॥ Vidya Geetaa Gujarati Lyrics ॥
॥ વિદ્યાગીતા ॥
ત્રિપુરા રહસ્યે જ્ઞાનખણ્ડે
અથ વિંશોધ્યાયઃ ।
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ પુરા વૃત્તં શ્રુણુષ્વ તત્ ।
પુરા બ્રહ્મસભામધ્યે સત્યલોકેઽતિપાવને ॥ ૧ ॥
જ્ઞાનપ્રસઙ્ગઃ સમભૂત્ સૂક્ષ્માત્સૂક્ષ્મવિમર્શનઃ ।
સનકાદ્યા વસિષ્ઠશ્ચ પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુઃ ॥ ૨ ॥
ભૃગુરત્રિરઙ્ગિરાશ્ચ પ્રચેતા નારદસ્તથા ।
ચ્યવનો વામદેવશ્ચ વિશ્વામિત્રોઽથ ગૌતમઃ ॥ ૩ ॥
શુક્રઃ પરાશરો વ્યાસઃ કણ્વઃ કાશ્યપ એવ ચ ।
દક્ષઃ સુમન્તુઃ શઙ્ખશ્ચ લિખિતો દેવલોઽપિ ચ ॥ ૪ ॥
એવમન્યે ઋષિગણા રાજર્ષિપ્રવરા અપિ ।
સર્વે સમુદિતાસ્તત્ર બ્રહ્મસત્રે મહત્તરે ॥ ૫ ॥
મીમાંસાં ચક્રુરત્યુચ્ચૈઃ સૂક્ષ્માત્સૂક્ષ્મનિરૂપિણૈઃ ।
બ્રહ્માણં તત્ર પપ્રચ્છુરૃષયઃ સર્વ એવ તે ॥ ૬ ॥
ભગવન્ જ્ઞાનિનો લોકે વયં જ્ઞાતપરાવરાઃ ।
તેષાં નો વિવિધા ભાતિ સ્થિતિઃ પ્રકૃતિભેદતઃ ॥ ૭ ॥
કેચિત્ સદા સમાધિસ્થાઃ કેચિન્મીમાંસને રતાઃ ।
અપરે ભક્તિનિર્મગ્નાશ્ચાન્યે કર્મસમાશ્રયાઃ ॥ ૮ ॥
વ્યવહારપરાસ્ત્વેકે બહિર્મુખનરા ઇવ ।
તેષુ શ્રેયાન્ હિ કતમ એતન્નો વક્તુમર્હસિ ॥ ૯ ॥
સ્વસ્વપક્ષં વયં વિદ્મઃ શ્રેયાંસમિતિ વૈ વિધે ।
ઇતિ પૃષ્ટોઽવદદ્ બ્રહ્મા મત્વાઽનાશ્વસ્તમાનસાન્ ॥ ૧૦ ॥
મુનીન્દ્રા નાહમપ્યેતદ્વેદ્મિ સર્વાત્મના તતઃ ।
જાનીયાદિમમર્થં તુ સર્વજ્ઞઃ પરમેશ્વરઃ ॥ ૧૧ ॥
તત્ર યામોઽથ સમ્પ્રષ્ટુમિત્યુક્ત્વા તત્ર તૈરયૌ ।
સઙ્ગમ્ય દેવદેવેશં વિષ્ણુનાભિસમાગતમ્ ॥ ૧૨ ॥
પપ્રચ્છ ઋષિમુખ્યાનાં પ્રશ્નં તં લોકસૃડ્વિધિઃ ।
પ્રશ્નં નિશમ્ય ચ શિવો જ્ઞાત્વા વિધિમનોગતમ્ ॥ ૧૩ ॥
મત્વાઽનાશ્વસ્તમનસ ઋષીન્ દેવો વ્યચિન્તયત્ ।
કિઞ્ચિદુક્તં મયાઽત્રાપિ વ્યર્થમેવ ભવેન્નનુ ॥ ૧૪ ॥
સ્વપક્ષત્વેન જાનીયુરૃષયોઽશ્રદ્ધયા યુતાઃ ।
ઇતિ મત્વા પ્રત્યુવાચ દેવદેવો મહેશ્વરઃ ॥ ૧૫ ॥
શ્રુણુધ્વં મુનયો નાહમપ્યેતદ્વેદ્મિ સુસ્ફુટમ્ ।
અતો વિદ્યાં ભગવતીં ધ્યાયામઃ પરમેશ્વરીમ્ ॥૧૬ ॥
તત્પ્રસાદાન્નિગૂઢાર્થમપિ વિદ્મસ્તતઃ પરમ્ ।
ઇત્યુક્તા મુનયઃ સર્વે વિધિવિષ્ણુશિવૈઃ સહ ॥ ૧૭ ॥
દધ્યુર્વિદ્યાં મહેશાનીં ત્રિપુરાં ચિચ્છરીરિણીમ્ ।
એવં સર્વૈરભિધ્યાતા ત્રિપુઆરા ચિચ્છરીરિણી ॥ ૧૮ ॥
આવિરાસીચ્ચિદાકાશમયી શબ્દમયી પરા ।
અભવદ્ મેઘગમ્ભીરનિઃસ્વનો ગગનાઙ્ગણે ॥ ૧૯ ॥
વદન્ત્વૃષિગણાઃ કિં વો ધ્યાતા તદ્દ્રુતમીહિતમ્ ।
મત્પરાણાં હિ કેષાઞ્ચિન્ન હીયેતાભિવાઞ્છિતમ્ ॥ ૨૦ ॥
ઇતિ શ્રુત્વા પરાં વાણીં પ્રણેમુર્મુનિપુઙ્ગવાઃ ।
બ્રહ્માદયોઽપિ તદનુ તુષ્ટુવુર્વિવિધૈઃ સ્તવૈઃ ॥ ૨૧ ॥
અથ પ્રોચુરૃષિગણા વિદ્યાં તાં ત્રિપુરેશ્વરીમ્ ।
નમસ્તુભ્યં મહેશાનિ શ્રીવિદ્યે ત્રિપુરેશ્વરિ ॥ ૨૨ ॥
અશેષોત્પાદયિત્રી ત્વં સ્થાપયિત્રી નિજાત્મનિ ।
વિલાપયિત્રી સર્વસ્ય પરમેશ્વરિ તે નમઃ ॥ ૨૩ ॥
અનૂતના સર્વદાઽસિ યતો નાસ્તિ જનિસ્તવ ।
નવાત્મિકા સદા ત્વં વૈ યતો નાસ્તિ જરા તવ ॥ ૨૪ ॥
સર્વાઽસિ સર્વસારાઽસિ સર્વજ્ઞા સર્વહર્ષિણી ।
અસર્વાઽસર્વગાઽસારાઽસર્વજ્ઞાઽસર્વહર્ષિણી ॥ ૨૫ ॥
દેવિ ભૂયો નમસ્તુભ્યં પુરસ્તાત્ પૃષ્ઠતોઽપિ ચ ।
અધસ્તાદૂર્ધ્વતઃ પાર્શ્વે સર્વતસ્તે નમો નમઃ ॥ ૨૬ ॥
બ્રૂહિ યત્તેઽપરં રૂપમૈશ્વર્યં જ્ઞાનમેવ ચ ।
ફલં તત્સાધનં મુખ્યં સાધકં સિદ્ધમેવ ચ ॥ ૨૭ ॥
સિદ્ધેસ્તુ પરમાં કાષ્ઠાં સિદ્ધેષૂત્તમમેવ ચ ।
દેવ્યેતત્ ક્રમતો બ્રૂહિ ભૂયસ્તુભ્યં નમો નમઃ ॥ ૨૮ ॥
ઇત્યાપૃષ્ટા મહાવિદ્યા પ્રવક્તુમુપચક્રમે ।
દયમાના ઋષિગણે સ્પષ્ટાર્થં પરમં વચઃ ॥ ૨૯ ॥
શ્રુણુધ્વમૃષયઃ સર્વં પ્રવક્ષ્યામિ ક્રમેણ તત્ ।
અમૃતં હ્યાગમામ્ભોધે સમુદ્ધૃત્ય દદામિ વઃ ॥ ૩૦ ॥
યત્ર સર્વં જગદિદં દર્પણપ્રતિબિમ્બવત્ ।
ઉત્પન્નં ચ સ્થિતં લીનં સર્વેષાં ભાસતે સદા ॥ ૩૧ ॥
યદેવ જગદાકારં ભાસતેઽવિદિતાત્મનામ્ ।
યદ્યોગિનાં નિર્વિકલ્પં વિભાત્યાત્મનિ કેવલમ્ ॥ ૩૨ ॥
ગમ્ભીરસ્તિમિતામ્ભોધિરિવ નિશ્ચલભાસનમ્ ।
યત્ સુભક્તિઐરતિશયપ્રીત્યા કૈતવવર્જનાત્ ॥ ૩૩ ॥
સ્વભાવસ્ય સ્વરસતો જ્ઞાત્વાપિ સ્વાદ્વયં પદમ્ ।
વિભેદભાવમાહૃત્ય સેવ્યતેઽત્યન્તતત્પરૈઃ ॥ ૩૪ ॥
અક્ષાન્તઃકરણાદીનાં પ્રાણસૂત્રં યદાન્તરમ્ ।
યદભાને ન કિઞ્ચિત્ સ્યાદ્યચ્છાસ્ત્રૈરભિલક્ષિતમ્ ॥ ૩૫ ॥
પરા સા પ્રતિભા દેવ્યાઃ પરં રૂપં મમેરિતમ્ ।
બ્રહ્માણ્ડાનામનેકાનાં બહિરૂર્ધ્વે સુધામ્બુધૌ ॥ ૩૬ ॥
મણિદ્વીપે નીપવને ચિન્તામણિસુમન્દિરે ।
પઞ્ચબ્રહ્મમયે મઞ્ચે રૂપં ત્રૈપુરસુન્દરમ્ ॥ ૩૭ ॥
અનાદિમિથુનં યત્તદપરાખ્યમૃષીશ્વરાઃ ।
તથા સદાશિવેશાનૌ વિધિવિષ્ણુત્રિલોચનાઃ ॥ ૩૮ ॥
ગણેશસ્કન્દદિક્પાલાઃ શક્તયો ગણદેવતાઃ ।
યાતુધાનાઃ સુરા નાગા યક્ષકિમ્પુરુષાદયઃ ॥ ૩૯ ॥
પૂજ્યાઃ સર્વા મમ તનૂરપરાઃ પરિકીર્તિતાઃ ।
મમ માયાવિમૂઢાસ્તુ માં ન જાનન્તિ સર્વતઃ ॥ ૪૦ ॥
પૂજિતાઽહમેવ સર્વૈર્દદામિ ફલમીહિતમ્ ।
ન મત્તોઽન્યા કાચિદસ્તિ પૂજ્યા વા ફલદાયિની ॥ ૪૧ ॥
યથા યો માં ભાવયતિ ફલં મત્ પ્રાપ્નુયાત્તથા ।
મમૈશ્વર્યમૃષિગણા અપરિચ્છિન્નમીરિતમ્ ॥ ૪૨ ॥
અનપેક્ષ્યૈવ યત્કિઞ્ચિદ્ અહમદ્વયીચિન્મયી ।
સ્ફુરામ્યનન્તજગદાકારેણ ઋષિપુઙ્ગવાઃ ॥ ૪૩ ॥
તથા સ્ફુરન્ત્યપિ સદા નાત્યેમ્યદ્વૈતચિદ્વપુઃ ।
એતન્મે મુખ્યમૈશ્વર્યં દુર્ઘટાર્થવિભાવનમ્ ॥ ૪૪ ॥
મમૈશ્વર્યં તુ ઋષયઃ પશ્યધ્વં સૂક્ષ્મયા દૃશા ।
સર્વાશ્રયા સર્વગતા ચાપ્યહં કેવલા સ્થિતા ॥ ૪૫ ॥
સ્વમાયયા સ્વમજ્ઞાત્વા સંસરન્તી ચિરાદહમ્ ।
ભૂયો વિદિત્વા સ્વાત્માનં ગુરોઃ શિષ્યપદં ગતા ॥ ૪૬ ॥
નિત્યમુક્તા પુનર્મુક્તા ભૂયો ભૂયો ભવામ્યહમ્ ।
નિરુપાદાનસમ્ભારં સૃજામિ જગદીદૃશમ્ ॥ ૪૭ ॥
ઇત્યાદિ સન્તિ બહુધા મમૈશ્વર્યપરમ્પરાઃ ।
ન તદ્ ગણયિતું શક્યં સહસ્રવદનેન વા ॥ ૪૮ ॥
શ્રુણ્વન્તુ સઙ્ગ્રહાદ્ વક્ષ્યે મદૈશ્વર્યસ્ય લેશતઃ ।
જગદ્યાત્રા વિચિત્રેયં સર્વતઃ સમ્પ્રસારિતા ॥ ૪૯ ॥
મમ જ્ઞાનં બહુવિધં દ્વૈતાદ્વૈતાદિભેદતઃ ।
પરાપરવિભેદાચ્ચ બહુધા ચાપિ તત્ફલમ્ ॥ ૫૦ ॥
દ્વૈતજ્ઞાનં તુ વિવિધં દ્વિતીયાલમ્બનં યતઃ ।
ધ્યાનમેવ તુ તત્પ્રોક્તં સ્વપ્નરાજ્યાદિસમ્મિતમ્ ॥ ૫૧ ॥
તચ્ચાપિ સફલં જ્ઞેયં નિયત્યા નિયતં યતઃ ।
અપરં ચાપિ વિવિધં તત્ર મુખ્યં તદેવ હિ ॥ ૫૨ ॥
પ્રોક્તમુખ્યાપરમયં ધ્યાનં મુખ્ય ફલક્રમમ્ ।
અદ્વૈતવિજ્ઞાનમેવ પરવિજ્ઞાનમીરિતમ્ ॥ ૫૩ ॥
મામનારાધ્ય પરમાં ચિરં વિદ્યાં તુ શ્રીમતીમ્ ।
કથં પ્રાપ્યેત પરમાં વિદ્યામદ્વૈતસંજ્ઞિકામ્ ॥ ૫૪ ॥
તદેવાદ્વૈતવિજ્ઞાનં કેવલા યા પરા ચિતિઃ ।
તસ્યાઃ શુદ્ધદશામર્શો દ્વૈતામર્શાભિભાવકઃ ॥ ૫૫ ॥
ચિત્તં યદા સ્વમાત્માનં કેવલં હ્યભિસમ્પતેત્ ।
તદેવાનુવિભાતં સ્યાદ્ વિજ્ઞાનમૃષિસત્તમાઃ ॥ ૫૬ ॥
શ્રુતિતો યુક્તિતો વાપિ કેવલાત્મવિભાસનમ્ ।
દેહાદ્યાત્માવભાસસ્ય નાશનં જ્ઞાનમુચ્યતે ॥ ૫૭ ॥
તદેવ ભવતિ જ્ઞાનં યજ્જ્ઞાનેન તુ કિઞ્ચન ।
ભાસમાનમપિ ક્વાપિ ન વિભાયાત્ કથઞ્ચન ॥ ૫૮ ॥
તદેવાદ્વૈતવિજ્ઞાનં યદ્વિજ્ઞાનેન કિઞ્ચન ।
અવિજ્ઞાતં નૈવ ભવેત્ કદાચિલ્લેશતોઽપિ ચ ॥ ૫૯ ॥
સર્વવિજ્ઞાનાત્મરૂપં યદ્વિજ્ઞાનં ભવેત્ ખલુ ।
તદેવાદ્વૈતવિજ્ઞાનં પરમં તાપસોત્તમાઃ ॥ ૬૦ ॥
જાતે યાદૃશવિજ્ઞાને સંશયાશ્ચિરસમ્ભૃતાઃ ।
વાયુનેવાભ્રજાલાનિ વિલીયન્તે પરં હિ તત્ ॥ ૬૧ ॥
કામાદિવાસનાઃ સર્વા યસ્મિન્ સન્તિ ન કિઞ્ચન ।
સ્યુર્ભગ્નદંષ્ટ્રાહિરિવ તદ્વિજ્ઞાનં પરં સ્મૃતમ્ ॥ ૬૨ ॥
વિજ્ઞાનસ્ય ફલં સર્વદુઃખાનાં વિલયો ભવેત્ ।
અત્યન્તાભયસમ્પ્રાપ્તિર્મોક્ષ ઇત્યુચ્યતે ફલમ્ ॥ ૬૩ ॥
ભયં દ્વિતીયસઙ્કાલ્પાદદ્વૈતે વિદિતે દૃઢમ્ ।
કુતઃ સ્યાદ્ દ્વૈતસઙ્કલ્પસ્તમઃ સૂર્યોદયે યથા ॥ ૬૪ ॥
ઋષયો ન ભયં ક્વાપિ દ્વૈતસઙ્કલ્પવર્જને ।
અતો યત્ફલાન્યત્ સ્યાત્તદ્ભયં સર્વથા ભવેત્ ॥ ૬૫ ॥
અન્તવત્તુ દ્વિતીયં સ્યાદ્ ભૂયો લોકે સમીક્ષણાત્ ।
સાન્તે ભયં સર્વથૈવાભયં તસ્માત્ કુતો ભવેત્ ॥ ૬૬ ॥
સંયોગો વિપ્રયોગાન્તઃ સર્વથૈવ વિભાવિતઃ ।
ફલયોગોઽપિ તસ્માદ્ધિ વિનશ્યેદિતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૬૭ ॥
યાવદન્યત્ ફલં પ્રોક્તં ભયં તાવત્પ્રકીર્તિતમ્ ।
તદેવાભયરૂપં તુ ફલં સર્વે પ્રચક્ષતે ॥ ૬૮ ॥
યદાત્મનોઽનન્યદેવ ફલં મોક્ષઃ પ્રકીર્તિતઃ ।
જ્ઞાતા જ્ઞાનં જ્ઞેયમપિ ફલં ચૈકં યદા ભવેત્ ॥ ૬૯ ॥
તદા હિ પરમો મોક્ષઃ સર્વભીતિવિવર્જિતઃ ।
જ્ઞાનં વિકલ્પસઙ્કલ્પહાનં મૌઢ્યવિવર્જિતમ્ ॥ ૭૦ ॥
જ્ઞાતુઃ સ્વચ્છાત્મરૂપં તદાદાવનુપલક્ષિતમ્ ।
ઉપલક્ષક એવાતો ગુરુઃ શાસ્ત્રં ચ નેતરત્ ॥ ૭૧ ॥
એતદેવ હિ વિજ્ઞેયસ્વરૂપમભિધીયતે ।
જ્ઞાતૃજ્ઞાનજ્ઞેયગતો યાવદ્ ભેદોઽવભાસતે ॥ ૭૨ ॥
તાવજ્જ્ઞાતા જ્ઞાનમપિ જ્ઞેયં વા ન ભવેત્ ક્વચિત્ ।
યદા ભેદો વિગલિતો જ્ઞાત્રાદીનાં મિથઃ સ્થિતઃ ॥ ૭૩ ॥
તદા જ્ઞાત્રાદિસમ્પત્તિરેતદેવ ફલં સ્મૃતમ્ ।
જ્ઞાત્રાદિફલપર્યન્તં ન ભેદો વસ્તુતો ભવેત્ ॥ ૭૪ ॥
વ્યવહારપ્રસિદ્ધ્યર્થં ભેદસ્તત્ર પ્રકલ્પિતઃ ।
અતોઽપૂર્વં લભ્યમત્ર ફલં નાસ્ત્યેવ કિઞ્ચન ॥ ૭૫ ॥
આત્મૈવ માયયા જ્ઞાતૃજ્ઞાનજ્ઞેયફલાત્મના ।
યાવદ્ભાતિ ભવેત્તાવત્ સંસારો હ્યચલોપમઃ ॥ ૭૬ ॥
યદા કથઞ્ચિદેતત્તુ ભાયાદ્ ભેદવિવર્જિતમ્ ।
સંસારો વિલયં યાયાચ્છિન્નાભ્રમિવ વાયુના ॥ ૭૭ ॥
એવંવિધમહામોક્ષે તત્પરત્વં હિ સાધનમ્ ।
તત્પરત્વે તુ સમ્પૂર્ણે નાન્યત્ સાધનમિષ્યતે ॥ ૭૮ ॥
અપૂર્ણે તત્પરત્વે તુ કિં સહસ્રસુસાધનૈઃ ।
તસ્માત્તાત્પર્યમેવ સ્યાન્મુખ્યં મોક્ષસ્ય સાધનમ્ ॥ ૭૯ ॥
તાત્પર્યં સર્વથૈતત્તુ સાધયામીતિ સંસ્થિતિઃ ।
યસ્તાત્પર્યેણ સંયુક્તઃ સર્વથા મુક્ત એવ સઃ ॥ ૮૦ ॥
દિનૈર્માસૈર્વત્સરૈર્વા મુક્તઃ સ્યાદ્વાઽન્યજન્મનિ ।
બુદ્ધિનૈર્મલ્યભેદેન ચિરશીઘ્રવ્યવસ્થિતિઃ ॥ ૮૧ ॥
બુદ્ધૌ તુ બહવો દોષાઃ સન્તિ સર્વાર્થનાશનાઃ ।
યૈર્જનાઃ સતતં ત્વેવં પચ્યન્તે ઘોરસંસૃતૌ ॥ ૮૨ ॥
તત્રાદ્યઃ સ્યાદનાશ્વાસો દ્વિતીયઃ કામવાસના ।
તૃતીયો જાડ્યતા પ્રોક્તા ત્રિધૈવં દોષસઙ્ગ્રહઃ ॥ ૮૩ ॥
દ્વિવિધઃ સ્યાદનાશ્વાસઃ સંશયશ્ચ વિપર્યયઃ ।
મોક્ષોઽસ્તિ નાસ્તિ વેત્યાદ્યઃ સંશયઃ સમુદાહૃતઃ ॥ ૮૪ ॥
નાસ્ત્યેવ મોક્ષ ઇત્યાદ્યો ભવેદત્ર વિપર્યયઃ ।
એતદ્દ્વયં તુ તાત્પર્યે મુખ્યં સ્યાત્ પ્રતિબન્ધકમ્ ॥ ૮૫ ॥
વિપરીત નિશ્ચયેન નશ્યેદેતદ્ દ્વયં ક્રમાત્ ।
અત્રોપાયો મુખ્યતમો મૂલચ્છેદો ન ચાપરઃ ॥ ૮૬ ॥
અનાશ્વાસસ્ય મૂલં તુ વિરુદ્ધતર્કચિન્તનમ્ ।
તત્પરિત્યજ્ય સત્તર્કાવર્તનસ્ય પ્રસાધને ॥ ૮૭ ॥
વિપરીતો નિશ્ચયઃ સ્યાદ્ મૂલચ્છેદનપૂર્વકઃ ।
તતઃ શ્રદ્ધાસમુદયાદનાશ્વાસઃ પ્રણશ્યતિ ॥ ૮૮ ॥
કામાદિવાસના બુદ્ધેઃ શ્રવણે પ્રતિબન્ધિકા ।
કામાદિવાસનાવિષ્ટા બુદ્ધિર્નૈવ પ્રવર્તતે ॥ ૮૯ ॥
લોકેઽપિ કામી કામ્યસ્ય સદા ધ્યાનૈકતત્પરઃ ।
પુરઃસ્થિતં ન પશ્યેચ્ચ શ્રોત્રોક્તં શ્રુણુયાન્ન ચ ॥ ૯૦ ॥
કામાદિવાસિતસ્યૈવં શ્રુતં ચાશ્રુતસમ્મિતમ્ ।
કામાદિવાસનાં તસ્માજ્જયેદ્ વૈરાગ્યસમ્પદા ॥ ૯૧ ॥
સન્તિ કામક્રોધમુખા વાસનાસ્તુ સહસ્રશઃ ।
તત્ર કામો મૂલભૂતસ્તન્નાશે નહિ કિઞ્ચન ॥ ૯૨ ॥
તતો વૈરાગ્યસંયોગાદ્ નાશયેત્ કામવાસનામ્ ।
આશા હિ કામઃ સમ્પ્રોક્ત એતન્મે સ્યાદિતિ સ્થિતા ॥ ૯૩ ॥
શક્યેષુ સ્થૂલભૂતા સા સૂક્ષ્માઽશક્યેષુ સંસ્થિતા ।
દૃઢવૈરાગ્યયોગેન સર્વાં તાં,પ્રવિનાશયેત્ ॥ ૯૪ ॥
તત્ર મૂલં કામ્યદોષપરામર્શઃ પ્રતિક્ષણમ્ ।
વૈમુખ્યં વિષયેભ્યશ્ચ વાસના નાશયેદિતિ ॥ ૯૫ ॥
યસ્તૃતીયો બુદ્ધિદોષો જાડ્યરૂપો વ્યવસ્થિતઃ ।
અસાધ્યઃ સોઽભ્યાસમુખૈઃ સર્વથા ઋષિસત્તમાઃ ॥ ૯૬ ॥
યેન તાત્પર્યતશ્ચાપિ શ્રુતં બુદ્ધિમનારુહેત્ ।
તજ્જાડ્યં હિ મહાન્ દોષઃ પુરુષાર્થવિનાશનઃ ॥ ૯૭ ॥
તત્રાત્મદેવતાસેવામૃતે નાન્યદ્ધિ કારણમ્ ।
સેવાયાસ્તારતમ્યેન જાડ્યં તસ્ય હરામ્યહમ્ ॥ ૯૮ ॥
જાડ્યાલ્પાનલ્પભાવેન સદ્યો વા પરજન્મનિ ।
ભવેત્તસ્ય ફલપ્રાપ્તિર્જાડ્યસંયુક્તચેતસઃ ॥ ૯૯ ॥
સર્વસાધનસમ્પત્તિર્મમૈવ પ્રણિધાનતઃ ।
ઉપયાતિ ચ યો ભક્ત્યા સર્વદા મામકૈતવાત્ ॥ ૧૦૦ ॥
સ સાધનપ્રત્યનીકં વિધૂયાશુ કૃતી ભવેત્ ।
યસ્તુ મામીશ્વરીં સર્વબુદ્ધિપ્રસરકારિણીમ્ ॥ ૧૦૧ ॥
અનાદૃત્ય સાધનૈકપરઃ સ્યાદ્ મૂઢભાવતઃ ।
પદે પદે વિહન્યેત ફલં પ્રાપ્યેત વા ન વા ॥ ૧૦૨ ॥
તસ્માત્તુ ઋષયો મુખ્યં તાત્પર્યં સાધનં ભવેત્ ।
એવં તાત્પર્યવાનેવ સાધકઃ પરમઃ સ્મૃતઃ ॥ ૧૦૩ ॥
તત્ર મદ્ભક્તિયુક્તસ્તુ સાધકઃ સર્વપૂજિતઃ ।
સિદ્ધિરાત્મવ્યવસિતિર્દેહાનાત્મત્વભાવના ॥ ૧૦૪ ॥
આત્મત્વભાવનં નૂનં શરીરાદિષુ સંસ્થિતમ્ ।
તદભાવનમાત્રં તુ સિદ્ધિર્મૌઢ્યવિવર્જિતમ્ ॥ ૧૦૫ ॥
આત્મા વ્યવસિતઃ સર્વૈરપિ નો કેવલાત્મના ।
અત એવ તુ સમ્પ્રાપ્તા મહાનર્થપરમ્પરા ॥ ૧૦૬ ॥
તસ્માત્ કેવલચિન્માત્રં યદ્ દેહાદ્યવભાસકમ્ ।
તન્માત્રાત્મવ્યવસિતિઃ સર્વસંશયનાશિની ॥ ૧૦૭ ॥
સિદ્ધિરિત્યુચ્યતે પ્રાજ્ઞૈર્નાતઃ સિદ્ધિરનન્તરા ।
સિદ્ધયઃ ખેચરત્વાદ્યા અણિમાદ્યાસ્તથૈવ ચ ॥ ૧૦૮ ॥
આત્મવિજ્ઞાનસિદ્ધેસ્તુ કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્ ।
તાઃ સર્વાસ્તુ પરિચ્છિન્નાઃ સિદ્ધયો દેશકાલતઃ ॥ ૧૦૯ ॥
ઇયં સ્યાદપરિચ્છિન્નાઃ સ્વાત્મવિદ્યા શિવાત્મિકા ।
સ્વાત્મવિદ્યાસાધનેષુ તાઃ સર્વાઃ સુપ્રતિષ્ઠિતાઃ ॥ ૧૧૦ ॥
આત્મવિદ્યાવિધાવેતાસ્ત્વન્તરાયપ્રયોજકાઃ ।
કિં તાભિરિન્દ્રજાલાત્મસિદ્ધિતુલ્યાભિરીહિતમ્ ॥ ૧૧૧ ॥
યસ્ય સાક્ષાદ્ બ્રહ્મપદમપિ સ્યાત્તૃણસમ્મિતમ્ ।
કિયન્ત્યેતાઃ સિદ્ધયો વૈ કાલક્ષપણહેતવઃ ॥ ૧૧૨ ॥
તસ્માત્ સિદ્ધિર્નેતરા સ્યાદાત્મવિજ્ઞાનસિદ્ધિતઃ ।
યયાઽત્યન્તશોકનાશો ભવેદાનન્દસાન્દ્રતા ॥ ૧૧૩ ॥
સૈવ સિદ્ધિર્નેતરા તુ મૃત્યુગ્રાસવિમોચિની ।
ઇયમાત્મજ્ઞાનસિદ્ધિર્વિવિધાભ્યાસભેદતઃ ॥ ૧૧૪ ॥
બુદ્ધિનૈર્મલ્યભેદાચ્ચ પરિપાકવિભેદતઃ ।
સંક્ષેપતસ્તુ ત્રિવિધા ચોત્તમા મધ્યમાઽધમા ॥ ૧૧૫ ॥
લોકે દ્વિજાનામૃષયઃ પઠિતશ્રુતિસમ્મિતા ।
મેધયા ચ મહાભ્યાસાદ્ વ્યાપારશતસઙ્કુલા ॥ ૧૧૬ ॥
અપ્યસ્ખલિતવર્ણા યા પઠિતા શ્રુતિરુત્તમા ।
સમાહિતસ્ય વ્યાપારેઽસમાહિતસ્ય ચાન્યદા ॥ ૧૧૭ ॥
પૂર્વવદ્યાઽપ્યસ્ખલિતા પઠિતા મધ્યમા શ્રુતિઃ ।
યા સદા હ્યનુસન્ધાનયોગાદેવ ભવેત્તથા ॥ ૧૧૮ ॥
પઠિતા શ્રુતિરત્યન્તાસ્ખલિતા ત્વધમા હિ સા ।
એવમેવાત્મવિજ્ઞાનસિદ્ધિરુક્તા ત્રિધર્ષયઃ ॥ ૧૧૯ ॥
યા મહાવ્યવહારેષુ પ્રતિસન્ધાનવર્જને ।
અન્યદા તદ્વર્જને વા સર્વદા પ્રતિસન્ધિતઃ ॥ ૧૨૦ ॥
અન્યૂનાધિકભાવા સ્યાત્સોત્તમા મધ્યમાઽધમા ।
અત્રોત્તમૈવ સંસિદ્ધેઃ પરા કાષ્ઠા નિરૂપિતા ॥ ૧૨૧ ॥
સ્વપ્નાદિષ્વપ્યવસ્થાસુ યદા સ્યાત્પરમા સ્થિતિઃ ।
વિચારક્ષણતુલ્યેવ સિદ્ધિઃ સા પરમોત્તમા ॥ ૧૨૨ ॥
સર્વત્ર વ્યવહારેષુ યત્નાત્ સંસ્કારબોધતઃ ।
યદા પ્રવૃત્તિઃ સિદ્ધેઃ સા પરા કાષ્ઠા સમીરિતા ॥ ૧૨૩ ॥
અયત્નેનૈવ પરમે સ્થિતિઃ સંવેદનાત્મનિ ।
અવ્યાહતા યદા સિદ્ધિસ્તદા કાષ્ઠાં સમાગતા ॥ ૧૨૪ ॥
વ્યવહારપરો ભાવાન્ પશ્યન્નપિ ન પશ્યતિ ।
દ્વૈતં તદા હિ સા સિદ્ધિઃ પૂર્ણતામભિસઙ્ગતા ॥ ૧૨૫ ॥
જાગરાદૌ વ્યવહરન્નપિ નિદ્રિતવદ્ યદા ।
સ્થિતિસ્તદા હિ સા સિદ્ધિઃ પૂર્ણતામભિસઙ્ગતા ॥ ૧૨૬ ॥
એવં સિદ્ધિમનુપ્રાપ્તઃ સિદ્ધેષૂત્તમ ઉચ્યતે ।
વ્યવહારપરો નિત્યં ન સમાધિં વિમુઞ્ચતિ ॥ ૧૨૭ ॥
કદાચિદપિ મેધાવી સ સિદ્ધેષૂત્તમો મતઃ ।
જ્ઞાનિનાં વિવિધાનાં ચ સ્થિતિં જાનાતિ સર્વદા ॥ ૧૨૮ ॥
સ્વાનુભૂત્યા સ્વાન્તરેવ સ સિદ્ધેષૂત્તમો મતઃ ।
સંશયો વાપિ કામો વા યસ્ય નાસ્ત્યેવ લેશતઃ ॥ ૧૨૯ ॥
નિર્ભયો વ્યવહારેષુ સ સિદ્ધેષૂત્તમો મતઃ ।
સર્વ સુખઞ્ચ દુઃખઞ્ચ વ્યવહારઞ્ચ જાગતમ્ ॥ ૧૩૦ ॥
સ્વાત્મન્યેવાભિજનાતિ સ સિદ્ધેષૂત્તમો મતઃ ।
અત્યન્તં બદ્ધમાત્માનં મુક્તં ચાપિ પ્રપશ્યતિ ॥ ૧૩૧ ॥
યઃ સ્વાત્મનિ તુ સર્વાત્મા સ સિદ્ધેષૂત્તમો મતઃ ।
યઃ પશ્યન્ બન્ધજાલાનિ સર્વદા સ્વાત્મનિ સ્ફુટમ્ ॥ ૧૩૨ ॥
મોક્ષં નાપેક્ષતે ક્વાપિ સ સિદ્ધેષૂત્તમો મતઃ ।
સિદ્ધોત્તમોઽહમેવેહ ન ભેદસ્ત્વાવયોઃ ક્વચિત્ ॥ ૧૩૩ ॥
એતદ્વા ઋષયઃ પ્રોક્તં સુસ્પષ્ટમનુયુક્તયા ।
એતન્મયોક્તં વિજ્ઞાય ન ક્વચિત્ પરિમુહ્યતિ ॥ ૧૩૪ ॥
ઇત્યુક્ત્વા સા પરા વિદ્યા વિરરામ ભૃગુદ્વહ ।
શ્રુત્વૈતદૃષયઃ સર્વ સન્દેહમપહાય ચ ॥ ૧૩૫ ॥
નત્વા શિવાદીન્ લોકેશાન્ જગ્મુઃ સ્વં સ્વં નિવેશનમ્ ।
વિદ્યાગીતા મયૈષા તે પ્રોક્તા પાપૌઘનાશિની ॥ ૧૩૬ ॥
શ્રુતા વિચારિતા સમ્યક્ સ્વાત્મસામ્રાજ્યદાયિની ।
વિદ્યાગીતાઽત્યુત્તમેયં સાક્ષાદ્વિદ્યાનિરૂપિતા ॥ ૧૩૭ ॥
પઠતાં પ્રત્યહં પ્રીતા જ્ઞાનં દિશતિ સા સ્વયમ્ ।
સંસારતિમિરામ્ભોધૌ મજ્જતાં તરણિર્ભવેત્ ॥ ૧૩૮ ॥
ઇતિ શ્રીત્રિપુરારહસ્યે જ્ઞાનખણ્ડે
વિદ્યાગીતાનામ વિંશતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Vidya Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil