ୍ନୋତି ଯତ୍ର କାମଃ ଅବସୀୟତେ ॥ ୧୭ ॥
ଶ୍ୱେତଦୀପପତୌ ଚିତ୍ତଂ ଶୁଦ୍ଧେ ଧର୍ମମୟେ ମୟି ।
ଧାରୟନ୍ ଶ୍ୱେତତାଂ ଯାତି ଷଡୂର୍ମିରହିତଃ ନରଃ ॥ ୧୮ ॥
ମୟି ଆକାଶ ଆତ୍ମନି ପ୍ରାଣେ ମନସା ଘୋଷମ୍ ଉଦ୍ୱହନ୍ ।
ତତ୍ର ଉପଲବ୍ଧା ଭୂତାନାଂ ହଂସଃ ବାଚଃ ଶ୍ରୁଣୋତି ଅସୌ ॥ ୧୯ ॥
ଚକ୍ଷୁଃ ତ୍ୱଷ୍ଟରି ସଂୟୋଜ୍ୟ ତ୍ୱଷ୍ଟାରମ୍ ଅପି ଚକ୍ଷୁଷି ।
ମାଂ ତତ୍ର ମନସା ଧ୍ୟାୟନ୍ ବିଶ୍ୱଂ ପଶ୍ୟତି ସୂକ୍ଷ୍ମଦୃକ୍ ॥ ୨୦ ॥
ମନଃ ମୟି ସୁସଂୟୋଜ୍ୟ ଦେହଂ ତଦନୁ ବାୟୁନା ।
ମଦ୍ଧାରଣ ଅନୁଭାବେନ ତତ୍ର ଆତ୍ମା ଯତ୍ର ବୈ ମନଃ ॥ ୨୧ ॥
ଯଦା ମନଃ ଉପାଦାୟ ଯତ୍ ଯତ୍ ରୂପଂ ବୁଭୂଷତି ।
ତତ୍ ତତ୍ ଭବେତ୍ ମନୋରୂପଂ ମଦ୍ୟୋଗବଲମ୍ ଆଶ୍ରୟଃ ॥ ୨୨ ॥
ପରକାୟଂ ବିଶନ୍ ସିଦ୍ଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ତତ୍ର ଭାବୟେତ୍ ।
ପିଣ୍ଡଂ ହିତ୍ୱା ବିଶେତ୍ ପ୍ରାଣଃ ବାୟୁଭୂତଃ ଷଡଙ୍ଘ୍ରିବତ୍ ॥ ୨୩ ॥
ପାର୍ଷ୍ଣ୍ୟା ଆପୀଡ୍ୟ ଗୁଦଂ ପ୍ରାଣଂ ହୃତ୍ ଉରଃ କଣ୍ଠ ମୂର୍ଧସୁ ।
ଆରୋପ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମରନ୍ଧ୍ରେଣ ବ୍ରହ୍ମ ନୀତ୍ୱା ଉତ୍ସୃଜେତ୍ ତନୁମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ବିହରିଷ୍ୟନ୍ ସୁରାକ୍ରୀଡେ ମତ୍ସ୍ଥଂ ସତ୍ତ୍ୱଂ ବିଭାବୟେତ୍ ।
ବିମାନେନ ଉପତିଷ୍ଠନ୍ତି ସତ୍ତ୍ୱବୃତ୍ତୀଃ ସୁରସ୍ତ୍ରିୟଃ ॥ ୨୫ ॥
ଯଥା ସଙ୍କଲ୍ପୟେତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଯଦା ବା ମତ୍ପରଃ ପୁମାନ୍ ।
ମୟି ସତ୍ୟେ ମନଃ ଯୁଞ୍ଜନ୍ ତଥା ତତ୍ ସମୁପାଶ୍ନୁତେ ॥ ୨୬ ॥
ଯଃ ବୈ ମଦ୍ଭାବମ୍ ଆପନ୍ନଃ ଈଶିତୁଃ ବଶିତୁଃ ପୁମାନ୍ ।
କୁତଶ୍ଚିତ୍ ନ ବିହନ୍ୟେତ ତସ୍ୟ ଚ ଆଜ୍ଞା ଯଥା ମମ ॥ ୨୭ ॥
ମଦ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତ୍ୱସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ଧାରଣାବିଦଃ ।
ତସ୍ୟ ତ୍ରୈକାଲିକୀ ବୁଦ୍ଧିଃ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁ ଉପବୃଂହିତା ॥ ୨୮ ॥
ଅଗ୍ନି ଆଦିଭିଃ ନ ହନ୍ୟେତ ମୁନେଃ ଯୋଗମ୍ ଅୟଂ ବପୁଃ ।
ମଦ୍ୟୋଗଶ୍ରାନ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ ଯାଦସାମ୍ ଉଦକଂ ଯଥା ॥ ୨୯ ॥
ମଦ୍ୱିଭୂତିଃ ଅଭିଧ୍ୟାୟନ୍ ଶ୍ରୀବତ୍ସ ଅସ୍ତ୍ରବିଭୂଷିତାଃ ।
ଧ୍ୱଜାତପତ୍ରବ୍ୟଜନୈଃ ସଃ ଭବେତ୍ ଅପରାଜିତଃ ॥ ୩୦ ॥
ଉପାସକସ୍ୟ ମାମ୍ ଏବଂ ଯୋଗଧାରଣୟା ମୁନେଃ ।
ସିଦ୍ଧୟଃ ପୂର୍ୱକଥିତାଃ ଉପତିଷ୍ଠନ୍ତି ଅଶେଷତଃ ॥ ୩୧ ॥
ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ ଦାନ୍ତସ୍ୟ ଜିତଶ୍ୱାସ ଆତ୍ମନଃ ମୁନେଃ ।
ମଦ୍ଧାରଣାଂ ଧାରୟତଃ କା ସା ସିଦ୍ଧିଃ ସୁଦୁର୍ଲଭା ॥ ୩୨ ॥
ଅନ୍ତରାୟାନ୍ ବଦନ୍ତି ଏତାଃ ଯୁଞ୍ଜତଃ ଯୋଗମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ମୟା ସମ୍ପଦ୍ୟମାନସ୍ୟ କାଲକ୍ଷେପଣହେତବଃ ॥ ୩୩ ॥
ଜନ୍ମ ଓଷଧି ତପୋ ମନ୍ତ୍ରୈଃ ଯାବତୀଃ ଇହ ସିଦ୍ଧୟଃ ।
ଯୋଗେନ ଆପ୍ନୋତି ତାଃ ସର୍ୱାଃ ନ ଅନ୍ୟୈଃ ଯୋଗଗତିଂ ବ୍ରଜେତ୍ ॥ ୩୪ ॥
ସର୍ୱାସାମ୍ ଅପି ସିଦ୍ଧୀନାଂ ହେତୁଃ ପତିଃ ଅହଂ ପ୍ରଭୁଃ ।
ଅହଂ ଯୋଗସ୍ୟ ସାଙ୍ଖ୍ୟସ୍ୟ ଧର୍ମସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମବାଦିନାମ୍ ॥ ୩୫ ॥
ଅହମ୍ ଆତ୍ମା ଅନ୍ତରଃ ବାହ୍ୟଃ ଅନାବୃତଃ ସର୍ୱଦେହିନାମ୍ ।
ଯଥା ଭୂତାନି ଭୂତେଷୁ ବହିଃ ଅନ୍ତଃ ସ୍ୱୟଂ ତଥା ॥ ୩୬ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ସିଦ୍ଧନିରୂପଣୟୋଗୋ ନାମ ପଞ୍ଚଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୫ ॥
ଅଥ ଷୋଡଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ତ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରମଂ ସାକ୍ଷାତ୍ ଅନାଦି ଅନନ୍ତମ୍ ଅପାବୃତମ୍ ।
ସର୍ୱେଷାମ୍ ଅପି ଭାବାନାଂ ତ୍ରାଣସ୍ଥିତି ଅପ୍ୟଯ ଉଦ୍ଭବଃ ॥ ୧ ॥
ଉଚ୍ଚାବଚେଷୁ ଭୂତେଷୁ ଦୁର୍ଜ୍ଞେୟମ୍ ଅକୃତ ଆତ୍ମଭିଃ ।
ଉପାସତେ ତ୍ୱାଂ ଭଗବନ୍ ଯାଥାତଥ୍ୟେନ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ॥ ୨ ॥
ଯେଷୁ ଯେଷୁ ଚ ଭାବେଷୁ ଭକ୍ତ୍ୟା ତ୍ୱାଂ ପରମର୍ଷୟଃ ।
ଉପାସୀନାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ସଂସିଦ୍ଧିଂ ତତ୍ ବଦସ୍ୱ ମେ ॥ ୩ ॥
ଗୂଢଃ ଚରସି ଭୂତାତ୍ମା ଭୂତାନାଂ ଭୂତଭାବନ ।
ନ ତ୍ୱାଂ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଭୂତାନି ପଶ୍ୟନ୍ତଂ ମୋହିତାନି ତେ ॥ ୪ ॥
ଯାଃ କାଃ ଚ ଭୂମୌ ଦିବି ବୈ ରସାୟାମ୍
ବିଭୂତୟଃ ଦିକ୍ଷୁ ମହାବିଭୂତେ ।
ତାଃ ମହ୍ୟମ୍ ଆଖ୍ୟାହି ଅନୁଭାବିତାଃ ତେ
ନମାମି ତେ ତୀର୍ଥ ପଦ ଅଙ୍ଘ୍ରିପଦ୍ମମ୍ ॥ ୫ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଏବମ୍ ଏତତ୍ ଅହଂ ପୃଷ୍ଟଃ ପ୍ରଶ୍ନଂ ପ୍ରଶ୍ନବିଦାଂ ବର ।
ଯୁୟୁତ୍ସୁନା ବିନଶନେ ସପତ୍ନୈଃ ଅର୍ଜୁନେନ ବୈ ॥ ୬ ॥
ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଜ୍ଞାତିବଧଂ ଗର୍ହ୍ୟମ୍ ଅଧର୍ମଂ ରାଜ୍ୟହେତୁକମ୍ ।
ତତଃ ନିବୃତ୍ତଃ ହନ୍ତା ଅହଂ ହତଃ ଅୟମ୍ ଇତି ଲୌକିକଃ ॥ ୭ ॥
ସଃ ତଦା ପୁରୁଷବ୍ୟାଘ୍ରଃ ଯୁକ୍ତ୍ୟା ମେ ପ୍ରତିବୋଧିତଃ ।
ଅଭ୍ୟଭାଷତ ମାମ୍ ଏବଂ ଯଥା ତ୍ୱଂ ରଣମୂର୍ଧନି ॥ ୮ ॥
ଅହମ୍ ଆତ୍ମା ଉଦ୍ଧବ ଆମୀଷାଂ ଭୂତାନାଂ ସୁହୃତ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ।
ଅହଂ ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ତେଷାଂ ସ୍ଥିତି ଉଦ୍ଭବ ଅପ୍ୟଯଃ ॥ ୯ ॥
ଅହଂ ଗତିଃ ଗତିମତାଂ କାଲଃ କଲୟତାମ୍ ଅହମ୍ ।
ଗୁଣାନାଂ ଚ ଅପି ଅହଂ ସାମ୍ୟଂ ଗୁଣିନ୍ୟା ଉତ୍ପତ୍ତିକଃ ଗୁଣଃ ॥ ୧୦ ॥
ଗୁଣିନାମ୍ ଅପି ଅହଂ ସୂତ୍ରଂ ମହତାଂ ଚ ମହାନ୍ ଅହମ୍ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମାଣାମ୍ ଅପି ଅହଂ ଜୀବଃ ଦୁର୍ଜୟାନାମ୍ ଅହଂ ମନଃ ॥ ୧୧ ॥
ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭଃ ବେଦାନାଂ ମନ୍ତ୍ରାଣାଂ ପ୍ରଣବଃ ତ୍ରିବୃତ୍ ।
ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ ଅକାରଃ ଅସ୍ମି ପଦାନି ଛନ୍ଦସାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରଃ ଅହଂ ସର୍ୱଦେବାନାଂ ବସୂନାମସ୍ମି ହବ୍ୟବାଟ୍ ।
ଆଦିତ୍ୟାନାମ୍ ଅହଂ ବିଷ୍ଣୂ ରୁଦ୍ରାଣାଂ ନୀଲଲୋହିତଃ ॥ ୧୩ ॥
ବ୍ରହ୍ମର୍ଷୀଣାଂ ଭୃଗୁଃ ଅହଂ ରାଜର୍ଷୀଣାମ୍ ଅହଂ ମନୁଃ ।
ଦେବର୍ଷିଣାଂ ନାରଦଃ ଅହଂ ହବିର୍ଧାନି ଅସ୍ମି ଧେନୁଷୁ ॥ ୧୪ ॥
ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରାଣାଂ କପିଲଃ ସୁପର୍ଣଃ ଅହଂ ପତତ୍ରିଣାମ୍ ।
ପ୍ରଜାପତୀନାଂ ଦକ୍ଷଃ ଅହଂ ପିତୄଣାମ୍ ଅହମ୍ ଅର୍ୟମା ॥ ୧୫ ॥
ମାଂ ବିଦ୍ଧି ଉଦ୍ଧବ ଦୈତ୍ୟାନାଂ ପ୍ରହ୍ଲାଦମ୍ ଅସୁରେଶ୍ୱରମ୍ ।
ସୋମଂ ନକ୍ଷତ୍ର ଓଷଧୀନାଂ ଧନେଶଂ ଯକ୍ଷରକ୍ଷସାମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ଐରାବତଂ ଗଜେନ୍ଦ୍ରାଣାଂ ଯାଦସାଂ ବରୁଣଂ ପ୍ରଭୁମ୍ ।
ତପତାଂ ଦ୍ୟୁମତାଂ ସୂର୍ୟଂ ମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ଚ ଭୂପତିମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରବାଃ ତୁରଙ୍ଗାଣାଂ ଧାତୂନାମ୍ ଅସ୍ମି କାଞ୍ଚନମ୍ ।
ଯମଃ ସଂୟମତାଂ ଚ ଅହଂ ସର୍ପାଣାମ୍ ଅସ୍ମି ବାସୁକିଃ ॥ ୧୮ ॥
ନାଗେନ୍ଦ୍ରାଣାଂ ଅନନ୍ତଃ ଅହଂ ମୃଗେନ୍ଦ୍ରଃ ଶୃଙ୍ଗିଦଂଷ୍ଟ୍ରିଣାମ୍ ।
ଆଶ୍ରମାଣାମ୍ ଅହଂ ତୁର୍ୟଃ ବର୍ଣାନାଂ ପ୍ରଥମଃ ଅନଘ ॥ ୧୯ ॥
ତୀର୍ଥାନାଂ ସ୍ରୋତସାଂ ଗଙ୍ଗା ସମୁଦ୍ରଃ ସରସାମ୍ ଅହମ୍ ।
ଆୟୁଧାନାଂ ଧନୁଃ ଅହଂ ତ୍ରିପୁରଘ୍ନଃ ଧନୁଷ୍ମତାମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଧିଷ୍ଣ୍ୟାନାମ୍ ଅସ୍ମି ଅହଂ ମେରୁଃ ଗହନାନାଂ ହିମାଲୟଃ ।
ବନସ୍ପତୀନାମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍ଥଃ ଓଷଧୀନାମ୍ ଅହଂ ଯବଃ ॥ ୨୧ ॥
ପୁରୋଧସାଂ ବସିଷ୍ଠଃ ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମିଷ୍ଠାନାଂ ବୃହସ୍ପତିଃ ।
ସ୍କନ୍ଦଃ ଅହଂ ସର୍ୱସେନାନ୍ୟାମ୍ ଅଗ୍ରଣ୍ୟାଂ ଭଗବାନ୍ ଅଜଃ ॥ ୨୨ ॥
ଯଜ୍ଞାନାଂ ବ୍ରହ୍ମୟଜ୍ଞଃ ଅହଂ ବ୍ରତାନାମ୍ ଅବିହିଂସନମ୍ ।
ବାୟୁ ଅଗ୍ନି ଅର୍କ ଅମ୍ବୁ ବାକ୍ ଆତ୍ମା ଶୁଚୀନାମ୍ ଅପି ଅହଂ ଶୁଚିଃ ॥ ୨୩ ॥
ଯୋଗାନାମ୍ ଆତ୍ମସଂରୋଧଃ ମନ୍ତ୍ରଃ ଅସ୍ମି ବିଜିଗୀଷତାମ୍ ।
ଆନ୍ୱୀକ୍ଷିକୀ କୌଶଲାନାଂ ବିକଲ୍ପଃ ଖ୍ୟାତିବାଦିନାମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ତୁ ଶତରୂପା ଅହଂ ପୁଂସାଂ ସ୍ୱାୟଂଭୁବଃ ମନୁଃ ।
ନାରାୟଣଃ ମୁନୀନାଂ ଚ କୁମାରଃ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଣାମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଧର୍ମାଣାମ୍ ଅସ୍ମି ସଂନ୍ୟାସଃ କ୍ଷେମାଣାମ୍ ଅବହିଃ ମତିଃ ।
ଗୁହ୍ୟାନାଂ ସୂନୃତଂ ମୌନଂ ମିଥୁନାନାମ୍ ଅଜଃ ତୁ ଅହମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ସଂବତ୍ସରଃ ଅସ୍ମି ଅନିମିଷାମ୍ ଋତୂନାଂ ମଧୁମାଧବୌ ।
ମାସାନାଂ ମାର୍ଗଶୀର୍ଷଃ ଅହଂ ନକ୍ଷତ୍ରାଣାଂ ତଥା ଅଭିଜିତ୍
॥ ୨୭ ॥
ଅହଂ ଯୁଗାନାଂ ଚ କୃତଂ ଧୀରାଣାଂ ଦେବଲଃ ଅସିତଃ ।
ଦ୍ୱୈପାୟନଃ ଅସ୍ମି ବ୍ୟାସାନାଂ କବୀନାଂ କାବ୍ୟଃ ଆତ୍ମବାନ୍ ॥ ୨୮ ॥
ବାସୁଦେବଃ ଭଗବତାଂ ତ୍ୱଂ ଭାଗବତେଷୁ ଅହମ୍ ।
କିମ୍ପୁରୁଷାଣାଂ ହନୁମାନ୍ ବିଦ୍ୟାଘ୍ରାଣାଂ ସୁଦର୍ଶନଃ ॥ ୨୯ ॥
ରତ୍ନାନାଂ ପଦ୍ମରାଗଃ ଅସ୍ମି ପଦ୍ମକୋଶଃ ସୁପେଶସାମ୍ ।
କୁଶଃ ଅସ୍ମି ଦର୍ଭଜାତୀନାଂ ଗବ୍ୟମ୍ ଆଜ୍ୟଂ ହବିଷ୍ଷୁ ଅହମ୍ ॥
୩୦ ॥
ବ୍ୟବସାୟିନାମ୍ ଅହଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀଃ କିତବାନାଂ ଛଲଗ୍ରହଃ ।
ତିତିକ୍ଷା ଅସ୍ମି ତିତିକ୍ଷଣାଂ ସତ୍ତ୍ୱଂ ସତ୍ତ୍ୱବତାମ୍ ଅହମ୍ ॥ ୩୧ ॥
ଓଜଃ ସହୋବଲବତାଂ କର୍ମ ଅହଂ ବିଦ୍ଧି ସାତ୍ତ୍ୱତାମ୍ ।
ସାତ୍ତ୍ୱତାଂ ନବମୂର୍ତୀନାମ୍ ଆଦିମୂର୍ତିଃ ଅହଂ ପରା ॥ ୩୨ ॥
ବିଶ୍ୱାବସୁଃ ପୂର୍ୱଚିତ୍ତିଃ ଗନ୍ଧର୍ୱ ଅପ୍ସରସାମ୍ ଅହମ୍ ।
ଭୂଧରାଣାମ୍ ଅହଂ ସ୍ଥୈର୍ୟଂ ଗନ୍ଧମାତ୍ରମ୍ ଅହଂ ଭୁବଃ ॥ ୩୩ ॥
ଅପାଂ ରସଃ ଚ ପରମଃ ତେଜିଷ୍ଠାନାଂ ବିଭାବସୁଃ ।
ପ୍ରଭା ସୂର୍ୟ ଇନ୍ଦୁ ତାରାଣାଂ ଶବ୍ଦଃ ଅହଂ ନଭସଃ ପରଃ ॥ ୩୪ ॥
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟାନାଂ ବଲିଃ ଅହଂ ବିରାଣାମ୍ ଅହମ୍ ଅର୍ଜୁନଃ ।
ଭୂତାନାଂ ସ୍ଥିତିଃ ଉତ୍ପତ୍ତିଃ ଅହଂ ବୈ ପ୍ରତିସଙ୍କ୍ରମଃ ॥ ୩୫ ॥
ଗତି ଉକ୍ତି ଉତ୍ସର୍ଗ ଉପାଦାନମ୍ ଆନନ୍ଦ ସ୍ପର୍ଶ ଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ଆସ୍ୱାଦ ଶ୍ରୁତି ଅବଘ୍ରାଣମ୍ ଅହଂ ସର୍ୱେନ୍ଦ୍ରିୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ପୃଥିବୀ ବାୟୁଃ ଆକାଶଃ ଆପଃ ଜ୍ୟୋତିଃ ଅହଂ ମହାନ୍ ।
ବିକାରଃ ପୁରୁଷଃ ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ୱଂ ତମଃ ପରମ୍ ।
ଅହମ୍ ଏତତ୍ ପ୍ରସଙ୍ଖ୍ୟାନଂ ଜ୍ଞାନଂ ସତ୍ତ୍ୱବିନିଶ୍ଚୟଃ ॥ ୩୭ ॥
ମୟା ଈଶ୍ୱରେଣ ଜୀବେନ ଗୁଣେନ ଗୁଣିନା ବିନା ।
ସର୍ୱାତ୍ମନା ଅପି ସର୍ୱେଣ ନ ଭାବଃ ବିଦ୍ୟତେ କ୍ୱଚିତ୍ ॥ ୩୮ ॥
ସଙ୍ଖ୍ୟାନଂ ପରମାଣୂନାଂ କାଲେନ କ୍ରିୟତେ ମୟା ।
ନ ତଥା ମେ ବିଭୂତୀନାଂ ସୃଜତଃ ଅଣ୍ଡାନି କୋଟିଶଃ ॥ ୩୯ ॥
ତେଜଃ ଶ୍ରୀଃ କୀର୍ତିଃ ଐଶ୍ୱର୍ୟଂ ହ୍ରୀଃ ତ୍ୟାଗଃ ସୌଭଗଂ ଭଗଃ ।
ବୀର୍ୟଂ ତିତିକ୍ଷା ବିଜ୍ଞାନଂ ଯତ୍ର ଯତ୍ର ସ ମେ ଅଂଶକଃ ॥ ୪୦ ॥
ଏତାଃ ତେ କୀର୍ତିତାଃ ସର୍ୱାଃ ସଂକ୍ଷେପେଣ ବିଭୂତୟଃ ।
ମନୋବିକାରାଃ ଏବ ଏତେ ଯଥା ବାଚା ଅଭିଧୀୟତେ ॥ ୪୧ ॥
ବାଚଂ ଯଚ୍ଛ ମନଃ ଯଚ୍ଛ ପ୍ରାଣାନି ଯଚ୍ଛ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ଯଚ୍ଛ ନ ଭୂୟଃ କଲ୍ପସେ ଅଧ୍ୱନେ ॥ ୪୨ ॥
ଯଃ ବୈ ବାକ୍ ମନସି ସମ୍ୟକ୍ ଅସଂୟଚ୍ଛନ୍ ଧିୟା ଯତିଃ ।
ତସ୍ୟ ବ୍ରତଂ ତପଃ ଦାନଂ ସ୍ରବତ୍ୟାମଘଟାମ୍ବୁବତ୍ ॥ ୪୩ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ମନଃ ବଚଃ ପ୍ରାଣାନ୍ ନିୟଚ୍ଛେତ୍ ମତ୍ ପରାୟଣଃ ।
ମତ୍ ଭକ୍ତି ଯୁକ୍ତୟା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ତତଃ ପରିସମାପ୍ୟତେ ॥ ୪୪ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ବିଭୂତିୟୋଗୋ ନାମ ଷୋଡଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୬ ॥
ଅଥ ସପ୍ତଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଯଃ ତ୍ୱୟା ଅଭିତଃ ପୂର୍ୱଂ ଧର୍ମଃ ତ୍ୱତ୍ ଭକ୍ତିଲକ୍ଷଣଃ ।
ବର୍ଣାଶ୍ରମ ଆଚାରବତାଂ ସର୍ୱେଷାଂ ଦ୍ୱିପଦାମ୍ ଅପି ॥ ୧ ॥
ଯଥା ଅନୁଷ୍ଠୀୟମାନେନ ତ୍ୱୟି ଭକ୍ତିଃ ନୃଣାଂ ଭବେତ୍ ।
ସ୍ୱଧର୍ମେଣ ଅରବିନ୍ଦାକ୍ଷ ତତ୍ ସମାଖ୍ୟାତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୨ ॥
ପୁରା କିଲ ମହାବାହୋ ଧର୍ମଂ ପରମକଂ ପ୍ରଭୋ ।
ଯତ୍ ତେନ ହଂସରୂପେଣ ବ୍ରହ୍ମଣେ ଅଭ୍ୟାତ୍ଥ ମାଧବ ॥ ୩ ॥
ସଃ ଇଦାନୀଂ ସୁମହତା କାଲେନ ଅମିତ୍ରକର୍ଶନ ।
ନ ପ୍ରାୟଃ ଭବିତା ମର୍ତ୍ୟଲୋକେ ପ୍ରାକ୍ ଅନୁଶାସିତଃ ॥ ୪ ॥
ବକ୍ତା କର୍ତା ଅବିତା ନ ଅନ୍ୟଃ ଧର୍ମସ୍ୟ ଅଚ୍ୟୁତ ତେ ଭୁବି ।
ସଭାୟାମ୍ ଅପି ବୈରିଞ୍ଚ୍ୟାଂ ଯତ୍ର ମୂର୍ତିଧରାଃ କଲାଃ ॥ ୫ ॥
କର୍ତ୍ରା ଅବିତ୍ରା ପ୍ରବକ୍ତ୍ରା ଚ ଭବତା ମଧୁସୂଦନ ।
ତ୍ୟକ୍ତେ ମହୀତଲେ ଦେବ ବିନଷ୍ଟଂ କଃ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟତି ॥ ୬ ॥
ତତ୍ତ୍ୱଂ ନଃ ସର୍ୱଧର୍ମଜ୍ଞ ଧର୍ମଃ ତ୍ୱତ୍ ଭକ୍ତିଲକ୍ଷଣଃ ।
ଯଥା ଯସ୍ୟ ବିଧୀୟେତ ତଥା ବର୍ଣୟ ମେ ପ୍ରଭୋ ॥ ୭ ॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଇତ୍ଥଂ ସ୍ୱଭୃତ୍ୟମୁଖ୍ୟେନ ପୃଷ୍ଟଃ ସଃ ଭଗବାନ୍ ହରିଃ ।
ପ୍ରୀତଃ କ୍ଷେମାୟ ମର୍ତ୍ୟାନାଂ ଧର୍ମାନ୍ ଆହ ସନାତନାନ୍ ॥ ୮ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଧର୍ମ୍ୟଃ ଏଷ ତବ ପ୍ରଶ୍ନଃ ନୈଃଶ୍ରେୟସକରଃ ନୃଣାମ୍ ।
ବର୍ଣାଶ୍ରମ ଆଚାରବତାଂ ତମ୍ ଉଦ୍ଧବ ନିବୋଧ ମେ ॥ ୯ ॥
ଆଦୌ କୃତୟୁଗେ ବର୍ଣଃ ନୃଣାଂ ହଂସଃ ଇତି ସ୍ମୃତଃ ।
କୃତକୃତ୍ୟାଃ ପ୍ରଜାଃ ଜାତ୍ୟାଃ ତସ୍ମାତ୍ କୃତୟୁଗଂ ବିଦୁଃ ॥ ୧୦ ॥
ବେଦଃ ପ୍ରଣବଃ ଏବ ଅଗ୍ରେ ଧର୍ମଃ ଅହଂ ବୃଷରୂପଧୃକ୍ ।
ଉପାସତେ ତପୋନିଷ୍ଠାଂ ହଂସଂ ମାଂ ମୁକ୍ତକିଲ୍ବିଷାଃ ॥ ୧୧ ॥
ତ୍ରେତାମୁଖେ ମହାଭାଗ ପ୍ରାଣାତ୍ ମେ ହୃଦୟାତ୍ ତ୍ରୟୀ ।
ବିଦ୍ୟା ପ୍ରାଦୁଃ ଅଭୂତ୍ ତସ୍ୟାଃ ଅହମ୍ ଆସଂ ତ୍ରିବୃନ୍ମଖଃ ॥ ୧୨ ॥
ବିପ୍ର କ୍ଷତ୍ରିୟ ବିଟ୍ ଶୂଦ୍ରାଃ ମୁଖ ବାହୁ ଉରୁ ପାଦଜାଃ ।
ବୈରାଜାତ୍ ପୁରୁଷାତ୍ ଜାତାଃ ଯଃ ଆତ୍ମାଚାରଲକ୍ଷଣାଃ ॥ ୧୩ ॥
ଗୃହାଶ୍ରମଃ ଜଘନତଃ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ହୃଦଃ ମମ ।
ବକ୍ଷଃସ୍ଥାନାତ୍ ବନେ ବାସଃ ନ୍ୟାସଃ ଶୀର୍ଷଣି ସଂସ୍ଥିତଃ ॥ ୧୪ ॥
ବର୍ଣାନାମ୍ ଆଶ୍ରମାଣାଂ ଚ ଜନ୍ମଭୂମି ଅନୁସାରିଣୀଃ ।
ଆସନ୍ ପ୍ରକୃତୟଃ ନୄଣାଂ ନୀଚୈଃ ନୀଚ ଉତ୍ତମ ଉତ୍ତମାଃ ॥ ୧୫ ॥
ଶମଃ ଦମଃ ତପଃ ଶୌଚଂ ସନ୍ତୋଷଃ କ୍ଷାନ୍ତିଃ ଆର୍ଜବମ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତିଃ ଚ ଦୟା ସତ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥ ୧୬ ॥
ତେଜଃ ବଲଂ ଧୃତିଃ ଶୌର୍ୟଂ ତିତିକ୍ଷା ଔଦାର୍ୟମ୍ ଉଦ୍ୟମଃ ।
ସ୍ଥୈର୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ଅତ ଐଶ୍ୱର୍ୟଂ କ୍ଷତ୍ରପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥
୧୭ ॥
ଆସ୍ତିକ୍ୟଂ ଦାନନିଷ୍ଠା ଚ ଅଦମ୍ଭଃ ବ୍ରହ୍ମସେବନମ୍ ।
ଅତୁଷ୍ଟିଃ ଅର୍ଥ ଉପଚୟୈଃ ବୈଶ୍ୟପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥ ୧୮ ॥
ଶୁଶ୍ରୂଷଣଂ ଦ୍ୱିଜଗବାଂ ଦେବାନାଂ ଚ ଅପି ଅମାୟଯା ।
ତତ୍ର ଲବ୍ଧେନ ସନ୍ତୋଷଃ ଶୂଦ୍ରପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥ ୧୯ ॥
ଅଶୌଚମ୍ ଅନୃତଂ ସ୍ତେୟଂ ନାସ୍ତିକ୍ୟଂ ଶୁଷ୍କବିଗ୍ରହଃ ।
କାମଃ କ୍ରୋଧଃ ଚ ତର୍ଷଃ ଚ ସ୍ୱଭାବଃ ଅନ୍ତେବସାୟିନାମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଅହିଂସା ସତ୍ୟମ୍ ଅସ୍ତେୟମ୍ ଅକାମକ୍ରୋଧଲୋଭତା ।
ଭୂତପ୍ରିୟହିତେହା ଚ ଧର୍ମଃ ଅୟଂ ସାର୍ୱବର୍ଣିକଃ ॥ ୨୧ ॥
ଦ୍ୱିତୀୟଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ଅନୁପୂର୍ୱ୍ୟାତ୍ ଜନ୍ମ ଉପନୟନଂ ଦ୍ୱିଜଃ ।
ବସନ୍ ଗୁରୁକୁଲେ ଦାନ୍ତଃ ବ୍ରହ୍ମ ଅଧୀୟୀତ ଚ ଆହୁତଃ ॥ ୨୨ ॥
ମେଖଲା ଅଜିନ ଦଣ୍ଡ ଅକ୍ଷ ବ୍ରହ୍ମସୂତ୍ର କମଣ୍ଡଲୂନ୍ ।
ଜଟିଲଃ ଅଧୌତଦଦ୍ୱାସଃ ଅରକ୍ତପୀଠଃ କୁଶାନ୍ ଦଧତ୍ ॥ ୨୩ ॥
ସ୍ନାନ ଭୋଜନ ହୋମେଷୁ ଜପ ଉଚ୍ଚାରେ ଚ ବାଗ୍ୟତଃ ।
ନ ଚ୍ଛିନ୍ଦ୍ୟାତ୍ ନଖ ରୋମାଣି କକ୍ଷ ଉପସ୍ଥଗତାନି ଅପି ॥ ୨୪ ॥
ରେତଃ ନ ଅବରିକେତ୍ ଜାତୁ ବ୍ରହ୍ମବ୍ରତଧରଃ ସ୍ୱୟମ୍ ।
ଅବକୀର୍ଣେ ଅବଗାହ୍ୟ ଅପ୍ସୁ ଯତାସୁଃ ତ୍ରିପଦୀଂ ଜପେତ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଅଗ୍ନି ଅର୍କ ଆଚାର୍ୟ ଗୋ ବିପ୍ର ଗୁରୁ ବୃଦ୍ଧ ସୁରାନ୍ ଶୁଚିଃ ।
ସମାହିତଃ ଉପାସୀତ ସନ୍ଧ୍ୟେ ଚ ଯତବାକ୍ ଜପନ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଆଚାର୍ୟଂ ମାଂ ବିଜାନୀୟାତ୍ ନ ଅବମନ୍ୟେତ କର୍ହିଚିତ୍ ।
ନ ମର୍ତ୍ୟବୁଦ୍ଧି ଆସୂୟେତ ସର୍ୱଦେବମୟଃ ଗୁରୁଃ ॥ ୨୭ ॥
ସାୟଂ ପ୍ରାତଃ ଉପାନୀୟ ଭୈକ୍ଷ୍ୟଂ ତସ୍ମୈ ନିବେଦୟେତ୍ ।
ଯତ୍ ଚ ଅନ୍ୟତ୍ ଅପି ଅନୁଜ୍ଞାତମ୍ ଉପୟୁଞ୍ଜୀତ ସଂୟତଃ ॥ ୨୮ ॥
ଶୁଶ୍ରୂଷମାଣଃ ଆଚାର୍ୟଂ ସଦା ଉପାସୀତ ନୀଚବତ୍ ।
ଯାନ ଶୟ୍ୟା ଆସନ ସ୍ଥାନୈଃ ନ ଅତିଦୂରେ କୃତାଞ୍ଜଲିଃ ॥ ୨୯ ॥
ଏବଂବୃତ୍ତଃ ଗୁରୁକୁଲେ ବସେତ୍ ଭୋଗବିବର୍ଜିତଃ ।
ବିଦ୍ୟା ସମାପ୍ୟତେ ଯାବତ୍ ବିଭ୍ରତ୍ ବ୍ରତମ୍ ଅଖଣ୍ଡିତମ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଯଦି ଅସୌ ଛନ୍ଦସାଂ ଲୋକମ୍ ଆରୋକ୍ଷ୍ୟନ୍ ବ୍ରହ୍ମବିଷ୍ଟପମ୍ ।
ଗୁରବେ ବିନ୍ୟସେତ୍ ଦେହଂ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟାର୍ଥଂ ବୃହତ୍ ବ୍ରତଃ ॥ ୩୧ ॥
ଅଗ୍ନୌ ଗୁରୌ ଆତ୍ମନି ଚ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ମାଂ ପରମ୍ ।
ଅପୃଥକ୍ ଧୀଃ ଉପାସୀତ ବ୍ରହ୍ମବର୍ଚସ୍ୱୀ ଅକଲ୍ମଷଃ ॥ ୩୨ ॥
ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ନିରୀକ୍ଷଣ ସ୍ପର୍ଶ ସଂଲାପ କ୍ଷ୍ୱେଲନ ଆଦିକମ୍ ।
ପ୍ରାଣିନଃ ମିଥୁନୀଭୂତାନ୍ ଅଗୃହସ୍ଥଃ ଅଗ୍ରତଃ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଶୌଚମ୍ ଆଚମନଂ ସ୍ନାନଂ ସନ୍ଧ୍ୟା ଉପାସନମ୍ ଆର୍ଜବମ୍ ।
ତୀର୍ଥସେବା ଜପଃ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ଅଭକ୍ଷ୍ୟ ଅସଂଭାଷ୍ୟ ବର୍ଜନମ୍ ॥
୩୪ ॥
ସର୍ୱ ଆଶ୍ରମ ପ୍ରୟୁକ୍ତଃ ଅୟଂ ନିୟମଃ କୁଲନନ୍ଦନ।
ମଦ୍ଭାବଃ ସର୍ବଭୂତେଷୁ ମନୋବାକ୍କାୟ ସଂୟମଃ ॥ ୩୫ ॥
ଏବଂ ବୃହତ୍ ବ୍ରତଧରଃ ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ଅଗ୍ନିଃ ଇବ ଜ୍ୱଲନ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ତୀବ୍ରତପସା ଦଗ୍ଧକର୍ମ ଆଶୟଃ ଅମଲଃ ॥ ୩୬ ॥
ଅଥ ଅନନ୍ତରମ୍ ଆବେକ୍ଷ୍ୟନ୍ ଯଥା ଜିଜ୍ଞାସିତ ଆଗମଃ ।
ଗୁରବେ ଦକ୍ଷିଣାଂ ଦତ୍ତ୍ୱା ସ୍ନାୟତ୍ ଗୁରୁ ଅନୁମୋଦିତଃ ॥ ୩୭ ॥
ଗୃହଂ ବନଂ ବା ଉପବିଶେତ୍ ପ୍ରବ୍ରଜେତ୍ ବା ଦ୍ୱିଜ ଉତ୍ତମଃ ।
ଆଶ୍ରମାତ୍ ଆଶ୍ରମଂ ଗଚ୍ଛେତ୍ ନ ଅନ୍ୟଥା ମତ୍ପରଃ ଚରେତ୍ ॥ ୩୮ ॥
ଗୃହାର୍ଥୀ ସଦୃଶୀଂ ଭାର୍ୟାମ୍ ଉଦ୍ୱହେତ୍ ଅଜୁଗୁପ୍ସିତାମ୍ ।
ଯବୀୟସୀଂ ତୁ ବୟସା ଯାଂ ସବର୍ଣାମ୍ ଅନୁକ୍ରମାତ୍ ॥ ୩୯ ॥
ଇଜ୍ୟ ଅଧ୍ୟଯନ ଦାନାନି ସର୍ୱେଷାଂ ଚ ଦ୍ୱିଜନ୍ମନାମ୍ ।
ପ୍ରତିଗ୍ରହଃ ଅଧ୍ୟାପନଂ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ ଏବ ଯାଜନମ୍ ॥ ୪୦ ॥
ପ୍ରତିଗ୍ରହଂ ମନ୍ୟମାନଃ ତପଃ ତେଜୋୟଶୋନୁଦମ୍ ।
ଅନ୍ୟାଭ୍ୟାମ୍ ଏବ ଜୀବେତ ଶିଲୈଃ ବା ଦୋଷଦୃକ୍ ତୟୋଃ ॥ ୪୧ ॥
ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ ହି ଦେହଃ ଅୟଂ କ୍ଷୁଦ୍ରକାମାୟ ନ ଇଷ୍ୟତେ ।
କୃଚ୍ଛ୍ରାୟ ତପସେ ଚ ଇହ ପ୍ରେତ୍ୟ ଅନନ୍ତସୁଖାୟ ଚ ॥ ୪୨ ॥
ଶିଲୋଞ୍ଛବୃତ୍ତ୍ୟା ପରିତୁଷ୍ଟଚିତ୍ତଃ
ଧର୍ମଂ ମହାନ୍ତଂ ବିରଜଂ ଜୁଷାଣଃ ।
ମୟି ଅର୍ପିତାତ୍ମା ଗୃହଃ ଏବ ତିଷ୍ଠନ୍
ନ ଅତିପ୍ରସକ୍ତଃ ସମୁପୈତି ଶାନ୍ତିମ୍ ॥ ୪୩ ॥
ସମୁଦ୍ଧରନ୍ତି ଯେ ବିପ୍ରଂ ସୀଦନ୍ତଂ ମତ୍ପରାୟଣମ୍ ।
ତାନ୍ ଉଦ୍ଧରିଷ୍ୟେ ନ ଚିରାତ୍ ଆପଦ୍ଭ୍ୟଃ ନୌଃ ଇବ ଅର୍ଣବାତ୍ ॥ ୪୪ ॥
ସର୍ୱାଃ ସମୁଦ୍ଧରେତ୍ ରାଜା ପିତା ଇବ ବ୍ୟସନାତ୍ ପ୍ରଜାଃ ।
ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ଧୀରଃ ଯଥା ଗଜପତିଃ ଗଜାନ୍ ॥ ୪୫ ॥
ଏବଂବିଧଃ ନରପତିଃ ବିମାନେନ ଅର୍କବଚସା ।
ବିଧୂୟ ଇହ ଅଶୁଭଂ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରେଣ ସହ ମୋଦତେ ॥ ୪୬ ॥
ସୀଦନ୍ ବିପ୍ରଃ ବଣିକ୍ ବୃତ୍ତ୍ୟା ପଣ୍ୟୈଃ ଏବ ଆପଦଂ ତରେତ୍ ।
ଖଡ୍ଗେନ ବା ଆପଦାକ୍ରାନ୍ତଃ ନ ଶ୍ୱବୃତ୍ତ୍ୟା କଥଞ୍ଚନ ॥ ୪୭ ॥
ବୈଶ୍ୟବୃତ୍ତ୍ୟା ତୁ ରାଜନ୍ ଯଃ ଜୀବେତ୍ ମୃଗୟଯା ଆପଦି ।
ଚରେତ୍ ବା ବିପ୍ରରୂପେଣ ନ ଶ୍ୱବୃତ୍ତ୍ୟା କଥଞ୍ଚନ ॥ ୪୮ ॥
ଶୂଦ୍ରବୃତ୍ତିଂ ଭଜେତ୍ ବୈଶ୍ୟଃ ଶୂଦ୍ରଃ କାରୁକଟପ୍ରିୟାମ୍ ।
କୃଚ୍ଛ୍ରାତ୍ ମୁକ୍ତଃ ନ ଗର୍ହ୍ୟେଣ ବୃତ୍ତିଂ ଲିପ୍ସେତ କର୍ମଣା ॥ ୪୯ ॥
ବେଦ ଅଧ୍ୟାୟ ସ୍ୱଧା ସ୍ୱାହା ବଲି ଅନ୍ନ ଆଦ୍ୟୈଃ ଯଥା ଉଦୟମ୍ ।
ଦେବର୍ଷି ପିତୃଭୂତାନି ମଦ୍ରୂପାଣି ଅନ୍ୱହଂ ଯଜେତ୍ ॥ ୫୦ ॥
ଯଦୃଚ୍ଛୟା ଉପପନ୍ନେନ ଶୁକ୍ଲେନ ଉପାର୍ଜିତେନ ବା ।
ଧନେନ ଅପୀଡୟନ୍ ଭୃତ୍ୟାନ୍ ନ୍ୟାୟେନ ଏବ ଆହରେତ୍ କ୍ରତୂନ୍ ॥ ୫୧ ॥
କୁଟୁଂବେଷୁ ନ ସଜ୍ଜେତ ନ ପ୍ରମାଦ୍ୟେତ୍ କୁଟୁଂବି ଅପି ।
ବିପଶ୍ଚିତ୍ ନଶ୍ୱରଂ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅଦୃଷ୍ଟମ୍ ଅପି ଦୃଷ୍ଟବତ୍ ॥ ୫୨ ॥
ପୁତ୍ର ଦାରା ଆପ୍ତ ବନ୍ଧୂନାଂ ସଙ୍ଗମଃ ପାନ୍ଥସଙ୍ଗମଃ ।
ଅନୁଦେହଂ ବିୟନ୍ତି ଏତେ ସ୍ୱପ୍ନଃ ନିଦ୍ରାନୁଗଃ ଯଥା ॥ ୫୩ ॥
ଇତ୍ଥଂ ପରିମୃଶନ୍ ମୁକ୍ତଃ ଗୃହେଷୁ ଅତିଥିବତ୍ ବସନ୍ ।
ନ ଗୃହୈଃ ଅନୁବଧ୍ୟେତ ନିର୍ମମଃ ନିରହଙ୍କୃତଃ ॥ ୫୪ ॥
କର୍ମଭିଃ ଗୃହମ୍ ଏଧୀୟୈଃ ଇଷ୍ଟ୍ୱା ମାମ୍ ଏବ ଭକ୍ତିମାନ୍ ।
ତିଷ୍ଠେତ୍ ବନଂ ବା ଉପବିଶେତ୍ ପ୍ରଜାବାନ୍ ବା ପରିବ୍ରଜେତ୍ ॥ ୫୫ ॥
ଯଃ ତୁ ଆସକ୍ତମ୍ ଅତିଃ ଗେହେ ପୁତ୍ର ବିତ୍ତୈଷଣ ଆତୁରଃ ।
ସ୍ତ୍ରୈଣଃ କୃପଣଧୀଃ ମୂଢଃ ମମ ଅହମ୍ ଇତି ବଧ୍ୟତେ ॥ ୫୬ ॥
ଅହୋ ମେ ପିତରୌ ବୃଦ୍ଧୌ ଭାର୍ୟା ବାଲାତ୍ମଜା ଆତ୍ମଜାଃ ।
ଅନାଥାଃ ମାମ୍ ଋତେ ଦୀନାଃ କଥଂ ଜୀବନ୍ତି ଦୁଃଖିତାଃ ॥ ୫୭ ॥
ଏବଂ ଗୃହ ଆଶୟ ଆକ୍ଷିପ୍ତ ହୃଦୟଃ ମୂଢଧୀଃ ଅୟମ୍ ।
ଅତୃପ୍ତଃ ତାନ୍ ଅନୁଧ୍ୟାୟନ୍ ମୃତଃ ଅନ୍ଧଂ ବିଶତେ ତମଃ ॥ ୫୮ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଗୃହସ୍ଥକର୍ମଧର୍ମନିରୂପଣେ ସପ୍ତଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
୧୭ ॥
ଅଥ ଅଷ୍ଟାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ବନଂ ବିବିକ୍ଷୁଃ ପୁତ୍ରେଷୁ ଭାର୍ୟାଂ ନ୍ୟସ୍ୟ ସହ ଏବ ବା ।
ବନଃ ଏବ ବସେତ୍ ଶାନ୍ତଃ ତୃତୀୟଂ ଭାଗମ୍ ଆୟୁଷଃ ॥ ୧ ॥
କନ୍ଦମୂଲଫଲୈଃ ବନ୍ୟୈଃ ମେଧ୍ୟୈଃ ବୃତ୍ତିଂ ପ୍ରକଲ୍ପୟେତ୍ ।
ବସୀତ ବଲ୍କଲଂ ବାସଃ ତୃଣପର୍ଣ ଅଜିନାନି ଚ ॥ ୨ ॥
କେଶରୋମନଖଶ୍ମଶ୍ରୁମଲାନି ବିଭୃୟାତ୍ ଅତଃ ।
ନ ଧାବେତ୍ ଅପ୍ସୁ ମଜ୍ଜେତ ତ୍ରିକାଲଂ ସ୍ଥଣ୍ଡିଲେଶୟଃ ॥ ୩ ॥
ଗ୍ରୀଷ୍ମେ ତପ୍ୟେତ ପଞ୍ଚାଗ୍ନୀନ୍ ବର୍ଷାସ୍ୱାସାରଷାଡ୍ ଜଲେ ।
ଆକଣ୍ଠମଗ୍ନଃ ଶିଶିରଃ ଏବଂବୃତ୍ତଃ ତପଶ୍ଚରେତ୍ ॥ ୪ ॥
ଅଗ୍ନିପକ୍ୱଂ ସମଶ୍ନୀୟାତ୍ କାଲପକ୍ୱମ୍ ଅଥ ଅପି ବା ।
ଉଲୂଖଲ ଅଶ୍ମକୁଟ୍ଟଃ ବା ଦନ୍ତ ଉଲୂଖଲଃ ଏବ ବା ॥ ୫ ॥
ସ୍ୱୟଂ ସଞ୍ଚିନୁୟାତ୍ ସର୍ୱମ୍ ଆତ୍ମନଃ ବୃତ୍ତିକାରଣମ୍ ।
ଦେଶକାଲବଲ ଅଭିଜ୍ଞଃ ନ ଆଦଦୀତ ଅନ୍ୟଦା ଆହୃତମ୍ ॥ ୬ ॥
ବନ୍ୟୈଃ ଚରୁପୁରୋଡାଶୈଃ ନିର୍ୱପେତ୍ କାଲଚୋଦିତାନ୍ ।
ନ ତୁ ଶ୍ରୌତେନ ପଶୁନା ମାଂ ଯଜେତ ବନାଶ୍ରମୀ ॥ ୭ ॥
ଅଗ୍ନିହୋତ୍ରଂ ଚ ଦର୍ଶଃ ଚ ପୂର୍ଣମାସଃ ଚ ପୂର୍ୱବତ୍ ।
ଚାତୁର୍ମାସ୍ୟାନି ଚ ମୁନେଃ ଆମ୍ନାତାନି ଚ ନୈଗମୈଃ ॥ ୮ ॥
ଏବଂ ଚୀର୍ଣେନ ତପସା ମୁନିଃ ଧମନିସନ୍ତତଃ ।
ମାଂ ତପୋମୟମ୍ ଆରାଧ୍ୟ ଋଷିଲୋକାତ୍ ଉପୈତି ମାମ୍ ॥ ୯ ॥
ଯଃ ତୁ ଏତତ୍ କୃଚ୍ଛ୍ରତଃ ଚୀର୍ଣଂ ତପଃ ନିଃଶ୍ରେୟସଂ ମହତ୍ ।
କାମାୟ ଅଲ୍ପୀୟସେ ଯୁଞ୍ଜ୍ୟାତ୍ ବାଲିଶଃ କଃ ଅପରଃ ତତଃ ॥ ୧୦ ॥
ଯଦା ଅସୌ ନିୟମେ ଅକଲ୍ପଃ ଜରୟା ଜାତବେପଥୁଃ ।
ଆତ୍ମନି ଅଗ୍ନୀନ୍ ସମାରୋପ୍ୟ ମଚ୍ଚିତ୍ତଃ ଅଗ୍ନିଂ ସମାବିଶେତ୍ ॥ ୧୧ ॥
ଯଦା କର୍ମବିପାକେଷୁ ଲୋକେଷୁ ନିରୟ ଆତ୍ମସୁ ।
ବିରାଗଃ ଜାୟତେ ସମ୍ୟକ୍ ନ୍ୟସ୍ତ ଅଗ୍ନିଃ ପ୍ରବ୍ରଜେତ୍ ତତଃ ॥ ୧୨ ॥
ଇଷ୍ଟ୍ୱା ଯଥା ଉପଦେଶଂ ମାଂ ଦତ୍ତ୍ୱା ସର୍ୱସ୍ୱମ୍ ଋତ୍ୱିଜେ ।
ଅଗ୍ନୀନ୍ ସ୍ୱପ୍ରାଣଃ ଆବେଶ୍ୟ ନିରପେକ୍ଷଃ ପରିବ୍ରଜେତ୍ ॥ ୧୩ ॥
ବିପ୍ରସ୍ୟ ବୈ ସଂନ୍ୟସତଃ ଦେବାଃ ଦାରାଦିରୂପିଣଃ ।
ବିଘ୍ନାନ୍ କୁର୍ୱନ୍ତି ଅୟଂ ହି ଅସ୍ମାନ୍ ଆକ୍ରମ୍ୟ ସମିୟାତ୍ ପରମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ବିଭୃୟାତ୍ ଚେତ୍ ମୁନିଃ ବାସଃ କୌପୀନ ଆଚ୍ଛାଦନଂ ପରମ୍ ।
ତ୍ୟକ୍ତଂ ନ ଦଣ୍ଡପାତ୍ରାଭ୍ୟାମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ କିଞ୍ଚିତ୍ ଅନାପଦି ॥ ୧୫ ॥
ଦୃଷ୍ଟିପୂତଂ ନ୍ୟସେତ୍ ପାଦଂ ବସ୍ତ୍ରପୂତଂ ପିବେତ୍ ଜଲମ୍ ।
ସତ୍ୟପୂତାଂ ବଦେତ୍ ବାଚଂ ମନଃପୂତଂ ସମାଚରେତ୍ ॥ ୧୬ ॥
ମୌନ ଅନୀହା ଅନିଲ ଆୟାମାଃ ଦଣ୍ଡାଃ ବାକ୍ ଦେହ ଚେତସାମ୍ ।
ନହି ଏତେ ଯସ୍ୟ ସନ୍ତି ଅଙ୍ଗଃ ବେଣୁଭିଃ ନ ଭବେତ୍ ଯତିଃ ॥ ୧୭ ॥
ଭିକ୍ଷାଂ ଚତୁଷୁ ବର୍ଣେଷୁ ବିଗର୍ହ୍ୟାନ୍ ବର୍ଜୟନ୍ ଚରେତ୍ ।
ସପ୍ତାଗାରାନ୍ ଅସଂକ୍ଲୃପ୍ତାନ୍ ତୁଷ୍ୟେତ୍ ଲବ୍ଧେନ ତାବତା ॥ ୧୮ ॥
ବହିଃ ଜଲାଶୟଂ ଗତ୍ୱା ତତ୍ର ଉପସ୍ପୃଶ୍ୟ ବାଗ୍ୟତଃ ।
ବିଭଜ୍ୟ ପାବିତଂ ଶେଷଂ ଭୁଞ୍ଜୀତ ଅଶେଷମ୍ ଆହୃତମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଏକଃ ଚରେତ୍ ମହୀମ୍ ଏତାଂ ନିଃସଙ୍ଗଃ ସଂୟତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଆତ୍ମକ୍ରୀଡଃ ଆତ୍ମରତଃ ଆତ୍ମବାନ୍ ସମଦର୍ଶନଃ ॥ ୨୦ ॥
ବିବିକ୍ତକ୍ଷେମଶରଣଃ ମଦ୍ଭାବବିମଲାଶୟଃ ।
ଆତ୍ମାନଂ ଚିନ୍ତୟେତ୍ ଏକମ୍ ଅଭେଦେନ ମୟା ମୁନିଃ ॥ ୨୧ ॥
ଅନ୍ୱୀକ୍ଷେତ ଆତ୍ମନଃ ବନ୍ଧଂ ମୋକ୍ଷଂ ଚ ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠୟା ।
ବନ୍ଧଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟବିକ୍ଷେପଃ ମୋକ୍ଷଃ ଏଷାଂ ଚ ସଂୟମଃ ॥ ୨୨ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ନିୟମ୍ୟ ଷଡ୍ୱର୍ଗଂ ମଦ୍ଭାବେନ ଚରେତ୍ ମୁନିଃ ।
ବିରକ୍ତଃ କ୍ଷୁଲ୍ଲକାମେଭ୍ୟଃ ଲବ୍ଧ୍ୱା ଆତ୍ମନି ସୁଖଂ ମହତ୍ ॥ ୨୩ ॥
ପୁରଗ୍ରାମବ୍ରଜାନ୍ ସାର୍ଥାନ୍ ଭିକ୍ଷାର୍ଥଂ ପ୍ରବିଶନ୍ ଚରେତ୍ ।
ପୁଣ୍ୟଦେଶସରିତ୍ ଶୈଲବନ ଆଶ୍ରମବତୀଂ ମହୀମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ବାନପ୍ରସ୍ଥ ଆଶ୍ରମ ପଦେଷୁ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍ ଆଚରେତ୍ ।
ସଂସିଧ୍ୟତ୍ୟାଶ୍ୱସଂମୋହଃ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତ୍ୱଃ ଶିଲାନ୍ଧସା ॥ ୨୫ ॥
ନ ଏତତ୍ ବସ୍ତୁତୟା ପଶ୍ୟେତ୍ ଦୃଶ୍ୟମାନଂ ବିନଶ୍ୟତି ।
ଅସକ୍ତଚିତ୍ତଃ ବିରମେତ୍ ଇହ ଅମୁତ୍ର ଚିକୀର୍ଷିତାତ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଯତ୍ ଏତତ୍ ଆତ୍ମନି ଜଗତ୍ ମନୋବାକ୍ପ୍ରାଣସଂହତମ୍ ।
ସର୍ୱଂ ମାୟା ଇତି ତର୍କେଣ ସ୍ୱସ୍ଥଃ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ନ ତତ୍ ସ୍ମରେତ୍ ॥ ୨୭ ॥
ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠଃ ବିରକ୍ତଃ ବା ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ବା ଅନପେକ୍ଷକଃ ।
ସଲିଙ୍ଗାନ୍ ଆଶ୍ରମାଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଚରେତ୍ ଅବିଧିଗୋଚରଃ ॥ ୨୮ ॥
ବୁଧଃ ବାଲକବତ୍ କ୍ରୀଡେତ୍ କୁଶଲଃ ଜଡବତ୍ ଚରେତ୍ ।
ବଦେତ୍ ଉନ୍ମତ୍ତବତ୍ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଗୋଚର୍ୟାଂ ନୈଗମଃ ଚରେତ୍ ॥ ୨୯ ॥
ବେଦବାଦରତଃ ନ ସ୍ୟାତ୍ ନ ପାଖଣ୍ଡୀ ନ ହୈତୁକଃ ।
ଶୁଷ୍କବାଦବିବାଦେ ନ କଞ୍ଚିତ୍ ପକ୍ଷଂ ସମାଶ୍ରୟେତ୍ ॥ ୩୦ ॥
ନ ଉଦ୍ୱିଜେତ ଜନାତ୍ ଧୀରଃ ଜନଂ ଚ ଉଦ୍ୱେଜୟେତ୍ ନ ତୁ ।
ଅତିବାଦାନ୍ ତିତିକ୍ଷେତ ନ ଅବମନ୍ୟେତ କଞ୍ଚନ ।
ଦେହମ୍ ଉଦ୍ଦିଶ୍ୟ ପଶୁବତ୍ ବୈରଂ କୁର୍ୟାତ୍ ନ କେନଚିତ୍ ॥ ୩୧ ॥
ଏକଃ ଏବ ପରଃ ହି ଆତ୍ମା ଭୂତେଷୁ ଆତ୍ମନି ଅବସ୍ଥିତଃ ।
ଯଥା ଇନ୍ଦୁଃ ଉଦପାତ୍ରେଷୁ ଭୂତାନି ଏକାତ୍ମକାନି ଚ ॥ ୩୨ ॥
ଅଲବ୍ଧ୍ୱା ନ ବିଷୀଦେତ କାଲେ କାଲେ ଅଶନଂ କ୍ୱଚିତ୍ ।
ଲବ୍ଧ୍ୱା ନ ହୃଷ୍ୟେତ୍ ଧୃତିମ୍ ଆନୁଭୟଂ ଦୈବତନ୍ତ୍ରିତମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଆହାରାର୍ଥଂ ସମୀହେତ ଯୁକ୍ତଂ ତତ୍ ପ୍ରାଣଧାରଣମ୍ ।
ତତ୍ତ୍ୱଂ ବିମୃଶ୍ୟତେ ତେନ ତତ୍ ବିଜ୍ଞାୟ ବିମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୩୪ ॥
ଯତ୍ ଋଚ୍ଛୟା ଉପପନ୍ନାତ୍ ଅନ୍ନମ୍ ଅଦ୍ୟାତ୍ ଶ୍ରେଷ୍ଠମ୍ ଉତ ଅପରମ୍ ।
ତଥା ବାସଃ ତଥା ଶୟ୍ୟାଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ଭଜେତ୍ ମୁନିଃ ॥ ୩୫ ॥
ଶୌଚମ୍ ଆଚମନଂ ସ୍ନାନଂ ନ ତୁ ଚୋଦନୟା ଚରେତ୍ ।
ଅନ୍ୟାନ୍ ଚ ନିୟମାନ୍ ଜ୍ଞାନୀ ଯଥା ଅହଂ ଲୀଲୟା ଈଶ୍ୱରଃ ॥ ୩୬ ॥
ନହି ତସ୍ୟ ବିକଲ୍ପାଖ୍ୟା ଯା ଚ ମଦ୍ୱୀକ୍ଷୟା ହତା ।
ଆଦେହାନ୍ତାତ୍ କ୍ୱଚିତ୍ ଖ୍ୟାତିଃ ତତଃ ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ମୟା ॥ ୩୭ ॥
ଦୁଃଖ ଉଦର୍କେଷୁ କାମେଷୁ ଜାତନିର୍ୱେଦଃ ଆତ୍ମବାନ୍ ।
ଅଜିଜ୍ଞାସିତ ମଦ୍ଧର୍ମଃ ଗୁରୁଂ ମୁନିମ୍ ଉପାବ୍ରଜେତ୍ ॥ ୩୮ ॥
ତାବତ୍ ପରିଚରେତ୍ ଭକ୍ତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ ଅନସୂୟକଃ ।
ଯାବତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ବିଜାନୀୟାତ୍ ମାମ୍ ଏବ ଗୁରୁମ୍ ଆଦୃତଃ ॥ ୩୯ ॥
ଯଃ ତୁ ଅସଂୟତ ଷଡ୍ୱର୍ଗଃ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସାରଥିଃ ।
ଜ୍ଞାନ ବୈରାଗ୍ୟ ରହିତଃ ତ୍ରିଦଣ୍ଡମ୍ ଉପଜୀବତି ॥ ୪୦ ॥
ସୁରାନ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମସ୍ଥଂ ନିହ୍ନୁତେ ମାଂ ଚ ଧର୍ମହା ।
ଅବିପକ୍ୱ କଷାୟଃ ଅସ୍ମାତ୍ ଉଷ୍ମାତ୍ ଚ ବିହୀୟତେ ॥ ୪୧ ॥
ଭିକ୍ଷୋଃ ଧର୍ମଃ ଶମଃ ଅହିଂସା ତପଃ ଈକ୍ଷା ବନୌକସଃ ।
ଗୃହିଣଃ ଭୂତରକ୍ଷ ଇଜ୍ୟାଃ ଦ୍ୱିଜସ୍ୟ ଆଚାର୍ୟସେବନମ୍ ॥ ୪୨ ॥
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ତପଃ ଶୌଚଂ ସନ୍ତୋଷଃ ଭୂତସୌହୃଦମ୍ ।
ଗୃହସ୍ଥସ୍ୟ ଅପି ଋତୌ ଗନ୍ତୁଃ ସର୍ୱେଷାଂ ମଦୁପାସନମ୍ ॥ ୪୩ ॥
ଇତି ମାଂ ଯଃ ସ୍ୱଧର୍ମେଣ ଭଜନ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ଅନନ୍ୟଭାକ୍ ।
ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ମଦ୍ଭାବଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିଂ ବିନ୍ଦତେ ଅଚିରାତ୍ ॥ ୪୪ ॥
ଭକ୍ତ୍ୟା ଉଦ୍ଧବ ଅନପାୟିନ୍ୟା ସର୍ୱଲୋକମହେଶ୍ୱରମ୍ ।
ସର୍ୱ ଉତ୍ପତ୍ତି ଅପି ଅୟଂ ବ୍ରହ୍ମ କାରଣଂ ମା ଉପୟାତି ସଃ ॥ ୪୫ ॥
ଇତି ସ୍ୱଧର୍ମ ନିର୍ଣିକ୍ତ ସତ୍ତ୍ୱଃ ନିର୍ଜ୍ଞାତ୍ ମଦ୍ଗତିଃ ।
ଜ୍ଞାନ ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ପନ୍ନଃ ନ ଚିରାତ୍ ସମୁପୈତି ମାମ୍ ॥ ୪୬ ॥
ବର୍ଣାଶ୍ରମବତାଂ ଧର୍ମଃ ଏଷଃ ଆଚାରଲକ୍ଷଣଃ ।
ସଃ ଏବ ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୁତଃ ନିଃଶ୍ରେୟସକରଃ ପରଃ ॥ ୪୭ ॥
ଏତତ୍ ତେ ଅଭିହିତଂ ସାଧୋ ଭବାନ୍ ପୃଚ୍ଛତି ଯତ୍ ଚ ମାମ୍ ।
ଯଥା ସ୍ୱଧର୍ମସଂୟୁକ୍ତଃ ଭକ୍ତଃ ମାଂ ସମିୟାତ୍ ପରମ୍ ॥ ୪୮ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ବାନପ୍ରସ୍ଥସଂନ୍ୟାସଧର୍ମନିରୂପଣଂ ନାମାଷ୍ଟାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ
॥ ୧୮ ॥
ଅଥ ଏକୋନବିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଯଃ ବିଦ୍ୟାଶ୍ରୁତସମ୍ପନ୍ନଃ ଆତ୍ମବାନ୍ ନ ଅନୁମାନିକଃ ।
ମାୟାମାତ୍ରମ୍ ଇଦଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଜ୍ଞାନଂ ଚ ମୟି ସଂନ୍ୟସେତ୍ ॥ ୧ ॥
ଜ୍ଞାନିନଃ ତୁ ଅହମ୍ ଏବ ଇଷ୍ଟଃ ସ୍ୱାର୍ଥଃ ହେତୁଃ ଚ ସଂମତଃ ।
ସ୍ୱର୍ଗଃ ଚ ଏବ ଅପବର୍ଗଃ ଚ ନ ଅନ୍ୟଃ ଅର୍ଥଃ ମଦୃତେ ପ୍ରିୟଃ ॥ ୨ ॥
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନସଂସିଦ୍ଧାଃ ପଦଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠଂ ବିଦୁଃ ମମ ।
ଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରିୟତମଃ ଅତଃ ମେ ଜ୍ଞାନେନ ଅସୌ ବିଭର୍ତି ମାମ୍ ॥ ୩ ॥
ତପଃ ତୀର୍ଥଂ ଜପଃ ଦାନଂ ପବିତ୍ରାଣି ଇତରାଣି ଚ ।
ନ ଅଲଂ କୁର୍ୱନ୍ତି ତାଂ ସିଦ୍ଧିଂ ଯା ଜ୍ଞାନକଲୟା କୃତା ॥ ୪ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଜ୍ଞାନେନ ସହିତଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ସ୍ୱାତ୍ମାନମ୍ ଉଦ୍ଧବ ।
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନସମ୍ପନ୍ନଃ ଭଜ ମାଂ ଭକ୍ତିଭାବତଃ ॥ ୫ ॥
ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞେନ ମାମ୍ ଇଷ୍ଟ୍ୱା ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନି ।
ସର୍ୱୟଜ୍ଞପତିଂ ମାଂ ବୈ ସଂସିଦ୍ଧିଂ ମୁନୟଃ ଅଗମନ୍ ॥ ୬ ॥
ତ୍ୱୟି ଉଦ୍ଧବ ଆଶ୍ରୟତି ଯଃ ତ୍ରିବିଧଃ ବିକାରଃ
ମାୟାନ୍ତରା ଆପତତି ନ ଆଦି ଅପବର୍ଗୟୋଃ ଯତ୍ ।
ଜନ୍ମାଦୟଃ ଅସ୍ୟ ଯତ୍ ଅମୀ ତବ ତସ୍ୟ କିଂ ସ୍ୟୁଃ
ଆଦି ଅନ୍ତୟୋଃ ଯତ୍ ଅସତଃ ଅସ୍ତି ତତ୍ ଏବ ମଧ୍ୟେ ॥ ୭ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଜ୍ଞାନଂ ବିଶୁଦ୍ଧଂ ବିପୁଲଂ ଯଥା ଏତତ୍
ବୈରାଗ୍ୟବିଜ୍ଞାନୟୁତଂ ପୁରାଣମ୍ ।
ଆଖ୍ୟାହି ବିଶ୍ୱେଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱମୂର୍ତେ
ତ୍ୱତ୍ ଭକ୍ତିୟୋଗଂ ଚ ମହତ୍ ବିମୃଗ୍ୟମ୍ ॥ ୮ ॥
ତାପତ୍ରୟେଣ ଅଭିହତସ୍ୟ ଘୋରେ
ସନ୍ତପ୍ୟମାନସ୍ୟ ଭବାଧ୍ୱନୀଶ ।
ପଶ୍ୟାମି ନ ଅନ୍ୟତ୍ ଶରଣଂ ତବାଙ୍ଘ୍ରି
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଆତପତ୍ରାତ୍ ଅମୃତ ଅଭିବର୍ଷାତ୍ ॥ ୯ ॥
ଦଷ୍ଟଂ ଜନଂ ସମ୍ପତିତଂ ବିଲେ ଅସ୍ମିନ୍
କାଲାହିନା କ୍ଷୁଦ୍ରସୁଖୋଃ ଉତର୍ଷମ୍ ।
ସମୁଦ୍ଧର ଏନଂ କୃପୟା ଅପବର୍ଗ୍ୟୈଃ
ବଚୋଭିଃ ଆସିଞ୍ଚ ମହାନୁଭାବ ॥ ୧୦ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଇତ୍ଥମ୍ ଏତତ୍ ପୁରା ରାଜା ଭୀଷ୍ମଂ ଧର୍ମଭୃତାଂ ବରମ୍ ।
ଅଜାତଶତ୍ରୁଃ ପପ୍ରଚ୍ଛ ସର୍ୱେଷାଂ ନଃ ଅନୁଶ୍ରୁଣ୍ୱତାମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ନିବୃତ୍ତେ ଭାରତେ ଯୁଦ୍ଧେ ସୁହୃତ୍ ନିଧନବିହ୍ୱଲଃ ।
ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଧର୍ମାନ୍ ବହୂନ୍ ପଶ୍ଚାତ୍ ମୋକ୍ଷଧର୍ମାନ୍ ଅପୃଚ୍ଛତ ॥
୧୨ ॥
ତାନ୍ ଅହଂ ତେ ଅଭିଧାସ୍ୟାମି ଦେବବ୍ରତମୁଖାତ୍ ଶ୍ରୁତାନ୍ ।
ଜ୍ଞାନବୈରାଗ୍ୟବିଜ୍ଞାନଶ୍ରଦ୍ଧାଭକ୍ତି ଉପବୃଂହିତାନ୍ ॥ ୧୩ ॥
ନବ ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚ ତ୍ରୀନ୍ ଭାବାନ୍ ଭୂତେଷୁ ଯେନ ବୈ ।
ଈକ୍ଷେତ ଅଥ ଏକମ୍ ଅପି ଏଷୁ ତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ମମ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଏତତ୍ ଏବ ହି ବିଜ୍ଞାନଂ ନ ତଥା ଏକେନ ଯେନ ଯତ୍ ।
ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପତ୍ତି ଅପି ଅୟାନ୍ ପଶ୍ୟେତ୍ ଭାବାନାଂ ତ୍ରିଗୁଣ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥
୧୫ ॥
ଆଦୌ ଅନ୍ତେ ଚ ମଧ୍ୟେ ଚ ସୃଜ୍ୟାତ୍ ସୃଜ୍ୟଂ ଯତ୍ ଅନ୍ୱିୟାତ୍ ।
ପୁନଃ ତତ୍ ପ୍ରତିସଙ୍କ୍ରାମେ ଯତ୍ ଶିଷ୍ୟେତ ତତ୍ ଏବ ସତ୍ ॥ ୧୬ ॥
ଶ୍ରୁତିଃ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷମ୍ ଐତିହ୍ୟମ୍ ଅନୁମାନଂ ଚତୁଷ୍ଟୟମ୍ ।
ପ୍ରମାଣେଷୁ ଅନବସ୍ଥାନାତ୍ ବିକଲ୍ପାତ୍ ସଃ ବିରଜ୍ୟତେ ॥ ୧୭ ॥
କର୍ମଣାଂ ପରିଣାମିତ୍ୱାତ୍ ଆବିରିଞ୍ଚାତ୍ ଅମଙ୍ଗଲମ୍ ।
ବିପଶ୍ଚିତ୍ ନଶ୍ୱରଂ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅଦୃଷ୍ଟମ୍ ଅପି ଦୃଷ୍ଟବତ୍ ॥ ୧୮ ॥
ଭକ୍ତିୟୋଗଃ ପୁରା ଏବ ଉକ୍ତଃ ପ୍ରୀୟମାଣାୟ ତେ ଅନଘ ।
ପୁନଃ ଚ କଥୟିଷ୍ୟାମି ମଦ୍ଭକ୍ତେଃ କାରଣଂ ପରମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଶ୍ରଦ୍ଧା ଅମୃତକଥାୟାଂ ମେ ଶଶ୍ୱତ୍ ମତ୍ ଅନୁକୀର୍ତନମ୍ ।
ପରିନିଷ୍ଠା ଚ ପୂଜାୟାଂ ସ୍ତୁତିଭିଃ ସ୍ତବନଂ ମମ ॥ ୨୦ ॥
ଆଦରଃ ପରିଚର୍ୟାୟାଂ ସର୍ୱାଙ୍ଗୈଃ ଅଭିବନ୍ଦନମ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତପୂଜାଭ୍ୟଧିକା ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ମନ୍ମତିଃ ॥ ୨୧ ॥
ମଦର୍ଥେଷୁ ଅଙ୍ଗଚେଷ୍ଟା ଚ ବଚସା ମଦ୍ଗୁଣେରଣମ୍ ।
ମୟ୍ୟର୍ପଣଂ ଚ ମନସଃ ସର୍ୱକାମବିବର୍ଜନମ୍ ॥ ୨୨ ॥
ମଦର୍ଥେ ଅର୍ଥ ପରିତ୍ୟାଗଃ ଭୋଗସ୍ୟ ଚ ସୁଖସ୍ୟ ଚ ।
ଇଷ୍ଟଂ ଦତ୍ତଂ ହୁତଂ ଜପ୍ତଂ ମଦର୍ଥଂ ଯତ୍ ବ୍ରତଂ ତପଃ ॥ ୨୩ ॥
ଏବଂ ଧର୍ମୈଃ ମନୁଷ୍ୟାଣାମ୍ ଉଦ୍ଧବ ଆତ୍ମନିବେଦିନାମ୍ ।
ମୟି ସଞ୍ଜାୟତେ ଭକ୍ତିଃ କଃ ଅନ୍ୟଃ ଅର୍ଥଃ ଅସ୍ୟ ଅବଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୨୪ ॥
ଯଦା ଆତ୍ମନି ଅର୍ପିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଶାନ୍ତଂ ସତ୍ତ୍ୱ ଉପବୃଂହିତମ୍ ।
ଧର୍ମଂ ଜ୍ଞାନଂ ସବୈରାଗ୍ୟମ୍ ଐଶ୍ୱର୍ୟଂ ଚ ଅଭିପଦ୍ୟତେ ॥ ୨୫ ॥
ଯତ୍ ଅର୍ପିତଂ ତତ୍ ବିକଲ୍ପେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ପରିଧାବତି ।
ରଜସ୍ୱଲଂ ଚ ଆସନ୍ ନିଷ୍ଠଂ ଚିତ୍ତଂ ବିଦ୍ଧି ବିପର୍ୟଯମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଧର୍ମଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିକୃତ୍ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ଜ୍ଞାନଂ ଚ ଏକାତ୍ମ୍ୟଦର୍ଶନମ୍ ।
ଗୁଣେଷୁ ଅସଙ୍ଗଃ ବୈରାଗ୍ୟମ୍ ଐଶ୍ୱର୍ୟଂ ଚ ଅଣିମ୍ ଆଦୟଃ ॥ ୨୭ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଯମଃ କତିବିଧଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ନିୟମଃ ବା ଅରିକର୍ଶନ ।
କଃ ଶମଃ କଃ ଦମଃ କୃଷ୍ଣ କା ତିତିକ୍ଷା ଧୃତିଃ ପ୍ରଭୋ ॥ ୨୮ ॥
କିଂ ଦାନଂ କିଂ ତପଃ ଶୌର୍ୟଂ କିଂ ସତ୍ୟମ୍ ଋତମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
କଃ ତ୍ୟାଗଃ କିଂ ଧନଂ ଚେଷ୍ଟଂ କଃ ଯଜ୍ଞଃ କା ଚ ଦକ୍ଷିଣା ॥
୨୯ ॥
ପୁଂସଃ କିଂସ୍ୱିତ୍ ବଲଂ ଶ୍ରୀମନ୍ ଭଗଃ ଲାଭଃ ଚ କେଶବ ।
କା ବିଦ୍ୟା ହ୍ରୀଃ ପରା କା ଶ୍ରୀଃ କିଂ ସୁଖଂ ଦୁଃଖମ୍ ଏବ ଚ ॥
୩୦ ॥
କଃ ପଣ୍ଡିତଃ କଃ ଚ ମୂର୍ଖଃ କଃ ପନ୍ଥାଃ ଉତ୍ପଥଃ ଚ କଃ ।
କଃ ସ୍ୱର୍ଗଃ ନରକଃ କଃ ସ୍ୱିତ୍ କଃ ବନ୍ଧୁଃ ଉତ କିଂ ଗୃହମ୍ ॥ ୩୧ ॥
କଃ ଆଢ୍ୟଃ କଃ ଦରିଦ୍ରଃ ବା କୃପଣଃ କଃ ଈଶ୍ୱରଃ ।
ଏତାନ୍ ପ୍ରଶ୍ନାନ୍ ମମ ବ୍ରୂହି ବିପରୀତାନ୍ ଚ ସତ୍ପତେ ॥ ୩୨ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅହିଂସା ସତ୍ୟମ୍ ଅସ୍ତେୟମ୍ ଅସଙ୍ଗଃ ହ୍ରୀଃ ଅସଞ୍ଚୟଃ ।
ଆସ୍ତିକ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ଚ ମୌନଂ ସ୍ଥୈର୍ୟଂ କ୍ଷମା ଅଭୟମ୍ ॥
୩୩।
ଶୌଚଂ ଜପଃ ତପଃ ହୋମଃ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଆତିଥ୍ୟଂ ମତ୍ ଅର୍ଚନମ୍ ।
ତୀର୍ଥାଟନଂ ପରାର୍ଥେହା ତୁଷ୍ଟିଃ ଆଚାର୍ୟସେବନମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଏତେ ଯମାଃ ସନିୟମାଃ ଉଭୟୋଃ ଦ୍ୱାଦଶ ସ୍ମୃତାଃ ।
ପୁଂସାମ୍ ଉପାସିତାଃ ତାତ ଯଥାକାମଂ ଦୁହନ୍ତି ହି ॥ ୩୫ ॥
ଶମଃ ମତ୍ ନିଷ୍ଠତା ବୁଦ୍ଧେଃ ଦମଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୟମଃ ।
ତିତିକ୍ଷା ଦୁଃଖସଂମର୍ଷଃ ଜିହ୍ୱା ଉପସ୍ଥଜୟଃ ଧୃତିଃ ॥ ୩୬ ॥
ଦଣ୍ଡନ୍ୟାସଃ ପରଂ ଦାନଂ କାମତ୍ୟାଗଃ ତପଃ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ସ୍ୱଭାବବିଜୟଃ ଶୌର୍ୟଂ ସତ୍ୟଂ ଚ ସମଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୩୭ ॥
ଋତଂ ଚ ସୂନୃତା ବାଣୀ କବିଭିଃ ପରିକୀର୍ତିତା ।
କର୍ମସ୍ୱସଙ୍ଗମଃ ଶୌଚଂ ତ୍ୟାଗଃ ସଂନ୍ୟାସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୩୮ ॥
ଧର୍ମଃ ଇଷ୍ଟଂ ଧନଂ ନୄଣାଂ ଯଜ୍ଞଃ ଅହଂ ଭଗବତ୍ତମଃ ।
ଦକ୍ଷିଣା ଜ୍ଞାନସନ୍ଦେଶଃ ପ୍ରାଣାୟାମଃ ପରଂ ବଲମ୍ ॥ ୩୯ ॥
ଭଗଃ ମେ ଐଶ୍ୱରଃ ଭାବଃ ଲାଭଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିଃ ଉତ୍ତମଃ ।
ବିଦ୍ୟା ଆତ୍ମନି ଭିଦ ଅବାଧଃ ଜୁଗୁପ୍ସା ହ୍ରୀଃ ଅକର୍ମସୁ ॥ ୪୦ ॥
ଶ୍ରୀଃ ଗୁଣାଃ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟ ଆଦ୍ୟାଃ ସୁଖଂ ଦୁଃଖସୁଖ ଅତ୍ୟଯଃ ।
ଦୁଃଖଂ କାମସୁଖ ଅପେକ୍ଷା ପଣ୍ଡିତଃ ବନ୍ଧମୋକ୍ଷବିତ୍ ॥ ୪୧ ॥
ମୂର୍ଖଃ ଦେହ ଆଦି ଅହଂ ବୁଦ୍ଧିଃ ପନ୍ଥାଃ ମତ୍ ନିଗମଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ଉତ୍ପଥଃ ଚିତ୍ତବିକ୍ଷେପଃ ସ୍ୱର୍ଗଃ ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣ ଉଅଦୟଃ ॥ ୪୨ ॥
ନରକଃ ତମଃ ଉନ୍ନହଃ ବନ୍ଧୁଃ ଗୁରୁଃ ଅହଂ ସଖେ ।
ଗୃହଂ ଶରୀରଂ ମାନୁଷ୍ୟଂ ଗୁଣାଢ୍ୟଃ ହି ଆଢ୍ୟଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୪୩ ॥
ଦରିଦ୍ରଃ ଯଃ ତୁ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ କୃପଣଃ ଯଃ ଅଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଗୁଣେଷୁ ଅସକ୍ତଧୀଃ ଈଶଃ ଗୁଣସଙ୍ଗଃ ବିପର୍ୟଯଃ ॥ ୪୪ ॥
ଏତଃ ଉଦ୍ଧବ ତେ ପ୍ରଶ୍ନାଃ ସର୍ୱେ ସାଧୁ ନିରୂପିତାଃ ।
କିଂ ବର୍ଣିତେନ ବହୁନା ଲକ୍ଷଣଂ ଗୁଣଦୋଷୟୋଃ ।
ଗୁଣଦୋଷ ଦୃଶିଃ ଦୋଷଃ ଗୁଣଃ ତୁ ଉଭୟବର୍ଜିତଃ ॥ ୪୫ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଧବସଂବାଦେ
ଏକୋନବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୯ ॥
ଅଥ ବିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ବିଧିଃ ଚ ପ୍ରତିଷେଧଃ ଚ ନିଗମଃ ହି ଈଶ୍ୱରସ୍ୟ ତେ ।
ଅବେକ୍ଷତେ ଅରବିନ୍ଦାକ୍ଷ ଗୁଣଂ ଦୋଷଂ ଚ କର୍ମଣାମ୍ ॥ ୧ ॥
ବର୍ଣାଶ୍ରମ ବିକଲ୍ପଂ ଚ ପ୍ରତିଲୋମ ଅନୁଲୋମଜମ୍ ।
ଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଶ ବୟଃ କାଲାନ୍ ସ୍ୱର୍ଗଂ ନରକମ୍ ଏବ ଚ ॥ ୨ ॥
ଗୁଣ ଦୋଷ ଭିଦା ଦୃଷ୍ଟିମ୍ ଅନ୍ତରେଣ ବଚଃ ତବ ।
ନିଃଶ୍ରେୟସଂ କଥଂ ନୄଣାଂ ନିଷେଧ ବିଧି ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୩ ॥
ପିତୃଦେବମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ବେଦଃ ଚକ୍ଷୁଃ ତବ ଈଶ୍ୱର ।
ଶ୍ରେୟଃ ତୁ ଅନୁପଲବ୍ଧେ ଅର୍ଥେ ସାଧ୍ୟସାଧନୟୋଃ ଅପି ॥ ୪ ॥
ଗୁଣଦୋଷଭିଦାଦୃଷ୍ଟିଃ ନିଗମାତ୍ ତେ ନ ହି ସ୍ୱତଃ ।
ନିଗମେନ ଅପବାଦଃ ଚ ଭିଦାୟାଃ ଇତି ହି ଭ୍ରମଃ ॥ ୫ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଯୋଗାଃ ତ୍ରୟଃ ମୟା ପ୍ରୋକ୍ତା ନୄଣାଂ ଶ୍ରେୟୋବିଧିତ୍ସୟା ।
ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ ଚ ଭକ୍ତିଃ ଚ ନ ଉପାୟଃ ଅନ୍ୟଃ ଅସ୍ତି କୁତ୍ରଚିତ୍ ॥
୬ ॥
ନିର୍ୱିଣ୍ଣାନାଂ ଜ୍ଞାନୟୋଗଃ ନ୍ୟାସିନାମ୍ ଇହ କର୍ମସୁ ।
ତେଷୁ ଅନିର୍ୱିଣ୍ଣଚିତ୍ତାନାଂ କର୍ମୟୋଗଃ ତି କାମିନାମ୍ ॥ ୭ ॥
ଯଦୃଚ୍ଛୟା ମତ୍ କଥା ଆଦୌ ଜାତଶ୍ରଦ୍ଧଃ ତୁ ଯଃ ପୁମାନ୍ ।
ନ ନିର୍ୱିଣ୍ଣଃ ନ ଅତିସକ୍ତଃ ଭକ୍ତିୟୋଗଃ ଅସ୍ୟ ସିଦ୍ଧିଦଃ ॥ ୮ ॥
ତାବତ୍ କର୍ମାଣି କୁର୍ୱୀତ ନ ନିର୍ୱିଦ୍ୟେତ ଯାବତା ।
ମତ୍ କଥାଶ୍ରବଣ ଆଦୌ ବା ଶ୍ରଦ୍ଧା ଯାବତ୍ ନ ଜାୟତେ ॥ ୯ ॥
ସ୍ୱଧର୍ମସ୍ଥଃ ଯଜନ୍ୟଜ୍ଞୈଃ ଅନାଶୀଃ କାମଃ ଉଦ୍ଧବ ।
ନ ଯାତି ସ୍ୱର୍ଗନରକୌ ଯଦି ଅନ୍ୟତ୍ର ସମାଚରେତ୍ ॥ ୧୦ ॥
ଅସ୍ମିନ୍ ଲୋକେ ବର୍ତମାନଃ ସ୍ୱଧର୍ମସ୍ଥଃ ଅନଘଃ ଶୁଚିଃ ।
ଜ୍ଞାନଂ ବିଶୁଦ୍ଧମ୍ ଆପ୍ନୋତି ମଦ୍ଭକ୍ତିଂ ବା ଯଦୃଚ୍ଛୟା ॥ ୧୧ ॥
ସ୍ୱର୍ଗିଣଃ ଅପି ଏତମ୍ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ଲୋକଂ ନିରୟିଣଃ ତଥା ।
ସାଧକଂ ଜ୍ଞାନଭକ୍ତିଭ୍ୟାମ୍ ଉଭୟଂ ତତ୍ ଅସାଧକମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ନ ନରଃ ସ୍ୱର୍ଗତିଂ କାଙ୍କ୍ଷେତ୍ ନାରକୀଂ ବା ବିଚକ୍ଷଣଃ ।
ନ ଇମଂ ଲୋକଂ ଚ କାଙ୍କ୍ଷେତ ଦେହ ଆବେଶାତ୍ ପ୍ରମାଦ୍ୟତି ॥ ୧୩ ॥
ଏତତ୍ ବିଦ୍ୱାନ୍ ପୁରା ମୃତ୍ୟୋଃ ଅଭବାୟ ଘଟେତ ସଃ ।
ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଇଦଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ମର୍ତ୍ୟମ୍ ଅପି ଅର୍ଥସିଦ୍ଧିଦମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଛିଦ୍ୟମାନଂ ଯମୈଃ ଏତୈଃ କୃତନୀଡଂ ବନସ୍ପତିମ୍ ।
ଖଗଃ ସ୍ୱକେତମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ କ୍ଷେମଂ ଯାତି ହି ଅଲମ୍ପଟଃ ॥ ୧୫ ॥
ଅହୋରାତ୍ରୈଃ ଛିଦ୍ୟମାନଂ ବୁଦ୍ଧ୍ୱାୟୁଃ ଭୟବେପଥୁଃ ।
ମୁକ୍ତସଙ୍ଗଃ ପରଂ ବୁଦ୍ଧ୍ୱା ନିରୀହ ଉପଶାମ୍ୟତି ॥ ୧୬ ॥
ନୃଦେହମ୍ ଆଦ୍ୟଂ ସୁଲଭଂ ସୁଦୁର୍ଲଭମ୍
ପ୍ଲବଂ ସୁକଲ୍ପଂ ଗୁରୁକର୍ଣଧାରମ୍ ।
ମୟା ଅନୁକୂଲେନ ନଭସ୍ୱତେରିତମ୍
ପୁମାନ୍ ଭବାବ୍ଧିଂ ନ ତରେତ୍ ସଃ ଆତ୍ମହା ॥ ୧୭ ॥
ଯଦା ଆରମ୍ଭେଷୁ ନିର୍ୱିଣ୍ଣଃ ବିରକ୍ତଃ ସଂୟତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ଆତ୍ମନଃ ଯୋଗୀ ଧାରୟେତ୍ ଅଚଲଂ ମନଃ ॥ ୧୮ ॥
ଧାର୍ୟମାଣଂ ମନଃ ଯଃ ହି ଭ୍ରାମ୍ୟଦାଶୁ ଅନବସ୍ଥିତମ୍ ।
ଅତନ୍ଦ୍ରିତଃ ଅନୁରୋଧେନ ମାର୍ଗେଣ ଆତ୍ମବଶଂ ନୟେତ୍ ॥ ୧୯ ॥
ମନୋଗତିଂ ନ ବିସୃଜେତ୍ ଜିତପ୍ରାଣଃ ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱସମ୍ପନ୍ନୟା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ମନଃ ଆତ୍ମବଶଂ ନୟେତ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଏଷଃ ବୈ ପରମଃ ଯୋଗଃ ମନସଃ ସଙ୍ଗ୍ରହଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ହୃଦୟଜ୍ଞତ୍ୱମ୍ ଅନ୍ୱିଚ୍ଛନ୍ ଦମ୍ୟସ୍ୟ ଏବ ଅର୍ୱତଃ ମୁହୁଃ ॥ ୨୧ ॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟେନ ସର୍ୱଭାବାନାଂ ପ୍ରତିଲୋମ ଅନୁଲୋମତଃ ।
ଭବ ଅପି ଅୟୌ ଅନୁଧ୍ୟଯେତ୍ ମନଃ ଯାବତ୍ ପ୍ରସୀଦତି ॥ ୨୨ ॥
ନିର୍ୱିଣ୍ଣସ୍ୟ ବିରକ୍ତସ୍ୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଉକ୍ତବେଦିନଃ ।
ମନଃ ତ୍ୟଜତି ଦୌରାତ୍ମ୍ୟଂ ଚିନ୍ତିତସ୍ୟ ଅନୁଚିନ୍ତୟା ॥ ୨୩ ॥
ଯମ ଆଦିଭିଃ ଯୋଗପଥୈଃ ଆନ୍ୱୀକ୍ଷିକ୍ୟା ଚ ବିଦ୍ୟଯା ।
ମମ ଅର୍ଚୋପାସନାଭିଃ ବା ନ ଅନ୍ୟୈଃ ଯୋଗ୍ୟଂ ସ୍ମରେତ୍ ମନଃ ॥ ୨୪ ॥
ଯଦି କୁର୍ୟାତ୍ ପ୍ରମାଦେନ ଯୋଗୀ କର୍ମ ବିଗର୍ହିତମ୍ ।
ଯୋଗେନ ଏବ ଦହେତ୍ ଅଂହଃ ନ ଅନ୍ୟତ୍ ତତ୍ର କଦାଚନ ॥ ୨୫ ॥
ସ୍ୱେ ସ୍ୱେ ଅଧିକାରେ ଯା ନିଷ୍ଠା ସଃ ଗୁଣଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ।
କର୍ମଣାଂ ଜାତି ଅଶୁଦ୍ଧାନାମ୍ ଅନେନ ନିୟମଃ କୃତଃ ।
ଗୁଣଦୋଷବିଧାନେନ ସଙ୍ଗାନାଂ ତ୍ୟାଜନେଚ୍ଛୟା ॥ ୨୬ ॥
ଜାତଶ୍ରଦ୍ଦଃ ମତ୍କଥାସୁ ନିର୍ୱିଣ୍ଣଃ ସର୍ୱକର୍ମସୁ ।
ବେଦ ଦୁଃଖାତ୍ମକାନ୍ କାମାନ୍ ପରିତ୍ୟାଗେ ଅପି ଅନୀଶ୍ୱରଃ ॥ ୨୭ ॥
ତତଃ ଭଜେତ ମାଂ ପ୍ରୀତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାଲୁଃ ଦୃଢନିଶ୍ଚୟଃ ।
ଜୁଷମାଣଃ ଚ ତାନ୍ କାମାନ୍ ଦୁଃଖ ଉଦର୍କାନ୍ ଚ ଗର୍ହୟନ୍ ॥ ୨୮ ॥
ପ୍ରୋକ୍ତେନ ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ଭଜତଃ ମା ଅସକୃତ୍ ମୁନେଃ ।
କାମାଃ ହୃଦୟ୍ୟାଃ ନଶ୍ୟନ୍ତି ସର୍ୱେ ମୟି ହୃଦି ସ୍ଥିତେ ॥ ୨୯ ॥
ଭିଦ୍ୟତେ ହୃଦୟଗ୍ରନ୍ଥିଃ ଛିଦ୍ୟନ୍ତେ ସର୍ୱସଂଶୟାଃ ।
କ୍ଷୀୟନ୍ତେ ଚ ଅସ୍ୟ କର୍ମାଣି ମୟି ଦୃଷ୍ଟେ ଅଖିଲ ଆତ୍ମନି ॥ ୩୦ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୁକ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ ବୈ ମତ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ନ ଜ୍ଞାନଂ ନ ଚ ବୈରାଗ୍ୟଂ ପ୍ରାୟଃ ଶ୍ରେୟଃ ଭବେତ୍ ଇହ ॥ ୩୧ ॥
ଯତ୍ କର୍ମଭିଃ ଯତ୍ ତପସା ଜ୍ଞାନବୈରାଗ୍ୟତଃ ଚ ଯତ୍ ।
ଯୋଗେନ ଦାନଧର୍ମେଣ ଶ୍ରେୟୋଭିଃ ଇତରୈଃ ଅପି ॥ ୩୨ ॥
ସର୍ୱଂ ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ଲଭତେ ଅଞ୍ଜସା ।
ସ୍ୱର୍ଗ ଅପବର୍ଗଂ ମତ୍ ଧାମ କଥଞ୍ଚିତ୍ ଯଦି ବାଞ୍ଛତି ॥ ୩୩ ॥
ନ କିଞ୍ଚିତ୍ ସାଧବଃ ଧୀରାଃ ଭକ୍ତାଃ ହି ଏକାନ୍ତିନଃ ମମ ।
ବାଞ୍ଛତି ଅପି ମୟା ଦତ୍ତଂ କୈବଲ୍ୟମ୍ ଅପୁନର୍ଭବମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟଂ ପରଂ ପ୍ରାହୁଃ ନିଃଶ୍ରେୟସମ୍ ଅନଲ୍ପକମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ନିରାଶିଷଃ ଭକ୍ତିଃ ନିରପେକ୍ଷସ୍ୟ ମେ ଭବେତ୍ ॥ ୩୫ ॥
ନ ମୟି ଏକାନ୍ତଭକ୍ତାନାଂ ଗୁଣଦୋଷ ଉଦ୍ଭବାଃ ଗୁଣାଃ ।
ସାଧୂନାଂ ସମଚିତ୍ତାନାଂ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରମ୍ ଉପେୟୁଷାମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ଏବମ୍ ଏତତ୍ ମୟା ଆଦିଷ୍ଟାନ୍ ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ମେ ପଥଃ ।
କ୍ଷେମଂ ବିନ୍ଦନ୍ତି ମତ୍ ସ୍ଥାନଂ ଯତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପରମଂ ବିଦୁଃ ॥ ୩୭ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ବେଦତ୍ରୟୀବିଭାଗୟୋଗୋ ନାମ ବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୦ ॥
ଅଥ ଏକବିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଯଃ ଏତାନ୍ ମତ୍ପଥଃ ହିତ୍ୱା ଭକ୍ତିଜ୍ଞାନକ୍ରିୟାତ୍ମକାନ୍ ।
କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ କାମାନ୍ ଚଲୈଃ ପ୍ରାଣୈଃ ଜୁଷନ୍ତଃ ସଂସରନ୍ତି ତେ ॥ ୧ ॥
ସ୍ୱେ ସ୍ୱେ ଅଧିକାରେ ଯା ନିଷ୍ଠା ସଃ ଗୁଣଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ।
ବିପର୍ୟଯଃ ତୁ ଦୋଷଃ ସ୍ୟାତ୍ ଉଭୟୋଃ ଏଷଃ ନିଶ୍ଚୟଃ ॥ ୨ ॥
ଶୁଦ୍ଧି ଅଶୁଦ୍ଧୀ ବିଧୀୟେତେ ସମାନେଷୁ ଅପି ବସ୍ତୁଷୁ ।
ଦ୍ରବ୍ୟସ୍ୟ ବିଚିକିତ୍ସାର୍ଥଂ ଗୁଣଦୋଷୌ ଶୁଭ ଅଶୁଭୌ ॥ ୩ ॥
ଧର୍ମାର୍ଥଂ ବ୍ୟବହାରାର୍ଥଂ ଯାତ୍ରାର୍ଥମ୍ ଇତି ଚ ଅନଘ ।
ଦର୍ଶିତଃ ଅୟଂ ମୟା ଆଚାରଃ ଧର୍ମମ୍ ଉଦ୍ୱହତାଂ ଧୁରମ୍ ॥ ୪ ॥
ଭୂମି ଅମ୍ବୁ ଅଗ୍ନି ଅନିଲ ଆକାଶାଃ ଭୂତାନାଂ ପଞ୍ଚ ଧାତବଃ ।
ଆବ୍ରହ୍ମ ସ୍ଥାବର ଆଦୀନାଂ ଶରୀରାଃ ଆତ୍ମସଂୟୁତାଃ ॥ ୫ ॥
ବେଦେନ ନାମରୂପାଣି ବିଷମାଣି ସମେଷୁ ଅପି ।
ଧାତୁଷୁ ଉଦ୍ଧବ କଲ୍ପ୍ୟନ୍ତଃ ଏତେଷାଂ ସ୍ୱାର୍ଥସିଦ୍ଧୟେ ॥ ୬ ॥
ଦେଶ କାଲ ଆଦି ଭାବାନାଂ ବସ୍ତୂନାଂ ମମ ସତ୍ତମ ।
ଗୁଣଦୋଷୌ ବିଧୀୟେତେ ନିୟମାର୍ଥଂ ହି କର୍ମଣାମ୍ ॥ ୭ ॥
ଅକୃଷ୍ଣସାରଃ ଦେଶାନାମ୍ ଅବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟଃ ଅଶୁଚିଃ ଭବେତ୍ ।
କୃଷ୍ଣସାରଃ ଅପି ଅସୌବୀର କୀକଟ ଅସଂସ୍କୃତେରିଣମ୍ ॥ ୮ ॥
କର୍ମଣ୍ୟଃ ଗୁଣବାନ୍ କାଲଃ ଦ୍ରବ୍ୟତଃ ସ୍ୱତଃ ଏବ ବା ।
ଯତଃ ନିବର୍ତତେ କର୍ମ ସଃ ଦୋଷଃ ଅକର୍ମକଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ ୯ ॥
ଦ୍ରବ୍ୟସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧି ଅଶୁଦ୍ଧୀ ଚ ଦ୍ରବ୍ୟେଣ ବଚନେନ ଚ ।
ସଂସ୍କାରେଣ ଅଥ କାଲେନ ମହତ୍ତ୍ୱ ଅଲ୍ପତୟା ଅଥବା ॥ ୧୦ ॥
ଶକ୍ତ୍ୟା ଅଶକ୍ତ୍ୟା ଅଥବା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ସମୃଦ୍ଧ୍ୟା ଚ ଯତ୍ ଆତ୍ମନେ ।
ଅଘଂ କୁର୍ୱନ୍ତି ହି ଯଥା ଦେଶ ଅବସ୍ଥା ଅନୁସାରତଃ ॥ ୧୧ ॥
ଧାନ୍ୟ ଦାରୁ ଅସ୍ଥି ତନ୍ତୂନାଂ ରସ ତୈଜସ ଚର୍ମଣାମ୍ ।
କାଲ ବାୟୁ ଅଗ୍ନି ମୃତ୍ତୋୟୈଃ ପାର୍ଥିବାନାଂ ଯୁତ ଅୟୁତୈଃ ॥ ୧୨ ॥
ଅମେଧ୍ୟଲିପ୍ତଂ ଯତ୍ ଯେନ ଗନ୍ଧଂ ଲେପଂ ବ୍ୟପୋହତି ।
ଭଜତେ ପ୍ରକୃତିଂ ତସ୍ୟ ତତ୍ ଶୌଚଂ ତାବତ୍ ଇଷ୍ୟତେ ॥ ୧୩ ॥
ସ୍ନାନ ଦାନ ତପଃ ଅବସ୍ଥା ବୀର୍ୟ ସଂସ୍କାର କର୍ମଭିଃ ।
ମତ୍ ସ୍ମୃତ୍ୟା ଚ ଆତ୍ମନଃ ଶୌଚଂ ଶୁଦ୍ଧଃ କର୍ମ ଆଚରେତ୍ ଦ୍ୱିଜଃ
॥ ୧୪ ॥
ମନ୍ତ୍ରସ୍ୟ ଚ ପରିଜ୍ଞାନଂ କର୍ମଶୁଦ୍ଧିଃ ମଦର୍ପଣମ୍ ।
ଧର୍ମଃ ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ଷଡ୍ଭିଃ ଅଧର୍ମଃ ତୁ ବିପର୍ୟଯଃ ॥ ୧୫ ॥
କ୍ୱଚିତ୍ ଗୁଣଃ ଅପି ଦୋଷଃ ସ୍ୟାତ୍ ଦୋଷଃ ଅପି ବିଧିନା ଗୁଣଃ ।
ଗୁଣଦୋଷାର୍ଥନିୟମଃ ତତ୍ ଭିଦାମ୍ ଏବ ବାଧତେ ॥ ୧୬ ॥
ସମାନକର୍ମ ଆଚରଣଂ ପତିତାନାଂ ନ ପାତକମ୍ ।
ଔତ୍ପତ୍ତିକଃ ଗୁଣଃ ସଙ୍ଗଃ ନ ଶୟାନଃ ପତତି ଅଧଃ ॥ ୧୭ ॥
ଯତଃ ଯତଃ ନିବର୍ତେତ ବିମୁଚ୍ୟେତ ତତଃ ତତଃ ।
ଏଷଃ ଧର୍ମଃ ନୄଣାଂ କ୍ଷେମଃ ଶୋକମୋହଭୟ ଅପହଃ ॥ ୧୮ ॥
ବିଷୟେଷୁ ଗୁଣାଧ୍ୟାସାତ୍ ପୁଂସଃ ସଙ୍ଗଃ ତତଃ ଭବେତ୍ ।
ସଙ୍ଗାତ୍ ତତ୍ର ଭବେତ୍ କାମଃ କାମାତ୍ ଏବ କଲିଃ ନୄଣାମ୍ ॥ ୧୯ ॥
କଲେଃ ଦୁର୍ୱିଷହଃ କ୍ରୋଧଃ ତମଃ ତମ୍ ଅନୁବର୍ତତେ ।
ତମସା ଗ୍ରସ୍ୟତେ ପୁଂସଃ ଚେତନା ବ୍ୟାପିନୀ ଦ୍ରୁତମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ତୟା ବିରହିତଃ ସାଧୋ ଜନ୍ତୁଃ ଶୂନ୍ୟାୟ କଲ୍ପତେ ।
ତତଃ ଅସ୍ୟ ସ୍ୱାର୍ଥବିଭ୍ରଂଶଃ ମୂର୍ଚ୍ଛିତସ୍ୟ ମୃତସ୍ୟ ଚ ॥ ୨୧ ॥
ବିଷୟାଭିନିବେଶେନ ନ ଆତ୍ମାନଂ ବେଦ ନ ଅପରମ୍ ।
ବୃକ୍ଷଜୀବିକୟା ଜୀବନ୍ ବ୍ୟର୍ଥଂ ଭସ୍ତ୍ର ଇବ ଯଃ ଶ୍ୱସନ୍ ॥ ୨୨ ॥
ଫଲଶ୍ରୁତିଃ ଇୟଂ ନୄଣାଂ ନ ଶ୍ରେୟଃ ରୋଚନଂ ପରମ୍ ।
ଶ୍ରେୟୋବିବକ୍ଷୟା ପ୍ରୋକ୍ତଂ ଯଥା ଭୈଷଜ୍ୟରୋଚନମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଉତ୍ପତ୍ତି ଏବ ହି କାମେଷୁ ପ୍ରାଣେଷୁ ସ୍ୱଜନେଷୁ ଚ ।
ଆସକ୍ତମନସଃ ମର୍ତ୍ୟା ଆତ୍ମନଃ ଅନର୍ଥହେତୁଷୁ ॥ ୨୪ ॥
ନ ତାନ୍ ଅବିଦୁଷଃ ସ୍ୱାର୍ଥଂ ଭ୍ରାମ୍ୟତଃ ବୃଜିନାଧ୍ୱନି ।
କଥଂ ଯୁଞ୍ଜ୍ୟାତ୍ ପୁନଃ ତେଷୁ ତାନ୍ ତମଃ ବିଶତଃ ବୁଧଃ ॥ ୨୫ ॥
ଏବଂ ବ୍ୟବସିତଂ କେଚିତ୍ ଅବିଜ୍ଞାୟ କୁବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ଫଲଶ୍ରୁତିଂ କୁସୁମିତାଂ ନ ବେଦଜ୍ଞାଃ ବଦନ୍ତି ହି ॥ ୨୬ ॥
କାମିନଃ କୃପଣାଃ ଲୁବ୍ଧାଃ ପୁଷ୍ପେଷୁ ଫଲବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ଅଗ୍ନିମୁଗ୍ଧା ଧୁମତାନ୍ତାଃ ସ୍ୱଂ ଲୋକଂ ନ ବିନ୍ଦନ୍ତି ତେ ॥ ୨୭ ॥
ନ ତେ ମାମ୍ ଅଙ୍ଗଃ ଜାନନ୍ତି ହୃଦିସ୍ଥଂ ଯଃ ଇଦଂ ଯତଃ ।
ଉକ୍ଥଶସ୍ତ୍ରାଃ ହି ଅସୁତୃପଃ ଯଥା ନୀହାରଚକ୍ଷୁଷଃ ॥ ୨୮ ॥
ତେ ମେ ମତମ୍ ଅବିଜ୍ଞାୟ ପରୋକ୍ଷଂ ବିଷୟାତ୍ମକାଃ ।
ହିଂସାୟାଂ ଯଦି ରାଗଃ ସ୍ୟାତ୍ ଯଜ୍ଞଃ ଏବ ନ ଚୋଦନା ॥ ୨୯ ॥
ହିଂସାବିହାରାଃ ହି ଅଲବ୍ଧୈଃ ପଶୁଭିଃ ସ୍ୱସୁଖଏଚ୍ଛୟା ।
ଯଜନ୍ତେ ଦେବତାଃ ଯଜ୍ଞୈଃ ପିତୃଭୂତପତୀନ୍ ଖଲାଃ ॥ ୩୦ ॥
ସ୍ୱପ୍ନ୍ ଉପମମ୍ ଅମୁଂ ଲୋକମ୍ ଅସନ୍ତଂ ଶ୍ରବଣପ୍ରିୟମ୍ ।
ଆଶିଷଃ ହୃଦି ସଙ୍କଲ୍ପ୍ୟ ତ୍ୟଜନ୍ତି ଅର୍ଥାନ୍ ଯଥା ବଣିକ୍ ॥ ୩୧ ॥
ରଜଃସତ୍ତ୍ୱତମୋନିଷ୍ଠାଃ ରଜଃସତ୍ତ୍ୱତମୋଜୁଷଃ ।
ଉପାସତଃ ଇନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟାନ୍ ଦେବାଦୀନ୍ ନ ତଥା ଏବ ମାମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ଇଷ୍ଟ୍ୱା ଇହ ଦେବତାଃ ଯଜ୍ଞୈଃ ଗତ୍ୱା ରଂସ୍ୟାମହେ ଦିବି ।
ତସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ ଇହ ଭୂୟାସ୍ମଃ ମହାଶାଲା ମହାକୁଲାଃ ॥ ୩୩ ॥
ଏବଂ ପୁଷ୍ପିତୟା ବାଚା ବ୍ୟାକ୍ଷିପ୍ତମନସାଂ ନୄଣାମ୍ ।
ମାନିନାନ୍ ଚ ଅତିସ୍ତବ୍ଧାନାଂ ମଦ୍ୱାର୍ତା ଅପି ନ ରୋଚତେ ॥ ୩୪ ॥
ବେଦାଃ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମବିଷୟାଃ ତ୍ରିକାଣ୍ଡବିଷୟାଃ ଇମେ ।
ପରୋକ୍ଷବାଦାଃ ଋଷୟଃ ପରୋକ୍ଷଂ ମମ ଚ ପ୍ରିୟମ୍ ॥ ୩୫ ॥
ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମ ସୁଦୁର୍ବୋଧଂ ପ୍ରାଣ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମନୋମୟମ୍ ।
ଅନନ୍ତପାରଂ ଗମ୍ଭୀରଂ ଦୁର୍ୱିଗାହ୍ୟଂ ସମୁଦ୍ରବତ୍ ॥ ୩୬ ॥
ମୟା ଉପବୃଂହିତଂ ଭୂମ୍ନା ବ୍ରହ୍ମଣା ଅନନ୍ତଶକ୍ତିନା ।
ଭୂତେଷୁ ଘୋଷରୂପେଣ ବିସେଷୁ ଊର୍ଣ ଇବ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ॥ ୩୭ ॥
ଯଥା ଊର୍ଣନାଭିଃ ହୃଦୟାତ୍ ଊର୍ଣାମ୍ ଉଦ୍ୱମତେ ମୁଖାତ୍ ।
ଆକାଶାତ୍ ଘୋଷବାନ୍ ପ୍ରାଣଃ ମନସା ସ୍ପର୍ଶରୂପିଣା ॥ ୩୮ ॥
ଛନ୍ଦୋମୟଃ ଅମୃତମୟଃ ସହସ୍ରପଦବୀଂ ପ୍ରଭୁଃ ।
ଓଙ୍କାରାତ୍ ବ୍ୟଞ୍ଜିତ ସ୍ପର୍ଶ ସ୍ୱର ଉଷ୍ମ ଅନ୍ତସ୍ଥ ଭୂଷିତାମ୍ ॥
୩୯ ॥
ବିଚିତ୍ରଭାଷାବିତତାଂ ଛନ୍ଦୋଭିଃ ଚତୁର ଉତ୍ତରୈଃ ।
ଅନନ୍ତପାରାଂ ବୃହତୀଂ ସୃଜତି ଆକ୍ଷିପତେ ସ୍ୱୟମ୍ ॥ ୪୦ ॥
ଗାୟତ୍ରୀ ଉଷ୍ଣିକ୍ ଅନୁଷ୍ଟୁପ୍ ଚ ବୃହତୀ ପଙ୍କ୍ତିଃ ଏବ ଚ ।
ତ୍ରିଷ୍ଟୁପ୍ ଜଗତୀ ଅତିଚ୍ଛନ୍ଦଃ ହି ଅତ୍ୟଷ୍ଟି ଅତିଜଗତ୍ ବିରାଟ୍ ॥ ୪୧ ॥
କିଂ ବିଧତ୍ତେ କିମ୍ ଆଚଷ୍ଟେ କିମ୍ ଅନୂଦ୍ୟ ବିକଲ୍ପୟେତ୍ ।
ଇତି ଅସ୍ୟାଃ ହୃଦୟଂ ଲୋକେ ନ ଅନ୍ୟଃ ମତ୍ ବେଦ କଶ୍ଚନ ॥୪୨ ॥
ମାଂ ବିଧତ୍ତେ ଅଭିଧତ୍ତେ ମାଂ ବିକଲ୍ପ୍ୟ ଅପୋହ୍ୟତେ ତୁ ଅହମ୍ ।
ଏତାବାନ୍ ସର୍ୱବେଦାର୍ଥଃ ଶବ୍ଦଃ ଆସ୍ଥାୟ ମାଂ ଭିଦାମ୍ ।
ମାୟାମାତ୍ରମ୍ ଅନୂଦ୍ୟ ଅନ୍ତେ ପ୍ରତିଷିଧ୍ୟ ପ୍ରସୀଦତି ॥ ୪୩ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦ୍ଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ବେଦତ୍ରୟବିଭାଗନିରୂପଣଂ ନାମ ଏକବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୧ ॥
ଅଥ ଦ୍ୱାବିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
କତି ତତ୍ତ୍ୱାନି ବିଶ୍ୱେଶ ସଙ୍ଖ୍ୟାତାନି ଋଷିଭିଃ ପ୍ରଭୋ ।
ନବ ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚ ତ୍ରୀଣି ଆତ୍ଥ ତ୍ୱମ୍ ଇହ ଶୁଶ୍ରୁମ ॥ ୧ ॥
କେଚିତ୍ ଷଡ୍ୱିଂଶତିଂ ପ୍ରାହୁଃ ଅପରେ ପଞ୍ଚବିଂଶତିମ୍ ।
ସପ୍ତ ଏକେ ନବ ଷଟ୍ କେଚିତ୍ ଚତ୍ୱାରି ଏକାଦଶ ଅପରେ ।
କେଚିତ୍ ସପ୍ତଦଶ ପ୍ରାହୁଃ ଷୋଡଶ ଏକେ ତ୍ରୟୋଦଶ ॥ ୨ ॥
ଏତାବତ୍ ତ୍ୱମ୍ ହି ସଙ୍ଖ୍ୟାନାମ୍ ଋଷୟଃ ଯତ୍ ବିବକ୍ଷୟା ।
ଗାୟନ୍ତି ପୃଥକ୍ ଆୟୁଷ୍ମନ୍ ଇଦଂ ନଃ ବକ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥ ୩ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଯୁକ୍ତଂ ଚ ସନ୍ତି ସର୍ୱତ୍ର ଭାଷନ୍ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ଯଥା ।
ମାୟାଂ ମଦୀୟାମ୍ ଉଦ୍ଗୃହ୍ୟ ବଦତାଂ କିଂ ନୁ ଦୁର୍ଘଟମ୍ ॥ ୪ ॥
ନ ଏତତ୍ ଏବଂ ଯଥା ଆତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ଯତ୍ ଅହଂ ବଚ୍ମି ତତ୍ ତଥା ।
ଏବଂ ବିବଦତାଂ ହେତୁଂ ଶକ୍ତୟଃ ମେ ଦୁରତ୍ୟଯାଃ ॥ ୫ ॥
ଯାସାଂ ବ୍ୟତିକରାତ୍ ଆସୀତ୍ ବିକଲ୍ପଃ ବଦତାଂ ପଦମ୍ ।
ପ୍ରାପ୍ତେ ଶମଦମେ ଅପି ଏତି ବାଦସ୍ତମନୁ ଶାମ୍ୟତି ॥ ୬ ॥
ପରସ୍ପରାନ୍ ଅନୁପ୍ରବେଶାତ୍ ତତ୍ତ୍ୱାନାଂ ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ପୌର୍ୱ ଅପର୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଖ୍ୟାନଂ ଯଥା ବକ୍ତୁଃ ବିବକ୍ଷିତମ୍ ॥ ୭ ॥
ଏକସ୍ମିନ୍ ଅପି ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ପ୍ରବିଷ୍ଟାନି ଇତରାଣି ଚ ।
ପୂର୍ୱସ୍ମିନ୍ ବା ପରସ୍ମିନ୍ ବା ତତ୍ତ୍ୱେ ତତ୍ତ୍ୱାନି ସର୍ୱଶଃ ॥ ୮ ॥
ପୌର୍ୱ ଅପର୍ୟମ୍ ଅତଃ ଅମୀଷାଂ ପ୍ରସଙ୍ଖ୍ୟାନମ୍ ଅଭୀପ୍ସତାମ୍ ।
ଯଥା ବିବିକ୍ତଂ ଯତ୍ ବକ୍ତ୍ରଂ ଗୃହ୍ଣୀମଃ ଯୁକ୍ତିସଂଭବାତ୍ ॥ ୯ ॥
ଅନାଦି ଅବିଦ୍ୟାୟୁକ୍ତସ୍ୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଆତ୍ମବେଦନମ୍ ।
ସ୍ୱତଃ ନ ସଂଭବାତ୍ ଅନ୍ୟଃ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞଃ ଜ୍ଞାନଦଃ ଭବେତ୍ ॥ ୧୦ ॥
ପୁରୁଷ ଈଶ୍ୱରୟୋଃ ଅତ୍ର ନ ବୈଲକ୍ଷଣ୍ୟମ୍ ଅଣୁ ଅପି ।
ତତ୍ ଅନ୍ୟକଲ୍ପନାପାର୍ଥା ଜ୍ଞାନଂ ଚ ପ୍ରକୃତେଃ ଗୁଣଃ ॥ ୧୧ ॥
ପ୍ରକୃତିଃ ଗୁଣସାମ୍ୟଂ ବୈ ପ୍ରକୃତେଃ ନ ଆତ୍ମନଃ ଗୁଣାଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱଂ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପତ୍ତି ଅନ୍ତହେତବଃ ॥ ୧୨ ॥
ସତ୍ତ୍ୱଂ ଜ୍ଞାନଂ ରଜଃ କର୍ମ ତମଃ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଇହ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଗୁଣବ୍ୟତିକରଃ କାଲଃ ସ୍ୱଭାବଃ ସୂତ୍ରମ୍ ଏବ ଚ ॥ ୧୩ ॥
ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିଃ ବ୍ୟକ୍ତମ୍ ଅହଙ୍କାରଃ ନଭଃ ଅନିଲଃ ।
ଜ୍ୟୋତିଃ ଆପଃ କ୍ଷିତିଃ ଇତି ତତ୍ତ୍ୱାନି ଉକ୍ତାନି ମେ ନବ ॥ ୧୪ ॥
ଶ୍ରୋତ୍ରଂ ତ୍ୱକ୍ ଦର୍ଶନଂ ଘ୍ରାଣଃ ଜିହ୍ୱା ଇତି ଜ୍ଞାନଶକ୍ତୟଃ ।
ବାକ୍ ପାଣି ଉପସ୍ଥ ପାୟୁ ଅଙ୍ଘ୍ରିଃ କର୍ମାଣ୍ୟଙ୍ଗ ଉଭୟଂ ମନଃ ॥ ୧୫ ॥
ଶବ୍ଦଃ ସ୍ପର୍ଶଃ ରସଃ ଗନ୍ଧଃ ରୂପଂ ଚ ଇତି ଅର୍ଥଜାତୟଃ ।
ଗତି ଉକ୍ତି ଉତ୍ସର୍ଗ ଶିଲ୍ପାନି କର୍ମ ଆୟତନ ସିଦ୍ଧୟଃ ॥ ୧୬ ॥
ସର୍ଗ ଆଦୌ ପ୍ରକୃତିଃ ହି ଅସ୍ୟ କାର୍ୟ କାରଣ ରୂପିଣୀ ।
ସତ୍ତ୍ୱ ଆଦିଭିଃ ଗୁଣୈଃ ଧତ୍ତେ ପୁରୁଷଃ ଅବ୍ୟକ୍ତଃ ଈକ୍ଷତେ ॥ ୧୭ ॥
ବ୍ୟକ୍ତ ଆଦୟଃ ବିକୁର୍ୱାଣାଃ ଧାତବଃ ପୁରୁଷ ଈକ୍ଷୟା ।
ଲବ୍ଧବୀର୍ୟାଃ ସୃଜନ୍ତି ଅଣ୍ଡଂ ସଂହତାଃ ପ୍ରକୃତେଃ ବଲାତ୍ ॥ ୧୮ ॥
ସପ୍ତ ଏବ ଧାତବଃ ଇତି ତତ୍ର ଅର୍ଥାଃ ପଞ୍ଚ ଖାଦୟଃ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଆତ୍ମା ଉଭୟ ଆଧାରଃ ତତଃ ଦେହ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଆସବଃ ॥ ୧୯ ॥
ଷଡ୍ ଇତି ଅତ୍ର ଅପି ଭୂତାନି ପଞ୍ଚ ଷଷ୍ଠଃ ପରଃ ପୁମାନ୍ ।
ତୈଃ ଯୁକ୍ତଃ ଆତ୍ମସଂଭୂତୈଃ ସୃଷ୍ଟ୍ୱା ଇଦଂ ସମୁପାବିଶତ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଚତ୍ୱାରି ଏବ ଇତି ତତ୍ର ଅପି ତେଜଃ ଆପଃ ଅନ୍ନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ଜାତାନି ତୈଃ ଇଦଂ ଜାତଂ ଜନ୍ମ ଅବୟବିନଃ ଖଲୁ ॥ ୨୧ ॥
ସଙ୍ଖ୍ୟାନେ ସପ୍ତଦଶକେ ଭୂତମାତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ପଞ୍ଚପଞ୍ଚ ଏକ ମନସା ଆତ୍ମା ସପ୍ତଦଶଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ ୨୨ ॥
ତଦ୍ୱତ୍ ଷୋଡଶସଙ୍ଖ୍ୟାନେ ଆତ୍ମା ଏବ ମନଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଭୂତେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପଞ୍ଚ ଏବ ମନଃ ଆତ୍ମା ତ୍ରୟୋଦଶଃ ॥ ୨୩ ॥
ଏକାଦଶତ୍ୱଃ ଆତ୍ମା ଅସୌ ମହାଭୂତେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ଅଷ୍ଟୌ ପ୍ରକୃତୟଃ ଚ ଏବ ପୁରୁଷଃ ଚ ନବ ଇତି ଅଥ ॥ ୨୪ ॥
ଇତି ନାନା ପ୍ରସଙ୍ଖ୍ୟାନଂ ତତ୍ତ୍ୱାନାମ୍ ଋଷିଭିଃ କୃତମ୍ ।
ସର୍ୱଂ ନ୍ୟାୟ୍ୟଂ ଯୁକ୍ତିମତ୍ୱାତ୍ ବିଦୁଷାଂ କିମ୍ ଅଶୋଭନମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ପ୍ରକୃତିଃ ପୁରୁଷଃ ଚ ଉଭୌ ଯଦି ଅପି ଆତ୍ମବିଲକ୍ଷଣୌ ।
ଅନ୍ୟୋନ୍ୟ ଅପାଶ୍ରୟାତ୍ କୃଷ୍ଣ ଦୃଶ୍ୟତେ ନ ଭିଦା ତୟୋଃ ।
ପ୍ରକୃତୌ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ହି ଆତ୍ମା ପ୍ରକୃତିଃ ଚ ତଥା ଆତ୍ମନି ॥ ୨୬ ॥
ଏବଂ ମେ ପୁଣ୍ଡରୀକାକ୍ଷ ମହାନ୍ତଂ ସଂଶୟଂ ହୃଦି ।
ଛେତ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ସର୍ୱଜ୍ଞ ବଚୋଭିଃ ନୟନୈପୁଣୈଃ ॥ ୨୭ ॥
ତ୍ୱତ୍ତଃ ଜ୍ଞାନଂ ହି ଜୀବାନାଂ ପ୍ରମୋଷଃ ତେ ଅତ୍ର ଶକ୍ତିତଃ ।
ତ୍ୱମ୍ ଏବ ହି ଆତ୍ମ ମାୟାୟା ଗତିଂ ବେତ୍ଥ ନ ଚ ଅପରଃ ॥ ୨୮ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପ୍ରକୃତିଃ ପୁରୁଷଃ ଚ ଇତି ବିକଲ୍ପଃ ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ଏଷଃ ବୈକାରିକଃ ସର୍ଗଃ ଗୁଣବ୍ୟତିକରାତ୍ମକଃ ॥ ୨୯ ॥
ମମ ଅଙ୍ଗ ମାୟା ଗୁଣମୟୀ ଅନେକଧା
ବିକଲ୍ପବୁଦ୍ଧୀଃ ଚ ଗୁଣୈଃ ବିଧତ୍ତେ ।
ବୈକାରିକଃ ତ୍ରିବିଧଃ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ ଏକମ୍
ଅଥ ଅଧିଦୈବମ୍ ଅଧିଭୂତମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଦୃକ୍ ରୂପମ୍ ଆର୍କଂ ବପୁଃ ଅତ୍ର ରନ୍ଧ୍ରେ
ପରସ୍ପରଂ ସିଧ୍ୟତି ଯଃ ସ୍ୱତଃ ଖେ ।
ଆତ୍ମା ଯତ୍ ଏଷମ୍ ଅପରଃ ଯଃ ଆଦ୍ୟଃ
ସ୍ୱୟା ଅନୁଭୂତ୍ୟ ଅଖିଲସିଦ୍ଧସିଦ୍ଧିଃ ।
ଏବଂ ତ୍ୱକ୍ ଆଦି ଶ୍ରବଣାଦି ଚକ୍ଷୁଃ
ଜିହ୍ୱ ଆଦି ନାସ ଆଦି ଚ ଚିତ୍ତୟୁକ୍ତମ୍ ॥ ୩୧ ॥
ଯଃ ଅସୌ ଗୁଣକ୍ଷୋଭକୃତୌ ବିକାରଃ
ପ୍ରଧାନମୂଲାତ୍ ମହତଃ ପ୍ରସୂତଃ ।
ଅହଂ ତ୍ରିବୃତ୍ ମୋହବିକଲ୍ପହେତୁଃ
ବୈକାରିକଃ ତାମସଃ ଐନ୍ଦ୍ରିୟଃ ଚ ॥ ୩୨ ॥
ଆତ୍ମାପରିଜ୍ଞାନମୟଃ ବିବାଦଃ
ହି ଅସ୍ତି ଇତି ନ ଅସ୍ତି ଇତି ଭିଦାର୍ଥନିଷ୍ଠଃ ।
ବ୍ୟର୍ଥଃ ଅପି ନ ଏବ ଉପରମେତ ପୁଂସାଂ
ମତ୍ତଃ ପରାବୃତ୍ତଧିୟାଂ ସ୍ୱଲୋକାତ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ତ୍ୱତ୍ତଃ ପରାବୃତ୍ତଧିୟଃ ସ୍ୱକୃତୈଃ କର୍ମଭିଃ ପ୍ରଭୋ ।
ଉଚ୍ଚ ଅବଚାନ୍ ଯଥା ଦେହାନ୍ ଗୃହ୍ଣନ୍ତି ବିସୃଜନ୍ତି ଚ ॥ ୩୪ ॥
ତତ୍ ମମ ଆଖ୍ୟାହି ଗୋବିନ୍ଦ ଦୁର୍ୱିଭାବ୍ୟମ୍ ଅନାତ୍ମଭିଃ ।
ନ ହି ଏତତ୍ ପ୍ରାୟଶଃ ଲୋକେ ବିଦ୍ୱାଂସଃ ସନ୍ତି ବଞ୍ଚିତାଃ ॥ ୩୫ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ମନଃ କର୍ମମୟଂ ନୃଣାମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ପଞ୍ଚଭିଃ ଯୁତମ୍ ।
ଲୋକାତ୍ ଲୋକଂ ପ୍ରୟାତି ଅନ୍ୟଃ ଆତ୍ମା ତତ୍ ଅନୁବର୍ତତେ ॥ ୩୬ ॥
ଧ୍ୟାୟନ୍ ମନଃ ଅନୁବିଷୟାନ୍ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ ବା ଅନୁଶ୍ରୁତାନ୍ ଅଥ ।
ଉଦ୍ୟତ୍ ସୀଦତ୍ କର୍ମତନ୍ତ୍ରଂ ସ୍ମୃତିଃ ତତ୍ ଅନୁଶାମ୍ୟତି ॥ ୩୭ ॥
ବିଷୟ ଅଭିନିବେଶେନ ନ ଆତ୍ମାନଂ ଯତ୍ ସ୍ମରେତ୍ ପୁନଃ ।
ଜନ୍ତୋଃ ବୈ କସ୍ୟଚିତ୍ ହେତୋଃ ମୃତ୍ୟୁଃ ଅତ୍ୟନ୍ତବିସ୍ମୃତିଃ ॥ ୩୮ ॥
ଜନ୍ମ ତୁ ଆତ୍ମତୟା ପୁଂସଃ ସର୍ୱଭାବେନ ଭୂରିଦ ।
ବିଷୟ ସ୍ୱୀକୃତିଂ ପ୍ରାହୁଃ ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନମନୋରଥଃ ॥ ୩୯ ॥
ସ୍ୱପ୍ନଂ ମନୋରଥଂ ଚ ଇତ୍ଥଂ ପ୍ରାକ୍ତନଂ ନ ସ୍ମରତି ଅସୌ ।
ତତ୍ର ପୂର୍ୱମ୍ ଇବ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅପୂର୍ୱଂ ଚ ଅନୁପଶ୍ୟତି ॥ ୪୦ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଆୟନ ସୃଷ୍ଟ୍ୟା ଇଦଂ ତ୍ରୈବିଧ୍ୟଂ ଭାତି ବସ୍ତୁନି ।
ବହିଃ ଅନ୍ତଃ ଭିଦାହେତୁଃ ଜନଃ ଅସତ୍ ଜନକୃତ୍ ଯଥା ॥ ୪୧ ॥
ନିତ୍ୟଦା ହି ଅଙ୍ଗଃ ଭୂତାନି ଭବନ୍ତି ନ ଭବନ୍ତି ଚ ।
କାଲେନ ଅଲ୍କ୍ଷ୍ୟବେଗେନ ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ୱାତ୍ ତତ୍ ନ ଦୃଶ୍ୟତେ ॥ ୪୨ ॥
ଯଥା ଅର୍ଚିଷାଂ ସ୍ରୋତସାଂ ଚ ଫଲାନାଂ ବା ବନସ୍ପତେଃ ।
ତଥା ଏବ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ବୟଃ ଅବସ୍ଥା ଆଦୟଃ କୃତାଃ ॥ ୪୩ ॥
ସଃ ଅୟଂ ଦୀପଃ ଅର୍ଚିଷାଂ ଯଦ୍ୱତ୍ ସ୍ରୋତସାଂ ତତ୍ ଇଦଂ ଜଲମ୍ ।
ସଃ ଅୟଂ ପୁମାନ୍ ଇତି ନୃଣାଂ ମୃଷାଃ ଗୀଃ ଧୀଃ ମୃଷା
ଆୟୁଷାମ୍ ॥ ୪୪ ॥
ମା ସ୍ୱସ୍ୟ କର୍ମବୀଜେନ ଜାୟତେ ସଃ ଅପି ଅୟଂ ପୁମାନ୍ ।
ମ୍ରିୟତେ ବାମରଃ ଭ୍ରାନ୍ତ୍ୟା ଯଥା ଅଗ୍ନିଃ ଦାରୁ ସଂୟୁତଃ ॥ ୪୫ ॥
ନିଷେକଗର୍ଭଜନ୍ମାନି ବାଲ୍ୟକୌମାରୟୌବନମ୍ ।
ବୟୋମଧ୍ୟଂ ଜରା ମୃତ୍ୟୁଃ ଇତି ଅବସ୍ଥାଃ ତନୋଃ ନବ ॥ ୪୬ ॥
ଏତାଃ ମନୋରଥମୟୀଃ ହି ଅନ୍ୟସ୍ୟ ଉଚ୍ଚାବଚାଃ ତନୂଃ ।
ଗୁଣସଙ୍ଗାତ୍ ଉପାଦତ୍ତେ କ୍ୱଚିତ୍ କଶ୍ଚିତ୍ ଜହାତି ଚ ॥ ୪୭ ॥
ଆତ୍ମନଃ ପିତୃପୁତ୍ରାଭ୍ୟାମ୍ ଅନୁମେୟୌ ଭବାପ୍ୟଯୌ ।
ନ ଭବାପ୍ୟଯବସ୍ତୂନାମ୍ ଅଭିଜ୍ଞଃ ଦ୍ୱୟଲକ୍ଷଣଃ ॥ ୪୮ ॥
ତରୋଃ ବୀଜବିପାକାଭ୍ୟାଂ ଯଃ ବିଦ୍ୱାତ୍ ଜନ୍ମସଂୟମୌ ।
ତରୋଃ ବିଲକ୍ଷଣଃ ଦ୍ରଷ୍ଟା ଏବଂ ଦ୍ରଷ୍ଟା ତନୋଃ ପୃଥକ୍ ॥ ୪୯ ॥
ପ୍ରକୃତେଃ ଏବମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅବିବିଚ୍ୟ ଅବୁଧଃ ପୁମାନ୍ ।
ତତ୍ତ୍ୱେନ ସ୍ପର୍ଶସଂମୂଢଃ ସଂସାରଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟତେ ॥ ୫୦ ॥
ସତ୍ତ୍ୱସଙ୍ଗାତ୍ ଋଷୀନ୍ ଦେବାନ୍ ରଜସା ଅସୁରମାନୁଷାନ୍ ।
ତମସା ଭୂତତିର୍ୟକ୍ତ୍ୱଂ ଭ୍ରାମିତଃ ଯାତି କର୍ମଭିଃ ॥ ୫୧ ॥
ନୃତ୍ୟତଃ ଗାୟତଃ ପଶ୍ୟନ୍ ଯଥା ଏବ ଅନୁକରୋତି ତାନ୍ ।
ଏବଂ ବୁଦ୍ଧିଗୁଣାନ୍ ପଶ୍ୟନ୍ ଅନୀହଃ ଅପି ଅନୁକାର୍ୟତେ ॥ ୫୨ ॥
ଯଥା ଅମ୍ଭସା ପ୍ରଚଲତା ତରବଃ ଅପି ଚଲାଃ ଇବ ।
ଚକ୍ଷୁଷା ଭ୍ରାମ୍ୟମାଣେନ ଦୃଶ୍ୟତେ ଭ୍ରମତି ଇବ ଭୂଃ ॥ ୫୩ ॥
ଯଥା ମନୋରଥଧିୟଃ ବିଷୟାନୁଭବଃ ମୃଷା ।
ସ୍ୱପ୍ନଦୃଷ୍ଟାଃ ଚ ଦାଶାର୍ହ ତଥା ସଂସାରଃ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୫୪ ॥
ଅର୍ଥେ ହି ଅବିଦ୍ୟମାନେ ଅପି ସଂସୃତିଃ ନ ନିବର୍ତତେ ।
ଧ୍ୟାୟତଃ ବିଷୟାନ୍ ଅସ୍ୟ ସ୍ୱପ୍ନେ ଅନର୍ଥ ଆଗମଃ ଯଥା ॥ ୫୫ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଉଦ୍ଧବ ମା ଭୁଙ୍କ୍ଷ୍ୱ ବିଷୟାନ୍ ଅସତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ।
ଆତ୍ମା ଅଗ୍ରହଣନିର୍ଭାତଂ ପଶ୍ୟ ବୈକଲ୍ପିକଂ ଭ୍ରମମ୍ ॥ ୫୬ ॥
କ୍ଷିପ୍ତଃ ଅବମାନିତଃ ଅସଦ୍ଭିଃ ପ୍ରଲବ୍ଧଃ ଅସୂୟିତଃ ଅଥବା ।
ତାଡିତଃ ସଂନିବଦ୍ଧଃ ବା ବୃତ୍ତ୍ୟା ବା ପରିହାପିତଃ ॥ ୫୭ ॥
ନିଷ୍ଠିତଃ ମୂତ୍ରିତଃ ବହୁଧା ଏବଂ ପ୍ରକମ୍ପିତଃ ।
ଶ୍ରେୟସ୍କାମଃ କୃଚ୍ଛ୍ରଗତଃ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ଉଦ୍ଧରେତ୍ ॥ ୫୮ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ଯଥା ଏବମ୍ ଅନୁବୁଦ୍ଧ୍ୟେୟଂ ବଦ ନଃ ବଦତାଂ ବର ।
ସୁଦୁଃସହମ୍ ଇମଂ ମନ୍ୟଃ ଆତ୍ମନି ଅସତ୍ ଅତିକ୍ରମମ୍ ॥ ୫୯ ॥
ବିଦୁଷମ୍ ଅପି ବିଶ୍ୱାତ୍ମନ୍ ପ୍ରକୃତିଃ ହି ବଲୀୟସୀ ।
ଋତେ ତ୍ୱତ୍ ଧର୍ମନିରତାନ୍ ଶାନ୍ତାଃ ତେ ଚରଣାଲୟାନ୍ ॥ ୬୦ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଦ୍ୱାବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୨ ॥
ଅଥ ତ୍ରୟୋବିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ବାଦରାୟଣିଃ ଉବାଚ ।
ସଃ ଏବମ୍ ଆଶଂସିତଃ ଉଦ୍ଧବେନ
ଭାଗବତମୁଖ୍ୟେନ ଦାଶାର୍ହମୁଖ୍ୟଃ ।
ସଭାଜୟନ୍ ବୃତ୍ୟବଚଃ ମୁକୁନ୍ଦଃ
ତମ୍ ଆବଭାଷେ ଶ୍ରବଣୀୟବୀର୍ୟଃ ॥ ୧ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ବର୍ହସ୍ପତ୍ୟ ସଃ ବୈ ନ ଅତ୍ର ସାଧୁଃ ବୈ ଦୁର୍ଜନ୍ ଈରିତୈଃ ।
ଦୁରୁକ୍ତୈଃ ଭିନ୍ନମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ଯଃ ସମାଧାତୁମ୍ ଈଶ୍ୱରଃ ॥ ୨ ॥
ନ ତଥା ତପ୍ୟତେ ବିଦ୍ଧଃ ପୁମାନ୍ ବାଣୈଃ ସୁମର୍ମଗୈଃ ।
ଯଥା ତୁଦନ୍ତି ମର୍ମସ୍ଥାଃ ହି ଅସତାଂ ପରୁଷେଷବଃ ॥ ୩ ॥
କଥୟନ୍ତି ମହତ୍ପୁଣ୍ୟମ୍ ଇତିହାସମ୍ ଇହ ଉଦ୍ଧବ ।
ତମ୍ ଅହଂ ବର୍ଣୟିଷ୍ୟାମି ନିବୋଧ ସୁସମାହିତଃ ॥ ୪ ॥
କେନଚିତ୍ ଭିକ୍ଷୁଣା ଗୀତଂ ପରିଭୂତେନ ଦୁର୍ଜନୈଃ ।
ସ୍ମରତାଃ ଧୃତିୟୁକ୍ତେନ ବିପାକଂ ନିଜକର୍ମଣାମ୍ ॥ ୫ ॥
ଅବନିଷୁ ଦ୍ୱିଜଃ କଶ୍ଚିତ୍ ଆସୀତ୍ ଆଢ୍ୟତମଃ ଶ୍ରିୟା ।
ବାର୍ତାବୃତ୍ତିଃ କଦର୍ୟଃ ତୁ କାମୀ ଲୁବ୍ଧଃ ଅତିକୋପନଃ ॥ ୬ ॥
ଜ୍ଞାତୟଃ ଅତିଥୟଃ ତସ୍ୟ ବାଙ୍ମାତ୍ରେଣ ଅପି ନ ଅର୍ଚିତାଃ ।
ଶୂନ୍ୟ ଅବସଥଃ ଆତ୍ମା ଅପି କାଲେ କାମୈଃ ଅନର୍ଚିତଃ ॥ ୭ ॥
ଦୁଃଶୀଲସ୍ୟ କଦର୍ୟସ୍ୟ ଦ୍ରୁହ୍ୟନ୍ତେ ପୁତ୍ରବାନ୍ଧବାଃ ।
ଦାରା ଦୁହିତରଃ ଭୃତ୍ୟାଃ ବିଷଣ୍ଣାଃ ନ ଆଚରନ୍ ପ୍ରିୟମ୍ ॥ ୮ ॥
ତସ୍ୟ ଏବଂ ଯକ୍ଷବିତ୍ତସ୍ୟ ଚ୍ୟୁତସ୍ୟ ଉଭୟଲୋକତଃ ।
ଧର୍ମକାମବିହୀନସ୍ୟ ଚୁକ୍ରୁଧୁଃ ପଞ୍ଚଭାଗିନଃ ॥ ୯ ॥
ତତ୍ ଅବଧ୍ୟାନ ବିସ୍ରସ୍ତ ପୁଣ୍ୟ ସ୍କନ୍ଧସ୍ୟ ଭୂରିଦ ।
ଅର୍ଥଃ ଅପି ଅଗଚ୍ଛନ୍ ନିଧନଂ ବହୁ ଆୟାସ ପରିଶ୍ରମଃ ॥ ୧୦ ॥
ଜ୍ଞାତୟଃ ଜଗୃହୁଃ କିଞ୍ଚିତ୍ କିଞ୍ଚିତ୍ ଅସ୍ୟବଃ ଉଦ୍ଧବ ।
ଦୈବତଃ କାଲତଃ କିଞ୍ଚିତ୍ ବ୍ରହ୍ମବନ୍ଧୋଃ ନୃପାର୍ଥିବାତ୍ ॥ ୧୧ ॥
ସଃ ଏବଂ ଦ୍ରବିଣେ ନଷ୍ଟେ ଧର୍ମକାମବିବର୍ଜିତଃ ।
ଉପେକ୍ଷିତଃ ଚ ସ୍ୱଜନୈଃ ଚିନ୍ତାମ୍ ଆପ ଦୁରତ୍ୟଯାମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ତସ୍ୟ ଏବଂ ଧ୍ୟାୟତଃ ଦୀର୍ଘଂ ନଷ୍ଟରାୟଃ ତପସ୍ୱିନଃ ।
ଖିଦ୍ୟତଃ ବାଷ୍ପକଣ୍ଠସ୍ୟ ନିର୍ୱେଦଃ ସୁମହାନ୍ ଅଭୂତ୍ ॥ ୧୩ ॥
ସଃ ଚ ଆହ ଇଦମ୍ ଅହୋ କଷ୍ଟଂ ବୃଥା ଆତ୍ମା ମେ ଅନୁତାପିତଃ ।
ନ ଧର୍ମାୟ ନ କାମାୟ ଯସ୍ୟ ଅର୍ଥ ଆୟାସଃ ଈଦୃଶଃ ॥ ୧୪ ॥
ପ୍ରାୟେଣ ଅର୍ଥାଃ କଦର୍ୟାଣାଂ ନ ସୁଖାୟ କଦାଚନ ।
ଇହ ଚ ଆତ୍ମୋପତାପାୟ ମୃତସ୍ୟ ନରକାୟ ଚ ॥ ୧୫ ॥
ଯଶଃ ଯଶସ୍ୱିନାଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ଶ୍ଲାଘ୍ୟାଃ ଯେ ଗୁଣିନାଂ ଗୁଣାଃ ।
ଲୋଭଃ ସ୍ୱଲ୍ପଃ ଅପି ତାନ୍ ହନ୍ତି ଶ୍ୱିତ୍ରଃ ରୂପମ୍ ଇବ ଇପ୍ସିତମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ଅର୍ଥସ୍ୟ ସାଧନେ ସିଦ୍ଧଃ ଉତ୍କର୍ଷେ ରକ୍ଷଣେ ବ୍ୟଯେ ।
ନାଶ ଉପଭୋଗଃ ଆୟାସଃ ତ୍ରାସଃ ଚିନ୍ତା ଭ୍ରମଃ ନୃଣାମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ସ୍ତେୟଂ ହିଂସା ଅନୃତଂ ଦମ୍ଭଃ କାମଃ କ୍ରୋଧଃ ସ୍ମୟଃ ମଦଃ ।
ଭେଦଃ ବୈରମ୍ ଅବିଶ୍ୱାସଃ ସଂସ୍ପର୍ଧା ବ୍ୟସନାନି ଚ ॥ ୧୮ ॥
ଏତେ ପଞ୍ଚଦଶାନ୍ ଅର୍ଥାଃ ହି ଅର୍ଥମୂଲାଃ ମତାଃ ନୃଣାମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଅନର୍ଥମ୍ ଅର୍ଥାଖ୍ୟଂ ଶ୍ରେୟଃ ଅର୍ଥୀ ଦୂରତଃ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଭିଦ୍ୟନ୍ତେ ଭ୍ରାତରଃ ଦାରାଃ ପିତରଃ ସୁହୃଦଃ ତଥା ।
ଏକାସ୍ନିଗ୍ଧାଃ କାକିଣିନା ସଦ୍ୟଃ ସର୍ୱେ ଅରୟଃ କୃତାଃ ॥ ୨୦ ॥
ଅର୍ଥେନ ଅଲ୍ପୀୟସା ହି ଏତେ ସଂରବ୍ଧା ଦୀପ୍ତମ୍ ଅନ୍ୟବଃ ।
ତ୍ୟଜନ୍ତି ଆଶୁ ସ୍ପୃଧଃ ଘ୍ନନ୍ତି ସହସା ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ସୌହୃଦମ୍ ॥
୨୧ ॥
ଲବ୍ଧ୍ୱା ଜନ୍ମ ଅମରପ୍ରାର୍ଥ୍ୟଂ ମାନୁଷ୍ୟଂ ତତ୍ ଦ୍ୱିଜ ଅଗ୍ର୍ୟତାମ୍ ।
ତତ୍ ଅନାଦୃତ୍ୟ ଯେ ସ୍ୱାର୍ଥଂ ଘ୍ନନ୍ତି ଯାନ୍ତି ଅଶୁଭାଂ ଗତିମ୍ ॥
୨୨ ॥
ସ୍ୱର୍ଗ ଅପବର୍ଗୟୋଃ ଦ୍ୱାରଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ଲୋକମ୍ ଇମଂ ପୁମାନ୍ ।
ଦ୍ରବିଣେ କଃ ଅନୂଷଜ୍ଜେତ ମର୍ତ୍ୟଃ ଅନର୍ଥସ୍ୟ ଧାମନି ॥ ୨୩ ॥
ଦେବର୍ଷି ପିତୃ ଭୂତାନି ଜ୍ଞାତୀନ୍ ବନ୍ଧୂନ୍ ଚ ଭାଗିନଃ ।
ଅସଂବିଭଜ୍ୟ ଚ ଆତ୍ମାନଂ ଯକ୍ଷବିତ୍ତଃ ପତତି ଅଧଃ ॥ ୨୪ ॥
ବ୍ୟର୍ଥୟା ଅର୍ଥେହୟା ବିତ୍ତଂ ପ୍ରମତ୍ତସ୍ୟ ବୟଃ ବଲମ୍ ।
କୁଶଲାଃ ଯେନ ସିଧ୍ୟନ୍ତି ଜରଠଃ କିଂ ନୁ ସାଧୟେ ॥ ୨୫ ॥
କସ୍ମାତ୍ ସଙ୍କ୍ଲିଶ୍ୟତେ ବିଦ୍ୱାନ୍ ବ୍ୟର୍ଥୟା ଅର୍ଥେହୟା ଅସକୃତ୍ ।
କସ୍ୟଚିତ୍ ମାୟଯା ନୂନଂ ଲୋକଃ ଅୟଂ ସୁବିମୋହିତଃ ॥ ୨୬ ॥
କିଂ ଧନୈଃ ଧନଦୈଃ ବା କିଂ କାମୈଃ ବା କାମଦୈଃ ଉତ ।
ମୃତ୍ୟୁନା ଗ୍ରସ୍ୟମାନସ୍ୟ କର୍ମଭିଃ ବା ଉତ ଜନ୍ମଦୈଃ ॥ ୨୭ ॥
ନୂନଂ ମେ ଭଗବାନ୍ ତୁଷ୍ଟଃ ସର୍ୱଦେବମୟଃ ହରିଃ ।
ଯେନ ନୀତଃ ଦଶାମ୍ ଏତାଂ ନିର୍ୱେଦଃ ଚ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ଲବଃ ॥ ୨୮ ॥
ସଃ ଅହଂ କଲୌ ଅଶେଷେଣ ଶୋଷୟିହ୍ହ୍ୟେ ଅଙ୍ଗମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଅଖିଲସ୍ୱାର୍ଥେ ଯଦି ସ୍ୟାତ୍ ସିଦ୍ଧଃ ଆତ୍ମନି ॥ ୨୯ ॥
ତତ୍ର ମାମ୍ ଅନୁମୋଦେରନ୍ ଦେବାଃ ତ୍ରିଭୁବନେଶ୍ୱରାଃ ।
ମୁହୂର୍ତେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଖଟ୍ୱାଙ୍ଗଃ ସମସାଧୟତ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଇତି ଅଭିପ୍ରେତ୍ୟ ମନସା ହି ଆବନ୍ତ୍ୟଃ ଦ୍ୱିଜସତ୍ତମଃ ।
ଉନ୍ମୁଚ୍ୟ ହୃଦୟଗ୍ରନ୍ଥୀନ୍ ଶାନ୍ତଃ ଭିକ୍ଷୁଃ ଅଭୂତ୍ ମୁନିଃ ॥ ୩୧ ॥
ସଃ ଚଚାର ମହୀମ୍ ଏତାଂ ସଂୟତ ଆତ୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟ ଅନିଲଃ ।
ଭିକ୍ଷାର୍ଥଂ ନଗର ଗ୍ରାମାନ୍ ଅସଙ୍ଗଃ ଅଲକ୍ଷିତଃ ଅବିଶତ୍ ॥ ୩୨ ॥
ତଂ ବୈ ପ୍ରବୟସଂ ଭିକ୍ଷୁମ୍ ଅବଧୂତମ୍ ଅସଜ୍ଜନାଃ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ପର୍ୟଭବନ୍ ଭଦ୍ରଃ ବହ୍ୱୀଭିଃ ପରିଭୂତିଭିଃ ॥ ୩୩ ॥
କେଚିତ୍ ତ୍ରିବେଣୁଂ ଜଗୃହୁଃ ଏକେ ପାତ୍ରଂ କମଣ୍ଡଲୁମ୍ ।
ପୀଠଂ ଚ ଏକେ ଅକ୍ଷସୂତ୍ରଂ ଚ କନ୍ଥାଂ ଚୀରାଣି କେଚନ ॥ ୩୪ ॥
ପ୍ରଦାୟ ଚ ପୁନଃ ତାନି ଦର୍ଶିତାନି ଆଦଦୁଃ ମୁନେଃ ।
ଅନ୍ନଂ ଚ ଭୈକ୍ଷ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ ଭୁଞ୍ଜାନସ୍ୟ ସରିତ୍ ତଟେ ॥ ୩୫ ॥
ମୂତ୍ରୟନ୍ତି ଚ ପାପିଷ୍ଠାଃ ଷ୍ଠୀବନ୍ତି ଅସ୍ୟ ଚ ମୂର୍ଧନି ।
ଯତବାଚଂ ବାଚୟନ୍ତି ତାଡୟନ୍ତି ନ ବକ୍ତି ଚେତ୍ ॥ ୩୬ ॥
ତର୍ଜୟନ୍ତି ଅପରେ ବାଗ୍ଭିଃ ସ୍ତେନଃ ଅୟମ୍ ଇତି ବାଦିନଃ ।
ବଧ୍ନନ୍ତି ରଜ୍ଜ୍ୱା ତଂ କେଚିତ୍ ବଧ୍ୟତାଂ ବଧ୍ୟତାମ୍ ଇତି ॥ ୩୭ ॥
କ୍ଷିପନ୍ତି ଏକେ ଅବଜାନନ୍ତଃ ଏଷଃ ଧର୍ମଧ୍ୱଜଃ ଶଠଃ ।
କ୍ଷୀଣବିତ୍ତଃ ଇମାଂ ବୃତ୍ତିମ୍ ଅଗ୍ରହୀତ୍ ସ୍ୱଜନ ଉଜ୍ଝିତଃ ॥ ୩୮ ॥
ଅହୋ ଏଷଃ ମହାସାରଃ ଧୃତିମାନ୍ ଗିରିଃ ଆଡିବ ।
ମୌନେନ ସାଧୟତି ଅର୍ଥଂ ବକବତ୍ ଦୃଢନିଶ୍ଚୟଃ ॥ ୩୯ ॥
ଇତି ଏକେ ବିହସନ୍ତି ଏନମ୍ ଏକେ ଦୁର୍ୱାତୟନ୍ତି ଚ ।
ତଂ ବବନ୍ଧୁଃ ନିରୁରୁଧୁଃ ଯଥା କ୍ରୀଡନକଂ ଦ୍ୱିଜମ୍ ॥ ୪୦ ॥
ଏବଂ ସଃ ଭୌତିକଂ ଦୁଃଖଂ ଦୈବିକଂ ଦୈହିକଂ ଚ ଯତ୍ ।
ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ ଆତ୍ମନଃ ଦିଷ୍ଟଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ପ୍ରାପ୍ତମ୍ ଅବୁଧ୍ୟତ ॥ ୪୧ ॥
ପରିଭୂତଃ ଇମାଂ ଗାଥାମ୍ ଅଗାୟତ ନରାଧମୈଃ ।
ପାତୟଦ୍ଭିଃ ସ୍ୱଧର୍ମସ୍ଥଃ ଧୃତିମ୍ ଆସ୍ଥାୟ ସାତ୍ୱିକୀମ୍ ॥ ୪୨ ॥
ଦ୍ୱିଜଃ ଉବାଚ ।
ନ ଅୟଂ ଜନଃ ମେ ସୁଖଦୁଃଖହେତୁଃ
ନ ଦେବତାତ୍ମା ଗ୍ରହକର୍ମକାଲାଃ ।
ମନଃ ପରଂ କାରଣମ୍ ଆମନନ୍ତି
ସଂସାରଚକ୍ରଂ ପରିବର୍ତୟେତ୍ ଯତ୍ ॥ ୪୩ ॥
ମନଃ ଗୁଣାନ୍ ବୈ ସୃଜତେ ବଲୀୟଃ
ତତଃ ଚ କର୍ମାଣି ବିଲକ୍ଷଣାନି ।
ଶୁକ୍ଲାନି କୃଷ୍ଣାନି ଅଥ ଲୋହିତାନି
ତେଭ୍ୟଃ ସବର୍ଣାଃ ସୃତୟଃ ଭବନ୍ତି ॥ ୪୪ ॥
ଅନୀହଃ ଆତ୍ମା ମନସା ସମୀହତା
ହିରଣ୍ମୟଃ ମତ୍ସଖଃ ଉଦ୍ୱିଚଷ୍ଟେ ।
ମନଃ ସ୍ୱଲିଙ୍ଗଂ ପରିଗୃହ୍ୟ କାମାନ୍
ଜୁଷନ୍ ନିବଦ୍ଧଃ ଗୁଣସଙ୍ଗତଃ ଅସୌ ॥ ୪୫ ॥
ଦାନଂ ସ୍ୱଧର୍ମଃ ନିୟମଃ ଯମଃ ଚ
ଶ୍ରୁତଂ ଚ କର୍ମାଣି ଚ ସଦ୍ୱ୍ରତାନି ।
ସର୍ୱେ ମନୋନିଗ୍ରହଲକ୍ଷଣାନ୍ତାଃ
ପରଃ ହି ଯୋଗଃ ମନସଃ ସମାଧି ॥ ୪୬ ॥
ସମାହିତଂ ଯସ୍ୟ ମନଃ ପ୍ରଶାନ୍ତମ୍
ଦାନାଦିଭିଃ କିଂ ବଦ ତସ୍ୟ କୃତ୍ୟମ୍ ।
ଅସଂୟତଂ ଯସ୍ୟ ମନଃ ବିନଶ୍ୟତ୍
ଦାନାଦିଭିଃ ଚେତ୍ ଅପରଂ କିମେଭିଃ ॥ ୪୭ ॥
ମନୋବଶେ ଅନ୍ୟେ ହି ଅଭବନ୍ ସ୍ମ ଦେବାଃ
ମନଃ ଚ ନ ଅନ୍ୟସ୍ୟ ବଶଂ ସମେତି ।
ଭୀଷ୍ମଃ ହି ଦେବଃ ସହସଃ ସହୀୟାନ୍
ଯୁଞ୍ଜ୍ୟାତ୍ ବଶେ ତଂ ସଃ ହି ଦେବଦେବଃ ॥ ୪୮ ॥
ତଂ ଦୁର୍ଜୟଂ ଶତ୍ରୁମ୍ ଅସହ୍ୟବେଗଂ
ମରୁନ୍ତୁଦଂ ତତ୍ ନ ବିଜିତ୍ୟ କେଚିତ୍ ।
କୁର୍ୱନ୍ତି ଅସତ୍ ବିଗ୍ରହମ୍ ଅତ୍ର ମର୍ତ୍ୟୈଃ
ମିତ୍ରାଣି ଉଦାସୀନ ରିପୂନ୍ ବିମୂଢାଃ ॥ ୪୯ ॥
ଦେହଂ ମନୋମାତ୍ରମ୍ ଇମଂ ଗୃହୀତ୍ୱା
ମମ ଅହମ୍ ଇତି ଅନ୍ଧ ଧିୟଃ ମନୁଷ୍ୟାଃ ।
ଏଷଃ ଅହମ୍ ଅନ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଇତି ଭ୍ରମେଣ
ଦୁରନ୍ତପାରେ ତମସି ଭ୍ରମନ୍ତି ॥ ୫୦ ॥
ଜନଃ ତୁ ହେତୁଃ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିମ୍ ଆତ୍ମନଃ ଚ ଅତ୍ର ହ ଭୌମୟୋଃ ତତ୍ ।
ଜିହ୍ୱାଂ କ୍ୱଚିତ୍ ସନ୍ଦଶତି ସ୍ୱଦଦ୍ଭିଃ
ତତ୍ ବେଦନାୟାଂ କତମାୟ କୁପ୍ୟେତ୍ ॥ ୫୧ ॥
ଦୁଃଖସ୍ୟ ହେତୁଃ ଯଦି ଦେବତାଃ ତୁ
କିମ୍ ଆତ୍ମନଃ ତତ୍ର ବିକାରୟୋଃ ତତ୍ ।
ଯତ୍ ଅଙ୍ଗମ୍ ଅଙ୍ଗେନ ନିହନ୍ୟତେ କ୍ୱଚିତ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ପୁରୁଷଃ ସ୍ୱଦେହେ ॥ ୫୨ ॥
ଆତ୍ମା ଯଦି ସ୍ୟାତ୍ ସୁଖଦୁଃଖହେତୁଃ
କିମ୍ ଅନ୍ୟତଃ ତତ୍ର ନିଜସ୍ୱଭାବଃ ।
ନ ହି ଆତ୍ମନଃ ଅନ୍ୟତ୍ ଯଦି ତତ୍ ମୃଷା ସ୍ୟାତ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମାତ୍ ନ ସୁଖଂ ନ ଦୁଃଖମ୍ ॥ ୫୩ ॥
ଗ୍ରହାଃ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିମ୍ ଆତ୍ମନଃ ଅଜସ୍ୟ ଜନସ୍ୟ ତେ ବୈ ।
ଗ୍ରହୈଃ ଗ୍ରହସ୍ୟ ଏବ ବଦନ୍ତି ପୀଡାମ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ପୁରୁଷଃ ତତଃ ଅନ୍ୟଃ ॥ ୫୪ ॥
କର୍ମାଃ ତୁ ହେତୁଃ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିମ୍ ଆତ୍ମନଃ ତତ୍ ହି ଜଡାଜଡତ୍ୱେ ।
ଦେହଃ ତୁ ଅଚିତ୍ପୁରୁଷଃ ଅୟଂ ସୁପର୍ଣଃ
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ନ ହି କର୍ମମୂଲମ୍ ॥ ୫୫ ॥
କାଲଃ ତୁ ହେତୁଃ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିମ୍ ଆତ୍ମନଃ ତତ୍ର ତତ୍ ଆତ୍ମକଃ ଅସୌ ।
ନ ଅଗ୍ନେଃ ହି ତାପଃ ନ ହିମସ୍ୟ ତତ୍ ସ୍ୟାତ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ନ ପରସ୍ୟ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱମ୍ ॥ ୫୬ ॥
ନ କେନଚିତ୍ କ୍ୱ ଅପି କଥଞ୍ଚନ ଅସ୍ୟ
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଉପରାଗଃ ପରତଃ ପରସ୍ୟ ।
ଯଥାହମଃ ସଂସୃତିରୂପିଣଃ ସ୍ୟାତ୍
ଏବଂ ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ନ ବିଭେତି ଭୂତୈଃ ॥ ୫୭ ॥
ଏତାଂ ସଃ ଆସ୍ଥାୟ ପରାତ୍ମନିଷ୍ଠାମ୍
ଅଧ୍ୟାସିତାଂ ପୂର୍ୱତମୈଃ ମହର୍ଷିଭିଃ ।
ଅହଂ ତରିଷ୍ୟାମି ଦୁରନ୍ତପାରମ୍
ତମଃ ମୁକୁନ୍ଦ ଅଙ୍ଘ୍ରିନିଷେବୟା ଏବ ॥ ୫୮ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ନିର୍ୱିଦ୍ୟ ନଷ୍ଟଦ୍ରବିଣଃ ଗତକ୍ଲମଃ
ପ୍ରବ୍ରଜ୍ୟ ଗାଂ ପର୍ୟଟମାନଃ ଇତ୍ଥମ୍ ।
ନିରାକୃତଃ ଅସଦ୍ଭିଃ ଅପି ସ୍ୱଧର୍ମାତ୍
ଅକମ୍ପିତଃ ଅମୁଂ ମୁନିଃ ଆହ ଗାଥାମ୍ ॥ ୫୯ ॥
ସୁଖଦୁଃଖପ୍ରଦଃ ନ ଅନ୍ୟଃ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଆତ୍ମବିଭ୍ରମଃ ।
ମିତ୍ର ଉଦାସୀନରିପବଃ ସଂସାରଃ ତମସଃ କୃତଃ ॥ ୬୦ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ୱାତ୍ମନା ତାତ ନିଗୃହାଣ ମନୋ ଧିୟା ।
ମୟି ଆବେଶିତୟା ଯୁକ୍ତଃ ଏତାବାନ୍ ଯୋଗସଙ୍ଗ୍ରହଃ ॥ ୬୧ ॥
ଯଃ ଏତାଂ ଭିକ୍ଷୁଣା ଗୀତାଂ ବ୍ରହ୍ମନିଷ୍ଠାଂ ସମାହିତଃ ।
ଧାରୟନ୍ ଶ୍ରାବୟନ୍ ଶ୍ରୁଣ୍ୱନ୍ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୈଃ ନ ଏବ ଅଭିଭୂୟତେ ॥ ୬୨ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ବିକ୍ଷୁଗୀତନିରୂପଣଂ ନାମ ତ୍ରୟୋବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୩ ॥
ଅଥ ଚତୁର୍ୱିଂଶୋଽଧ୍ୟାଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଅଥ ତେ ସମ୍ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ସାଙ୍ଖ୍ୟଂ ପୂର୍ୱୈଃ ବିନିଶ୍ଚିତମ୍ ।
ଯତ୍ ବିଜ୍ଞାୟ ପୁମାନ୍ ସଦ୍ୟଃ ଜହ୍ୟାତ୍ ବୈକଲ୍ପିକଂ ଭ୍ରମମ୍ ॥ ୧ ॥
ଆସୀତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅଥଃ ହି ଅର୍ଥଃ ଏକମ୍ ଏବ ଅବିକଲ୍ପିତମ୍ ।
ଯଦା ବିବେକନିପୁଣାଃ ଆଦୌ କୃତୟୁଗେ ଅୟୁଗେ ॥ ୨ ॥
ତତ୍ ମାୟାଫଲରୂପେଣ କେବଲଂ ନିର୍ୱିକଲ୍ପିତମ୍ ।
ବାଙ୍ମନଃ ଅଗୋଚରଂ ସତ୍ୟଂ ଦ୍ୱିଧା ସମଭବତ୍ ବୃହତ୍ ॥ ୩ ॥
ତୟୋଃ ଏକତରଃ ହି ଅର୍ଥଃ ପ୍ରକୃତିଃ ସୋଭୟାତ୍ମିକା ।
ଜ୍ଞାନଂ ତୁ ଅନ୍ୟତରଃ ଭାବଃ ପୁରୁଷଃ ସଃ ଅଭିଧୀୟତେ ॥ ୪ ॥
ତମଃ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ୱମ୍ ଇତି ପ୍ରକୃତେଃ ଅଭବନ୍ ଗୁଣାଃ ।
ମୟା ପ୍ରକ୍ଷୋଭ୍ୟମାଣାୟାଃ ପୁରୁଷ ଅନୁମତେନ ଚ ॥ ୫ ॥
ତେଭ୍ୟଃ ସମଭବତ୍ ସୂତ୍ରଂ ମହାନ୍ ସୂତ୍ରେଣ ସଂୟୁତଃ ।
ତତଃ ବିକୁର୍ୱତଃ ଜାତଃ ଯଃ ଅହଙ୍କାରଃ ବିମୋହନଃ ॥ ୬ ॥
ବୈକାରିକଃ ତୈଜସଃ ଚ ତାମସଃ ଚ ଇତି ଅହଂ ତ୍ରିବୃତ୍ ।
ତନ୍ମାତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମନସାଂ କାରଣଂ ଚିତ୍ ଅଚିତ୍ ମୟଃ ॥ ୭ ॥
ଅର୍ଥଃ ତନ୍ମାତ୍ରିକାତ୍ ଜଜ୍ଞେ ତାମସାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ତୈଜସାତ୍ ଦେବତାଃ ଆସନ୍ ଏକାଦଶ ଚ ବୈକୃତାତ୍ ॥ ୮ ॥
ମୟା ସଞ୍ଚୋଦିତାଃ ଭାବାଃ ସର୍ୱେ ସଂହତି ଅକାରିଣଃ ।
ଅଣ୍ଡମ୍ ଉତ୍ପାଦୟାମାସୁଃ ମମ ଆୟତନମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ॥ ୯ ॥
ତସ୍ମିନ୍ ଅହଂ ସମଭବମ୍ ଅଣ୍ଡେ ସଲିଲସଂସ୍ଥିତୌ ।
ମମ ନାଭ୍ୟାମ୍ ଅଭୂତ୍ ପଦ୍ମଂ ବିଶ୍ୱାଖ୍ୟଂ ତତ୍ର ଚ ଆତ୍ମଭୂଃ ॥
୧୦ ॥
ସଃ ଅସୃଜତ୍ ତପସା ଯୁକ୍ତଃ ରଜସା ମତ୍ ଅନୁଗ୍ରହାତ୍ ।
ଲୋକାନ୍ ସପାଲାନ୍ ବିଶ୍ୱାତ୍ମା ଭୂଃ ଭୁବଃ ସ୍ୱଃ ଇତି ତ୍ରିଧା ॥ ୧୧ ॥
ଦେବାନାମ୍ ଓକଃ ଆସୀତ୍ ସ୍ୱଃ ଭୂତାନାଂ ଚ ଭୁବଃ ପଦମ୍ ।
ମର୍ତ୍ୟ ଆଦୀନାଂ ଚ ଭୂଃ ଲୋକଃ ସିଦ୍ଧାନାଂ ତ୍ରିତୟାତ୍ ପରମ୍ ॥
୧୨ ॥
ଅଧଃ ଅସୁରାଣାଂ ନାଗାନାଂ ଭୂମେଃ ଓକଃ ଅସୃଜତ୍ ପ୍ରଭୁଃ ।
ତ୍ରିଲୋକ୍ୟାଂ ଗତୟଃ ସର୍ୱାଃ କର୍ମଣାଂ ତ୍ରିଗୁଣ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଯୋଗସ୍ୟ ତପସଃ ଚ ଏବ ନ୍ୟାସସ୍ୟ ଗତୟଃ ଅମଲାଃ ।
ମହଃ ଜନଃ ତପଃ ସତ୍ୟଂ ଭକ୍ତିୟୋଗସ୍ୟ ମଦ୍ଗତିଃ ॥ ୧୪ ॥
ମୟା କାଲାତ୍ମନା ଧାତ୍ରା କର୍ମୟୁକ୍ତମ୍ ଇଦଂ ଜଗତ୍ ।
ଗୁଣପ୍ରବାହଃ ଏତସ୍ମିନ୍ ଉନ୍ମଜ୍ଜତି ନିମଜ୍ଜତି ॥ ୧୫ ॥
ଅଣୁଃ ବୃହତ୍ କୃଶଃ ସ୍ଥୂଲଃ ଯଃ ଯଃ ଭାବଃ ପ୍ରସିଧ୍ୟତି ।
ସର୍ୱଃ ଅପି ଉଭୟସଂୟୁକ୍ତଃ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ପୁରୁଷେଣ ଚ ॥ ୧୬ ॥
ଯଃ ତୁ ଯସ୍ୟ ଆଦିଃ ଅନ୍ତଃ ଚ ସଃ ବୈ ମଧ୍ୟଂ ଚ ତସ୍ୟ ସନ୍ ।
ବିକାରଃ ବ୍ୟବହାରାର୍ଥଃ ଯଥା ତୈଜସ ପାର୍ଥିବାଃ ॥ ୧୭ ॥
ଯତ୍ ଉପାଦାୟ ପୂର୍ୱଃ ତୁ ଭାବଃ ବିକୁରୁତେ ଅପରମ୍ ।
ଆଦିଃ ଅନ୍ତଃ ଯଦା ଯସ୍ୟ ତତ୍ ସତ୍ୟମ୍ ଅଭିଧୀୟତେ ॥ ୧୮ ॥
ପ୍ରକୃତିଃ ହି ଅସ୍ୟ ଉପାଦାନମ୍ ଆଧାରଃ ପୁରୁଷଃ ପରଃ ।
ସତଃ ଅଭିବ୍ୟଞ୍ଜକଃ କାଲଃ ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ ତ୍ରିତୟଂ ତୁ ଅହମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ସର୍ଗଃ ପ୍ରବର୍ତତେ ତାବତ୍ ପୌର୍ୱ ଅପର୍ୟେଣ ନିତ୍ୟଶଃ ।
ମହାନ୍ ଗୁଣବିସର୍ଗ ଅର୍ଥଃ ସ୍ଥିତି ଅନ୍ତଃ ଯାବତ୍ ଈକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ବିରାଟ୍ ମୟା ଆସାଦ୍ୟମାନଃ ଲୋକକଲ୍ପବିକଲ୍ପକଃ ।
ପଞ୍ଚତ୍ୱାୟ ବିଶେଷାୟ କଲ୍ପତେ ଭୁବନୈଃ ସହ ॥ ୨୧ ॥
ଅନ୍ନେ ପ୍ରଲୀୟତେ ମର୍ତ୍ୟମ୍ ଅନ୍ନଂ ଧାନାସୁ ଲୀୟତେ ।
ଧାନାଃ ଭୂମୌ ପ୍ରଲୀୟନ୍ତେ ଭୂମିଃ ଗନ୍ଧେ ପ୍ରଲୀୟତେ ॥ ୨୨ ॥
ଅପ୍ସୁ ପ୍ରଲୀୟନ୍ତେ ଗନ୍ଧଃ ଆପଃ ଚ ସ୍ୱଗୁଣେ ରସେ ।
ଲୀୟତେ ଜ୍ୟୋତିଷି ରସଃ ଜ୍ୟୋତୀ ରୂପେ ପ୍ରଲୀୟତେ ॥ ୨୩ ॥
ରୂପଂ ବାୟୌ ସଃ ଚ ସ୍ପର୍ଶେ ଲୀୟତେ ସଃ ଅପି ଚ ଅମ୍ବରେ ।
ଅମ୍ବରଂ ଶବ୍ଦତନ୍ମାତ୍ରଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସ୍ୱୟୋନିଷୁ ॥ ୨୪ ॥
ଯୋନିଃ ବୈକାରିକେ ସୌମ୍ୟ ଲୀୟତେ ମନସି ଈଶ୍ୱରେ ।
ଶବ୍ଦଃ ଭୂତାଦିମ୍ ଅପି ଏତି ଭୂତାଦିଃ ମହତି ପ୍ରଭୁଃ ॥ ୨୫ ॥
ସଃ ଲୀୟତେ ମହାନ୍ ସ୍ୱେଷୁ ଗୁଣେଷୁ ଗୁଣବତ୍ତମଃ ।
ତେ ଅବ୍ୟକ୍ତେ ସମ୍ପ୍ରଲୀୟନ୍ତେ ତତ୍କଲେ ଲୀୟତେ ଅବ୍ୟଯେ ॥ ୨୬ ॥
କାଲଃ ମାୟାମୟେ ଜୀବେ ଜୀବଃ ଆତ୍ମନି ମୟି ଅଜେ ।
ଆତ୍ମା କେବଲଃ ଆତ୍ମସ୍ଥଃ ବିକଲ୍ପ ଅପାୟ ଲକ୍ଷଣଃ ॥ ୨୭ ॥
ଏବମ୍ ଅନ୍ୱୀକ୍ଷମାଣସ୍ୟ କଥଂ ବୈକଲ୍ପିକଃ ଭ୍ରମଃ ।
ମନସଃ ହୃଦି ତିଷ୍ଠେତ ବ୍ୟୋମ୍ନି ଇବ ଅର୍କ ଉଦୟେ ତମଃ ॥ ୨୮ ॥
ଏଷଃ ସାଙ୍ଖ୍ୟବିଧିଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ସଂଶୟଗ୍ରନ୍ଥିଭେଦନଃ ।
ପ୍ରତିଲୋମ ଅନୁଲୋମାଭ୍ୟାଂ ପରାବରଦୃଶା ମୟା ॥ ୨୯ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ପ୍ରକୃତିପୁରୁଷସାଙ୍ଖ୍ୟଯୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ୱିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୪ ॥
ଅଥ ପଞ୍ଚବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନୁବାଚ ।
ଗୁଣାନାମ୍ ଅସମିଶ୍ରାଣାଂ ପୁମାନ୍ୟେନ ଯଥା ଭବେତ୍ ।
ତନ୍ମେ ପୁରୁଷବର୍ୟ ଇଅଦମ୍ ଉପଧାରୟ ଶଂସତଃ ॥ ୧ ॥
ସମଃ ଦମଃ ତିତିକ୍ଷା ଈକ୍ଷା ତପଃ ସତ୍ୟଂ ଦୟା ସ୍ମୃତିଃ ।
ତୁଷ୍ଟିଃ ତ୍ୟାଗଃ ଅସ୍ପୃହା ଶ୍ରଦ୍ଧା ହ୍ରୀଃ ଦୟା ଆଦିଃ ସ୍ୱନିର୍ୱୃତିଃ
॥ ୨ ॥
କାମଃ ଈହା ମଦଃ ତୃଷ୍ଣା ସ୍ତମ୍ଭଃ ଆଶୀଃ ଭିଦା ସୁଖମ୍ ।
ମଦ ଉତ୍ସାହଃ ଯଶଃ ପ୍ରୀତିଃ ହାସ୍ୟଂ ବୀର୍ୟଂ ବଲ ଉଦ୍ୟମଃ ॥ ୩ ॥
କ୍ରୋଧଃ ଲୋଭଃ ଅନୃତଂ ହିଂସା ଯାଞ୍ଚା ଦମ୍ଭଃ କ୍ଲମଃ କଲିଃ ।
ଶୋକମୋହୌ ବିଷାଦାର୍ତୀ ନିଦ୍ରା ଆଶା ଭୀଃ ଅନୁଦ୍ୟମଃ ॥ ୪ ॥
ସତ୍ତ୍ୱସ୍ୟ ରଜସଃ ଚ ଏତାଃ ତମସଃ ଚ ଅନୁମୂର୍ୱଶଃ ।
ବୃତ୍ତୟଃ ବର୍ଣିତପ୍ରାୟାଃ ସଂନିପାତମ୍ ଅଥଃ ଶ୍ରୁଣୁ ॥ ୫ ॥
ସଂନିପାତଃ ତୁ ଅହମ୍ ଇତି ମମ ଇତି ଉଦ୍ଧବ ଯା ମତିଃ ।
ବ୍ୟବହାରଃ ସଂନିପାତଃ ମନୋମାତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟାସୁଭିଃ ॥ ୬ ॥
ଧର୍ମେ ଚ ଅର୍ଥେ ଚ କାମେ ଚ ଯଦା ଅସୌ ପରିନିଷ୍ଠିତଃ ।
ଗୁଣାନାଂ ସଂନିକର୍ଷଃ ଅୟଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାଃ ଅତିଧନାବହଃ ॥ ୭ ॥
ପ୍ରବୃତ୍ତିଲକ୍ଷଣେ ନିଷ୍ଠା ପୁମାନ୍ ଯଃ ହି ଗୃହାଶ୍ରମେ ।
ସ୍ୱଧର୍ମେ ଚ ଅନୁତିଷ୍ଠେତ ଗୁଣାନାଂ ସମିତିଃ ହି ସା ॥ ୮ ॥
ପୁରୁଷଂ ସତ୍ତ୍ୱସଂୟୁକ୍ତମ୍ ଅନୁମୀୟାତ୍ ଶମ ଆଦିଭିଃ ।
କାମାଦିଭୀ ରଜୋୟୁକ୍ତଂ କ୍ରୋଧାଦ୍ୟୈଃ ତମସା ଯୁତମ୍ ॥ ୯ ॥
ଯଦା ଭଜତି ମାଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ନିରପେକ୍ଷଃ ସ୍ୱକର୍ମଭିଃ ।
ତଂ ସତ୍ତ୍ୱପ୍ରକୃତିଂ ବିଦ୍ୟାତ୍ ପୁରୁଷଂ ସ୍ତ୍ରିୟମ୍ ଏବ ବା ॥ ୧୦ ॥
ଯଦା ଆଶିଷଃ ଆଶାସ୍ୟ ମାଂ ଭଜେତ ସ୍ୱକର୍ମଭିଃ ।
ତଂ ରଜଃପ୍ରକୃତିଂ ବିଦ୍ୟାତ୍ ହିଂସାମ୍ ଆଶାସ୍ୟ ତାମସମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ସତ୍ତ୍ୱଂ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ଗୁଣାଃ ଜୀବସ୍ୟ ନ ଏବ ମେ ।
ଚିତ୍ତଜା ଯୈଃ ତୁ ଭୂତାନାଂ ସଜ୍ଜମାନଃ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ ୧୨ ॥
ଯଦେତରୌ ଜୟେତ୍ ସତ୍ତ୍ୱଂ ଭାସ୍ୱରଂ ବିଶଦଂ ଶିବମ୍ ।
ତଦା ସୁଖେନ ଯୁଜ୍ୟେତ ଧର୍ମଜ୍ଞାନ ଆଦିଭିଃ ପୁମାନ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଯଦା ଜୟେତ୍ ତମଃ ସତ୍ତ୍ୱଂ ରଜଃ ସଙ୍ଗଂ ଭିଦା ଚଲମ୍ ।
ତଦା ଦୁଃଖେନ ଯୁଜ୍ୟେତ କର୍ମଣା ଯଶସା ଶ୍ରିୟା ॥ ୧୪ ॥
ଯଦା ଜୟେତ୍ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ୱଂ ତମଃ ମୂଢଃ ଲୟଂ ଜଡମ୍ ।
ଯୁଜ୍ୟେତ ଶୋକମୋହାଭ୍ୟାଂ ନିଦ୍ରୟା ହିଂସୟା ଆଶୟା ॥ ୧୫ ॥
ଯଦା ଚିତ୍ତଂ ପ୍ରସୀଦେତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ଚ ନିର୍ୱୃତିଃ ।
ଦେହେ ଅଭୟଂ ମନୋସଙ୍ଗଂ ତତ୍ ସତ୍ତ୍ୱଂ ବିଦ୍ଧି ମତ୍ପଦମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ବିକୁର୍ୱନ୍ କ୍ରିୟଯା ଚ ଅଧୀର ନିର୍ୱୃତିଃ ଚ ଚେତସାମ୍ ।
ଗାତ୍ରାସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟଂ ମନଃ ଭ୍ରାନ୍ତଂ ରଜଃ ଏତୈଃ ନିଶାମୟ ॥ ୧୭ ॥
ସୀଦତ୍ ଚିତ୍ତଂ ବିଲୀୟେତ ଚେତସଃ ଗ୍ରହଣେ ଅକ୍ଷମମ୍ ।
ମନଃ ନଷ୍ଟଂ ତମଃ ଗ୍ଲାନିଃ ତମଃ ତତ୍ ଉପଧାରୟ ॥ ୧୮ ॥
ଏଧମାନେ ଗୁଣେ ସତ୍ତ୍ୱେ ଦେବାନାଂ ବଲମ୍ ଏଧତେ ।
ଅସୁରାଣାଂ ଚ ରଜସି ତମସି ଉଦ୍ଧବ ରକ୍ଷସାମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ସତ୍ତ୍ୱାତ୍ ଜଗରଣଂ ବିଦ୍ୟାତ୍ ରଜସା ସ୍ୱପ୍ନମ୍ ଆଦିଶେତ୍ ।
ପ୍ରସ୍ୱାପଂ ତମସା ଜନ୍ତୋଃ ତୁରୀୟଂ ତ୍ରିଷୁ ସନ୍ତତମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଉପର୍ୟୁପରି ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସତ୍ତ୍ୱେନ ଆବ୍ରହ୍ମଣଃ ଜନାଃ ।
ତମସା ଅଧଃ ଅଧଃ ଆମୁଖ୍ୟାତ୍ ରଜସା ଅନ୍ତରଚାରିଣଃ ॥ ୨୧ ॥
ସତ୍ତ୍ୱେ ପ୍ରଲୀନାଃ ସ୍ୱଃ ଯାନ୍ତି ନରଲୋକଂ ରଜୋଲୟାଃ ।
ତମୋଲୟାଃ ତୁ ନିରୟଂ ଯାନ୍ତି ମାମ୍ ଏବ ନିର୍ଗୁଣାଃ ॥ ୨୨ ॥
ମଦର୍ପଣଂ ନିଷ୍ଫଲଂ ବା ସାତ୍ୱିକଂ ନିଜକର୍ମ ତତ୍ ।
ରାଜସଂ ଫଲସଙ୍କଲ୍ପଂ ହିଂସାପ୍ରାୟାଦି ତାମସମ୍ ॥ ୨୩ ॥
କୈବଲ୍ୟଂ ସାତ୍ୱିକଂ ଜ୍ଞାନଂ ରଜଃ ବୈକଲ୍ପିକଂ ଚ ଯତ୍ ।
ପ୍ରାକୃତଂ ତାମସଂ ଜ୍ଞାନଂ ମନ୍ନିଷ୍ଠଂ ନିର୍ଗୁଣଂ ସ୍ମୃତମ୍
॥ ୨୪ ॥
ବନଂ ତୁ ସାତ୍ୱିକଃ ବାସଃ ଗ୍ରାମଃ ରାଜସଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ତାମସଂ ଦ୍ୟୂତସଦନଂ ମନ୍ନିକେତନଂ ତୁ ନିର୍ଗୁଣମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ସାତ୍ୱିକଃ କାରକଃ ଅସଙ୍ଗୀ ରାଗାନ୍ଧଃ ରାଜସଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ତାମସଃ ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରଷ୍ଟଃ ନିର୍ଗୁଣଃ ମଦପାଶ୍ରୟଃ ॥ ୨୬ ॥
ସାତ୍ତ୍ୱିକୀ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା କର୍ମଶ୍ରଦ୍ଧା ତୁ ରାଜସୀ ।
ତାମସ୍ୟଧର୍ମେ ଯା ଶ୍ରଦ୍ଧା ମତ୍ସେବାୟାଂ ତୁ ନିର୍ଗୁଣା ॥ ୨୭ ॥
ପଥ୍ୟଂ ପୂତମ୍ ଅନାୟଃ ତମ୍ ଆହାର୍ୟଂ ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ରାଜସଂ ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପ୍ରେଷ୍ଠଂ ତାମସଂ ଚ ଆର୍ତିଦ ଅଶୁଚି ॥ ୨୮ ॥
ସାତ୍ତ୍ୱିକଂ ସୁଖମ୍ ଆତ୍ମୋତ୍ଥଂ ବିଷୟୋତ୍ଥଂ ତୁ ରାଜସମ୍ ।
ତାମସଂ ମୋହଦୈନୋତ୍ଥଂ ନିର୍ଗୁଣଂ ମଦପାଶ୍ରୟମ୍ ॥ ୨୯ ॥
ଦ୍ରବ୍ୟଂ ଦେଶଃ ଫଲଂ କାଲଃ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ ଚ କାରକାଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧା ଅବସ୍ଥା ଆକୃତିଃ ନିଷ୍ଠା ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟଃ ସର୍ୱଃ ଏବ ହି ॥
୩୦ ॥
ସର୍ୱେ ଗୁଣମୟାଃ ଭାବାଃ ପୁରୁଷ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଧିଷ୍ଠିତାଃ ॥ ୩୧ ॥
ଏତାଃ ସଂସୃତୟଃ ପୁଂସଃ ଗୁଣକର୍ମନିବନ୍ଧନାଃ ।
ଯେନ ଇମେ ନିର୍ଜିତାଃ ସୌମ୍ୟ ଗୁଣାଃ ଜୀବେନ ଚିତ୍ତଜାଃ ।
ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ମନ୍ନିଷ୍ଠଃ ମଦ୍ଭାବାୟ ପ୍ରପଦ୍ୟତେ ॥ ୩୨ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ଅହମ୍ ଇମଂ ଲବ୍ଧ୍ୱା ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନସଂଭବମ୍ ।
ଗୁଣସଙ୍ଗଂ ବିନିର୍ଧୂୟ ମାଂ ଭଜନ୍ତୁ ବିଚକ୍ଷଣାଃ ॥ ୩୩ ॥
ନିଃସଙ୍ଗଃ ମାଂ ଭଜେତ୍ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ରଜଃ ତମଃ ଚ ଅଭିଜୟେତ୍ ସତ୍ତ୍ୱସଂସେବୟା ମୁନିଃ ॥ ୩୪ ॥
ସତ୍ତ୍ୱଂ ଚ ଅଭିଜୟେତ୍ ଯୁକ୍ତଃ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟେଣ ଶାନ୍ତଧୀଃ ।
ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ଗୁଣୈଃ ମୁକ୍ତଃ ଜୀବଃ ଜୀବଂ ବିହାୟ ମାମ୍ ॥ ୩୫ ॥
ଜୀବଃ ଜୀବବିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ଗୁଣୈଃ ଚ ଆଶୟସଂଭବୈଃ ।
ମୟା ଏବ ବ୍ରହ୍ମଣା ପୂର୍ଣଃ ନ ବହିଃ ନ ଅନ୍ତରଃ ଚରେତ୍ ॥ ୩୬ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଗୁଣନିର୍ଗୁଣନିରୂପଣଂ ନାମ ପଞ୍ଚବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୫ ॥
ଅଥ ଷଡ୍ୱିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ମତ୍ ଲକ୍ଷଣମ୍ ଇମଂ କାୟଂ ଲବ୍ଧ୍ୱା ମଦ୍ଧର୍ମଃ ଆସ୍ଥିତଃ ।
ଆନନ୍ଦଂ ପରମାତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମସ୍ଥଂ ସମୁପୈତି ମାମ୍ ॥୧ ॥
ଗୁଣମୟ୍ୟାଃ ଜୀବୟୋନ୍ୟାଃ ବିମୁକ୍ତଃ ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠୟା ।
ଗୁଣେଷୁ ମାୟାମାତ୍ରେଷୁ ଦୃଶ୍ୟମାନେଷୁ ଅବସ୍ତୁତଃ ।
ବର୍ତମାନଃ ଅପି ନ ପୁମାନ୍ ଯୁଜ୍ୟତେ ଅବସ୍ତୁଭିଃ ଗୁଣୈଃ ॥ ୨ ॥
ସଙ୍ଗଂ ନ କୁର୍ୟାତ୍ ଅସତାଂ ଶିଶ୍ନ ଉଦର ତୃପାଂ କ୍ୱଚିତ୍ ।
ତସ୍ୟ ଅନୁଗତଃ ତମସି ଅନ୍ଧେ ପତତି ଅନ୍ଧ ଅନୁଗାନ୍ଧବତ୍ ॥ ୩ ॥
ଐଲଃ ସମ୍ରାଟ୍ ଇମାଂ ଗାଥାମ୍ ଅଗାୟତ ବୃହଚ୍ଛ୍ରବାଃ ।
ଉର୍ୱଶୀ ବିରହାତ୍ ମୁହ୍ୟନ୍ ନିର୍ୱିଣ୍ଣଃ ଶୋକସଂୟମେ ॥ ୪ ॥
ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଆତ୍ମାନଂ ବ୍ରଜନ୍ତୀଂ ତାଂ ନଗ୍ନଃ ଉନ୍ମତ୍ତବତ୍ ନୃପଃ ।
ବିଲପନ୍ ଅନ୍ୱଗାତ୍ ଜାୟେ ଘୋରେ ତିଷ୍ଠ ଇତି ବିକ୍ଲବଃ ॥ ୫ ॥
କାମାନ୍ ଅତୃପ୍ତଃ ଅନୁଜୁଷନ୍ କ୍ଷୁଲ୍ଲକାନ୍ ବର୍ଷୟାମିନୀଃ ।
ନ ବେଦ ଯାନ୍ତୀଃ ନ ଅୟାନ୍ତୀଃ ଉର୍ୱଶୀ ଆକୃଷ୍ଟଚେଅତନଃ ॥ ୬ ॥
ଐଲଃ ଉବାଚ ।
ଅହୋ ମେ ମୋହବିସ୍ତାରଃ କାମକଷ୍ମଲଚେତସଃ ।
ଦେବ୍ୟାଃ ଗୃହୀତକଣ୍ଠସ୍ୟ ନ ଆୟୁଃଖଣ୍ଡାଃ ଇମେ ସ୍ମୃତାଃ ॥ ୭ ॥
ନ ଅହଂ ବେଦ ଅଭିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ସୂର୍ୟଃ ବା ଅଭ୍ୟୁଦିତଃ ଅମୁୟା ।
ମୁଷିତଃ ବର୍ଷପୂଗାନାଂ ବତ ଅହାନି ଗତାନି ଉତ ॥ ୮ ॥
ଅହୋ ମେ ଆତ୍ମସଂମୋହଃ ଯେନ ଆତ୍ମା ଯୋଷିତାଂ କୃତଃ ।
କ୍ରୀଡାମୃଗଃ ଚକ୍ରବର୍ତୀ ନରଦେବଶିଖାମଣିଃ ॥ ୯ ॥
ସପରିଚ୍ଛଦମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ହିତ୍ୱା ତୃଣମ୍ ଇବ ଈଶ୍ୱରମ୍ ।
ଯାନ୍ତୀଂ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ଚ ଅନ୍ୱଗମଂ ନଗ୍ନଃ ଉନ୍ମତ୍ତବତ୍ ରୁଦନ୍ ॥ ୧୦ ॥
କୁତଃ ତସ୍ୟ ଅନୁଭାବଃ ସ୍ୟାତ୍ ତେଜଃ ଈଶତ୍ୱମ୍ ଏବ ବା ।
ଯଃ ଅନ୍ୱଗଚ୍ଛଂ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ଯାନ୍ତୀଂ ଖରବତ୍ ପାଦତାଡିତଃ ॥ ୧୧ ॥
କିଂ ବିଦ୍ୟଯା କିଂ ତପସା କିଂ ତ୍ୟାଗେନ ଶ୍ରୁତେନ ବା ।
କିଂ ବିବିକ୍ତେନ ମୌନେନ ସ୍ତ୍ରୀଭିଃ ଯସ୍ୟ ମନଃ ହୃତମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ସ୍ୱାର୍ଥସ୍ୟ ଅକୋବିଦଂ ଧିଙ୍ ମାଂ ମୂର୍ଖଂ ପଣ୍ଡିତ ମାନିନମ୍ ।
ଯଃ ଅହମ୍ ଈଶ୍ୱରତାଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀଭିଃ ଗୋ ଖରବତ୍ ଜିତଃ ॥ ୧୩ ॥
ସେବତଃ ବର୍ଷପୂଗାତ୍ ମେ ଉର୍ୱଶ୍ୟଃ ଅଧରାସବମ୍ ।
ନ ତୃପ୍ୟତି ଆତ୍ମଭୂଃ କାମଃ ବହ୍ନିଃ ଆହୁତିଭିଃ ଯଥା ॥ ୧୪ ॥
ପୁଂଶ୍ଚଲ୍ୟା ଅପହୃତଂ ଚିତ୍ତଂ କୋନ୍ୱନ୍ୟଃ ମୋଚିତୁଂ ପ୍ରଭୁଃ ।
ଆତ୍ମାରାମେଶ୍ୱରମ୍ ଋତେ ଭଗବନ୍ତମ୍ ଅଧୋକ୍ଷଜମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ବୋଧିତସ୍ୟ ଅପି ଦେବ୍ୟା ମେ ସୂକ୍ତବାକ୍ୟେନ ଦୁର୍ମତେଃ ।
ମନୋଗତଃ ମହାମୋହଃ ନ ଅପୟାତି ଅଜିତାତ୍ମନଃ ॥ ୧୬ ॥
କିମ୍ ଏତୟା ନଃ ଅପକୃତଂ ରଜ୍ଜ୍ୱା ବା ସର୍ପଚେତସଃ ।
ରଜ୍ଜୁସ୍ୱରୂପ ଅବିଦୁଷଃ ଯଃ ଅହଂ ଯତ୍ ଅଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ॥ ୧୭ ॥
କ୍ୱ ଅୟଂ ମଲୋମସଃ କାୟଃ ଦୌର୍ଗନ୍ଧି ଆଦି ଆତ୍ମକଃ ଅଶୁଚିଃ ।
କ୍ୱ ଗୁଣାଃ ସୌମନସ୍ୟ ଆଦ୍ୟାଃ ହି ଅଧ୍ୟାସଃ ଅବିଦ୍ୟଯା କୃତଃ ॥ ୧୮ ॥
ପିତ୍ରୋଃ କିଂ ସ୍ୱଂ ନୁ ଭାର୍ୟାୟାଃ ସ୍ୱାମିନଃ ଅଗ୍ନେଃ ଶ୍ୱଗୃଧ୍ରୟୋଃ ।
କିମ୍ ଆତ୍ମନଃ କିଂ ସୁହୃଦାମ୍ ଇତି ଯଃ ନ ଅବସୀୟତେ ॥ ୧୯ ॥
ତସ୍ମିନ୍ କଲେବରେ ଅମେଧ୍ୟେ ତୁଚ୍ଛନିଷ୍ଠେ ବିଷଜ୍ଜତେ ।
ଅହୋ ସୁଭଦ୍ରଂ ସୁନସଂ ସୁସ୍ମିତଂ ଚ ମୁଖଂ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ॥ ୨୦ ॥
ତ୍ୱଙ୍ ମାଂସ ରୁଧିର ସ୍ନାୟୁ ମେଦୋ ମଜ୍ଜା ଅସ୍ଥି ସଂହତୌ ।
ବିଣ୍ମୂତ୍ରପୂୟେ ରମତାଂ କୃମୀଣାଂ କିୟତ୍ ଅନ୍ତରମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଅଥ ଅପି ନ ଉପସଜ୍ଜେତ ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ସ୍ତ୍ରୈଣେଷୁ ଚ ଅର୍ଥବିତ୍ ।
ବିଷୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସଂୟୋଗାତ୍ ମନଃ କ୍ଷୁଭ୍ୟତି ନ ଅନ୍ୟଥା ॥ ୨୨ ॥
ଅଦୃଷ୍ଟାତ୍ ଅଶ୍ରୁତାତ୍ ଭାବାତ୍ ନ ଭାବଃ ଉପଜାୟତେ ।
ଅସମ୍ପ୍ରୟୁଞ୍ଜତଃ ପ୍ରାଣାନ୍ ଶାମ୍ୟତି ସ୍ତିମିତଂ ମନଃ ॥ ୨୩ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ସଙ୍ଗଃ ନ କର୍ତବ୍ୟଃ ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ସ୍ତ୍ରୈଣେଷୁ ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ।
ବିଦୁଷାଂ ଚ ଅପି ଅବିଶ୍ରବ୍ଧଃ ଷଡ୍ୱର୍ଗଃ କିମୁ ମାଦୃଶାମ୍ ॥
୨୪ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଏବଂ ପ୍ରଗାୟନ୍ ନୃପଦେବଦେବଃ
ସଃ ଉର୍ୱଶୀଲୋକମ୍ ଅଥଃ ବିହାୟ ।
ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନି ଅବଗମ୍ୟ ମାଂ ବୈ
ଉପାରମତ୍ ଜ୍ଞାନବିଧୂତମୋହଃ ॥ ୨୫ ॥
ତତଃ ଦୁଃସଙ୍ଗମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ସତ୍ସୁ ସଜ୍ଜେତ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ।
ସନ୍ତଃ ଏତସ୍ୟ ଛିନ୍ଦନ୍ତି ମନୋବ୍ୟାସଙ୍ଗମୁକ୍ତିଭିଃ ॥ ୨୬ ॥
ସନ୍ତଃ ଅନପେକ୍ଷାଃ ମଚ୍ଚିତ୍ତାଃ ପ୍ରଶାନ୍ତାଃ ସମଦର୍ଶିନଃ ।
ନିର୍ମମାଃ ନିରହଙ୍କାରାଃ ନିର୍ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱାଃ ନିଷ୍ପରିଗ୍ରହାଃ ॥ ୨୭ ॥
ତେଷୁ ନିତ୍ୟଂ ମହାଭାଗଃ ମହାଭାଗେଷୁ ମତ୍କଥାଃ ।
ସଂଭବନ୍ତି ହିତା ନୄଣାଂ ଜୁଷତାଂ ପ୍ରପୁନନ୍ତି ଅଘମ୍ ॥ ୨୮ ॥
ତାଃ ଯେ ଶ୍ରୁଣ୍ୱନ୍ତି ଗାୟନ୍ତି ହି ଅନୁମୋଦନ୍ତି ଚ ଅଦୃତାଃ ।
ମତ୍ପରାଃ ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ଚ ଭକ୍ତିଂ ବିନ୍ଦନ୍ତି ତେ ମୟି ॥ ୨୯ ॥
ଭକ୍ତିଂ ଲବ୍ଧବତଃ ସାଧୋଃ କିମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ ଅବଶିଷ୍ୟତେ ।
ମୟି ଅନନ୍ତଗୁଣେ ବ୍ରହ୍ମଣି ଆନନ୍ଦ ଅନୁଭବ ଆତ୍ମନି ॥ ୩୦ ॥
ଯଥା ଉପଶ୍ରୟମାଣସ୍ୟ ଭଗବନ୍ତଂ ବିଭାବସୁମ୍ ।
ଶୀତଂ ଭୟଂ ତମଃ ଅପି ଏତି ସାଧୂନ୍ ସଂସେବତଃ ତଥା ॥ ୩୧ ॥
ନିମଜ୍ଜ୍ୟ ଉନ୍ମଜ୍ଜ୍ୟତାଂ ଘୋରେ ଭବାବ୍ଧୌ ପରମ ଅୟନମ୍ ।
ସନ୍ତଃ ବ୍ରହ୍ମବିଦଃ ଶାନ୍ତାଃ ନୌଃ ଦୃଢ ଇବ ଅପ୍ସୁ ମଜ୍ଜତାମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ଅନ୍ନଂ ହି ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣଃ ଆର୍ତାନାଂ ଶରଣଂ ତୁ ଅହମ୍ ।
ଧର୍ମଃ ବିତ୍ତଂ ନୃଣାଂ ପ୍ରେତ୍ୟ ସନ୍ତଃ ଅର୍ୱାକ୍ ବିଭ୍ୟତଃ ଅରଣମ୍ ॥
୩୩ ॥
ସନ୍ତଃ ଦିଶନ୍ତି ଚକ୍ଷୂଂଷି ବହିଃ ଅର୍କଃ ସମୁତ୍ଥିତଃ ।
ଦେବତାଃ ବାନ୍ଧବାଃ ସନ୍ତଃ ସନ୍ତଃ ଆତ୍ମା ଅହମ୍ ଏବ ଚ ॥ ୩୪ ॥
ବୈତସେନଃ ତତଃ ଅପି ଏବମ୍ ଉର୍ୱଶ୍ୟା ଲୋକନିଃସ୍ପୃହଃ ।
ମୁକ୍ତସଙ୍ଗଃ ମହୀମ୍ ଏତାମ୍ ଆତ୍ମାରାମଃ ଚଚାର ହ ॥ ୩୫ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ଐଲଗୀତଂ ନାମ ଷଡ୍ୱିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୬ ॥
ଅଥ ସପ୍ତବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
କ୍ରିୟାୟୋଗଂ ସମାଚକ୍ଷ୍ୱ ଭବତ୍ ଆରାଧନଂ ପ୍ରଭୋ ।
ଯସ୍ମାତ୍ ତ୍ୱାଂ ଯେ ଯଥା ଅର୍ଚନ୍ତି ସାତ୍ୱତାଃ ସାତ୍ୱତର୍ଷଭ ॥ ୧ ॥
ଏତତ୍ ବଦନ୍ତି ମୁନୟଃ ମୁହୁଃ ନିଃଶ୍ରେୟସଂ ନୃଣାମ୍ ।
ନାରଦଃ ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସଃ ଆଚାର୍ୟଃ ଅଙ୍ଗିରସଃ ସୁତଃ ॥ ୨ ॥
ନିଃସୃତଂ ତେ ମୁଖାମ୍ଭୋଜାଦ୍ୟତ୍ ଆହ ଭଗବାନ୍ ଅଜଃ ।
ପୁତ୍ରେଭ୍ୟଃ ଭୃଗୁମୁଖ୍ୟେଭ୍ୟଃ ଦେବ୍ୟୈ ଚ ଭଗବାନ୍ ଭବଃ ॥ ୩ ॥
ଏତତ୍ ବୈ ସର୍ୱବର୍ଣାନାମ୍ ଆଶ୍ରମାଣାଂ ଚ ସଂମତମ୍ ।
ଶ୍ରେୟସାମ୍ ଉତ୍ତମଂ ମନ୍ୟେ ସ୍ତ୍ରୀଶୂଦ୍ରାଣାଂ ଚ ମାନଦ ॥ ୪ ॥
ଏତତ୍ କମଲପତ୍ରାକ୍ଷ କର୍ମବନ୍ଧବିମୋଚନମ୍ ।
ଭକ୍ତାୟ ଚ ଅନୁରକ୍ତାୟ ବ୍ରୂହି ବିଶ୍ୱେଶ୍ୱର ଈଶ୍ୱର ॥ ୫ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ନହି ଅନ୍ତଃ ଅନନ୍ତପାରସ୍ୟ କର୍ମକାଣ୍ଡସ୍ୟ ଚ ଉଦ୍ଧବ ।
ସଂକ୍ଷିପ୍ତଂ ବର୍ଣୟିଷ୍ୟାମି ଯଥାବତ୍ ଅନୁପୂର୍ୱଶଃ ॥ ୬ ॥
ବୈଦିକଃ ତାନ୍ତ୍ରିକଃ ମିଶ୍ରଃ ଇତି ମେ ତ୍ରିବିଧଃ ମଖଃ ।
ତ୍ରୟାଣାମ୍ ଈପ୍ସିତେନ ଏବ ବିଧିନା ମାଂ ସମର୍ଚୟେତ୍ ॥ ୭ ॥
ଯଦା ସ୍ୱନିଗମେନ ଉକ୍ତଂ ଦ୍ୱିଜତ୍ୱଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ପୂରୁଷଃ ।
ଯଥା ଯଜେତ ମାଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ତତ୍ ନିବୋଧ ମେ ॥ ୮ ॥
ଅର୍ଚାୟାଂ ସ୍ଥଣ୍ଡିଲେ ଅଗ୍ନୌ ବା ସୂର୍ୟେ ବା ଅପ୍ସୁ ହୃଦି ଦ୍ୱିଜଃ ।
ଦ୍ରବ୍ୟେଣ ଭକ୍ତିୟୁକ୍ତଃ ଅର୍ଚେତ୍ ସ୍ୱଗୁରୁଂ ମାମ୍ ଅମାୟଯା ॥ ୯ ॥
ପୂର୍ୱଂ ସ୍ନାନଂ ପ୍ରକୁର୍ୱୀତ ଧୌତଦନ୍ତଃ ଅଙ୍ଗଶୁଦ୍ଧୟେ ।
ଉଭୟୈଃ ଅପି ଚ ସ୍ନାନଂ ମନ୍ତ୍ରୈଃ ମୃଦ୍ଗ୍ରହଣାଦିନା ॥ ୧୦ ॥
ସନ୍ଧ୍ୟା ଉପାସ୍ତି ଆଦି କର୍ମାଣି ବେଦେନ ଅଚୋଦିତାନି ମେ ।
ପୂଜାଂ ତୈଃ କଲ୍ପୟେତ୍ ସମ୍ୟକ୍ ସଙ୍କଲ୍ପଃ କର୍ମପାବନୀମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ଶୈଲୀ ଦାରୁମୟୀ ଲୌହୀ ଲେପ୍ୟା ଲେଖ୍ୟା ଚ ସୈକତୀ ।
ମନୋମୟୀ ମଣିମୟୀ ପ୍ରତିମା ଅଷ୍ଟବିଧା ସ୍ମୃତା ॥ ୧୨ ॥
ଚଲ ଅଚଲ ଇତି ଦ୍ୱିବିଧା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଜୀବମନ୍ଦିରମ୍ ।
ଉଦ୍ୱାସ ଆବାହନେ ନ ସ୍ତଃ ସ୍ଥିରାୟାମ୍ ଉଦ୍ଧବ ଅର୍ଚନେ ॥ ୧୩ ॥
ଅସ୍ଥିରାୟାଂ ବିକଲ୍ପଃ ସ୍ୟାତ୍ ସ୍ଥଣ୍ଡିଲେ ତୁ ଭବେତ୍ ଦ୍ୱୟମ୍ ।
ସ୍ନପନଂ ତୁ ଅବିଲେପ୍ୟାୟାମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ର ପରିମାର୍ଜନମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଦ୍ରବ୍ୟୈଃ ପ୍ରସିଦ୍ଧ୍ୟୈଃ ମତ୍ ଯାଗଃ ପ୍ରତିମାଦିଷୁ ଅମାୟିନଃ ।
ଭକ୍ତସ୍ୟ ଚ ଯଥାଲବ୍ଧୈଃ ହୃଦି ଭାବେନ ଚ ଏବ ହି ॥ ୧୫ ॥
ସ୍ନାନ ଅଲଙ୍କରଣଂ ପ୍ରେଷ୍ଠମ୍ ଅର୍ଚାୟାମ୍ ଏବ ତୁ ଉଦ୍ଧବ ।
ସ୍ଥଣ୍ଡିଲେ ତତ୍ତ୍ୱବିନ୍ୟାସଃ ବହ୍ନୌ ଆଜ୍ୟପ୍ଲୁତଂ ହବିଃ ॥ ୧୬ ॥
ସୂର୍ୟେ ଚ ଅଭ୍ୟର୍ହଣଂ ପ୍ରେଷ୍ଠଂ ସଲିଲେ ସଲିଲ ଆଦିଭିଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଉପାହୃତଂ ପ୍ରେଷ୍ଠଂ ଭକ୍ତେନ ମମ ବାରି ଅପି ॥ ୧୭ ॥
ଭୂର୍ୟପି ଅଭକ୍ତ ଉପହୃତଂ ନ ମେ ତୋଷାୟ କଲ୍ପତେ ।
ଗନ୍ଧଃ ଧୂପଃ ସୁମନସଃ ଦୀପଃ ଅନ୍ନ ଆଦ୍ୟ ଚ କିଂ ପୁନଃ ॥ ୧୮ ॥
ଶୁଚିଃ ସଂଭୃତସଂଭାରଃ ପ୍ରାକ୍ ଦର୍ଭୈଃ କଲ୍ପିତ ଆସନଃ ।
ଆସୀନଃ ପ୍ରାକ୍ ଉଦକ୍ ବା ଅର୍ଚେତ୍ ଅର୍ଚାୟାମ୍ ଅଥ ସଂମୁଖଃ ॥ ୧୯ ॥
କୃତନ୍ୟାସଃ କୃତନ୍ୟାସାଂ ମଦର୍ଚାଂ ପାଣିନା ମୃଜେତ୍ ।
କଲଶଂ ପ୍ରୋକ୍ଷଣୀୟଂ ଚ ଯଥାବତ୍ ଉପସାଧୟେତ୍ ॥ ୨୦ ॥
ତତ୍ ଅଦ୍ଭିଃ ଦେବୟଜନଂ ଦ୍ରବ୍ୟାଣି ଆତ୍ମାନମ୍ ଏବ ଚ ।
ପ୍ରୋକ୍ଷ୍ୟ ପାତ୍ରାଣି ତ୍ରୀଣି ଅଦ୍ଭିଃ ତୈଃ ତୈଃ ଦ୍ରବ୍ୟୈଃ ଚ ସାଧୟେତ୍
॥ ୨୧ ॥
ପାଦ୍ୟ ଅର୍ଘ ଆଚମନୀୟାର୍ଥଂ ତ୍ରୀଣି ପାତ୍ରାଣି ଦୈଶିକଃ ।
ହୃଦା ଶୀର୍ଷ୍ଣା ଅଥ ଶିଖୟା ଗାୟତ୍ର୍ୟା ଚ ଅଭିମନ୍ତ୍ରୟେତ୍ ॥
୨୨ ॥
ପିଣ୍ଡେ ବାୟୁ ଅଗ୍ନି ସଂଶୁଦ୍ଧେ ହୃତ୍ପଦ୍ମସ୍ଥାଂ ପରାଂ ମମ ।
ଅଣ୍ୱୀଂ ଜୀବକଲାଂ ଧ୍ୟାୟେତ୍ ନାଦ ଅନ୍ତେ ସିଦ୍ଧଭାବିତାମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ତୟା ଆତ୍ମଭୂତୟା ପିଣ୍ଡେ ବ୍ୟାପ୍ତେ ସମ୍ପୂଜ୍ୟ ତନ୍ମୟଃ ।
ଆବାହ୍ୟ ଅର୍ଚ ଆଦିଷୁ ସ୍ଥାପ୍ୟ ନ୍ୟସ୍ତ ଅଙ୍ଗଂ ମାଂ ପ୍ରପୂଜୟେତ୍ ॥
୨୪ ॥
ପାଦ୍ୟ ଉପସ୍ପର୍ଶ ଅର୍ହଣ ଆଦୀନ୍ ଉପଚାରାନ୍ ପ୍ରକଲ୍ପୟେତ୍ ।
ଧର୍ମାଦିଭିଃ ଚ ନବଭିଃ କଲ୍ପୟିତ୍ୱା ଆସନଂ ମମ ॥ ୨୫ ॥
ପଦ୍ମମ୍ ଅଷ୍ଟଦଲଂ ତତ୍ର କର୍ଣିକାକେସର ଉଜ୍ଜ୍ୱଲମ୍ ।
ଉଭାଭ୍ୟାଂ ବେଦତନ୍ତ୍ରାଭ୍ୟାଂ ମହ୍ୟଂ ତୁ ଉଭୟସିଦ୍ଧୟେ ॥ ୨୬ ॥
ସୁଦର୍ଶନଂ ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟଂ ଗଦାସୀଷୁଧନୁଃ ହଲାନ୍ ।
ମୁସଲଂ କୌସ୍ତୁଭଂ ମାଲାଂ ଶ୍ରୀବତ୍ସଂ ଚ ଅନୁପୂଜୟେତ୍ ॥ ୨୭ ॥
ନନ୍ଦଂ ସୁନନ୍ଦଂ ଗରୁଡଂ ପ୍ରଚଣ୍ଡଂ ଚଣ୍ଡମ୍ ଏବ ଚ ।
ମହାବଲଂ ବଲଂ ଚ ଏବ କୁମୁଦଂ କୁମୁଦେକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୨୮ ॥
ଦୁର୍ଗାଂ ବିନାୟକଂ ବ୍ୟାସଂ ବିଷ୍ୱକ୍ସେନଂ ଗୁରୂନ୍ ସୁରାନ୍ ।
ସ୍ୱେ ସ୍ୱେ ସ୍ଥାନେ ତୁ ଅଭିମୁଖାନ୍ ପୂଜୟେତ୍ ପ୍ରୋକ୍ଷଣ ଆଦିଭିଃ ॥ ୨୯ ॥
ଚନ୍ଦନ ଉଶୀର କର୍ପୂର କୁଙ୍କୁମ ଅଗରୁ ବାସିତୈଃ ।
ସଲିଲୈଃ ସ୍ନାପୟେତ୍ ମନ୍ତ୍ରୈଃ ନିତ୍ୟଦା ବିଭବେ ସତି ॥ ୩୦ ॥
ସ୍ୱର୍ଣଘର୍ମ ଅନୁବାକେନ ମହାପୁରୁଷବିଦ୍ୟଯା ।
ପୌରୁଷେଣ ଅପି ସୂକ୍ତେନ ସାମଭୀଃ ରାଜନାଦିଭିଃ ॥ ୩୧ ॥
ବସ୍ତ୍ର ଉପବୀତ ଆଭରଣ ପତ୍ର ସ୍ରକ୍ ଗନ୍ଧ ଲେପନୈଃ ।
ଅଲଙ୍କୁର୍ୱୀତ ସପ୍ରେମ ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ମାଂ ଯଥା ଉଚିତମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ପାଦ୍ୟମ୍ ଆଚମନୀୟଂ ଚ ଗନ୍ଧଂ ସୁମନସଃ ଅକ୍ଷତାନ୍ ।
ଧୂପ ଦୀପ ଉପହାର୍ୟାଣି ଦଦ୍ୟାତ୍ ମେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅର୍ଚକଃ ॥ ୩୩ ॥
ଗୁଡପାୟସସର୍ପୀଂଷି ଶଷ୍କୁଲି ଆପୂପ ମୋଦକାନ୍ ।
ସଂୟାବ ଦଧି ସୂପାଂ ଚ ନୈବେଦ୍ୟଂ ସତି କଲ୍ପୟେତ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଅଭ୍ୟଙ୍ଗ ଉନ୍ମର୍ଦନ ଆଦର୍ଶ ଦନ୍ତଧୌ ଅଭିଷେଚନମ୍ ।
ଅନ୍ନଦ୍ୟ ଗୀତ ନୃତ୍ୟାଦି ପର୍ୱଣି ସ୍ୟୁଃ ଉତାନ୍ୱହମ୍ ॥ ୩୫ ॥
ବିଧିନା ବିହିତେ କୁଣ୍ଡେ ମେଖଲାଗର୍ତବେଦିଭିଃ ।
ଅଗ୍ନିମ୍ ଆଧାୟ ପରିତଃ ସମୂହେତ୍ ପାଣିନା ଉଦିତମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ପରିସ୍ତୀର୍ୟ ଅଥ ପର୍ୟୁକ୍ଷେତ୍ ଅନ୍ୱାଧାୟ ଯଥାବିଧି ।
ପ୍ରୋକ୍ଷଣ୍ୟା ଆସାଦ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟାଣି ପ୍ରୋକ୍ଷ୍ୟାଗ୍ନୌ ଭାବୟେତ ମାମ୍ ॥ ୩୭ ॥
ତପ୍ତଜାମ୍ବୂନଦପ୍ରଖ୍ୟଂ ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାମ୍ବୁଜୈଃ ।
ଲସତ୍ ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ଶାନ୍ତଂ ପଦ୍ମକିଞ୍ଜଲ୍କବାସସମ୍ ॥ ୩୮ ॥
ସ୍ଫୁରତ୍ କିରୀଟ କଟକ କଟିସୂତ୍ରବର ଅଙ୍ଗଦମ୍ ।
ଶ୍ରୀବତ୍ସବକ୍ଷସଂ ଭ୍ରାଜତ୍ କୌସ୍ତୁଭଂ ବନମାଲିନମ୍ ॥ ୩୯ ॥
ଧ୍ୟାୟନ୍ ଅଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ଦାରୂଣି ହବିଷା ଅଭିଘୃତାନି ଚ ।
ପ୍ରାସ୍ୟ ଆଜ୍ୟଭାଗୌ ଆଘାରୌ ଦତ୍ତ୍ୱା ଚ ଆଜ୍ୟପ୍ଲୁତଂ ହବିଃ ॥ ୪୦ ॥
ଜୁହୁୟାତ୍ ମୂଲମନ୍ତ୍ରେଣ ଷୋଡଶର୍ଚ ଅବଦାନତଃ ।
ଧର୍ମାଦିଭ୍ୟଃ ଯଥାନ୍ୟାୟଂ ମନ୍ତ୍ରୈଃ ସ୍ୱିଷ୍ଟିକୃତଂ ବୁଧଃ ॥ ୪୧ ॥
ଅଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ଅଥ ନମସ୍କୃତ୍ୟ ପାର୍ଷଦେଭ୍ୟଃ ବଲିଂ ହରେତ୍ ।
ମୂଲମନ୍ତ୍ରଂ ଜପେତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ମରନ୍ ନାରାୟଣ ଆତ୍ମକମ୍ ॥ ୪୨ ॥
ଦତ୍ତ୍ୱା ଆଚମନମ୍ ଉଚ୍ଛେଷଂ ବିଷ୍ୱକ୍ସେନାୟ କଲ୍ପୟେତ୍ ।
ମୁଖବାସଂ ସୁରଭିମତ୍ ତାମ୍ବୂଲାଦ୍ୟମ୍ ଅଥ ଅର୍ହୟେତ୍ ॥ ୪୨ ॥
ଉପଗାୟନ୍ ଗୃଣନ୍ ନୃତ୍ୟନ୍ କର୍ମାଣି ଅଭିନୟନ୍ ମମ ।
ମତ୍କଥାଃ ଶ୍ରାବୟନ୍ ଶ୍ରୁଣ୍ୱନ୍ ମୁହୂର୍ତଂ କ୍ଷଣିକଃ ଭବେତ୍ ॥ ୪୪।
ସ୍ତବୈଃ ଉଚ୍ଚାବଚୈଃ ସ୍ତୋତ୍ରୈଃ ପୌରାଣୈଃ ପ୍ରକୃତୈଃ ଅପି ।
ସ୍ତୁତ୍ୱା ପ୍ରସୀଦ ଭଗବନ୍ ଇତି ବନ୍ଦେତ ଦଣ୍ଡବତ୍ ॥ ୪୫ ॥
ଶିରଃ ମତ୍ ପାଦୟୋଃ କୃତ୍ୱା ବାହୁଭ୍ୟାଂ ଚ ପରସ୍ପରମ୍ ।
ପ୍ରପନ୍ନଂ ପାହି ମାମ୍ ଈଶ ଭୀତଂ ମୃତ୍ୟୁଗ୍ରହ ଅର୍ଣବାତ୍ ॥ ୪୬ ॥
ଇତି ଶେଷାଂ ମୟା ଦତ୍ତାଂ ଶିରସି ଆଧାୟ ସାଦରମ୍ ।
ଉଦ୍ୱାସୟେତ୍ ଚେତ୍ ଉଦ୍ୱାସ୍ୟଂ ଜ୍ୟୋତିଃ ଜ୍ୟୋତିଷି ତତ୍ ପୁନଃ ॥ ୪୭ ॥
ଅର୍ଚାଦିଷୁ ଯଦା ଯତ୍ର ଶ୍ରଦ୍ଧା ମାଂ ତତ୍ର ଚ ଅର୍ଚୟେତ୍ ।
ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ଆତ୍ମନି ଚ ସର୍ୱ ଆତ୍ମା ଅହମ୍ ଅବସ୍ଥିତଃ ॥ ୪୮ ॥
ଏବଂ କ୍ରିୟାୟୋଗପଥୈଃ ପୁମାନ୍ ବୈଦିକତାନ୍ତ୍ରିକୈଃ ।
ଅର୍ଚନ୍ ଉଭୟତଃ ସିଦ୍ଧିଂ ମତ୍ତଃ ବିନ୍ଦତି ଅଭୀପ୍ସିତାମ୍ ॥ ୪୯ ॥
ମଦର୍ଚାଂ ସମ୍ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ମନ୍ଦିରଂ କାରୟେତ୍ ଦୃଢମ୍ ।
ପୁଷ୍ପ ଉଦ୍ୟାନାନି ରମ୍ୟାଣି ପୂଜା ଯାତ୍ରା ଉତ୍ସବ ଆଶ୍ରିତାନ୍ ॥ ୫୦ ॥
ପୂଜାଦୀନାଂ ପ୍ରବାହାର୍ଥଂ ମହାପର୍ୱସୁ ଅଥ ଅନ୍ୱହମ୍ ।
କ୍ଷେତ୍ରାପଣପୁରଗ୍ରାମାନ୍ ଦତ୍ତ୍ୱା ମତ୍ ସାର୍ଷ୍ଟିତାମ୍ ଇୟାତ୍ ॥ ୫୧ ॥
ପ୍ରତିଷ୍ଠୟା ସାର୍ୱଭୌମଂସଦ୍ମନା ଭୁବନତ୍ରୟମ୍ ।
ପୂଜାଦିନା ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ତ୍ରିଭିଃ ମତ୍ ସାମ୍ୟତାମ୍ ଇୟାତ୍ ॥ ୫୨ ॥
ମାମ୍ ଏବ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟେଣ ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ବିନ୍ଦତି ।
ଭକ୍ତିୟୋଗଂ ସଃ ଲଭତେ ଏବଂ ଯଃ ପୂଜୟେତ ମାମ୍ ॥ ୫୩ ॥
ଯଃ ସ୍ୱଦତ୍ତାଂ ପରୈଃ ଦତ୍ତଂ ହରେତ ସୁରବିପ୍ରୟୋଃ ।
ବୃତ୍ତିଂ ସଃ ଜାୟତେ ବିଡ୍ଭୁକ୍ ବର୍ଷାଣାମ୍ ଅୟୁତାୟୁତମ୍ ॥ ୫୪ ॥
କର୍ତୁଃ ଚ ସାରଥେଃ ହେତୋଃ ଅନୁମୋଦିତୁଃ ଏବ ଚ ।
କର୍ମଣାଂ ଭାଗିନଃ ପ୍ରେତ୍ୟ ଭୂୟଃ ଭୂୟସି ତତ୍ଫଲମ୍ ॥ ୫୫ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ସପ୍ତବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୭ ॥
ଅଥ ଅଷ୍ଟବିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ପରସ୍ୱଭାବକର୍ମାଣି ନ ପ୍ରଶଂସେତ୍ ନ ଗର୍ହୟେତ୍ ।
ବିଶ୍ୱମ୍ ଏକାତ୍ମକଂ ପଶ୍ୟନ୍ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ପୁରୁଷେଣ ଚ ॥ ୧ ॥
ପରସ୍ୱଭାବକର୍ମାଣି ଯଃ ପ୍ରଶଂସତି ନିନ୍ଦତି ।
ସଃ ଆଶୁ ଭ୍ରଶ୍ୟତେ ସ୍ୱାର୍ଥାତ୍ ଅସତ୍ୟ ଅଭିନିବେଶତଃ ॥ ୨ ॥
ତୈଜସେ ନିଦ୍ରୟା ଆପନ୍ନେ ପିଣ୍ଡସ୍ଥଃ ନଷ୍ଟଚେତନଃ ।
ମାୟାଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ମୃତ୍ୟୁଂ ବା ତଦ୍ୱତ୍ ନାନାର୍ଥଦୃକ୍ ପୁମାନ୍ ॥ ୩ ॥
କିଂ ଭଦ୍ରଂ କିମ୍ ଅଭଦ୍ରଂ ବା ଦ୍ୱୈତସ୍ୟ ଅବସ୍ତୁନଃ କିୟତ୍ ।
ବାଚା ଉଦିତଂ ତତ୍ ଅନୃତଂ ମନସା ଧ୍ୟାତମ୍ ଏବ ଚ ॥ ୪ ॥
ଛାୟାପ୍ରତ୍ୟାହ୍ୱୟାଭାସା ହି ଅସନ୍ତଃ ଅପି ଅର୍ଥକାରିଣଃ ।
ଏବଂ ଦେହାଦୟଃ ଭାବାଃ ଯଚ୍ଛନ୍ତି ଆମୃତ୍ୟୁତଃ ଭୟମ୍ ॥ ୫ ॥
ଆତ୍ମା ଏବ ତତ୍ ଇଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ସୃଜ୍ୟତେ ସୃଜତି ପ୍ରଭୁଃ ।
ତ୍ରାୟତେ ତ୍ରାତି ବିଶ୍ୱାତ୍ମା ହ୍ରିୟତେ ହରତି ଈଶ୍ୱରଃ ॥ ୬ ॥
ତସ୍ମାତ୍ ନହି ଆତ୍ମନଃ ଅନ୍ୟସ୍ମାତ୍ ଅନ୍ୟଃ ଭାବଃ ନିରୂପିତଃ ।
ନିରୂପିତେୟଂ ତ୍ରିବିଧା ନିର୍ମୂଲା ଭାତିଃ ଆତ୍ମନି ।
ଇଦଂ ଗୁଣମୟଂ ବିଦ୍ଧି ତ୍ରିବିଧଂ ମାୟଯା କୃତମ୍ ॥ ୭ ॥
ଏତତ୍ ବିଦ୍ୱାନ୍ ମଦୁଦିତଂ ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନନୈପୁଣମ୍ ।
ନ ନିନ୍ଦତି ନ ଚ ସ୍ତୌତି ଲୋକେ ଚରତି ସୂର୍ୟବତ୍ ॥ ୮ ॥
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷେଣ ଅନୁମାନେନ ନିଗମେନ ଆତ୍ମସଂବିଦା ।
ଆଦି ଅନ୍ତବତ୍ ଅସତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ୱା ନିଃସଙ୍ଗଃ ବିଚରେତ୍ ଇହ ॥ ୯ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ନ ଏବ ଆତ୍ମନଃ ନ ଦେହସ୍ୟ ସଂସୃତିଃ ଦ୍ରଷ୍ଟୃଦୃଶ୍ୟଯୋଃ ।
ଅନାତ୍ମସ୍ୱଦୃଶୋଃ ଈଶ କସ୍ୟ ସ୍ୟାତ୍ ଉପଲଭ୍ୟତେ ॥ ୧୦ ॥
ଆତ୍ମା ଅବ୍ୟଯଃ ଅଗୁଣଃ ଶୁଦ୍ଧଃ ସ୍ୱୟଞ୍ଜ୍ୟୋତିଃ ଅନାବୃତଃ ।
ଅଗ୍ନିବତ୍ ଦାରୁବତ୍ ଦେହଃ କସ୍ୟ ଇହ ସଂସୃତିଃ ॥ ୧୧ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଯାବତ୍ ଦେହ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ପ୍ରାଣୈଃ ଆତ୍ମନଃ ସଂନିକର୍ଷଣମ୍ ।
ସଂସାରଃ ଫଲବାନ୍ ତାବତ୍ ଅପାର୍ଥଃ ଅପି ଅବିବେକିନଃ ॥ ୧୨ ॥
ଅର୍ଥେ ହି ଅବିଦ୍ୟମାନେ ଅପି ସଂସୃତିଃ ନ ନିବର୍ତତେ ।
ଧ୍ୟାୟତଃ ବିଷୟାନ୍ ଅସ୍ୟ ସ୍ୱପ୍ନେ ଅନର୍ଥ ଆଗମଃ ଯଥା ॥ ୧୩ ॥
ଯଥା ହି ଅପ୍ରତିବୁଦ୍ଧସ୍ୟ ପ୍ରସ୍ୱାପଃ ବହୁ ଅନର୍ଥଭୃତ୍ ।
ସଃ ଏବ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧସ୍ୟ ନ ବୈ ମୋହାୟ କଲ୍ପତେ ॥ ୧୪ ॥
ଶୋକ ହର୍ଷ ଭୟ କ୍ରୋଧ ଲୋଭ ମୋହ ସ୍ପୃହାଦୟଃ ।
ଅହଙ୍କାରସ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁଃ ଚ ନ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୧୫ ॥
ଦେହ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ପ୍ରାଣ ମନଃ ଅଭିମାନଃ
ଜୀବଃ ଅନ୍ତରାତ୍ମା ଗୁଣକର୍ମ ମୂର୍ତିଃ ।
ସୂତ୍ରଂ ମହାନ୍ ଇତି ଉରୁଧା ଇବ ଗୀତଃ
ସଂସାରଃ ଆଧାବତି କାଲତନ୍ତ୍ରଃ ॥ ୧୬ ॥
ଅମୂଲମ୍ ଏତତ୍ ବହୁରୂପ ରୂପିତଂ
ମନୋବଚଃପ୍ରାଣଶରୀରକର୍ମ ।
ଜ୍ଞାନାସିନା ଉପାସନୟା ଶିତେନ
ଛିତ୍ତ୍ୱା ମୁନିଃ ଗାଂ ବିଚରତି ଅତୃଷ୍ଣଃ ॥ ୧୭ ॥
ଜ୍ଞାନଂ ବିବେକଃ ନିଗମଃ ତପଃ ଚ
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷମ୍ ଐତିହ୍ୟମ୍ ଅଥ ଅନୁମାନମ୍ ।
ଆଦି ଅନ୍ତୟୋଃ ଅସ୍ୟ ଯତ୍ ଏବ କେବଲମ୍
କାଲଃ ଚ ହେତୁଃ ଚ ତତ୍ ଏବ ମଧ୍ୟେ ॥ ୧୮ ॥
ଯଥା ହିରଣ୍ୟଂ ସ୍ୱକୃତଂ ପୁରସ୍ତାତ୍
ପଶ୍ଚାତ୍ ଚ ସର୍ୱସ୍ୟ ହିରଣ୍ମୟସ୍ୟ ।
ତତ୍ ଏବ ମଧ୍ୟେ ବ୍ୟବହାର୍ୟମାଣମ୍
ନାନାପଦେଶୈଃ ଅହମ୍ ଅସ୍ୟ ତଦ୍ୱତ୍ ॥ ୧୯ ॥
ବିଜ୍ଞାନମ୍ ଏତତ୍ ତ୍ରିୟବସ୍ତମ୍ ଅଙ୍ଗ
ଗୁଣତ୍ରୟଂ କାରଣ କାର୍ୟ କର୍ତୃ ।
ସମନ୍ୱୟେନ ବ୍ୟତିରେକତଃ ଚ
ଯେନ ଏବ ତୁର୍ୟେଣ ତତ୍ ଏବ ସତ୍ୟମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ନ ଯତ୍ ପୁରସ୍ତାତ୍ ଉତ ଯତ୍ ନ ପଶ୍ଚାତ୍
ମଧ୍ୟେ ଚ ତତ୍ ନ ବ୍ୟପଦେଶମାତ୍ରମ୍ ।
ଭୂତଂ ପ୍ରସିଦ୍ଧଂ ଚ ପରେଣ ଯଦ୍ୟତ୍
ତତ୍ ଏବ ତତ୍ ସ୍ୟାତ୍ ଇତି ମେ ମନୀଷା ॥ ୨୧ ॥
ଅବିଦ୍ୟମାନଃ ଅପି ଅବଭାସତେ ଯଃ
ବୈକାରିକଃ ରାଜସସର୍ଗଃ ଏଷଃ ।
ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱୟଞ୍ଜ୍ୟୋତିଃ ଅତଃ ବିଭାତି
ବ୍ରହ୍ମ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଅର୍ଥ ଆତ୍ମ ବିକାର ଚିତ୍ରମ୍ ॥ ୨୨ ॥
ଏବଂ ସ୍ଫୁଟଂ ବ୍ରହ୍ମବିବେକହେତୁଭିଃ
ପରାପବାଦେନ ବିଶାରଦେନ ।
ଛିତ୍ତ୍ୱା ଆତ୍ମସନ୍ଦେହମ୍ ଉପାରମେତ
ସ୍ୱାନନ୍ଦତୁଷ୍ଟଃ ଅଖିଲ କାମୁକେଭ୍ୟଃ ॥ ୨୩ ॥
ନ ଆତ୍ମା ବପୁଃ ପାର୍ଥିବମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି
ଦେବାଃ ହି ଅସୁଃ ବାୟୁଜଲଂ ହୁତାଶଃ ।
ମନଃ ଅନ୍ନମାତ୍ରଂ ଧିଷଣା ଚ ସତ୍ତ୍ୱମ୍
ଅହଂକୃତିଃ ଖଂ କ୍ଷିତିଃ ଅର୍ଥସାମ୍ୟମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ସମାହିତୈଃ କଃ କରଣୈଃ ଗୁଣାତ୍ମଭିଃ
ଗୁଣଃ ଭବେତ୍ ମତ୍ସୁବିବିକ୍ତଧାମ୍ନଃ ।
ବିକ୍ଷିପ୍ୟମାଣୈଃ ଉତ କିଂ ନ ଦୂଷଣମ୍
ଘନୈଃ ଉପେତୈଃ ବିଗତୈଃ ରବେଃ କିମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଯଥା ନଭଃ ବାୟୁ ଅନଲ ଅମ୍ବୁ ଭୂ ଗୁଣୈଃ
ଗତାଗତୈଃ ବର୍ତୁଗୁଣୈଃ ନ ସଜ୍ଜତେ ।
ତଥା ଅକ୍ଷରଂ ସତ୍ତ୍ୱ ରଜଃ ତମଃ ମଲୈଃ
ଅହଂମତେଃ ସଂସୃତିହେତୁଭିଃ ପରମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ତଥାପି ସଙ୍ଗଃ ପରିବର୍ଜନୀୟଃ
ଗୁଣେଷୁ ମାୟାରଚିତେଷୁ ତାବତ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ଦୃଢେନ ଯାବତ୍
ରଜଃ ନିରସ୍ୟେତ ମନଃକଷାୟଃ ॥ ୨୭ ॥
ଯଥା ଆମୟଃ ଅସାଧୁ ଚିକିତ୍ସିତଃ ନୃଣାମ୍
ପୁନଃ ପୁନଃ ସନ୍ତୁଦତି ପ୍ରରୋହନ୍ ।
ଏବଂ ମନଃ ଅପକ୍ୱ କଷୟ କର୍ମ
କୁୟୋଗିନଂ ବିଧ୍ୟତି ସର୍ୱସଙ୍ଗମ୍ ॥ ୨୮ ॥
କୁୟୋଗିନଃ ଯେ ବିହିତ ଅନ୍ତରାୟୈଃ
ମନୁଷ୍ୟଭୂତୈଃ ତ୍ରିଦଶ ଉପସୃଷ୍ଟୈଃ ।
ତେ ପ୍ରାକ୍ତନ ଅଭ୍ୟାସବଲେନ ଭୂୟଃ
ଯୁଞ୍ଜନ୍ତି ଯୋଗଂ ନ ତୁ କର୍ମତନ୍ତ୍ରମ୍ ॥ ୨୯ ॥
କରୋତି କର୍ମ କ୍ରିୟତେ ଚ ଜନ୍ତୁଃ
କେନାପି ଅସୌ ଚୋଦିତଃ ଆନିପାତାତ୍ ।
ନ ତତ୍ର ବିଦ୍ୱାନ୍ପ୍ରକୃତୌ ସ୍ଥିତଃ ଅପି
ନିବୃତ୍ତ ତୃଷ୍ଣଃ ସ୍ୱସୁଖ ଅନୁଭୂତ୍ୟା ॥ ୩୦ ॥
ତିଷ୍ଠନ୍ତମ୍ ଆସୀନମ୍ ଉତ ବ୍ରଜନ୍ତମ୍
ଶୟାନମ୍ ଉକ୍ଷନ୍ତମ୍ ଅଦନ୍ତମ୍ ଅନ୍ନମ୍ ।
ସ୍ୱଭାବମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ କିମ୍ ଅପି ଇହମାନମ୍
ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମସ୍ଥମତିଃ ନ ବେଦ ॥ ୩୧ ॥
ଯଦି ସ୍ମ ପଶ୍ୟତି ଅସତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଅଥ
ନାନା ଅନୁମାନେନ ବିରୁଦ୍ଧମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ ।
ନ ମନ୍ୟତେ ବସ୍ତୁତୟା ମନୀଷୀ
ସ୍ୱାପ୍ନଂ ଯଥା ଉତ୍ଥାୟ ତିରୋଦଧାନମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ପୂର୍ୱଂ ଗୃହୀତଂ ଗୁଣକର୍ମଚିତ୍ରମ୍
ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଆତ୍ମନି ଅବିବିକ୍ତମ୍ ଅଙ୍ଗ ।
ନିବର୍ତତେ ତତ୍ ପୁନଃ ଈକ୍ଷୟା ଏବ
ନ ଗୃହ୍ୟତେ ନ ଅପି ବିସୃଜ୍ୟ ଆତ୍ମା ॥ ୩୩ ॥
ଯଥା ହି ଭାନୋଃ ଉଦୟଃ ନୃଚକ୍ଷୁଷାମ୍
ତମଃ ନିହନ୍ୟାତ୍ ନ ତୁ ସଦ୍ୱିଧତ୍ତେ ।
ଏବଂ ସମୀକ୍ଷା ନିପୁଣା ସତୀ ମେ
ହନ୍ୟାତ୍ ତମିସ୍ରଂ ପୁରୁଷସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧେଃ ॥ ୩୪ ॥
ଏଷଃ ସ୍ୱୟଞ୍ଜ୍ୟୋତିଃ ଅଜଃ ଅପ୍ରମେୟଃ
ମହାନୁଭୂତିଃ ସକଲାନୁଭୂତିଃ ।
ଏକଃ ଅଦ୍ୱିତୀୟଃ ବଚସାଂ ବିରାମେ
ଯେନ ଈଶିତା ବାକ୍ ଅସବଃ ଚରନ୍ତି ॥ ୩୫ ॥
ଏତାବାନ୍ ଆତ୍ମସଂମୋହଃ ଯତ୍ ବିକଲ୍ପଃ ତୁ କେବଲେ ।
ଆତ୍ମନ୍ ନୃତେ ସ୍ୱମାତ୍ମାନମ୍ ଅବଲମ୍ବଃ ନ ଯସ୍ୟ ହି ॥୩୬ ॥
ଯତ୍ ନାମ ଆକୃତିଭିଃ ଗ୍ରାହ୍ୟଂ ପଞ୍ଚବର୍ଣମ୍ ଅବାଧିତମ୍ ।
ବ୍ୟର୍ଥେନ ଅପି ଅର୍ଥବାଦଃ ଅୟଂ ଦ୍ୱୟଂ ପଣ୍ଡିତମାନିନାମ୍ ॥ ୩୭ ॥
ଯୋଗିନଃ ଅପକ୍ୱୟୋଗସ୍ୟ ଯୁଞ୍ଜତଃ କାୟଃ ଉତ୍ଥିତୈଃ ।
ଉପସର୍ଗୈଃ ବିହନ୍ୟେତ ତତ୍ର ଅୟଂ ବିହିତଃ ବିଧିଃ ॥ ୩୮ ॥
ଯୋଗଧାରଣୟା କାଂଶ୍ଚିତ୍ ଆସନୈଃ ଧାରଣ ଅନ୍ୱିତୈଃ ।
ତପୋମନ୍ତ୍ରୌଷଧୈଃ କାଂଶ୍ଚିତ୍ ଉପସର୍ଗାନ୍ ବିନିର୍ଦହେତ୍ ॥ ୩୯ ॥
କାଂଶ୍ଚିତ୍ ମମ ଅନୁଧ୍ୟାନେନ ନାମସଙ୍କୀର୍ତନ ଆଦିଭିଃ ।
ଯୋଗେଶ୍ୱର ଅନୁବୃତ୍ତ୍ୟା ବା ହନ୍ୟାତ୍ ଅଶୁଭଦାନ୍ ଶନୈଃ ॥ ୪୦ ॥
କେଚିତ୍ ଦେହମ୍ ଇମଂ ଧୀରାଃ ସୁକଲ୍ପଂ ବୟସି ସ୍ଥିରମ୍ ।
ବିଧାୟ ବିବିଧ ଉପାୟୈଃ ଅଥ ଯୁଞ୍ଜନ୍ତି ସିଦ୍ଧୟେ ॥ ୪୧ ॥
ନ ହି ତତ୍ କୁଶଲାତ୍ ଦୃତ୍ୟଂ ତତ୍ ଆୟାସଃ ହି ଅପାର୍ଥକଃ ।
ଅନ୍ତବତ୍ତ୍ୱାତ୍ ଶରୀରସ୍ୟ ଫଲସ୍ୟ ଇବ ବନସ୍ପତେଃ ॥ ୪୨ ॥
ଯୋଗଂ ନିଷେବତଃ ନିତ୍ୟଂ କାୟଃ ଚେତ୍ କଲ୍ପତାମ୍ ଇୟାତ୍ ।
ତତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଦଧ୍ୟାତ୍ ନ ମତିମାନ୍ ଯୋଗମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ମତ୍ପରଃ ॥ ୪୩ ॥
ଯୋଗଚର୍ୟାମ୍ ଇମାଂ ଯୋଗୀ ବିଚରନ୍ ମତ୍ ବ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ।
ନ ଅନ୍ତରାୟୈଃ ବିହନ୍ୟେତ ନିଃସ୍ପୃହଃ ସ୍ୱସୁଖାନୁଭୂଃ ॥ ୪୪ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ପରମାର୍ଥନିର୍ଣୟୋ ନାମ ଅଷ୍ଟାବିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୮ ॥
ଅଥ ଏକୋନତ୍ରିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ସୁଦୁସ୍ତରାମ୍ ଇମାଂ ମନ୍ୟେ ଯୋଗଚର୍ୟାମ୍ ଅନାତ୍ମନଃ ।
ଯଥା ଅଞ୍ଜସା ପୁମାନ୍ ସିହ୍ୟେତ୍ ତତ୍ ମେ ବ୍ରୂହି ଅଞ୍ଜସା ଅଚ୍ୟୁତ ॥ ୧ ॥
ପ୍ରାୟଶଃ ପୁଣ୍ଡରୀକାକ୍ଷ ଯୁଞ୍ଜନ୍ତଃ ଯୋଗିନଃ ମନଃ ।
ବିଷୀଦନ୍ତି ଅସମାଧାନାତ୍ ମନୋନିଗ୍ରହକର୍ଶିତାଃ ॥ ୨ ॥
ଅଥ ଅତଃ ଆନନ୍ଦଦୁଘଂ ପଦାମ୍ବୁଜମ୍
ହଂସାଃ ଶ୍ରୟେରନ୍ ଅରବିନ୍ଦଲୋଚନ ।
ସୁଖଂ ନୁ ବିଶ୍ୱେଶ୍ୱର ଯୋଗକର୍ମଭିଃ
ତ୍ୱତ୍ ମାୟଯା ଅମୀ ବିହତାଃ ନ ମାନିନଃ ॥ ୩ ॥
କିଂ ଚିତ୍ରମ୍ ଅଚ୍ୟୁତ ତବ ଏତତ୍ ଅଶେଷବନ୍ଧଃ
ଦାସେଷୁ ଅନନ୍ୟଶରଣେଷୁ ଯତ୍ ଆତ୍ମ ସାତ୍ତ୍ୱମ୍ ।
ଯଃ ଅରୋଚୟତ୍ସହ ମୃଗୈଃ ସ୍ୱୟମ୍ ଈଶ୍ୱରାଣାମ୍
ଶ୍ରୀମତ୍ କିରୀଟ ତଟ ପୀଡିତ ପାଦ ପୀଠଃ ॥ ୪ ॥
ତଂ ତ୍ୱା ଅଖିଲ ଆତ୍ମଦୟିତ ଈଶ୍ୱରମ୍ ଆଶ୍ରିତାନାମ୍
ସର୍ୱ ଅର୍ଥଦଂ ସ୍ୱକୃତବିତ୍ ବିସୃଜେତ କଃ ନୁ ।
କଃ ବା ଭଜେତ୍ କିମ୍ ଅପି ବିସ୍ମୃତୟେ ଅନୁ ଭୂତ୍ୟୈ
କିଂ ବା ଭବେତ୍ ନ ତବ ପାଦରଜୋଜୁଷାଂ ନଃ ॥ ୫ ॥
ନ ଏବ ଉପୟନ୍ତି ଅପଚିତିଂ କବୟଃ ତବ ଈଶ
ବ୍ରହ୍ମାୟୁଷା ଅପି କୃତମ୍ ଋଧମୁଦଃ ସ୍ମରନ୍ତଃ ।
ଯଃ ଅନ୍ତର୍ବହିଃ ତନୁଭୃତାମ୍ ଅଶୁଭଂ ବିଧୁନ୍ୱନ୍
ଆଚାର୍ୟଚୈତ୍ୟବପୁଷା ସ୍ୱଗତ୍ଂ ବ୍ୟନକ୍ତି ॥ ୬ ॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଇତି ଉଦ୍ଧବେନ ଅତି ଅନୁରକ୍ତ ଚେତସା
ପୃଷ୍ଟଃ ଜଗତ୍କ୍ରୀଡନକଃ ସ୍ୱଶକ୍ତିଭିଃ ।
ଗୃହୀତ ମୂର୍ତିତ୍ରୟଃ ଈଶ୍ୱର ଈଶ୍ୱରଃ
ଜଗାଦ ସପ୍ରେମ ମନୋହରସ୍ମିତଃ ॥ ୭ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ହନ୍ତ ତେ କଥୟିଷ୍ୟାମି ମମ ଧର୍ମାନ୍ ସୁମଙ୍ଗଲାମ୍ ।
ଯାନ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଆଚରନ୍ ମର୍ତ୍ୟଃ ମୃତ୍ୟୁଂ ଜୟତି ଦୁର୍ଜୟମ୍ ॥ ୮ ॥
କୁର୍ୟାତ୍ ସର୍ୱାଣି କର୍ମାଣି ମଦର୍ଥଂ ଶନକୈଃ ସ୍ମରନ୍ ।
ମୟି ଅର୍ପିତ ମନଃ ଚିତ୍ତଃ ମତ୍ ଧର୍ମ ଆତ୍ମମନୋରତିଃ ॥ ୯ ॥
ଦେଶାନ୍ ପୁଣ୍ୟାନ୍ ଆଶ୍ରୟେତ ମଦ୍ଭକ୍ତୈଃ ସାଧୁଭିଃ ଶ୍ରିତାନ୍ ।
ଦେବ ଆସୁର ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ମଦ୍ଭକ୍ତ ଆଚରିତାନି ଚ ॥ ୧୦ ॥
ପୃଥକ୍ ସତ୍ରେଣ ବା ମହ୍ୟଂ ପର୍ୱୟାତ୍ରା ମହୋତ୍ସବାନ୍ ।
କାରୟେତ୍ ଗୀତନୃତ୍ୟ ଆଦ୍ୟୈଃ ମହାରାଜ ବିଭୂତିଭିଃ ॥ ୧୧ ॥
ମାମ୍ ଏବ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ବହିଃ ଅନ୍ତଃ ଅପାବୃତମ୍ ।
ଈକ୍ଷେତ ଆତ୍ମନି ଚ ଆତ୍ମାନଂ ଯଥା ଖମ୍ ଅମଲ ଆଶୟଃ ॥ ୧୨ ॥
ଇତି ସର୍ୱାଣି ଭୂତାନି ମଦ୍ଭାବେନ ମହାଦ୍ୟୁତେ ।
ସଭାଜୟନ୍ ମନ୍ୟମାନଃ ଜ୍ଞାନଂ କେବଲମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ ॥ ୧୩ ॥
ବ୍ରାହ୍ମଣେ ପୁଲ୍କସେ ସ୍ତେନେ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟେ ଅର୍କେ ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗକେ ।
ଅକ୍ରୂରେ କ୍ରୂରକେ ଚ ଏବ ସମଦୃକ୍ ପଣ୍ଡିତଃ ମତଃ ॥ ୧୪ ॥
ନରେଷୁ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ମଦ୍ଭାବଂ ପୁଂସଃ ଭାବୟତଃ ଅଚିରାତ୍ ।
ସ୍ପର୍ଧା ଅସୂୟା ତିରସ୍କାରାଃ ସାହଙ୍କାରାଃ ବିୟନ୍ତି ହି ॥ ୧୫ ॥
ବିସୃଜ୍ୟ ସ୍ମୟମାନାନ୍ ସ୍ୱାନ୍ ଦୃଶଂ ବ୍ରୀଡାଂ ଚ ଦୈହିକୀମ୍ ।
ପ୍ରଣମେତ୍ ଦଣ୍ଡବତ୍ ଭୂମୌ ଆଶ୍ୱ ଚାଣ୍ଡାଲ ଗୋ ଖରମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ଯାବତ୍ ସର୍ୱେଷୁ ଭୂତେଷୁ ମଦ୍ଭାବଃ ନ ଉପଜାୟତେ ।
ତାବତ୍ ଏବମ୍ ଉପାସୀତ ବାଙ୍ ମନ କାୟ ବୃତ୍ତିଭିଃ ॥ ୧୭ ॥
ସର୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମକଂ ତସ୍ୟ ବିଦ୍ୟଯା ଆତ୍ମ ମନୀଷୟା ।
ପରିପଶ୍ୟନ୍ ଉପରମେତ୍ ସର୍ୱତଃ ମୁକ୍ତ ସଂଶୟଃ ॥ ୧୮ ॥
ଅୟଂ ହି ସର୍ୱକଲ୍ପାନାଂ ସଧ୍ରୀଚୀନଃ ମତଃ ମମ ।
ମଦ୍ଭାବଃ ସର୍ୱଭୂତେଷୁ ମନୋବାକ୍କାୟବୃତ୍ତିଭିଃ ॥ ୧୯ ॥
ନ ହି ଅଙ୍ଗ ଉପକ୍ରମେ ଧ୍ୱଂସଃ ମଦ୍ଧର୍ମସ୍ୟ ଉଦ୍ଧବ ଅଣୁ ଅପି ।
ମୟା ବ୍ୟବସିତଃ ସମ୍ୟକ୍ ନିର୍ଗୁଣତ୍ୱାତ୍ ଅନାଶିଷଃ ॥ ୨୦ ॥
ଯଃ ଯଃ ମୟି ପରେ ଧର୍ମଃ କଲ୍ପ୍ୟତେ ନିଷ୍ଫଲାୟ ଚେତ୍ ।
ତତ୍ ଆୟାସଃ ନିରର୍ଥଃ ସ୍ୟାତ୍ ଭୟାଦେଃ ଇବ ସତ୍ତ୍ମ ॥ ୨୧ ॥
ଏଷା ବୁଦ୍ଧିମତାଂ ବୁଦ୍ଧିଃ ମନୀଷା ଚ ମନୀଷିଣାମ୍ ।
ଯତ୍ ସତ୍ୟମ୍ ଅନୃତେନ ଇହ ମର୍ତ୍ୟେନ ଆପ୍ନୋତି ମା ଅମୃତମ୍ ॥ ୨୨ ॥
ଏଷ ତେ ଅଭିହିତଃ କୃତ୍ସ୍ନଃ ବ୍ରହ୍ମବାଦସ୍ୟ ସଙ୍ଗ୍ରହଃ ।
ସମାସବ୍ୟାସବିଧିନା ଦେବାନାମ୍ ଅପି ଦୁର୍ଗମଃ ॥ ୨୩ ॥
ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଶଃ ତେ ଗଦିତଂ ଜ୍ଞାନଂ ବିସ୍ପଷ୍ଟୟୁକ୍ତିମତ୍ ।
ଏତତ୍ ବିଜ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ୟେତ ପୁରୁଷଃ ନଷ୍ଟସଂଶୟଃ ॥ ୨୪ ॥
ସୁବିବିକ୍ତଂ ତବ ପ୍ରଶ୍ନଂ ମୟା ଏତତ୍ ଅପି ଧାରୟେତ୍ ।
ସନାତନଂ ବ୍ରହ୍ମଗୁହ୍ୟଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ ୨୫ ॥
ଯଃ ଏତତ୍ ମମ ଭକ୍ତେଷୁ ସମ୍ପ୍ରଦଦ୍ୟାତ୍ ସୁପୁଷ୍କଲମ୍ ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମଦାୟସ୍ୟ ଦଦାମି ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ॥ ୨୬ ॥
ଯଃ ଏତତ୍ ସମଧୀୟୀତ ପବିତ୍ରଂ ପରମଂ ଶୁଚି ।
ସଃ ପୂୟେତ ଅହଃ ଅହଃ ମାଂ ଜ୍ଞାନଦୀପେନ ଦର୍ଶୟନ୍ ॥ ୨୭ ॥
ଯଃ ଏତତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ନିତ୍ୟମ୍ ଅବ୍ୟଗ୍ରଃ ଶ୍ରୁଣୁୟାତ୍ ନରଃ ।
ମୟି ଭକ୍ତିଂ ପରାଂ କୁର୍ୱନ୍ କର୍ମଭିଃ ନ ସଃ ବଧ୍ୟତେ ॥ ୨୮ ॥
ଅପି ଉଦ୍ଧବ ତ୍ୱୟା ବ୍ରହ୍ମ ସଖେ ସମବଧାରିତମ୍ ।
ଅପି ତେ ବିଗତଃ ମୋହଃ ଶୋକଃ ଚ ଅସୌ ମନୋଭବଃ ॥ ୨୯ ॥
ନ ଏତତ୍ ତ୍ୱୟା ଦାମ୍ଭିକାୟ ନାସ୍ତିକାୟ ଶଠାୟ ଚ ।
ଅଶୁଶ୍ରୂଷୋଃ ଅଭକ୍ତାୟ ଦୁର୍ୱିନୀତାୟ ଦୀୟତାମ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଏତୈଃ ଦୋଷୈଃ ବିହୀନାୟ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟାୟ ପ୍ରିୟାୟ ଚ ।
ସାଧବେ ଶୁଚୟେ ବ୍ରୂୟାତ୍ ଭକ୍ତିଃ ସ୍ୟାତ୍ ଶୂଦ୍ର ଯୋଷିତାମ୍ ॥ ୩୧ ॥
ନ ଏତତ୍ ବିଜ୍ଞାୟ ଜିଜ୍ଞାସୋଃ ଜ୍ଞାତବ୍ୟମ୍ ଅବଶିଷ୍ୟତେ ।
ପୀତ୍ୱା ପୀୟୂଷମ୍ ଅମୃତଂ ପାତବ୍ୟଂ ନ ଅବଶିଷ୍ୟତେ ॥ ୩୨ ॥
ଜ୍ଞାନେ କର୍ମଣି ଯୋଗେ ଚ ବାର୍ତାୟାଂ ଦଣ୍ଡଧାରଣେ ।
ଯାବାନ୍ ଅର୍ଥଃ ନୃଣାଂ ତାତ ତାବାନ୍ ତେ ଅହଂ ଚତୁର୍ୱିଧଃ ॥ ୩୩ ॥
ମର୍ତ୍ୟଃ ଯଦା ତ୍ୟକ୍ତ ସମସ୍ତକର୍ମା
ନିବେଦିତାତ୍ମା ବିଚିକୀର୍ଷିତଃ ମେ ।
ତଦା ଅମୃତତ୍ୱଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟମାନଃ
ମୟା ଆତ୍ମଭୂୟାୟ ଚ କଲ୍ପତେ ବୈ ॥ ୩୪ ॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ସଃ ଏବମ୍ ଆଦର୍ଶିତ ଯୋଗମାର୍ଗଃ
ତଦା ଉତ୍ତମ ଶ୍ଲୋକବଚଃ ନିଶମ୍ୟ ।
ବଦ୍ଧ ଅଞ୍ଜଲିଃ ପ୍ରୀତି ଉପରୁଦ୍ଧ କଣ୍ଠଃ
ନ କିଞ୍ଚିତ୍ ଊଚେଃ ଅଶ୍ରୁ ପରିପ୍ଲୁତ ଅକ୍ଷଃ ॥ ୩୫ ॥
ବିଷ୍ଟଭ୍ୟ ଚିତ୍ତଂ ପ୍ରଣୟ ଅବଘୂର୍ଣମ୍
ଧୈର୍ୟେଣ ରାଜନ୍ ବହୁ ମନ୍ୟମାନଃ ।
କୃତାଞ୍ଜଲିଃ ପ୍ରାହ ଯଦୁପ୍ରବୀରମ୍
ଶୀର୍ଷ୍ଣା ସ୍ପୃଶନ୍ ତତ୍ ଚରଣ ଅରବିନ୍ଦମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ଉଦ୍ଧବଃ ଉବାଚ ।
ବିଦ୍ରାବିତଃ ମୋହ ମହା ଅନ୍ଧକାରଃ
ଯଃ ଆଶ୍ରିତଃ ମେ ତବ ସନ୍ନିଧାନାତ୍ ।
ବିଭାବସୋଃ କିଂ ନୁ ସମୀପଗସ୍ୟ
ଶୀତଂ ତମଃ ଭୀଃ ପ୍ରଭବନ୍ତି ଅଜ ଅଦ୍ୟ ॥ ୩୭ ॥
ପ୍ରତ୍ୟର୍ପିତଃ ମେ ଭବତା ଅନୁକମ୍ପିନା
ଭୃତ୍ୟାୟ ବିଜ୍ଞାନମୟଃ ପ୍ରଦୀପଃ ।
ହିତ୍ୱା କୃତଜ୍ଞଃ ତବ ପାଦମୂଲମ୍
କଃ ଅନ୍ୟତ୍ ସମୀୟାତ୍ ଶରଣଂ ତ୍ୱଦୀୟମ୍ ॥ ୩୮ ॥
ବୃକ୍ଣଃ ଚ ମେ ସୁଦୃଢଃ ସ୍ନେହପାଶଃ
ଦାଶାର୍ହ ବୃଷ୍ଣି ଅନ୍ଧକ ସାତ୍ୱତେଷୁ ।
ପ୍ରସାରିତଃ ସୃଷ୍ଟିବିବୃଦ୍ଧୟେ ତ୍ୱୟା
ସ୍ୱମାୟଯା ହି ଆତ୍ମ ସୁବୋଧ ହେତିନା ॥ ୩୯ ॥
ନମଃ ଅସ୍ତୁ ତେ ମହାୟୋଗିନ୍ ପ୍ରପନ୍ନମ୍ ଅନୁଶାଧି ମାମ୍ ।
ଯଥା ତ୍ୱତ୍ ଚରଣ ଅମ୍ଭୋଜେ ରତିଃ ସ୍ୟାତ୍ ଅନପାୟିନୀ ॥ ୪୦ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଗଚ୍ଛ ଉଦ୍ଧବ ମୟା ଆଦିଷ୍ଟଃ ବଦରି ଆଖ୍ୟଂ ମମ ଆଶ୍ରମମ୍ ।
ତତ୍ର ମତ୍ ପାଦ ତୀର୍ଥୋଦେ ସ୍ନାନ ଉପସ୍ପର୍ଶନୈଃ ଶୁଚିଃ ॥ ୪୧ ॥
ଈକ୍ଷୟା ଅଲକନନ୍ଦାୟା ବିଧୂତ ଅଶେଷ କଲ୍ମଷଃ ।
ବସାନଃ ବଲ୍କଲାନି ଅଙ୍ଗ ବନ୍ୟଭୁକ୍ ସୁଖ ନିଃସ୍ପୃହଃ ॥ ୪୨ ॥
ତିତିକ୍ଷୌଃ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱମାତ୍ରାଣାଂ ସୁଶୀଲଃ ସଂୟତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଶାନ୍ତଃ ସମାହିତଧିୟା ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନସଂୟୁତଃ ॥ ୪୩ ॥
ମତ୍ତଃ ଅନୁଶିକ୍ଷିତଂ ଯତ୍ ତେ ବିବିକ୍ତମନୁଭାବୟନ୍ ।
ମୟି ଆବେଶିତ ବାକ୍ ଚିତ୍ତଃ ମଦ୍ଧର୍ମ ନିରତଃ ଭବ ।
ଅତିବ୍ରଜ୍ୟ ଗତୀଃ ତିସ୍ରଃ ମାମ୍ ଏଷ୍ୟସି ତତଃ ପରମ୍ ॥ ୪୪ ॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ସଃ ଏବମ୍ ଉକ୍ତଃ ହରିମେଧସା ଉଦ୍ଧବଃ
ପ୍ରଦକ୍ଷିଣଂ ତଂ ପରିସୃତ୍ୟ ପାଦୟୋଃ ।
ଶିରଃ ନିଧାୟ ଅଶ୍ରୁକଲାଭିଃ ଆର୍ଦ୍ରଧୀଃ
ନ୍ୟଷିଞ୍ଚତ୍ ଅଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱପରଃ ଅପି ଉପକ୍ରମେ ॥ ୪୫ ॥
ସୁଦୁସ୍ତ୍ୟଜ ସ୍ନେହ ବିୟୋଗ କାତରଃ
ନ ଶକ୍ନୁବନ୍ ତଂ ପରିହାତୁମ୍ ଆତୁରଃ ।
କୃଚ୍ଛ୍ରଂ ଯୟୌ ମୂର୍ଧନି ଭର୍ତୃପାଦୁକେ
ବିଭ୍ରନ୍ ନମସ୍କୃତ୍ୟ ଯୟୌ ପୁନଃ ପୁନଃ ॥ ୪୬ ॥
ତତଃ ତମ୍ ଅନ୍ତର୍ହୃଦି ସଂନିବେଶ୍ୟ
ଗତଃ ମହାଭାଗବତଃ ବିଶାଲାମ୍ ।
ଯଥା ଉପଦିଷ୍ଟାଂ ଜଗତ୍ ଏକବନ୍ଧୁନା
ତତଃ ସମାସ୍ଥାୟ ହରେଃ ଅଗାତ୍ ଗତିମ୍ ॥ ୪୭ ॥
ଯଃ ଏଅତତ୍ ଆନନ୍ଦ ସମୁଦ୍ର ସଂଭୃତମ୍
ଜ୍ଞାନାମୃତଂ ଭାଗବତାୟ ଭାଷିତମ୍ ।
କୃଷ୍ଣେଣ ଯୋଗେଶ୍ୱର ସେବିତାଙ୍ଘ୍ରିଣା
ସଚ୍ଛ୍ରଦ୍ଧୟା ଆସେବ୍ୟ ଜଗତ୍ ବିମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୪୮ ॥
ଭବଭୟ ଅପହନ୍ତୁଂ ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନସାରମ୍
ନିଗମକୃତ୍ ଉପଜହେ ଭୃଙ୍ଗବତ୍ ବେଦସାରମ୍ ।
ଅମୃତମ୍ ଉଦଧିତଃ ଚ ଅପାୟଯତ୍ ଭୃତ୍ୟବର୍ଗାନ୍
ପୁରୁଷମ୍ ଋଷଭମ୍ ଆଦ୍ୟଂ କୃଷ୍ଣସଞ୍ଜ୍ଞଂ ନତଃ ଅସ୍ମି
॥ ୪୯ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଭଗବଦୁଦ୍ଧବସଂବାଦେ
ପରମାର୍ଥପ୍ରାପ୍ତିସୁଗମୋପାୟକଥନୋଦ୍ଧବବଦରିକାଶ୍ରମପ୍ରବେଶୋ
ନାମ ଏକୋନତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୨୯ ॥
ଅଥ ତ୍ରିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ରାଜା ଉବାଚ ।
ତତଃ ମହାଭାଗବତେ ଉଦ୍ଧବେ ନିର୍ଗତେ ବନମ୍ ।
ଦ୍ୱାରବତ୍ୟାଂ କିମ୍ ଅକରୋତ୍ ଭଗବାନ୍ ଭୂତଭାବନଃ ॥ ୧ ॥
ବ୍ରହ୍ମଶାପ ଉପସଂସୃଷ୍ଟେ ସ୍ୱକୁଲେ ଯାଦବର୍ଷଭଃ ।
ପ୍ରେୟସୀଂ ସର୍ୱନେତ୍ରାଣାଂ ତନୁଂ ସଃ କଥମ୍ ଅତ୍ୟଜତ୍ ॥ ୨ ॥
ପ୍ରତ୍ୟାକ୍ରଷ୍ଟୁଂ ନୟନମ୍ ଅବଲା ଯତ୍ର ଲଗ୍ନଂ ନ ଶେକୁଃ
କର୍ଣାବିଷ୍ଟଂ ନ ସରତି ତତଃ ଯତ୍ ସତାମ୍ ଆତ୍ମଲଗ୍ନମ୍ ।
ଯତ୍ ଶ୍ରୀଃ ବାଚାଂ ଜନୟତି ରତିଂ କିଂ ନୁ ମାନଂ କବୀନାମ୍
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଜିଷ୍ଣୋଃ ଯୁଧି ରଥଗତଂ ଯତ୍ ଚ ତତ୍ ସାମ୍ୟମ୍
ଈୟୁଃ ॥ ୩ ॥
ଋଷିଃ ଉବାଚ ।
ଦିବି ଭୁବି ଅନ୍ତରିକ୍ଷେ ଚ ମହୋତ୍ପାତାନ୍ ସମୁତ୍ଥିତାନ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଆସୀନାନ୍ ସୁଧର୍ମାୟାଂ କୃଷ୍ଣଃ ପ୍ରାହ ଯଦୂନ୍ ଇଦମ୍
॥ ୪ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ଏତେ ଘୋରାଃ ମହୋତ୍ପାତାଃ ଦ୍ୱାର୍ୱତ୍ୟାଂ ଯମକେତବଃ ।
ମୁହୂର୍ତମ୍ ଅପି ନ ସ୍ଥେୟମ୍ ଅତ୍ର ନଃ ଯଦୁପୁଙ୍ଗବାଃ ॥ ୫ ॥
ସ୍ତ୍ରିୟଃ ବାଲାଃ ଚ ବୃଦ୍ଧାଃ ଚ ଶଙ୍ଖୋଦ୍ଧାରଂ ବ୍ରଜନ୍ତ୍ୱିତଃ ।
ବୟଂ ପ୍ରଭାସଂ ଯାସ୍ୟାମଃ ଯତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ ସରସ୍ୱତୀ ॥ ୬ ॥
ତତ୍ର ଅଭିଷିଚ୍ୟ ଶୁଚୟ ଉପୋଷ୍ୟ ସୁସମାହିତାଃ ।
ଦେବତାଃ ପୂଜୟିଷ୍ୟାମଃ ସ୍ନପନ ଆଲେପନ ଅର୍ହଣୈଃ ॥୭ ॥
ବ୍ରାହ୍ମଣାନ୍ ତୁ ମହାଭାଗାନ୍ କୃତସ୍ୱସ୍ତ୍ୟଯନା ବୟମ୍ ।
ଗୋ ଭୂ ହିରଣ୍ୟ ବାସୋଭିଃ ଗଜ ଅଶ୍ୱରଥ ବେଶ୍ମଭିଃ ॥ ୮ ॥
ବିଧିଃ ଏଷଃ ହି ଅରିଷ୍ଟଘ୍ନଃ ମଙ୍ଗଲ ଆୟନମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଦେବ ଦ୍ୱିଜ ଗବାଂ ପୂଜା ଭୂତେଷୁ ପରମଃ ଭବଃ ॥ ୯ ॥
ଇତି ସର୍ୱେ ସମାକର୍ଣ୍ୟ ଯଦୁବୃଦ୍ଧାଃ ମଧୁଦ୍ୱିଷଃ ।
ତଥା ଇତି ନୌଭିଃ ଉତ୍ତୀର୍ୟ ପ୍ରଭାସଂ ପ୍ରୟଯୂ ରଥୈଃ ॥ ୧୦ ॥
ତସ୍ମିନ୍ ଭଗବତା ଆଦିଷ୍ଟଂ ଯଦୁଦେବେନ ଯାଦବା ।
ଚକ୍ରୁଃ ପରଭୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ସର୍ୱଶ୍ରେୟ ଉପବୃଂହିତମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ତତଃ ତସ୍ମିନ୍ ମହାପାନଂ ପପୁଃ ମୈରେୟକଂ ମଧୁ ।
ଦିଷ୍ଟ ବିଭ୍ରଂଶିତ ଧିୟଃ ଯତ୍ ଦ୍ରବୈଃ ଭ୍ରଶ୍ୟତେ ମତିଃ ॥ ୧୨ ॥
ମହାପାନ ଅଭିମତ୍ତାନାଂ ବୀରାଣାଂ ଦୃପ୍ତଚେତସାମ୍ ।
କୃଷ୍ଣମାୟା ବିମୂଢାନାଂ ସଙ୍ଘର୍ଷଃ ସୁମହାନ୍ ଅଭୂତ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଯୁୟୁଧୁଃ କ୍ରୋଧସଂରବ୍ଧା ବେଲାୟାମ୍ ଆତତାୟିନଃ ।
ଧନୁଭିଃ ଅସିଭିଃ ମଲ୍ଲୈଃ ଗଦାଭିଃ ତାମ୍ ଅରର୍ଷ୍ଟିଭିଃ ॥ ୧୪ ॥
ପତତ୍ପତାକୈ ରଥକୁଞ୍ଜରାଦିଭିଃ
ଖର ଉଷ୍ଟ୍ର ଗୋଭିଃ ମହିଷୈଃ ନରୈଃ ଅପି ।
ମିଥଃ ସମେତ୍ୟ ଅଶ୍ୱତରୈଃ ସୁଦୁର୍ମଦା
ନ୍ୟହନ୍ ଶରର୍ଦଦ୍ଭିଃ ଇବ ଦ୍ୱିପା ବନେ ॥ ୧୫ ॥
ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ସାମ୍ବୌ ଯୁଧି ରୂଢମତ୍ସରୌ
ଅକ୍ରୂର ଭୋଜୌ ଅନିରୁଦ୍ଧ ସାତ୍ୟକୀ ।
ସୁଭଦ୍ର ସଙ୍ଗ୍ରାମଜିତୌ ସୁଦାରୁଣୌ
ଗଦୌ ସୁମିତ୍ରା ସୁରଥୌ ସମୀୟତୁଃ ॥ ୧୬ ॥
ଅନ୍ୟେ ଚ ଯେ ବୈ ନିଶଠ ଉଲ୍ମୁକ ଆଦୟଃ
ସହସ୍ରଜିତ୍ ଶତଜିତ୍ ଭାନୁ ମୁଖ୍ୟାଃ ।
ଅନ୍ୟୋନ୍ୟମ୍ ଆସାଦ୍ୟ ମଦାନ୍ଧକାରିତା
ଜଘ୍ନୁଃ ମୁକୁନ୍ଦେନ ବିମୋହିତା ଭୃଶମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଦାଶାର୍ହ ବୃଷ୍ଣି ଅନ୍ଧକ ଭୋଜ ସାତ୍ୱତା
ମଧୁ ଅର୍ବୁଦା ମାଥୁରଶୂରସେନାଃ ।
ବିସର୍ଜନାଃ କୁକୁରାଃ କୁନ୍ତୟଃ ଚ
ମିଥଃ ତତଃ ତେ ଅଥ ବିସୃଜ୍ୟ ସୌହୃଦମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ପୁତ୍ରାଃ ଅୟୁଧ୍ୟନ୍ ପିତୃଭିଃ ଭ୍ରାତୃଭିଃ ଚ
ସ୍ୱସ୍ତ୍ରୀୟ ଦୌହିତ୍ର ପିତୃବ୍ୟମାତୁଲୈଃ ।
ମିତ୍ରାଣି ମିତ୍ରୈଃ ସୁହୃଦଃ ସୁହୃଦ୍ଭିଃ
ଜ୍ଞାତୀଂସ୍ତ୍ୱହନ୍ ଜ୍ଞାତୟଃ ଏବ ମୂଢାଃ ॥ ୧୯ ॥
ଶରେଷୁ କ୍ଷୀୟମାଣେଷୁ ଭଜ୍ୟମାନେଷୁ ଧନ୍ୱସୁ ।
ଶସ୍ତ୍ରେଷୁ କ୍ଷୀୟମାଣେଷୁ ମୁଷ୍ଟିଭିଃ ଜହ୍ରୁଃ ଏରକାଃ ॥ ୨୦ ॥
ତାଃ ବଜ୍ରକଲ୍ପାଃ ହି ଅଭବନ୍ ପରିଘାଃ ମୁଷ୍ଟିନାଃ ଭୃତାଃ ।
ଜଘ୍ନୁଃ ଦ୍ୱିଷଃ ତୈଃ କୃଷ୍ଣେନ ବାର୍ୟମାଣାଃ ତୁ ତଂ ଚ ତେ ॥ ୨୧ ॥
ପ୍ରତ୍ୟନୀକଂ ମନ୍ୟମାନାଃ ବଲଭଦ୍ରଂ ଚ ମୋହିତାଃ ।
ହନ୍ତୁଂ କୃତଧିୟଃ ରାଜନ୍ ଆପନ୍ନାଃ ଆତତାୟିନଃ ॥ ୨୨ ॥
ଅଥ ତୌ ଅପି ସଙ୍କ୍ରୁଦ୍ଧୌ ଉଦ୍ୟମ୍ୟ କୁରୁନନ୍ଦନ ।
ଏରକା ମୁଷ୍ଟି ପରିଘୌ ଜରନ୍ତୌ ଜଘ୍ନତୁଃ ଯୁଧି ॥ ୨୩ ॥
ବ୍ରହ୍ମଶାପ ଉପସୃଷ୍ଟାନାଂ କୃଷ୍ଣମାୟାବୃତ ଆତ୍ମନାମ୍ ।
ସ୍ପର୍ଧାକ୍ରୋଧଃ କ୍ଷୟଂ ନିନ୍ୟେ ବୈଣବଃ ଅଗ୍ନିଃ ଯଥା ବନମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ଏବଂ ନଷ୍ଟେଷୁ ସର୍ୱେଷୁ କୁଲେଷୁ ସ୍ୱେଷୁ କେଶବଃ ।
ଅବତାରିତଃ ଭୁବଃ ଭାରଃ ଇତି ମେନେ ଅବଶେଷିତଃ ॥ ୨୫ ॥
ରାମଃ ସମୁଦ୍ରବେଲାୟାଂ ଯୋଗମ୍ ଆସ୍ଥାୟ ପୌରୁଷମ୍ ।
ତତ୍ ତ୍ୟାଜ ଲୋକଂ ମାନୁଷ୍ୟଂ ସଂୟୋଜ୍ୟ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନି ॥ ୨୬ ॥
ରାମନିର୍ୟାଣମ୍ ଆଲୋକ୍ୟ ଭଗବାନ୍ ଦେବକୀସୁତଃ ।
ନିଷସାଦ ଧରୋପସ୍ଥେ ତୂଷ୍ଣୀମ୍ ଆସାଦ୍ୟ ପିପ୍ପଲମ୍ ॥ ୨୭ ॥
ବିଭ୍ରତ୍ ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ରୂପଂ ଭ୍ରାଜିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଭୟା ସ୍ୱୟା ।
ଦିଶଃ ବିତିମାରାଃ କୁର୍ୱନ୍ ବିଧୂମଃ ଇବ ପାବକଃ ॥ ୨୮ ॥
ଶ୍ରୀବତ୍ସାଙ୍କଂ ଘନଶ୍ୟାମଂ ତପ୍ତ ହାଟକ ବର୍ଚସମ୍ ।
କୌଶେୟ ଅମ୍ବର ଯୁଗ୍ମେନ ପରିବୀତଂ ସୁମଙ୍ଗଲମ୍ ॥ ୨୯ ॥
ସୁନ୍ଦର ସ୍ମିତ ବକ୍ତ୍ର ଅବ୍ଜଂ ନୀଲ କୁନ୍ତଲ ମଣ୍ଡିତମ୍ ।
ପୁଣ୍ଡରୀକ ଅଭିରାମାକ୍ଷଂ ସ୍ଫୁରନ୍ ମକର କୁଣ୍ଡଲମ୍ ॥ ୩୦ ॥
କଟିସୂତ୍ର ବ୍ରହ୍ମସୂତ୍ର କିରୀଟ କଟକ ଅଙ୍ଗଦୈଃ ।
ହାର ନୂପୁର ମୁଦ୍ରାଭିଃ କୌସ୍ତୁଭେନ ବିରାଜିତମ୍ ॥ ୩୧ ॥
ବନମାଲା ପରୀତାଙ୍ଗଂ ମୂର୍ତିମଦ୍ଭିଃ ନିଜ ଆୟୁଧୈଃ ।
କୃତ୍ୱା ଉରୌ ଦକ୍ଷିଣେ ପାଦମ୍ ଆସୀନଂ ପଙ୍କଜ ଅରୁଣମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ମୁସଲୌ ଅଶେଷାୟଃ ଖଣ୍ଡକୃତେଷୁଃ ଲୁବ୍ଧକଃ ଜରାଃ ।
ମୃଗାସ୍ୟ ଆକାରଂ ତତ୍ ଚରଣଂ ବିବ୍ୟାଧ ମୃଗଶଙ୍କୟା ॥ ୩୩ ॥
ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ତଂ ପୁରୁଷଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ସଃ କୃତ କିଲ୍ବିଷଃ ।
ଭୀତଃ ପପାତ ଶିରସା ପାଦୟୋଃ ଅସୁରଦ୍ୱିଷଃ ॥ ୩୪ ॥
ଅଜାନତା କୃତମ୍ ଇଦଂ ପାପେନ ମଧୁସୂଦନ ।
କ୍ଷନ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ପାପସ୍ୟ ଉତ୍ତମଶ୍ଲୋକଃ ମେ ଅନଘ ॥ ୩୫ ॥
ଯସ୍ୟ ଅନୁସ୍ମରଣଂ ନୄଣାମ୍ ଅଜ୍ଞାନ ଧ୍ୱାନ୍ତ ନାଶନମ୍ ।
ବଦନ୍ତି ତସ୍ୟ ତେ ବିଷ୍ଣୋ ମୟା ଅସାଧୁ କୃତଂ ପ୍ରଭୋ ॥ ୩୬ ॥
ତତ୍ ମା ଆଶୁ ଜହି ବୈକୁଣ୍ଠ ପାପ୍ମାନଂ ମୃଗ ଲୁବ୍ଧକମ୍ ।
ଯଥା ପୁନଃ ଅହଂ ତୁ ଏବଂ ନ କୁର୍ୟାଂ ସତ୍ ଅତିକ୍ରମମ୍ ॥ ୩୭ ॥
ଯସ୍ୟ ଆତ୍ମ ଯୋଗ ରଚିତଂ ନ ବିଦୁଃ ବିରିଞ୍ଚଃ
ରୁଦ୍ର ଆଦୟଃ ଅସ୍ୟ ତନୟାଃ ପତୟଃ ଗିରାଂ ଯେ ।
ତ୍ୱତ୍ ମାୟଯା ପିହିତ ଦୃଷ୍ଟୟଃ ଏତତ୍ ଅଞ୍ଜଃ
କିଂ ତସ୍ୟ ତେ ବୟମ୍ ଅସତ୍ ଗତୟଃ ଗୃଣୀମଃ ॥ ୩୮ ॥
ଶ୍ରୀଭଗବାନ୍ ଉବାଚ ।
ମା ଭୈଃ ଜରେ ତ୍ୱମ୍ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ କାମଃ ଏଷଃ କୃତଃ ହି ମେ ।
ଯାହି ତ୍ୱଂ ମତ୍ ଅନୁଜ୍ଞାତଃ ସ୍ୱର୍ଗଂ ସୁକୃତିନାଂ ପଦମ୍ ॥ ୩୯ ॥
ଇତି ଆଦିଷ୍ଟଃ ଭଗବତା କୃଷ୍ଣେନ ଇଚ୍ଛା ଶରୀରିଣା ।
ତ୍ରିଃ ପରିକ୍ରମ୍ୟ ତଂ ନତ୍ୱା ବିମାନେନ ଦିବଂ ଯୟୌ ॥ ୪୦ ॥
ଦାରୁକଃ କୃଷ୍ଣପଦବୀମ୍ ଅନ୍ୱିଚ୍ଛନ୍ ଅଧିଗମ୍ୟତାମ୍ ।
ବାୟୁଂ ତୁଲସିକାମୋଦମ୍ ଆଘ୍ରାୟ ଅଭିମୁଖଂ ଯୟୌ ॥ ୪୧ ॥
ତଂ ତତ୍ର ତିଗ୍ମଦ୍ୟୁଭିଃ ଆୟୁଧୈଃ ବୃତମ୍
ହି ଅଶ୍ୱତ୍ଥମୂଲେ କୃତକେତନଂ ପତିମ୍ ।
ସ୍ନେହପ୍ଲୁତାତ୍ମା ନିପପାତ ପାଦୟୋ
ରଥାତ୍ ଅବପ୍ଲୁତ୍ୟ ସବାଷ୍ପଲୋଚନଃ ॥ ୪୨ ॥
ଅପଶ୍ୟତଃ ତ୍ୱତ୍ ଚରଣ ଅମ୍ବୁଜଂ ପ୍ରଭୋ
ଦୃଷ୍ଟିଃ ପ୍ରଣଷ୍ଟା ତମସି ପ୍ରବିଷ୍ଟା ।
ଦିଶଃ ନ ଜାନେ ନ ଲଭେ ଚ ଶାନ୍ତିମ୍
ଯଥା ନିଶାୟମ୍ ଉଡୁପେ ପ୍ରଣଷ୍ଟେ ॥ ୪୩ ॥
ଇତି ବ୍ରୁବତେ ସୂତେ ବୈ ରଥଃ ଗରୁଡଲାଞ୍ଛନଃ ।
ଖମ୍ ଉତ୍ପପାତ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ସାଶ୍ୱଧ୍ୱଜଃ ଉଦୀକ୍ଷତଃ ॥ ୪୪ ॥
ତମ୍ ଅନ୍ୱଗଚ୍ଛନ୍ ଦିବ୍ୟାନି ବିଷ୍ଣୁପ୍ରହରଣାନି ଚ ।
ତେନ ଅତି ବିସ୍ମିତ ଆତ୍ମାନଂ ସୂତମ୍ ଆହ ଜନାର୍ଦନଃ ॥ ୪୫ ॥
ଗଚ୍ଛ ଦ୍ୱାରବତୀଂ ସୂତ ଜ୍ଞାତୀନାଂ ନିଧନଂ ମିଥଃ ।
ସଙ୍କର୍ଷଣସ୍ୟ ନିର୍ୟାଣଂ ବନ୍ଧୁଭ୍ୟଃ ବ୍ରୂହି ମତ୍ ଦଶାମ୍ ॥ ୪୬ ॥
ଦ୍ୱାରକାୟାଂ ଚ ନ ସ୍ଥେୟଂ ଭବଦ୍ଭିଃ ଚ ସ୍ୱବନ୍ଧୁଭିଃ ।
ମୟା ତ୍ୟକ୍ତାଂ ଯଦୁପୁରୀଂ ସମୁଦ୍ରଃ ପ୍ଲାବୟିଷ୍ୟତି ॥ ୪୭ ॥
ସ୍ୱଂ ସ୍ୱଂ ପରିଗ୍ରହଂ ସର୍ୱେ ଆଦାୟ ପିତରୌ ଚ ନଃ ।
ଅର୍ଜୁନେନ ଆବିତାଃ ସର୍ୱ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥଂ ଗମିଷ୍ୟଥ ॥ ୪୮ ॥
ତ୍ୱଂ ତୁ ମତ୍ ଧର୍ମମ୍ ଆସ୍ଥାୟ ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠଃ ଉପେକ୍ଷକଃ ।
ମନ୍ମାୟା ରଚନାମ୍ ଏତାଂ ବିଜ୍ଞାୟ ଉପଶମଂ ବ୍ରଜ ॥ ୪୯ ॥
ଇତି ଉକ୍ତଃ ତଂ ପରିକ୍ରମ୍ୟ ନମସ୍କୃତ୍ୟ ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ତତ୍ ପାଦୌ ଶୀର୍ଷ୍ଣି ଉପାଧାୟ ଦୁର୍ମନାଃ ପ୍ରୟଯୌ ପୁରୀମ୍ ॥ ୫୦ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ଯଦୁକୁଲସଙ୍କ୍ଷୟୋ ନାମ
ତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୩୦ ॥
ଅଥ ଏକତ୍ରିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉବାଚ ।
ଅଥ ତତ୍ର ଆଗମତ୍ ବ୍ରହ୍ମା ଭବାନ୍ୟା ଚ ସମଂ ଭବଃ ।
ମହେନ୍ଦ୍ରପ୍ରମୁଖାଃ ଦେବାଃ ମୁନୟଃ ସପ୍ରଜେଶ୍ୱରାଃ ॥ ୧ ॥
ପିତରଃ ସିଦ୍ଧଗନ୍ଧର୍ୱାଃ ବିଦ୍ୟାଧର ମହୋରଗାଃ ।
ଚାରଣାଃ ଯକ୍ଷରକ୍ଷାଂସି କିଂନର ଅପ୍ସରସଃ ଦ୍ୱିଜାଃ ॥ ୨ ॥
ଦ୍ରଷ୍ଟୁକାମାଃ ଭଗବତଃ ନିର୍ୱାଣଂ ପରମ ଉତ୍ସୁକାଃ ।
ଗାୟନ୍ତଃ ଚ ଗୃଣନ୍ତଃ ଚ ଶୌରେଃ କର୍ମାଣି ଜନ୍ମ ଚ ॥ ୩ ॥
ବବର୍ଷୁଃ ପୁଷ୍ପବର୍ଷାଣି ବିମାନ ଆବଲିଭିଃ ନଭଃ ।
କୁର୍ୱନ୍ତଃ ସଙ୍କୁଲଂ ରାଜନ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ପରମୟା ଯୁତାଃ ॥ ୪ ॥
ଭଗବାନ୍ ପିତାମହଂ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ବିଭୂତିଃ ଆତ୍ମନଃ ବିଭୁଃ ।
ସଂୟୋଜ୍ୟ ଆତ୍ମନି ଚ ଆତ୍ମାନଂ ପଦ୍ମନେତ୍ରେ ନ୍ୟମୀଲୟତ୍ ॥ ୫ ॥
ଲୋକାଭିରାମାଂ ସ୍ୱତନୁଂ ଧାରଣା ଧ୍ୟାନ ମଙ୍ଗଲମ୍ ।
ଯୋଗଧାରଣୟା ଆଗ୍ନେୟ୍ୟା ଅଦଗ୍ଧ୍ୱା ଧାମ ଆବିଶତ୍ ସ୍ୱକମ୍ ॥ ୬ ॥
ଦିବି ଦୁନ୍ଦୁଭୟଃ ନେଦୁଃ ପେତୁଃ ସୁମନଃ ଚ ଖାତ୍ ।
ସତ୍ୟଂ ଧର୍ମଃ ଧୃତିଃ ଭୂମେଃ କୀର୍ତିଃ ଶ୍ରୀଃ ଚ ଅନୁ ତଂ ବୟୁଃ
॥ ୭ ॥
ଦେବ ଆଦୟଃ ବ୍ରହ୍ମମୁଖ୍ୟାଃ ନ ବିଶନ୍ତଂ ସ୍ୱଧାମନି ।
ଅବିଜ୍ଞାତଗତିଂ କୃଷ୍ଣଂ ଦଦୃଶୁଃ ଚ ଅତିବିସ୍ମିତାଃ ॥ ୮ ॥
ସୌଦାମନ୍ୟାଃ ଯଥା ଆକାଶେ ଯାନ୍ତ୍ୟାଃ ହିତ୍ୱା ଅଭ୍ରମଣ୍ଡଲମ୍ ।
ଗତିଃ ନ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ମର୍ତ୍ୟୈଃ ତଥା କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଦୈବତୈଃ ॥ ୯ ॥
ବ୍ରହ୍ମ ରୁଦ୍ର ଆଦୟଃ ତେ ତୁ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଯୋଗଗତିଂ ହରେଃ ।
ବିସ୍ମିତାଃ ତାଂ ପ୍ରଶଂସନ୍ତଃ ସ୍ୱଂ ସ୍ୱଂ ଲୋକଂ ଯୟୁଃ ତଦା ॥ ୧୦ ॥
ରାଜନ୍ ପରସ୍ୟ ତନୁଭୃତ୍ ଜନନାପ୍ୟଯେହା
ମାୟାବିଡମ୍ବନମ୍ ଅବେହି ଯଥା ନଟସ୍ୟ ।
ସୃଷ୍ଟ୍ୱା ଆତ୍ମନା ଇଦମ୍ ଅନୁବିଶ୍ୟ ବିହୃତ୍ୟ ଚ ଅନ୍ତେ
ସଂହୃତ୍ୟ ଚ ଆତ୍ମ ମହିନା ଉପରତଃ ସଃ ଆସ୍ତେ ॥ ୧୧ ॥
ମର୍ତ୍ୟେନ ଯଃ ଗୁରୁସୁତଂ ଯମଲୋକନୀତମ୍
ତ୍ୱାଂ ଚ ଆନୟତ୍ ଶରଣଦଃ ପରମ ଅସ୍ତ୍ର ଦଗ୍ଧମ୍ ।
ଜିଗ୍ୟେ ଅନ୍ତକ ଅନ୍ତକମ୍ ଅପି ଈଶମ୍ ଅସୌ ଅବନୀଶଃ
କିଂ ସ୍ୱାବନେ ସ୍ୱରନୟନ୍ ମୃଗୟୁଂ ସଦେହମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ତଥା ଅପି ଅଶେଶା ସ୍ଥିତି ସମ୍ଭବ ଅପି
ଅୟେଷୁ ଅନନ୍ୟ ହେତୁଃ ଯତ୍ ଅଶେଷ ଶକ୍ତିଧୃକ୍ ।
ନ ଇଚ୍ଛତ୍ ପ୍ରଣେତୁଂ ବପୁଃ ଅତ୍ର ଶେଷିତମ୍
ମର୍ତ୍ୟେନ କିଂ ସ୍ୱସ୍ଥଗତିଂ ପ୍ରଦର୍ଶୟନ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଯଃ ଏତାଂ ପ୍ରାତଃ ଉତ୍ଥାୟ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ପଦବୀଂ ପରାମ୍ ।
ପ୍ରୟତଃ କୀର୍ତୟେତ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ତାମ୍ ଏବ ଆପ୍ନୋତି ଅନୁତ୍ତମାମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଦାରୁକଃ ଦ୍ୱାରକାମ୍ ଏତ୍ୟ ବସୁଦେବ ଉଗ୍ରସେନୟୋଃ ।
ପତିତ୍ୱା ଚରଣାବସ୍ରୈଃ ନ୍ୟଷିଞ୍ଚତ୍ କୃଷ୍ଣବିଚ୍ୟୁତଃ ॥ ୧୫ ॥
କଥୟାମାସ ନିଧନଂ ବୃଷ୍ଣୀନାଂ କୃତ୍ସ୍ନଶଃ ନୃପ ।
ତତ୍ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଉଦ୍ୱିଗ୍ନ ହୃଦୟାଃ ଜନାଃ ଶୋକ ବିମୂର୍ଚ୍ଛିତାଃ ॥ ୧୬ ॥
ତତ୍ର ସ୍ମ ତ୍ୱରିତା ଜଗ୍ମୁଃ କୃଷ୍ଣ ବିଶ୍ଲେଷ ବିହ୍ୱଲାଃ ।
ବ୍ୟସବାଃ ଶେରତେ ଯତ୍ର ଜ୍ଞାତୟଃ ଘ୍ନନ୍ତଃ ଆନନମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଦେବକୀ ରୋହିଣୀ ଚ ଏବ ବସୁଦେବଃ ତଥା ସୁତୌ ।
କୃଷ୍ଣ ରାମ ଅବପଶ୍ୟନ୍ତଃ ଶୋକ ଆର୍ତାଃ ବିଜହୁଃ ସ୍ମୃତିମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ପ୍ରାଣାନ୍ ଚ ବିଜହୁଃ ତତ୍ର ଭଗବତ୍ ବିରହ ଆତୁରାଃ ।
ଉପଗୁହ୍ୟ ପତୀନ୍ ତାତ ଚିତାମ୍ ଆରୁରୁହୁଃ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ॥ ୧୯ ॥
ରାମପତ୍ନ୍ୟଃ ଚ ତତ୍ ଦେହମ୍ ଉପଗୁହ୍ୟ ଅଗ୍ନିମ୍ ଆବିଶନ୍ ।
ବସୁଦେବପତ୍ନ୍ୟଃ ତତ୍ ଗାତ୍ରଂ ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଆଦୀନ୍ ହରେଃ ସ୍ନୁଷାଃ ।
କୃଷ୍ଣପତ୍ନ୍ୟଃ ଆବିଶନ୍ ଅଗ୍ନିଂ ରୁକ୍ମିଣି ଆଦ୍ୟାଃ ତଦାତ୍ମିକାଃ ॥ ୨୦ ॥
ଅର୍ଜୁନଃ ପ୍ରେୟସଃ ସଖ୍ୟୁଃ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ବିରହ ଆତୁରଃ ।
ଆତ୍ମାନଂ ସାନ୍ତ୍ୱୟାମାସ କୃଷ୍ଣଗୀତୈଃ ସଦୁକ୍ତିଭିଃ ॥ ୨୧ ॥
ବନ୍ଧୂନାଂ ନଷ୍ଟଗୋତ୍ରାଣାମ୍ ଅର୍ଜୁନଃ ସାମ୍ପରାୟିକମ୍ ।
ହତାନାଂ କାରୟାମାସ ଯଥାବତ୍ ଅନୁପୂର୍ୱଶଃ ॥ ୨୨ ॥
ଦ୍ୱାରକାଂ ହରିଣା ତ୍ୟକ୍ତା ସମୁଦ୍ରଃ ଅପ୍ଲାବୟତ୍ କ୍ଷଣାତ୍ ।
ବର୍ଜୟିତ୍ୱା ମହାରାଜ ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗବତ୍ ଆଲୟମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ନିତ୍ୟଂ ସଂନିହିତଃ ତତ୍ର ଭଗବାନ୍ ମଧୁସୂଦନଃ ।
ସ୍ମୃତ୍ୟା ଅଶେଷା ଅଶୁଭହରଂ ସର୍ୱ ମଙ୍ଗଲମ୍ ଅମଙ୍ଗଲମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ସ୍ତ୍ରୀ ବାଲ ବୃଦ୍ଧାନ୍ ଆଦାୟ ହତଶେଷାନ୍ ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥଂ ସମାବେଶ୍ୟ ବଜ୍ର ତତ୍ର ଅଭ୍ୟଷେଚୟତ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଶ୍ରୁତ୍ୱା ସୁହୃତ୍ ବଧଂ ରାଜନ୍ ଅର୍ଜୁନାତ୍ ତେ ପିତାମହାଃ ।
ତ୍ୱାଂ ତୁ ବଂଶଧରଂ କୃତ୍ୱା ଜଗ୍ମୁଃ ସର୍ୱେ ମହାପଥମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଯଃ ଏତତ୍ ଦେବଦେବସ୍ୟ ବିଷ୍ଣୋଃ କର୍ମାଣି ଜନ୍ମ ଚ ।
କୀର୍ତୟେତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ମର୍ତ୍ୟଃ ସର୍ୱପାପୈଃ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୨୭ ॥
ଇତ୍ଥଂ ହରେଃ ଭଗବତଃ ରୁଚିର ଅବତାର
ବୀର୍ୟାଣି ବାଲଚରିତାନି ଚ ଶନ୍ତମାନି ।
ଅନ୍ୟତ୍ର ଚ ଇହ ଚ ଶ୍ରୁତାନି ଗୃଣନ୍ ମନୁଷ୍ୟଃ
ଭକ୍ତିଂ ପରାଂ ପରମହଂସଗତୌ ଲଭେତ ॥ ୨୮ ॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କନ୍ଧେ ମୌସଲୋପାଖ୍ୟାନଂ ନାମ
ଏକତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୩୧ ॥
॥ ଇତି ଉଦ୍ଧବଗୀତା ନାମ ଏକାଦଶସ୍କନ୍ଧଃ ସମାପ୍ତଃ ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Uddhava Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil