॥ Ashtavakra Gita Malayalam Lyrics ॥
॥ ശ്രീമത് അഷ്ടാവക്രഗീതാ കാ ഹിന്ദീ അനുവാദ
സാന്വയഭാഷാടീകാസമേതാ അഷ്ടാവക്രഗീതാ॥
.. ശ്രീഃ ..
അഥ
അഷ്ടാവക്രഗീതാ
സാന്വയ-ഭാഷാടീകാസഹിതാ.
കഥം ജ്ഞാനമവാപ്നോതി കഥം മുക്തിർഭവിഷ്യതി .
വൈരാഗ്യം ച കഥം പ്രാപ്തമേതദ്ബ്രൂഹി മമ പ്രഭോ..1..
അന്വയ:- ഹേ പ്രഭോ ! (പുരുഷഃ ) ജ്ഞാനം കഥം അവാപ്നോതി . (പുംസഃ) മുക്തിഃ കഥം ഭവിഷ്യതി . ( പുംസഃ) വൈരാഗ്യം ച കഥം പ്രാപ്തം ( ഭവതി ) ഏതത് മമ ബ്രൂഹി ..1..
ഏക സമയ മിഥിലാധിപതി രാജാ ജനക കേ മന മേം പൂർവപുണ്യ കേ പ്രഭാവ സേ ഇസ പ്രകാര ജിജ്ഞാസാ ഉത്പന്ന ഹുഈ കി, ഇസ അസാര സംസാരരൂപീ ബന്ധന സേ കിസ പ്രകാര മുക്തി ഹോഗീ ഔര തദനന്തര ഉൻഹോംനേ ഐസാ ഭീ വിചാര കിയാ കി, കിസീ ബ്രഹ്മജ്ഞാനീ ഗുരു കേ സമീപ ജാനാ ചാഹിയേ, ഇസീ അന്തര മേം ഉന കോ ബ്രഹ്മജ്ഞാന കേ മാനോ സമുദ്ര പരമ ദയാലു ശ്രീഅഷ്ടാവക്രജീ മിലേ . ഇന മുനി കീ ആകൃതി കോ ദേഖകര രാജാ ജനക കേ മന മേം യഹ അഭിമാന ഹുആ കി, യഹ ബ്രാഹ്മണ അന്ത്യത ഹീ കുരൂപ ഹൈ . തബ ദൂസരേ കേ ചിത്ത കാ വൃത്താന്ത ജാനനേവാലേ അഷ്ടാവക്രജീ രാജാ കേ മന കാ ഭീ വിചാര ദിവ്യദൃഷ്ടി കേ ദ്വാരാ ജാനകര രാജാ ജനക സേ ബോലേ കി, ഹേ രാജൻ ! ദേഹദൃഷ്ടി കോ ഛോഡകര യദി ആത്മദൃഷ്ടി കരോഗേ തോ യഹ ദേഹ ടേഢാ ഹൈ പരന്തു ഇസ മേം സ്ഥിത ആത്മാ ടേഢാ നഹീം ഹൈ, ജിസ പ്രകാര നദീ ടേഢീ ഹോതീ ഹൈ പരന്തു ഉസ കാ ജല ടേഢാ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര ഇക്ഷു (ഗന്നാ) ടേഢാ ഹോതാ ഹൈ പരന്തു ഉസ കാ രസ ടേഢാ നഹീം ഹൈ. തിസീ പ്രകാര യദ്യപി പാഞ്ചഭൗതിക യഹ ദേഹ ടേഢാ ഹൈ, പരന്തു അന്തര്യാമീ ആത്മാ ടേഢാ നഹീം ഹൈ. കിന്തു ആത്മാ അസംഗ, നിർവികാര, വ്യാപക, ജ്ഞാനഘന, സചിദാനന്ദസ്വരൂപ, അഖണ്ഡ, അച്ഛേദ്യ, അഭേദ്യ, നിത്യ, ശുദ്ധ, ബുദ്ധ ഔര മുക്തസ്വഭാവ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹേ രാജൻ ! തുമ ദേഹദൃഷ്ടി കോ ത്യാഗകര ആത്മദൃഷ്ടി കരോ . പരമ ദയാലു അഷ്ടാവക്രജീ കേ ഇസ പ്രകാര കേ വചന സുനനേ സേ രാജാ ജനക കാ മോഹ തത്കാല ദൂര ഹോ ഗയാ ഔര രാജാ ജനകനേ മന മേം വിചാര കിയാ കി മേരേ സബ മനോരഥ സിദ്ധ ഹോ ഗയേ, മേം അബ ഇനകോ ഹീ ഗുരു കരൂംഗാ. ക്യോങ്കി യഹ മഹാത്മാ ബ്രഹ്മവിദ്യാ കേ സമുദ്രരൂപ ഹൈ, ജീവന്മുക്ത ഹൈം, അബ ഇന സേ അധിക ജ്ഞാനീ മുഝേ കൗന മിലേഗാ? അബ തോ ഇന സേ ഹീ ഗുരുദീക്ഷാ ലേകര ഇനകോ ഹീ ശരണ ലേനാ യോഗ്യ ഹൈ, ഇസ പ്രകാര വിചാരകര രാജാ ജനക അഷ്ടാവക്രജീ സേ ഇസ പ്രകാര ബോലേ കി, ഹേ മഹാത്മൻ ! മൈം സംസാരബന്ധന സേ ഛൂടനേ കേ നിമിത്ത ആപ കീ ശരണ ലേനേ കീ ഇച്ഛാ കരതാ ഹൂം, അഷ്ടാവക്രജീനേ ഭീ രാജാ ജനക കോ അധികാരീ സമഝകര അപനാ ശിഷ്യ കര ലിയാ, തബ രാജാ ജനക അപനേ ചിത്ത കേ സന്ദേഹോം കോ ദൂര കരനേ കേ നിമിത്ത ഔര ബ്രഹ്മവിദ്യാ കേ ശ്രവണ കരനേ കീ ഇച്ഛാ കര കേ അഷ്ടാവക്രജീ സേ പൂഞ്ഛനേ ലഗേ. അഷ്ടാവക്രജീ സേ രാജാ ജനക പ്രശ്ന കരതേ ഹൈം കി – ഹേ പ്രഭോ ! അവിദ്യാകര കേ മോഹിത നാനാ പ്രകാര കേ മിഥ്യാ സങ്കൽപ വികൽപോങ്കര കേ ബാരംബാര ജന്മമരണരൂപ ദുഃഖോം കോ ഭോഗനേവാലേ ഇസ പുരുഷ കോ അവിദ്യാനിവൃത്തിരൂപ ജ്ഞാന കിസ പ്രകാര പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ? ഇന തീനോം പ്രശ്നോം കാ ഉത്തര കൃപാ കര കേ മുഝ സേ കഹിയേ..1..
അഷ്ടാവക്ര ഉവാച.
മുക്തിമിച്ഛസിചേത്താത വിഷയാന്വിഷവത്ത്യജ.
ക്ഷമാർജവദയാതോഷസത്യം പീയൂഷവദ്ഭജ ..2..
അന്വയ:- ഹേ താത ! ചേൻ മുക്തിം ഇച്ഛസി ( തർഹി ) വിഷയാൻ വിഷവത് ( അവഗത്യ ) ത്യജ . ക്ഷമാർജവദയാതോഷസത്യം പീയൂഷവത് ( അവഗത്യ ) ഭജ ..2..
ഇസ പ്രകാര ജബ രാജാ ജനകനേ പ്രശ്ന കിയാ തബ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസമ്പന്ന പരമ ദയാലു അഷ്ടാവക്രമുനിനേ വിചാര കിയാ കി, യഹ പുരുഷ തോ അധികാരീ ഹൈ ഔര സംസാരബന്ധന സേ മുക്ത ഹോനേ കീ ഇച്ഛാ സേ മേരേ നികട ആയാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഇസ കോ സാധനചതുഷ്ടയപൂർവക ബ്രഹ്മതത്വ കാ ഉപദേശ കരൂം ക്യോങ്കി സാധനചതുഷ്ടയ കേ ബിനാ കോടി ഉപായ കരനേ സേ ഭീ ബ്രഹ്മവിദ്യാ ഫലീഭൂത നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഇസ കാരണ ശിഷ്യ കോ പ്രഥമ സാധനചതുഷ്ടയ കാ ഉപദേശ കരനാ യോഗ്യ ഹൈ ഔര സാധനചതുഷ്ടയ കേ അനന്തര ഹീ ബ്രഹ്മജ്ഞാന കേ വിഷയ കീ ഇച്ഛാ കരനീ ചാഹിയേ, ഇസ പ്രകാര വിചാര കര അഷ്ടാവക്രാജീ ബോലേ കി-ഹേ താത ! ഹേ ശിഷ്യ ! സമ്പൂർണ അനർഥോ കീ നിവൃത്തി ഔര പരമാനന്ദമുക്തി കീ ഇച്ഛാ ജബ ഹോവേ തബ ശബ്ദ, സ്പർശ, രൂപ, രസ ഔര ഗന്ധ ഇന പാഞ്ചോം വിഷയോം കോ ത്യാഗ ദേവേ . യേ പാഞ്ച വിഷയ കർണ, ത്വചാ, നേത്ര, ജിഹ്വാ ഔര നാസി കാ ഇന പാഞ്ച ജ്ഞാനേന്ദ്രിയോം കേ ഹൈം, യേ സമ്പൂർണ ജീവ കേ ബന്ധന ഹൈം, ഇന സേ ബന്ധാ ഹുആ ജീവ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര മരതാ ഹൈ തബ ബഡാ ദുഃഖീ ഹോതാ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര വിഷ ഭക്ഷണ കരനേവാലേ പുരുഷ കോ ദുഃഖ ഹോതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ശബ്ദാദിവിഷയഭോഗ കരനേ വാലാ പുരുഷ ദുഃഖീ ഹോതാ ഹൈ. അർഥാത് ശബ്ദാദി വിഷയ മഹാ അനർഥ കാ മൂല ഹൈ ഉന വിഷയോം കോ തൂ ത്യാഗ ദേ. അഭിപ്രായ യഹ ഹൈ കി, ദേഹ ആദി കേ വിഷയ മേം മൈം ഹൂം, മേരാ ഹൈ ഇത്യാദി അധ്യാസ മത കര ഇസ പ്രകാര ബാഹ്യ ഇന്ദ്രിയോം കോ ദമന കരനേ കാ ഉപദേശ കിയാ. ജോ പുരുഷ ഇസ പ്രകാര കരതാ ഹൈ ഉസ കോ ‘ദമ’ നാമവാലേ പ്രഥമ സാധന കീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ ഔര ജോ അന്തഃകരണ കോ വശ മേം കര ലേതാ ഹൈ ഉസ കോ ‘ശമ’ നാമവാലീ ദൂസരീ സാധനസമ്പത്തി കീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ. ജിസ കാ മന അപനേ വശ മേം ഹോ ജാതാ ഹൈ ഉസ കാ ഏക ബ്രഹ്മാകാര മന ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഉസ കാ നാമ വേദാന്തശാസ്ത്ര മേം നിർവികൽപക സമാധി കഹാ ഹൈ, ഉസ നിർവികൽപക സമാധി കീ സ്ഥിതി കേ അർഥ ക്ഷമാ ( സബ സഹ ലേനാ ), ആർജവ ( അവിദ്യാരൂപ ദോഷ സേ നിവൃത്തി രഖനാ ), ദയാ (ബിനാ കാരണ ഹീ പരായാ ദുഃഖ ദൂര കരനേ കീ ഇച്ഛാ), തോഷ ( സദാ സന്തുഷ്ട രഹനാ), സത്യ (ത്രികാല മേം ഏകരൂപതാ) ഇന പാഞ്ച സാത്വിക ഗുണോം കാ സേവന കരേ. ജിസ പ്രകാര കോഈ പുരുഷ അമൃതതുല്യ ഔഷധി സേവന കരേ ഔര ഉസ ഔഷധി കേ പ്രഭാവ സേ ഉസ കേ സമ്പൂർണ രോഗ ദൂര ഹോ ജാതേ ഹൈം, ഉസീ പ്രകാര ജോ പുരുഷ അമൃതതുല്യ ഇന പാഞ്ച ഗുണോം കോ സേവന കരതാ ഹൈ, ഉസ കേ ജന്മമൃത്യുരൂപ രോഗ ദൂര ഹോ ജാതേ ഹൈം അർഥാത ഇസ സംസാര കേ വിഷയ മേം ജിസ പുരുഷ കോ മുക്തി കീ ഇച്ഛാ ഹോയ വഹ വിഷയോം കാ ത്യാഗ കര ദേവേ, വിഷയോം കാ ത്യാഗ കരേ ബിനാ മുക്തി കദാപി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, മുക്തി അനേക ദുഃഖോം കീ ദൂര കരനേവാലീ ഔര പരമാനന്ദ കീ ദേനേവാലീ ഹൈ ഇസ പ്രകാര അഷ്ടാവക്രമുനിനേ പ്രഥമ ശിഷ്യ കോ വിഷയോം കോ ത്യാഗനേ കാ ഉപദേശ ദിയാ ..2..
ന പൃഥ്വീ ന ജലം നാഗ്നിർന വായുർദ്യൗർന വാ ഭവാൻ .
ഏഷാം സാക്ഷിണമാത്മാനം ചിദ്രൂപം വിദ്ധി മുക്തയേ ..3..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ !) ഭവാൻ പൃഥ്വീ ന . ജലം ന. അഗ്നിഃ ന . വായുഃ ന . വാ ദ്യൗഃ ന . ഏഷാം സാക്ഷിണം ചിദ്രൂപം ആത്മാനം മുക്തയേ വിദ്ധി ..3..
അബ മുനി സാധനചതുഷ്ടയസമ്പന്ന ശിഷ്യ കോ മുക്തി കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം, തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! പഞ്ച ഭൂത കാ ശരീര ഹീ ആത്മാ ഹൈ ഔര പഞ്ചഭൂതോങ്കേ ഹീ പാഞ്ച വിഷയ ഹൈം, സോ ഇന പഞ്ചഭൂതോം കാ ജോ സ്വഭാവ ഹൈ ഉസ കാ കദാപി ത്യാഗ നഹീം ഹോ സകതാ, ക്യോങ്കി പൃഥ്വീ സേ ഗന്ധ കാ യാ ഗന്ധ സേ പൃഥ്വീ കാ കദാപി വിയോഗ നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ, കിന്തു വേ ദോനോം ഏകരൂപ ഹോകര രഹതേ ഹൈം, ഇസീ പ്രകാര രസ ഔര ജല, അഗ്നി ഔര രൂപ, വായു ഔര സ്പർശ, ശബ്ദ ഔര ആകാശ ഹൈ, അർഥാത് ശബ്ദാദി പാഞ്ച വിഷയോം കാ ത്യാഗ തോ തബ ഹോ സകതാ ഹൈ ജബ പഞ്ച ഭൂതോം കാ ത്യാഗ ഹോതാ ഹൈ ഔര യദി പഞ്ച ഭൂത കാ ത്യാഗ ഹോയ തോ ശരീരപാത ഹോ ജാവേഗാ ഫിര ഉപദേശ ഗ്രഹണ കരനേവാലാ കൗന രഹേഗാ ? തഥാ മുക്തിസുഖ കോ കൗന ഭോഗേഗാ ? അർഥാത് വിഷയ കാ ത്യാഗ തോ കദാപി നഹീം ഹോ സകതാ ഇസ ശങ്കാ കോ നിവാരണ കരനേ കേ അർഥ അഷ്ടാവക്രജീ ഉത്തര ദേതേ ഹൈം-ഹേ ശിഷ്യ ! പൃഥ്വീ, ജല, തേജ, വായു ഔര ആകാശ തഥാ ഇന കേ ധർമ ജോ ശബ്ദ, സ്പർശ, രൂപ, രസ ഔര ഗന്ധ സോ തൂ നഹീം ഹൈ ഇസ പാഞ്ചഭൗതിക ശരീര കേ വിഷയ മേം തൂ അജ്ഞാന സേ അഹംഭാവ ( മൈം ഹൂം, മേരാ ഹൈ ഇത്യാദി ) മാനതാ ഹൈ ഇന കാ ത്യാഗ കര അർഥാത് ഇസ ശരീര കേ അഭിമാന കാ ത്യാഗ കര ദേ ഔര വിഷയോം കോ അനാത്മധർമ ജാനകര ത്യാഗ കര ദേ. അബ ശിഷ്യ ഇസ വിഷയ മേം ഫിര ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! മൈം ഗൗരവർണ ഹൂം, സ്ഥൂല ഹൂം കൃഷ്ണവർണ ഹൂം, രൂപവാന ഹൂം, പുഷ്ട ഹൂം, കുരൂപ ഹൂം, കാണാ ഹൂം, നീച ഹൂം, ഇസ പ്രകാര കീ പ്രതീതി ഇസ പാഞ്ചഭൗതിക ശരീര മേം അനാദി കാല സേ സബ ഹീ പുരുഷോം കോ ഹോ ജാതീ ഹൈ, ഫിര തുമനേ ജോ കഹാ കി, തൂ ദേഹ നഹീം ഹൈ സോ ഇസ മേം ക്യാ യുക്തി ഹൈ ? തബ അഷ്ടാവക്ര ബോലേ കി, ഹേ ശിഷ്യ ! അവിവേ കീ പുരുഷ കോ ഇസ പ്രകാര പ്രതീതി ഹോതീ ഹൈ, വിവേകദൃഷ്ടി സേ തൂ ദേഹ ഇന്ദ്രയാദി കാ ദ്രഷ്ടാ ഔര ദേഹ ഇന്ദ്രിയാദി സേ പൃഥക ഹൈ. ജിസ പ്രകാര ഘട കോ ദേഖനേവാലാ പുരുഷ ഘട സേ പൃഥക ഹോതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ആത്മാകോ ഭീ സർവ ദോഷരഹിത ഔര സബ കാ സാക്ഷീ ജാന . ഇസ വിഷയ മേം ന്യായശാസ്ത്രവാലോം കീ ശങ്കാ ഹൈ, കി, സാക്ഷിപനാ തോ ബുദ്ധി മേം രഹതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ബുദ്ധി ഹീ ആത്മാ ഹോ ജായഗീ, ഇസ കാ സമാധാന യഹ ഹൈ കി, ബുദ്ധി തോ ജഡ ഹൈ ഔര ആത്മാ ചേതന മാനാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ജഡ ജോ ബുദ്ധി സോ ആത്മാ നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ, തോ ആത്മാ കോ ചൈതന്യസ്വരൂപ ജാന തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! ചൈതന്യരൂപ ആത്മാ കേ ജാനനേ സേ ക്യാ ഫല ഹോതാ ഹൈ സോ കഹിയേ ? തിസ കേ ഉത്തര മേം അഷ്ടാവക്രജീ കഹതേ ഹൈം കി, സാക്ഷീ ഔര ചൈതന്യ ജോ ആത്മാ തിസ കോ ജാനനേ സേ പുരുഷ ജീവന്മുക്തപദ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, യ ഹീ ആത്മജ്ഞാന കാ ഫല ഹൈ, മുക്തി കാ സ്വരൂപ കിസീ കേ വിചാര മേം നഹീം ആയാ ഹൈ, ഷടശാസ്ത്രകാര അപനീ 2 ബുദ്ധി കേ അനുസാര മുക്തി കേ സ്വരൂപ കീ കൽപനാ കരതേ ഹൈം. ന്യായശാസ്ത്രവാലേ ഇസ പ്രകാര കഹതേ ഹൈം കി, ദുഃഖമാത്ര കാ ജോ അത്യന്ത നാശ ഹൈ വഹീ മുക്തി ഹൈ ഔര ബലവാൻ പ്രഭാകരമതാവലംബീ മീമാംസകോം കാ യഹ കഥന ഹൈ കി, സമസ്ത ദുഃഖോം കാ ഉത്പന്ന ഹോനേ സേ പഹിലേ ജോ സുഖ ഹൈ വഹീ മുക്തി ഹൈ, ബൗധമതവാലോം കാ യഹ കഥന ഹൈ കി, ദേഹ കാ നാശ ഹോനാ ഹീ മുക്തി ഹൈ, ഇസ പ്രകാര ഭിന്ന 2 കൽപനാ കരതേ ഹൈം, പരന്തു യഥാർഥ ബോധ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, കിന്തു വേദാന്തശാസ്ത്ര കേ അനുസാര ആത്മജ്ഞാന ഹീ മുക്തി ഹൈ ഇസ കാരണ അഷ്ടാവക്രമുനി ശിഷ്യ കോ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം…3..
യദി ദേഹം പൃഥക്കൃത്യ ചിതി വിശ്രാമ്യ തിഷ്ഠസി .
അധുനൈവ സുഖീ ശാന്തോ ബന്ധമുക്തോ ഭവിഷ്യസി .. 4 ..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ ! ) യദി ദേഹം പൃഥക്കൃത്യ ചിതി വിശ്രാമ്യ . തിഷ്ഠസി ( തഹി ) അധുനാ ഏംവ സുഖീ ശാന്തഃ ബന്ധമുക്തഃ ഭവിഷ്യസി .. 4 ..
ഹേ ശിഷ്യ ! യദി തൂ ദേഹ തഥാ ആത്മാ കാ വിവേക കര കേ അലഗ ജാനേഗാഔര ആത്മാ കേ വിഷയ മേം വിശ്രാമ കര കേ ചിത കോ ഏകാഗ്ര കരേഗാ തോ തൂ ഇസ വർതമാന ഹീ മനുഷ്യദേഹ കേ വിഷയ മേം സുഖ തഥാ ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോഗാ അർഥാത് ബന്ധമുക്ത കഹിയേ കർതൃത്വ ( കർതാപനാ) ഭോക്തൃത്വ ( ഭോക്താപനാ) ആദി അനേക അനർഥോം സേ ഛൂട ജാവേഗാ.. 4 ..
ന ത്വം വിപ്രാദി കോ വർണോം നാശ്രമീ നാക്ഷഗോചരഃ.
അസംഗോസി നിരാകാരോ വിശ്വസാക്ഷീ സുഖീ ഭവ ..5..
അന്വയ:- ത്വം വിപ്രാദികഃ വർണഃ ന ആശ്രമീ ന അക്ഷഗോചരഃ ന (കിന്തു, ത്വം ) അസംഗഃ നിരാകാരഃ വിശ്വസാക്ഷീ അസി ( അതഃ കർമാസക്തിം വിഹായ ചിതി വിശ്രാമ്യ ) സുഖീ ഭവ ..5..
ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! മൈം തോ വർണാശ്രമ കേ ധർമ മേം ഹൂം ഇസ കാരണ മുഝേ വർണാശ്രമ കർമ കാ കരനാ യോഗ്യ ഹൈ, അർഥാത് വർണാശ്രമ കേ കർമ കരനേ സേ ആത്മാ കേ വിഷയ മേം വിശ്രാമ കര കേ മുക്തി കിസ പ്രകാര ഹോഗീ ? തബ തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, തൂ ബ്രാഹ്മണ ആദി നഹീം ഹൈ, തൂബ്രഹ്മചാരീ ആദി കിസീ ആശ്രമ മേം നഹീം ഹൈ. തഹാഁ ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, മൈം ബ്രാഹ്മണ ഹൂം, മൈം സംന്യാസീ ഹൂം ഇത്യാദി പ്രത്യക്ഷ ഹൈ, ഇസ കാരണ ആത്മാ ഹീ വർണശ്രമീ ഹൈ. തഹാം ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ആത്മാ കാ ഇന്ദ്രിയ തഥാ അന്തഃകരണ കര കേ പ്രത്യക്ഷ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ജിസ കാ പ്രത്യക്ഷ ഹോതാ ഹൈ വഹ ദേഹ ഹൈ, തഹാം ശിഷ്യ ഫിര പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, മൈം ക്യാ വസ്തു ഹൂം ? തഹാം ഗുരുസമാധാന കരതേ ഹൈം കി, തൂ അസംഗ അർഥാത് ദേഹാദിക ഉപാധി യഥാ ആകാരരഹിത വിശ്വ കാ സാക്ഷീ ആത്മസ്വരൂപ ഹൈ, അർഥാത് തുഝ മേം വർണാശ്രമപനാ നഹീം ഹൈ, ഇസ കാരണ കർമോം കേ വിഷയ മേം ആസക്തി ന കര കേ ചൈതന്യരൂപ ആത്മാ കേ വിഷയ മേം വിശ്രാമ കര കേ പരമാനന്ദ കോ പ്രാപ്ത ഹോ ..5..
ധർമാധർമൗ സുഖം ദുഃഖം മാനസാനി ന തേ വിഭോ.
ന കർതാസി ന ഭോക്താസി മുക്ത ഏവാസി സർവദാ .. 6 ..
അന്വയ:- ഹേ വിഭോ ! ധർമാധർമൗ സുഖം ദുഃഖം മാനസാനി തേ ന (ത്വം ) കർതാ ന അസി ഭോക്താ ന അസി (കിന്തു ) സർവദാ മുക്ത ഏവ അസി .. 6 ..
തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, വേദോക്ത വർണാശ്രമ കേ കർമോം കോ ത്യാഗകര ആത്മാ കേ വിഷേം വിശ്രാമ കരനേമേം ഭീ തോ അധർമരൂപ പ്രത്യവായ ഹോതാ ഹൈ, തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! ധർമ, അധർമ, സുഖ ഔര ദുഃഖ യഹ തോ മന കാ സങ്കൽപ ഹൈ. തിസ കാരണ തിന ധർമാധമാദി കേ സാഥ തേരാ ത്രികാലമേം ഭീ സംബന്ധ നഹീം ഹൈ. തൂ കർതാ നഹീം ഹൈ, തൂ ഭോക്താ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി വിഹിത അഥവാ നിഷിദ്ധ കർമ കരതാ ഹൈ വഹീ സുഖ ദുഃഖ കാ ഭോക്താ ഹൈ . സോ തുഝ മേം നഹീം ഹൈ ക്യോങ്കി തൂം തോ ശുദ്ധസ്വരൂപ ഹൈ, ഔര സർവദാ കാലമുക്ത ഹൈ . അജ്ഞാന കര കേ ഭാസനേവാലേ സുഖ ദുഃഖ ആത്മാ കേ വിഷേം ആശ്രയ കരകേ ഹീ നിവൃത്ത ഹോ ജാതേ ഹൈം ..6..
ഏ കോ ദ്രഷ്ടാസി സർവസ്യ മുക്തപ്രായോഽസി സർവദാ.
അയമേവ ഹിതേ ബന്ധോ ദ്രഷ്ടാരം പശ്യസീതരം ..7..
അന്വയ:- ( ഹേ ശിഷ്യ ! ത്വം ) സർവസ്യ ദ്രഷ്ടാ ഏകഃ അസി സർവദാ മുക്തപ്രായഃ അസി ഹി തേ അയം ഏവ ബന്ധഃ (യം ) ദ്രഷ്ടാരം ഇതരം പശ്യസി ..7..
തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ശുദ്ധ, ഏക, നിത്യ മുക്ത ഐസാ ജോ ആത്മാ ഹൈ തിസ കാ ബന്ധന കിസ നിമിത്ത സേ ഹോതാ ഹൈ കി, ജിസ ബന്ധന കേ ഛുടാന കേ അർഥ ബഡേ 2 യോഗീ പുരുഷ യത്ന കരതേ ഹൈം ? തഹാം ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ അദ്വിതീയ സർവസാക്ഷീ സർവദാ മുക്ത ഹൈ, തൂ ജോ ദ്രഷ്ടാ കോ ദ്രഷ്ടാ ന ജാനകര അന്യ ജാനതാ ഹൈ യ ഹീ ബന്ധന ഹൈ . സർവ പ്രാണിയോം മേം വിദ്യമാന ആത്മാ ഏക ഹീ ഹൈ ഔര അഭിമാനീ ജീവ കേ ജന്മജന്മാന്തര ഗ്രഹണ കരനേപര ഭീ ആത്മാ സർവദാ മുക്ത ഹൈ . തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ഫിര സംസാരബന്ധ ക്യാ വസ്തു ഹൈ ? തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, യഹ പ്രത്യക്ഷ ദേഹാഭിമാന ഹീ സംസാരബന്ധന ഹൈ അർഥാത് യഹ കാര്യ കരതാ ഹൂം, യഹ ഭോഗ കരതാ ഹൂം ഇത്യാദി ജ്ഞാന ഹീ സംസാരബന്ധന ഹൈ, വാസ്തവ മേം ആത്മാ നിർലേപ ഹൈ, തഥാപി ദേഹ ഔര മന കേ ഭോഗ കോ ആത്മാ കാ ഭോഗ മാനകര ബദ്ധസാ ഹോ ജാതാ ഹൈ ..7..
അഹം കതൈത്യഹമാനമഹാകൃഷ്ണാഹിദംശിതഃ.
നാഹം കർതേതി വിശ്വാസാമൃതം പീത്വാ സുഖീ ഭവ..8..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ ! ) അഹം കർതാ ഇതി അഹംമാനമഹാകൃഷ്ണാഹിന്ദംശിതഃ ( ത്വം ) അഹം കർതാ ന ഇതി വിശ്വാസാമൃതം പീത്വാ സുഖീ ഭവ ..8..
യഹാന്തക ബന്ധഹേതു കാ വർണന കിയാ അബ അനർഥ കേ ഹേതു കാ വർണന കരതേ ഹുഏ അനർഥ കീ നിവൃത്തി ഔര പരമാനന്ദ കേ ഉപായ കാ വർണന കരതേ ഹൈം. മൈം കർതാ ഹൂം’ ഇസ പ്രകാര അഹങ്കാരരൂപ മഹാകാല സർപ സേ തൂ കാടാ ഹുആ ഹൈ ഇസ കാരണ മൈം കർതാ നഹീം ഹൂം ഇസ പ്രകാര വിശ്വാസരൂപ അമൃത പീകര സുഖീ ഹോ . ആത്മാഭിമാനരൂപ സർപ കേ വിഷ സേ ജ്ഞാനരഹിത ഔര ജർജരീഭൂത ഹആ ഹൈ, യഹ ബന്ധന ജിതനേ ദിനോന്തക രഹേഗാ തബതക കിസീ പ്രകാര സുഖ കീ പ്രാപ്തി നഹീം ഹോഗീ; ജിസ ദിന യഹ ജാനേഗാ കി, മൈം ദേഹാദി കോഈ വസ്തു നഹീം ഹൂം, മൈം നിർലിപ്ത ഹൂം ഉസ ദിന കിസീ പ്രകാര കാ മോഹ സ്പർശ നഹീം കര സകേഗാ ..8..
ഏ കോ വിശുദ്ധബോധോഽഹമിതി നിശ്ചയവഹ്നിനാ.
പ്രജ്വാല്യാജ്ഞാനഗഹനം വീതശോകഃസുഖീ ഭവ..9..
അന്വയ:- ( ഹേ ശിഷ്യ ! ) അഹം വിശുദ്ധബോധഃ ഏകഃ ( അസ്മി) ഇതി നിശ്ചയവഹ്നിനാ അജ്ഞാനഗഹനം പ്രജ്വാല്യ വീതശോകഃ ( സന ) സുഖീ ഭവ ..9..
തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ആത്മജ്ഞാനരൂപീ അമൃത പാന കിസ പ്രകാര കരൂം ? തഹാം ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി ഹേ ശിഷ്യ ! മൈം ഏക ഹൂം അർഥാത് മേരേ വിഷേം സജാതി വിജാതി കാ ഭേദ നഹീം ഹൈ ഔര സ്വഗതഭേദ ഭീ നഹീം ഹൈ, കേവല ഏക വിശുദ്ധബോധ ഔര സ്വപ്രകാശരൂപ ഹൂം, നിശ്ചയരൂപീ അഗ്നി സേ അജ്ഞാനരൂപീ വന കാ ഭസ്മ കര കേ ശോക, മോഹ, രാഗ, ദ്വേഷ, പ്രവൃത്തി, ജന്മ, മൃത്യു ഇന കേ നാശ ഹോനേപര ശോകരഹിത ഹോകര പരമാനന്ദ കോ പ്രാപ്ത ഹോ ..9..
യത്ര വിശ്വമിദം ഭാതി കൽപിതം രജ്ജുസർപവത് .
ആനന്ദപരമാനന്ദഃസ ബോധസ്ത്വം സുഖഞ്ചര .. 10 ..
അന്വയ:- യത്ര ഇദം വിശ്വം രജ്ജുസർപവത് കൽപിതം ഭാതി സഃ ആനന്ദപരമാനന്ദഃ ബോധഃ ത്വം സുഖം ചര .. 10 ..
തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ആത്മജ്ഞാന സേ അജ്ഞാനരൂപീ വന കേ ഭസ്മ ഹോനേപര ഭീ സത്യരൂപ സംസാര കീ ജ്ഞാന സേ നിവൃത്തി ന ഹോനേ കേ കാരണ ശോകരഹിത കിസ പ്രകാര ഹോഊംഗാ ? തബ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! ജിസ പ്രകാര രജ്ജു കേ വിഷേം സർപ കീ പ്രതീതി ഹോതീ ഹൈ ഔര ഉസ കാ ഭ്രമ പ്രകാശ ഹോനേ സേ നിവൃത്തി ഹോ ജാതീ ഹൈ, തിസ പ്രകാര ബ്രഹ്മ കേ വിഷേം ജഗത് കീ പ്രതീതി അജ്ഞാനകൽപിത ഹൈ ജ്ഞാന ഹോനേ സേ നഷ്ട ഹോ ജാതീ ഹൈ. തൂ ജ്ഞാനരൂപ ചൈതന്യ ആത്മാ ഹൈ, ഇസ കാരണ സുഖപൂർവക വിചര . ജിസ പ്രകാര സ്വപ്ന മേം കിസീ പുരുഷ കോ സിംഹ മാരതാ ഹൈ തോ വഹ ബഡാ ദുഃഖീ ഹോതാ ഹൈ പരന്തു നിദ്രാ കേ ദൂര ഹോനേപര ഉസ കൽപിത ദുഃഖ കാ ജിസ പ്രകാര നാശ ഹോ ജാതാ ഹൈ തിസ പ്രകാര തൂ ജ്ഞാന സേ അജ്ഞാന കാ നാശ കര കേ സുഖീ ഹോ . തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ, കി, ഹേ ഗുരോ ! ദുഃഖരൂപ ജഗത് അജ്ഞാന സേ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ ഔര ജ്ഞാന സേ ഉസ കാ നാശ ഹോ ജാതാ ഹൈ പരന്തു സുഖ കിസ പ്രകാര പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ? തബ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി ഹേ ശിഷ്യ ! ജബ ദുഃഖരൂപീ സംസാര കേ നാശ ഹോനേപര ആത്മാ സ്വഭാവ സേ ഹീ ആനന്ദസ്വരൂപ ഹോ ജാതാ ഹൈ, മനുഷ്യലോക സേ തഥാ ദേവലോക സേ ആത്മാ കാ ആനന്ദ പരമ ഉത്കൃഷ്ട ഔര ഔര അത്യന്ത അധിക ഹൈ ശ്രുതിമേം ഭീ കഹാ ഹൈ, “ഏതസ്യൈവാനന്ദസ്യാന്യാനി ഭൂതാനി മാത്രമുപജീവന്തി “ ഇതി..10..
മുക്താഭിമാനീ മുക്തോ ഹി ബദ്ധോ ബദ്ധാഭിമാന്യപി .
കിംവദന്തീഹസത്യേയം യാ മതിഃസാ ഗതിർഭവേത് .. 11 ..
അന്വയ:- ഇഹ മുക്താഭിമാനീ മുക്തഃ അപി ബദ്ധാഭിമാനീ ബദ്ധഃ ഹി യാ മതിഃ സാ ഗതിഃ ഭവേത് ഇയം കിംവന്ദതീ സത്യാ .. 11 ..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, യദി സമ്പൂർണ സംസാര രജ്ജു കേ വിഷയ മേം സർപ കീ സമാന കൽപിത ഹൈ, വാസ്തവ മേം ആത്മാ പരമാനന്ദസ്വരൂപ ഹൈ തോ ബന്ധ മോക്ഷ കിസ പ്രകാര ഹോതാ ഹൈ ? തഹാം ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! ജിസ പുരുഷ കോ ഗുരു കീ കൃപാ സേ യഹ നിശ്ചയ ഹോ ജാതാ ഹൈ കി, മൈം മുക്തരൂപ ഹൂം വഹീ മുക്ത ഹൈ ഔര ജിസ കേ ഊപര സദ്ഗുരു കീ കൃപാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര വഹ യഹ ജാനതാ ഹൈ കി, മൈം അൽപജ്ഞ ജീവ ഔര സംസാരബന്ധന മേം ബന്ധാ ഹുആ ഹൂം വഹീ ബദ്ധ ഹൈ, ക്യോങ്കി ബന്ധ ഔര മോക്ഷ അഭിമാന സേ ഹീ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈ അർഥാത് മരണസമയ മേം ജൈസാ അഭിമാന ഹോതാ ഹൈ വൈസീ ഹീ ഗതി ഹോതീ ഹൈ യഹ ബാത ശ്രുതി, സ്മൃതി, പുരാണ ഔര ജ്ഞാനീ പുരുഷ പ്രമാണ മാനതേ ഹൈം കി, “മരണേ യാ മതിഃ സാ ഗതിഃ” സോഈ ഗീതാമേം ഭീ കഹാ ഹൈ കി, “ യം യം വാപി സ്മരൻ ഭാവം ത്യജത്യന്തേ കലേവരം . തം തമേവൈതി കൗന്തേയ സദാ തദ്ഭാവഭാവിതഃ ..” ഇസ കാ അഭിപ്രായ യഹ ഹൈ കി, ശ്രീകൃഷ്ണജീ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ അർജുന ! അന്തസമയ മേം ജിസ 2 ഭാവ കോ സ്മരണ കരതാ ഹുആ പുരുഷ ശരീര കോ ത്യാഗതാ ഹൈ തസ 2 ഭാവനാ സേ തിസ 2 ഗതികോ ഹീ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ. ശ്രുതിമേം ഭീ കഹാ ഹൈ കി “ തം വിദ്യാകർമണീ സമാരഭേതേ പൂർവപ്രജ്ഞാ ച” ഇസ കാ ഭീ യ ഹീ അഭിപ്രായ ഹൈ ഔര ബന്ധ തഥാ മോക്ഷ അഭിമാന സേ ഹോതേ ഹൈം വാസ്തവ മേം നഹീം. യഹ വാർതാ പഹലേ കഹ ആയേ ഹൈം തോ ഭീ ദൂസരീ ബാര ശിഷ്യ കോ ബോധ ഹോനേ കേ അർഥ കഹാ ഹൈ ഇസ കാരണ കോഈ ദോഷ നഹീം ഹൈ ക്യോങ്കി ആത്മജ്ഞാന അത്യന്ത കഠിന ഹൈ ..11..
ആത്മാ സാക്ഷീ വിഭുഃപൂർണഏ കോ മുക്തശ്ചിദക്രിയഃ .
അസംഗോനിഃസ്പൃഹഃ ശാന്തോഭ്രമാത്സംസാരവാനിവ..12..
അന്വയ:- സാക്ഷീ വിഭുഃ പൂർണഃ ഏകഃ മുക്തഃ ചിത് അക്രിയഃ അസംഗഃ നിഃസ്പൃഹഃ ശാന്തഃ ആത്മാ ഭ്രമാത് സംസാരവാന ഇവ (ഭാതി )..12..
ജീവാത്മാ കേ ബന്ധ ഔര മോക്ഷ പാരമാർഥിക ഹൈം ഇസ താർകിക കീ ശങ്കാ കോ ദൂര കരനേ കേ നിമിത്ത കഹതേ ഹൈം കി, അജ്ഞാന സേ ദേഹ കോ ആത്മാ മാനാ ഹൈ തിസ കാരണ വഹ സംസാരീ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ പരന്തു വാസ്തവ മേം ആത്മാ സംസാരീ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി ആത്മാ തോ സാക്ഷീ ഹൈ ഔര അഹങ്കാരാദി അന്ത:കരണ കേ ധർമ കോ ജാനനേവാലാ ഹൈ ഔര വിഭു അർഥാത് നാനാ പ്രകാര കാ സംസാര ജിസ സേ ഉത്പന്ന ഹുആ ഹൈ, സർവ കാ അനുഷ്ഠാന ഹൈ, സമ്പൂർണ വ്യാപക ഹൈ, ഏക അർഥാത് സ്വഗതാദിക തീന ഭേദോം സേ രഹിത ഹൈ, മുക്ത അർഥാത് മായാ കാ കാര്യ ജോ സംസാര തിസ കേ ബന്ധന സേ രഹിത, ചൈതന്യരൂപ, അക്രിയ, അസംഗ, നിസ്പൃഹ അർഥാത് വിഷയ കീ ഇച്ഛാ സേ രഹിത ഹൈ ഔര ശാന്ത അർഥാത് പ്രവൃത്തിനിവൃത്തിരഹിത ഹൈ ഇസ കാരണ വാസ്തവ മേം ആത്മാ സംസാരീ നഹീം ഹൈ .. 12..
കൂടസ്ഥം ബോധമദ്വൈതമാത്മാനം പരിഭാവയ .
അഭാസോഹംഭ്രമംമുക്ത്വാഭാവംബാഹ്യമഥാന്തരം .. 13 ..
അന്വയ:- അഭാസഃ അഹം (ഇതി) ഭ്രമം അഥ ബാഹ്യം അന്തരം ഭാവം മുക്ത്വാ ആത്മാനം കൂടസ്ഥം ബോധം അദ്വൈതം പരിഭാവയ .. 13 ..
മൈം ദേഹരൂപ ഹൂം, സ്ത്രീ പുത്രാദിക മേരേ ഹൈം, മൈം സുഖീ ഹൂം, ദുഃഖീ ഹൂം യഹ അനാദി കാല കാ അജ്ഞാന ഏക ബാര ആത്മജ്ഞാന കേ ഉപദേശ സേ നിവൃത്ത നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ. വ്യാസജീനേ ഭീ കഹാ ഹൈ “ആവൃത്തിരസകൃദുപദേശാത്” “ശ്രോതവ്യമന്തവ്യ” .. ഇത്യാദി ശ്രുതി കേ വിഷയ മേം ബാരംബാര ഉപദേശ കിയാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ശ്രവണ മനനാദി ബാരംബാര കരനേ ചാഹിയേ, ഇസ പ്രമാണ കേ അനുപ്താര അഷ്ടാവകമുനി ഉത്സിത വാസനാഓം കാ ത്യാഗ കരതേ ഹുഏ ബാരംബാര അദ്വൈത ഭാവനാ കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, മൈം അഹങ്കാര നഹീം ഹൂം, മൈം ദേഹ നഹീം ഹൂം, സ്ത്രീപുത്രാദിക മേരേ നഹീം ഹൈം, മൈം സുഖീ നഹീം ഹൂം, ദുഃഖീ നഹീം ഹൂം, മൂഢ നഹീം ഹൂം ഇന ബാഹ്യ ഔര അന്തര കോ ഭാവനാഓം കാ ത്യാഗ കര കേ കൂടസ്ഥ അർഥാത് നിർവികാര ബോധരൂപ അദ്വൈത ആത്മസ്വരൂപ കാ വിചാര കര ..13..
ദേഹാഭിമാനപാശേന ചിരംബദ്ദോഽസി പുത്രക.
ബോധോഽഹം ജ്ഞാനഖഡ്ഗേന തന്നിഃ കൃത്യ സുഖീ ഭവ..14..
അന്വയ:- ഹൈ പുത്രക ! ദേഹാഭിമാനപാശേന ചിരം ബദ്ധഃ അസി ( അതഃ ) അഹം ബോധഃ (ഇതി) ജ്ഞാനഖഡ്ഗേന തം നിഃകൃത്യ സുഖീ ഭവ .. 14 ..
അനാദി കാല കാ യഹ ദേഹാഭിമാന ഏക ബാര ഉപദേശ കരനേ സേ നിവൃത്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഇസ കാരണ ഗുരു ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! അനാദികാല സേ ഇസ സമയതക ദേഹാഭിമാനരൂപീ ഫാഁസീ സേ തൂ ദൃഢ ബന്ധാ ഹുആഹൈ, അനേക ജന്മോംമേം ഭീ ഉസ ബന്ധന കേ കാടനേ കോ തൂ സമർഥ നഹീം ഹോഗാ ഇസ കാരണ, ശുദ്ധ വിചാര ബാരംബാര കര കേ ‘മൈം ബോധരൂപ’ അഖണ്ഡ പരിപൂർണ ആത്മരൂപ ഹൂം, ഇസ ജ്ഞാനരൂപീ ഖഡ്ഗ കോ ഹാഥ മേം ലേകര ഉസ ഫാഁസീ കോ കാടകര സുഖീ ഹോ ..14..
നിഃസംഗോ നിഷ്ക്രിയോഽസി തം സ്വപ്രകാശോ നിരഞ്ജനഃ .
അയമേവ ഹി തേ ബന്ധഃ സമാധിമനുതിഷ്ഠസി ..15..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ ! ) ത്വം ( വസ്തുതഃ ) സ്വപ്രകാശഃ നിരഞ്ജനഃ നിഃസംഗഃ നിഷ്ക്രിയഃ അസി (തഥാപി ) ഹി തേ ബന്ധഃ അയം ഏവ ( യത് ) സമാധിം അനുതിഷ്ഠസി .. 15 ..
കേവല ചിത്ത കീ വൃത്തി കാ നിരോധരൂപ സമാധി ഹീ ബന്ധന കീ നിവൃത്തി കാ ഹേതു ഹൈ ഇസ പാതഞ്ജലമത കാ ഖണ്ഡന കരതേ ഹൈം കി, പാതഞ്ജലയോഗശാസ്ത്ര മേം വർണന കിയാ ഹൈ കി, ജിസ കേ അന്തഃകരണ കീ വൃത്തി വിരാമ കോ പ്രാപ്ത ഹോ ജാതീ ഹൈ ഉസ കാ മോക്ഷ ഹോതാ ഹൈ സോ യഹ ബാത കൽപനാമാത്ര ഹീ ഹൈ അർഥാത് തൂ അന്തഃകരണ കീ വൃത്തി കോ ജീതകര സവികൽപക ഹഠസമാധി മത കര ക്യോങ്കി തൂ നിഃസംഗ ക്രിയാരഹിത സ്വപ്രകാശ ഔര നിർമല ഹൈ ഇസ കാരണ സവികൽപ ഹഠസമാധി കാ അനുഷ്ഠാന ഭീ തേരാ ബന്ധന ഹൈ, ആത്മാ സദാ ശുദ്ധ മുക്ത ഹൈ തിസ കാരണ ഭ്രാന്തിയുക്ത ജീവ കേ ചിത്ത കോ സ്ഥിര കരനേ കേ നിമിത്ത സമാധി കാ അനുഷ്ഠാന കരനേ സേ ആത്മാ കീ ഹാനി വൃദ്ധി കുഛ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ജിസ കോ സിദ്ധി ലാഭ അർഥാത് ആത്മജ്ഞാന ഹോ ജാതാ ഹൈ ഉസ കോ അന്യ സമാധിക അനുഷ്ഠാന സേ ക്യാ പ്രയോജന ഹൈ ? ഇസ കാരണ ഹീ രാജാ ജനക കേ പ്രതി അഷ്ടാവക വർണന കരതേ ഹൈം കി, തൂ ജോ സമാധി കാ അനുഷ്ഠാന കരതാ ഹൈ യ ഹീ തേരാ ബന്ധന ഹൈ, പരന്തു ആത്മജ്ഞാനവിഹീന പുരുഷ കോ ജ്ഞാനപ്രാപ്തി കേ നിമിത്ത സമാധി കാ അനുഷ്ഠാന കരനാ ആവശ്യക ഹൈ .. 15..
ത്വയാ വ്യാപ്തമിദം വിശ്വം ത്വയി പ്രോതം യഥാർഥതഃ .
ശുദ്ധബുദ്ധസ്വരൂപസ്ത്വം മാ ഗമഃക്ഷുദ്രചിത്തതാം..16..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ ! ) ഇദം വിശ്വം ത്വയാ വ്യാപ്തം ത്വയി പ്രോതം യഥാർഥതഃ ശുദ്ധബുദ്ധ സ്വരൂപഃ ത്വം ക്ഷുദ്രചിത്തതാം മാ ഗമഃ ..16..
അബ ശിഷ്യ കീ വിപരീത ബുദ്ധി കോ നിവാരണ കരനേ കേ നിമിത്ത ഗുരു ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! ജിസ പ്രകാര സുവർണ കേ കടക കുണ്ഡല ആദി സുവർണ സേ വ്യാപ്ത ഹോതേ ഹൈം ഇസീ പ്രകാര യഹ ദൃശ്യമാന സംസാര തുഝ സേ വ്യാപ്ത ഹൈ ഔര ജിസ പ്രകാര മൃത്തികാ കേ വിഷയ മേം ഘട ശരാവ ആദി കിയാ ഹുആ ഹോതാ ഹൈ തിസീ പ്രകാര യഹ സമ്പൂർണ സംസാര തേരേ വിഷയ മേം പ്രോത ഹൈ, ഹേ ശിഷ്യ ! യഥാർഥ വിചാര കര കേ തൂ സർവ പ്രപഞ്ചരഹിത ഹൈ തഥാ ശുദ്ധ ബുദ്ധ ചിദ്രൂപ ഹൈ, തൂ ചിത്ത കീ വൃത്തി കോ വിപരീത മത കര ..16..
നിരപേക്ഷോ നിർവികാരോ നിർഭരഃ ശീതലാശയഃ.
അഗാധബുദ്ധിരക്ഷുബ്ധോ ഭവ ചിന്മാത്രവാസനഃ .. 17..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ ! ത്വം ) നിരപേക്ഷഃ നിർവികാരഃ നിർഭരഃ ശീതലാശയഃ അഗാധബുദ്ധിഃ അക്ഷുബ്ധഃ ചിന്മാത്രവാസനോ ഭവ .. 17..
ഇസ ദേഹ കേ വിഷയ മേം ഛഃ ഉർമീ തഥാ ഛഃ ഭാവവികാര പ്രതീത ഹോതേ ഹൈം സോ തൂ നഹീം ഹൈ കിന്തു ഉന സേ ഭിന്ന ഔര നിരപേക്ഷ അർഥാത് ഇച്ഛാരഹിത ഹൈ, തഹാം ശിഷ്യ ആശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ! ഛഃ ഉർമീ ഔര ഛഃ ഭാവവികാരോം കോ വിസ്താരപൂർവക വർണന കരോ തഹാം ഗുരു വർണന കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! ക്ഷുധാ, പിപാസാ (ഭൂഖ പ്യാസ ) യേ ദോ പ്രാണ കീ ഊർമീ അർഥാത് ധർമ ഹൈം ഔര തിസീ പ്രകാര ശോക തഥാ മോഹ യേ ദോ മന കീ ഊർമീ ഹൈം. തിസീ പ്രകാര ജന്മ ഔര മരണ യേ ദോ ദേഹ കീ ഊർമീ ഹൈം, യേ ജോ ഛഃ ഊർമീ ഹൈം സോ തൂ നഹീം ഹൈ അബ ഛഃ ഭാവവികാരോം കോ ശ്രവണ കര “ജായതേ, അസ്തി, വർധതേ, വിപരിണമതേ, അപക്ഷീയതേ, വിനശ്യതി” യേ ഛഃ ഭാവ സ്ഥൂലദേഹ കേ വിഷേം രഹതേ ഹൈം സോ തൂ നഹീം ഹൈ തൂ തോ ഉന കാ സാക്ഷീ അർഥാത് ജാനനേവാലാ ഹൈ, തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! മൈം കൗന ഔര ക്യാ ഹൂം സോ കൃപാ കര കേ കഹിയേ. തഹാം ഗുരു കഹതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ നിർഭര അർഥാത് സച്ചിദാനന്ദഘനരൂപ ഹൈ, ശീതല അർഥാത് സുഖരൂപ ഹൈ, തൂ അഗാധബുദ്ധി അർഥാത് ജിസ കീ ബുദ്ധി കാ കോഈ പാര ന പാ സ കേ ഐസാ ഹൈ ഔര അക്ഷുബ്ധ കഹിയേ ക്ഷോഭരഹിത ഹൈ ഇസ കാരണ തൂ ക്രിയാ കാ ത്യാഗ കര കേ ചൈതന്യരൂപ ഹോ ..17..
സാകാരമനൃതം വിദ്ധി നിരാകാരന്തു നിശ്ചലം.
ഏതത്തത്വോപദേശേന ന പുനർഭവസംഭവഃ..18..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ !) സാകാരം അനൃതം നിരാകാര തു നിശ്ചലം വിദ്ധി ഏതത്തത്ത്വോപദേശേന പുനർഭവ സംഭവഃ ന .. 18..
ശ്രീഗുരു അഷ്ടാവക്രമുനിനേ പ്രഥമ ഏക ശ്ലോക മേം മോക്ഷ കാ വിഷയ ദിഖായാ ഥാ കി, “വിഷയാൻ വിഷവത്ത്യജ” ഔര “സത്യം പീയൂഷവദ്ഭജ” ഇസ പ്രകാര പ്രഥമ ശ്ലോക മേം സബ ഉപദേശ ദിയാ. പരന്തു വിഷയോം കേ വിഷതുല്യ ഹോനേ മേം ഔര സത്യരൂപ ആത്മാ കേ അമൃതതുല്യ ഹോനേ മേം കോഈ ഹേതു വർണന നഹീം കിയാ സോ 17 വേം ശ്ലോക കേ വിഷയ മേം ഇസ കാ വർണന കര കേ ആത്മാ കോ സത്യ ഔര ജഗത് കോ അധ്യസ്ത വർണന കിയാ ഹൈ. ദർപണ കേ വിഷേം ദീഖതാ ഹുആ പ്രതിബിംബ അധ്യസ്ത ഹൈ, യഹ ദേഖനേ മാത്ര ഹോതാ ഹൈ സത്യ നഹീം, ക്യോങ്കി ദർപണ കേ ദേഖനേ സേ ജോ പുരുഷ ഹോതാ ഹൈ ഉസ കാ ശുദ്ധ പ്രതിബിംബ ദീഖതാ ഹൈ ഔര ദർപണ കേ ഹടാന സേ യഹ പ്രതിബിംബ പുരുഷ മേം ലീന ഹോ ജാതാ ഹൈ ഇസ കാരണ ആത്മാ സത്യ ഹൈ ഔര ഉസ കാ ജോ ജഗത് വഹ ബുദ്ധിയോഗ സേ ഭാസതാ ഹൈ തിസ ജഗത് കോ വിഷതുല്യ ജാന ഔര ആത്മാ കോ സത്യ ജാന തബ മോക്ഷരൂപ പുരുഷാർഥ സിദ്ധ ഹോഗാ ഇസ കാരണ അബ തീന ശ്ലോകോം സേ ജഗത് കാ മിഥ്യാത്വ വർണന കരതേ ഹൈം കി-ഹേ ശിഷ്യ ! സാകാര ജോ ദേഹ തിസ കോ ആദി ലേ സമ്പൂർണ പദാർഥ മിഥ്യാ കൽപിത ഹൈം ഔര നിരാകാര ജോ ആത്മതത്ത്വ സോ നിശ്ചല ഹൈ ഔര ത്രികാല മേം സത്യ ഹൈ, ശ്രുതിമേം ഭീ കഹാ ഹൈ “ നിത്യം വിജ്ഞാനമാനന്ദം ബ്രഹ്മ “ ഇസ കാരണ ചിന്മാത്രരൂപ തത്വ കേ ഉപദേശ സേ ആത്മാ കേ വിഷേം വിശ്രാമ കരനേ സേ ഫിര സംസാര മേം ജന്മ നഹീം ഹോതാ ഹൈ അർഥാത് മോക്ഷ ഹോ ജാതാ ഹൈ .. 18..
യഥൈവാദർശമധ്യസ്ഥേ രൂപേഽന്തഃ പരിതസ്തു സഃ .
തഥൈവാസ്മിൻശരീരേഽന്തഃ പരിതഃ പരമേശ്വരഃ19..
അന്വയ:- യഥാ ഏവ ആദർശമധ്യസ്ഥേ രൂപേ അന്തഃ പരിതഃ തു സഃ (വ്യാപ്യ വർത്തതേ ) തഥാ ഏവ അസ്മിൻ ശരീരേ അന്തഃ പരിതഃ പരമേശ്വരഃ (വ്യാപ്യ സ്ഥിതഃ)..19..
അബ ഗുരു അഷ്ടാവക്രജീ വർണാശ്രമധർമവാലാ ജോ സ്ഥൂല ശരീര ഹൈ തിസ സേ ഔര പുണ്യഅപുണ്യധർമവാലാ ജോ ലിംഗശരീര ഹൈ തിസ സേ വിലക്ഷണ പരിപൂർണ ചൈതന്യസ്വരൂപ കാ ദൃഷ്ടാന്തസഹിത ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! വർണാശ്രമധമരൂപ സ്ഥൂലശരീര തഥാ പുണ്യപാപരൂപീ ലിംഗശരീര യഹ ദോനോം ജഡ ഹൈം സോ ആത്മാ നഹീം ഹോ സകതേ ഹൈം ക്യോങ്കി ആത്മാ തോ വ്യാപക ഹൈ ഇസ വിഷയ മേം ദൃഷ്ടാന്ത ദിഖാതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര ദർപണ മേം പ്രതിബിംബ പഡതാ ഹൈ, ഉസ ദർപണ കേ ഭീതര ഔര ബാഹര ഏക പുരുഷ വ്യാപക ഹോതാ ഹൈ. തിസീ പ്രകാര ഇസ സ്ഥൂല ശരീര കേ വിഷേം ഏക ഹീ ആത്മാ വ്യാപ രഹാ ഹൈ സോ കഹാ ഭീ ഹൈ “യത്ര വിശ്വമിദം ഭാതി കൽപിതം രജ്ജു സർപവത് “ അർഥാത് ജിസ പരമാത്മാ കേ വിഷേം യഹ വിശ്വ രജ്ജു കേ വിഷേം കൽപിത സർപ കീ സമാന പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ, വാസ്ത മേം മിഥ്യാ ഹൈ .. 19..
ഏകം സർവഗതം വ്യോമ ബഹിരന്തര്യഥാ ഘടേ.
നിത്യം നിരന്തരം ബ്രഹ്മ സർവഭൂതഗണേ തഥാ..20..
അന്വയ:- യഥാ സർവഗതം ഏകം വ്യോമ ഘടേ ബഹിഃ അന്തഃ വർതതേ തഥാ നിത്യം ബ്രഹ്മ സർവഭൂതഗണേ നിരന്തരം വർതതേ .. 20 ..
ഊപര കേ ശ്ലോക മേം കാഞ്ച കാ ദൃഷ്ടാന്ത ദിയാ ഹൈ തിസ മേം സംശയ ഹോതാ ഹൈ കി, കാഞ്ച മേം ദേഹ പൂർണരീതിസേ വ്യാപ്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ തിസീ പ്രകാര ദേഹ മേം കാഞ്ച പൂർണ രീതിസേ വ്യാപ്ത നഹീം ഹോതീ ഹൈ കാരണ ദൂസരാ ദൃഷ്ടാന്ത കഹതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര ആകാശ ഹൈ, വഹ ഘടാദി സമ്പൂർണ പദാർഥോം മേം വ്യാപ രഹാ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര അഖണ്ഡ അവിനാശീ ബ്രഹ്മ ഹൈ വഹ സമ്പൂർണ പ്രാണിയോം കേ വിഷേം അന്തര മേം തഥാ ബാഹര മേം വ്യാപ രഹാ ഹൈ, ഇസ വിഷയ മേം ശ്രുതി കാ ഭീ പ്രമാണ ഹൈ, “ ഏഷ ത ആത്മാ സർവസ്യാന്തരഃ” ഇസ കാരണ ജ്ഞാനരൂപീ ഖഡ കോ ലേകര ദേഹാഭിമാനരൂപീ ഫാഁസീ കോ കാടകര സുഖീ ഹോ ..20..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം സാന്വയഭാഷാടീകയാ സഹിതമാത്മാനുഭവോപദേശവർണനംനാമ പ്രഥമം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 1..
=====
അഥ ദ്വിതീയം പ്രകരണം 2.
അഹോ നിരഞ്ജനഃ ശാന്തോ ബോധോഽഹം പ്രകൃതേഃ പരഃ.
ഏതാവന്തമഹം കാലം മോഹേനൈവ വിഡംബിതഃ..1..
അന്വയ:- അഹോ അഹം നിരഞ്ജനഃ ശാന്തഃ പ്രകൃതേഃ പരഃ ബോധഃ ( അസ്മി ) അഹം ഏതാവന്തം കാലം മോഹേന വിഡംബിതഃ ഏവ ..1..
ശ്രീഗുരു കേ വചനരൂപീ അമൃത പാനകര തിസ സേ ആത്മാ കാ അനുഭവ ഹുആ, ഇസ കാരണ ശിഷ്യ അപനേ ഗുരു കേ പ്രതി ആത്മാനുഭവ കഹതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ബഡാ ആശ്ചര്യ ദീഖനേ മേം ആതാ ഹൈ കി, മൈം തോ നിരഞ്ജന ഹൂം, തഥാ സർവഉപാധിരഹിത ഹൂം, ശാന്ത അർഥാത് സർവവികാരരഹിത ഹൂം തഥാ പ്രകൃതിസേ പരേ അർഥാത് മായാ കേ അന്ധകാര സേ രഹിത ഹൂം, അഹോ ! ആജ ദിനപര്യന്ത ഗുരു കീ കൃപാ നഹീം ഥീ ഇസ കാരണ ബഹുത മോഹ ഥാ ഔര ദേഹ ആത്മാ കാ വിവേക നഹീം ഥാ തിസ സേ ദുഃഖീ ഥാ അബ ആജ സദ്ഗുരു കോ കൃപാ ഹുഈ സോ പരമ ആനന്ദ കോ പ്രാപ്ത ഹുആ ഹൂം..1..
യഥാ പ്രകാശയാമ്യേ കോ ദേഹമേനം തഥാ ജഗത് .
അതോമമ ജഗത് സർവമഥവാ ന ച കിഞ്ചന..2..
അന്വയ:- യഥാ ( അഹം ) ഏക: (ഏവ) ജഗത് പ്രകാശയാമി തഥാ ഏനമ ദേഹം (പ്രകാശയാമി) അതഃ സർവം ജഗത മമ അഥവാ ച കിഞ്ചന ന ..2..
ഊപര കേ ശ്ലോക മേം ശിഷ്യനേ അപനാ മോഹ ഗുരു കേ പാസ വർണന കിയാ . അബ ഗുരു കോ കൃപാ സേ ദേഹ ആത്മാ കാ വിവേക പ്രാപ്ത ഹുആ തഹാം സമാധാന കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ! മൈം ജിസ പ്രകാര സ്ഥൂല ശരീര കോ പ്രകാശ കരതാ ഹൂം തിസ ഹീ പ്രകാര ജഗത് കോ ഭീ പ്രകാശ കരതാ ഹൂം, തിസ കാരണ ദേഹ ജഡ ഹൈ തിസ ഹീ പ്രകാര ജഗത് ഭീ ജഡ ഹൈ. യഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, ശരീര ജഡ ഔര ആത്മാ ചൈതന്യ ഹൈ തിന ദോനോം കാ സംബന്ധ കിസ പ്രകാര ഹോതാ ഹൈ ? തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ഭ്രാന്തിസേ ദേഹ കേ വിഷയ മേം മമത്വ മാനാ ഹൈ യഹ അജ്ഞാനകൽപിത ഹൈ, ദേഹ കോ ആദിലേകര ബന്ധാ ജഗത് ദൃശ്യ പദാർഥ ഹൈ, തിസ കാരണ മേരേ വിഷയ മേം കൽപിത ഹൈ, ഫിര യദി സത്യ വിചാര കരേ തോ ദേഹാദിക ജഗത് ഹൈ ഹീ നഹീം, ജഗത് കീ ഉത്പത്തി ഔര പ്രലയ യഹ ദോനോം അജ്ഞാനകൽപിത ഹൈം, തിസ കാരണ ദേഹ സേ പര ആത്മാ ശുദ്ധ സ്വരൂപ ഹൈ..2..
സശരീരമഹോവിശ്വം പരിത്യജ്യ മയാഽധുനാ.
കുതശ്ചിത്കൗശലാദേവപരമാത്മാവിലോക്യതേ..3..
അന്വയ:- അഹോ അധുനാ സശരീരം വിശ്വം പരിത്യജ്യ കുതശ്ചിത കൗശലാത് ഏവ മയാ പരമാത്മാ വിലോക്യതേ ..3..
ശിഷ്യ ആശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ലിംഗശരീര ഔര കാരണ ശരീര ഇന ദോനോം കാ വിവേക തൗ ഹുആ ഹീ നഹീം ഫിര പ്രകൃതിസേ പര ആത്മാ കിസ പ്രകാര ജാനാ ജായഗാ ? തഹാം ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ലിംഗശരീര, കാരണശരീര, തഥാ സ്ഥൂലശരീര സഹിത സമ്പൂർണ വിശ്വ ഹൈ തഹാം ഗുരു ശാസ്ത്ര കേ ഉപദേശ കേ അനുസാര ത്യാഗകര കേ ഔര ഉന ഗുരു ശാസ്ത്ര കീ കൃപാ സേ ചാതുയതാ കോ പ്രാപ്ത ഹുആ ഹൂം തിസ കാരണ പരമ ശ്രേഷ്ഠ ആത്മാ ജാനന മേം ആതാ ഹൈ അർഥാത് അധ്യാത്മ വേദാന്തവിദ്യാ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈ ..3..
യഥാനതോയതോഭിന്നാസ്തരംഗാഃഫേനബുദ്ധദാഃ .
ആത്മനോനതഥാഭിന്നവിശ്വമാത്മവിനിർഗതം .. 4..
2 അന്വയ:- യഥാ തോയതഃ തരംഗാഃ ഫേനവുദ്ധദാഃ ഭിന്നാഃ ന തഥാ ആത്മവിനിർഗതം വിശ്വം ആത്മനഃ ഭിന്നം ന .. 4..
ശരീര തഥാ ജഗത് ആത്മാ സേ ഭിന്ന ഹോഗാ തോ ദ്വൈതഭാവ സിദ്ധ ഹോ ജായഗാ, ഐസീ ശിഷ്യ കീ ശങ്കാ കരനേപര ഉസ കേ ഉത്തര മേം ദൃഷ്ടാന്ത കഹതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര തരംഗ, ഝാഗ ബുലബുലേ ജല സേ അലഗ നഹീം ഹോതേ ഹൈം പരന്തു ഉന തീനോം കാ കാരണ ഏക ജലമാത്ര ഹൈ തിസ ഹീ പ്രകാര ത്രിഗുണാത്മക ജഗത് ആത്മാ സേ ഉത്പന്ന ഹുആ ഹൈ ആത്മാ സേ ഭിന്ന നഹീം ഹൈ ജിസ പ്രകാര തരംഗ, ഝാഗ ഔര ബുലബുലോം മേം ജല വ്യാപ്ത ഹൈ തിസ ഹീ പ്രകാര സർവ ജഗത് മേം ആത്മാ വ്യാപക ഹൈ, ആത്മാ സേ ഭിന്ന കുഛ നഹീം ഹൈ ..4..
തന്തുമാത്രോഭവേദേവപടോയദ്വിചാരിതഃ .
ആത്മതന്മാത്രമേവേദന്തദ്വിശ്വവിചാരിതം ..5..
അന്വയ:- യദത വിചാരിതഃ പടഃ തന്തുമാത്രഃ ഏവ ഭവേത് തദ്വത് വിചാരിതം ഇദം വിശ്വം ആത്മതന്മാത്രം ഏവ ..5..
സർവ ജഗത് ആത്മസ്വരൂപ ഹൈ തിസ കേ നിരൂപണ കരനേ കേ അർഥ ദൂസരാ ദൃഷ്ടാന്ത കഹതേ ഹൈം കി, വിചാരദൃഷ്ടി കേ ബിനാ ദേഖേ തോ വസ്ത്ര സൂത്ര സേ പൃഥക് പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ, പരന്തു വിചാരദൃഷ്ടി സേ ദേഖനേപര വസ്ത്ര സൂത്രരൂപ ഹീ ഹൈ, ഇസീ പ്രകാര അജ്ഞാനദൃഷ്ടി സേ ജഗത് ബ്രഹ്മ സേ ഭിന്ന പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ, പരന്തു ശുദ്ധവിചാരപൂർവക ദേഖന സേ സമ്പൂർണ ജഗത് ആത്മരൂപഹീം ഹൈ, സിദ്ധാന്ത യഹ ഹൈ കി, ജിസ പ്രകാര വസ്ത്ര മേം സൂത്ര വ്യാപക ഹൈ, തിസീ പ്രകാര ജഗത് മേം ബ്രഹ്മ വ്യാപക ഹൈ..5..
യഥൈവേക്ഷുരസേകൃപ്താതേനവ്യാപ്തവശകരാ ..തഥാ
വിശ്വമയികൃപ്തമയാവ്യാപ്തനിരന്തരം ..6..
അന്വയ:- യഥാ ഇക്ഷുര സേ ക്ലൃപ്താ ശർകരാ തേന ഏവ വ്യാപ്താ തഥാ ഏക മയി കൃപ്തം വിശ്വം നിരന്തരം മയാ വ്യാപ്തം .. 6 ..
ആത്മാ സമ്പൂർണ ജഗത് മേം വ്യാപക ഹൈ ഇസ വിഷയ മേം തീസരാ ദൃഷ്ടാന്ത ദിഖാതേ ഹൈം, ജിസ പ്രകാര ഇക്ഷു (പൗണ്ഡാ) കേ രസ കേ വിഷയ മേം ശർകരാ രഹതീ ഹൈ ഔര ശർകരാ കേ വിഷയ മേം രസ വ്യാപ്ത ഹൈ, തിസീ പ്രകാര പരമാനന്ദരൂപ ആത്മാ കേ വിഷയ മേം ജഗത് അധ്യസ്ത ഹൈ ഔര ജഗത കേ വിഷയ മേം നിരന്തര ആത്മാ വ്യാപ്ത ഹൈ, തിസ കാരണ വിശ്വ ഭീ ആനന്ദസ്വരൂപ ഹീ ഹൈ. തിസ കര കേ “അസ്തി, ഭാതി, പ്രിയം, “ ഇസ പ്രകാര ആത്മാ സർവത്ര വ്യാപ്ത ഹൈ ..6..
ആത്മാജ്ഞാനാജഗദ്ഭാതിആത്മജ്ഞാനാനഭാസതേ.
രജ്ജ്വജ്ഞാനാദഹിഭാന്തിതജ്ജ്ഞാനാദ്ഭാസതേനഹി 7..
അന്വയ:- ജഗത് ആത്മാജ്ഞാനാത് മാതി ആത്മജ്ഞാനാത് ന ഭാസതേ ഹി രജ്ജ്വജ്ഞാനാത് അഹിഃ ഭാതി തജ്ജ്ഞാനാത് ന ഭാസതേ .. 7 ..
ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! യദി ജഗത് ആത്മാ സേ ഭിന്ന നഹീം ഹൈ തോ ഭിന്ന പ്രതീത കിസ പ്രകാര ഹോതാ ഹൈ ? തഹാം ഗുരു ഉത്തര ദേതേ ഹൈം കി, ജബ ആത്മജ്ഞാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, തബ ജഗത് ഭാസതാ ഹൈ ഔര ജബ ആത്മജ്ഞാന ഹോ ജാതാ ഹൈ, തബ ജഗത് കോഈ വസ്തു നഹീം ഹൈ, തഹാം ദൃഷ്ടാന്ത ദിഖാതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര അന്ധകാര മേം പഡീ ഹുഈ രജ്ജു അമ സേ സർപ പ്രതീത ഹോനേ ലഗതാ ഹൈ ഔര ജബ ദീപക കാ പ്രകാശ ഹോതാ ഹൈ തബ നിശ്ചയ ഹോ ജാതാ ഹൈ കി, യഹ സർപ നഹീം ഹൈ ..7..
പ്രകാശോമേനിജരൂപനാതിരിക്തോഽസ്മ്യഹന്തതഃ.
യദാപ്രകാശതേവിശ്വന്തദാഹംഭാസഏവഹി ..8..
അന്വയ:- പ്രകാശഃ മേ നിജം രൂപം അഹം തതഃ അതിരിക്ത ന ആസ്മി . ഹി യദാ വിശ്വ പ്രകാശതേ തദാ അഹം ഭാസഃ ഏവ ..8..
ജിസ കോ ആത്മജ്ഞാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഉസ കോ പ്രകാശ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഫിര ജഗത് കീ പ്രതീതി കിസ പ്രകാര ഹോതീ ഹൈ ? ഇസ പ്രശ്ന കാ ഉത്തര കഹതേ ഹൈം കി, നിത്യ ബോധരൂപ പ്രകാശ മേരാ (ആത്മാ കാ ) സ്വാഭാവിക സ്വരൂപ ഹൈ, ഇസ കാരണ മൈം (ആത്മാ) പ്രകാശ സേ ഭിന്ന നഹീം ഹൂം, യഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, ആത്മചൈതന്യ ജബ ജഗത് കാ പ്രകാശ ഹൈ തോ ഉസ കോ അജ്ഞാന കിസ പ്രകാര രഹതാ ഹൈ ? ഇസ കാ സമാധാന യഹ ഹൈ കി, ജിസ പ്രകാര സ്വപ്ന മേം ചൈതന്യ അവിദ്യാ കീ ഉപാഘി സേ കൽപിത വിഷയസുഖ കോ സത്യ മാനതേ ഹൈം, തിസ സേ ചൈതന്യ മേം കിസീ പ്രകാര കാ ബോധ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ആത്മചൈതന്യ സർവകാല മേം ഹൈ പരന്തു ഗുരു കേ മുഖ സേ നിശ്ചയപൂർവക സമഝേ ബിനാ അജ്ഞാന കീ നിവൃത്തി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര ആത്മാ സത്യ ഹൈ യഹ വാർതാ വേദാദി ശാസ്ത്രസംമത ഹൈ, അർഥാത് ജഗത് കോ ആത്മാ പ്രകാശ കരതാ ഹൈ യഹ സിദ്ധാന്ത ഹൈ..8..
അഹോ വികൽപിതം വിശ്വമജ്ഞാനാന്മയിഭാസതേ.
രൂപ്യം ശുക്തൗ ഫണീ രജ്ജൗ വാരി സൂര്യകരേയഥാ ..9..
അന്വയ:- അഹോ യഥാ ശുക്തൗ രൂപ്യം രജൗ ഫണീ സൂര്യകരേ വാരി ( തഥാ ) അജ്ഞാനാത് വികൽപിതം വിശ്വം മയി ഭാസതേ ..9..
ശിഷ്യ വിചാര കരതാ ഹൈ കി, മൈം സ്വപ്രകാശ ഹൂം തഥാപി അജ്ഞാന സേ മേരേ വിഷേം വിശ്വ ഭാസതാ ഹൈ, യഹ ബഡാ ഹീ ആശ്ചര്യ ഹൈ, തിസ കാ ദൃഷ്ടാന്ത കേ ദ്വാരാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര ഭ്രാന്തിസേ സീപീ മേം രജത കീ പ്രതീതി ഹോതീ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര രജ്ജു മേം സർപ കീ പ്രതീതി ഹോതീ ഹൈ തഥാ ജിസ പ്രകാര സൂര്യ കീ കിരണോം മേം ജല കീ പ്രതീതി ഹോതീ ഹൈ തിസീ പ്രകാര അജ്ഞാന സേ കൽപിത വിശ്വ മേരേ വിഷേഭാസതാ ഹൈ ..9..
മത്തോ വിനിർഗതം വിശ്വം മയ്യേവ ലയമേഷ്യതി.
മൃദി കുംഭോജലേ ബീചികനകേകടകം യഥാ .. 10..
അന്വയ:- ഇദം വിശ്വം മത്തഃ വിനിർഗതം മയി ഏവ ലയം ഏഷ്യതി യഥാ കുംഭഃ മൃദി വീചിഃ ജലേ കടകം കന കേ .. 10..
ശിഷ്യ ആശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, സാംഖ്യശാസ്ത്രവാലോം കേ മതാനുസാര തോ ജഗത് മായാ കാ വികാര ഹൈ ഇസ കാരണ ജഗത് മായാസകാശ സേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര അന്ത മേം മായാ കേ വി ഹീ ലീന ഹോ ജാതാ ഹൈ ഔര ആത്മാ സകാശ സേ ഉത്പന്ന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ? ഇസ ശങ്കാ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, യഹ മായാസഹിത ജഗത് ആത്മാ കേ സകാശ സേ ഉത്പന്ന ഹുആ ഹൈ ഔര അന്ത മേം മായാ കേ വിഷ ഹീ ലീന ഹോഗാ, തഹാം ദൃഷ്ടാന്ത ദേതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര ഘട മൃത്തികാ മേം സേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര അന്ത മേം മൃത്തികാ കേ വിഷ ഹീ ലീന ഹോ ജാതാ ഹൈ ഔര ജിസ പ്രകാര തരംഗ ജല മേം സേ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം ഔര അന്ത മേം ജല കേ വി ഹീ ലീന ഹോ ജാതേ ഹൈം തഥാ ജിസ പ്രകാര കടക കുണ്ഡലാദി സുവർണമേ സേ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം ഔര സുവർണമേം ഹീ അന്ത മേം ലീന ഹോ ജാതേ ഹൈം. തിസീ പ്രകാര മായാസഹിത ജഗത ആത്മാ കേ സകാശ സേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര അന്ത മേം മായാ കേ വി ഹീ ലീന ഹോ ജാതാ ഹൈ, സോഈ ശ്രുതിമേഭീകഹാ ഹൈ “യതോ വാ ഇമാനി ഭൂതാനി ജായന്തേ യേന ജാതാനി ജീവന്തി യത്പ്രയന്ത്യഭിസംവിശന്തി “ ..10..
അഹോ അഹംനമോ മഹ്യം വിനാശീയസ്യ നാസ്തിമേ.
ബ്രഹ്മാദിസ്തംബപര്യന്തഞ്ജഗന്നാശേപിതിഷ്ഠതഃ..11..
അന്വയ:- അഹോ അഹം ബ്രഹ്മാദിസ്തംബപര്യന്തം ( യത് ) ജഗത് ( തസ്യ ) നാശേ അപി യസ്യ മേ വിനാശഃ ന അസ്തി ( തസ്മൈ ) മഹ്യം നമഃ .. 11..
ശിഷ്യ ആശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, യദി ജഗത് കാ ഉപാദാന കാരണ ബ്രഹ്മ ഹോഗാ തബ തോ ബ്രഹ്മ കേ വിഷേം അനിത്യതാ ആവേഗീ, ജിസ പ്രകാര ഘട ഫൂടതാ ഹൈ ഔര മൃത്തികാ ബിഖര ജാതീ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര ജഗത് കേ നഷ്ട ഹോനേപര ബ്രഹ്മ ഭീ ഛിന ഭിന്ന (വിനാശീ) ഹോ ജായഗാ ? ഇസ ശങ്കാ കാ സമാധാന കരതേ ഹുഏ ഗുരു കഹതേ ഹൈം കി, മൈം ( ആത്മാ ബ്രഹ്മ ) സമ്പൂർണ ഉപാദാന കാരണ ഹൂം, തോ ഭീ മേരാ നാശ നഹീം ഹോതാ ഹൈ യഹ ബഡാ ആശ്ചര്യ ഹൈ. സുവർണ കടക ഔര കുണ്ഡല കാ ഉപാദാന കാരണ ഹോതാ ഹൈ ഔര കസ്ക കുണ്ഡല കേ ടൂടനേപര സുവർണ വികാര കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, പരന്തു മൈം തോ ജഗത് കാ വിവർതാവിഷ്ഠാന ഹൂം അർഥാത് ജിസ പ്രകാര രജ്ജു മേം സർപ കീ ഭ്രാന്തി ഹോനേപര സർപ വിവർത കഹാതാ ഹൈ ഔര രജ്ജു അധിഷ്ഠാന കഹാതാ തിസീ പ്രകാര ജഗത് മേരേ (ആത്മാകേ) വിഷേം പ്രതീതി മാത്ര ഹൈ, ജിസ പ്രകാര ദൂധ കാ ദധി വാസ്തവിക അന്യഥാഭാവ (പരിണാമ) ഹോതാ ഹൈ, തിസ പ്രകാര ജഗത് മേരാ പരിണാമ നഹീം ഹൈ, മൈം സമ്പൂർണ ജഗത് കാ കാരണ ഔര അവിനാശീ ഹൂം, തിസ കാരണ മൈം അപനേ സ്വരൂപ (ആത്മാ) കോ നമസ്കാര കരതാ ഹൂം. പ്രലയകാല മേം ബ്രഹ്മാ സേ ലേകര തൃണപര്യന്ത സമ്പൂർണ ജഗത് നാശ കോ പ്രാപ്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ പരന്തു മേരാ (ആത്മാകാ) നാശ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഇസ വിഷയ മേം ശ്രുതി കാ ഭീ പ്രമാണ ഹൈ “സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം ബ്രഹ്മ “ അർഥാത് ബ്രഹ്മ സത്യ ഹൈ, ജ്ഞാനരൂപ ഹൈ ഔര അനന്ത ഹൈ ..11..
അഹോ അഹംനമോമഹ്യമേകോഽഹന്ദേഹവാനപിാവചിന്ന
ഗന്താ നാഗന്താ വ്യാപ്യ വിശ്വമവസ്ഥിതഃ..12..
അന്വയ:- അഹോ അഹം ( തസ്മൈ ) മഹ്യം നമഃ . ( യത് ) ദേഹവാൻ അപി ഏകഃ അഹം വിശ്വം വ്യാപ്യ അവസ്ഥിതഃ ന വവിത് ഗന്താ ന ആഗന്താ .. 12..
ശിഷ്യ ആശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, സുഖദുഃഖരൂപീ ദേഹയുക്ത ആത്മാ അനേകരൂപ ഹൈ, തിസ കാരണ ജാതാ ഹൈ ഔര ആതാ ഹൈ, ഫിര ആത്മാ കീ സർവവ്യാപകതാ കിസ പ്രകാര സിദ്ധ ഹോഗീ, തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, മൈം ബഡാ ആശ്ചര്യരൂപ ഹൂം ഉസ കാരണ മൈം അപനേ (ആത്മാ) കോ നമസ്കാര കരതാ ഹൂം. തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ക്യാ ആശ്ചര്യ ഹൈ ? തിസേ ഗുരു ഉത്തര ദേതേ ഹൈം കി, മൈം (ആത്മാ) നാനാ പ്രകാര കേ ശരീരോം മേം നിവാസ കര കേ നാനാ പ്രകാര കേ സുഖ ദുഃഖ കോ ഭോഗതാ ഹൂം, തഥാപി മേം ഏകരൂപ ഹൂം, തഹാം ദൃഷ്ടാന്ത ദിഖാതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര ജല സേ ഭരേ ഹുഏ അനേക പാത്രോം മേം ഭരേ ഹുഏ ജല കേ വിഷേം ശീത, ഉഷ്ണ സുഗന്ധ, ദുർഗന്ധ, ശുദ്ധ, അശുദ്ധ ഇത്യാദി അനേക ഉപാധിയാം രഹതീ ഹൈ ഔര ഉന അനേകോം പാത്രോം മേം ഭിന്ന സൂര്യ കേ പ്രതിബിംബ പഡതേ ഹൈം, തഥാപി വഹ സൂര്യ ഏക ഹീ ഹോതാ ഹൈ ഔര ജല കീ ശീത ഉഷ്ണാദി ഉപാധിയോം സേ രഹിത ഹോതാ ഹൈ ഇസീ പ്രകാര മേം സമ്പൂർണ വിശ്വ മേം വ്യാപ രഹാ ഹൂം, തഥാപി ജഗത് കീ സമ്പൂർണ ഉപാധിയോം സേ രഹിത ഹൂംഅർഥാത് ന കോഈ ജാതാ ഹൈ ന കോഈ ആതാ ഹൈ ഔര ജാതാ ഹൈ ആതാ ഹൈ ഇസ പ്രകാര കീ ജോ പ്രതീതി ഹൈ സോ അജ്ഞാനവശ ഹൈ, വാസ്തവ മേം നഹീം ഹൈ .. 12..
അഹോഅഹംനമോമഹ്യം ദക്ഷോനാസ്തീഹമത്സമഃ .
അസംസ്ടശ്യശരീരേണയേനവിശ്വചിരന്ധൃതം..13..
അന്വയ:- അഹം അഹോ ( തസ്മ ) മഹ്യം നമഃ ഇഹ മത്തമഃ (കഃ അപി ) ദക്ഷഃ ന അസ്തി യേന ശരീരേണ അസംസ്പൃശ്യ (മയാ) ചിരം വിശ്വം ധൃതം .. 13 ..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ജിസ ആത്മാ കാ ദേഹ സേ സംഗ ഹൈ, വഹ അസംഗ കിസ പ്രകാര ഹോ സകതാ ഹൈ, തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, മൈം ആശ്ചര്യരൂപ ഹൂം ഇസ കാരണ മേരേ അർഥ നമസ്കാര ഹൈ, ക്യോങ്കി ഇസ ജഗത് മേം മേരീ സമാന കോഈ ചതുര നഹീം ഹൈ, അർഥാത് അഘട ഘടനാ കരനേ മേം മൈം ചതുര ഹൂം, ക്യോങ്കി മേം ശരീര മേം രഹകര ഭീ ശരീര സേ സ്പർശ നഹീം കരതാ ഹൂം ഔര ശരീരകാര്യ കരതാ ഹൂം ജിസ പ്രകാര ആമ ധൃത കേ പിണ്ഡ മേം ലീന ന ഹോകര ഭീ ഘൃതപിണ്ഡ കോ ഗലാകര രസരൂപ കര ദേതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര സമ്പൂർണ ജഗത് മേം മൈം ലീന നഹീം ഹോതാ ഹൂം ഔര സമ്പൂർണ ജഗത് കോ ചിരകാല ധാരണ കരതാ ഹൂം ..13..
അഹോഅനമോമായസ്യമേനാസ്തികിഞ്ചന.
അഥവായസ്യമസവൈയദ്രാങ്മനസഗോചരം .. 14..
അന്വയ:- അഹോ അഹം യസ്യ മേ (പരമാർഥതഃ ) കിഞ്ചന ന അസ്തി അഥവാ യത് വാങ്മനസഗോചരം ( തത് ) സർവം യസ്യ മേ ( സംബധേി അസ്തി അതഃ ) മഹ്യം നമഃ .. 14..
ശിഷ്യ ആശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ! സംബന്ധക ബിനാ ജഗത് കിസ പ്രകാര ധാരണ ഹോതാ ഹൈ ? ഭീത ഗൃഹ കീ ഛത ആദി കോ ധാരണ കരതീ ഹൈ പരന്തു കാഷ്ഠ ആദി സേ ഉസ കാ സംബന്ധ ഹോതാ ഹൈ, സോ ആത്മാ ബിനാ സംബന്ധ കേ ജഗത് കോ കിസ പ്രകാര ധാരണ കരതാ ഹൈ ഇസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, അഹോ മൈം ബഡാ ആശ്ചര്യരൂപ ഹൂം ഇസ കാരണ അപനേ സ്വരൂപ കോ നമസ്കാര കരൂം ഹൂം, ആശ്ചര്യരൂപതാ ദിഖാതേ ഹൈം കി, പരമാർഥദൃഷ്ടി സേ തോ മേരാ കിസീ സേ സംബന്ധ നഹീം ഹൈ, ഔര വിചാരദൃഷ്ടി സേ ദേഖോ തോ മുഝ സേ ഭിന്ന ഭീ കോഈ നഹീം ഹൈ ഔര യദി സാംസാരികദൃഷ്ടി സേ ദേഖോ തോ ജോ കുഛ മന വാണീ സേ വിചാരാ ജാതാ ഹൈ വഹ സബ മേരാ സംബന്ധീ ഹൈ പരന്തു വഹ മിഥ്യാ സംബന്ധ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര സുവർണ തഥാ കുണ്ഡല കാ സംബന്ധ ഹൈ, ഇസീ പ്രകാര മേരാ ഔര ജഗത് കാ സംബന്ധ ഹൈ അർഥാത് മേരാ സബ സേ സംബന്ധ ഹൈ ഭീ ഔര നഹീംഭോ ഹൈ, ഇസ കാരണ ആശ്ചര്യരൂപ ജോ മൈം തിസ മേരേ അർഥ നമസ്കാര ഹൈ .. 14..
ജ്ഞാനജ്ഞേയന്തഥാജ്ഞാതാത്രിതയം നാസ്തിവാസ്തവം.
അജ്ഞാനാദ്ഭാതിയത്രേദംസോഽഹമസ്മിനിരഞ്ജനഃ ..15..
അന്വയ:- ജ്ഞാനമ ജ്ഞേയം തഥാ ജ്ഞാതാ (ഇദം ) ത്രിതയം വാസ്തവം ന അസ്തി യത്ര ഇദം അജ്ഞാനാത് ഭാതി സഃ അഹം നിരഞ്ജനഃ അസ്മി..15..
ത്രിപുടീരൂപ ജഗത് തോ സത്യസാ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ ഫിര ജഗത് കാ ഔര ആത്മാ കാ മിഥ്യാ സംബന്ധ കിസ പ്രകാര കഹാ, ഇസ ശിഷ്യ കോ ശങ്കാ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ജ്ഞാന ജ്ഞേയ തഥാ ജ്ഞാതാ ഇന തീനോം കാ ഇകട്ഠാ നാമ “ത്രിപുടീ” ഹൈ, വഹ ത്രിപുടീ വാസ്തവിക അർഥാത് സത്യ നഹീം ഹൈ, തിസ ത്രിപുടീ കാ ജിസ മേരേ ( ആത്മാ കേ ) വി മിഥ്യാ സംബന്ധ അർഥാത് അജ്ഞാന സേ പ്രതീത ഹൈ, വഹ മൈം അർഥാത് ആത്മാ തോ നിരഞ്ജന കഹിയേ സമ്പൂർണ പ്രപഞ്ച സേ രഹിത ഹൂം ..15..
ദ്വൈതമൂലമഹോദുഃഖംനാന്യത്തസ്യാസ്തിഭേഷജം .
ദൃശ്യമേതന്മൃഷാസമേകോഽഹഞ്ചിദ്രസോഽമലഃ .. 16..
അന്വയ:- അഹോ ( നിരഞ്ജനസ്യ അപി ആത്മനഃ ) ദ്വൈതമൂലം ദുഃഖം (ഭവതി ) തസ്യ ഭേഷജം ഏതത് ദൃശ്യം സർവം മൃഷാ അഹം ഏകഃ അമല: ചിദ്രസഃ ( ഇതി ബോവാത് ) അന്യത് ന അസ്തി .. 16..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി യദി ആത്മാ നിരഞ്ജന ഹൈ തോ ദുഃഖ കാ സംബന്ധ കിസ പ്രകാര ഹോതാ ഹൈ, തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, സുഖദുഃഖ ഭ്രാന്തിമാത്ര ഹൈ, വാസ്തവിക നഹീം, നിരഞ്ജന ആത്മാ കേ വിഷേം ദ്വൈതമാത്ര സേ സുഖദുഃഖ ഭാസതാ ഹൈ വാസ്തവ മേം ആത്മാ കേ വിഷേം സുഖദുഃഖ കുഛ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹേ കി, ഹേ ഗുരോ! ദ്വൈതഭ്രമ കോ ഔഷധി കഹിയേ ജിസ കേ സേവന കരനേ സേ ദ്വൈതഭ്രമ കീ നിവൃത്തി ഹോതീ ഹൈ ! തിസ കാ ഗുരു ഉത്തര ദേതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! മൈം ആത്മാ ഹൂം, അമല ഹൂം, മായാ ഔര മായാ കാ കാര്യ ജോ ജഗത് തിസ സേ രഹിത ചിന്മാത്ര അദ്വിതീയരൂപ ഹൂം ഔര ദൃശ്യമാന യഹ സമ്പൂർണ സംസാര ജഡ ഔര മിഥ്യാ ഹൈ, സത്യ നഹീം ഹൈ, ഐസാ ജ്ഞാന ഹോനേ സേ ദ്വൈതഭ്രമ നഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഇസ കേ ബിനാ ദൂസരീ ദ്വൈത ഭ്രമ സേ ഉത്പന്ന ഹുഏ ദുഃഖ കേ ദൂര കരനേ കീ അന്യ ഔഷധി നഹീം ഹൈ ..16..
ബോധമാത്രോഽഹമജ്ഞാനാഡുപാധിഃ കൽപിതോമയാ.
ഏവംവിമൃശതോനിത്യനിർവികൽപേസ്ഥിതിർമമ ..17..
അന്വയ:- അഹം ബോധമാത്രഃ മയാ അജ്ഞാനാത് ഉപാധിഃ കൽപിതഃ ഏവം നിത്യം വിമൃശതഃ മമ നിർവികലോ സ്ഥിതിഃ (പ്രജാതാ)..17..
ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, ആത്മാ കേ വിഷേം ദ്വൈതപ്രപഞ്ച കാ അധ്യാസ കിസ പ്രകാര ഹുആ ഹൈ ഔര വഹ കൽപിത ഹൈ യാ വാസ്തവിക ഹേ തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, മൈം ബോധരൂപ ചൈതന്യസ്വരൂപ ഹൂം പരന്തു മൈംനേ അപനേ വിഷേം അജ്ഞാന സേ ഉപാധി (അഹങ്കാരാദി ദ്വൈതപ്രപഞ്ച) കൽപനാ കിയാ ഹൈ അർഥാത് മൈം അഖണ്ഡാനന്ദബ്രഹ്മ നഹീം ഹൂം കിന്തു ദേഹ ഹൂം യഹ മാനാ ഹൈ. ഇസ കാരണ നിത്യ വിചാര കര കേ മേരീ നിർവികൽപ അർഥാത് വാസ്തവിക നിജ സ്വരൂപ (ബ്രഹ്മ) കേ വിഷേം സ്ഥിതി ഹുഈ ഹൈ .. 17..
നമേബന്ധോഽസ്തി മോക്ഷാ വാ ഭ്രാന്തിഃശാന്താ നിരാശ്രയാ .
അഹോ മയി സ്ഥിതം വിശ്വം വസ്തുതോ ന മയി സ്ഥിതം..18..
അന്വയ:- മേ ബന്ധഃ വാ മോക്ഷഃ ന അസ്തി അഹോ മയി സ്ഥിതം (അപി) വിശ്വം വസ്തുതഃ മയി ന സ്ഥിതം (ഇതി വിചാരതഃ അപി) നിരാശ്രയാ ഭ്രാന്തിഃ ( ഏവ ) ശാന്താ .. 18..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ, കി, ഹേ ഗുരോ ! യദി കേവല വിചാര കരനേ ഹീ സേ മുക്തി ഹോതീ ഹൈ തബ തോ മുക്തി കാ വിനാശ ഹോനാ ചാഹിയേ ക്യോങ്കി ജബ വിചാര നഷ്ട ഹോതാ ഹൈ തബ മുക്തി കാ ഭീ നാശ ഹോനാ ചാഹിയേ ഔര യദി കഹോ കി വിചാര കേ ബിനാ ഹീ മുക്തി ഹോ ജാതീ ഹൈ തബ തോ ഗുരു ഔര ശാസ്ത്ര കേ ഉപദേശ കോ പ്രാപ്ത ന ഹോനേവാലേ പുരുഷോങ്കീ ഭീ മുക്തി ഹോനാ ചാഹിയേ ? തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, യദി ശുദ്ധ വിചാര കീ ദൃഷ്ടി സേ ദേഖോ തോ മേരേ ബന്ധ നഹീം ഹൈ ഔര മോക്ഷ ഭീ നഹീം ഹൈ അർഥാത് വിചാരദൃഷ്ടി സേ ന ആത്മാ കാ ബന്ധ ഹോതാ ഹൈ, ന മോക്ഷ ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈം (ആത്മാ) നിത്യ ചിത്സ്വരൂപ ഹൂം, തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കിത ഹോകര പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി ഹേ ഗുരോ ! വേദാന്തശാസ്ത്ര വിചാര കാ ജോ ഫല ഹൈ സോ കഹിയേ. തഹാം ഗുരു കഹതേ ഹൈം കി ഭ്രാന്തി കീ നിവൃത്തി ഹീ വേദാന്തശാസ്ത്ര കേ വിചാര കാ ഫല ഹൈ ക്യോങ്കി ബഡാ ആശ്ചര്യ ഹൈ ജോ മേരേ വിഷേം സ്ഥിത ഭീ ജഗത് വാസ്തവ മേം മേരേ വിഷേം സ്ഥിത നഹീം ഹൈ ഇസ പ്രകാര വിചാര കരനേപര ഭീ ഭ്രാന്തിമാത്ര ഹീ നഷ്ട ഹുഈ, പരമാനന്ദ കീ പ്രാപ്തി നഹീം ഹുഈ ഇസ സേ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ കി, ഭ്രാന്തി കീ നിവൃത്തി ഹീ ശാസ്ത്രവിചാര കാ ഫല ഹൈ, തഹാം ശിഷ്യ കഹതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! ഭ്രാതി കൈസീ ഥീ ജോ വിചാര കരനേപര തുരന്ത ഹീ നഷ്ട ഹോ ഗഈ, തിസ കാ ഗുരു ഉത്തര ദേതേ ഹൈ കി, ഭ്രാതി നിരാശ്രയ അർഥാത് അജ്ഞാനരൂപഥീ സോവിചാര സേ നഷ്ട ഹോ ഗഈ ..18..
സ ശരീരമിദംവിശ്വം ന കിഞ്ചിദിതി നിശ്ചിതം .
ശുദ്ധചിന്മാത്ര ആത്മാ ച തത്കസ്മികൽപനാധുനാ..19..
അന്വയ:- ഇദം ശരീരം വിശ്വം കിഞ്ചിത് ന ഇതി നിശ്ചിതം ആത്മാ വ ശുദ്ധചിന്മാത്രഃ തത് അധുനാ കൽപനാ കസ്മിൻ ( സ്യാത് ) .. 19..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി ഉസ മുക്ത പുരുഷ കേ വി ഭീ പ്രപഞ്ച കാ ഉദയ ഹോനാ ചാഹിയേ, ക്യോങ്കി രജ്ജു ഹോതീ ഹൈ തോ ഉസ മേം ക ഭീ അന്ധകാര കേ വിഷേം സർപ കീ ഭ്രാന്തി ഹോ ഹീ ജാതീ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര അധിഷ്ഠാന ജോ ബ്രഹ്മ ഹൈ തിസ കേ വിഷേം ദ്വൈത (പ്രപഞ്ച ) കീ കൽപനാ ഹോ ജാതീ ഹൈ ഇസ ശങ്കാ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, യഹ ശരീരസഹിത സമ്പൂർണ ജഗത് ജോ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ സോ കുഛ നഹീം ഹൈ അർഥാത് ന സത് ഹൈ, ന അസത് ഹൈ, ക്യോങ്കി സബ ബ്രഹ്മരൂപ ഹൈ, സോഈ ശ്രുതിമേം ഭീ കഹാ ഹൈ “ നേഹ നാനാസ്തി കിഞ്ചന “ അർഥാത് യഹ സമ്പൂർണ നഗത് ബ്രഹ്മരൂപ ഹീ ഹൈ, ആത്മാ ശുദ്ധ അർഥാത് മായാരൂപീ മലരഹിത ഔര ചിത്സ്വരൂപ ഹൈ, ഇസ കാരണ കിസ അധിഠാന മേം വിശ്വ കീ കൽപനാ ഹോതീ ഹൈ ? .. 19..
ശരീരംസ്വർഗനര കോ ബന്ധമോക്ഷോഭയന്തഥാ.
കൽപ-നാമാത്രമേവൈതത്കിമേകാചിദാത്മനഃ..20..
അന്വയ:- ശരീരം സ്വർഗനര കോ ബന്ധമോക്ഷൗ തഥാ ഭയം ഏതത് കൽപനാമാത്രമേവ ചിദാത്മനഃ മേ ഏതൈഃ കിം കാര്യം .. 20 ..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ! യദി സമ്പൂർണ പ്രപഞ്ച മിഥ്യാ ഹൈ, തബ തോ ബ്രാഹ്മണാദി വർണ ഔര മനുഷ്യാദി ജാതി ഭീ അവാസ്തവിക ഹോംഗേ ഔര വർണജാതി കേ അർഥ പ്രവൃത്ത ഹോനേവാലേ വിധിനിഷേധ ശാസ്ത്ര ഭീ അവാസ്തവിക ഹോംഗേ, ഔര വിധിനിഷേധ ശാസ്ത്രോം കേ വിഷേം വർണന കിയേ ഹുഏ സ്വർഗ നരക തഥാ സ്വർഗ കേ വിഷേപ്രീതി ഔര നരക കാ ഭയ ഭീ അവാസ്തവിക ഹോ ജായഗേ ഔര ശാസ്ത്രോം കേ വിഷേം വർണന കിയേ ഹുഏ ബന്ധ മോക്ഷ ഭീ അവാസ്തവിക അർഥാത് മിഥ്യാ ഹോ ജായഁഗേ ? തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! തേനേ ജോ ശങ്കാ കീ സോ ശരീര, സ്വർഗ, നരക, ബന്ധ, മോക്ഷ തഥാ ഭയ ആദി
സമ്പൂർണ മിഥ്യാ ഹൈം, തിന ശരീരാദി കേ സാഥ സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപ ജോ മേം തിസ മേരാ കോഈ കാര്യ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി സമ്പൂർണ വിധിനിഷേധരൂപ കാര്യ അജ്ഞാനീ പുരുഷ കേ ഹോതേ ഹൈം, ബ്രഹ്മജ്ഞാനീ കേ നഹീം ..20..
അഹോ ജനസമൂഹേഽപി ന ദ്വൈതം പശ്യതോ മമ.
അരണ്യഭിവസംവൃത്തങ്കരതികരവാണ്യഹം ..21..
അന്വയ:- അഹോ ന ദൈതം പശ്യതഃ മമ ജനസമൂഹേ അപി അരണ്യം ഇവ സംവൃത്തം അഹം ക രതിം കരവാണി ..21..
അബ ഇസ പ്രകാര വർണന കരതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര സ്വർഗ നരക ആദി കോ അവാസ്തവിക വർണന കിയാ തിസീ പ്രകാര യഹ ലോക ഭീ അവാസ്തവിക ഹൈ ഇസ കാരണ ഇസ ലോക മേം മേരീ പ്രീതി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ബഡേ ആശ്ചര്യ കീ വാർതാ ഹൈ കി, മൈം ജനപ്തമൂഹ മേം നിവാസ കരതാ ഹൂം, പരന്തു മേരേ മന കോ വഹ ജനസമൂഹ അരണ്യസാ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ, സോ മൈം ഇസ അവാസ്തവിക കഹിയേ മിഥ്യാഭൂത സംസാര കേ വിഷേം ക്യാ പ്രീതി കരൂം ? ..21..
നാഹന്ദേഹോ ന മേരേഹോജീവോ നാഹമഹംഹി ചിത് .
അയമേവഹിമേബന്ധആസീദ്യാജീവിതേസ്ടഹാ22..
അന്വയ:- അഹം ദേഹഃ ന മേ ദേഹഃ ന അഹം ജീവഃ ന ഹി അഹം ചിത് മേ അയം ഏവ ഹി ബന്ധഃ യാ ജീവിതേ സ്പൃഹാ ആസീത് .. 22..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! പുരുഷ ശരീര കേ വിഷേം മൈം ഹൂം മേരാ ഹൈ ഇത്യാദി വ്യവഹാര കര കേ പ്രീതി കരതാ ഹൈ ഇസ കാരണ ശരീര കേ വിഷേം തോ സ്പൃഹാ കരനീ ഹീ ഹോഗീ, തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ദേഹ മൈം നഹീം ഹൂം, ക്യോങ്കി ദേഹ ജഡ ഹൈ ഔര ദേഹ മേരാ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈം തോ അസംഗ ഹൂം ഔര ജീവ ജോ അഹങ്കാര സോ മൈം നഹീം, തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, തു കൗന ഹൈ ? തിസ കേ ഉത്തര മേം കഹതേ ഹൈം കി, മൈം തോ ചൈതന്യസ്വരൂപ ബ്രഹ്മ ഹൂം തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, യദി ആത്മാ ചൈതന്യസ്വരൂപ ഹൈ, ദേഹാദിരൂപ ജഡ നഹീം ഹൈ തോ ഫിര ജ്ഞാനീ പുരുഷോങ്കീ ഭീ ജീവന മേം ഇച്ഛാ ക്യോം ഹോതീ ഹൈ ? തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, യഹ ജീവനേ കീ ജോ ഇച്ഛാ ഹൈ സോഈ ബന്ധന ഹൈ, ദൂസരാ ബന്ധന നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി, പുരുഷ ജീവന കേ നിമിത്തഹോ സുവർണ കോ ചോരീ ആദി അനേക പ്രകാര കേ അനർഥ കര കേ കർമാനുസാര സംസാരബന്ധന മേം ബഁധതാ ഹൈ ഔര സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപ ആത്മാ കേ വാസ്തവിക സ്വരൂപ കാ ജ്ഞാന ഹോനേപര പുരുഷ കീ ജീവന മേം സ്പൃഹാ നഹീം രഹതീ ഹൈ ..22..
അഹോഭുവനകല്ലോലൈവിചിത്ര ക്സമുത്ഥിതം .
മയ്യനന്തമഹാംഭോധൗചിത്തവാതേസമുദ്യതേ..23..
അന്വയ:- അഹോ അനന്തമഹാംഭോധൗ മയി ചിത്തവാതേ സമുദ്യതേ വിചിത്രഃ ഭുവനകല്ലോലൈഃ ദ്രാക്സമുത്ഥിതം .. 23 ..
ജബ പുരുഷ കോ സബ കേ അധിഷ്ഠാനരൂപ ആത്മസ്വരൂപ കാ ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ, തബ കഹതാ ഹൈ കി, അഹോ ! ബഡേ ആശ്ചര്യ കീ വാർതാ ഹൈ കി, മൈം ചൈതന്യസമുദ്രസ്വരൂപ ഹൂം ഔര മേരേ വിഷേം ചിത്തരൂപീ വായു കേ യോഗ സേ നാനാപ്രകാര കേ ബ്രഹ്മാണ്ഡരൂപീ തരംഗ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം അർഥാത് ജിസ പ്രകാര ജല സേ തരംഗ ഭിന്ന നഹീം ഹോതേ ഹൈം, തിസീ പ്രകാര ബ്രഹ്മാണ്ഡ മുഝ സേ ഭിന്ന നഹീം ഹൈ ..23..
മയ്യനന്തമഹാംഭോധീ ചിത്തവാതേപ്രശാമ്യതി .
അഭാഗ്യാജ്ജീവവണിജോജഗത്പോതോഷിനശ്വരഃ .. 24 ..
അന്വയ:- അനന്തമഹാംഭോധൗ മഷി ചിത്തവാതേ പ്രശാമ്യതി (സതി) ജീവവണിജഃ അഭാഗ്യാത് ജഗത് പോതഃ വിനശ്വരഃ ( ഭവതി ) .. 24 ..
അബ പ്രാരബ്ധ കർമോം കേ നാശ കീ അവസ്ഥാ ദിഖാതേ ഹൈം കി മൈം സർവവ്യാപക ചൈതന്യസ്വരൂപ സമുദ്ര ഹൂം, തിസ മേരേ വിഷേം ചിത്തവായു കേ അർഥാത് സങ്കൽപവികൽപാത്മക മനരൂപ വായു കേ ശാന്ത ഹോനേപര അർഥാത് സങ്കൽപാദിരഹിത ഹോനേപര ജീവാത്മാരൂപ വ്യാപാരീ കേ അഭാഗ്യ കഹിയേ പ്രാരബ്ധ കേ നാശരൂപ വിപരീത പവന സേ ജഗത് സമുദ്ര കേ വിഷേം ലഗാ ഹുആ ശരീര ആദിരൂപ നൗകാ കാ സമൂഹ വിനാശവാന ഹോതാ ഹൈ ..24..
മയ്യനന്തമഹാംഭോധാവാശ്ചര്യജീവവീചയഃ.
ഉദ്യന്തിഘ്നന്തിഖേലന്തിപ്രവിശന്തിസ്വഭാവതഃ.. 25 ..
അന്വയ:- ആശ്ചര്യം ( യത് ) അനന്തമഹാംഭോധൗ മയി ജീവബീചയഃ സ്വഭാവതഃ ഉദ്യന്തി പ്രന്തി ഖലന്തി പ്രവിശന്തി .. 25 ..
അബ സമ്പൂർണ പ്രപഞ്ച കോ മിഥ്യാ ജാനകര കഹതേ ഹൈം കി, ആശ്ചര്യ ഹൈ കി, നിഷ്ക്രിയ നിർവികാര മുഝ ചൈതന്യസമുദ്ര കേ വിഷേം അവിദ്യാകാമകർമരൂപ സ്വഭാവ സേ ജീവരൂപീ തരംഗ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം ഔര പരസ്പര ശത്രുഭാവ സേ താഡന കരതേ ഹൈം ഔര കോഈ മിത്രഭാവ സേ പരസ്പര ക്രീഡാ കരതേ ഹൈം ഔര അവിദ്യാകാമ കർമ കേ നാശ ഹോനേപര മേരേ വിലീന ഹോ ജാതേ ഹൈം അർഥാത് ജീവരൂപീ തരംഗ അവിദ്യാ ബന്ധന സേ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം, വാസ്തവ മേം ചിദ്രൂപ ഹൈം ജിസ പ്രകാര ഘടാകാശ മഹാകാശ മേം ലീന ഹോ ജാതാ ഹൈ, തിസ പ്രകാര മേരേ വിഷേം സമ്പൂർണ ജീവ ലീന ഹോ ജാതേ ഹൈം, വഹീ ജ്ഞാന ഹൈ ..25..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം സാന്വയഭാഷാടീകയാ സഹിതം ശിഷ്യേണോക്തമാത്മാനുഭവോല്ലാസപഞ്ചപഞ്ചവിശതികം നാമ ദ്വിതീയം പ്രകരണം സമാപ്തം ..2..
=====
അഥ തൃതീയം പ്രകരണം 3.
അവിനാശിനമാത്മാനമേകം വിജ്ഞായ തത്ത്വതഃ.
തവാത്മജ്ഞസ്യധീരസ്യകഥമർഥാർജനേ രതിഃ..1..
അന്വയ:- ഹേ ശിഷ്യ ! അവിനാശിനം ഏകം ആത്മാനം വിജ്ഞായ തത്ത്വതഃ ആത്മജ്ഞസ്യ ധീരസ്യ തവ അർഥാർജനേ രതിഃ കഥം (ലക്ഷ്യതേ)..1..
കീ ആത്മജ്ഞാന കേ അനുഭവ സേ യുക്ത ഭീ അപനേ ശിഷ്യ കോ വ്യവഹാര മേം സ്ഥിത ദേഖകര ഉസ കേ ആത്മജ്ഞാനാനുഭവ കീ പരീക്ഷാ കരനേ കേ നിമിത്ത ഉസ കീ വ്യവഹാര കേ വിഷേം സ്ഥിതി കീ നിന്ദാ കര കേ ആത്മാനുഭവാത്മക സ്ഥിതി കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! അവിനാശീ കഹിയേ ത്രികാല മേം സത്യസ്വരൂപ ആത്മാ കോ കിസീ ദേശകാല മേം ഭേദ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോനേവാലാ ജാനകര, യഥാർഥരൂപ സേ ആത്മജ്ഞാനീ ധൈര്യവാൻ ജോ തൂ തിസ തേരീ വ്യാവഹാരിക അർഥ കേ സംഗ്രഹ കരനേ മേം പ്രീതി കിസ കാരണ ദേഖന മേം ആതീ ഹൈ ..1..
ആത്മജ്ഞാനാദഹോപ്രീതിർവിഷയഭ്രമഗോചരേ.
ശുക്രജ്ഞാനതോലോഭോയഥാരജതവിഭ്രമേ..2..
അന്വയ:- അഹോ (ശിഷ്യ ) ! യഥാ ശുക്തേഃ അജ്ഞാനതഃ രജതവിഭ്രമേ ലോഭഃ ( ഭവതി തഥാ) ആത്മജ്ഞാനാത് വിഷയഭ്രമഗോചരേ പ്രീതിഃ ( ഭവതി)..2..
വിഷയ കേ വിഷേം ജോ പ്രീതി ഹോതീ ഹൈ സോ ആത്മാ കേ അജ്ഞാന സേ ഹോതീ ഹൈ ഇസ വാർതാ കോ ദൃഷ്ടാന്ത ഔര യുക്തിപൂർവക ദിഖാതേ ഹൈം, അഹോ ശിഷ്യ ! ജിസ പ്രകാര ആത്മാ കേ സീപീ കാ ജ്ഞാന ഹോനേ സേ രജത കീ ഭ്രാന്തി കര കേ ലോഭ ഹോതാ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര ആത്മാ കേ അജ്ഞാന സേ ഭ്രാന്തി ജ്ഞാന സേ പ്രതീത ഹോനേവാലേ വിഷയോം മേം പ്രീതി ഹോതീ ഹൈ. ജിന കോ ആത്മജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ, ഉന ജ്ഞാനിയോം കീ വിഷയോം മേം കദാപി പ്രീതി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ..2..
വിശ്വസ്ഫുരതിയത്രേദന്തരംഗാ ഇവ സാഗരേ .
സോഽഹമസ്മീതിവിജ്ഞായകിന്ദീനഇവധാവസി ..3..
അന്വയ:- സാഗരേ തരംഗാ ഇവ യത്ര ഇദം വിശ്വം സ്ഫുഗതി സഃ അഹം അസ്മി ഇതി വിജ്ഞായ ദീനഃ ഇവ കിം ധാവാ സേ .. 3 ..
ഊപര ഇസ പ്രകാര കഹാ ഹൈ കി, വിഷയോം കേ വിഷേം ജോ പ്രീതി ഹോതീ ഹൈ, സോ അജ്ഞാന സേ ഹോതീ ഹൈ, അബ ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം കി, സമ്പൂർണ അധ്യസ്ത കോ അധിഷ്ഠാനഭൂത ജോ ആത്മാ തിസ കേ ജാനനേപര ഫിര വിഷയോം കേ വിഷ പ്രീതി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര സമുദ്ര കേ വിഷേം തരംഗ സ്ഫുരതേ ഹൈം, അർഥാത് അഭിന്നരൂപ ഹോതേ ഹൈം, തിസീ പ്രകാര ജിസ ആത്മാ കേ വിഷേം യഹ വിശ്വ അഭിന്നരൂപ ഹൈ, വഹ നിർവിശേഷ ആത്മാ മൈം ഹൂം, ഇസ പ്രകാര സാക്ഷാത് കര കേ ദീന പുരുഷ കീ സമാന മൈം ഹൂം, ഔര മേരാ ഹൈ ഇത്യാദി അഭിമാന കര കേ ക്യോം ദൗഡതാ ഹൈ..3..
ശ്രുത്വാപിശുദ്ധചൈതന്യമാത്മാനമതിസുന്ദരം.
ഉപസ്ഥേഽത്യന്തസംസക്തോമാലിന്യമധിഗച്ഛതി ..4..
അന്വയഃ ശുദ്ധചൈതന്യം അതി സുന്ദരം ആത്മാനം ശ്രുത്വാ അപി ഉപസ്ഥേ അത്യന്തസംസക്തഃ ( അത്മജ്ഞഃ ) മാലിന്യം അധിഗച്ഛതി..4..
ഊപര കേ തീന ശ്ലോകോം മേം ശിഷ്യ കീ വ്യവഹാരാവര കീ നിന്ദാ കീ അബ സമ്പൂർണ ഹീ ജ്ഞാനിയോം കീ വ്യവഹാരാവസ്ഥാ മേം സ്ഥിതി കീ നിദാ കരതേ ഹൈം കി, ഗുരു കേ മുഖ സേ വദാന്തവാഃ ക്യോം സേ അതിസുന്ദരശുദ്ധ ചൈതന്യ ആത്മാ കോ ശ്രവണ കര കേ തഥാ സാക്ഷാത് കര കേ തദനന്തര സമീപസ്ഥ വിഷയോം കേ വിഷേം പ്രാതി കരനേവാലാ ആത്മജ്ഞാനാ മാലിന്യ കാഹയ മൂഢപന കോ പ്രാപ്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ ..4..
സർവഭൂതേഷു ചാത്മാനം സർവഭൂതാനി ചാത്മനി.
മുനേജാനതആശ്ചര്യമമത്വമനുവർതതേ ..5..
അന്വയ:- സർവഭൂതേഷു ച ആത്മാനം ആത്മനി ച സർവഭൂതാനി ജാനതഃ മുനേഃ (വിഷയേഷു) മമത്വം അനുവർതതേ (ഇതി) ആശ്ചര്യം..5..
ഫിര ഭീ ജ്ഞാനീ കേ വിഷയോം മേം പ്രീതി കരനേ കോ നിന്ദാ കരത ഹൈം കി, ബ്രഹ്മ സേ ലേകര തൃണപര്യന്ത സമ്പൂർണ പ്രാണിയോം കേ വിഷേം അധിഷ്ഠാനരൂപ സേ ആത്മാ വിദ്യമാന ഹൈ ഔര സമ്പൂർണ പ്രാണീ ആത്മാ കേ വിഷേം അവ്യസ്ത അർഥാത് കൽപിത ഹൈം, ജിസ പ്രകാര കി, രജ്ജു കേ വിഷേം സർപ കൽപിത ഹോതാ ഹൈ, ഇസ പ്രകാര ജാനതേ ഹുഏ ഭീ മുനി കോ വിഷയോം കേ വിമമതാ ഹോതീ ഹൈ, യഹ ബഡാ ഹീ ആശ്ചര്യ ഹൈ. ക്യോങ്കി സീപീ കേ വിഷേരജത കോ കാൽപത ജാനകര ഭീ മമതാ കരനാ മൂർഖതാ ഹീ ഹോതീ ഹൈ ..5..
ആസ്ഥിതഃ പരമാദ്വൈതം മോക്ഷാർഥേഽപിവ്യവസ്ഥിതഃ.
ആശ്ചര്യ കാമവശഗോഷികല കേലിശിക്ഷയാ6..
അന്ധയ:പരമാദ്വൈതം ആസ്ഥിതഃ ( തഥാ ) മോക്ഷാർഥേ വ്യവസ്ഥിതഃ അപി കാമവശഗഃ (സൻ ) കേലിശിക്ഷയാ വികലഃ ( ദൃശ്യതേ ഇതി) യാശ്ചര്യം ..6..
ആത്മജ്ഞാനീ കോ വിഷയോം കേ വിഷേം പ്രീതി കരനേ കീ നിന്ദാ കരതേ ഹുഏ കഹതേ ഹൈം കി, പരമ അദ്വൈത അർഥാത് സജാതീയസ്വഗതഭേദശൂന്യ ജോ ബ്രഹ്മ തിസ കാ ആശ്രയ ഔര മോക്ഷരൂപോ സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപ കേ വിഷേം നിവാസ കരനേവാലാ പുരുഷ കാമവശ ഹോകര നാനാ പ്രകാര കീ ക്രീഡാ കേ അഭ്യാസ സേ അർഥാത് നാനാ പ്രകാര കേ വിഷയോം മേം ലവലീന ഹോകര വികല ദേഖനേ മേം ആതാ ഹൈ, യഹ ബഡാ ഹീ ആശ്ചര്യ ഹൈ ..6..
ഉദ്ഭൂതം ജ്ഞാനദുർമിത്രമബധാ-തിദുർബലഃ.
ആശ്ചര്യ കാമമാകാങ്ക്ഷേത്കാലമന്തമനുശ്രിതഃ..
അന്വയ:- അന്തം കാലം അനുശ്രിതഃ അതിദുർബലഃ ( ജ്ഞാനീ) ഉദ്ഭൂതം ജ്ഞാനദുർമിതം അവധാര്യ (അപി ) കാമം ആകാങ്ക്ഷേത് ( ഇതി ) ആശ്ചര്യം .. 7 ..
അബ ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം കി, വിവേ കീ പുരുഷ കോ സർവഥാ വിഷയവാസനാ കാ ത്യാഗ കരനാ ചാഹിയേ, ഉദ്ഭൂത കഹിയേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലാ ജോ കാമ വഹ മഹാശത്രു ജ്ഞാന കോ നഷ്ട കരനേവാലാ ഹൈ, ഐസാ വിചാര കരകേ ഭീ അതി ദീന ഹോകര ജ്ഞാനീ വിഷയഭോഗ കീ ആകാങ്ക്ഷാ കരതാ ഹൈ, യഹ ബഡേ ഹീ ആശ്ചര്യ കീ വാർതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജോ പുരുഷ വിഷയവാസനാ മേം ലവലീന ഹോതാ ഹൈ വഹ കാലപാസ ഹോതാ ഹൈ അർഥാത് ക്ഷണമാത്ര മേം നഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ ഇസ കാരണ ജ്ഞാനീ പുരുഷ കോ വിഷയതൃഷ്ണാ നഹീം രഖനീ ചാഹിയേ ..7..
ഇഹാമുത്ര വിരക്തസ്യ നിത്യാനിത്യവിവേകിനഃ .
ആശ്ചര്യമോക്ഷകാമസ്യ മോക്ഷാദേവ വിഭീഷികാ8..
അന്വയ:- ഇഹ അനുത്ര വിരക്തസ്യ നിത്യാനിത്യവിവേകിനഃ മോക്ഷകാമസ്യ മോക്ഷാത് ഏവ വിഭീഷി കാ ( ഭവതി ഇതി ) ആശ്ചര്യം .. 8..
അബ ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം കി, ജ്ഞാനീ പുരുഷ കോ വിഷയോം കാ വിയോഗ ഹോനേപര ശോക നഹീം കരനാ ചാഹിയേ, ജിസ കോ ഇസ ലോക ഔര പരലോക കേ സുഖ സേ വൈരാഗ്യ ഹോ ഗയാ ഹൈ ഔര ആത്മാ നിത്യ ഹൈ തഥാ ജഗത് അനിത്യ ഹൈ, ഇസ പ്രകാര ജിസ കോ ജ്ഞാന ഹുആ ഹൈ, ഔര മോക്ഷ ജോ സച്ചിദാനന്ദ കീ പ്രാപ്തി തിസ കേ വിഷേം ജിസ കീ അത്യന്ത അഭിലാഷാ ഹൈ, വഹ പുരുഷ ഭീ ബലവാൻ ദേഹ ആദി അസത് സ്ത്രീപുത്രാദി കേ വിയോഗ സേ ഭയഭീത ഹോതാ ഹൈ, യഹ ബഡേ ഹീ ആശ്ചര്യ കീ വാർതാ ഹൈ, സ്വന മേം അനേക പ്രകാര കേ സുഖ ദേഖനേപര ഭീ ജാഗ്രത് അവസ്ഥാ മേം വഹ സുഖ നഹീം രഹതേ ഹൈം തോ ഉന സുഖോം കാ കോഈ പുരുഷ ശോക നഹീം കരതാ ഹൈ തിസീ പ്രകാര സ്ത്രീ പുത്ര ധന ആദി അസത് വസ്തു കാ വിയോഗ ഹോനേപര ശോക കരനാ യോഗ്യ നഹീം ഹൈ ..8..
ധീരസ്തുജ്യമാനോഽപിപീഡ്യമാനോഽപിസർവദാ.
അത്മാനങ്കവലമ്പശ്യന്നതുഷ്യതിനകു.പ്യതി ..9..
അന്വയധീരഃ തു ( ലോകൈ വിഷയാന ) ഭേജ്യമാനഃ അപി (നിന്ദാദിനാ ) പീഡയമാനഃ അപി കേവലം ആത്മാനം പശ്യൻ ന. ദുഷ്യാത ന വു.പ്യതി ..9..
അബ ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം കി, ജ്ഞാനീ കോ ശോക ഹർഷ നഹീം കരനേ ചാഹിയേ, ജ്ഞാനീ പുരുഷോം കോ ജഗത് കേ വിഷേം പുണ്യവാൻ പുരുഷ നാനാ പ്രകാര കേ ഭോഗ കരാതേ ഹൈം, പരന്തു വഹ ജ്ഞാനീ പുരുഷ തിസ സേ ഹർഷ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഔര പാപീ പുരുഷ പീഡാ ദേതേ ഹൈം തോ ഉസ സേ ശോക നഹീം കരതാ ഹൈ ക്യോങ്കി വഹ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ജാനതാ ഹൈ കി, ആത്മാ സുഖദുഃഖരഹിത ഹൈ അർഥാത് ആത്മാ കോ കദാപി ഹർഷ ശോക നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ..9..
ചേഷ്ടമാനം ശരീരം സ്വം പശ്യത്യന്യശരീവത് .
സംസ്തവേചാപിനിന്ദായാങ്കഥന്ധുഭ്യേന്മഹാശയഃ..10..
അന്വയ:- (യഃ) ചേഷ്ടമാനം സ്വം ശരീരം അന്യശരീരവത് പശ്യതി (സഃ) മഹാശയഃ സംസ്തവേ അപി ച നിന്ദായാം കഥം ക്ഷുഭ്യേത് ..10..
ഹർഷ ശാക കേ ഹേതു ജോ സ്തുതി നിന്ദാ ആദി സോ തോ ശരീര കേ ധർമ ഹൈം ഔര ശരീര ആത്മാ സേ ഭിന്ന ഹൈ ഫിര ജ്ഞാനീ കോ ഹർഷശോക കിസ പ്രകാര ഹോ സകതേ ഹൈം ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം, ജോ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ചേഷ്ടാ കരനേവാലേ അപനേ ശരീര കോ അന്യ പുരുഷ കേ ശരീര കീ സമാന ആത്മാ സേ ഭിന്ന ദേഖതാ ഹൈ, വഹ മഹാശയ സ്തുതി ഔര നിന്ദാ കേ വിഷേം കിസ പ്രകാര ഹർഷശോകരൂപ ക്ഷോഭ കോ പ്രാപ്ത ഹോയഗാ ? അർഥാത് നഹീം പ്രാപ്ത ഹോയഗാ ..10..
മായാമാത്രമിദം വിശ്വം പശ്യന്വിഗതകൗതുകഃ.
അപിസന്നിഹിതേമൃത്യൗകഥന്ത്രസ്യതിധീരധീഃ11..
അന്വയ:- ഇദം വിശ്വം മായാമാത്രം ( ഇതി ) പശ്യൻ വിഗതകൗതുകഃ ധീരധീഃ മൃത്യൗ സന്നിഹിതേ അപി കഥം ത്രസ്യതി .. 11 ..
ജിസ കാ മരണ ഹോതാ ഹൈ ഔര ജോ ബന്ധകരതാ ഹൈ യേ ദോനോം അനിത്യ ഹൈം ഇസ പ്രകാര ജാനനേ കേ കാരണ ജ്ഞാനീ കോ മൃത്യുകാല കേ സമീപ ഹോനേപര ഭീ ഭയ കിസ പ്രകാര ഹോ സകതാ ഹൈ ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം, യഹ ദൃശ്യമാന വിശ്വ മായാമാത്ര കഹിയേ മിഥ്യാരൂപ ഹൈ ഇസ പ്രകാര ദേഖതാ ഹുആ, ഇസ കാരണ ഹീ യഹ ശരീര ആദി വിശ്വ കഹാം സേ ഉത്പന്ന ഹുആ ഹൈ ഔര കഹാം ലീന ഹോയഗാ ഇസ പ്രകാര വിചാര നഹീം കരനേവാലാ ജ്ഞാനീ പുരുഷ മൃത്യു കേ സമീപ ആനേപര ഭീ ഭയഭീത നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..11..
നിസ്ടഹംമാനസംയസ്യനൈരാശ്യേഽപിമഹാത്മനഃ.
തസ്യാത്മജ്ഞാനതൃപ്തസ്യതുലനാകേനജായതേ..12..
അന്വയ:- നൈരാശ്യേ അപി യസ്യ മാനസം നിഃസ്പൃഹം (ഭവതി തസ്യ ) ആത്മജ്ഞാനതൃപ്തസ്യ മഹാത്മന: കേന (സമം ) തുലനാ ജായതേ ? .. 12 ..
അബ ജ്ഞാനീ കാ സർവ കീ അപേക്ഷാ ഉത്കൃഷ്ടപനാ ദിഖാതേ ഹൈം കി, മൈം ബ്രഹ്മരൂപ ഹൂം ഇസ പ്രകാര ജ്ഞാന ഹോനേപര ജിസ കേ സമ്പൂർണ മനോരഥ പൂർണ ഹോ ഗയേ ഹൈം ഐസാ ജോ മഹാത്മാ ജ്ഞാനീ പുരുഷ തിസ കാ മന മോക്ഷ കേ വിഷേ ഭീ നിരാശ ഹോതാ ഹൈ, അർഥാത് വഹ മോക്ഷകീ ഭീ അഭിലാഷാ നഹീം കരതാ ഹൈ, ഐസേ ജ്ഞാനീ കീ കിസ സേ തുലനാ കീ ജായ അർഥാത് ജ്ഞാനീ കേ തുല്യ കോഈ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..12..
സ്വഭാവാദേവ ജാനാതി ദൃശ്യമേതന കിഞ്ചന .
ഇദംഗ്രാഹ്യമിദന്ത്യാജ്യംസകിമ്പശ്യതിധീരധീ 13
അന്വയ:- സ്വഭാവാത് ഏവ ( ഇദം ) ദൃശ്യം കിഞ്ചന ന ( ഇതി ) ജാനാതി സഃ ധീരധീഃ ഇദം ഗ്രാഹ്യം ഇദം ത്യാജ്യം ( ഇതി ) കിം പശ്യതി .. 13 ..
ജ്ഞാനീ പുരുഷ കോ “ യഹ ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ, യഹ ത്യാഗനേ യോഗ്യ ഹൈ “ ഇസ പ്രകാര വ്യവഹാര നഹീം കരനാ ചാഹിയേ, ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം, സ്വഭാവസേഹീഅർഥാത് അപനീ സത്താ സേ ഹീ ജിസ പ്രകാര സീപീ കേ വിഷേം രജത കൽപനാ മാത്ര ഹോതീ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര യഹ ദൃശ്യമാന ദ്വൈത, പ്രപഞ്ച മിഥ്യാരൂപ ഹൈ, ജഗത് കൽപിത ഹൈ അർഥാത് സത് ഹൈ ന അസത് ഇസ പ്രകാര ജാനനേവാലേ ജ്ഞാനീ കീ ബുദ്ധി ധൈര്യസമ്പന്ന ഹോ ജാതീ ഹൈ, തോ ഭീ വഹ ജ്ഞാനീ “യഹ വസ്തു ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ, യഹ വസ്തു ത്യാഗനേ യോഗ്യ ഹൈ” ഇസ പ്രകാര കാ വ്യവഹാര ക്യോം കരതാ ഹൈ, യഹ ബഡേ ഹീ ആശ്ചര്യ കീ വാർതാ ഹൈ അർഥാത് ജ്ഞാനീ പുരുഷ കോ കദാപി യഹ വസ്തു ത്യാഗനേ യോഗ്യ ഹൈ, യഹ വസ്തു ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ ഇസ പ്രകാര വ്യവഹാര നഹീം കരനാ ചാഹിയേ ..13..
അന്തസ്ത്യക്തകഷായസ്യ നിഈന്ദ്രസ്യ നിരാശിഷഃ.
യദൃച്ഛയാഗതോ ഭോഗോ ന ദുഃഖായ നതുഷ്ടയേ..14..
അന്വയ:- അന്തസ്ത്യക്തകഷായസ്യ നിഈന്ദസ്യ നിരാശിഷഃ യദൃച്ഛയാ ആഗതഃ ഭോഗഃ ദുഃഖായ ന (ഭവതി ) തുഷ്ടയേ (ച)ന (ഭവതി) 14
ഉപരോക്ത വിഷയ മേം ഹേതു കഹതേ ഹൈം കി, അന്തഃകരണ കേ രാഗദ്വേഷാദി കഷായോം കോ ത്യാഗനേവാലേ ഔര ശീത ഉഷ്ണാദി ദ്വന്ദരഹിത തഥാ വിഷയമാത്ര കീ ഇച്ഛാ സേ രഹിത ജോ ജ്ഞാനീ പുരുഷ തിസ കോ ദൈവഗതിസേ പ്രാപ്ത ഹുആ ഭോഗ ന ദുഃഖദായക ഹോതാ ഹൈ ഔര ന പ്രസന്ന കരനേവാലാ ഹോതാ ഹൈ ..14..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവകവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം സാന്വയഭാഷാടീകയാ സഹിതമാക്ഷേപദ്വാരോപദേശകം നാമ തൃതീയം പ്രകരണം സമാപ്തം ..3..
=====
അഥ തുരീയം പ്രകരണം 4.
ഹന്താത്മജ്ഞസ്യ ധീരസ്യ ഖേലതോ ഭോഗലീലയാ .
നഹി സംസാരവാഹീകർമൂഢൈഃ സഹ സമാനതാ ..1..
അന്വയ:- ഹന്ത ഭോഗലീലയാ ഖേലതഃ ആത്മജ്ഞസ്യ ധീരസ്യ സംസാരബാഹീകൈഃ മൂഢൈഃ സഹ സമാനതാ നഹി .. 1..
ഇസ പ്രകാര ശ്രീഗുരുനേ ശിഷ്യ കീ പരീക്ഷാ ലേനേ കേ നിമിത്ത മാക്ഷേപ കരേ, അബ തിസ കേ ഉത്തര മേം ശിഷ്യ ഗുരു കേ പ്രതി ഇസ പ്രകാര കഹതാ ഹൈ കി, ജ്ഞാനീ സമ്പൂർണ വ്യവഹാരോം കോ മിഥ്യാ ജാനതാ ഹൈ, ഔര പ്രാരബ്ധാനുകൂല നാനാ പ്രകാര കേ ജോ ഭോഗ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം ഉന കോ ആത്മവിലാസ മാനതാ ഹൈ. ആനന്ദ കീ വാർതാ ഹൈ കി, ജോ ആത്മജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ അപനേ ആത്മാ കോ സമ്പൂർണ ജഗത് കാ അധിഷ്ഠാന ജാനതാ ഹൈ, വഹീ ധൈര്യവാൻ ഹൈ, അർഥാത് ഉസ കാ ചിത്ത വിഷയോം മേം ആസക്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, പ്രാരബ്ധ കേ അനുസാര പ്രാപ്ത ഹുഏ നിഷയോം കീ ക്രീഡാ കേ വിഷേം രമണ കരനേവാലേ തിസ ജ്ഞാനീ കീ സംസാര കേ വിഷേം ദേഹാഭിമാന കരനേവാലേ സൂഖാഁ സേ തുല്യതാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, സോഈ ഗീതാ കേ വിഷേം ശ്രീകൃഷ്ണ ഭഗവാന്നേ കഹാ ഹൈ-”തത്വവിത്ത മഹാബാഹോ ഗുണകർമവിഭാഗയോഃ . ഗുണാ ഗുണേഷു വർതത ഇതി മത്വാ ന സജ്ജതേ ..” അർഥാത് ആത്മജ്ഞാനീ സമ്പൂർണ വ്യവഹാരോം മേം രഹതാ ഹൈ പരന്തു കിസീ കാര്യ കാ അഭിമാന നഹീം കരതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി വഹ ജാനതാ ഹൈ കി, ഗുണ ഗുണോം കേ വിഷേം വർതതേ ഹൈം, മേരീ കോഈ ഹാനി നഹീം ഹൈ, മൈം തോ സാക്ഷീ ഹൂം..1..
യത്പദമ്പ്രേപ്സവോദീനാഃ ശകാദ്യാഃ സർവദേവതാഃ.
അഹോതത്രസ്ഥിതോയോഗീനഹർഷമുപഗച്ഛതി ..2..
അന്വയ:- അഹോ ശകാദ്യാഃ സർവദേവതാഃ യത്പദം പ്രേപ്സവഃ (സന്തഃ) ദീനാഃ വർതന്തേ തത്ര സ്ഥിതഃ യോഗീ ഹർഷം ന ഉപഗച്ഛതി ..2..
കോ തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, സാംസാരിക വ്യവഹാരോം കാ വർതാവ കരനേവാലാ ജ്ഞാനീ സംസാരീ പുരുഷ കോ തുല്യ ക്യോം നഹീം ഹോതാ ഹൈ, തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ബഡേ ആശ്ചര്യ കീ വാർതാ ഹൈ, ഹേ ഗുരോ! ഇന്ദ്ര ആദി സമ്പൂർണ ദേവതാ ജിസ ആത്മപദ കീ പ്രാപ്തി കീ ഇച്ഛാ കരതേ ഹുഏ ആത്മപദ കീ പ്രാപ്തി ന ഹോനേ സേ ദീനതാ കോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം, തിസ സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപ ആത്മപദ കേ വിഷേം സ്ഥിത അർഥാത് തത് ത്വം പദാർഥ കേ ഐക്യജ്ഞാന സേ ആത്മപദ കേ വിഷേം വർതമാന ആത്മജ്ഞാനീ വിഷയഭോഗ സേ സുഖ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഔര തിസ വിഷയസുഖ കാ നാശ ഹോനേപര ശോക നഹീം കരതാ ഹൈ ..2..
തജ്ജ്ഞസ്യ പുണ്യപാപാഭ്യാം സ്പർശോഹ്യന്തനം ജായതേ.
നഹ്യാകാശസ്യധൂമേനദൃശ്യമാനാപിസംഗതിഃ..3..
അന്വയ:- ( യഥാ ) ഹി ആകാശസ്യ ധൂമേന ( സഹ ) ദൃശ്യമാനാ അപി ( സംഗതിഃ ) ന ( അസ്തി തഥാ ) ഹി തജ്ജ്ഞസ്യ പുണ്യപാപാഭ്യാം അന്തഃ സ്പർശഃ ന ജായതേ .. 3 ..
അബ യഹ വർണന കരതേ ഹൈം കി, ആത്മജ്ഞാനീ പുണ്യ ഔര പാപ സേ ലിപ്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ ‘തത് ത്വം ‘ പദാർഥ കീ ഏകതാ കോ ജാനനേവാലേ തത്വജ്ഞാനീ കോ അന്തഃകരണ കേ ധർമ ജോ പുണ്യ പാപ തിന സേ സംബന്ധ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, വഹ വേദോക്ത വിധി നിഷേധ കേ ബന്ധന മേം നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജിസ കോ ആത്മജ്ഞാന ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഉസ കേ അന്തഃകരണ മേം പാപ പുണ്യകാ
സംബന്ധ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര ധൂമ ആകാശ മേം ജാതാ ഹൈ, പരന്തു ഉസ ധൂമ കാ ആകാശ സേ സംബന്ധ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഗീതാ കേ വിഷേം കഹാ ഹൈ കി, “ജ്ഞാനാഗ്നിഃസംർവകർമാണി ഭസ്മസാത്കുരുതേ തഥാ “ അർഥാത് ജ്ഞാനരൂപീ അഗ്നി സമ്പൂർണ കർമോ കോ ഭസ്മ കര ദേതാ ഹൈ ..3..
ആത്മൈവേദം ജഗത് സർവ ജ്ഞാതം യേന മഹാത്മനാ.
യദൃച്ഛയാവർത്തമാനന്തംനിഷേധുങ്ക്ഷമേതകഃ..4..
അന്വയ:- യേന മഹാത്മനാ ഇദം സർവം ജഗത് ആത്മാ ഏവ (ഇതി) ജ്ഞാതം തം യദൃച്ഛയാ വർതമാനം കഃ നിഷേദ്ധം ക്ഷമേത .. 4..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, ജ്ഞാനീ കർമ കരതാ ഹൈ ഔര ഉസ കോ പാപ പുണ്യ കാ സ്പർശ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, യഹ കൈ സേ ഹോ സകതാ ഹൈ തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ജിസ ജ്ഞാനീ മഹാത്മാനേ “യഹ ദൃശ്യമാന സമ്പൂർണ ജഗത് ആത്മാം ഹീ ഹൈ. ഇസ പ്രകാര ജാന ലിയാ ഔര തദനന്തര പ്രാരബ്ധ കേ വശീഭൂത ഹോകര വർതതാ ഹൈ, ഉസ ജ്ഞാനീ കോ കോഈ രോക നഹീം സകതാ ഹൈ അർഥാത് വേദവചന ഭീ ജ്ഞാനീ കോ ന രോക സകതാ ഹൈ ന, പ്രവൃത്ത കര സകതാ ഹൈ. ക്യോങ്കി “പ്രബോധനീയ ഏവാസോ സുപ്തോ രാജേ ബന്ദിഭിഃ “ അർഥാത് ജിസ പ്രകാര ബന്ദീ (ഭാട) രാജാ കേ ചരിത്രോം കാ വർണന കരതേ ഹൈം തിസീ പ്രകാര വേദ ഭീ ആത്മജ്ഞാനീ കാ ബഖാന കരതേ ഹൈം ..4..
ആബ്രഹ്മസ്തംബപര്യ്യന്തേ ഭൂതഗ്രാമേ ചതുർവിധേ.
വിജ്ഞസ്യൈവഹിസാമർഥ്യമിച്ഛാനിച്ഛാവിസർജനേ ..5..
അന്വയ:- ഹി ആബ്രഹ്മസ്തംബപര്യന്തേ ചതുർവിധേ ഭൂതഗ്രാമേ വിജ്ഞസ്യ ഏവ ഇച്ഛാനിച്ഛാവിസർജനേ സാമർഥ്യ ( അസ്തി ) ..5..
ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ജ്ഞാനീ അപനീ ഇച്ഛാ കേ അനുസാര വർതതാ ഹൈ, യാ ദേവേച്ഛാ സേ വർതതാ ഹൈ ? തിസ കാ ഗുരു ഉത്തര ദേതേ ഹൈം കി, ബ്രഹ്മാ സേ തൃണപര്യന്ത ചാര പ്രകാര കേ പ്രാണിയോം സേ ഭരേ ഹുഏ ബ്രഹ്മാണ്ഡ കേ വിഷേം ഇച്ഛാ ഔര അനിച്ഛാ യഹ ദോ പദാർഥ കിസീ കേ ദൂര കരനേ സേ ദൂര നഹീം ഹോതേ ഹൈം പരന്തു ജ്ഞാനീ കോ ഐസീ സാമർഥ്യ ഹൈ കി, ന ഉസ കോ ഇച്ഛാ ഹൈ, ന അനിച്ഛാ ഹൈ ..5..
ആത്മാനമദ്രയം കശ്ചിൻജാനാതി ജഗദീശ്വരം .
യദ്വേത്തി തത്സ കുരുതേ നഭയം തസ്യ കുത്രചിത്..6..
അന്വയ:- കശ്ചിത് ജഗദീശ്വരം ആത്മാനം അദ്വയം ജാനാതി; സഃ യത് വേത്തി തത് കുരുതേ; തസ്യ കുത്രചിത് ഭയം ന ( ഭവതി ) .. 6 ..
അബ ഇസ വാർതാ കാ വർണന കരതേ ഹൈം കി, ജ്ഞാനീ പുരുഷ സർവഥാ നിർഭയ ഹോതാ ഹൈ, ആത്മജ്ഞാന സേ ദ്വൈതപ്രപഞ്ച കോ ദൂര കരനേവാലേ ജ്ഞാനീ കോ ഭയ നഹീം ഹോതാ ഹൈ പരന്തു അദ്വിതീയ ആത്മസ്വരൂപ കോ ഹജാരോം മേം കോഈ ഏക ഹീ ജാനതാ ഹൈ ഔര അദ്വിതീയ ആത്മസ്വരൂപ കാ ജ്ഞാന ഹോനേ കേ അനന്തര കോഈ കർമ കരേ അഥവാ ന കരേ തോ ഭീ വഹ ഇസ ലോക തഥാ പരലോക കേ വിഷേം ഭയ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ..6..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം സാന്വയഭാഷാടീകയാ സഹിതം ശിഷ്യപ്രോക്താനുഭവോല്ലാസഷട്വം ചതുർഥ പ്രകരണം സമാപ്തം .. 4..
=====
അഥ പഞ്ചമം പ്രകരണം 5.
നതേ സംഗോഽസ്തി കേനാപി കിം ശുദ്ധസ്ത്യ- കാ തുമിച്ഛസി ..
സംഘാതവിലയം കുർവന്നേവ-മേവലയം വ്രജ..1..
അന്വയ:- ( ഹേ ശിഷ്യ ! ) തേ കേന അപി സംഗഃ ന അസ്തി; ശുദ്ധഃ (ത്വം ) കിം ത്യം ( ഉപാദാതും ച ) ഇച്ഛസി; സംഘാതവിലയം കുർവൻ ഏവം ഏവ ലയം വ്രജ .. 1..
ഇസ പ്രകാര ശിഷ്യ കീ പരീക്ഷാ ലേകര ഉസ കോ ദൃഢ ഉപദേശ ദിയാ, അബ ചാര ശ്ലോകോം സേ ഗുരു ലയ കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം, ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ ശുദ്ധബുദ്ധസ്വരൂപ ഹൈ, അഹങ്കാരാദി കിസീകേ ഭീ സാഥ തേരാ സംബന്ധ നഹീം ഹൈ, സോ നിത്യ ശുദ്ധബുദ്ധ മുക്തസ്വഭാവ തൂ ത്യാഗനേ കോ ഓര ഗ്രഹണ കോ കിസ കോ ഇച്ഛാ കരതാ ഹൈ അർഥാത തേരേ ത്യാഗനേ ഔര ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ കോഈ പദാർഥ നഹീം ഹൈ, തിസ കാരണ സംഘാത കാ നിഷേധ കരതാ
ഹുആ ലയ കോ പ്രാപ്ത ഹോ അർഥാത് ദേഹാദി സമ്പൂർണ വസ്തു ജഡ ഹൈം ഉസ കാ ത്യാഗ കര ഔര മിഥ്യാ ജാന ..1..
ഉദേതി ഭവതോ വിശ്വം വാരിധേരിവ ബുദ്രുദഃ.
ഇതി ജ്ഞാത്വൈകമാത്മാനമേവമേവ ലയം വ്രജ ..2..
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ ! ) വാരിധേഃ ബുദ്ധദ ഇവ ഭവതഃ വിശ്വം ഉദേതി; ഇതി ഏകം ആത്മാനം ജ്ഞാത്വാ ഏവം ഏവ ലയം വ്രജ ..2..
ഹേ ശിഷ്യ ! യഹ ജഗത് അപനീ ഭാവനാ സേ ഹുആ ഹൈ അർഥാത് ജിസ പ്രകാര ജല സേ ബുലബുലേ ഭിന്ന നഹീം ഹോതേ ഹൈം, തിസീ പ്രകാര തുഝ (ആത്മാ) സേ യഹ ജഗത് ഭിന്ന നഹീം ഹൈ, സജാതീയ വിജാതീയ ഔര സ്വംഗത യേ തീന ഭേദ ആത്മാ കേ വിഷേം നഹീം ഹൈം ആത്മാ ഏക ഹൈ, സോ മേം ഹീ ഹൂം ഇസ പ്രകാര ജാനകര ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം ലയ കോ പ്രാപ്ത ഹോ, ( ഏക മനുഷ്യ ജാതി കേ വിഷേം ബ്രാഹ്മണ, ക്ഷത്രിയ, വൈശ്യ ഔര ശൂദ്ര ആദി അനേക ഭേദ ഹൈം. യഹ സജാതീയ ഭേദ കഹാതാ ഹൈ, ഔര മനുഷ്യ, പശു, പക്ഷീ യഹ ജോ ഭിന്ന 2 ജാതി ഹൈം. സോ വിജാതീയ ഭേദ ഹൈം തഥാ ഏക ദേഹ കേ വിഷേം ഹാഥ, ചരണ, മുഖ ഇത്യാദി ജോ ഭേദ ഹൈം സോ സ്വഗത ഭേദ കഹാതാ ഹൈ )..2..
പ്രത്യക്ഷമപ്യവസ്തുത്വാദിശ്വംനാസ്ത്യമലേത്വയി .
രജ്ജസർപ ഇവ വ്യക്തമേവമേവ ലയം വ്രജ ..3..
അന്വയ:- പ്രത്യക്ഷം അപി വ്യക്തം വിശ്വം രജ്ജുസഃ ഇവ അവസ്തുത്വാത് അമലേ ത്വയി ന അസ്തി; (തസ്മാത് ) ഏവം ഏവ ലയം വ്രജ ..3..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, ജബ പ്രത്യക്ഷ ഹാര ഔര സർപ ആദി കാ ഭേദ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ തോ ഫിര കിസ പ്രകാര ഹാര ആദി കോ വിലയ ഹോ സകതാ ഹൈ ? തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, രജ്ജു അർഥാത് ഡോരേ കേ വിഷേം സർപ കീ പ്രത്യക്ഷ പ്രതീതി ഹോതീ ഹേ പരന്തു വാസ്തവ മേം വഹ സർപ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഇസീ പ്രകാര യഹ പ്രത്യക്ഷ സ്പഷ്ട പ്രതീത ഹോനേവാലാ ജഗത് നിർമല ആത്മാ കേ വിഷേം നഹീം ഹൈ, ഇസ പ്രകാര ഹീ ജാനകര ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം ലീന ഹോ ..3..
സമദുഃഖസുഖഃപൂർണആശാനൈരാശ്യയോഃസമഃ.
സമജീവിതമൃത്യുഃസന്നേവമേവ ലയം വ്രജ ..4..
അന്വയ:- ഹേ ( ശിഷ്യ ! ) പൂർണഃ സമദുഃഖസുഖഃ ( തഥാ.) ആശാനൈരാശ്യയോഃ സമഃ സൻ ഏവം ഏവ ലയം വ്രജ .. 4 ..
ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ (ആത്മാ) ആത്മാനന്ദ സേ പരിപൂർണ ഇസ കാരണ ഹീ പ്രാരബ്ധവശ പ്രാപ്ത ഹുഏ സുഖ ഔര ദുഃഖ കേ വിഷേം സമദൃഷ്ടി കരനേവാലാ തഥാ ആശാ ഔര നിരാശാ കേ വിഷേം സമദൃഷ്ടി കരനേവാലാ ഔര ജീവന തഥാ മരണ കേ സമദൃഷ്ടി സേ ദേഖതാ ഹുആ ബ്രഹ്മദൃഷ്ടിരൂപ ലയ കോ പ്രാപ്ത ഹോ ..4..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രഗീതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതമാചാര്യോക്തം ലയചതുഷ്ടയം നാമ പഞ്ച പ്രകരണം സമാപ്തം ..5..
=====
അഥ ഷഷ്ഠം പ്രകരണം 6.
ആകാശവദനന്തോഽഹം ഘടവത്പ്രാകൃതം ജഗത് .
ഇതി ജ്ഞാനം തഥൈതസ്യ ന ത്യാഗോ ന ഗ്രഹോ ലയഃ..
ജംഅന്വയ:- അഹം ആകാശവത് അനന്തഃ, പ്രാകൃതം ജഗത് ഘടവത് ഇതി ജ്ഞാനം ( അനുഭവസിദ്ധം ), തഥാ ഏതസ്യ ത്യാഗഃ ന, ഗ്രഹഃ ന, ലയഃ (ന ) .. 1..
ഇസ പ്രകാര പഞ്ചമ പ്രകരണ മേം ഗുരുനേ ലയമാർഗ കാ ഉപദേശ കിയാ, അബ ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, അത്മാജോ അനന്തരൂപ ഹൈ ഉസ കാ ദേഹാദി കേ വിഷേം നിവാസ കരനാ കിസ പ്രകാര ഘടേഗാ ? തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ആത്മാ ആകാശ കീ സമാന അനന്തരൂപ ഹൈ ഔര പ്രകൃതി കാ കാര്യ ജഗത് ഘട കീ സമാന ആത്മാ കാ അവച്ഛേദക ഔര നിവാസസ്ഥാന ഹൈ അർഥാത് ജിസ പ്രകാര ആകാശ ഘടാദി മേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ തിസീ പ്രകാര ആത്മാ ദേഹ കേ വിഷേം വ്യാപ്ത ഹൈ, ഇസ പ്രകാര കാ ജോ ജ്ഞാന ഹൈ, സോ വേദാന്തസിദ്ധ ഔര അനുഭവസിദ്ധ ഹൈ, ഇസ മേം കുഛ സന്ദേഹ നഹീം ഹൈ തിസ കാരണ ഉസ ആത്മാ കാ ത്യാഗ നഹീം ഹൈ ഔര ഗ്രഹണ നഹീം ഹൈ, തഥാ ലയ നഹീം ഹൈ…1..
മഹോദധിരിവാഹം സ പ്രപഞ്ചോ വീചിസനിമഃ .
ഇതി ജ്ഞാനം തഥൈതസ്യ ന ത്യാഗോ ന ഗ്രഹോ ലയഃ..
അന്വയ:- സഃ അഹം മഹോദധിഃ ഇവ, പ്രപഞ്ചഃ വീചിസനിമഃ ഇതി ഝാനം ( അനുഭവസിദ്ധം ); തഥാ ഏതസ്യ ത്യാഗഃ ന, ഗ്രഹഃ ന, ജ്യഃ (ന)..2..
ഇസ ഘട ഔര ആകാശ കേ ദൃഷ്ടാന്ത സേ ദേഹ ഔര ആത്മാ കേ ഭേദ കീ ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ, തഹാം കഹതേ ഹൈം കി, വഹ പൂർവോക്ത മൈം (ആത്മാ) സമുദ്ര കീ സമാന ഹൂം ഔര പ്രപഞ്ച തരംഗോം കീ സമാന ഹൈ, ഇസ പ്രകാര കാ ജ്ഞാന അനുഭവസിദ്ധ ഹൈ, തിസ കാരണ ഇസ ആത്മാ കാ ത്യാഗ ഗ്രഹണ ഔര ലയ ഹോനാ സംഭവ നഹീം ഹൈ ..2..
അഹംസശുക്തിസങ്കാശോ രൂപ്യവദിശ്വകൽപനാ .
ഇതിജ്ഞാനന്തഥേതസ്യ ന ത്യാഗോന ഗ്രഹോലയഃ ..3..
അന്വയ:- സഃ അഹം ശുക്തിസങ്കാശഃ, വിശ്വകൽപനാ രൂപ്യവത്, ഇതി ജ്ഞാനം തഥാ ഏതസ്യ, ത്യാഗഃ ന, ഗ്രഹഃ ന, ലയഃ (ന) ..3..
ഇസ സമുദ്ര ഔര തരംഗോം കേ ദൃഷ്ടാന്ത സേ ആത്മാ കേ വിഷേം വികാര കീ ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ ഇസ ശിഷ്യ കേ സന്ദേഹ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ജിസ പ്രകാര സീപീ കേ വിഷേം രജത കൽപിത ഹോതാ ഹൈ ഇസീ പ്രകാര ആത്മാ കേ വിഷേം യഹ ജഗത് കൽപിത ഹൈ, ഇസ പ്രകാര കാ വാസ്തവിക ജ്ഞാന ഹോനേപര ആത്മാ കാ ത്യാഗ, ഗ്രഹണ ഔര ലയ നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ ..3..
അഹം വാ സർവഭൂതേഷു സർവഭൂതാന്യഥോ മയി.
ഇതി ജ്ഞാനം തഥൈതസ്യ ന ത്യാഗോന ഗ്രഹോ ലയഃ4..
കീ അന്വയഃ സർവഭൂതേഷു അഹം അഥോ വാ സർവഭൂതാനി മയി ഇതി ജ്ഞാനം ( അനുഭവസിദ്ധം ); തഥാ ഏതസ്യ ത്യാഗഃ ന, ഗ്രഹഃ ന, ലയഃ ( ന ) .. 4..
തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, സീപീ ഔര രജതകോം ജോ ദൃഷ്ടാന്ത ദിഖായാ തിസ സേ തോ ആത്മാ കേ വിഷേം പരിച്ഛിവ്രതാ അർഥാത് ഏകദേശീപനാരൂപ ദോഷ ആതാ ഹൈ തഹാം കഹതേ ഹൈം കി, മൈം സമ്പൂർണ പ്രാണിയോം കേ വിഷേം സത്താരൂപ സേ സ്ഥിത രഹതാ ഹൂം, ഇസ കാരണ സമ്പൂർണ പ്രാണീ മുഝ അധിഷ്ഠാനരൂപ കേ വി ഹീ സ്ഥിത ഹൈം, ഇസ പ്രകാര കാ ജ്ഞാന വേദാന്തശാസ്ത്ര കേ വിഷേം പ്രതിപാദന കിയാ ഹൈ, ഐസാ ജ്ഞാന ഹോനേപര ആത്മാ കാ ത്യാഗ ഗ്രഹണ ഔര ലയ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..4..
ഇതി ശ്രീമദൃഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം ശിഷ്യോക്തമുത്തരചതുഷ്കം നാമ ഷഷ്ഠം പ്രകരണം സമാപ്തം ..6..
=====
അഥ സപ്തമം പ്രകരണം 7.
ഭയ്യനന്തമഹാംഭോധൗ വിശ്വപോത ഇതസ്തതഃ .
ഭ്രമതി സാന്തവാതേന ന മമാസ്ത്യസഹിഷ്ണുതാ..
അന്വയ:- അനന്തമഹാംഭോധീ മായേ സ്വാന്തവാതേന വിശ്വപോതഃ ഇതസ്തതഃ ഭ്രമതി; മമ അസഹിഷ്ണുതാ ന അസ്തി .. 1..
പഞ്ചമ പ്രകരണ കേ വിഷേം ഗുരുനേ ഇസ പ്രകാര വർണന കിയാ കി, ലയ യോഗ കാ ആശ്രയ കിയേ ബിനാ സാംസാരിക വ്യവഹാരോം കാ വിക്ഷേപ അവശ്യ ഹോതാ ഹൈ, തിസ കേ ഉത്തര മേം ഷഷ്ഠ പ്രകരണ കേ വിഷേം ശിഷ്യനേ കഹാ കി, ആത്മാ കേ വിഷേം ഇഷ്ടഅനിഷ്ടഭാവ തിസ കാരണ ആത്മാ കാ ത്യാഗ, ഗ്രഹണ, ലയ ആദി നഹീം ഹോതാ ഹൈ, അബ ഇസ കഥനകാ ഹീ പാഞ്ച ശ്ലോകോം സേ വിവേചന കരതേ ഹൈം കി, മൈം ചൈതന്യമയ. അനന്ത സമുദ്ര ഹൂം ഔര മേരേ വിഷേം സംസാരരൂപീ നൗ കാ മനരൂപീ വായു കേ വേഗ സേ ചാരോം ഓര കോ ഘൂമതീ ഹൈ തിസ സംസാരരൂപീ നൗ കാ കേ ഭ്രമണ സേ മേരാ മന ഇസ പ്രകാര ചലായമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര നൗ കാ സേ സമുദ്ര ചലായമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ..1..
മയ്യനന്തമഹാംഭോധൗജഗദീചിഃസ്വഭാവതഃ .
ഉദേതു വാസ്തമായാതുന മേ വൃദ്ധിർന ച ക്ഷതിഃ..2..
അന്വയ:- അനന്തമഹാംഭോധൗ മയി സ്വഭാവതഃ ജഗദ്ദീചിഃ ഉദേതു; വാ അസ്തം ആയാതു, മേ വൃദ്ധിഃ ന ക്ഷതിഃ ച ന .. 2..
.ഇസ പ്രകാര യഹ വർണന കിയാ കി, സംസാര കേ വ്യവഹാരോം സേ ആത്മാ കീ കോഈ ഹാനി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര അബ യഹ വർണന കരതേ ഹൈം കി, സംസാര കീ ഉത്പത്തി ഔര ലയ സേ ഭീ ആത്മാ കീ കോഈ ഹാനി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, മൈം ചൈതന്യമയ അനന്തരൂപ സമുദ്ര ഹൂം, തിസ മേരേ (ആത്മാകേ) വിഷേം സ്വഭാവ സേ സംസാരരൂപീ തരംഗ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം ഔര നഷ്ട ഹോ ജാതേ ഹൈം, തിന സംസാരരൂപീ തരംഗോം കേ ഉത്പന്ന ഹോനേ സേ മേരാ കോഈ ലാഭ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര നഷ്ട ഹോനേ സേ ഹാനി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ക്യോങ്കി, മേം സർവവ്യാപീ ഹൂം ഇസ കാരണ മേരീ ഉത്പത്തി നഹീം ഹോ സകതീ ഹൈ ഔര മൈം അനന്ത ഹൂം ഇസ കാരണ മേരാ ലയ (നാശ) നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ ..2..
മയ്യനന്തമഹാംഭോധൗ വിശ്വനാമ വികൽപനാ.
അതിശാന്തോനിരാകാര ഏതദേവാഹമാസ്ഥിതഃ..3..
അന്വയ:- അനന്തമഹാംഭോധൗ മയി വിശ്വം വികൽപനാ നാമ ( അതഃ ) അഹം അതിശാന്തഃ നിരാകാരഃ ഏതത് ഏവ മാസ്ഥിതഃ (അസ്മി ) ..3..
ഇസ കഹേ ഹുഏ സമുദ്ര ഔര തരംഗ കേ ദൃഷ്ടാന്ത സേ ആത്മാ കേ വിഷേം പരിണാമീപനേ കീ ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ, തിസ ശങ്കാ കീ നിവൃത്തി കേ അർഥ കഹതേ ഹൈം കി, അനന്തസമുദ്രരൂപ ജോ മൈം തിസ മേരേ വിഷേം ജഗത് കേവല കൽപനാമാത്ര ഹൈ സത്യ നഹീം ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹീ മേം ശാന്ത കഹിയേ സമ്പൂർണ വികാരരഹിത ഔര നിരാകാര തഥാ കേവല ആത്മജ്ഞാന കാ ആശ്രിത ഹൂം ..3..
നാത്മാ ഭാവേഷു നോ ഭാവസ്തത്രാനന്തേ നിരഞ്ജനേ .
ഇത്യസക്തോഽസ്ടഹ ശാന്ത ഏതദേവാഹമാസ്ഥിതഃ4
അന്വയ:- മാവേഷു ആത്മാ ന, അനന്തേ നിരഞ്ജനേ തത്ര ഭാവഃ നോ ഇതി മാം മസക്തഃ ഭസ്പൃഹഃ ശാന്തഃ ഏതത് ഏവ ആശ്രിതഃ (അസ്മി)..4..
അബ ആത്മാ കീ ശാന്തസ്വരൂപതാകാ ഹീ വർണന കരതേ ഹൈം കി, ദേഹ ഇന്ദ്രിയാദി പദാർഥോം കേ വിഷേം ആത്മപനാ അർഥാത് സത്യപനാ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി ദേഹേന്ദ്രിയാദി പദാർഥ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം ഔര നഷ്ട ഹോതേ ഹൈം ഔര ദേഹ-ഇന്ദ്രിയാദിരൂപ ഉപാധി ആത്മാ കേ വിഷേം നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി ആത്മാ അനന്ത ഔര നിരഞ്ജന ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹീ ഇച്ഛാരഹിത ഔര ശാന്ത തഥാ തത്വജ്ഞാന കാ ആശ്രിത ഹൂം ..4..
അഹോ ചിന്മാത്രമേവാഹമിന്ദ്രജാലോപമം ജഗത് .
അതോ മമ കഥം കുത്ര ഹേയോപാദേയകൽപനാ ..5..
അന്വയ:- അഹോ അഹം ചിന്മാത്രം ഏവ ജഗത് ഇന്ദ്രജാലോപമം അതഃ മമ ഹേയോപാദേയകൽപനാ കുത്ര കഥം ( സ്യാത് ) ..5..
ആത്മാ ഇച്ഛാദിരഹിത ഹൈ ഇസ വിഷയ മേം ഔര ഹേതു കഹതേ ഹൈം കി, അഹോ മൈം അലൗകിക ചൈതന്യമാത്ര ഹൂം ഔര ജഗത ഇന്ദ്രജാല കഹിയേ ബാജീഗര കേ ചരിത്രോം കീ സമാന ഹൈ, ഇസ കാരണ കിസീ പദാർഥ കേ വിഷേം മേരേ ഗ്രഹണ കരനേ കീ ഔര ത്യാഗനേ കീ കൽപനാ കിസ പ്രകാര ഹോ സകതീ ഹൈ ? അർഥാത് ന തോ മൈം കിസീ പദാർഥ കോ ത്യാഗതാ ഹൂം ഔര ന ഗ്രഹണ കരതാ ഹൂം ..5..
ഇതി ശ്രീമദൃഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം . ഭാഷാർടീകയാ സഹിതമനുഭവപഞ്ചകവിവരണം നാമ സപ്തമം പ്രകരണം സമാപ്തം ..7..
അഥാഷ്ടമം പ്രകരണം 8.
വ തദാബന്ധോ യദാ ചിത്തം കിഞ്ചിദ്വാഞ്ഛതി ശോചതി .
കിഞ്ചിന്മുഞ്ചതി ഗൃഹ്ണാതി കി-കാശ്ചിദ്ധൃഷ്യതികുപ്യതി .. 1..
അന്വയ:- യദാ ചിത്തം കിഞ്ചിത് വാഞ്ഛതി ശോചതി കിഞ്ചിത് മുഞ്ചതി ഗൃഹ്ണാതി കിഞ്ചിത് ഹൃഷ്യതി കുപ്യതി തദാ ബന്ധഃ ഭവതി .. 1..
ഇസ പ്രകാര ഛഃ പ്രകരണോങ്കര കേ അപനേ ശിഷ്യ കീ സർവഥാ പരീക്ഷാ ലേകര, ബന്ധമോക്ഷ കീ വ്യവസ്ഥാ വർണന കരനേ കേ മിഷ സേ ഗുരു അപനേ ശിഷ്യ കേ അനുഭവ കീ ചാര ശ്ലോകോം സേ പ്രശംസാ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! തേംനേ ജോ കഹാ കി, മേരേ കോ (ആത്മാകോ) കുഛ ത്യാഗ കരനാ ഔര ഗ്രഹണ കരനാ നഹീം ഹൈ സോ സത്യ ഹൈ, ക്യോങ്കി, ജബ ചിത്ത കിസീ വസ്തു കീ ഇച്ഛാ കരതാ ഹൈ, കിസീ വസ്തു കാ ശോക കരതാ ഹൈ, കിസീ വസ്തു കാ ത്യാഗ കരതാ ഹൈ, കിസീ വസ്തു കാ ഗ്രഹണ കരതാ ഹൈ, കിസീ വസ്തു സേ പ്രസന്ന ഹോതാ ഹൈ, അഥവാ കോപ കരതാ ഹൈ തബ ഹീ ജീവ കാ ബന്ധ ഹോതാ ഹൈ..1..
തദാ മുക്തിര്യദാ ചിത്തം ന വാഞ്ഛതി ന ശോചതി.
നമുഞ്ചതിന ഗൃഹ്ണാതി നഹഷ്യതി നകുപ്യതി..2..
അന്വയ:- യദാ ചിത്തമ ന വാഞ്ഛതി ന ശോചതി ന മുഞ്ചതി ന ഹാതി ന ഏജ്യതി ന കുഷ്യതി .. 2..
ജബ ചിത്ത ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ, ശോക നഹീം കരതാ ഹൈ; കിസീ വസ്തു കാ ത്യാഗ നഹീം കരതാ ഹൈ, ഗ്രഹണ നഹീം കരതാ ഹൈ, തഥാ കിസീ വസ്തു കീ പ്രാപ്തിസേ പ്രസന്ന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര കാരണ ഹോനേപര ഭീ കോപ നഹീം കരതാ ഹൈ തബ ഹീ ജീവ കീ മുക്തി ഹോതീ ഹൈ ..2..
തദാ ബന്ധോ യദാ ചിത്തം സക്തം കാസ്വപി ദൃഷ്ടിഷു .
തദാ മോക്ഷോ യദാ ചിത്തമസക്തം സർവദൃഷ്ടിഷു ..3..
അന്ധയ:യദാ ചിത്തം കാസു അപി ദൃഷ്ടിഷു സക്തം തദാ ബന്ധഃ, യദാ ചിത്തം സർവദൃഷ്ടിഷു അസക്തം തദാ മോക്ഷഃ .. 3 ..
ഇസ പ്രകാര ബന്ധ മോക്ഷ കാ ഭിന്ന 2 വർണന കിയാ അബ ദോനോം ഇകട്ഠാ വർണന കരതേ ഹൈം, ജിസ കാ ചിത്ത ആത്മഭിന്ന കിസീ ഭീ ജഡ പദാർഥ കേ വിഷേം ആസക്ത ഹോതാ ഹൈ, തബ ജീവ കാ ബന്ധ ഹോതാ ഹൈ ഔര ജബ ചിത്ത ആത്മഭിന്ന സമ്പൂർണ ജഡ പദാർഥോം കേ വിഷേം ആസക്തിരഹിത ഹോതാ ഹൈ, തബ ഹീ ജീവ കാ മോക്ഷ ഹോതാ ഹൈ ..3..
യദാ നാഹം തദാ മോക്ഷോ യദാഹ ബന്ധനം തദാ..
മത്വേതിഹേലയാകിഞ്ചിന്മാഗൃഹാണവിമുഞ്ചമാ 4..
അന്വയ:- യദാ അഹം ന തദാ മോക്ഷഃ, യദാ അഹം തദാ ബന്ധനം ഇതി മത്വാ ഹേലയാ കിഞ്ചിത് മാ ഗൃഹാണ മാ വിമുഞ്ച .. 4 ..
സമ്പൂർണ വിഷയോം കേ വിഷേം ചിത്ത ആസക്ത ന ഹോയ ഐസീ സാധനസമ്പത്തി പ്രാപ്ത ഹോനേപര ഭീ അഹങ്കാര ദൂര ഹുഏ ബിനാ
മുക്തി നഹീം ഹോതീ ഹൈ യ ഹീ കഹതേ ഹൈം കി, ജബതക മൈം ദേഹ ഹൂം ഇസ പ്രകാര അഭിമാന രഹതാ ഹൈ തബതക ഹീ യഹ സംസാരബന്ധന രഹതാ ഹൈ ഔര ജബ മൈം ആത്മാ ഹൂം, ദേഹ നഹീം ഹൂം, ഇസ പ്രകാര കാ അഭിമാന ദൂര ഹോ ജാതാ ഹൈ, തബ മോക്ഷ ഹോതാ ഹൈ. ഇസ പ്രകാര ജാനകര വ്യവഹാര ദൃഷ്ടി സേ ന കിസീ വസ്തു കോ ഗ്രഹണ കര ന കിസീ വസ്തു കാ ത്യാഗ കര ..4..
.. ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം ഗുരുപ്രോക്തം ബന്ധമോക്ഷവ്യവസ്ഥാ നാമാഷ്ടമം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 8..
=====
അഥ നവമം പ്രകരണം 9.
കൃതാകൃതേചദന്ദ്രാനികദാശാന്താനികസ്യ വാ.
ഏവം ജ്ഞാത്വേഹ നിർവദാദ്ഭവത്യാഗപരോഽവതീ..1..
അന്ധയ:കൃതാകൃതേ ദ്വന്ദ്വാനി കസ്യ കദാ വാ ശാന്താ ഏവം ജ്ഞാത്വാ ഇഹ നിർവേദാത് ത്യാഗപരഃ അവതീ ഭവ .. 1..
ഉപര കേ പ്രകരണ കേ വിഷേം ഗുരുനേ കഹാ കി, “ ന കിസീ വസ്തു കോ ഗ്രഹണ കര ന ത്യാഗ കര തഹാം ശിഷ്യ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ, ത്യാഗ കീ ക്യാ രീതി ഹൈ ? തിസ കേ സമാധാന മേം ഗുരു ആഠ ശ്ലോകോം സേ വൈരാഗ്യ വർണന കരതേ ഹൈം കി, കൃത ഔര ഭകൃത അർഥാത് യഹ കരനാ ചാഹിയേ, യഹ നഹീം കരനാ
ചാഹിയേ, ഇത്യാദി അഭിനിവേശ ഔര സുഖദുഃഖ, ശീത, ഉഷ്ണ ആദി ദ്വന്ദ്ര കിസീ കേ ക ഭീ ശാന്ത ഹുഏ ഹൈം ? അർഥാത് ക ഭീ കിസീ കേ നിവൃത്ത നഹീം ഹുഏ. ഇസ പ്രകാര ജാനകര ഇന കൃത അകൃത ഔര സുഖദുഃഖാദി കേ വിഷേം വിരക്തി ഹോനേ സേ ത്യാഗപരായണ ഔര സമ്പൂർണ പദാർഥോം കേ വിഷേം ആഗ്രഹ കാ ത്യാഗനേവാലാ ഹോ ..1..
കസ്യാപി താത ധന്യസ്യ ലോകചേഷ്ടാവലോ-കനാത് .
ജീവിതേച്ഛാ ബുഭുക്ഷാ ച ബുഭുത്സോ-പശമം ഗതാഃ ..2..
അന്വയ:- ഹേ താത ! ലോകചേഷ്ടാവലോകനാത് കസ്യ അപി ധന്യസ്യ ജീവിതേച്ഛാ ബുഭുക്ഷാ ബുഭുത്സാ ച ഉപശമം ഗതാഃ ..2..
ചിത്ത കേ ധർമോം കാ ത്യാഗരൂപ വൈരാഗ്യ തോ കിസീകോ ഹീ ഹോതാ ഹൈ, സബ കോ നഹീം, യഹ വർണന കരതേ ഹൈം, ഹേ ശിഷ്യ ! സഹസ്രോം മേം സേ കിസീ ഏക ധന്യ പുരുഷകീ ഹീ സംസാര കീ ഉത്പത്തി ഔര നാശരൂപ ചേഷ്ടാ കേ ദേഖനേ സേ ജീവന കീ ഇച്ഛാ ഔര ഭോഗ കീ ഇച്ഛാ തഥാ ജാനനേ കീ ഇച്ഛാ നിവൃത്ത ഹോതീ ഹൈ…2..
അനിത്യം സർവമേവേദം താപത്രിതയദൂഷിതം .
അസാരംനിന്ദിതംഹേയമിതിനിശ്ചിത്യശാമ്യതി 3
അന്വയ:- താപത്രിതയദൂഷിതം ഇദം സർവം ഏവ അനിത്യം അസാരം നിന്ദിതം ഹേയം ഇതി നിശ്ചിത്യ ( ജ്ഞാനീ) ശാമ്യതി ..3..
തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ജ്ഞാനീ പുരുഷോം കീ ജോ സമ്പൂർണ വിഷയോം മേം ആസക്തി നഷ്ട ഹോ ജാതീ ഹൈ ഉസ മേം ക്യാ കാരണ ഹൈ ? തഹാം കഹതേ ഹൈം കി, യഹ സമ്പൂർണ ജഗത് അനിത്യ ഹൈ, ചൈതന്യസ്വരൂപ ആത്മാ കീ സത്താ സേ സ്ഫുരിത ഹോതാ ഹൈ, വാസ്തവ മേം കൽപനാമാത്ര ഹൈ ഔര ആധ്യാത്മിക, ആധിദൈവിക ഔര ആധിഭൗതിക ഇന തീനോം ദുഃഖോം സേ ദൂഷിത ഹോ രഹാ ഹൈ അർഥാത് തുച്ഛ ഹൈ, ഝൂഠാ ഹൈ, ഐസാ നിശ്ചയ കര കേ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ഉദാസീനതാ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..3..
കോഽസൗ കാലോ വയഃ കിംവാ യത്ര ദ്വന്ദ്വാനി നോ നൃണാം .
താന്യുപേക്ഷ്യ യഥാപ്രാപ്തവർതീ സിദ്ധിമവാപ്നുയാത് ..4..
അന്വയ:- യത്ര നൃണാം ദ്വന്ദ്വാനി നോ (സന്തി ) അസൗ കഃ കാലഃ കിം വയഃ താനി ഉപേക്ഷ്യ യഥാപ്രാപ്തവർതീ ( സൻ ) സിദ്ധിം അവാപ്നുയാത് .. 4 ..
അബ യഹ വർണന കരതേ ഹൈം കി, സുഖദുഃഖാദി ദ്വന്ദ്വ തോ പ്രാരബ്ധ കർമോം കേ അനുസാര അവശ്യ ഹീ പ്രാപ്ത ഹോംഗേ പരന്തു തിന സുഖദുഃഖാദി കേ വിഷേം ഇച്ഛാ ഔര അനിച്ഛാ കാ ത്യാഗ കര കേ പ്രാരബ്ധകർമാനുസാര പ്രാപ്ത ഹുഏ സുഖദുഃഖാദി ദ്വന്ദ്വോം കോ ഭോഗതാ ഹുആ മുക്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഐസാ കൗനസാ കാല ഹൈ കി, ജിസ മേം മനുഷ്യ കോ സുഖദുഃഖാദി ഇന്ദ്രോം കീ പ്രാപ്തി ന ഹോ ഔര ഐസീ കൗനസീ അവസ്ഥാ ഹൈ കി, ജിസമേം
മനുഷ്യ കോ സുഖ ദുഃഖ ആദി ന ഹോ ? അർഥാത് ജിസ മേം മനുഷ്യ കോ സുഖ ദുഃഖാദി നഹീം ഹോതേ ഹോ ഐസാ ന കോഈ സമയ ഹൈ ഔര ന കോഈ ഐസീഅവസ്ഥാ ഹൈ.സർവ കാല മേം ഔര സബ അവസ്ഥാഓം മേം സുഖ ദുഃഖ തോ ഹോതേ ഹീ ഹൈം ഐസാ ജാനകര തിന സുഖ ദുഃഖാദി കേ വിഷേം സങ്കൽപ വികൽപ കോ ത്യാഗനേവാലാ പുരുഷ പ്രാരബ്ധകർമാനുസാര പ്രാപ്ത ഹുഏ സുഖദുഃഖാദി കോ ആസക്തിരഹിത ഭോഗകര സിദ്ധി കഹിയേ മുക്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ .. 4..
നാനാ മതം മഹർഷീണാം സാധൂനാം യോഗിനാം തഥാ .
ദൃഷ്ട്വാ നിർവേദമാപന്നഃ കോ നശാമ്യതി മാനവഃ 5
അന്വയ:- മഹർഷീണാം സാധൂനാം തഥാ യോഗിനാം നാനാ മതം ദൃഷ്ട്വാ നിർവേദം ആപന്നഃ കഃ മാനവഃ ന ശാമ്യതി .. 5..
അബ ഇസ വാർതാ കോ വർണന കരതേ ഹൈം കി, തത്വജ്ഞാന കേ സിവായ അന്യത്ര കിസീ വിഷയമേം ഭീ നിഷ്ഠാ ന കരേ . ഋഷിയോം കേ ഭിന്ന 2 രീതി കേ നാനാ പ്രകാര കേ മത ഹൈം, തിന മേം കോഈ ഹോമ കരനേ കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം, കോഈ മന്ത്ര ജപ കരനേ കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം, കോഈ ചാന്ദ്രായണ ആദി വ്രതോം കീ മഹിമാ വർണന കരതേ ഹൈം, തിസീ പ്രകാര സാധു കഹിയേ ഭക്തപുരുഷകി ഭീ അനേക ഭേദ ഔര സമ്പ്രദായ ഹൈം. ജൈ സേ കി, ശൈവ ശാക്ത വൈഷ്ണവ ആദി തഥാ യോഗിയോം കേ മത ഭീ അനേക പ്രകാര കേ ഹൈം, തിസ മേം കോഈ അഷ്ടാംഗയോഗ കീ സാധനാ കരതേ ഹൈം ആര കോഈ വത്വോം കീ ഗണനാ കരതേ ഹൈം ഇസ പ്രകാര ഭിന്ന 2
പ്രകാര കേ മത ഹോനേ കേ കാരണ തിന സബ കോ ത്യാഗകര വൈരാഗ്യ കോ പ്രാപ്ത ഹുആ കോന പുരുഷ ശാന്തി കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ? കിന്തു ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോഗാ ഹീ ..5..
കൃത്വാ മൂർതിപരിജ്ഞാനം ചൈതന്യസ്യ ന കി ഗുരുഃ.
നിർവേദസമതായുക്ത്യായസ്താരയതിസംസൃതേഃ..6..
അന്വയ:- നിർവേദസമതായുക്ത്യാ ചൈതന്യസ്യ മൂർതിപരിജ്ഞാനം കൃത്വാ യഃ ന കിം ഗുരുഃ ( സഃ ) സംസൃതേഃ താരയതി .. 6..
അബ യഹ വർണന കരതേ ഹൈം കി, കർമാദി കാ ത്യാഗ കര കേ കേവല ജ്ഞാനനിഷ്ഠാകാ ഹീ ആശ്രയ കരനാ ചാഹിയേ, നിർവേദ കഹിയേ വൈരാഗ്യ അർഥാത് വിഷയോം കേ വിഷേം ആസക്തി ന കരനാ ഔര സമതാ കഹിയേ ശത്രുമിത്രാദി സബ കേ വിഷേം സമദൃഷ്ടി രഖനാ അർഥാത് സർവത്ര ആത്മദൃഷ്ടി കരനാ തഥാ യുക്തി ശ്രുതിയോം കേ അനുസാര ശങ്കാഓം കാ സമാധാന കരനാ, ഇന കേ ദ്വാരാ സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപ കാ സാക്ഷാത്കാര കര കേ ഫിര കർമമാർഗ കേ വിഷേം ഗുരു കാ ആശ്രയ ന കരനേവാലാ പുരുഷ അപനേ ആത്മാ കോ തഥാ ഔരോങ്കോ ഭീ സംസാര സേ താര ദേതാ ഹൈ ..6..
പശ്യ ഭൂതവികാരാംസ്ത്വം ഭൂതമാത്രാനയഥാർഥതഃ.
തത്ക്ഷണാദ്വന്ധനിർമുക്തഃസ്വരൂപസ്ഥോ ഭവിഷ്യസി
അന്വയ:- (ഹേ ശിഷ്യ !) ഭൂതവികാരാൻ യഥാർഥതഃ ഭൂതമാത്രാൻ പശ്യ ( ഏവം ) ത്വം തത്ക്ഷണാത് ബന്ധനിർമുക്തഃ സ്വരൂപസ്ഥ: ഭവിഷ്യസി ..7..
ചൈതന്യസ്വരൂപ കേ സാക്ഷാത്കരനേ കാ ഉപായ കഹതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! ഭൂതവികാര കഹിയേ ദേഹ ഇന്ദ്രിയ ആദി കോ വാസ്തവ മേം ജഡ ജോ പഞ്ചമഹാഭൂത തിന കാ വികാര ജാന ആത്മസ്വരൂപ മത ജാന യദി ഗുരു, ശ്രുതി ഔര അനുഭവ സേ ഐസാ നിശ്ചയ കര ലേഗാ തോ താത്കാലഹി സംസാരബന്ധന സേ മുക്ത ഹോകര ശരീര ആദി സേ വിലക്ഷണ ജോ ആത്മാ തിസ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിതി കോ പ്രാപ്ത ഹോയഗാ, ക്യോങ്കി ശരീര ആദി കേ വിഷേം ആത്മഭിന്ന ജഡത്വ ആദി കാ ജ്ഞാന ഹോനേപര തിന ശരീര ആദി കാ സാക്ഷീ ജോ ആത്മാ സോ ശീഘ്ര ഹീ ജാനാ ജാതാ ഹൈ ..7..
വാസനാ ഏവ സംസാര ഇതി സർവാ വിമുഞ്ചതാഃ .
തത്ത്യാഗോവാസനാത്യാഗാത്സ്ഥിതിരദ്യയഥാതഥാ 8
അന്വയ:- സംസാരഃ വാസനാഃ ഏവ ഇതി താഃ സർവാഃ വിമുഞ്ച, വാസനാത്യാഗാത് തത്ത്യാഗഃ അദ്യ സ്ഥിതിഃ തഥാ യഥാ .. 8 ..
ഇസ പ്രകാര ആത്മജ്ഞാന ഹോനേപര ആത്മജ്ഞാന കേ വിഷേം നിഷ്ഠാ ഹോനേ കേ ലിയേ വാസനാ കേ ത്യാഗ കരനേ കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, വിഷയോം കേ വിഷേം വാസനാ ഹോനാ ഹീ സംസാര ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹേ ശിഷ്യ! തിന സമ്പൂർണ വാസനാഓം കാ ത്യാഗ കര വാസനാ കേ ത്യാഗ സേ ആത്മനിഷ്ഠാ ഹോനേപര തിസ സംസാര കാ സ്വയം ത്യാഗ ഹോ ജാതാ ഹൈ ഔര വാസനാഓം കേ ത്യാഗ ഹോനേ
പര ഭീ സംസാര കേ വിഷേം ശരീര കീ സ്ഥിതി പ്രാരബ്ധ കർമോം കേ അനുസാര രഹതീ ഹൈ ..8..
ലാ ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം മാ ഭാഷാടീകയാ സഹിതം ഗുരുപ്രോക്തം നിർവേദാഷ്ടകം നാമ നവമമ്പ്രകരണം സമാപ്തം ..9..
=====
അഥ ദശമം പ്രകരണം 10.
വിഹായ വൈരിണം കാമമർഥ ചാനഥസങ്കുലം .
ധർമമപ്യേതയോഹതും സർവത്രാനാദരം കുരു ..1..
അന്വയ:- വൈരിണം കാമം അനർഥസങ്കുലം അർഥം ച ( തഥാ ) ഏതയോഃ ഹേതും ധർമം അപി വിഹായ സർവത്ര അനാദരം കുരു .. 1..
പൂർവ മേം വിഷയോം കേ ബിനാ ഭീ സന്തോഷരൂപ സേ വൈരാഗ്യ കാ വർണന കിയാ, അബ വിഷയതൃഷ്ണാ കേ ത്യാഗ കാ ഗുരു ഉപദേശ കരതേ ഹൈ, ഹേ ശിഷ്യ! ജ്ഞാന കാ ശത്രു ജോ കാമ തിസ കാ ത്യാഗ കര ഔര ജിസ കേ പൈദാ കരനേ മേം, രക്ഷാ കരനേ മേം തഥാ ഖർച കരനേ മേം ദുഃഖ ഹോതാ ഹൈ ഐസേ സർവഥാ ദുഃഖോം സേ ഭരേ ഹുഏ അർഥ കഹിയേ ധന കാ ത്യാഗ കര, തഥാ കാമ ഔര അർഥ ദോനോം കാ ഹേതു ജോ ധർമ തിസ കാ ഭീ ത്യാഗ കര ഔര തദ്നന്തര ധർമ അർഥ കാമരൂപ ത്രിവർഗ കേ ഹേതു ജോ സകാമ കർമ തിന കേ വിഷേം ആസക്തി കാ ത്യാഗ കര ..1..
സ്വപ്നേന്ദ്രജാലവത്പശ്യ ദിനാനി ത്രീണി പഞ്ച വാ .
മിത്രക്ഷേത്രധനാഗാരദാരദായാദിസമ്പദഃ ..2..
അന്വയ:- ( ഹേ ശിഷ്യ ! ) ത്രീണി പഞ്ച വാ ദിനാനി (സ്ഥായിന്യഃ) മിത്രക്ഷേത്രധനാഗാരദാര മായാദിസമ്പദഃ സ്വപ്നേന്ദ്രജാലവത് പശ്യ .. 2 ..
തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, സ്ത്രീ, പുത്രാദി ഔര അനേക പ്രകാര കേ സുഖ ദേനേവാലേ ജോ കർമ തിന കാ കിസ പ്രകാര ത്യാഗ ഹോ സകതാ ഹൈ തഹാം ഗുരു കഹതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! തീന അഥവാ പാഞ്ച ദിന രഹനേവാലേ മിത്ര, ക്ഷേത്ര, ധന, സ്ഥാന, സ്ത്രീ ഔര കുടുംബീ ആദി സമ്പത്തിയോം കോ സ്വപ്ന ഔര ഇന്ദ്രജാല കീ സമാന അനിത്യ ജാന ..2..
യത്രയത്ര ഭവേത്തൃഷ്ണാ സംസാരം വിദ്ധി തത്ര വൈ.
പ്രൗഢവൈരാഗ്യമാശ്രിത്യ വീതതൃഷ്ണഃസുഖീഭവ 3..
അന്വയ:- വൈ യത്ര യത്ര തൃഷ്ണാ ഭവേത് തത്ര സംസാരം വിദ്ധി (തസ്മാത്) പ്രൗഢവൈരാഗ്യം ആശ്രിത്യ വീതതൃഷ്ണഃ ( സൻ ) സുഖീ ഭവ .. 3 ..
അബ യഹ വർണന കരതേ ഹൈം കി, സമ്പൂർണ കാമ്യകർമോം മേം അനാദര കരനാ രൂപ വൈരാഗ്യ ഹീ മോക്ഷരൂപ പുരുഷാർഥ കാ കാരണ ഹൈ, ജഹാം 2 വിഷയോം കേ വിഷേം തൃഷ്ണാ ഹോതീ ഹൈ തഹാം ഹീ സംസാര ജാന, ക്യോങ്കി, വിഷയോം കീ തൃഷ്ണാ ഹീ കർമോം കേ ദ്വാരാ സംസാര കാ ഹേതു ഹോതീ ഹൈ, തിസ കാരണ ദൃഢ വൈരാഗ്യ കാ അവലംബന കരകേ, അപ്രാപ്ത വിഷയോം മേം ഇച്ഛാരഹിത ഹോകര ആത്മജ്ഞാന കീ നിഷ്ഠാ കര കേ സുഖീ ഹോ ..3..
തൃഷ്ണാമാത്രാത്മ കോ ബന്ധസ്തന്നാശോമോക്ഷ ഉച്യതേ.
ഭാസംസക്തിമാത്രേണ പ്രാപ്തിതുഷ്ടിർമുഹുർമുഹുഃ ..4..
അന്വയ:- ബന്ധഃ തൃഷ്ണാമാത്രാത്മകഃ തന്നാശഃ മോക്ഷഃ ഉച്യതേ, ഭവാസംസക്തിമാത്രേണ മുഹുർമുഹുഃ പ്രാപ്തിതുഷ്ടിഃ ( സ്യാത് ) .. 4 ..
ജാഉപരോക്ത വിഷയകോ ഹീ അന്യ രീതിസേ കഹതേ ഹൈം, ഹേ ശിഷ്യ! തൃഷ്ണാമാത്ര ഹീ ബഡാ ഭാരീ ബന്ധന ഹൈ ഔര തിസ തൃഷ്ണാമാത്ര കാ ത്യാഗ ഹീ മോക്ഷ കഹാതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി സംസാര കേ വിഷേം ആസക്തി കാ ത്യാഗ കര കേ ബാരംബാര ആത്മജ്ഞാന സേ ഉത്പന്ന ഹുആ സന്തോഷ ഹീ മോക്ഷ കഹാതാ ഹൈ .. 4..
ത്വമേകശ്ചേതന ശുദ്ധോജഡം വിശ്വമസത്തഥാ .
അ-വിദ്യാപി ന കിഞ്ചിത്സാ കാ ബുഭുത്സാതഥാപിതേ 5
അന്വയ:- ത്വം ഏകഃ ചേതനഃ ശുദ്ധഃ ( ആസി) വിശ്വം ജഡം തഥാ അസത് ( അസ്തി ) അവിദ്യാ ആപി കിഞ്ചിത് ന, തഥാ തേ സാ ബുഭുത്സാ അപി കാ ? .. 5..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, യദി തൃഷ്ണാമാത്ര ഹീ ബന്ധന ഹൈ തബ തോ ആത്മപ്രാപ്തി കീ തൃഷ്ണാ ഭീ ബന്ധന ഹോ ജായഗീ ? തഹാം കഹതേ ഹൈം കി, ഇസ സംസാര മേം ആത്മാ, ജഗത് ഔര അവിദ്യാ യേ തീന ഹീ പദാർഥ ഹൈം, തിന തീനോം മേം ആത്മാ (തൂ) തോ അദ്വിതീയ, ചേതന ഔര ശുദ്ധ ഹൈ, തിന ചൈതന്യസ്വരൂപ പൂർണരൂപ ആത്മാ കേ ജാനനേ കീ ഇച്ഛാ (തൃഷ്ണാ) ബന്ധന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ആത്മഭിന്ന ജഡ പദാർഥോ കേ വിഷേം ഇച്ഛാ
കരനാ ഹീ തൃഷ്ണാ കഹാതീ ഹൈ ക്യോങ്കി ജഡ ഔര അനിത്യ ഹോനേ കേ കാരണ ജഗത് കേ വിഷേം ഇച്ഛാ കരനാ വന്ധ്യാപുത്ര കീ സമാന മിഥ്യാ ഹൈ, ഉസ ഇച്ഛാ സേ കിസീ പ്രകാര കീ സിദ്ധി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര മായാ കേ ജാനനേ കീ ഇച്ഛാ (തൃഷ്ണാ) കരനാ ഭീ നിരർഥക ഹീ ഹൈ, ക്യോങ്കി മായാ സത്രൂപകര കേ അഥവാ അസത്രരൂപ കര കേ കഹനേ മേം നഹീം ആതീ ഹൈ ..5..
രാജ്യം സുതാഃകലത്രാണിശരീരാണിസുഖാനിച .
സംസക്തസ്യാപിനഷ്ടാനിതവജന്മനിജന്മനി ..6..
അന്വയ:- സംസക്തസ്യ അപി തവ രാജ്യം സുതാഃ കലത്രാണി ശരീരാണി സുഖാനി ച ജന്മനി ജന്മനി നഷ്ടാനി .. 6..
അബ സംസാര കീ ജഡതാ ഔര അനിത്യതാ കോ ദിഖാതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! രാജ്യ, പുത്ര, സ്ത്രീ, ശരീര ഔര സുഖ ഇന കേ വിഷേം തൈംനേ അത്യന്ത ഹീ പ്രീതി കീ തബ ഭീ ജന്മജന്മ മേം നഷ്ട ഹോ ഗയേ, ഇസ കാരണ സംസാര അനിത്യ ഹൈ ഐസാ ജാനനാ ചാഹിയേ ..6..
അലമർഥേന കാമേന സുകൃതേനാപി കർമണാ.
ഏഭ്യഃ സംസാരകാന്താരേന വിശ്രാന്തമഭൂന്മനഃ7
അന്വയ:- അർഥേന കാമേന സുകൃതേന കർമണാ അപി അലം, (യതഃ) സംസാരകാന്താരേ ഏഭ്യഃ മനഃ വിശ്രാന്തം ന അഭൂത് ..7..
അബ ധർമഅർഥകാമരൂപ ത്രിവർഗ കീ ഇച്ഛാ കാ നിഷേധ കരതേ ഹൈം, ഹേ ശിഷ്യ! ധന കേ വിഷേ, കാമ കേ വിഷേം ഔര സകാമ കർമോം കേ വിഷേ ഭീ കാമനാ ന കര കേ അപനേ ആനന്ദസ്വരൂപ കേ വിഷേം പരിപൂർണ രഹേ, ക്യോങ്കി, സംസാരരൂപീ ദുർഗമമാർഗ കേ വിഷേം ഭ്രമതാ ഹുആ മന ഇന ധർമ-അർഥ-കാമ സേ വിശ്രാമ കോ കദാപി നഹീം പ്രാപ്ത ഹോയഗാ തോ കദാപി സംസാരബന്ധന കാ നാശ നഹീം ഹോയഗാ ..7..
കൃതം ന കതി ജന്മാനി കായേന മനസാ ഗിരാ.
ദുഃഖമായാസദം കർമ തദദ്യാപ്യുപരമ്യതാം..8..
അന്വയ:- ( ഹേ ശിഷ്യ ! ) ആയാസദം ദുഃഖം കർമ കായേന മനമാ ഗിരാ കതി ജന്മാനി ന കൃതം തത് അദ്യ അപി ഉപരമ്യതാം8..
അബ ക്രിയാമാത്ര കേ ത്യാഗ കാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! മഹാക്ലേശ ഔര ദുഃഖോം കാ ദേനേവാലാ കർമകായ, മന ഔര വാണീ സേ കിതനേ ജന്മോമ്പര്യന്ത നഹീം കിയാ ? അർഥാത് അനേക ജന്മോം മേം കിയാ, ഔര തിന ജന്മജന്മ മേം കിയേ ഹുഏ കർമോം സേ തൈംനേ അനർഥ ഹീ പായാ, തിസ കാരണ അബ തോ തിന കർമോ കാ ത്യാഗ കര ..8..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം ഗുരുപ്രോക്തമുപശമാഷ്ടകം നാമ ദശമം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 10..
====
അഥൈകാദശം പ്രകരണം 11.
ഭാവാഭാവികാരശ്ച സ്വഭാവാദിതി നിശ്ചയീ.
നിർവികാരോ ഗതക്ലേശഃ സുഖേനൈവോപശാമ്യതി..1..
മ അന്വയ:- ഭാവാഭാവവികാരഃ സ്വഭാവാത് ( ജായതേ ) ഇതി നിശ്ചയീ (പുരുഷഃ) നിർവികാരഃ ഗതക്ലേശഃ ച (സൻ ) സുഖേന ഏവ ഉപശാമ്യതി .. 1..
പൂർവോക്ത ശാന്തി ജ്ഞാന സേ ഹീ ഹോതീ ഹൈ അന്യഥാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഇസ കാ ബോധ കരനേ കേ നിമിത്ത ആഠ ശ്ലോകോം സേ ജ്ഞാന കാ വർണന കരതേ ഹുഏ പ്രഥമ ജ്ഞാന കേ സാധനോം കാ വർണന കരതേ ഹൈം, കിസീ വസ്തു കാ ഭാവ ഔര കിസീ വസ്തു കാ അഭാവ യഹ ജോ വികാര ഹൈ സോ തോ സ്വഭാവ കഹിയേ മായാ ഔര പൂർവസംസ്കാര കേ അനുസാര ഹോതാ ഹൈ, ആത്മാ കേ സകാശ സേ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഐസാ നിശ്ചയ ജിസ പുരുഷ കോ ഹോതാ ഹൈ വഹ പുരുഷ അനായാസ സേ ഹീ ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ ..1..
ഈശ്വരഃസർവനിർമാതാ നേഹാന്യ ഇതി നിശ്ചയീ..
അന്തർഗലിതസർവാശഃശാന്തഃക്വാപിന സജ്ജതേ 2
അന്വയ:- ഇഹ സർവനിർമാതാ ഈശ്വരഃ, അന്യഃ ന ഇതി നിശ്ചയീ (പുരുഷഃ ) അന്തർഗലിതസർവാശഃ ശാന്തഃ (സൻ ) ക അപി ന സജതേ ..2..
തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, മായാ തോ ജഡ ഹൈ ഉസ കേ സകാശ സേ ഭാവാഭാവരൂപ സംസാര കീ ഉത്പത്തി കിസ പ്രകാര ഹോ സകതീ ഹൈ ? തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, സമ്പൂർണ ജഗത് രചനേവാലാ ഏക ഈശ്വര ഹൈ, അന്യ ജീവ ജഗത് കാ രചനേവാലാ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി ജീവ ഈശ്വര കേ വശീഭൂത ഹൈം, ഇസ പ്രകാര നിശ്ചയ കരനേവാലാ പുരുഷ ഐസേ നിശ്ചയ കേ പ്രഭാവ സേ ഹീ ദൂര ഹോ ഗഈ ഹൈ സബ പ്രകാര കീ തൃഷ്ണാ ജിസ കീ ഐസാ ഔര ശാന്ത കഹിയേ നിശ്ചല ചിത്ത ഹോകര കഹീം ഭീ ആസക്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..2..
ആപദഃ സമ്പദഃ കാലേ ദൈവാദൈവേതി നിശ്ചയീ.
തൃപ്തഃസ്വസ്ഥേന്ദ്രിയോ നിത്യം ന വാഞ്ഛതി ന ശോചതി ..3..
അന്വയഃ കാലേ ആപദഃ സമ്പദഃ (ച) ദേവാത് ഏവ (ഭവന്തി . ഇതി നിശ്ചയീ തൃപ്തഃ ( പുരുഷഃ ) നിത്യം സ്വസ്ഥന്ദ്രിയഃ ( സൻ ) ന വാഞ്ഛതി ന ശോചതി .. 3 ..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, യദി ഈശ്വര ഹീ സംസാര കോ രചനേവാലാ ഹൈ തോ കിൻ ഹീ പുരുഷോം കോ ദരിദ്രീ കരതാ ഹൈ, കിൻ ഹീ കോ ധനീ കരതാ ഹൈ ഔര കിൻ ഹീ കോ സുഖീ കരതാ ഹൈ തഥാ കിൻ ഹീ കോ ദുഃഖീ കരതാ ഹൈ. ഇസ കാരണ ഈശ്വര കേ വിഷേം വൈഷമ്യ ഔര നൈർഘണ്യ ദോഷ ആവേഗാ. തഹാം കഹതേ ഹൈം കി, കിസീ സമയ മേം ആപത്തിയേം ഔര കിസീ സമയ മേം സമ്പത്തിയേ
യേ അപനേ പ്രാരബ്ധ സേ ഹോതീ ഹൈം, ഇസ കാരണ ഈശ്വര കേ വിഷേം വൈഷമ്യ ഔര നൈപുണ്യദോഷ നഹീം ലഗ സകതാ. ഇസ പ്രകാര നിശ്ചയ കരനേവാലാ പുരുഷ സബ പ്രകാര കീ തൃഷ്ണാഓം സേ രഹിത ഔര വിഷയോം സേ ചലായമാന നഹീം ഹുഈ ഹൈം ഇന്ദ്രിയേം ജിസ കീ ഐസാ ഹോകര അപ്രാപ്ത വസ്തു കീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര നഷ്ട ഹുഈ വസ്തു കാ ശോക നഹീം കരതാ ഹൈ ..3..
സുഖദുഃഖേജന്മമൃത്യൂ ദൈവാദേവേതിനിശ്ചയീ.
സാധ്യാദശീനിരായാസഃകുർവന്നപിനലിപ്യതേ..4..
7 അന്വയ:- സുഖദുഃഖേ, ജന്മമൃത്യൂ ദൈവാത് ഏവ (ഭവന്തി ) ഇതി നിശ്ചയീ, സാധ്യാദർശീ, നിരായാസഃ ( പുരുഷഃ കർമാണി) കുർവന അപി ന ലിപ്യതേ .. 4..
തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! പൂർവോക്ത നിശ്ചയയുക്ത പുരുഷ ഭീ കർമ കരതാ ഹുആ ദേഖനേ മേം ആതാ ഹൈ സോ കൈ സേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? തിസ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, കർമ കേ ഫലരൂപ സുഖദുഃഖ ഔര ജന്മമൃത്യു പ്രാരധ കേ അനുസാര ഹോതേ ഹൈം, ഇസ പ്രകാര നിശ്ചയവാലാ പുരുഷ ഐസീ ദൃഷ്ടി നഹീം കരതാ ഹൈ കി, അമുക കർമ മുഝേ കരനാ ചാഹിയേ ഔര ഇസ കാരണ ഹീ കർമ കരനേ മേം പരിശ്രമ നഹീം കരതാ ഹൈ, ഔര പ്രാരബ്ധകർമാനുസാര കർമ കര കേ ലിപ്ത ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, അർഥാത് പാപപുണ്യരൂപ ഫലകാ
ഭോഗനേവാലാ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ പുരുഷ കോ മൈം കതാ ഹൂം, ഐസാ അഭിമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..4..
ചിന്തയാജായതേദുഃഖംനാന്യഥേഹേതിനിശ്ചയീ.
തയാഹീനഃസുഖീ ശാന്തഃസർവത്രഗലിതസ്ടഹഃ..
അന്വയ:- ഇഹ ദുഃഖം ചിന്തയാ ജായതേ, അന്യഥാ ന ഇതി നിശ്ചയീ (പുരുഷഃ) തയാ ഹീനഃ ( സൻ ) സുഖീ ശാന്തഃ സർവത്ര ഗലിതസ്പൃഹഃ ( ഭവതി ) ..5..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, യഹ കൈ സേ ഹോ സകതാ ഹൈ കി, കർമ കരകേ ഭീ പാപപുണ്യരൂപ ഫല കാ ഭോക്താ ന ഹോതാ ഹേ ? തഹാം കഹതേ ഹൈം, ഇസ സംസാര കേ വിഷേം ദുഃഖമാത്ര ചിന്താ സേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ, കിസീ അന്യ കാരണ സേ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഇസ പ്രകാര നിശ്ചയവാലാ ചിന്താരഹിത പുരുഷ ശാന്തി തഥാ സുഖ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഔര ഉസ പുരുഷ കീ സമ്പൂർണ വിഷയോം സേ അഭിലാഷാ ദൂര ഹോ ജാതീ ഹൈ ..5..
നാഹന്ദേഹോ ന മേ ദേഹോ ബോധോഽഹമിതി നിശ്ചയീ.
കൈവല്യമിവ സമ്പ്രാപ്തോ ന സ്മരത്യകൃതം കൃതം..
അന്വയ:- അഹം ദേഹഃ ന, മേ ദേഹഃ ന, (കിന്തു ) അഹം ബോധഃ ഇതി നിശ്ചയീ (പുരുഷഃ ) കൈവല്യം സമ്പ്രാപ്തഃ ഇവ കൃതം അകൃതമ ന സ്മരതി .. 6 ..
പൂർവോക്ത സാധനോം സേ യുക്ത ജ്ഞാനിയോം കീ ദശാ കോ നിരൂപണ കരതേ ഹൈം കി-മൈം ദേഹ നഹീം ഹൂം തഥാ മേരാ ദേഹ നഹീം ഹൈ, കിന്തു
മേം ജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹൂം, ഇസ പ്രകാര ജിസ പുരുഷ കാ നിശ്ചയ ഹോ ജാതാ ഹൈ, വഹ പുരുഷ ജ്ഞാന കേ ദ്വാരാ അഭിമാന കാ നാശ ഹോനേ കേ കാരണ മുക്തിദശാ കോ പ്രാപ്ത ഹുഏ പുരുഷ കീ സമാന കർമ അകർമ കാ സ്മരണ നഹീം കരതാ ഹൈ അർഥാത് ഉസ കേ വിഷേം ലിപ്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..6..
ആബ്രഹ്മസ്തംബപര്യന്തമഹമേവേതി നിശ്ചയീ. നിർവികൽപഃ ശുചിഃ ശാന്തഃപ്രാപ്താ-പ്രാപ്തവിനിർവൃതഃ..7..
അന്വയ:- ആബ്രഹ്മസ്തംബപര്യന്തം അഹം ഏവ ഇതി നിശ്ചയീ ( പുരുഷഃ ) നിർവികൽപഃ ശുചിഃ ( തഥാ ) ശാന്തഃ ( സന ) പ്രാപ്താപ്രാപ്ത വിനിർവൃതഃ ( ഭവതി ) .. 7..
ബ്രഹ്മാ സേ ലേകര തൃണപര്യന്ത സമ്പൂർണ ജഗത് മേം ഹീ ഹൂം, ഇസ പ്രകാര നിശ്ചയവാലേ പുരുഷ കേ സങ്കൽപ വികൽപ നഷ്ട ഹോ ജാതേ ഹൈം, വിഷയാസക്തരൂപ മല സേ രഹിത ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഉസ പുരുഷ കാ മഹാപവിത്ര ജോ ആത്മാ സോ പ്രാപ്ത ഔര അപ്രാപ്ത വസ്തു കീ ഇച്ഛാ സേ രഹിത ഹോകര പരമ സന്തോഷ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..7..
നാനാശ്ചര്യമിദം വിശ്വം ന കിഞ്ചിദിതി നിശ്ചയീ . നിർവാമനഃ സ്ഫൂർതിമാത്രോ ന കിഞ്ചിദിതി ശാമ്യതി ..8..
അന്വയ:- നാനാശ്ചര്യം ഇദം വിശ്വം കിഞ്ചിത് ന, ഇതി നിശ്ചയീ ( പുരുഷഃ ) നിർവാസനഃ സ്ഫൂർതിമാത്രഃ ( സൻ ) ന കിഞ്ചിത് ഇതി ശാമ്യതി .. 8..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, ജ്ഞാനീ കേ സങ്കൽപ, വികൽപ സ്വയം ഹീ കിസ പ്രകാര നഷ്ട ഹോ ജാതേ ഹൈം അധിഷ്ഠാനരൂപ ബ്രഹ്മ കാ സാക്ഷാത്കാരജ്ഞാന ഹോനേപര ജഗത് കൽപിത പ്രതീത ഹോനേ ലഗതാ ഹൈ ഔര നാനാരൂപവാലാജഗത് ഭീ ജ്ഞാന കാ ആത്മസ്വരൂപ ഹീ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ കി, യഹ സമ്പൂർണ ജഗത് മേരീ (ആത്മാകീ) സത്താ സേ ഹീ സ്ഫുരിത ഹോതാ ഹൈ ഐസാ നിശ്ചയ ഹോതേ ഹീ ജ്ഞാനീ കീ സമ്പൂർണ വാസനാ നഷ്ട ഹോ ജാതീ ഹൈ ഔര ചൈതന്യസ്വരൂപ ഹോ ജാതാ ഹൈ ഔര ഉസ കോ കോഈ വ്യവഹാര ശേഷ നഹീം രഹതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ ഔര ഉസജ്ഞാനീ കീ കാര്യകാരണരൂപ ഉപാധിനഷ്ട ഹോ ജാതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കോ സമ്പൂർണ ജഗത് സ്വപ്ന കീ സമാന ഭാസനേ ലഗതാ ഹൈ .. 8..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം ജ്ഞാനാഷ്ടകം നാമൈകാദശം പ്രകരണം സമാപ്തം ..11..
=====
അഥ ദ്വാദശം പ്രകരണം 12.
കായകൃത്യാസഹഃപൂർവ തതോ വാഗ്വിസ്തരാസഹഃ .
അഥചിന്താസഹസ്തസ്മാദേവമേവാഹമാസ്ഥിതഃ..1..
അന്വയ:- പൂർവം കായകൃത്യാസഹഃ, തതഃ വാഗ്വിസ്തരാസഹഃ, അഥ ചിന്താസഹഃ, തസ്മാത് അഹം ഏവം ഏവ ആസ്ഥിതഃ ( അസ്മി )..1..
പൂർവ പ്രകരണ കേ വിഷേം ജ്ഞാനാഷ്ടക സേ വർണന കിയേ ഹുഏ വിഷയകോ ഹീ ശിഷ്യ അപനേ വിഷേം ദിഖാതാ ഹൈ ശിഷ്യ കഹതാ ഹൈ കി ഹേ ഗുരോ ! പ്രയമ മൈംനേ ആപ കീ കൃപാ സേ കായിക ക്രിയാഓം കാ ത്യാഗ കിയാ, തദനന്തര വാണീ കേ ജപരൂപ കർമ കാ ത്യാഗ കിയാ ഇസ കാരണ ഹീ മന കേ സങ്കൽപവികൽപരൂപ കർമ കാ ത്യാഗ കിയാ ഇസ പ്രകാര മൈം സബ പ്രകാര കേ വ്യവഹാരോം കാ ത്യാഗ കര കേ കേവല ചൈതന്യസ്വരൂപ ആത്മാ കാ ആശ്രയ കര കേ സ്ഥിത ഹൂം ..1..
പ്രീത്യഭാവേന ശബ്ദാദേരദൃശ്യത്വേന ചാത്മനഃ .
വിക്ഷേപൈകാഗ്രഹദയ ഏവമേവാഹമാസ്ഥിതഃ ..2..
അന്വയ:- ശബ്ദാദേഃ പ്രീത്യഭാവേന, ആത്മനഃ ച അദൃശ്യത്വേന വിക്ഷേപൈകാഗ്രഹൃദയഃ അഹം ഏവം ഏവ ആസ്ഥിതഃ (അസ്മി ) ..2..
ഉപരോക്ത തീന പ്രകാര കേ കായിക ആദി വ്യാപാരോം കേ ത്യാഗനേ മേം കാരണ ദിഖാതാ ഹൈ കി നാശവാൻ ഫല കേ ഉത്പന്ന കരനേവാലേ ശബ്ദാദി വിഷയോം കേ വിഷേം പ്രീതി ന ഹോനേ സേ ഔര ആത്മാ കേ അദൃശ്യ ഹോനേ സേ മേരാ ഹൃദയ തീനോം പ്രകാര കേ വിശേപോം സേ രഹിത ഔര ഏകാഗ്ര ഹൈ, അർഥാത് നാശവാൻ സ്വർഗാദി ഫല ദേനേവാലേ ജപ ആദി കേ വിഷേം പ്രീതി ന ഹോനേ സേ തോ മേരേ വിഷേം ജപരൂപ വിക്ഷേപ നഹീം ഹൈ ഔര ആത്മാ അദൃശ്യ ഹൈ ഇസ
കാരണ ആത്മാ ധ്യാന കാ വിഷയ നഹീം ഹൈ, ഇസ കാരണ ചിന്താരൂപ മന കാ വിക്ഷേപ ഭീ മേരേ വിഷേം നഹീം ഹൈ, ഇസ കാരണ മൈം ആത്മസ്വരൂപ കര കേ സ്ഥിത ഹൂം..2..
സമാധ്യാസാദിവിക്ഷിപ്തൗ വ്യവഹാരഃ സമാധയേ.
ഏവം വിലോക്യനിയമമേവമേവാഹമാസ്ഥിതഃ..3..
അന്വയ:- സമാധ്യാസാദിവിക്ഷിപ്തൗ ( സത്യാം ) സമാധയേ വ്യവഹാരഃ (ഭവതി ), ഏവം നിയമം വിലോക്യ അഹം ഏവം ഏവ ആസ്ഥിതഃ (അസ്മി )..3..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, കിസീ പ്രകാര കാ വിക്ഷേപ ന ഹോനേപര ഭീ സമാധി കേ അർഥ തോ വ്യവഹാര കരനാ ഹീ പഡേഗാ തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, യദി കർതൃത്വ ഭോക്തൃത്വ കാ അധ്യാസരൂപ വിക്ഷേപ ഹോതാ അർഥാത് മൈം കർത്താ ഹൂം, മൈം ഭോക്താ ഹൂം ഇത്യാദി മിഥ്യാ അധ്യാസരൂപവിഷേക്ഷ യദി ഹോതാ തോ ഉസ കീ നിവൃത്തി കേ അർഥ സമാധി കേ നിമിത്ത വ്യവഹാര കരനാ പഡതാ ഹൈ; യദി ഐസാ അധ്യാസ നഹീം ഹോതാ തോ സമാധി കേ നിമിത്ത വ്യവഹാര നഹീം കരനാ പഡതാ ഹൈ, ഇസ പ്രകാര കേ നിയമ കോ ദേഖകര ശുദ്ധ ആത്മജ്ഞാന കാ ആശ്രയ ലേനേവാലേ മേരേ വിഷേം അധ്യാസ ന ഹോനേ കേ കാരണ സമാധിശൂന്യ മേം ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ഹൂം ..3..
ഹേയോപാദേയവിരഹാദേവം ഹർഷവിഷാദയോഃ.
അഭാവാദദ്യഹേബ്രഹ്മന്നേവമേവാഹമാസ്ഥിതഃ .. 4..
അന്വയഃ ഹേ ബ്രഹ്മൻ ! ഹേയോപാദേയവിരഹാത് ഏവം ഹവിഷാദയോഃ അഭാവാത് അദ്യ അഹം ഏവം ഏവ ആസ്ഥിതഃ ( അസ്മി ) ..4..
ശിഷ്യ കഹതാ ഹൈ കി, ഹേ ഗുരോ ! മൈം തോ പൂർണസ്വരൂപ ഹൂം ഇസ കാരണ കിസ കാ ത്യാഗ കരൂം ? ഔര കിസ കാ ഗ്രഹണ കരൂം? അർഥാത് ന മേരേ കോ കുഛ ത്യാഗനേ യോഗ്യ ഹൈ ഔര ന കുഛ ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ, ഇസീ പ്രകാര മേരേ കോ കിസീ പ്രകാര കാ ഹർഷ ശോക ഭീ നഹീം ഹൈ, മൈം തോ ഇസ സമയ കേവല അത്മസ്വരുപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ഹൂഁ..4..
ആശ്രമാനാശ്രമം ധ്യാനം ചിത്തസ്വീകൃതവർജനം.
വികൽപമമവീക്ഷ്യതൈരേവമേവാഹമാസ്ഥിതഃ..5..
അന്വയ:- ആശ്രമാനാശ്രമം ധ്യാനം ചിത്തസ്വീകൃതവർജനം ഏതൈഃ ഏവ മമ വികൽപം വീക്ഷ്യ അഹം ഏവം ഏവ ആസ്ഥിതഃ (അസ്മി)..5..
മൈം മന ഔര ബുദ്ധി സേ പരേ ഹൂം, ഇസ കാരണ മേരേ വിഷേം വർണാശ്രമ കേ വിഷേം വിഹിത ധ്യാന കർമ ഔര സങ്കൽപ, വികൽപ നഹീം ഹൈം, മൈം സബ കാ സാക്ഷീ ഹൂം ഐസാ വിചാര കര ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ഹൂം ..5..
കർമാനുഷ്ഠാനമജ്ഞാനാദ്യഥൈവോപരമസ്തഥാ.
ബുദ്ധാസമ്യഗിദന്തത്ത്വമേവമേവാഹമാസ്ഥിതഃ..6..
അന്വയ:- യഥാ അജ്ഞാനാത് കർമാനുഷ്ഠാനം തഥാ ഏവ ഉപരമഃ (ഭവതി ), ഇദം തത്ത്വം സമ്യക ബുദ്ധാ അഹം ഏവം ഏവ ആസ്ഥിതഃ (അസ്മി)..6..
ജിസ പ്രകാര കാ കർമാനുഷ്ഠാന ( കർമ കരനാ) അജ്ഞാന സേ ഹീ ഹോതാ ഹൈ തിസ പ്രകാര കർമ കാ ത്യാഗ ഭീ അജ്ഞാന സേ ഹീ ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ആത്മാ കേ വിഷേം ത്യാഗനാ ഔര ഗ്രഹണ കരനാ കുഛ ഭീ നഹീം ബനതാ ഹൈ, ഇസ തത്വ കോ യഥാർഥ രീതിസേ ജാനകര മൈം ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേ ഹീ സ്ഥിത ഹൂം ..6..
അചിന്ത്യം ചിന്ത്യമാനോഽപി ചിന്താരൂപം ഭജത്യസൗ.
ത്യക്ത്വാ തദ്ഭാവനം തസ്മാദേവ-മേവാഹമാസ്ഥിതഃ..7..
അന്വയ:- അചിന്ത്യം ചിന്ത്യമാനഃ അപി അസൗ ചിന്താരൂപം ഭജതി, തസ്മാത് തദ്ഭാവനം ത്യക്ത്വാ അഹം ഏവം ഏവ ആസ്ഥിതഃ (അസ്മി )..7..
അചിന്ത്യ ജോ ബ്രഹ്മ ഹൈ തിസ കോ ചിന്തന കരതാ ഹുആ ഭീ യഹ പുരുഷ ആത്മചിന്താമയ രൂപ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, തിസ കാരണ ബ്രഹ്മ കേ ചിന്തന കാ ത്യാഗ കര കേ മൈം ആത്മസ്വരൂപ കേ വിത്രം സ്ഥിത ഹൂം .. 7..
ഏവമേവ കൃതം യേന സ കൃതാർഥോം ഭവേദ-സൗ .
ഏവമേവ സ്വഭാവോ യഃസ കൃതാർഥോ ഭവേദസൗ..8..
അന്വയ:- യേന ഏവം ഏവ കൃതം സഃ അസൗ കൃതാർഥഃ ഭവേത്, യഃ ഏവം ഏവ സ്വഭാവഃ സഃ അസൗ കൃതാർഥഃ ഭവേത് .. 8..
ജിസ പുരുഷനേ ഇസ പ്രകാര ആത്മസ്വരൂപ കോ സാധനോം കേ ദ്വാരാ സർവക്രിയാരഹിത കിയാ ഹൈ വഹ കൃതാർഥ ഹൈ ഔര ജോ ബിനാ സാധനോങ്കേ ഹീ സ്വഭാവ സേ ക്രിയാരഹിത ശുദ്ധ ആത്മസ്വരൂപ കേ ജ്ഞാനവാലാ ഹൈ, ഉസ കേ കൃതാർഥ ഹോനേ മേം തോ കഹനാ ഹീ ക്യാ ഹൈ..8..
ഇതി ശ്രീമദൃഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതമേവമേവാഷ്ടകം നാമ ദ്വാദശം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 12..
=====
അഥ ത്രയോദശം പ്രകരണം 13.
അകിഞ്ചനഭവംസ്വാസ്ഥ്യം കൗപീനത്വേഽപിദുർലഭം.
ത്യാഗാദാനേവിഹായാസ്മാദഹമാസേയഥാസുഖം 1
അന്വയ:- കൗപീനത്വേ അപി അകിഞ്ചനഭവം സ്വാസ്ഥ്യം ദുർലഭം, അസ്മാത് അഹം ത്യാഗാദാനേ വിഹായ യഥാസുഖം ആ സേ .. 1..
അബ ജീവന്മുക്തി അവസ്ഥാ കാ ഫല ജോ പരമ സുഖ തിസ കാ വർണന കരതേ ഹൈം, സമ്പൂർണ വിഷയോം കേ വിഷേം ആസക്തി കാ ത്യാഗ കരനേ സേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ ചിത്ത കീ സ്ഥിരതാ, കോപീനമാത്ര മേം ആസക്തി കരനേ സേ ഭീ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈ, ഇസ കാരണ മൈം ത്യാഗ ഔര ഗ്രഹണ കേ വിഷേം ആസക്തി കാ ത്യാഗ കര കേ സർവദാ സുഖരൂപ സേ സ്ഥിത ഹൂം ..1..
കുത്രാപി ഖേദഃകായസ്യ ജിഹ്വാ കുത്രാപി ഖിദ്യതേ.
മനഃ കുത്രാപിതത്ത്യക്ത്വാ പുരുഷാർഥേസ്ഥിതഃസുഖം2
അന്വയ:- കുത്ര അപി കായസ്യ ഖേദഃ (ഭവതി ) കുത്ര അപി ജിഹ്വാ (ഖിദ്യതേ) കുത്ര അപി മനഃ (ഖിദ്യതേ) ( അതഃ) തത് ത്യക്ത്വാ സുഖം പുരുഷാർഥ സ്ഥിതഃ ( അസ്മി ) .. 2..
യദി വ്രതതീർഥാദി സേവന കരേ തോ ശരീര കോ ഖേദ ഹോതാ ഹൈ ഔര യദി ഗീതാഭാഗവതാദി സ്തോത്രോം കാ പാഠ കിയാ ജായ തോ ജിഹ്വാ കോ ഖേദ ഹോതാ ഹൈ, ഔര യദി ധ്യാന സമാധി കീ ജായ തോ മന കോ ഖേദ ഹോതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ മൈം ഇന തീനോം ദുഃഖോം കാ ത്യാഗ കര കേ സുഖപൂർവക ആത്മസ്വരൂപ കേ വി സ്ഥിത ഹൂം ..2..
കൃതം കിമപി നൈവസ്യാദിതി സചിന്ത്യ ത-ത്ത്വതഃ .
യദാ യത്കർതുമായാതി തത്കൃത്വാ സേ യഥാസുഖം ..3..
അന്വയ:- കൃതം കിം അപി തത്ത്വതഃ ന ഏവ സ്യാത് ഇതി സഞ്ചിന്ത്യ യദാ യത് കർതും ആയാതി തത് കൃത്വാ യഥാസുഖം ആ സേ .. 3 ..
വാദീ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, വാണീ മന ഔര ശരീര ഇന തീനോം കേ വ്യാപാര കാ ത്യാഗ ഹോനേ സേ തോ തത്കാല ശരീര കാ നാശ ഹോ ജായഗാ, ക്യോങ്കി ഇസ പ്രകാര കേ ത്യാഗ സേ അന്നജല കാ ഭീ ത്യാഗ ഹോ ജായഗാ, ഫിര ശരീര കിസ പ്രകാര
രഹ സകേഗാ ? തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം, കി ശരീര ഇന്ദ്രിയാദി സേ കിയാ ഹുആ കോഈ കർമ ആത്മാ കാ നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ, ഇസ പ്രകാര വിചാര കര ജോ കർമ കരനാ പഡതാ ഹൈ ഉസ കർമ കോ അഹങ്കാരരഹിത കര കേ മൈം ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സുഖപൂർവക സ്ഥിത ഹൂം ..3..
കർമനൈഷ്കർമ്യനിർബന്ധഭാവാ ദേഹസ്ഥയോഗിനഃ.
സംയോഗായോഗവിരഹാദഹമാ സേ യഥാസുഖം..4..
അന്വയ:- കർമനൈഷ്കർമ്യനിർവന്ധഭാവാഃ ദേഹസ്യയോഗിനഃ (ഭവന്തി ) അഹം (തു ) സംയോഗായോഗവിരഹാത് യഥാസുഖം ആ സേ .. 4 ..
തഹാം വാദീ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, യാ കർമമാർഗ മേം നിഷ്ഠാ കരേ യാ നിഷ്കർമമാർഗമേം ഹീ നിഷ്ഠാ കരേ ഏകസാഥ ദോനോം മാർഗോമ്പര ചലനാ കിസ പ്രകാര ഹോ സകേഗാ ? തഹാം കഹതേ ഹൈം, കർമ ഔര നിഷ്കർമ തൗ ദേഹ കാ അഭിമാന കരനേവാലേ യോഗീകോ ഹീ ഹോതേ ഹൈം ഔര മൈം തോ ദേഹ കേ സംയോഗ ഔര വിയോഗ ദോനോം കോ ത്യാഗകര സുഖരൂപ സ്ഥിത ഹൂം ..4..
അർഥാനൗഁ ന മേ സ്ഥിത്യാ ഗത്യാ ന ശയനേന വാ.
തിഷ്ഠൻ ഗച്ഛൻ സ്വപന തസ്മാദഹമാ സേ യഥാസുഖം ..5..
അന്വയ:- സ്ഥിത്യാ ഗത്യാ (ച) മേ അർഥാനൗഁ ന വാ ശയനേന (ച) ന തസ്മാത് തിഷ്ഠൻ ഗച്ഛൻ സ്വപൻ യഥാസുഖം ആ സേ ..5..
ലൗകിക വ്യവഹാര കേ വിഷേ ഭീ മേരേ കോ അഭിമാന നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി സ്ഥിതി, ഗതി തഥാ ശയന ആദി സേ മേരാ കോഈ ഹാനി, ലാഭ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ മൈം ഖഡാ രഹൂം വാ ചലതാ രഹൂം അഥവാ ശയന കരതാ രഹൂം തോ ഉസ മേം മേരീ ആസക്തി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈം തോ സുഖപൂർവക ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ഹൂം ..5..
സ്വപതോ നാസ്തി മേ ഹാനിഃ സിദ്ധിര്യത്നവതോ ന-വാ.
നാശോല്ലാസൗ വിഹായാസ്മാദഹമാ സേ യഥാ-സുഖം ..6..
അന്വയ:- മേ സ്വപതഃ ഹാനിഃ ന അസ്തി യത്നവതഃ വാ സിദ്ധിഃ ന (അസ്തി); അസ്മാത് നാശോല്ലാസൗ വിഹായ അഹം യഥാസുഖം ആസേ..6..
സമ്പൂർണ പ്രയത്നോം കോ ത്യാഗ കര കേ ശയന കരൂം തോ മേരീ കിസീ പ്രകാര കീ ഹാനി നഹീം ഹൈ ഔര അനേക പ്രകാര കേ ഉദ്യമ കരൂം തോ മേരാ കിസീ പ്രകാര കാ ലാഭ നഹീം ഹൈ, ഇസ കാരണ ത്യാഗ ഔര സംഗ്രഹ കോ ഛോഡകര മൈം സുഖപൂർവക ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ഹൂം ..6..
സുഖാദിരൂപാനിയമം ഭാവേഷ്വാലോക്യഭൂരിശഃ .
ശുഭാശുഭേവിഹായാസ്മാദഹമാസേയഥാസുഖം 7..
അന്വയ:- മാവേഷു ഭൂരിശഃ സുഖാദിരൂപാനിയമം ആലോക്യ അസ്മാത് അഹം ശുഭാശുഭേ വിഹായ യഥാസുഖം ആ സേ .. 7..
ഭാവ ജോ ജന്മ തിന കേ വിഷേം അനേക സ്ഥാനോം മേം സുഖദുഃഖാദി ധർമോ കീ അനിത്യതാ കോ ദേഖകര ഔര ഇസ കാരണ ഹീ ശുഭ ഔര അശുഭ കർമോ കോ ത്യാഗകര മൈം സുഖപൂർവക ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ഹൂം ..7..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രാനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം യഥാസുഖസപ്തകം നാമ ത്രയോദശം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 13..
=====
അഥ ചതുർദശം പ്രകരണം 14.
പ്രകൃത്യാ ശൂന്യചിത്തോയഃപ്രമാദാദ്ഭാവഭാവനഃ ..
നിദ്രിതോബോധിത ഇവ ക്ഷീണസംസരണോ ഹി സഃ 1..
അന്വയ:- പ്രകൃത്യാ ശൂന്യചിത്തഃ പ്രമാദാത് ഭാവഭാവനഃ യഃ നിദ്രിതഃ ഇവ ബോധിതഃ ( ഭവതി ) സഃ ഹി ക്ഷീണസംസരണഃ .. 1..
അബ ശിഷ്യ അപനീ സുഖരൂപ അവസ്ഥാ കാ വർണന കരതാ ഹൈ കി, അപനേ സ്വഭാവ സേ തോ ചിത്ത കേ ധർമോ സേ രഹിത ഹൈ ഔര ബുദ്ധി കേ ദ്വാരാ പ്രാരബ്ധകമോം കേ വശീഭൂത ഹോകര അജ്ഞാന കേ കാരണ സങ്കൽപവികൽപ കീ ഭാവനാ കരതാ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര കോഈ പുരുഷ സുഖപൂർവക ശയന കരതാ ഹോയ ഉസ കോ കോഈ പുരുഷ ജഗാകര കാമ കരാവേ തോ വഹ കാമ ഉസ പുരുഷ കേ മന കീ ഇച്ഛാ കേ അനുസാര നഹീം ഹോതാ ഹൈ, കിന്തു അന്യ
പുരുഷ കേ വശീഭൂത ഹോകര കാര്യ കരതാ ഹൈ വാസ്തവ മേം ഉസ കാ ചിത്ത കാര്യ കേ സങ്കൽപവികൽപ സേ രഹിത ഹോതാ ഹൈ തിസീ പ്രകാര പ്രാരബ്ധകർമാനുസാര സങ്കൽപവികൽപ കരനേവാലേ പുരുഷ കാ ചിത്ത വിഷയോം സേ ശാന്ത അർഥാത് സംസാരരഹിത ഹോതാ ഹൈ ..1..
കധനാനി വ മിത്രാണിക മേ വിഷയദസ്യവഃ .
കശാസ്ത്രം ക ച വിജ്ഞാനം യദാ മേ ഗലിതാസ്ടഹാര
അന്വയ:- യദാ മേ സ്പൃഹാ ഗലിതാ (തദാ) മേ ധനാനി വ, മിത്രാണി ക, വിഷയദസ്യവഃ ക്വ, ശാസ്ത്രം ക്വ, വിജ്ഞാനം ച ക്വ .. 2..
വിഷയവാസനാ സേ രഹിത പൂർണരൂപ ജോ മൈം ഹൂം തിസ മേരീ യദി ഇച്ഛാ നഷ്ട ഹോ ഗഈ തോ ഫിര മേരേ ധന കഹാം, മിത്രവർഗ കഹാം, വിഷയരൂപ ലുടേരേ കഹാം ഔര ശാസ്ത്ര കഹാം അർഥാത് ഇന മേം സേ കിസീ വസ്തു ഭീ മേരീ ആസക്തി നഹീം രഹതീഹൈ..2..
വിജ്ഞാതേ സാക്ഷിപുരുഷേ പരമാത്മനിചേശ്വരേ.
നൈരാശ്യേബന്ധമോക്ഷേചന ചിന്താ മുക്തയേ മമ ..3..
അന്വയ:- സാക്ഷിപുരുഷേ പരമാത്മനി ഈശ്വരേ ച വിജ്ഞാതേ ബന്ധമോക്ഷേച നൈരാശ്യേ ( സതി ) മമ മുക്തയേ ചിന്താ ന .. 3 ..
ദേഹ, ഇന്ദ്രിയ ഔര അന്തഃകരണ കേ സാക്ഷീ സർവശക്തിമാന പരമാത്മാ കാ ജ്ഞാന ഹോനേപര പുരുഷ കോ ബന്ധ തഥാ മോക്ഷകീ
ആശാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര മുക്തി കേ ലിയേ ഭീ ചിന്താ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ..3..
അന്തർവികൽപശൂന്യസ്യ ബഹിഃസ്വച്ഛന്ദ-ചാരിണഃ.
ഭ്രാന്തസ്യേവ ദശാസ്താസ്താസ്താഹ-ശാ ഏവ ജാനതേ ..4..
അന്വയ:- അന്തർവികൽപശൂന്യസ്യ ഭ്രാന്തസ്യ ഇവ ബഹിഃസ്വച്ഛന്ദചാരിണഃ ( ജ്ഞാനിനഃ ) താഃ താഃ ദശാഃ താദൃശാഃ ഏവ ജാനതേ .. 4 ..
അന്തഃകരണ കേ വിഷേം സങ്കൽപവികൽപ സേ രഹിത ഔര ബാഹര ഭ്രാന്ത (പാഗല) പുരുഷ കീ സമാന സ്വച്ഛന്ദ ഹോകര വിചരനേവാലേ ജ്ഞാനീ കീ തിന തിന ദശാഓം കോ തൈ സേ ഹീ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ജാനതേ ഹൈം ..4..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രഗീതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം ശാന്തിചതുഷ്ടയം നാമ ചതുർദശം പ്രകരണം സമാപ്തം ..14..
=====
അഥ പഞ്ചദശം പ്രകരണം 15.
യഥാതഥോപദേശേന കൃതാർഥഃസത്വബുദ്ധിമാൻ..
ആജീവമപിജിജ്ഞാസുഃ പരസ്തത്ര വിമുഹ്യതി..1..
അന്വയ:- സത്വബുദ്ധിമാന (ശിഷ്യഃ ) യഥാ തഥാ ഉപദേശേന കൃതാർഥഃ ( ഭവതി ), പരഃ ആജീവം ജിജ്ഞാസുഃ അപി തത്ര വിമുഹ്യതി .. 1 ..
യദ്യപി ഗുരുനേ ശിഷ്യ കേ അർഥ പഹിലേ ആത്മതത്വ കാ ഉപദേശ കിയാ ഹൈ തഥാ ശാസ്ത്ര മേം ഐസാ നിയമ ഹൈ കി, കഠിന സേ ജാനനേ യോഗ്യ ഹോനേ കേ കാരണ ശിഷ്യോം കേ അർഥ ആത്മതത്വ കാ ബാരംബാര ഉപദേശ കരനാ ചാഹിയേ ഔര ഛാന്ദോഗ്യ ഉപനിഷദ് കേ വിഷേം ഗുരുനേ ശിഷ്യ കേ അർഥ ബാരംബാര ആത്മതത്വ കാ ഉപദേശ കിയാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഗുരു ഫിര ഭീ ശിഷ്യ കേ അർഥ ആത്മതത്വ കാ ഉപദേശ കരതേ ഹുഏ പ്രഥമ ജ്ഞാന കേ അധികാരീ ഔര അനധികാരീ കാ വർണന കരതേ ഹൈം കി, ജിസ കീ ബുദ്ധി സാത്വി കീ ഹോതീ ഹൈ വഹ ശിഷ്യ യഥാകഥഞ്ചിത് ഉപദേശ ശ്രവണ കരകേ ഭീ കൃതാർഥ ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹീ സത്യയുഗ കേ വിഷേം കേവല ഏക അക്ഷര ബ്രഹ്മ ജോ ഓം കാര തിസകേ ഹീ ഉപദേശമാത്ര സേ അനേക ശിഷ്യ കൃതാർഥ ഹോഗയേ അർഥാത് ജ്ഞാന കോ പ്രാപ്ത ഹോഗയേ ഔര ജിന കീ താമസീ ബുദ്ധി ഹോതീ ഹൈ, ഉന കോ മരണപര്യന്ത ഉപദേശ കരോ തബ ഭീ ഉന കോ ആത്മസ്വരൂപ കാ ജ്ഞാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, കിന്തു മഹാമോഹ മേം പഡേ രഹതേ ഹൈം, പ്രഹ്ലാദജീ കാ പുത്ര വിരോചന ദൈത്യ ഥാ ഉന കോ ബ്രഹ്മാജീനേ അനേക ബാര ഉപദേശ കിയാ, തോ ഭീ വഹ മഹാമോഹയുക്ത ഹീ രഹാ, ക്യോങ്കി വഹ താമസീ ബുദ്ധിവാലാ ഥാ ..1..
മോക്ഷോ വിഷയവൈരസ്യ ബന്ധോ വൈഷയി കോ രസഃ .
ഏതാവദേവ വിജ്ഞാനം യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു ..2..
അന്വയ:- വിഷയവൈരസ്യം മോക്ഷഃ, വൈഷയികഃ രസഃ ബന്ധഃ വിജ്ഞാനം ഏതാവത് ഏവ; യഥാ ഇച്ഛസി തഥാ കുരു .. 2..
അബ ബന്ധ ഔര മോക്ഷ കാ സ്വരൂപ ദിഖാതേ ഹൈം കി, വിഷയോം കേ വിഷേം ആസക്തി ന കരനാ യ ഹീ മോക്ഷ ഹൈ ഔര വിഷയോം മേം പ്രതി കരനാ യ ഹീ ബന്ധന ഹൈ, ഇതനാ ഹീ ഗുരു ഔര വേദാന്ത കേ വാക്യോം സേ ജാനനേ യോഗ്യ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹേ ശിഷ്യ ! ജൈസീ തേരീ രുചി ഹോ വൈസാ കര ..2..
വാഗ്മിപ്രാജ്ഞമഹോദ്യോഗഞ്ജനം മൂകജഡാലസം .
കരോതിതത്ത്വബോധോഽയമതസ്ത്യക്തോ ബുഭുക്ഷുഭിഃ3
അന്വയ:- അയം തത്ത്വബോധഃ വാഗ്മിപ്രാജ്ഞമഹോദ്യോഗം ജനം മൂകജഡാലസം കരോതി അതഃ ബുഭുക്ഷുഭിഃ ത്യക്തഃ .. 3..
അബ ഇസ ബാത കാ വർണന കരതേ ഹൈം കി, തത്വജ്ഞാന കേ സിവായ കിസീ അന്യ സേ വിഷയാസക്തി കാ നാശ നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ, യഹ പ്രസിദ്ധ തത്വജ്ഞാന വാചാല പുരുഷ കോ മൂക (ഗൂംഗാ) കര ദേതാ ഹൈ, പണ്ഡിത കോ ജഡ കര ദേതാ ഹൈ, പരമ ഉദ്യോഗീ പുരുഷകോ ഭീ ആലസീ കര ദേതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി, മന കേ പ്രത്യഗാത്മാ കേ വിഷേം ലഗനേ സേ ജ്ഞാനീ കീ വാണീ മന ഔര ശരീര കീ വൃത്തിയേ നഷ്ട ഹോ ജാതീ ഹൈം ഇസ കാരണ ഹീ വിഷയഭോഗ കീ ലാലസാ കരനേവാലേ പുരുഷോംനേ ആത്മജ്ഞാന കാ അനാദര കര രഖാ ഹൈ ..3..
ന ത്വം ദേഹോ ന തേ ദേഹോ ഭോക്താ കർതാ ന വാ ഭവാൻ .
ചിദ്രൂപോഽസി സദാ സാക്ഷീനിരപേക്ഷഃ സുഖം ചര..4..
അന്വയ:- ഹേ ശിഷ്യ ! ത്വം ദേഹഃ ന, ( തഥാ ) തേ ദേഹഃ ന, ഭവാൻ കർതാ വാ ഭോക്താ ന, ( യതഃ ) ( ഭവാൻ ) ചിദ്രൂപഃ സദാ സാക്ഷീ അസി, ( അതഃ ) നിരപേക്ഷഃ ( സൻ ) സുഖം ചര .. 4 ..
അബ തത്വജ്ഞാന കീ പ്രാപ്തി കേ അർഥ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ ദേഹരൂപ നഹീം ഹൈ തഥാ തേരാ ദേഹ നഹീം ഹൈ ക്യോങ്കി തൂ ചൈതന്യരൂപ ഹൈ തിസീ പ്രകാര തൂ കർമോം കാ കരനേവാലാ തഥാ കർമഫല കാ ഭോഗനേവാലാ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി കർമ കരനാ ഔര ഫല ഭോഗനാ യഹ മന ഔര ബുദ്ധി കേ ധർമ ഹൈം ഔര തൂ തോ മന ഔര ബുദ്ധി സേ ഭിന്ന സാക്ഷീമാത്ര ഇസ പ്രകാര ഹൈ ജിസ പ്രകാര ഘട കാ ദേഖനേവാലാ ഘട സേ ഭിന്ന ഹോതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹേ ശിഷ്യ ! ദേഹ കേ സംബന്ധീ ജോസ്ത്രീപുത്രാദി തിന സേ ഉദാസീന ഹോകര സുഖപൂർവക വിചര ..4..
രാഗദ്വേഷൗ മനോധർമോം ന മനസ്തേ കദാചന .
നിർവികൽപോഽസി ബോധാത്മാനിർവികാരഃ സുഖം ചര ..5..
അന്വയ:- രാഗദ്വേഷൗ മനോധർമീ (ഭവതഃ) മനഃ തേ ( സംബന്ധി ) കദാചന ന ( ഭവതി ), (യതഃ ത്വം ) നിർവികൽപഃ ബോധാത്മാ അസി, ( അതഃ ) നിർവികാരഃ ( സൻ ) സുഖം ചര .. 5 ..
ഹേ ശിഷ്യ ! രാഗ ഔര ദ്വേഷ ആദി മന കേ ധർമ ഹൈം തേരേ നഹീം ഹൈം ഔര തേരാ മന കേ സാഥ കദാപി സംബന്ധ നഹീം ഹൈ, ക്യോം കി തൂ സങ്കൽപവികൽപരഹിത ജ്ഞാനസ്വരൂപ ഹൈ, ഇസ കാരണ തൂ രാഗാദിവികാരരഹിത ഹോകര സുഖപൂർവക വിചര ..5..
സർവഭൂതേഷു ചാത്മാനം സർവഭൂതാനി ചാത്മനി .
വിജ്ഞായനിരഹങ്കാരോനിർമമസ്ത്വം സുഖീഭവ ..6..
അന്വയ:- സർവഭൂതേഷു ച ആത്മാനം സർവഭൂതാനി ച ആത്മനി വിജ്ഞായ ത്വം നിരഹങ്കാരഃ നിർമമഃ ( സൻ ) സുഖീ ഭവ .. 6..
ആത്മാ സമ്പൂർണ പ്രാണിയോം കേ വിഷേം കാരണരൂപ സേ സ്ഥിത ഹൈ, ഔര സമ്പൂർണ പ്രാണീ ആത്മാ കേ വിഷേം അധ്യസ്ത ഹൈം ഇസ പ്രകാര ജാനകര മമതാ ഔര അഹങ്കാരരഹിത സുഖപൂർവക സ്ഥിത ഹോ ..6..
വിശ്വ സ്ഫുരതി യത്രേദം തരംഗാ ഇവ സാഗരേ.
തത്ത്വമേവ ന സന്ദേഹശ്ചിന്മൂത വിജ്വരോ ഭവ ..7..
അന്വയ:- യത്ര ഇദം വിശ്വം സാഗരേ തരംഗാ ഇവ സ്ഫുരതി, തത് ത്വം ഏവ ( അത്ര) സന്ദേഹഃ ന, ( അതഃ ) ഹേ ചിന്മൂത ! ( ത്വം ) വിജ്വരഃ ഭവ .. 7..
ജിസ പ്രകാര സമുദ്ര കേ വിഷേം ജോ തരംഗ ഹൈം വേ കൽപിത ഔര അനിത്യ ഹൈം, തിസീ പ്രകാര ജിസ ആത്മാ കേ വിഷേം യഹ വിശ്വ കൽപിത ഹൈ വഹ തൂ ഹീ ഹൈ, ഇസ മേം കുഛ സന്ദേഹ നഹീം
ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹേ ചൈതന്യരൂപ ശിഷ്യ ! തൂ സമ്പൂർണ സന്താപരഹിത ഹോ ..7..
ശ്രദ്ധസ്വ താത ശ്രദ്ധസ്വ നാത്ര മോഹം കുരുഷ്വ ഭോഃ.
ജ്ഞാനസ്വരൂപോഭഗവാനാത്മാ ത്വം പ്രകൃതേഃപരഃ..8..
അന്വയ:- ഭോഃ താത ! ശ്രദ്വസ്വ ശ്രദ്ധസ്വ, അത്ര മോഹം ന കുരുഷ്വ (യതഃ) ത്വം ജ്ഞാനസ്വരൂപഃ ഭഗവാൻ പ്രകൃതേഃ പരഃ ആത്മാ (അസി) .. 8 ..
ഹേ താത ! ഗുരു ഔര വേദാന്ത കേ വചനോമ്പര വിശ്വാസ കര, വിശ്വാസ കര, ആത്മാ കീ ചേതനസ്വരൂപതാ കേ വിഷയ മേം മോഹ കഹിയേ സംശയവിപര്യയസ്വരൂപ അജ്ഞാന മത കര, ക്യോങ്കി തൂ ജ്ഞാനസ്വരൂപ, സർവശക്തിമാന, പ്രകൃതിസേ പര ആത്മസ്വരൂപ ഹൈ ..8..
ഗുണൈഃ സംവേഷ്ടിതോ ദേഹസ്തിഷ്ഠത്യായാതി യാതി ച .
ആത്മാ ന ഗന്താ നാഗന്താ കിമേനമനുശോചസി..9..
അന്വയ:- ഗുണൈഃ സംവോഷ്ടതഃ ദേഹഃ തിഷ്ഠതി ആയാതി യാതി ച ആത്മാ ന ഗന്താ ന ആഗന്താ ( അതഃ) ഏനം കിം അനുശോചസി .. 9..
ഗുണ കഹിയേ ഇന്ദ്രിയ ആദി സേ വേഷ്ടിത ദേഹ ഹീ സംസാര കേ വിഷേം രഹതാ ഹൈ, ആതാ ഹൈ ഔര ജാതാ ഹൈ ഔര ആത്മാ തോ ന ജാതാ ന ആതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ മൈം ജാഊംഗാ, മേരാ മരണ ഹോഗാ ഇത്യാദി ദേഹ കേ ധർമോം സേ ആത്മാ കേ വിഷേം ശോക മത കര, ക്യോങ്കി ആത്മാ തോ സർവവ്യാപീ ഔര നിത്യസ്വരൂപ ഹൈ..9..
ദേഹസ്തിഷ്ഠതു കൽപാന്തം ഗച്ഛത്വചൈവ വാ പുനഃ.
വ വൃദ്ധിഃക്വ ച വാ ഹാനിസ്തവ ചിന്മാത്രരൂപിണഃ..10..
അന്വയ:- ദേഹഃ കൽപാന്തം തിഷ്ഠതു വാ പുനഃ അദ്യ ഏവ ഗച്ഛതു; ചിന്മാത്രരൂപിണഃ തവ ക്വ ഹാനിഃ വാ ക്വ ച വൃദ്ധിഃ .. 10 ..
ഹേ ശിഷ്യ ! യഹ ദേഹ കൽപപര്യന്ത സ്ഥിത രഹേ, അഥവാ അബ ഹീ നഷ്ട ഹോ ജായ തോ ഉസ സേ തേരീ ന ഹാനി ഹോതീ ഹൈ ഔര ന വൃദ്ധി ഹോതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി തൂ തോ കേവല ചൈതന്യസ്വരൂപ ഹൈ..10..
ത്വയ്യനന്തമഹാംഭോധൗവിശ്വവീചിഃസ്വഭാവതഃ .
ഉദേതുവാസ്തമായാതുനതേവൃദ്ധിർനവാക്ഷതിഃ..11..
അന്വയ:- അനന്തമഹാംഭോധൗ ത്വയി സ്വഭാവതഃ വിശ്വവീചിഃ ഉദേതു വാ അസ്തം ആയാതു തേ വൃദ്ധിഃ ന വാ ക്ഷതിഃ ന .. 11 ..
ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ ചൈതന്യ അനന്തസ്വരൂപ ഹൈ ഔര ജിസ പ്രകാര സമുദ്ര കേ വിഷേം തരംഗ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം ഔര ലീന ഹോ ജാതീ ഹൈം, തിസ പ്രകാര തേരേ (ആത്മാകേ) വിഷേം സ്വഭാവ സേ സംസാര കീ ഉത്പത്തി ഔര ലയ ഹോ ജാതാ ഹൈ, തിസ സേ തേരീ കിസീ പ്രകാര കീ ഹാനി അഥവാ വൃദ്ധി നഹീം ഹൈ .. 11 ..
താതചിന്മാത്രരൂപോഽസിന തേ ഭിന്നമിദഞ്ജഗത് .
അതഃകസ്യകഥങ്കുത്രഹേയോപാദേയകൽപനാ..12..
അന്വയ:- ഹേ താത ! ( ത്വം ) ചിന്മാത്രരൂപഃ അസി, ഇദം ജഗത് തേ ഭിന്നം ന, അതഃ ഹേയോപാദേയകൽപനാ കസ്യ കുത്ര കഥം (സ്യാത് ) .. 12..
ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ ചൈതന്യമാത്രസ്വരൂപ ഹൈ, യഹ ജഗത് തുഝ സേ ഭിന്ന നഹീം ഹൈ, ഇസ കാരണ ത്യാഗനാ ഔര ഗ്രഹണ കരനാ കഹാം ബന സകതാ ഹൈ ഔര കിസ കാ ഹോ സകതാ ഹൈ ഔര കിസ മേം ഹോ സകതാ ഹൈ .. 12..
ഏകസ്മിന്നവ്യയേശാന്തേചിദാകാശേഽമലേത്വയി .
കുതോജന്മകുതോകമകുതോഽഹങ്കാരഏവച .. 13..
അന്വയ:- ഏകസ്മിൻ അവ്യയേ ശാന്തേ ചിദാകാശേ അമലേ ത്വയി ജന്മ കുതഃ കർമ കുതഃ, അഹങ്കാരഃ ച ഏവ കുതഃ .. 13 ..
ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ അവിനാശീ, ഏക, ശാന്ത, ചൈതന്യാകാശസ്വരൂപ ഔര നിർമലാകാശസ്വരൂപ ഹൈ, ഇസ കാരണ തേരാ ജന്മ നഹീം ഹോതാ ഹൈ തഥാ തേരേ വിഷേം അഹങ്കാര ഹോനാ ഭീ നഹീം ഘട സകതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി കോഈ ദ്വിതീയ വസ്തു ഹോയ തോ അഹങ്കാര ഹോതാ ഹൈ, തഥാ തേരേ വിഷേം ജന്മ ഹോനാ ഭീ നഹീം ബന സകതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി അഹങ്കാര കേ ബിനാ കർമ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ തൂ ശുദ്ധസ്വരൂപ ഹൈ .. 13..
യത്ത്വം പശ്യസി തത്രേകസ്ത്വമേവ പ്രതിഭാസ സേ . കിം പൃഥക് ഭാസതേ സ്വർണാത്കടകാംഗദനൂപുരം .. 14..
അന്വയ:- യത് ത്വം പശ്യസി തത്ര ത്വം ഏവ ഏകഃ പ്രതിഭാസസേ; കടകാംഗദനൂപുരം കിം സ്വർണാത് പൃഥക് ഭാസതേ .. 14..
ജിസ പ്രകാര കടക, ബാജൂബന്ദ ഔര നൂപുര ആദി ആഭൂഷണോം കേ വിഷേം ഏക സുവർണ ഹീ ഭാസതാ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര ജിസ 2 കാര്യ കോ തൂ ദേഖതാ ഹൈ തിസ 2 കാര്യ കേ വിഷേം ഏക കാരണ സ്വരൂപ തൂ ഹീ (ആത്മാ ഹീ ) ഭാസതാ ഹൈ ..14..
അയം സോഽഹമയം നാഹം വിഭാഗമിതി സന്ത്യജ.
സർവമാത്മേതി നിശ്ചിത്യ നി:സങ്കൽപഃസുഖീഭവ ..15..
അന്വയ:- സഃ അയം അഹം, അയം അഹം ന ഇതി വിഭാഗം സന്ത്യജ, (തഥാ ) സർവം ആത്മാ ഇതി നിശ്ചിത്യ നിഃസങ്കൽപഃ (സൻ ) സുഖീ ഭവ .. 15..
യഹ ജോ സമ്പൂർണ ദേഹ ആദി പദാർഥ ഹൈം തിന കാ മൈം സാക്ഷീ ഹൂം ഔര മൈം ദേഹ, ഇന്ദ്രിയ ആദിരൂപ നഹീം ഹൂം അഥവാ യഹ മൈം ഹൂം ഔര യഹ മൈം നഹീം ഹൂം, ഇസ ഭേദ കാ ത്യാഗ കര ഔര സമ്പൂർണ ജഗത് ആത്മാ ഹീ ഹൈ ഐസാ നിശ്ചയ കരകേ, സമ്പൂർണ സങ്കൽപ വികൽപോം കോ ത്യാഗകര സുഖീ ഹോ ..15..
തവൈവാജ്ഞാനതോ വിശ്വം ത്വമേകഃ പരമാർഥതഃ.
ത്വത്തോഽന്യോ നാസ്തി സംസാരീ നസംസാരീച കശ്ചന .. 16..
അന്വയഃ-വിശ്വം തവ അജ്ഞാനതഃ ഏവ ( ഭവതി ), പരമാർഥതഃ ത്വം ഏകഃ ( ഏവ അതഃ) സംസാരീ ത്വത്തഃ അന്യഃ ന അസ്തി; അസം. സാരീ ച കശ്ചന ( ത്വത്തഃ അന്യഃ ) ന ( അസ്തി )..16..
ഹേ ശിഷ്യ ! തേരേ അജ്ഞാന സേ ഹീ വിശ്വ ഭാസതാ ഹൈ, വാസ്തവ മേം സംസാര കോഈ നഹീം ഹൈ, പരമാർഥസ്വരൂപ അദ്വിതീയ തൂ ഏക ഹീ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹീ തുഝ സേ അന്യ കോഈ സംസാരീ അഥവാ അസംസാരീ നഹീം ഹൈ .. 16..
ഭ്രാന്തിമാത്രമിദം വിശ്വം ന കിഞ്ചിദിതി നിശ്ചയീ .
നിർവാസനഃസ്ഫൂർതിമാത്രോ ന കിഞ്ചിദിവ ശാമ്യതി.. 17..
അന്വയ:- ഇദം വിശ്വം ഭ്രാന്തിമാത്രം കിഞ്ചിത് ന, ഇതി നിശ്ചയീ (പരുഷഃ ) നിർവാസനഃ സ്ഫൂർതിമാത്രഃ ( സൻ ) ന കിശ്ചിത ശാമ്യതി .. 17 ..
യഹ വിശ്വ ഭാന്തിമാത്ര സേ കൽപിത ഹൈ, വാസ്തവ മേം കിഞ്ചിന്മാത്ര ഭീ സത്യ നഹീം ഹൈ, ഇസ പ്രകാര ജിസ കോ നിശ്ചയ ഹുആ ഹൈ വഹ പുരുഷ വാസനാരഹിത ഔര പ്രകാശസ്വരൂപ ഹോകര കേവല ചൈതന്യസ്വരൂപ കേ വിഷേം ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ .. 17..
ഏക ഏവ ഭവാംഭോധാവാസീദസ്തി ഭവിഷ്യതി. നതേബന്ധോഽസ്തി മോക്ഷോ വാ കൃതകൃത്യഃസുഖം ചര ..18..
അന്വയ:- ഭവാംഭോധൗ ഏകഃ ഏവ ആസീത്, അസ്തി ഭവിഷ്യതി, ( അതഃ ) തേ ബന്ധഃ വാ മോക്ഷഃ ന അസ്തി (അതഃ ത്വം ) കൃതകൃത്യഃ ( സൻ ) സുഖം ചര .. 18..
ഭൂത ഭവിഷ്യത് ഔര വർതമാനരൂപ ത്രികാലമേം ഭീ ഇസ സംസാരസമുദ്ര കേ വിഷേം തൂ ഹീ ഥാ ഔര തൂ ഹീ ഹൈ തഥാ തൂ ഹീ ഹോഗാ അർഥാത് ഇസ സംസാര കേ വിഷേം സദാ ഏക തൂ ഹീ രഹാ ഹൈ, ഇസ കാരണ തേരാ ബന്ധ ഔര മോക്ഷ നഹീം ഹൈ, സോ കൃതാർഥ ഹുആ തൂ സുഖപൂർവക വിചര .. 18..
മാ സങ്കൽപവികൽപാഭ്യാം ചിത്തം ക്ഷോഭയ ചിന്മയ .
ഉപശാമ്യ സുഖം തിഷ്ഠ സ്വാത്മന്യാനന്ദവിഗ്രഹേ .. 19..
അന്വയ:- ( ഹേ ശിഷ്യ ! ) ചിന്മയ ! സങ്കൽപവികൽപാഭ്യാം ചിത്തം മാ ക്ഷോഭയ ഉപശാമ്യ ആനന്ദവിഗ്രഹേ സ്വാത്മനി സുഖം തിഷ്ഠ .. 19..
ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ ചൈതന്യസ്വരൂപ ഹൈ, സങ്കൽപ ഔര വികൽപോം സേ ചിത്ത കോ ചലായമാന മത കര, കിന്തു ചിത്ത കോ സങ്കൽപവികൽപോം സേ ശാന്ത കര കേ ആനന്ദരൂപആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സുഖപൂർവക സ്ഥിത ഹോ .. 19..
ത്യജൈവ ധ്യാനം സർവത്ര മാ കിഞ്ചിദ്ധൃദിധാരയ ..
ആത്മാ ത്വം മുക്ത ഏവാസി കിം വിമൃശ്യ കരിഷ്യസി ..20..
അന്വയ:- സർവത്ര ഏവ ധ്യാനം ത്യജ, ഹദി കിഞ്ചിത് അപി മാ ധാരയ, ആത്മാ ത്വം മുക്തഃ ഏവ അസി, ( അതഃ) വിമൃശ്യ കിം കരിഷ്യസി ..20..
ഹേ ശിഷ്യ.! സർവത്ര ഹീ ധ്യാന കാ ത്യാഗ കര, കുഛ ഭീ സങ്കൽപ വികൽപ ഹൃദയ കേ വിഷേധാരണ മത കര, ക്യോങ്കി ആത്മരൂപ തൂ സദാ മുക്ത ഹീ ഹൈ, ഫിര വിചാര (ധ്യാന) കര കേ ഔര ക്യാ ഫല പ്രാപ്ത കരേഗാ..20..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം തത്ത്വോപദേശവിംശതികം നാമ പഞ്ചദശം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 19..
=====
അഥ ഷോഡശം പ്രകരണം 16.
ആചക്ഷ്വ ശൃണു വാതാത നാനാശാസ്ത്രാണ്യനേകശഃ.
തഥാപി ന തവ സ്വാസ്ഥ്യംസർവവിസ്മരണാഹതേ..1..
അന്വയ:- ഹേ താത ! നാനാശാസ്ത്രാണി അനേകശഃ ആചക്ഷ്വ വാ ശൃണു തഥാപി സർവവിസ്മരണാത് ഋതേ തവ സ്വാസ്ഥ്യം ന സ്യാത് .. 1..
തത്വജ്ഞാന കേ ഉപദേശ സേ ജഗത് കോ ആത്മസ്വരൂപ സേ ദേഖനാ ഔര തൃഷ്ണാ കാ നാശ കരനാ ഹീ മുക്തി കഹാതീ ഹൈ, യഹ വിഷയ വർണന കരതേ ഹൈം, ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ നാനാ പ്രകാര കേ ശാസ്ത്രോം കോ അനേക ബാര അന്യ പുരുഷോം കേ അർഥ ഉപദേശ കര അഥവാ അനേക ബാര ശ്രവണ കര പരന്തു സബ കോ ഭൂലേ ബിനാ അർഥാത് സമ്പൂർണ വസ്തു കേ ഭേദ കാ ത്യാഗ കിയേ ബിനാ സ്വസ്ഥതാ അർഥാത മുക്തി കദാപി നഹീം ഹോഗീ കിന്തു സമ്പൂർണ വസ്തുഓം മേം ഭേദ ദൃഷ്ടി കാ ത്യാഗ കരനേ സേ ഹീ മോക്ഷ ഹോഗാ. തഹാം ശിഷ്യ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, സുഷുപ്തി അവസ്ഥാ കേ വിഷേം കിസീ വസ്തു കാ ഭീ ഭാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഇസ കാരണ സുഷുപ്തി അവസ്ഥാ മേം സമ്പൂർണ പ്രാണിയോം കാ മോക്ഷ ഹോ ജാനാ ചാഹിയേ. ഇസ ശങ്കാ കാ ഗുരു സമാധാന കരതേ ഹൈം കി സുഷുപ്തി മേം സമ്പൂർണ വസ്തുഓം കാ ഭാന തോ നഹീം രഹതാ ഹൈ പരന്തു ഏക അജ്ഞാന കാ ഭാന തോ രഹതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ മോക്ഷ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ജീവന്മുക്ത കാ തോ അജ്ഞാനസഹിത ജഗന്മാത്ര കാ ജ്ഞാന നഹീം രഹതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഉസ കാ മുക്തി ഹുഇഹാ സമഝനാ ചാഹിയ..1..
ഭോഗം കർമ സമാധി വാ കുരു വിജ്ഞ തഥാപി തേ.
ചിത്തം നിരസ്തസർവാശമത്യർഥരോചയിഷ്യതി..2..
അന്വയ:- ഹേ വിജ്ഞ ! ( ത്വം ) ഭോഗം കർമ വാ സമാധിം കുരു തഥാപി തേ ചിത്തം അത്യർഥം നിരസ്തസർവാശം രോചയിഷ്യതി ..2..
ഹേ ശിഷ്യ ! തൂ ജ്ഞാനസമ്പന്ന ഹോകര വിഷയഭോഗ കര അഥവാ സകാമ കർമ കര അഥവാ സമാധി കോ കര തഥാപി സമ്പൂർണ വസ്തുഓം കേ വിസ്മരണ സേ സബ പ്രകാര കീ ആശാ സേ രഹിത തേരാ ചിത്ത ആത്മസ്കരൂപ കേ വി ഹീ അധിക രുചി കോ ഉത്പന്ന കരേഗാ ..2..
ആയാസാത്സകലോ ദുഃഖീ നൈനം ജാനാതി കശ്ചന .
അനേനൈവോപദേശേന ധന്യഃ പ്രാപ്നോതി നിർവൃതിം ..3..
അന്വയ:- സകല: ആയാസാത് ദുഃഖീ ( ഭവതി ), ( പരന്തു ) ഏനം കശ്ചന ന ജാനാതി; അനേന ഉപദേശേന ഏവ ധന്യഃ നിർവൃതിം മാമോതി .. 3 ..
പ്രാണിമാത്ര വിഷയ കേ പരിശ്രമ സേ ദുഃഖീ ഹോതേ ഹൈം പരന്തു കോഈ ഇസ വാർതാ കോ നഹീം ജാനതാ. ക്യോങ്കി വിഷയാനന്ദ കേ വിഷേം നിമഗ്ന ഹോതാ ഹൈ, ജോ ഭാഗ്യവാൻ പുരുഷ ഹോതാ ഹൈ വഹ സദ്ഗുരു സേ ഇസ ഉപദേശ കോ ഗ്രഹണ കര കേ പരമ സുഖ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ..3..
വ്യാപാരേഖിദ്യതേ യസ്തു നിമേഷോന്മേഷയോരപി .
തസ്യാലസ്യധുരീണസ്ഥ സുഖം നാന്യസ്യ കസ്യചിത് ..4..
അന്വയ:- യഃ തു നിമേഷോന്മേഷയോഃ അപി വ്യാപാരേ ഖിദ്യതേ ആലസ്യധുരീണസ്യ തസ്യ (ഏവ) സുഖം (ഭവതി), അന്യസ്യ കസ്യചിത് ന..4..
ജോ പുരുഷ നേത്രോം കേ നിമേഷ ഉന്മേഷ കേ വ്യാപാര മേം അർഥാത് നേത്രോം കേ ഖോലനേമൂന്ദനമേം ഭീ പരിശ്രമ മാനകര ദുഃഖിത ഹോതാ ഹൈ, ഇസ പരമ ആലസീകോ ഹീ അർഥാത് ഉസ നിഷ്ക്രിയ പുരുഷകോ ഹീ പരമ സുഖ മിലതാ ഹൈ, അന്യ കിസീകോ ഹീ നഹീം..4..
ഇദം കൃതമിദം നേതി ദ്വന്ദ്വൈർമുക്തം യദാ മനഃ.
ധർമാർഥകാമമോക്ഷേഷു നിരപേക്ഷം തദാ ഭവേത് ..5..
അന്വയ:- ഇദം കൃതം, ഇദം ന ( കൃതം ), ഇതി ദ്വന്ദൈഃ യദാ മനഃ മുക്തം ( ഭവതി ) തദാ ധർമാർഥകാമമോക്ഷേഷു നിരപേക്ഷം ഭവേത് .. 5..
ജിസ കേ മന കാ ദ്വൈതഭാവ നഷ്ട ഹോ ജായ അർഥാത് യഹ കാര്യ കരനാ ചാഹിയേ, യഹ നഹീം കരനാ ചാഹിയേ, യഹ വിധിനിഷേധരൂപീ ഇന്ദ്ര ജിസ കേ മന സേ ദൂര ഹോ ജായ, വഹ പുരുഷ ധർമ, അർഥ, കാമ ഔര മോക്ഷ ഇന ചാരോംമേം ഭീ ഇച്ഛാ ന കരേ, ക്യോങ്കി വഹ പുരുഷ ജീവന്മുക്ത അവസ്ഥാ കോ പ്രാപ്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ ..5..
വിരക്തോ വിഷയദ്വേഷ്ടാ രാഗീ വിഷയലോലുപഃ .
ഗ്രഹമോക്ഷവിഹീനസ്തു ന വിരക്തോ നരാഗവാൻ..6..
അന്വയ:- വിരക്തഃ വിഷയദ്വേഷ്ടാ ( ഭവതി ), രാഗീ വിഷയലോലുപഃ (ഭവതി ) ഗ്രഹമോക്ഷവിഹീനഃ തു ന വിരക്തഃ (ഭവതി ) ന രാഗവാന ( ഭവതി ) .. 6..
ജോ പുരുഷ വിഷയ സേ ദ്വേഷ കരതാ ഹൈ വഹ വിരക്ത കഹാതാ ഹൈ ഔര ജോ വിഷയോം മേം അതിലാലസാ കരതാ ഹൈ വഹ രാഗീ (കാമുക) കഹാതാ ഹൈ, പരന്തു ജോ ഗ്രഹണ ഔര മോക്ഷ സേ രഹിത ജ്ഞാനീ ഹോതാ ഹൈ, വഹ ന വിഷയോം സേ ദ്വേഷ കരതാ ഹൈ, ഔര ന വിഷയോം സേ പ്രീതി കരതാ ഹൈ അർഥാത് പ്രാരബ്ധയോഗാനുസാര ജോ പ്രാപ്ത ഹോയ ഉസ കാ ത്യാഗ നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര
അപ്രാപ്ത വസ്തു കേ മിലനേ കീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ ഇസ കാരണ ജീവന്മുക്ത പുരുഷ വിരക്ത ഔര രാഗീ ദോനോം സേ വിലക്ഷണ ഹോതാ ഹൈ ..6..
ഹേയോപാദേയതാ താവത്സംസാരവിടപാങ്കുരഃ.
സ്ടഹാ ജീവതി യാവ? നിർവിചാരദശാസ്പദം.. 7 ..
അന്വയ:- നിർവിചാരദശാസ്പദം സ്പൃഹാ യാവത് ജീവതി താവത് വൈ ഹേയോപാദേയതാ സംസാരവിടപാങ്കുരഃ ( ഭവതി ) .. 7 ..
തഹാം ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, ജ്ഞാനിയോം കേ വിഷേം തോ ത്യാഗ ഔര ഗ്രഹണ കാ വ്യവഹാര ദേഖനേ മേം ആതാ ഹൈ . തഹാം കഹതേ ഹൈം കി ജിസ സമയപര്യന്ത അജ്ഞാനദശാ കേ നിവാസ കരനേ കാ സ്ഥാനരൂപ ഇച്ഛാ രഹതീ ഹൈ തിസ സമയപര്യന്ത ഹീ പുരുഷ കാ ഗ്രഹണ കരനാ ഔര ത്യാഗനാരൂപ സംസാരരൂപീ വൃക്ഷ കാ അങ്കുര രഹതാ ഹൈ ഔര ജ്ഞാനിയോം കാ തോ ഇച്ഛാ ന ഹോനേ കേ കാരണ ത്യാഗനാ ഔര ഗ്രഹണ കരനാ ദേഖനേ മാത്ര ഹോതേ ഹൈം ..7..
പ്രവൃത്തൗ ജായതേ രാഗോ നിവൃത്തൗ ദ്വേഷ ഏവ ഹി.
നിർദ്വന്ദ്രോ ബാലവദ്വീമാനേവമേവ വ്യവസ്ഥിതഃ..8..
അന്വയ:- ഹി പ്രവൃത്തൗ രാഗഃ, നിവൃത്തൗ ഏവ ദ്വേഷഃ ജായതേ ( അതഃ) ധീമാൻ ബാലവത് നിഈന്ദ്രഃ ( സൻ ) ഏവം ഏവ വ്യവസ്ഥിതഃ ഭവേത് 8
യദി വിഷയോം മേം പ്രീതി കരേ തോ പ്രീതി ദിനപര ദിന ബഢതീ ജാതീ ഹൈ ഔര വിഷയോം സേ ദ്വേഷപൂർവക നിവൃത്ത ഹോയ
തോ ദിനപര ദിന വിഷയോം മേം ദ്വേഷ ഹോതാ ജാതാ ഹൈ; ഇസ കാരണ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ശുഭ ഔര അശുഭ കേ വിചാരരഹിത ജോ ബാലക തിസ കീ സമാന രാഗദ്വേഷരഹിത ഹോകര സംഗപൂർവക ജോ വിഷയോം മേം പ്രവൃത്തി കരനാ ഔര ദ്വേഷപൂർവക ജോ വിഷയോം സേ നിവൃത്ത ഹോനാ ഇന ദോനോം സേ രഹിത ഹോകര രഹേ ഔര പ്രാരബ്ധകർമാനുസാര ജോ പ്രാപ്ത ഹോയ ഉസ മേം പ്രവൃത്ത ഹോയ ഔര അപ്രാപ്തി കീ ഇച്ഛാ ന കരേ ..8..
ഹാതുമിച്ഛതി സംസാരം രാഗീദുഃഖജിഹാസയാ.
വീതരാഗോഹി നിർമുക്തസ്തസ്മിന്നപി ന ഖിദ്യതി ..9..
അന്വയ:- രാഗീ ദുഃഖജിഹാസയാ സംസാരം ഹാതും ഇച്ഛതി; ഹി വീതരാഗഃ നിർമുക്തഃ ( സൻ ) തസ്മിൻ അപി ന ഖിദ്യതി .. 9 ..
ജോ വിഷയാസക്ത പുരുഷ ഹൈ വഹ അത്യന്ത ദുഃഖ ഭോഗനേ കേ അനന്തര, ദുഃഖോം കേ ദൂര ഹോനേ കീ ഇച്ഛാ കര കേ സംസാര കോ ത്യാഗ കരനേ കീ ഇച്ഛാ കരതാ ഹൈ ഔര ജോ വൈരാഗ്യവാൻ പുരുഷ ഹൈ വഹ ദുഃഖോം സേ രഹിത ഹുആ സംസാര മേം രഹകര ഭീ ഖേദ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..9..
യസ്യാഭിമാനോ മോക്ഷേഽപി ദേഹേഽപി മമതാ തഥാ .
ന ച ജ്ഞാനീ ന വാ യോഗീ കേവലം ദുഃഖഭാഗസൗ ..10..
അന്വയ:- യസ്യ മോക്ഷേ അപി അഭിമാനഃ തഥാ ദേഹേ അപി മമതാ അസൗ ന ച ജ്ഞാനീ ന വാ യോഗീ (കിന്തു ) കേവലം ദുഃഖഭാക് 10
ജിസ പുരുഷ കോ ഐസാ അഭിമാന ഹൈ കി, മൈം മുക്ത ഹൂം, ത്യാഗീ ഹൂം, മേരാ ശരീര ഉപവാസ ആദി അനേക പ്രകാര കേ കഷ്ട സഹനേ മേം സമർഥ ഹൈ ഔര ജിസ കാ ദേഹ കേ വിഷേം മമത്വ ഹൈ, വഹ പുരുഷ ന ജ്ഞാനീ ഹൈ, ന യോഗീ ഹൈ കിന്തു കേവല ദുഃഖീ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ കാ അഭിമാന ഔര മമതാ ദൂര നഹീം ഹുഏ ഹൈം ..10..
ഹരോ യാപദേഷ്ടാ തേ ഹരിഃ കമലജോഽപി വാ.
തഥാപി ന തവ സ്വാസ്ഥ്യം സർവവിസ്മരണാഹതേ ..11..
അന്വയ:- യദി ഹരഃ വാ ഹരിഃ (അഥവാ ) കമലജഃ അപി തേ ഉപദേഷ്ടാ (സ്യാത) തഥാപി സർവവിസ്മരണാത് ഋതേ തവ സ്വാസ്ഥ്യമ ന സ്യാത് .. 11..
ഹേ ശിഷ്യ ! സാക്ഷാത് സദാശിവ തഥാ വിഷ്ണു ഭഗവാൻ ഔര ബ്രഹ്മാജീ യേ തീനോം മഹാസമർഥ ഭീ തേരേ കോ ഉപദേശ കരേം, തൗ ഭീ സമ്പൂർണ പ്രാകൃത, അനിത്യ വസ്തുഓം കീ വിസ്മൃതി ബിനാ തേരാ ചിത്ത ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോയഗാ ഔര ജീവന്മുക്തദശാ കാ സുഖ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോയഗാ ..11..
ഇതി ശ്രീമദൃഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം വിശേഷോപദേശം നാമ ഷോഡശം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 16..
=====
അഥ സപ്തദശം പ്രകരണം 17.
തേന ജ്ഞാനഫലം പ്രാപ്തം യോഗാഭ്യാസഫലം തഥാ .
തൃപ്തഃ സ്വച്ഛേന്ദ്രിയോ നിത്യമേ- കാ കീ രമതേ തു യഃ..1..
അന്വയ:- യഃ തു തൃപ്തഃ സ്വച്ഛേന്ദ്രിയഃ (സൻ ) നിത്യം ഏ കാ കീ രമതേ; തേന ജ്ഞാനഫലം തഥാ യോഗാഭ്യാസഫലം പ്രാപ്തം .. 1..
അബ അന്യ പുരുഷോങ്കീ ഭീ ജ്ഞാന മേം പ്രവൃത്തി ഹോനേ കേ അർഥ തത്വജ്ഞാന കേ ഫല കാ നിരൂപണ കരനേ കീ ഇച്ഛാ കരതേ ഹുഏ ഗുരു പ്രഥമ തത്വജ്ഞാന കീ ദശാ കാ നിരൂപണ കരതേ ഹൈം ജോ പുരുഷ ഇന്ദ്രിയോം കോ വിഷയോം സേ ഹടാകര ഔര അപനേ സ്വരൂപമേം ഹീ തൃപ്ത ഹോകര വിഷയസംയോഗ കേ ബിനാ ഇകലാ ഹീ സദാ ആത്മാ കേ വിഷേം രമണ കരതാ ഹൈ, ഉസ പുരുഷനേ ഹീ ജ്ഞാന കാ തഥാ യോഗ കാ ഫല പായാ ഹൈ ..1..
ന കദാചിജഗത്യസ്മിസ്തത്ത്വജ്ഞോ ഹന്ത ഖിദ്യതി .
യത ഏകേന തേനേദം പൂർണ ബ്രഹ്മാണ്ഡമണ്ഡലം ..2..
അന്വയ:- ഹന്ത ! തത്വജ്ഞഃ കദാചിത് അസ്മിൻ ജഗതി ന ഖിദ്യതി; യതഃ ഏകേന ഇദം ബ്രഹ്മാണ്ഡമണ്ഡലം പൂർണം .. 2 ..
ഹേ ശിഷ്യ ! ഇസ സംസാര കേ വിഷേം ആത്മതത്വജ്ഞാനീ കദാപി ഖേദ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി തിസ ഇകലേ സേ ഹീ യഹ ബ്രഹ്മാണ്ഡമണ്ഡല പൂർണ ഹൈ, സോ ദൂസരേ കേ ന ഹോനേ സേ ഖേദ കിസ പ്രകാര ഹോ സകതാ ഹൈ, സോഈ ശ്രുതിമേം ഭീ കഹാ ഹൈ “ദ്വിതീയാ? ഭയം ഭവതി ..2..
നജാതു വിഷയാഃ കേപി സ്വാരാമം ഹർഷയന്ത്യമീ .
സല്ലകീപല്ലവപ്രീതഭിവേഭം നിംബപല്ലവാഃ .. 3..
അന്വയ:- സല്ലകീപല്ലവപ്രീതം ഇഭം നിംബപലവാഃ ഇവ അമീ കേ അപി വിഷയാഃ സ്വാരാമം ജാതു ന ഹർഷയന്തി .. 3 ..
ജോ നിരന്തര ആത്മാ കേ വിഷേം രമതാ ഹൈ, വഹ ആത്മാരാമ കഹാതാ ഹൈ, തിസ ആത്മാരാമ പുരുഷ കോ ജഗത് കേ കോഈ വിഷയ ക്യാ പ്രസന്ന കര സകതേ ഹൈം, ജിസ പ്രകാര ഏക മഹാമദോന്മത്ത ഹസ്തീ വന മേം ഹജാര ഹസ്തിയോം കേ ഝുണ്ഡ മേം വിഹാര കരതാ ഹൈ ഔര പരമ മധുരസ്വാദവാലീ സല്ലകീനാമക ലതാ കേ കോമല പത്തോം കാ പ്രേമപൂർവക ഭക്ഷണ കരതാ ഹൈ, ഔര കഡുവേ നീമ കേ പത്തോം സേ പ്രസന്ന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര ജ്ഞാനീ ഭീ പരമ മധുര ആത്മാ കാ സ്വാദ ലേതാ ഹൈ ഔര വിഷയോം കേ സുഖോം കോ പരമ കഡുആ ജാനകര ത്യാഗ ദേതാ ഹൈ അർഥാത് ഉന കീ ഓര ദൃഷ്ടി ഭീ നഹീം ദേതാ ഹൈ ..3..
യസ്തു ഭോഗേഷു ഭുക്തേഷു ന ഭവത്യധിവാസിതാ.
അഭുക്തേഷു നിരാകാങ്ക്ഷീ താഹശോ ഭവദുലഭഃ..4..
അന്വയ:- യഃ തു ഭുക്തേഷു ഭോഗേഷു അധിവാസിതാ ന ഭവതി; (തഥാ) അഭുക്തേഷു നിരാകാങ്ക്ഷീ ( ഭവതി ) താദൃശഃ (പുരുഷഃ) ഭവദുർലഭഃ..4..
ജിസ കീ ഭോഗേ ഹുഏ വിഷയോം മേം ആസക്തി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഔര നഹീം ഭോഗേ ഹുഏ വിഷയോം മേം അഭിലാഷാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഐസാ പുരുഷ സംസാര മേം ദുർലഭ ഹൈ അർഥാത് കരോഡോം മേം ഏക ആദമീ ഹോതാ ഹൈ ..4..
ബുഭുക്ഷുരിഹ സംസാരേ മുമുക്ഷുരപി ദൃശ്യതേ.
ഭോഗമോക്ഷനിരാകാങ്ക്ഷീവിരലോഹി മഹാശയഃ..5..
അന്വയ:- ഇഹ സംസാരേ ബുഭുക്ഷുഃ മുമുക്ഷുഃ അപി ദൃശ്യതേ ഹി ഭോഗമോക്ഷനിരാകാങ്ക്ഷീ മഹാശയഃ വിരലഃ .. 5..
ഇസ സംസാര മേം വിഷയഭോഗ കീ അഭിലാഷാ കരനേവാലേ ഭീ ബഹുത ദേഖനേ മേം ആതേ ഹൈം ഔര മോക്ഷ കീ ഇച്ഛാ കരനേവാലേ ഭീ ബഹുത ദേഖനേ മേം ആതേ ഹൈം പരന്തു വിഷയഭോഗ ഔര മോക്ഷ ദോനോം കീ ഇച്ഛാ ന കരനേവാലാ തഥാ പൂർണബ്രഹ്മ കേ വിഷേം അന്തഃകരണ ലഗാനേവാലാ വിരലാ ഹീ ഹോതാ ഹൈ, സോഈ ശ്രീകൃഷ്ണഭഗവാന്നേ ഭഗവദ്വീതാ കേ വിഷേം കഹാ ഹൈ കി “യതതാമപി സിദ്ധാനാം കശ്ചിന്മാം വേത്തി തത്വതഃ” ..5..
ധർമാർഥകാമമോക്ഷേഷുജീവിതേ മരണേ തഥാ.
കസ്യാപ്യുദാരചിത്തസ്യഹേയോപാദേയതാന ഹി..6..
അന്വയ:- ധമാർഥകാമമോക്ഷേഷു ജീവിതേ തഥാ മരണേ കസ്യ അപി ഉദാരചിത്തസ്യ ഹി ഹേയോപാദേയതാ ന .. 6..
ധർമ, അർഥ, കാമ ഔര മോക്ഷ യേ ചാര പരമ ഫല ഹൈം, ഇന കേ വിഷേം സമ്പൂർണ പ്രാണിയോം കാ അന്തഃകരണ ബന്ധാ ഹൈ തഥാ സമ്പൂർണ പ്രാണിയോം കോ ജന്മമരണ കാ ഭയ രഹതാ ഹൈ, പരന്തു ജ്ഞാനീ പുരുഷ കാ മന ധർമാദി കേ വിഷേം നഹീം ബന്ധതാ ഹൈ ഔര ജോ ജ്ഞാനീ തിന ധർമാദിക കോ സുഖരൂപ ജാനകര ഗ്രഹണ നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര ദുഃഖരൂപ ജാനകര ത്യാഗതാ നഹീം ഹൈ, തഥാ ജീവനമരണ സേ അപനീ കുഛ വൃദ്ധി ഔര ഹാനി നഹീം സമഝതാ ഹൈ ഐസാ ജ്ഞാനീ കോഈ വിരലാ ഹീ ഹോതാ ഹൈ ..6..
വാഞ്ഛാ ന വിശ്വവിലയേ ന ദ്വേഷസ്തസ്യ ച സ്ഥിതൗ .
യഥാ ജീവികയാ തസ്മാദ്ധന്യ ആസ്തേ യഥാസുഖം ..7..
അന്വയ:- ( യസ്യ ) വിശ്വവിലയേ വാഞ്ഛാ ന, തസ്യ സ്ഥിതൗ ച ദേഷഃ ന ( അസ്തി ) തസ്മാത് ധന്യഃ ( സഃ ) യഥാജീവികയാ യഥാസുഖം ആസ്തേ .. 7 ..
ജോ ജ്ഞാനീ ഹൈ, ഉസ കോ ഇസ വിശ്വ കേ നാശ കീ ഇച്ഛാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ തഥാ തിസ വിശ്വ കീ സ്ഥിതിസേ ദ്വേഷ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി വഹ ജ്ഞാനീ തോ ജാനതാ ഹൈ കി, സദാ സർവത്ര ഏക
ബ്രഹ്മ ഹീ പ്രകാശ കര രഹാ ഹൈ ഔര പ്രാരബ്ധകർമാനുസാര ദേഹ കോ ധാരണ കരതാ ഹൈ തഥാ സദാ സുഖരൂപ രഹതാ ഹൈ ഐസാ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ധന്യ ഹൈ .. 7..
കൃതാർഥോഽനേന ജ്ഞാനേനേത്യേവം ഗലിതധീഃ കൃതീ.
പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്ടശന ജിഘനശ്നന്നാസ്തേ യഥാസുഖം .. 8..
അന്വയ:- അനേന ജ്ഞാനേന ( അഹം ) കൃതാർഥഃ ഇതി ഏവം ഗലി. തധീഃ കൃതീ പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്പൃശൻ ജിഘ്രൻ അനൻ യഥാസുഖം ആസ്തേ .. 8..
ഇസ “ തത്വമസി “ ആദി മഹാവാക്യ കേ ജ്ഞാന സേ മൈം കൃതാർഥ ഹോഗയാ ഹൂം ഐസാ നിശ്ചയ ഹോനേ സേ ദേഹാദി കേ വിഷേം ജിസ കീ ആത്മബുദ്ധി നഷ്ട ഹോ ഗഈ ഹൈ, ഐസാ ജ്ഞാനീ ദേഖതാ ഹുആ, ശ്രവണ കരതാ ഹുആ, സ്പർശ കരതാ ഹുആ, സൂംഘതാ ഹുആ തഥാ ഭക്ഷണ കരതാ ഹുആ ഭീ സുഖപൂർവക ഹീ സ്ഥിത ഹോതാ ഹൈ അർഥാത് മൈം ജ്ഞാന സേ കൃതാർഥ ഹോഗയാ ഐസീ ബുദ്ധി കേ കാരണ, ബാഹ്യ ഇന്ദ്രിയോം കാ വ്യാപാര ഹോനേപര ഭീ മൂർഖ കീ സമാന ജ്ഞാനീ കോ ഖേദ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..8..
ശൂന്യാ ദൃഷ്ടിർവൃഥാ ചേഷ്ടാ വികലാനീന്ദ്രിയാണി ച .
ന സ്പൃഹാ ന വിരക്തിര്വാ ക്ഷീണസംസാരസാഗരേ .. 9..
അന്വയ:- ക്ഷീണസംസാരസാഗരേ ( പുരുഷേ ) ദൃഷ്ടിഃ ശൂന്യാ, ചേഷ്ടാ വൃഥാ, ഇന്ദ്രിയാണി ച വികലാനി, സ്പൃഹാ ന വാ വിരക്തിഃ ന ..9..
ജിസ ജ്ഞാനീ കാ സംസാരസാഗര ക്ഷീണ ഹോ ജാതാ ഹൈ ഉസ കോ വിഷയഭോഗ കീ ഇച്ഛാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര വിഷയോം സേ വിരക്തി ഭീ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കീ ദൃഷ്ടി കഹിയേ മന കാ വ്യാപാര ശൂന്യ കഹിയേ സങ്കൽപവികൽപരഹിത ഹോതാ ഹൈ ഔര ചേഷ്ടാ കഹിയേ ശരീര കാ വ്യാപാര വൃഥാ കഹിയേ ഫല കീ ഇച്ഛാ സേ രഹിത ഹോതാ ഹൈ തഥാ നേത്ര ആദി ഇന്ദ്രിയേ വികല കഹിയേ സമീപ മേം ആയേ ഹുഏ ഭീ വിഷയോം കോ യഥാർഥ രൂപ സേ ന ജാനനേവാലീ ഹോതീ ഹൈം സോഈ ഭഗവദ്ഗീതാ കേ വിഷേം കഹാ ഭീ ഹൈ കി “ യസ്മിൻ ജാഗ്രതി ഭൂതാനി സാ നിശാ പശ്യതോ മുനേഃ “ .. ..9..
ന ജാഗർതി ന നിദ്രാതി നോന്മീലതി ന മീലതി .
അഹോ പരദശാ കാപി വർത്തതേ മുക്തചേതസഃ .. 10..
അന്വയ:- ന ജാഗർതി ന നിദ്രാതി ന ഉന്മീലതി ന മീലതി, അഹോ മുക്തചേതസഃ കാ അപി പരദശാ വർതതേ .. 10 ..
ന ജാഗതാ ഹൈ, ന ശയന കരതാ ഹൈ, ന നേത്രോം കേ പലകോം കോ ഖോലതാ ഹൈ, ന മീചതാ ഹൈ അർഥാത് സമ്പൂർണ വിഷയോം കോ ബ്രഹ്മരൂപ ദേഖതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ആശ്ചര്യ ഹൈ കി, മുക്ത ഹൈ ചിത്ത ജിസ കാ ഐസേ ജ്ഞാനീ കീ കോഈ പരമ ഉത്കൃഷ്ട ദശാ ഹൈ..10..
സർവത്ര ദൃശ്യതേ സ്വസ്ഥഃ സർവത്ര വിമലാശയഃ .
സമസ്തവാസനാമുക്തോ മുക്തഃ സർവത്ര രാജതേ .. 11 ..
അന്വയ:- മുക്തഃ സർവത്ര സ്വസ്ഥഃ സർവത്ര വിമലാശയഃ ( ച ) ദൃശ്യതേ; ( തഥാ ) സമസ്തവാസനാമുക്തഃ ( സൻ ) സർവത്ര രാജതേ .. 11..
ജീവന്മുക്ത ജ്ഞാനീ പുരുഷ സുഖ ദുഃഖാദി സർവത്ര സ്വസ്ഥ ചിത്ത രഹനേവാലാ ഔര ശത്രു മിത്ര ആദി സബ കേ വിഷേം നിർമല അന്തഃകരണവാലാ (സമദർശീ ) ദീഖതാ ഹൈ ഔര സമ്പൂർണ വാസനാഓം സേ രഹിത ഹോകര സബ അവസ്ഥാഓം കേ വിഷേം ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം വിരാജമാന ഹോതാ ഹൈ ..11..
പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്ടശന ജിഘനശ്നൻഗൃഹ്ണന്വദൻ വജൻ .
ഈഹിതാനീഹിതൈർമുക്തോ മുക്ത ഏവ മഹാശയഃ .. 12..
അന്വയ:- പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്പൃശൻ ജിവൻ അനൻ ഗൃഹ്ണൻ വദന വജന ( ആപ ) ഈഹിതാനീഹിതഃ മുക്തഃ മഹാശയഃ മുക്തഃ ഏവ .. 12..
ദേഖതാ ഹുആ, സുനതാ ഹുആ, സ്പർശ കരതാ ഹുആ, സൂംഘതാ ഹുആ, ഗ്രഹണ കരതാ ഹുആ, ഭോജന കരതാ ഹുആ, കഥന കരതാ ഹുആ തഥാ ഗമന കരതാ ഹുആ ഭീ ഇച്ഛാ ഔര ദ്വേഷ സേ രഹിത ബ്രഹ്മ കേ വിഷേം ചിത്ത ലഗാനേവാലാ മുക്ത ഹീ ഹൈ ..12..
സുഖേ ദുഃഖേ നരേ നായാഁ സമ്പത്സു ച വിപത്സുച.
വിശേഷോ നൈവ ധീരസ്യ സർവത്ര സമദർശിനഃ..15..
അന്വയ:- സുഖേ ദുഃഖേ, നരേ നാ-മ് സമ്പത്സു, ച വിപത്സു ച ധീരസ്യ സർവത്ര സമദർശിനഃ വിശേഷഃ ന ഏവ .. 15 ..
സമ്പൂർണ വസ്തുഓം കേ വിഷേം ഏക ആത്മദൃഷ്ടി കരനേവാലേ ജിസ ധീര പുരുഷ കാ മന സുഖ കേ വിഷ ഔര സ്ത്രീവിലാസ കേ വിഷേം തഥാ സമ്പത്തി കേ വിഷേം പ്രസന്ന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര മഹാദുഃഖ തഥാ വിപത്തി കേ വിഷേം കമ്പായമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ വഹീ മുക്ത ഹൈ ..15..
ന ഹിംസാ നൈവ കാരുണ്യം നൗദ്ധത്യം ന ച ദീനതാ.
നാശ്ചര്യ നൈവ ച ക്ഷോഭഃ ക്ഷീണ സംസരണേ നരേ..16..
അന്വയ:- ക്ഷീണസംസരണേ നരേ ഹിംസാ ന, കാരുണ്യം ന, ഔദ്ധത്യം ന, ദീനതാ ച ഏവ ന, ആശ്ചര്യം ന, ക്ഷോഭഃ ച ഏവ ന .. 16 ..
ജിസ പുരുഷ കാ സംസാര ക്ഷീണ ഹോ ജാതാ ഹൈ അർഥാത് ദേഹാഭിമാന ദൂര ഹോ ജാതാ ഹൈ ഉസ കാ ജന്മമൃത്യുരൂപ ബന്ധന ദൂര ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഐസേ ജ്ഞാനീ കേ മന മേം ഹിംസാ കഹിയേ പരദ്രോഹ നഹീം ഹോ ജാതാ, ദയാലുതാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഉദ്ധതതാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ദീനതാ നഹീം രഹതീ ഹൈ, ആശ്ചര്യ നഹീം രഹതാ
ഹൈ ഔര ക്ഷോഭ ഭീ നഹീം രഹതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കാ ഏക ബ്രഹ്മാകാര ഹോ ജാതാ ഹൈ ..16..
നമുക്തോ വിഷയദ്വേഷ്ടാ ന വാ വിഷയലോലുപഃ.
അസംസക്തമനാ നിത്യം പ്രാപ്താപ്രാപ്തമുപാശ്നുതേ..17..
അന്വയ:- മുക്തഃ വിഷയദ്വേഷ്ടാ ന ( ഭവതി ), വാ വിഷയലോലുപഃ (ച) ന ( ഭവതി, ), (കിന്തു ) നിത്യം അസംസക്തമനാഃ (സന) പ്രാപ്താപ്രാപ്തം ഉപാഇനുതേ .. 17 ..
ജീവന്മുക്ത പുരുഷ വിഷയോം സേ ദ്വേഷ ( വിഷയോം കാ ത്യാഗ) നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര വിഷയോം മേം ആസക്ത ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ കിന്തു വിഷയാസക്തിരഹിത ഹൈ മന ജിസ കാ ഐസാ ഹോകര നിത്യ പ്രാരബ്ധ കേ അനുസാര പ്രാപ്ത ഔര അപ്രാപ്ത കോ ഭോഗതാ ഹൈ ..17..
സമാധാനാസമാധാനഹിതാഹിതവികൽപനാഃ .
ശൂന്യചിത്തോ ന ജാനാതി കൈവല്യമിവ സംസ്ഥിതഃ..18..
അന്വയ:- ശൂന്യചിത്തഃ കൈവല്യം സംസ്ഥിതഃ ഇവ സമാധാനാസമാധാനഹിതാഹിതവികൽപനാഃ ന ജാനാതി .. 18 ..
ശൂന്യ ഹൈ ചിത്ത ജിസ കാ ഐസാ ജീവന്മുക്ത ജ്ഞാനീ പുരുഷ വിദേഹ കൈവല്യദശാ കോ പ്രാപ്ത ഹുഏ കീ സമാന സമാധാന,
അസമാധാന, ഹിത ഔര അഹിത കീ കൽപനാ കോ നഹീം ജാനതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ കാ മന ബ്രഹ്മാകാര ഹോ ജാതാ ഹൈ .. 18..
നിർമമോ നിരഹങ്കാരോ ന കിഞ്ചിദിതി നിശ്ചിതഃ.
അന്തർഗലിതസർവാശഃ കുർവനപി കരോതി ന..19..
അന്വയ:- നിർമമഃ നിരഹങ്കാരഃ കിഞ്ചിത് ന ഇതി നിശ്ചിതഃ അന്തർഗ: ലിതസർവാശഃ കുർവൻ അപി ന കരോതി .. 19 ..
ജിസ കീ സ്ത്രീപുത്രാദി കേ വിഷേം മമതാ ദൂര ഹോ ഗഈ ഹൈ ഔര ജിസ കാ ദേഹാഭിമാന ദൂര ഹോ ഗയാ ഹൈ തഥാ ബ്രഹ്മ സേ അന്യ ദ്വിതീയ കോഈ വസ്തു നഹീം ഹൈ ഐസാ ജി സേ നിശ്ചയ ഹോ ഗയാ ഹൈ ഔര ജിസ കീ ഭീതര കീ ആശാ നഷ്ട ഹോ ഗഈ ഹൈ ഐസാ ജ്ഞാനീ പുരുഷ വിഷയഭോഗ കരതാ ഹുആ ഭീ നഹീം കരതാ ഹൈ അർഥാത് ഉസ മേം ആസക്തി നഹീം കരതാ ഹൈ .. 19..
മനഃപ്രകാശസംമോഹസ്വപ്നജാഡ്യവിവർജിതഃ.
ദശാം കാമപി സമ്പ്രാപ്തോ ഭവേദലിതമാനസഃ ..20..
അന്വയ:- മനഃപ്രകാശസംമോഹസ്വമജാഡയവിവർജിതഃ . ഗലിതമാനസഃ കാമ അപി ദശാം സമ്പ്രാപ്തഃ ഭവേത് .. 20 ..
ജിസ കേ മന കേ വിഷേം മോഹ നഹീം ഹൈ ഐസാ ജോ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ഹൈ ഉസ കേ മന കാ പ്രകാശ തഥാ അജ്ഞാനരൂപീ ജഡത്വ നിവൃത്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ തിസ ജ്ഞാനീ കീ കോഈ അനിർവചനീയ
അഷ്ടാവക്രഗീതാ.ദശാ ഹോതീ ഹൈ അർഥാത് ഉസ ജ്ഞാനീ കീ ദശാ കിസീ കേ ജാനനേ മേം നഹീം ആതീ ഹൈ ..20..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവകമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം തത്ത്വജ്ഞസ്വരൂപവിശതികം നാമ സപ്തദശം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 17..
അഷ്ടാദശം പ്രകരണം 18.
യസ്യ ബോധോദയേ താവത്സ്വപ്നവദ്ഭവതി ഭ്രമഃ.
തസ്മൈ സുഖൈകരൂപായ നമഃശാന്തായ തേജസേ..1..
അന്വയഃ യസ്യ ബോധോദയേ ഭ്രമഃ സ്വമവത് ഭവതി; താവത് തസ്മൈ സുഖൈകരൂപായ ശാന്തായ തേജ സേ നമഃ .. 1..
ഇസ പ്രകരണ മേം ശാന്തി കീ പ്രധാനതാ വർണത കരതേ ഹുഏ പ്രഥമ ശാന്തി കാ വർണന കരതേ ഹൈം തഹാം ഭീ പ്രഥമ ശാന്ത ആത്മാ കോ നമസ്കാര കരതേ ഹൈം, ജിസ ആത്മാ കാ ജ്ഞാന ഹോതേ ഹീ യഹ പ്രത്യക്ഷ സംസാര സ്വപ്ര കീ സമാന മിഥ്യാ ഭാസനേ ലഗതാ ഹൈ, പ്രഥമ തിസ സുഖരൂപ പ്രകാശമാന ശാന്തസങ്കൽപസ്വരൂപ ആത്മാ കേ അർഥ നമസ്കാര ഹൈ ..1..
അർജയിത്വാഽഖിലാനർഥാൻ ഭോഗാനാപ്നോതി പുഷ്കലാൻ .
നഹി സർവപരിത്യാഗമന്തരേണ സുഖീ ഭവേത് ..2..
അന്വയ:- അഖിലാൻ അർഥാൻ അർജയിത്വാ പുഷ്കലാൻ ഭോഗാന ആപ്നോതി, സർവപരിത്യാഗമന്തരേണ സുഖീ നഹി ഭവേത് .. 2..
യഹാം ശാന്തസങ്കൽപസ്വരൂപകോ ഹീ സുഖരൂപ കഹാ, തിസ കാരണ ശങ്കാ ഹോതീ ഹൈ കി, ധനീ പുരുഷ ഭീ തോ സുഖീ ഹോതാ ഹൈ ഫിര ശാന്തസങ്കൽപകോ ഹീ സുഖരൂപ കിസ പ്രകാര കഹാ ? തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി പുരുഷ ധന, ധാന്യ, സ്ത്രീ ഔര പുത്ര ആദി അനേക പദാർഥോം കോ പ്രാപ്ത കര കേ അനേക പ്രകാര കേ ഭോഗോങ്കോ ഹീ ഭോഗതാ ഹൈ, സുഖരൂപ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉന ഭോഗോം കേ നഷ്ട ഹോനേപര ഫിര ദുഃഖ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ സമ്പൂർണ സങ്കൽപവികൽപോം കാ ത്യാഗ കിയേ ബിനാ സുഖരൂപ കദാപി നഹീം ഹോ സകതാ ..2..
കർതവ്യദുഃഖമാർതണ്ഡജ്വാലാദഗ്ധാന്തരാത്മനഃ .
കുതഃ പ്രശമപീയൂഷധാരാസാരമൃതേ സുഖം ..3..
അന്വയ:- കർത്തവ്യദുഃഖമാർതണ്ഡജ്വാലാദഗ്ധാന്തരാത്മനഃ പ്രശമപീയൂപധാരാസാരം ഋതേ സുഖം കുതഃ ? .. 3 ..
മിഥ്യാരൂപ ജോ സങ്കൽപ വികൽപ ഹൈ ഉന കോ തുച്ഛ ജാനനാ ഹീ സങ്കൽപവികൽപ കാ ത്യാഗ ഹൈ, ജൈ സേ വന്ധ്യാപുത്ര കോ മിഥ്യാരൂപ ജാന ലേനാ ഹീ ത്യാഗ ഹൈ ക്യോങ്കി മിഥ്യാരൂപ വസ്തു കാ അന്യ കിസീ പ്രകാര കാ ത്യാഗ നഹീം ഹോ സകതാ, യഹ വിഷയ അന്യ രീതിസേ ദിഖാതേ ഹൈം നാനാ പ്രകാര കേ ജോ
കർമ ഉന കർമോം സേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലേ ജോ ദുഃഖ വഹീ ഹുആ സൂര്യ കീ കിരണോം കാ അത്യന്ത തീക്ഷ്ണ താപ തിസ സേ ദഗ്ധ ഹുആ ഹൈ അന്തഃകരണ ജിസ കാ ഐസേ പുരുഷ കോ സങ്കൽപ വികൽപ കീ ശാന്തിരൂപ അമൃതധാരാ കീ വൃഷ്ടി കേ ബിനാ സുഖ കഹാം സേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? ..3..
ഭവോഽയം ഭാവനാമാത്രോ ന കിഞ്ചിത്പരമാർഥതഃ .
നാസ്ത്യഭാവഃ സ്വഭാവാനാം ഭാവാഭാവവിഭാവിനാം ..4..
അന്വയ:- അയം ഭവഃ ഭാവനാമാത്രഃ പരമാർഥതഃ കിഞ്ചിത് ന ( അസ്തി ); ഭാവാഭാവവിഭാവിനാം സ്വഭാവാനാം അഭാവഃ ന അസ്തി .. 4..
സംസാരരൂപീ വിഷ കോ ദൂര കരനേവാലാ ഹോനേ കേ കാരണ സങ്കൽപവികൽപ കേ ശാന്തിരൂപ കോ അമൃതരൂപ കര കേ വർണന കരതേ ഹൈം കി യഹ സംസാര സങ്കൽപമാത്ര ഹൈ, വാസ്തവദൃഷ്ടി സേ ഏക ആത്മാ കേ സിവായ ദൂസരാ കുഛ നഹീം ഹൈ, യഹാം വാദീ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി ഭാവരൂപ ജോ ദൃശ്യമാന ജഗത് ഹൈ സോ നഷ്ട ഹോനേ കേ അനന്തര അഭാവരൂപ ശൂന്യ ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഇസ പ്രകാര തോ ശൂന്യവാദീ കാ മത സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ? ഇസ കേ ഉത്തര മേം ശ്രീഗുരു അഷ്ടാവക്രജീ കഹതേ ഹൈം, കി സങ്കൽപമാത്ര ജഗത് കേ നാശ ഹോന കേ അനന്തര സത്യസ്വഭാവ ആത്മാ അഖണ്ഡരൂപ സേ വിരാജമാന രഹതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ സംസാര കാ നാശ ഹോനേ കേ അനന്തര ശൂന്യ നഹീം രഹതാ ഹൈ, കിന്തു ഉസ സമയ നിർവികൽപ കേവലാനന്ദരൂപ മുക്ത ആത്മാ രഹതാ ഹൈ ..4..
ന ദൂരം ന ച സങ്കോചാല്ലബ്ധമേവാത്മനഃ പദം .
നിർവികൽപം നിരായാസം നിർവികാരം നിരഞ്ജനം ..5..
അന്യയ:നിർവികൽപം നിരായാസം നിർവികാരം നിരഞ്ജനം ആത്മനഃ പദം ന ദൂരം ന ച സങ്കോചാത് (കിന്തു ) ലബ്ധം ഏവ (അസ്തി) ..5..
വാദീ പ്രശ്ന കരതാ ഹൈ കി, സങ്കൽപവികൽപ കീ നിവൃത്തി ഹോതേ ഹീ ആത്മാ കോ അമൃതത്വ കീ പ്രാപ്തി കിസ പ്രകാര ഹോ ജാതീ ഹൈ ? തഹാം കഹതേ ഹൈം കി ആത്മസ്വരൂപ ദൂര നഹീം ഹൈ കിന്തു സദാ പ്രാപ്ത ഹൈ; ഔര പരിപൂർണ ഹൈ സദാ സങ്കൽപവികൽപരഹിത ഹൈ, നിരായാസ കഹിയേ ശ്രമ കേ ബിനാ ഹീ പ്രാപ്ത ഹൈ, വികാര ജോ ജന്മ ഔര മൃത്യു തിന സേ രഹിത ഹൈ ഔര നിരഞ്ജന കഹിയേ മായാ (അവിദ്യാ) രൂപ ഉപാധിരഹിത ഹൈ, ജിസ പ്രകാര കണ്ഠ മേം ധാരണ കീ ഹുഈ മണി ഭൂല സേ ദൂസരേ സ്ഥാന മേം ഢൂണ്ഢനേ സേ നഹീം മിലതീ ഹൈ ഔര വിസ്മൃതി കേ ദൂര ഹോതേ ഹീ കണ്ഠ മേം പ്രതീത ഹോ ജാതീ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര അജ്ഞാന സേ ആത്മാ ദൂര പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാന ഹോനേപര പ്രാപ്ത ഹീ ഹൈ ..5..
വ്യാമോഹമാത്രവിരതൗ സ്വരൂപാദാനമാത്രതഃ.
വീതശോ കാ വിരാജന്തേ നിരാവരണദൃഷ്ടയഃ..6..
അന്വയ:- നിരാവരണദൃഷ്ടയഃ വ്യാമോഹമാത്രവിരതൗ സ്വരൂപാദാനമാത്രതഃ വീതശോകാഃ ( സന്തഃ ) വിരാജന്തേ .. 6..
തത്വജ്ഞാന സേ ആത്മപ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ ഐസാ ജോ ശാസ്ത്രകാരോം കോ വ്യവഹാര ഹൈ സോ കിസ പ്രകാര ഹോതാ ഹൈ ? ഔര യദി ആത്മാ നിത്യ പ്രാപ്ത ഹീ ഹൈ തോ ഗുരു കേ ഉപദേശ ഔര ശാസ്ത്രാഭ്യാസ കീ ക്യാ ആവശ്യകതാ ഹൈ, തഹാം കഹതേ ഹൈം കി കേവല അജ്ഞാനരൂപീ മോഹ കാ പരദാ പഡ രഹാ ഹൈ, തിസ സേ ആത്മസ്വരൂപ കാ പ്രകാശ നഹീം ഹോതാ ഹൈ. ഇസ കാരണ സമുദ്ര ഉപദേശ സേ മോഹ കോ ദൂര കര കേ ജിസ സേ സ്വരൂപ കാ നിശ്ചയ കിയാ ഹൈ, ഐസാ ജോ ജ്ഞാനീ ഹൈ, വഹ ജഗത് മേം ശോഭായമാന ഹോതാ ഹൈ ഔര ഉസ കീ ദൃഷ്ടിപര ഫിര മോഹരൂപീ പരദാ നഹീം പഡതാ ഹൈ..6..
സമസ്തം കൽപനാമാത്രമാത്മാ മുക്തഃസനാതനഃ.
ഇതി വിജ്ഞായ ധീരോ ഹി കിമഭ്യസ്യതി ബാലവത് ..7..
അന്വയ:- സമസ്തം കൽപനാമാത്രം, ആത്മാ സനാതനഃ മുക്തഃ ധീരഃ ഇതി വിജ്ഞായ ഹി ബാലവത് കിം അഭ്യസ്യതി .. 7..
യഹ സമ്പൂർണ ജഗത് കൽപനാമാത്ര ഹൈ ഔര ആത്മാ നിത്യമുക്ത ഹൈ; ജ്ഞാനീ പുരുഷ ഇസ പ്രകാര ജാനകര ക്യാ ബാലക കീ സമാന സാംസാരിക വ്യവഹാര കരതാ ഹൈ ? അർഥാത് കദാപി നഹീം കരതാ ഹൈ ..7..
ആത്മാ ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ ഭാവാഭാവൗ ച കൽപിതൗ .
നിഷ്കാമഃ കിം വിജാനാതി കിം ബ്രൂതേ ച കരോതി കിം..8..
അന്വയ:- ആത്മാ ബ്രഹ്മ, ഭാവാഭാവൗ ച കൽപിതൗ ഇതി നിശ്ചിത്യ നിഷ്കാമഃ ( സൻ ) കിം വിജാനാതി, കിം ബ്രൂതേ, കിം ച കരോതി ..8..
സമ്പൂർണ കൽപനാമാത്ര ഹൈ, ഇസ ജ്ഞാന കാ മൂല കാരണ ജോ തത്ത്വമ്പദാർഥ കാ ഐക്യജ്ഞാന ഉസീ കോ കഹതേ ഹൈം കി, ആത്മാ കഹിയേ, ജീവാത്മാ ജോ ത്വം ‘ പദാർഥ ഹൈ ഔര ബ്രഹ്മ തത്പദാർഥ ഹൈ, യേ ദോനോം അഭിന്ന ഹൈം ഔര അധിഷ്ഠാനരൂപ ബ്രഹ്മ കാ സാക്ഷാത്കാര ഹോനേപര ഭാവ, അഭാവരൂപസമ്പൂർണ ഘടാദി ദൃശ്യ പദാർഥ കൽപിത ഹൈം ഐസാ നിശ്ചയ കര കേ നിഷ്കാമ ഹോതാ ഹുആ ജ്ഞാനീ ക്യാ ജാനതാ ഹൈ ക്യാ കഹതാ ഹൈ ? ഔര ക്യാ കരതാ ഹൈ ? അർഥാത് മന കേ ബ്രഹ്മാകാര ഹോനേ കേ കാരണ ന കുഛ ജാനതാ ഹൈ, ന കുഛ കഹതാ ഹൈ, ഔര ന കുഛ കരതാ ഹൈ കിന്തു ആത്മസ്വരൂ മേം സ്ഥിത ഹോതാ ഹൈ ..8..
അയം സോഽഹമയം നാഹമിതി ക്ഷീണാ വികൽപനാഃ .
സർവമാത്മേതി നിശ്ചിത്യ തൂഷ്ണീഭൂതസ്യ യോഗിനഃ..9..
അന്വയ:- സർവം ആത്മാ ഇതി നിശ്ചിത്യ തൂഷ്ണീഭൂതസ്യ യോഗിനഃ അയം സഃ അഹം, അയം അഹം ന ഇതി വികൽപനാഃ ക്ഷീണാ: (ഭവന്തി) ..9..
ആത്മജ്ഞാന സേ സമ്പൂർണ കൽപനാ നിവൃത്ത ഹോ ജാതീ ഹൈ യഹ ദിഖാതേ ഹൈം. ജിസ പുരുഷ കോ സമ്പൂർണ ജഗത് ബ്രഹ്മരൂപ ഭാസതാ ഹൈ വഹ പുരുഷ മുനിവ്രതരൂപീ യോഗദശാ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ പുരുഷ കാ മന വൃത്തിരഹിത ഹോകര ബ്രഹ്മ കേ വിഷേം ഏകാകാര ഹോ ജാതാ ഹൈ തദനന്തര ഉസ പുരുഷ കോ അപനാ തഥാ പര കാ ജ്ഞാന നഹീം രഹതാ ഹൈ, അർഥാത് മൈം ധ്യാന കരതാ ഹൂം ഔര ദൂസരാ പുരുഷ അന്യ കാര്യ കരതാ ഹൈ, യഹ അജ്ഞാന ദൂര ഹോ ജാതാ ഹൈ, താത്പര്യ യഹ ഹൈ കി, ഉസ പുരുഷ കീ കൽപനാമാത്ര നഷ്ട ഹോ ജാതീ ഹൈ ..9..
ന വിക്ഷേപോ ന ചൈകാഗ്രയം നാതിബോധോ ന മൂഢതാ.
ന സുഖം ന ച വാ ദുഃഖമുപശാന്തസ്യ യോഗിനഃ..10..
അന്വയ:- ഉപശാന്തസ്യ യോഗിനഃ വിക്ഷേപഃ ന, ഐകാഗ്ര്യം ച ന, അതിബോധഃ ന, മൂഹത. ന, സുരക്മ് ന വാ, ദുഃഖം ച ന (ഭവതി)..10..
അബ സങ്കൽപവികൽപരഹിത പുരുഷ കാ സ്വരൂപ ദിഖാതേ ഹൈം, ജോ പുരുഷ സങ്കൽപവികൽപരഹിത ഹോകര ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസ ശാന്തസ്വഭാവ യോഗീ കേ മന കോ കിസീ ബാത കാ വിക്ഷേപ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഏകാഗ്രതാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, അത്യന്ത ജ്ഞാന അഥവാ മൂഢതാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, സുഖ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഔര ദുഃഖ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി വഹ കേവല ബ്രഹ്മാനന്ദസ്വരൂപ ഹോതാ ഹൈ…10..
സ്വാരാജ്യേ ഭൈക്ഷ്യവൃത്തൗ ച ലാഭാലാഭേ ജനേ വനേ .
നിർവികൽപസ്വഭാവസ്യ ന വിശേഷോഽസ്തി യോഗിനഃ..11..
അന്വയ:- നിർവികൽപസ്വഭാവസ്യ യോഗിനഃ സ്വാരാജ്യേ മൈക്ഷ്യവൃത്തീ ലാഭാലാഭേ ജനേ വനേ ച വിശേഷഃ ന അസ്തി .. 11..
സങ്കൽപ ഔര വികൽപ സേ രഹിത ഹൈ സ്വഭാവ ജിസ കാ ഐസേ യോഗീ (ജ്ഞാനീ) കോ സ്വർഗ കാ രാജ്യ മിലനേസേ, പ്രാരബ്ധകർമാനുസാര പ്രാപ്ത ഹുഏ വസ്തു സേ തഥാ ജനസമൂഹ മേം നിവാസ ഹോനേ സേ കുഛ പ്രസന്നതാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര ഭിക്ഷാ മാംഗകര നിർവാഹ കരനേസേ, കിസീ പദാർഥ കീ പ്രാപ്തി ന ഹോനേ സേ തഥാ നിർജന സ്ഥാന മേം രഹനേ സേ കുഛ അപ്രസന്നതാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ കാ മന തോ ബ്രഹ്മാകാര ഹോതാ ഹൈ ..11..
ക്വ ധർമഃ ക്വ ച വാ കാമഃ ക്വ ചാർഥഃ ക്വ വിവേകിതാ.
ഇദം കൃതമിദം നേതി ദ്വന്ദ്വൈർമുക്തസ്യ യോഗിനഃ..12..
അന്വയ:- ഇദം കൃതം, ഇദം ന ( കൃതം ), ഇതി ദ്വന്ദ്വൈഃ മുക്തസ്യ യോഗിനഃ ധർമഃ ക്വ, കാമഃ ച ക്വ, അർഥഃ ക്വ വാ വിവേകിതാ ച ക്വ ..12..
യഹ കിയാ, യഹ നഹീം കിയാ ഇത്യാദി ദ്വന്ദ്വോം സേ രഹിത യോഗീ കോ ധർമ കഹാം, കാമ കഹാം, അർഥ കഹാം ഔര മോക്ഷ കാ ഉപായരൂപ ജ്ഞാന കഹാം ? ക്യോങ്കി ജബ ധർമാദി കാ കാരണ
അവിദ്യാ ഔര സങ്കൽപവികൽപാദി ഹീ നഹീം ഹോതേ തോ ധർമാദി കിസ പ്രകാര ഹോ സകതേ ഹൈം .. 12 ..
കൃത്യം കിമപി നൈവാസ്തി ന കാപി ഹൃദി രഞ്ജനാ .
യഥാജീവനമേവേഹ ജീവന്മുക്തസ്യ യോഗിനഃ..13..
അന്വയ:- ജീവന്മുക്തസ്യ യോഗിനഃ ഇഹ കിം അപി കൃത്യം ന ഏക അസ്തി, ( തഥാ ) ഹൃദി കാ അപി രഞ്ജനാ ന ( അസ്തി ), കിന്തു യഥാജീവനം ഏവ ( ഭവതി ) .. 13 ..
ജീവന്മുക്ത യോഗീ കോ ഇസ സംസാര മേം കുഛ ഭീ കരനേ കോ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ഹൃദയ കേ വിഷേം കോഈ അനുരാഗ ഹീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, തഥാപി ജീവന്മുക്ത പുരുഷ ജീവന കേ ഹേതു അദൃഷ്ട കേ അനുസാര കർമ കരതാ ഹൈ .. 13..
ക്വ മോഹഃ ക്വ ച വാ വിശ്വം ക്വ തദ്ധയാനം ക്വ മുക്തതാ .
സർവസങ്കൽപസീമായാം വിശ്രാന്തസ്യ മഹാത്മനഃ..14..
അന്വയ:- സർവസങ്കൽപസീമായാം വിശ്രാന്തസ്യ മഹാത്മനഃ മോഹഃ കാ വിശ്വം ക്വ, തദ്ധയാനം ക്വ വാ മുക്തതാ ച ക്വ .. 14 ..
സമ്പൂർണ സങ്കൽപോം കീ സീമാ കഹിയേ അവധി ജോ ആത്മജ്ഞാന തിസ കേ വിഷേം വിശ്രാമ കോ പ്രാപ്ത ഹോനേവാലേ യോഗീ കോ മോഹ കഹാം ? ഔര വിശ്വ കഹാം ? ഔര വിശ്വ കാ ചിന്തന
കഹാം ? തഥാ മുക്തപനാ കഹാം ? ക്യോങ്കി വഹ തോ ബ്രഹ്മസ്വരൂപ ഹോ ജാതാ ഹൈ ..14..
യേന വിശ്വമിദം ദൃഷ്ടം സ നാസ്തീതി കരോതു വൈ.
നിർവാസനഃ കിം കുരുതേ പശ്യന്നപി ന പശ്യതി..19..
അന്വയ:- യേന ഇദം വിശ്വം ദൃഷ്ടം സഃ വൈ ന അസ്തി, ഇതി കരോതു (യഃ) പശ്യൻ അപി ന പശ്യതി (സഃ) നിർവാസനഃ (സൻ ) കിം കുരുതേ .. 15..
ജിസനേ യഹ ഘടാദി വിശ്വ ദേഖാ ഹൈ, വഹ കദാചിത് ഘടാദി വിശ്വ നഹീം ഹൈ ഐസാ ജാനേ, പരന്തു ജോ ദേഖതാ ഹുആ ഭീ നഹീം ദേഖതാ ഹൈ വഹ വാസനാരഹിത ഹോകര ക്യാ കരേ ? അർഥാത് കുഛ ഭീ നഹീം അർഥാത് ജിസ കോ വാസനാഓം കാ സംസ്കാര ഹീ നഹീം ഹൈ വഹ ത്യാഗ ഹീ ക്യാ കരേ ..15..
യേന ദൃഷ്ടം പരം ബ്രഹ്മ സോഽഹം ബ്രഹ്മേതി ചിന്തയേത് .
കിം ചിന്തയതി നിശ്ചിന്തോ ദ്വിതീയം യോന പശ്യതി.. 16..
അന്വയ:- യേന പരമ ബ്രഹ്മ ദൃഷ്ടം സഃ അഹം ‘ബ്രഹ്മ’ ഇതി ചിന്തയേത്, യഃ (തു ) ദ്വിതീയം ന പശ്യതി ( സഃ ) നിശ്ചിന്തഃ ( സൻ ) കിം ചിന്തയതി .. 16 ..
ജോ പുരുഷ പരബ്രഹ്മ കോ ദേഖേ, വഹ ‘മൈം ബ്രഹ്മ ഹൂം’ ഐസാ ചിന്തന കരേ ഔര ജോ ദ്വിതീയ കോ ദേഖതാ ഹീ നഹീം ഹൈ, വഹ നിശ്ചിന്ത
ഹോകര ക്യാ ചിന്തന നഹീം കരേഗാ ? അർഥാത് കുഛ ഭീ ചിന്തന നഹീം കരേഗാ, അർഥാത് ജിസ കീ ദ്വൈതദൃഷ്ടി നഹീം ഹൈ ഉ സേ ബ്രഹ്മചിന്തന കരനേകോ ഭീ കോഈ ആവശ്യകതാ നഹീം ഹൈ..16..
ദൃഷ്ടോ യേനാത്മവിക്ഷേപോ നിരോധം കുരുതേ ത്വസൗ.
ഉദാരസ്തു ന വിക്ഷിപ്തഃ സാധ്യാഭാവാത്കരോതി കിം ..17..
അന്വയ:- യേന ആത്മവിക്ഷേപഃ ദൃഷ്ടഃ അസൗ തു നിരോധം കുരുതേ, ഉദാരഃ തു വിക്ഷിപ്തഃ ന ഭവതി, (സഃ) സാധ്യാഭാവാത് കിമ കരോതി ? .. 17..
അന്തഃകരണ കാ വിക്ഷേപ ജിസ പുരുഷ കേ ദേഖനേ മേം ആതാ ഹോ വഹ മന കോ വശ മേം കരനേ കാ ഉപായ കരേ ഔര ജോ സർവത്ര ഏക ബ്രഹ്മകോ ഹീ ദേഖതാ ഹൈ, ഉസ കേ തോ വിക്ഷേപ ഹൈ ഹീ നഹീം, ഉസ കോ കുഛ സാധനേ യോഗ്യ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഇസ കാരണ വഹ കുഛ സാധന ഭീ നഹീം കരതാ ഹൈ .. 17..
ധീരോ ലോകവിപര്യസ്തോ വർതമാനോഽപി ലോകവത്.
നസമാധിന വിക്ഷേപം ന ലേപ സ്വസ്യ പശ്യതി..18..
അന്വയ:- ലോകവിപര്യസ്തഃ ധീരഃ ലോകവതു വർതമാനഃ അപി സ്വസ്യ സമാധിം വിക്ഷേപം ന (തഥാ) ലേപം (ച) ന പശ്യതി .. 18..
സംസാര കേ വിക്ഷേപോം സേ രഹിത ധീര പുരുഷ സംസാരീ പുരുഷ കീ സമാന വർതാവ കരതാ ഹുആ ഭീ അപനേ വിഷേം സമാധി കോ നഹീം
മാനതാ ഹൈ, വിക്ഷേപ നഹീം മാനതാ ഹൈ, തഥാ കിസീ കാര്യ മേം ആസക്തി ഭീ നഹീം മാനതാ ഹൈ ..18..
ഭാവാഭാവവിഹീനോ യസ്തൃപ്തോ നിർവാസനോ ബുധഃ .
നൈവ കിഞ്ചിത്കൃതം തേന ലോകദൃഷ്ടയാ വികുർവതാ..19..
അന്വയ:- യഃ ബുധഃ തൃപ്തഃ ഭാവാഭാവവിഹീനഃ (തഥാ) നിർവാസനഃ ( ഭവതി ) ലോകദൃഷ്ടയാ വികുർവതാ ( അപി ) തേന കിഞ്ചിത് ഏവ കൃതം .. 19 ..
ജോജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ അപനേ ആനന്ദ സേ പരിപൂർണ രഹതാ ഹൈ. ഇസ കാരണ കിസീ കീ സ്തുതി നിന്ദാ നഹീം കരതാ ഹൈ. ലോക തോ യഹ ദേഖതേ ഹൈ കി ജ്ഞാനീ അനേക പ്രകാര കീ ക്രിയാ കരതാ ഹൈ, പരന്തു ജ്ഞാനീ ആസക്തിപൂർവക കോഈ ഭീ ക്രിയാ നഹീം കരതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കോ അഭിമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 19..
പ്രവൃത്തൗ വാ നിവൃത്തൗ വാ നൈവ ധീരസ്യ ദുർഗ്രഹഃ .
യദാ യത്കർതുമായാതി തത്കൃത്വാ തിഷ്ഠതഃ സുഖം ..20..
അന്വയ:- യദാ യത് കർതും ആയാതി തത് സുഖം കൃത്വാ തിഷ്ഠതഃ ധീരസ്യ പ്രവൃത്തൗ വാ നിവൃത്തൗ ദുർഗ്രഹഃ ന ഏവ ( ഭവതി ) .. 20 ..
പ്രാരബ്ധ കേ അനുസാര ജോ പ്രവൃത്ത അഥവാ നിവൃത്ത കർമ ജബ കരനേ മേം ആവേ, ഉസ കോ അനായസ ഹീ മേം കര കേ സ്ഥിത ഹോനേവാലേ
ധീര പുരുഷ കോ പ്രവൃത്തി കേ വിഷേം അഥവാ നിവൃത്തി കേ വിഷേം ദുരാഗ്രഹ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..20..
നിർവാസനോ നിരാലംബഃസ്വച്ഛന്ദോമുക്തവന്ധനഃ . ക്ഷിപ്തഃ സംസ്കാരവാതേന ചേഷ്ടതേ ശുഷ്കപർണവത് ..21..
അന്വയ:- നിർവാസനഃ നിരാലംബഃ സ്വച്ഛന്ദഃ മുക്തബന്ധനഃ ( ജ്ഞാനീ) സംസ്കാരവാതേന ക്ഷിപ്തഃ (സൻ ) ശുഷ്കപർണവത് ചേഷ്ടതേ .. 21 ..
യഹാം വാദീ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, തുമ തോ ജ്ഞാനീ കോ വാസനാരഹിത കഹ രഹേ ഹോ ഫിര വഹ പ്രവൃത്ത അഥവാ നിവൃത്ത കർമ കിസ പ്രകാര സേ കരതാ ഹൈ ? തഹാം കഹതേ ഹൈം കി, ജ്ഞാനീ വാസനാരഹിത ഹൈ, ജ്ഞാനീ കോ കിസീ കാ ആധാര നഹീം ലേനാ പഡതാ ഹ, ഇസ കാരണ ഹീ സ്വാധീന ഹോതാ ഹൈ, തഥാ ജ്ഞാനീ കോ രാഗ ദ്വേഷ നഹീം ഹൈ പരന്തു പ്രാരബ്ധ കേ അനുസാര പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസ കോ കരതാ ഹൈ. ജിസ പ്രകാര പൃഥ്വീ കേ ഊപര പഡേ ഹുഏ സൂഖേ പത്തോം മേം കഹാം ജാനേ കീ അഥവാ സ്ഥിത ഹോനേ കീ വാസനാ (സാമർഥ്യ) നഹീം ഹോതീ ഹൈ പരന്തു ജിസ ദിശാ കാ വായു ആതാ ഹൈ ഉസീ ദിശാ കോ പത്തേഉഡനേ ലഗതേ ഹൈം, ഇസീ പ്രകാര ജ്ഞാനീ പ്രാരബ്ധ കേ അനുസാര ഭോഗചേഷ്ടാ കരതാ ഹൈ ..21..
അസംസാരസ്യ തു ക്വാപി ന ഹർഷോം ന വിഷാദതാ. സ ശീതലമനാ നിത്യം വിദേഹ ഇവ രാജതേ..22..
അന്വയ:- അസംസാരസ്യ തു കേ, അപി ഹർഷഃ ന (ഭവതി ), വിഷാദതാ (ച) ന (ഭവതി) നിത്യം ശീതലമനാഃ സഃ വിദേഹഃ ഇവ രാജതേ..22..
ജിസ കേ സംസാര കേ ഹേതു സങ്കൽപ വികൽപ ദൂര ഹോ ജാതേ ഹൈം, ഉസ അസാരീ പുരുഷ കോ ന ഹർഷ ഹോതാ ഹൈ ന വിഷാദ ഹോതാ ഹൈ അർഥാത ഉസ കേ ചിത്ത മേം ഹർഷ ആദിഛഃ ഉർമി നഹീം ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം, വഹ നിത്യ ശീതല മനവാലാ മുക്ത കീ സമാന വിരാജമാന ഹോതാ ഹൈ ..22..
കുത്രാപിന ജിഹാസാസ്തി നാശോവാപി ന കുത്രചിത് .
ആത്മാരാമസ്യ ധീരസ്യ ശീതലാച്ഛതരാത്മനഃ..23..
അന്വയ:- ശീതലാച്ഛതരാത്മനഃ ആത്മാരാമസ്യ ധീരസ്യ കുത്ര അപി ജിഹാസാ ന (അസ്തി) വാ കുത്രചിത് അപി നാശഃ ന (അസ്തി) ..23..
ജോ പുരുഷ ആത്മാ കേ വിഷേം രമണ കരതാ ഹൈ, വഹ ധീരവാന ഹോതാ ഹൈ ഔര ഉസ പുരുഷ കാ അന്തഃകരണ പരമ പവിത്ര ഔര ശീതല ഹോതാ ഹൈ ഉസ കോ കിസീ വസ്തു കേ ത്യാഗനേ കീ ഇച്ഛാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഔര കിസീ വസ്തു കേ ഗ്രഹണ കരനേ കീ ഭീ ഇച്ഛാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ ജ്ഞാനീ കേ രാഗ ദ്വേഷ കാ ലേശമാത്ര ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ഉസ ജ്ഞാനീ കോ കഹീം അനർഥ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി അനർഥ കാ ഹേതു ജോ അജ്ഞാന സോ ഉസ കേ വിഷേം നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..23..
പ്രകൃത്യാ ശൂന്യചിത്തസ്യ കുർവതോഽസ്യ യദൃച്ഛയാ.
പ്രാകൃതസ്യേവ ധീരസ്യ ന മാനോ നാവമാനതാ..24..
അന്വയ:- പ്രകൃത്യാ ശൂന്യചിത്തസ്യ പ്രാകൃതസ്യ ഇവ യദൃച്ഛയാ കുർവതഃ അസ്യ മാനഃ ന (വാ ) അവമാനതാ ന .. 24 ..
സ്വഭാവ സേ ഹീ ജിസ കാ ചിത്ത സങ്കൽപവികൽപരൂപ വികാര സേ രഹിത ഹൈ ഔര ജോ പ്രാരബ്ധാനുസാര പ്രവൃത്ത നിവൃത്ത കർമോ കോ അജ്ഞാനീ കീ സമാന കരതാ ഹൈ, ഐസേ ധീര കഹിയേ ജ്ഞാനീ കോ മാന ഔര അപമാന കാ അനുസന്ധാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..24..
കൃതം ദേഹേന കർമേദം ന മയാ ശുദ്ധരൂപിണാ .
ഇതി ചിന്താനുരോധീ യഃ കുർവന്നപി കരോതി ന ..25..
അന്വയ:- ഇദം കർമ ദേഹേന കൃതം ശുദ്ധരൂപിണാ മയാ ന ( കൃതം) യഃ ഇതി ചിന്താനുരോധീ ( സഃ) കുർവൻ അപി ന കരോതി .. 25..
സമ്പൂർണ കർമ കിയാ ദേഹ കരതാ ഹൈ മൈം നഹീം കരതാ ഹൂം ക്യോങ്കി മൈം തോ ശുദ്ധരൂപ സാക്ഷീ ഹൂം. ഇസ പ്രകാര ജോ വിചാരതാ ഹൈ, വഹ പുരുഷ കർമ കരതാ ഹുആ ഭീ ബന്ധന കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ക്യോങ്കി ഉസ കോ കർമ കരനേ കാ അഭിമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..25..
അതദ്വാദീവ കുരുതേ ന ഭവേദപി ബാലിശഃ.
ജീവന്മുക്തഃ സുഖീ ശ്രീമാൻ സംസരനപിശോഭതേ..26..
അന്വയ:- ജീവന്മുക്തഃ അതദ്വാദീ ഇവ കുരുതേ, (തഥാ)അപി ബാലിശ: ന ഭവേത് ( അതഃ ഏവ ) സംസരൻ അപി സുഖീ ശ്രീമാൻ ശോഭതേ ..26..
കിയേ ഹുഏ കാര്യ കോ “ മൈം കരതാ ഹൂം “ ഐസേ നഹീം കഹതാ ഹുആ ജീവന്മുക്ത പുരുഷ കാര്യ കോ കരതാ ഹുആ ഭീ മൂർഖ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി അന്തഃകരണ കേ വിഷേം ജ്ഞാനവാന ഹോതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹീ സംസാര കേ വ്യവഹാര കോ കരതാ ഹുആ ഭീ ഭീതര സുഖീ ഔര ശോഭായമാന ഹോതാ ഹൈ ..26..
നാനാവിചാരസുശ്രാന്തോ ധീരോ വിശ്രാന്തി മാഗതഃ.
ന കൽപതേന ജാനാതി ന ശൃണോതി ന പശ്യതി ..27..
അന്വയ:- നാനാവിചാരസുശ്രാന്തഃ വിശ്രാന്തിം ആഗതഃ ധീരഃ ന കൽപതേ ന ജാനാതി ന ശൃണോതി ന പശ്യതി .. 27..
നാനാ പ്രകാര കേ സങ്കൽപവികൽപരൂപ വിചാരോം സേ രഹിത ഹോകര ആത്മാ കേ വിഷേം വിശ്രാമ കോ പ്രാപ്ത ഹുആ ധീര കഹിയേ ജ്ഞാനീ പുരുഷ സങ്കൽപവികൽപരൂപ മന കേ വ്യാപാര കോ നഹീം കരതാ ഹൈ, ഔര ന ജാനതാ ഹൈ തഥാ ബുദ്ധി കേ വ്യാപാര കോ നഹീം കരതാ ഹൈ, ശബ്ദ കോ നഹീം സുനതാ ഹൈ, രൂപ കോ നഹീം
ദേഖതാ ഹൈ അർഥാത് ഇന്ദ്രിയമാത്ര കേ വ്യാപാര കോ നഹീം കരതാ ഹൈ ക്യോം കി ഉ സേ കർതൃത്വ കാ അഭിമാന കദാപി നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..27..
അസമാധേരവിക്ഷേപാന്ന മുമുക്ഷുർന ചേതരഃ.
നിശ്ചിത്യ കൽപിതം പശ്യൻബ്രഹ്മൈവാസ്തേ മഹാശയഃ..28..
അന്വയ:- ( ജ്ഞാനീ ) അസമാധേഃ മുമുക്ഷുഃ ന അവിക്ഷേപാത് ഇതരഃ ച ന (സർവം ) കൽപിതം ( ഇതി ) നിശ്ചിത്യ പശ്യൻ ( അപി) മഹാശയഃ ബ്രഹ്മ ഏവ ആസ്തേ .. 28 ..
ജ്ഞാനീ മുമുക്ഷു നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി സമാധി നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര ബദ്ധ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കേ വിഷേം വിക്ഷേപ കഹിയേ ദ്വൈത ഭ്രമ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, കിന്തു യഹ സമ്പൂർണ ദൃശ്യമാന ജഗത് കൽപിത ഹൈ ഐസാ നിശ്ചയ കര കേ തദനന്തര ബാധിത പ്രപഞ്ച കീ പ്രതീതിസേ ദേഖതാ ഹുആ ഭീ നിർവികാര ചിത്ത ഹോതാ ഹൈ ഇസ കാരണ സാക്ഷാത് ബ്രഹ്മസ്വരൂപ ഹോകര സ്ഥിത ഹോതാ ഹൈ ..28..
യസ്യാന്തഃ സ്യാദഹങ്കാരോ ന കരോതി കരോതി സഃ .
നിരഹങ്കാരധീരേണ ന കിഞ്ചിദ്ധി കൃതം കൃതം ..29..
അന്വയഃ യസ്യ അന്തഃ അഹങ്കാരഃ സ്യാത് സഃ ന കരോതി (അപി) കരോതി നിരഹങ്കാരധീരണ ഹി കൃതം ( അപി) കിഞ്ചിത്ന കൃതം..29..
തഹാം വാദീ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, സംസാര കോ ദേഖതാ ഹുആ ഭീ ബ്രഹ്മരൂപ കിസ പ്രകാര ഹോ സകതാ ഹൈ തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കി, ജിസ കേ അന്തഃകരണ കേ വിഷേം അഹങ്കാര കാ അധ്യാസ ഹോതാ ഹൈ, വഹ പുരുഷ ലോകദൃഷ്ടി സേ ന കരതാ ഹുആ ഭീ സങ്കൽപവികൽപ കരതാ ഹൈ ക്യോങ്കി ഉസ കോ കർതൃത്വ കാ അധ്യാസ ഹോതാ ഹൈ ഔര അഹങ്കാരരഹിത ജോ ധീര കഹിയേ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ഹൈ, വഹ ലോകദൃഷ്ടി സേ കാര്യ കരതാ ഹുആ ഭീ അപനീ ദൃഷ്ടി സേ നഹീം കരതാ ഹൈ ക്യോങ്കി ഉസ കോ കർതൃത്വ കാ അഭിമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..29..
നോദ്വിഗ്നം ന ച സന്തുഷ്ടമകർതൃസ്പന്ദവർജിതം.
നിരാശം ഗതസന്ദേഹം ചിത്തം മുക്തസ്യ രാജതേ ..30..
അന്വയ:- മുക്തസ്യ ചിത്തം ഉദ്വിഗ്നം ന (ഭവതി) സന്തുഷ്ടം ച നാ ( ഭവതി ) അകർതൃസ്പന്ദവർജിതം നിരാശം ഗതസന്ദേഹം രാജതേ ..30..
ജോ ജീവന്മുക്ത പുരുഷ ഹൈ ഉസ കേ ചിത്ത മേം ക ഭീ ഉദ്വേഗ (ഘബഡാഹട ) നഹീം ഹോതാ ഹൈ തിസീ പ്രകാര സന്തോഷ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി കർതാപനേ കേ അഭിമാന കാ ഉസ കേ വിഷേം ലേശ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര ഉസ കോ ആശാ തഥാ സന്ദേഹ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി വഹ തോ സദാ ജീവന്മുക്ത ഹൈ ..30..
നിർവ്യാതും ചേഷ്ടിതും വാപി യച്ചിത്തം ന പ്രവർതതേ .
നിനിമിത്തമിദം കിന്തു നിർധ്യായതി വിചേഷ്ടതേ ..31..
അന്വയ:- യച്ചിത്തം നിർധ്യാതും അപി വാ ചേഷ്ടിതും ന പ്രവർത്തതേ കിന്തു ഇദം നിർനിമിത്തം നിയാ॑യതി വിചേഷ്ടതേ .. 31 ..
ജിസ ജ്ഞാനീ കാ ചിത്ത കിയാരഹിത ഹോകര സ്ഥിത ഹോനേ കോ അഥവാ സങ്കൽപ വികൽപാദിരൂപ ചേഷ്ടാ കരനേ കോ പ്രവൃത്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, പരന്തു ജ്ഞാനീ കാ ചിത്ത നിമിത്ത കഹിയേ സങ്കൽപവികൽപരഹിത ഹോകര ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം നിശ്ചല സ്ഥിത ഹോതാ ഹൈ തഥാ അനേക പ്രകാര കീ സങ്കൽപവികൽപരൂപ ചേഷ്ടാ ഭീ കരതാ ഹൈ ..31..
തത്ത്വം യഥാർഥമാകണ്യം മന്ദഃ പ്രാപ്നോതി മൂഢതാം .
അഥവാ യാതി സങ്കോചമമൂഢഃ കോഽപി മൂഢവത് ..32..
അന്വയ:- മന്ദഃ യഥാർഥം തത്ത്വം ആകർണ്യ മൂഢതാം പ്രാപ്നോതി അഥവാ സങ്കോചം ആയാതി കഃ അപി അമൂഢഃ ( അപി ) മൂഢവത് (ഭവതി ) .. 32 ..
കോഈ അജ്ഞാനീ ശ്രുതിസേ യഥാർഥതത്വ ( തത് ഔര ത്വം പദാർഥ കേ കൽപിത ഭേദ ) കോ ശ്രവണ കര കേ അസംഭാവനാ ഔര വിപരീത ഭാവനാഓം കേ ദ്വാരാ അർഥാത് സംശയ ഔര
വിപര്യയ കര കേ മൂഢതാ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, അഥവാ തത്-ത്വം പദാർഥ കേ ഭേദ കോ ജാനനേ കേ നിമിത്ത സങ്കോച കഹിയേ ചിത്ത കീ സമാധി ലഗാതാ ഹൈ ഔര കോഈ ജ്ഞാനീ ഭീ ബാഹര കീ ഗതിസേ മൂഢ കീ സമാന ബാഹര കേ വ്യവഹാരോം കോ കരതാ ഹൈ ..32..
ഏകാഗ്രതാ നിരോധോ വാ മൂഢൈരഭ്യസതേ ഭൃശം .
ധീരാഃ കൃത്യം ന പശ്യന്തി സുപ്തവത് സ്വപദേ സ്ഥിതാഃ..33..
അന്വയ:- മൂതൈഃ ഏകാഗ്രതാ വാ നിരോധഃ ഭൃശം അഭ്യസ്യതേ സ്വപദേ സ്ഥിതാഃ ധീരാഃ സുപ്തവത് കൃത്യം ന പശ്യന്തി .. 33 ..
ജോ ദേഹാഭിമാനീ മൂർഖ ഹൈം വേ മന കോ വശ മേം കരനേ കേ അർഥ അനേക പ്രകാര കാ അഭ്യാസ കരതേ ഹൈം പരന്തു ഉന കാ മന വശ മേം നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ജോ ആത്മജ്ഞാനീ ധൈര്യവാൻ പുരുഷ ഹൈ, വഹ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിതി കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഉസ കാ മന തോ സ്വഭാവ സേ ഹീ വശീഭൂത ഹോതാ ഹൈ, ജിസ പ്രകാര നിദ്രാ കേ സമയ മേം മന കീ ചേഷ്ടാ ബന്ദ ഹോ ജാതീ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര ജ്ഞാന ഹോനേപര മന കീ ചേഷ്ടാ ബന്ദ ഹോ ജാതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി അദ്വൈതാത്മസ്വരൂപ കേ ജ്ഞാന സേ ഭ്രമമാത്ര കീ നിവൃത്തി ഹോ ജാതീ ഹൈ ..33..
അപ്രയത്നാത്പ്രയത്നാദ്രാ മൂഢാ നാപ്നോതി നിതിം .
തത്ത്വനിശ്ചയമാത്രേണ പ്രാജ്ഞോ ഭവതി നിർവൃതഃ34..
അന്വയ:- മൂഢഃ അപ്രയത്നാത് വാ പ്രയത്നാത് ( അപി ) നിവൃതിം ന ആമോതി പ്രാജ്ഞഃ തത്ത്വനിശ്ചയമാത്രേണ നിർവൃതഃ ഭവതി .. 34 ..
ജോ മൂഢ പുരുഷ ഹൈ ഔര ജിസ കോ ആത്മജ്ഞാന നഹീം ഹുആ ഹൈ വഹ അനേക പ്രകാര കാ അഭ്യാസ കര കേ മന കോ വശ മേം കരേ അഥവാ ന കരേ തൗ ഭീ ഉസ കോ നിവൃത്തി കാ സുഖ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഔര ജോആത്മജ്ഞാനീ ഹേ ഉസനേ തോ ജ്യോം ഹീ ആത്മസ്വരൂപ കാ നിശ്ചയ കിയാ കി, വഹ പരമ നിവൃത്തി കേ സുഖ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..34..
ശുദ്ധം ബുദ്ധ പ്രിയം പൂർണ നിഷ്പ്രപഞ്ചം നിരാമയം .
ആത്മാനം തം ന ജാനന്തി തത്രാഭ്യാസപരാജനാഃ..35..
അന്വയ:- തത്ര അഭ്യാസപരാഃ ജനാഃ ശുദ്ധം ബുദ്ധം പ്രിയം പൂർണം നിഷ്പ്രപഞ്ചം നിരാമയം തം ആത്മാനം ന ജാനന്തി .. 35 ..
സദ്ഗുരു ഔര വേദാന്തവാക്യോം കീ ശരണ ലിയേ ബിനാ ദേഹാഭിമാന ദൂര നഹീം ഹോതാ ഹൈ തിസ ദേഹാഭിമാന സേ മന ജഗത് കേ വിഷേം ആസക്ത രഹതാ ഹൈ, തിസ കാരണ വഹ പുരുഷ ആത്മസ്വരൂപ കോ നഹീം ജാനതാ ഹൈ ക്യോങ്കി ആത്മസ്വരൂപതാ ശുദ്ധ ഹൈ, ചൈതന്യസ്വരൂപ ഹൈ ഔര ആനന്ദരൂപപരിപൂർണ, സംസാര കീ ഉപാധി സേ രഹിത തഥാ വിവിധതാപരഹിത ഹൈ, ഇസ കാരണ ദേഹാഭിമാനീ പുരുഷ കോ ഉസ കാ ജ്ഞാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..35..
നാപ്നോതി കർമണാ മോക്ഷം വിമൂഢോഽഭ്യാസരൂപിണാ .
ധന്യോ വിജ്ഞാനമാത്രേണ മുക്തസ്തിഷ്ഠത്യവിക്രിയഃ..36..
അന്വയഃ വിമൂഢഃ അഭ്യാസരൂപിണാ കർമണാ മോക്ഷം ന ആപ്നോതി ധന്യഃ വിജ്ഞാനമാത്രേണ അവിക്രിയഃ മുക്തഃ തിഷ്ഠതി .. 36..
ജോ പുരുഷ ദേഹാഭിമാനീ ഹൈ വഹ യോഗാഭ്യാസരൂപ കർമ കര കേ മോക്ഷ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ക്യോങ്കി, കർമമാത്ര സേ മോക്ഷപ്രാപ്തി ഹോനാ ദുർലഭ ഹൈ. സോഈ ശ്രുതിമേം ഭീ കഹാ ഹൈ കി “ന കർമണാ ന പ്രജയാ ധനേന ത്യാഗേനൈ കേ അമൃതത്വമാനശുഃ “ യോഗാഭ്യാസ ആദി കർമ സേ മോക്ഷ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, സന്താന ഉത്പന്ന കരനേ സേ മോക്ഷ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ധന പ്രാപ്ത കരനേ സേ മോക്ഷ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, യദി കിൻ ഹീ ജ്ഞാനിയോം കോ മോക്ഷ കീ പ്രാപ്തി ഹുഈ ഹൈ തോ ദേഹാഭിമാന കേ ത്യാഗ സേ ഹീ ഹുഈ ഹൈ ഇസ കാരണ കോഈ ഭാഗ്യവാൻ വിരലാ പുരുഷ ഹീ ആത്മജ്ഞാന കീ പ്രാപ്തിമാത്ര സേ ത്യാഗ ദിയേ ഹൈം സമ്പൂർണ സങ്കൽപ വികൽപാദി ജിസനേ ഐസാ ഹോകര മുക്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ .. 36..
മൂഢോ നാപ്നോതി തദ്ബ്രഹ്മ യതോ ഭവിതുമിച്ഛതി.
അനിച്ഛന്നപി ധീരോ ഹി പരബ്രഹ്മസ്വരൂപഭാക്..37..
അന്വയ:- യതഃ മൂഢഃ ബ്രഹ്മ മതിമ ഇച്ഛ ത ( അന ) നത് ന . ആപ്നോതി ഹി ധീരഃ അനിച്ഛൻ അപി പര കഹ രൂപക ഭവതി..37..
മൂഢപുരുഷ യോഗാഭ്യാസരൂപ കർമ കര കേ ബ്രഹ്മരൂപ ഹോനേ കീ ഇച്ഛാ കരതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ബ്രഹ്മ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഔര ജ്ഞാതാ തോ മോക്ഷ കീ ഇച്ഛാ ന കരതാ ഹൈ തോ ഭീ പരബ്രഹ്മ കേ സ്വരൂപ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ക്യോങ്കി ഉസ കാ ദേഹാഭിമാന ദൂര ഹോ ഗയാ ഹൈ ..37..
നിരാധാരാഗ്രഹവ്യഗ്രാ മൂഢാഃ സംസാരപോഷകാഃ.
ഏതസ്യാനർഥമൂലസ്യ മൂലച്ഛേദഃ കൃതോ ബുധൈഃ38
അന്വയ:- മൂഢാഃ നിരാധാരാഃ ഗ്രഹവ്യഗ്രാഃ സംസാരപോഷകാഃ ( ഭവന്തി); ബുധൈഃ അനർഥമൂലസ്യ ഏതസ്യ മൂലച്ഛേദഃ കൃതഃ .. 38 ..
”മൂഢ ജോ അജ്ഞാനീ പുരുഷ ഹൈം വേ സദ്ഗുരു ഔര വേദാന്തവാക്യോം കേ ആധാര കേ ബിനാ ഹീ കേവല യോഗാഭ്യാസരൂപ കർമ കരകേ ഹീ മൈം മുക്ത ഹോ ജാഊഁഗാ ഇസ പ്രകാര നിരർഥക ദുരാഗ്രഹ കരനേവാലേ ഔര സംസാര കോ പുഷ്ട കരനേവാലേ ഹോതേ ഹൈം, സംസാര കോ ദൂര കരനേവാലാ ജോ ജ്ഞാന ജിസ കാ ഉന കേ വിഷേം ലേശ ഭീ നഹീം ഹൈ ഔര ജ്ഞാനീ പുരുഷ ജോ ഹൈം ഉൻഹോംനേ ജന്മമരണരൂപഅനർഥ കേ മൂലകാരണ ഇസ സംസാര കോ ജ്ഞാന കേ ദ്വാരാ മൂല സേ ഹീ ഛേദന കര ദിയാ ഹൈ ..38..
നശാന്തി ലഭതേ മൂഢോ യതഃശമിതുമിച്ഛതി.
ധീരസ്തത്ത്വം വിനിശ്ചിത്യ സർവദാ ശാന്തമാനസഃ..39..
അന്വയ:- യതഃ മൂഢഃ ശമിതും ഇച്ഛതി ( അതഃ ) ശാന്തിം ന ലഭതേ; ധീരഃ തത്ത്വം വിനിശ്ചിത്യ സർവദാ ശാന്തമാനസഃ(ഭവതി)..39..
ജോമൂഢ കഹിയേ ദേഹാഭിമാനീ പുരുഷ ഹൈ വഹ യോഗാഭ്യാസ കേ ദ്വാരാ ശാന്തി കീ ഇച്ഛാ കരതാ ഹൈ, പരന്തു യോഗാഭ്യാസ സേ ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഔര ജ്ഞാനീ പുരുഷ ആത്മതത്വ കാ നിശ്ചയ കര കേ സദാ ശാന്തമന രഹതാ ഹൈ ..39..
കാത്മനോ ദർശനം തസ്യ യദൃഷ്ടമവലംബതേ.
ധീരാസ്തം തനപശ്യന്തി പശ്യന്ത്യാത്മാനമവ്യയം ..40..
അന്വയ:- യത് ദൃഷ്ടം അവലംബതേ തസ്യ ആത്മനഃ ദർശനം ക; തേ ധീരാഃ തം പശ്യന്തി ( കിന്തു ) തം അവ്യയം ആത്മാനം പശ്യന്തി .. 40..
ജോ അജ്ഞാനീ പുരുഷ ദൃഷ്ട പദാർഥോം കോ സത്യ മാനതാ ഹൈ, ഉസ കോ അത്മദർശന കിസ പ്രകാര ഹോ സക്താ ഹൈ? പരന്തു ധൈര്യവാൻ പുരുഷ തിന ദൃഷ്ട പദാർഥോ കോ സത്യ നഹീം മാനതാ ഹൈ കിന്തു ഏക അവിനാശീ ആത്മാ കോ ദേഖതാ ഹൈ ..40..
ക നിരോധോ വിമൂഢോഽസ്യ യോ നിബന്ധം കരോതി വൈ .
സ്വാരാമസ്യൈവ ധീരസ്യ സർവദാസാവകൃത്രിമഃ..41..
അന്വയ:- യഃ വൈ നിർബന്ധം കരോതി, ( തസ്യ ) വിമൂഢസ്യ നിഗേധഃ ക; സ്വാരാമസ്യ ധീരസ്യ ഏവ അസോ സർവദാ അകൃത്രിമഃ (ഭവതി) ..41..
ജോ മൂഢ ദേഹാഭിമാനീ പുരുഷ ശുഷ്കചിത്തനിരോധ കേ വിഷേം ദുരാഗ്രഹ കരതാ ഹൈ, തിസ മൂഢ കേ ചിത്ത കാ നിരോധ കിസ പ്രകാര ഹോ സകതാ ഹൈ ? അർഥാത് ഉസ കേ ചിത്ത കാ നിരോധ കദാപി നഹീം ഹോ സകതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി സമാധി കേ അനന്തര അജ്ഞാനീ കാ ചിത്ത ഫിര സങ്കൽപവികൽപയുക്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ ഔര ആത്മാരാമ ധീര പുരുഷ കേ ചിത്ത കാ നിരോധ സ്വാഭാവിക ഹീ ഹോതാ ഹൈ. ക്യോങ്കി ഉസ കാ ചിത്ത സങ്കൽപാദിരഹിത നിശ്ചല ഔര ബ്രഹ്മാകാര ഹോതാ ഹൈ ..41..
ഭാവസ്യ ഭാവകഃ കശ്ചിന്ന കിഞ്ചിദ്ഭാവകോഽപരഃ.
ഉഭയാഭാവകഃകശ്ചിദേവമേവ നിരാകുലഃ..42..
അന്വയ:- കശ്ചിത് ഭാവസ്യ ഭാവകഃ അപരഃ ന കിഞ്ചിത് ഭാവക: ഏവം കശ്ചിത് ഉഭയാഭാവകഃ ഏവ നി കുലഃ ആസ്തേ .. 42 ..
കോഈ നൈയായിക ആദി ഐസാ മാനതേ ഹൈം കി, യഹ ജഗത് വാസ്തവ മേം സത്യ ഹൈ ഔര കോഈ ശൂന്യവാദീ ഐസാ മാനതേ ഹൈം കി, കുഛ ഭീ നഹീം ഹൈ ഔര ഹജാരോം മേം ഏക ആദമീആത്മാ കാ അനുഭവ കരനേവാലാഅഭാവ ഔര ഭാവ ദോനോം കോ ന മാനകര സ്വസ്ഥചിത്തവാലാ രഹതാ ഹൈ .. 42 ..
ശുദ്ധമദ്വയമാത്മാനം ഭാവയന്തി കുബുദ്വയഃ.
നതു ജാനന്തി സംമോഹാദ്യാവജ്ജീവമനിർവൃതാഃ..43..
അന്വയ:- കുബുദ്ധയഃ ശുദ്ധം അദ്വയം ആത്മാനം ഭാവയന്തി, ജാനന്തി തു ന; സംമോഹാത് യാവജ്ജീവം അനിവൃതാഃ ( ഭവന്തി ) ..43..
മൂഢബുദ്ധി അർഥാത് ദേഹാഭിമാനീ പുരുഷ ആത്മാ കാ ചിന്തന കരതേ ഹൈം, പരന്തു ജാനതേ നഹീം ക്യോങ്കി മോഹ സേ യുക്ത ഹോതേ ഹൈം. ഇസ കാരണ ഹീ ജന്മഭര ഉന കീ സങ്കൽപവികൽപോം സേ നിവൃത്തി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, അതഏവ സന്തോഷകോ ഭീ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം ..43..
മുമുക്ഷോർബുദ്ധിരാലംബമന്തരേണ ന വിദ്യതേ.
നിരാലംബൈവ നിഷ്കാമാ ബുദ്ധിമുങ്ക്തസ്യ സർവദാ ..44..
അന്വയ:- മുമുക്ഷോഃ ബുദ്ധിഃ ആലംബം അന്തരേണ ന വിദ്യതേ; മുക്തസ്യ ബുദ്ധിഃ സർവദാ നിരാലംബാ നിഷ്കാമാ ഏവ .. 44 ..
ജിസ കോ ആത്മാ കാ സാക്ഷാത്കാര നഹീം ഹുആ ഹൈ ഐസേ മുമുക്ഷുപുരുഷ കീ ബുദ്ധി സധർമകവസ്തുരൂപ ആശ്രയ കേ ബിനാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര ജീവന്മുക്ത പുരുഷ കീ ബുദ്ധി മുക്തിവിഷയമേം ഭീ ഇച്ഛാരഹിത ഔര സദാ നിരാലംബ (നിർവിശേഷ ആത്മാനുരൂപ ) ഹോതീ ഹൈ ..44..
വിഷയദ്വീപിനോ വീക്ഷ്യ ചകിതാഃശരണാർഥിനഃ .
വിശന്തി ഝടിതി കോഡം നിരോധൈകാഗ്രസിദ്ധയേ..45..
അന്വയ:- വിഷയദ്വീപിനഃ വീക്ഷ്യ ചകിതാഃ ശരണാർഥിനഃ ( മൂഢാഃ) നിരോധൈകാഗ്രസിദ്ധയേ ഝടിതി ക്രോഡം വിശന്തി .. 45 ..
വിഷയരൂപ വ്യാഘ്ര കോ ദേഖകര ഭയഭീത ഹുഏ, രക്ഷാ കീ ഇച്ഛാ കരനേവാലേ അജ്ഞാനീ പുരുഷ ഹീ ജൽദീ സേ ചിത്ത കാ നിരോധ ഔര ഏകാഗ്രതാ കോ സിദ്ധി കേ അർഥ ഗുഹാ കേ ഭീതര ഘുസതേ ഹൈം, ജ്ഞാനീ നഹീം ഘുസതേ ഹൈം .. 45 ..
നിർവാസനം ഹരിം ദൃഷ്ട്വാ തൂഷ്ണീം വിഷയദന്തിനഃ.
പലായന്തേന ശക്താസ്തേ സേവന്തേ കൃതചാടവഃ46..
അന്വയ:- വിഷയദന്തിനഃ നിർവാസനം ഹരിം ദൃഷ്ട്വാ ന ശക്തഃ ( സന്തഃ) തൂഷ്ണീം പലായന്തേ തേ കൃതചാടവഃ സേവന്തേ .. 46 ..
വാസനാരഹിത പുരുഷരൂപ സിംഹ കോ ദേഖകര വിഷയരൂപീ ഹസ്തീ അസമർഥ ഹോകര ചുപചാപ ഭാഗ ജാതേ ഹൈം ഔര തിസ വാസനാരഹിത പുരുഷ കോ ആകർഷിത ഹോകര സ്വയം സേവന കരതേ
നമുക്തികാരി കാ ധത്തേ നിഃശം കോ യുക്തമാനസഃ .
പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്ടശന ജിഘനശ്നന്നാസ്തേ യഥാസുഖം ..47..
അന്വയ:- നിഃശങ്കഃ യുക്തമാനസഃ (ജ്ഞാനീ) മുക്തികാരികാം ന ധത്തേഃ (കിന്തു ) പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്പൃശൻ ജിഘ്രൻ അനൻ യഥാസുഖം ആസ്തേ .. 47..
അനിഃശങ്ക ഔര നിശ്ചല മനവാലാ ജ്ഞാനീ യമ നിയമ ആദി യോഗക്രിയാ കോ ആഗ്രഹ സേ നഹീം കരതാ ഹൈ, കിന്തു ദേഖതാ ഹുആ, സുനതാ ഹുആ, സ്പർശ കരതാ ഹുആ, സൂംഘതാ ഹുആ ഔര ഭോജന കരതാ ഹുആ ഭീ ആത്മസുഖ കേ വിഷേ ഹീ നിമഗ്ന രഹതാ ഹൈ ..47..
വസ്തുശ്രവണമാത്രേണ ശുദ്ധബുദ്ധിനിരാകുലഃ.
നൈവാചാരമനാചാരമൗദാസ്യവാന പശ്യതി ..48..
അന്വയ:- വസ്തുശ്രവണമാത്രേണ ശുദ്ധ ബുദ്ധിഃ നിരാകുലഃ (ജ്ഞാനീ) ആചാരം അനാചരം വാ ഔദാസ്ഥം ന ഏവ പശ്യതി .. 48 ..
ഗുരു ഔര വേദാന്തവാക്യോം കേ ദ്വാരാ ചൈതന്യസ്വരൂപ ആത്മാ കേ ശ്രവണമാത്ര സേ ഹുആ ഹൈ പരിപൂർണ ആത്മാ കാ സാക്ഷാത്കാര ജിസ കോ ഔര നിരാകുല അർഥാത് അപനേ സ്വരൂപകേ വിഷം സ്ഥിത ജ്ഞാനീ ആചാര കോ വാ അനാചാര കോ അഥവാ ഉദാസീനതാ ഇന കീ ഓര ദൃഷ്ടി നഹീം ദേതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി വഹ ബ്രഹ്മാകാര ഹോതാ ഹൈ .. 18..
യദാ യത്കർതുമായാതി തദാ തത്കുരുതേ ഋജുഃ .
ശുഭ വാപ്യശുഭം വാപി തസ്യ ചേഷ്ടാ ഹി ബാലവത് ..49..
അന്വയ:- യദാ യത് വാ അപി ശുഭം അപി വാ അശുഭം കർതും ആയാതി തദാ തത് ഋജുഃ ( സൻ ) കുരുതേ ( യതഃ ) ഹി തസ്യ ചേഷ്ടാ ബാലവത് ( ഭവതി ) .. 49 ..
അബ ജോ ശുഭ അഥവാ അശുഭ കർമ പ്രാരബ്ധാനുസാര കരനാ പഡതാ ഹൈ, ഉസ കോ ആഗ്രഹരഹിത ഹോകര കരതാ ഹൈ ക്യോങ്കി തിസ ജീവന്മുക്ത ജ്ഞാനീ കീ ചേഷ്ടാ ബാലക കീ സമാന ഹോതീ ഹൈ, അർഥാത് വഹ പ്രാരബ്ധാനുസാര കർമ കരതാ ഹൈ രാഗദ്വേഷ സേ നഹീം കരതാ ഹൈ ..49..
സ്വാതന്ത്ര്യാത്സുഖമാപ്നോതി സ്വാതന്ത്ര്യാല്ലഭതേ പരം .
സ്വാതന്ത്ര്യാനിവൃതി ഗച്ഛേത്സ്വാതന്ത്ര്യാത്പരമം പരം..50..
അന്വയ:- സ്വാതന്ത്ര്യാത സുഖം ആപ്നോതി, സ്വാതന്ത്ര്യാത് പരമൂ ലമതേ; സ്വാതന്ത്ര്യാത നിവൃതി ഗച്ഛേത, സാതച്യാത് പരമം പദമാ (പ്രാമുയാത് )..50..
രാഗദ്വേഷരഹിത പുരുഷ സുഖ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, പരമ ജ്ഞാന കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഔര നിത്യ സുഖ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ തഥാ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം വിശ്രാമ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹേ..50..
അകർതൃത്വമഭോക്തൃത്വം സ്വാത്മനോ മന്യതേ യദാ.
തദാ ക്ഷീണാ ഭവന്ത്യേവ സമസ്താശ്ചിത്തവൃത്തയഃ..51..
അന്വയ:- യദാ സ്വാത്മനഃ അകർതൃത്വം അഭോക്തൃത്വം മന്യതേ തദാ ഏവ ( അസ്യ ) സമസ്താഃ ചിത്തവൃത്തയഃ ക്ഷീണാഃ ഭവന്തി ..51..
ജബ പുരുഷ അപനേ വിഷേം കർതാപനേ കാ ഔര ഭോക്താപനേകാ അഭിമാന ത്യാഗ ദേതാ ഹൈ തബ ഹീ ഉസ പുരുഷ കീ സമ്പൂർണ ചിത്ത കീ വൃത്തി ക്ഷീണ ഹോ ജാതീ ഹൈം ..51..
ഉച്ഛൃഖലാപ്യകൃതി കാ സ്ഥിതി(രസ്യ രാജതേ.
ന തു സസ്ടഹചിത്തസ്യ ശാന്തിമൂണ്ഢസ്യ കൃത്രിമാ..52..
അന്വയ:- ധീരസ്യ ഉച്ഛൃഖലാ അപി അകൃതി കാ സ്ഥിതിഃ രാജതേ; സസ്പൃഹചിത്തസ്യ മൂഹസ്യ കൃത്രിമാ ശാന്തിഃ തു ന ( രാജതേ ) .. 52..
ജോ പുരുഷ നിഃസ്പൃഹചിത്ത ഹോതാ ഹൈ ഉസ ധൈര്യവാന ജ്ഞാനീ കീ സ്വാഭാവിക ശാന്തിരഹിത ഭീ സ്ഥിതി ശോഭായമാന ഹോതീ ഹൈ ഔര ഇച്ഛാ സേ ആകുല ഹൈ ചിത്ത ജിസകാ ഐസേ അജ്ഞാനീ പുരുഷ കീ ബനാവടീ ശാന്തി ശോഭിത നഹീം ഹോതീ ഹൈ ..52..
വിലസന്തി മഹാഭോഗവിശന്തി ഗിരിഗഹരാൻ .
നിരസ്തകൽപനാ ധീരാ അബദ്ധാ മുക്തബുദ്ധയഃ..53..
അന്വയ:- അബദ്ധാഃ മുക്തബുദ്ധയഃ നിരസ്തകൽപനാഃ ധീരാഃ മഹാമോഗൈഃ വിലസതി ഗിരിഗഹ്വരാൻ വിശന്തി ..53..
ജിന ജ്ഞാനിയോം കീ കൽപനാ നിവൃത്ത ഹോ ഗഈ ഹൈ, ജോ ആസക്തിരഹിത ഹൈം, തഥാ ജിന കീ ബദ്ധി അഭിമാനരഹിത ഹൈ വേ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ക ഭീ പ്രാരബ്ധാനുസാര പ്രാപ്ത ഹുഏ ഭോഗോം സേ വിലാസ കരതേ ഹൈം ഔര ക ഭീ പ്രാരബ്ധാനുസാര പർവത ഔര വനോം കേ വിഷേം വിചരതേ ഹൈം ..53..
ശ്രോത്രിയം ദേവതാം തീർഥമംഗനാം ഭൂപതിം പ്രിയം .
ദൃഷ്ട്വാ സമ്പൂജ്യ ധീരസ്യ ന കാപി ഹൃദി വാസനാ..54..
അന്വയ:- ശ്രോത്രിയം ദേവതാം തീർഥം സമ്പൂജ്യ (തഥാ) അംഗനാം ഭൂപതിം പ്രിയം ദൃഷ്ട്വാ ധീരസ്യ ഹദി കാ അപി വാസനാ ന (ജായതേ)..54..
വേദപാഠീ ബ്രാഹ്മണ ഔര ദേവതാ കീ പ്രതിമാ തഥാ തീർഥകാ പൂജന കര കേ ഔര സുന്ദര സ്ത്രീ രാജാ ഔര പ്രിയ പുത്രാദികോ ദേഖകര ഭീ ജ്ഞാനീ കേ ഹൃദയ മേം കോഈ വാസനാ നഹീം ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ ..54..
ഭൃത്യൈഃ പുത്രൈഃ കലത്രൈശ്ച ദൗഹിത്രൈശ്ചാപി ഗോത്രജൈഃ.
വിഹസ്യ ധികൃതോ യോഗീ ന യാതി വികൃതി മനാകൂ..55..
അന്വയ:- യോഗീ ഭൃത്യൈഃ പുത്രൈഃ കലത്രൈഃ ദൗഹിത്രൈഃ ച അപി ച ഗോത്രജൈഃ വിഹസ്യ ധികൃതഃ ( അപി) മനാക വികൃതിം ന യാതി .. 55..
സേവക സ്ത്രീ പുത്ര ദൗഹിത്ര (ധേവതേ ) ഔര അന്യ ഗോത്രകേ പുരുഷ ഭീ യദി യോഗീ കാ ഉപഹാസ കരേം യാ ധികാര ദേവേം തോ ഉസ കാ മന കിഞ്ചിന്മാത്ര ഭീ ക്ഷോഭ കോ നഹീം പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ ജ്ഞാനീ കാ മോഹ ദൂര ഹോ ജാതാ ഹൈ .. 59..
സന്തുഷ്ടോഽപി ന സന്തുഷ്ടഃ ഖിന്നോഽപി ന . ച ഖിദ്യതേ .
തസ്യാശ്ചര്യദശാം താം താം താശാ ഏവ ജാനതേ..56..
അന്വയ:- (യോഗീ) സന്തുഷ്ടഃ അപി സന്തുഷ്ടഃ ന ( ഭവതി); ഖിന്നഃ അപി ച ന ഖിദ്യതേ; തസ്യ താം താം താദൃശാം ആശ്ചര്യദശാം. താദൃശാഃ ഏവ ജാനതേ ..56..
ജ്ഞാനീ ലോകദൃഷ്ടി സേ സന്തോഷയുക്ത ദീഖതാ ഹുആഭീ സന്തോഷയുക്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ലോകദൃഷ്ടി സേ ഖിന്ന ദഖിതാ ഹുആ ഭീ ഖിന്ന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ജ്ഞാനീ കീ ഇസ പ്രകാരകീ ദശാ കോ ജ്ഞാനീ ഹീ ജാനതേ ഹൈം ..56..
കർതവ്യതൈവ സംസാരോ ന താം പശ്യന്തി സൂരയഃ.
ശൂന്യാകാരാ നിരാകാരാ നിർമികാരാനിരാമയാഃ..57..
അന്വയ:- സംസാരഃ കർതവ്യതാ ഏവ ശൂന്യാകാരാഃ നിരാകാരാഃ നിർവികാരാഃ നിരാമയാഃ സൂരയഃ താം ന പശ്യന്തി ..57..
കർതവ്യതാ കഹിയേ മേരാ യഹ കർതവ്യ ഹൈ ഇസ പ്രകാര കാ ജോ കാര്യ കാ സങ്കൽപ ഹൈ സോഈ സംസാര ഹൈ പരന്തു സമ്പൂർണ വിശ്വകേ നാശ ഹോനേപര ഭീ ജോ വർതമാന രഹതേ ഹൈം ഔര ജോ നിരാകാര കഹിയേ ഘടാദികേ സേ ആകാര സേ രഹിത ഹൈം ഔര ജോ സർവത്ര ആത്മദൃഷ്ടി കരനേവാലേ തഥാ സങ്കൽപവികൽപരൂപീ രോഗസേ രഹിത ഹൈം വേ കദാപി കർതവ്യതാ കോ നഹീം ദേഖതേ ഹൈം അർഥാത് കിസീ കാര്യ കേ കരനേ കാ സങ്കൽപ നഹീം കരതേ ഹൈം ..17..
അകുർവന്നപി സങ്ക്ഷോഭാവ്യഗ്രഃസർവത്ര മൂഢധീഃ.
കുർവന്നപി തു കൃത്യാനി കുശലോ ഹി നിരാകുലഃ..58..
അന്വയ:- മൂഢധീഃ അകുർവൻ അപി സർവത്ര സങ്ക്ഷോഭാത് വ്യഗ്രഃ ( ഭവതി); ഹി കുശലഃ തു കൃത്യാനി കുർവൻ അപി നിരാകുല: ( ഭവതി ) ..58..
അജ്ഞാനീ പുരുഷ കർമോ കോ ന കരതാ ഹുആ ഭീ സർവത്ര സങ്കൽപവികൽപ കരനേ കേ കാരണ വ്യഗ്ര രഹതാ ഹൈ, ഔര ജ്ഞാനീ കാര്യാ കോ കരതാ ഹുആ ഭീ നിർവികാരചിത്ത രഹതാ ഹൈ ക്യോങ്കി വഹ തോ ആത്മസുഖ കേ വിഷേം വിരാജമാന ഹോതാ ഹൈ ..58..
സുഖമാസ്തേ സുഖം ശേതേ സുഖമായാതി യാതി ച .
സുഖം വക്തി സുഖം തേ വ്യവഹാരേഽപി ശാന്തധീഃ..59 ..
അന്വയ:- ശാന്തധീഃ വ്യവഹാരേ അപി സുഖം ആസ്തേ; സുഖം ശേതേ; സുഖം ആയാതി; ( സുഖം ) ച യാതി; സുഖം വക്തി, സുഖം മുങ്ക്തേ .. 59..
പ്രാരബ്ധ കേ അനുസാര വ്യവഹാര കേ വിഷേം വർതമാന ഭീ ആത്മനിഷ്ഠാ ബുദ്ധിവാലാ ജ്ഞാനീ സുഖപൂർവക ബൈഠതാ ഹൈ, സുഖപൂർവക ശയന കരതാ ഹൈ, സുഖപൂർവക ആതാ ഹൈ, സുഖപൂർവക ജാതാ ഹൈ, സുഖപൂർവക കഹതാ ഹൈ തഥാ സുഖപൂർവക ഹീ ഭോജന കരതാ ഹൈ അർഥാത് സമ്പൂർണ ഇന്ദ്രിയോം കേ വ്യാപാര കോ കരതാ ഹൈ പരന്തു ആസക്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ ക്യോങ്കി ഉസ കാ ചിത്ത തോ ബ്രഹ്മാകാര ഹോതാ ഹൈ ..29..
സ്വഭാവാദ്യസ്യ നൈവാർതിലാകവദ്യാഹാരിണഃ .
മഹാതൂദ ഇവാക്ഷോഭ്യോ ഗതകേശഃസ ശോഭതേ ..6..
അന്വയ:- വ്യവഹാരിണഃ യസ്യ സ്വഭാവാത് ലോകവത് ആതിഃ നൈവ ( ഭവതി കിന്തു ) സഃ മഹാദഃ ഇവ അക്ഷോഭ്യഃ ഗതക്ലേശഃ ശോഭതേ .. 60..
വ്യവഹാര കരതേ ഹുഏ ഭീ ജ്ഞാനീ കോ സ്വഭാവ സേ ഹീ സംസാരീ പുരുഷ കീ സമാന ഖേദ നഹീം ഹാതാ ഹൈ കിന്തു വഹ ജ്ഞാനീ ബഡേ ജല കേ സരാവര കീ സമാന ചലായമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര നിർവികാര സ്വരൂപ മേം ശോഭായമാന ഹോതാ ഹൈ ..6..
നിവൃത്തിരപി മൂഢസ്യ പ്രവൃത്തിരുപജായതേ .
പ്രവൃത്തിരപി ധീരസ്യ നിവൃത്തിഫലഭാഗിനീ..61..
അന്വയ:- മൂഢസ്യ നിവൃത്തിഃ അപി പ്രവൃത്തിഃ ഉപജായതേ ധീരസ്യ പ്രവൃത്തിഃ അപി നിവൃത്തികലഭാഗിനീ ( ഭവതി ) .. 61..
അമൂഢ കീ നിവൃത്തി കഹിയേ ബാഹോന്ദ്രിയോം കോ വിഷയോം സേ നിവൃത്ത കരനാ ഭീ പ്രവൃത്തിരൂപ ഹീ ഹോതാ ഹൈ ക്യോങ്കി ഉസ കേ അഹങ്കാരാദി ദൂര നഹീം ഹോതേ ഹൈം ഔര ജ്ഞാനീ കീ സാംസാരിക വ്യവഹാരമേം പ്രവൃത്തി ഭീ നിവൃത്തിരൂപ ഹീ ഹോതീ ഹൈ ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കോ ‘അഹം കരോമി ‘ ഐസാ അഭിമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 61..
പരിഗ്രഹേഷു വൈരാഗ്യം പ്രായോ മൂഢസ്യ ദൃശ്യതേ .
ദേഹേ വിഗലിതാശസ്യ വ രാഗഃക വിരാഗതാ ..62..
അന്വയ:- മൂഢസ്യ പ്രായഃ പരിഗ്രഹേഷു വൈരാഗ്യം ദൃശ്യതേ; ദേഹേ വിഗലിതാശസ്യ വ രാഗഃ ( സ്യാത് ) വ വിരാഗിതാ ( സ്യാത് ) .. 62 ..
ജോ മൂർഖ ദേഹാഭിമാനീ പുരുഷ ഹൈ വഹീ മോക്ഷ കീ ഇച്ഛാസേ ധന, ധാമ, സ്ത്രീ, പുത്രാദികോം കാ ത്യാഗ കരതാ ഹൈ ഔര ജിസ കാ ദേഹാഭിമാന ദൂര ഹോ ഗയാ ഹൈ ഐസേ ജീവന്മുക്ത ജ്ഞാനീ പുരുഷ കാ സ്ത്രീപുത്രാദി കേ വിഷേം ന രാഗ ഹോതാ ഹൈ, ന വിരാഗ ഹോതാ ഹൈ.. 62..
ഭാവനാഭാവനാസക്താ ദൃഷ്ടിമൂഢസ്യ സർവദാ.
ഭാവ്യഭാവനയാ സാ തു സ്വസ്ഥസ്യാദൃഷ്ടരൂപിണീ..63..
അന്വയ:- മൂഹസ്യ ദൃഷ്ടിഃ സർവദാ ഭാവനാഭാവനാസക്താ (ഭവതി) സ്വസ്ഥസ്യ തു സാ ഭാവ്യഭാവനയാ അദൃഷ്ടരൂപിണീ ( ഭവതി ) .. 63 ..
മൂർഖ ദേഹാഭിമാനീ പുരുഷ കീ ദൃഷ്ടി സർവദാ സങ്കൽപ ഔര വികൽപ കേ വിഷേം ആസക്ത ഹോതീ ഹൈ ഔര ആത്മസ്വരൂപകേ വിർഷേ സ്ഥിത ജ്ഞാനീ കീ ദൃഷ്ടി യദ്യപി സങ്കൽപവികൽപയുക്തസീ ദീഖതീ ഹൈ പരന്തു തഥാപി സങ്കൽപവികൽപ കേ ലേപ സേ ശുദ്ധ രഹതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കോ ‘അഹം കരോമി ഐസാ അഭിമാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 63..
സർവാരംഭേഷു നിഷ്കാമോ യശ്ചരേദ്വാലവന്മുനിഃ. ന ലേപസ്തസ്യ ശുദ്ധസ്യ ക്രിയമാണേഽപി കർമണി..64..
അന്വയ:- യഃ മുനിഃ ബാലവത് സർവാരംഭേഷു നിഷ്കാമഃ ചരേത് തസ്യ ശുദ്ധസ്യ കർമണി ക്രിയമാണേ അപി ലേപഃ ന ( ഭവതി ) .. 64 ..
തഹാഁ വാദീ ശങ്കാ കരതാ ഹൈ കി, യദി ജ്ഞാനീ സങ്കൽപവികൽപ കര കേ ക്രിയാ കരതാ ഹൈ തോ ഉസ കീ ദ്വൈതബുദ്ധി ക്യോം നഹീം ഹോതീ ഹൈ ? തിസ കാ സമാധാന കരതേ ഹൈം കിജോ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ബാലക കീ സമാന നിഷ്കാമ ഹോകര പ്രാരബ്ധാനുസാര പ്രാപ്ത ഹുഏ കർമോ കേ വിഷേം പ്രവൃത്ത ഹോതാ ഹൈ ഉസ നിരംഹകാര ജ്ഞാനീ കോ കർമ കരനേപര ഭീ കർതൃത്വ കാ ദോഷ നഹീം ലഗതാ ഹൈ ക്യോം കേ ഉസ കോ തോ കർതാപനേ കാ അഭിമാനഹീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 64..
സ ഏവ ധന്യ ആത്മജ്ഞഃ സർവഭാവേഷു യഃ സമഃ .
പശ്യഞ്മൃണ്വൻസ്ടശഅിഘനശ്നനിസ്തഷമാനസഃ..65..
അന്വയ:- സഃ ഏവ ആത്മജ്ഞഃ ധന്യഃ യഃ സർവഭാവേഷു സമഃ ( ഭവതി അത ഏവ സഃ) പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്പൃശൻ ജിഘ്രൻ അനൻ ( അപി) നിസ്തർഷമാനസഃ ( ഭവതി ) .. 65 ..
വഹീ ധൈര്യവാന ജ്ഞാനീ ധന്യ ഹൈ, ജോ സമ്പൂർണ ഭാവോം മേം സമാനബുദ്ധി രഖതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹീ വഹ ദേഖതാ ഹുആ, ശ്രവണ കരതാ ഹുആ, സ്പർശ കരതാ ഹുആ, സൂംഘതാ ഹുആ ഔര ഭോജന കരതാ ഹുആ ഭീ സബ പ്രകാര കീ തൃഷ്ണാരഹിത മനവാലാ ഹോതാ ഹൈ ..65..
കസംസാരക ചാഭാസഃ ക്വ സാധ്യം ക ച സാധനം .
ആകാശസ്യേവ ധീരസ്യ നിർവികൽപസ്യ സർവദാ..66..
അന്വയ:- ആകാശസ്യ ഇവ സവദാ നിർവികൽപസ്യ ധീരസ്യ സന്താരഃ ക ആഭാസഃ ച ക സാധ്യം വ സാധനം ച ക .. 66 ..
ജോ ധൈര്യവാന ജ്ഞാനീ ഹൈ, വഹ സമ്പൂർണ സങ്കൽപവികൽപരഹിത ഹോതാ ഹൈ, ഉസ കോ സംസാര കഹാം ? ഔര സംസാരകാഭാന കഹാഁ ഔര സ്വർഗാദിസാധ്യ കഹാം തഥാ യജ്ഞ ആദി സാധന കഹാം ! ക്യോങ്ക വഹ സദാ ആകാശവത് നിർലേപ ഔര കൽപനാരഹിത ഹോതാ ഹൈ..66..
സ ജയത്യർഥസംന്യാസീ പൂർണസ്വരസവിഗ്രഹഃ.
അകൃത്രിമോഽനവച്ഛിന്നേ സമാധിയസ്യ വർതതേ ..6..
അന്വയ:- പൂർണസ്വരമവിഗ്രഹഃ സഃ അർഥസംന്യാസീ ജയതി യസ്യ അനബച്ഛിന്ന അകൃത്രിമഃ സമാധിഃ വർതതേ .. 67 ..
പൂർണ സ്വഭാവവാലാ ഹൈ സ്വരൂപ ജിസ കാ ഐസേ അർഥ കഹിയേ ദൃഷ്ട ഔര അദൃഷ്ട ഫല കോ ത്യാഗനേവാലേ കീ ജയ ( സർവോപരി ഉന്നതി ) ഹോതീ ഹൈ, ജിസ കാ പൂർണസ്വരൂപ ആത്മാ കേ വിഷേം സ്വാഭാവിക സമാധി ഹോതാ ഹൈ .. 6..
ബഹുനാത്ര കിമുക്തേന ജ്ഞാതതത്ത്വോ മഹാശയഃ .
ഭേഗമോക്ഷനിരാകാങ്ക്ഷീ സദാ സാത്രനീരസഃ..68..
അന്വയ:- അത്ര ബനാ ഉക്തത കിം ? ( യതഃ ) ജ്ഞാനതത്ത്വ: മഹാശയഃ ഭോഗമേ ക്ഷാനരാകാങ്ക്ഷ സദാ സത്ര നീരമഃ ( ഭവതി ..68..
ജ്ഞാനീ പുരുഷ കേ അനേക പ്രകാര കേ ലക്ഷണ ഹൈം ഉന കാ പൂർണരീതിസേ തോ വർണന കരനാ കഠിന ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ പുരുഷകാ ഏക സാധാരണ ലക്ഷണ യഹ ഹൈ കി യഹാം ജ്ഞാനീക ബഹുത ലക്ഷണ കഹനേ സേ കുഛ പ്രയോജന നഹീം ഹൈ. കംബല സാധാരണ ലക്ഷണ യഹ ഹൈ കി, ജ്ഞാനീ ആത്മതത്വ കാ ജാനനേവാലാ, ആത്മസ്വരൂപ കേ വി മന, ഭോഗ ഔര മോക്ഷകീ ഇച്ഛാ സേ രഹിത തഥാ സദാ യാഗ ആദി സാധനോം കേ വിർഷേ പ്രീതി ന കരനേവാലാ ഹോതാ ഹൈ .. 68..
മഹദാദി ജഗദ്വൈതം നാമമാത്രവിജൃംഭിതം .
വിഹായ ശുദ്ധബോധസ്യ കിം കൃത്യമവശിഷ്യതേ ..69..
അന്വയ:- ദൈതം നാമമാത്രവിജൃംഭിതം മഹദാദി ജഗത് വിഹായ ശുദ്ധബോധസ്യ കിം കൃത്യം അവശിഷ്യതേ .. 69 ..
ദ്വൈത രൂപ സേ ഭസനേവാലേ, നാമമാത്ര ഹീ ഭിന്നരൂപസേ ഭാസമാന, മഹത്തത്വ ആദി ജഗത് കേ വിഷേം കൽപനാ കോ ദൂര കര കേ സ്വപ്രകാശ ചൈതന്യസ്വരൂപ ജ്ഞാനീ കോ ക്യാ കഈ കാര്യ കരനാ ബാ കീ രഹതാ ഹൈ ? അർഥാത് കോഈ കാര്യ കരനാ നഹീം രഹതാ ഹൈ .. 69..
ഭ്രമഭൂതമിദം സർവ കിഞ്ചിന്നാസ്തീതി നിശ്ചയീ .
അധ്ക്ഷ്യസ്ഫരണഃ ശുദ്ധഃ. സ്വഭാവേനൈവ ശാമ്യാതേ..7..
അന്വയ:- ഇദം സർവം ഭ്രമഭൂതം (പരമാർഥതഃ) കിഞ്ചിത് ന അസ്തി ഇതി നിശ്ചയീ അലക്ഷ്യസ്ഫുഗ്ണഃ ശുദ്ധഃ സ്വഭാവേന ഏവ ശാമ്യതി .. 70 ..
അധിഷ്ഠാന കാ സാക്ഷാത്കാര ഹോനേപര യഹ സമ്പൂർണ വിശ്വ ‘ഭ്രമമാത്ര ഹൈ, പരമാർഥഹാഷ്ട സേ കുഛ ഭീ നഹീം ഹൈ, ഇസ പ്രകാര ജിസ കാ നിശ്ചയ ഹുആ ഹ ര സ്വപ്രകാശ ചേതനസ്വരൂപ തഥാ സ്വരൂപ കേ സാക്ഷാത്കാര സേ ദൂര ഹോ ഗയാ ഹൈ അജ്ഞാനരൂപ മല ജിസ കാ ഐസാ ജ്ഞാനീ സ്വഭാവ സേ ഹീ ശാന്തി കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ… 70 ..
ശുദ്ധസ്ഫുരണരൂപസ്യ ദൃശ്യഭാവമപശ്യതഃ.
ക വിധിഃ ക ച വൈരാഗ്യം ക ത്യാഗഃകശമോഽപിവാ..7..
അന്വയ:- ശുദ്ധസ്ഫുരണരൂപസ്യ ദൃശ്യഭാവം അപശ്യതഃ ( ജ്ഞാനിനഃ ) വിധിഃ ക വൈരാഗ്യം വ ത്യാഗഃ വ അപി വാ ശമഃ ച ക .. 71 ..
ശുദ്ധ സ്ഫുരണരൂപ അർഥാത് സ്വപ്രകാശചേതനസ്വരൂപ ഔര ദൃശ്യ പദാർഥോകോ ഭീ ന ദേഖനേവാലേ ജ്ഞാനീ കോ കിസീ കർമ കേ കരനേ കീ വിധി കഹാം ? ഔര വിഷയോം സേ വൈരാഗ്യ കഹാം ? ഔര ത്യാഗ കഹാം? തഥാ ശാന്തിഭോ കരനാ കഹാം? യഹ സബ തോ താ ഹോ സകതാ ഹൈ ജബ സാംസാരിക പദാർഥാക വി ഹാട ഹോതീ ഹൈ .. 71..
സ്ഫുരതോഽനന്തരൂപേണ പ്രകൃതിം ച ന പശ്യതഃ .
ക്വ ബന്ധഃ ക ച വാ മോക്ഷഃ വ ഹർഷേഃക് വിഷാദതാ..72..
അന്വയ:- അനന്തരൂപേണ സ്ഫുരതഃ പ്രകൃതിം ച ന പശ്യതഃ (ജ്ഞാനിനഃ) ബന്ധ. വ മോക്ഷ കഹഃ ക വാ വിഷാന്താ ച ക .. 72 ..
ജോ ജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ അനന്തരൂപ കര കേ ഭാസതാ ഹൈ ഔര ആത്മാകോജാനതാ ഹൈ ഔര ദേഹാദേി കേ വിഷേം ദൃഷ്ടി നഹീം ലഗാതാ ഹൈ, ഉസ കോ സംസാര കാ ബന്ധന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, മോക്ഷ കീ ഇച്ഛാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഹർഷ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര വിഷാദ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 72..
ബുദ്ധിപര്യന്തസംസാരേ മായാമാത്ര വിവതതേ.
നിർമപോ നിരഹങ്കാരോ നിഷ്കാമഃ ശോഭതേ ബുധഃ..73..
അന്വയ:- ബുദ്ധിപര്യന്തസംമാരേ മായാമാത്രം വിവർത്തതേ ( അതഃ) ബുധഃ നിർമമഃ നിഹിങ്കാരഃ നിഷ്കാമഃ ശോഭതേ .. 7 ..
യഹ ജഗത് അജ്ഞാന സേ ഭാസതാ ഹൈ ഔര ജ്ഞാന സേ ജബ മായാമാത്ര (അജ്ഞാന) നിവൃത്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ തബ ജ്ഞാനസ്വരൂപ ആത്മാ ഹീ ശേഷ രഹതാ ഹൈ ഇസ കാരണ ജ്ഞാനീ കോ ഇസ സംസാരമേം മമതാ അഹങ്കാര തഥാ ഇച്ഛാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഇസ കാരണ ബ്രഹ്മാകാരാത്തേകര കേ അത്യന്ത ശോഭായമാന ഹോതാ ഹൈ ..73..
അക്ഷയം ഗതസന്താപമാത്മാനം പശ്യതോ മുനഃ.
ക വിദ്യാ കച വാ വിശ്വങ്ക ദേഹാഽഹം മമതി വാ ..74..
അന്വയ:- അക്ഷയം ഗതസന്താപം ആത്മാനം പശ്യതഃ മുനേഃ വിദ്യാ ക വാ വിഷയക ദഹഃ വാ അഹം മമ ഇതി ച ക .. 74 ..
അവിനാശീ സന്താപരഹിത ഐസേ ആത്മസ്വരൂപ കാ ജിസകോ ജ്ഞാന ഹുആ ഹൈ ഐസേ ജ്ഞാനീ കോ വിദ്യാ (ശാസ്ത്ര ) കഹാം ? ഔര വിശ്വ കഹാം ? ഔര ദേഹ കഹാം ? തഥാ അഹംമമഭാവ കഹാഁ ? ക്യോങ്കി ഉസ കോ ആത്മാ സേ ഭിന്ന അന്യ സ്ഫുരണ ഹീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 74..
നിരോധാദീനി കർമാണിജഹാതി ജഡധീയദി.
മനോരഥാൻപ്രലാപാംശ്ച കർതുമാനോത്യതത്ക്ഷണാത്..79..
അന്വയ:- ജഡധീഃ യദി നിരോധാദീനി കർമാണി ജഹാതി ( തർഹി ) അതത്ക്ഷണാത് മനോരഥാന പ്രലാപാന ച കർതും ആനോതി .. 75 ..
ജോ മൂഢബുദ്ധി ദേഹാഭിമാനീ പുരുഷ ഹൈ വഹ അതി പരിശ്രമ കര കേ മന കാ നിരോധ കരതാ ഹൈ പരന്തു നിരോധ സമാധികേ ഛൂടതേ ഹീ ഉസ കാ മന ഫിര തുരന്ത ഹീ അനേക പ്രകാര സേ സങ്കൽപ വികൽപ കരനേ ലഗതാ ഹൈ ഔര പ്രലാപ ആദി സമ്പൂർണ വ്യാപാരോം കോ കരനേ ലഗതാ ഹൈ ഇസ കാരണ ജ്ഞാന കേ ബിനാ നിരോധ കുഛ കാമ നഹീം ദേതാ ഹൈ .. 75 ..
മന്ദഃ ശ്രുത്വാപി തദ്വസ്തു ന ജഹാതി വിമൂഢതാം .
നിർവികൽപോ ബഹിയത്നാദന്തവിഷയലാലസഃ..76..
അന്വയ:- മന്ദഃ തത് വസ്തു ശ്രുത്വാ അപി വിമൂഹതാം ന ജഹാതി (അതഃ മൂഢഃ ) യത്നാത് ബഹിഃ നിർവികൽപഃ അന്തഃ വിഷയലാലസ: (ഭവതി).. 76 ..
ജോ ദേഹാഭിമാനീ മൂഢ പുരുഷ ഹൈ വഹ വേദാന്തശാസ്ത്രകേ അനേക ഗ്രന്ഥോം കേ ദ്വാരാ ആത്മസ്വരൂപ കോ സുനകര ഭീ ദേഹാഭിമാന കോ നഹീം ത്യാഗതാ ഹൈ. യദ്യപി അതി പരിശ്രമ കരകേ ഊപര സേ ത്യാഗ ദിഖാതാ ഹൈ പരന്തു മന മേം അനേക വിഷയവാസനാ രഹതീ ഹൈ .. 76..
ജ്ഞാനാഇലിത കാ യോ ലോകദൃഷ്ടയാപി കർമകൃത് .
നാപ്നോത്യവസരം കർതും വക്തുമേവ ന കിഞ്ചന .. 77..
അന്വയ:- യഃ ജ്ഞാനാത് ഗലിതകർമാ ( സഃ ) ലോകദൃഷ്ടയാ കർമകാ അപി കിഞ്ചന കർതും ന വക്തുമ ഏവ (ച) അവസരം ന ആമോതി..77..
ജ്ഞാനീ ലോകാചാര കേ അനുസാര കർമ കരതാ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാന കേ പ്രതാപലേ കർമഫല കീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ ക്യോങ്കി വഹ കേവല ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം ലീന രഹതാ ഹൈ തിസ സേ ഉസ കോ കർമ കരനേ കാ അഥവാ കഹനേ കാ അവസര നഹീം മിലതാ ഹൈ .. 7..
കതമഃവ പ്രകാശോവാ ഹാന ക ച ന കിഞ്ചന . നിർവികാരസ്യ ധീരസ്യ നിരാതങ്കസ്യ സർവദാ..78..
അന്വയ:- സർവദാ നിരാതകസ്യ നിർവികാരസ്യ ധീരസ്യ തമഃ കവാ പ്രകാശഃ ക ഹാനം ച ക ( തസ്യ ) കിശ്ചന ന ( ഭവതി ) ..78..
ജോ ജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ നിർവികാര ഹോതാ ഹൈ, ഉസ കോ കാല ആദി കാ ഭയ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഉസ കോ അന്ധകാര കാ ഭാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, പ്രകാശ കാ ഭാന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ഉസകോ കിസീ ബാത കീ ഹാനി നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ഭയ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, വഹ സർവദാ മുക്ത ഹോതാ ഹൈ .. 78..
വ ധൈര്യ ക വിവേകിത വ നിരാതങ്കതാപിവാ. അനിർവാച്യസ്വഭാവസ്യ നിഃസ്സഭാവസ്യ യോഗിനഃ..79..
അന്വയ:- തിർവാച്യസ്വഭാവസ്യ നിഃസ്വഭാവസ്യ യോഗിനഃ ധൈര്യമ കവിവേകിത്വം ക അപി ച നിരാതങ്കതാ ക .. 71 ..
ജ്ഞാനീ കാ സ്വഭാവ കിസീ കേ ധ്യാന മേം നഹീം ആതാ ഹൈ. ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ സ്വഭാവരഹിത ഹോതാ ഹൈ ഉസ കാ ധീരജപനാ, ജ്ഞാനീപനാ തഥാ നിർഭയപനാ നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 79 ..
നസ്വർഗോം നൈവ നര കോ ജീവന്മുക്തിന ചൈവ ഹി .
ബഹുനാത്ര കിമുക്തേന യോഗദൃഷ്ടയാന കിഞ്ചന ..8..
അന്വയ:- അത്ര ബഹുനാ ഉക്തേന കിമ യോഗദൃഷ്ടയാ സ്വർഗഃ ന നരക: ന ഏവ ഹി ജീവന്മുക്തിഃ ച ഏവ ന, കിശ്ചന ന (ഭവതി )..8..
ജിസ ജ്ഞാനീ കീ സർവത്ര ആത്മദൃഷ്ടി ഹോ ജാതീ ഹൈ ഉസകോ സ്വർഗ, നർക ഔര മുക്തി ആദി കാ ഭേദ നഹീം ഹോതാ ഹൈ അർഥാത് അധിക കഹനേ സേ ക്യാ പ്രയോജന ഹൈ, ജ്ഞാനീ പുരുഷ കോ കിസീ പ്രകാര കാ ഭീ ഭേദ നഹീം ഭാസതാ ഹൈ ..8..
നൈവം പ്രാർഥയതേ ലാഭം നാലാഭേനാനുശോചതി.
ധീരസ്യ ശീതലം ചിത്തമമൃതേനൈവ പൂരിതം ..8..
അന്വയ:- (ധീരഃ) ലാമം പ്രാർഥയതേ ന ഏവം അലാമേന അനുശോചതി ന ( അതഃ ) ധീരസ്യ ചിത്തം അമൃതേന പൂരിതം ശീതലമാ ഏവ ( ഭവതി ) .. 81 ..
ജോ ജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ ലാഭ കീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര ലാഭ നഹീം ഹോതേ തോ ശോക നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര ഇസ കാരണ ഹീ ധൈര്യവാൻ ജ്ഞാനീ കാ ചിത്തജ്ഞാനാമൃത സേ പരിപൂർണ ഔര ഇസീ കാരണ ശീതല കഹിയേ താപത്രയരഹിത ഹോതാ ഹൈ .. 81..
നശാന്തം സ്തൗതി നിഷ്കാമോ ന ദുഷ്ടമപി നിന്ദതി.
സമദുഃഖസുഖസ്തൃപ്തഃ കിഞ്ചിത്കൃത്യം ന പശ്യതി .. 82..
അന്വയ:- നിഷ്കാമഃ ശാന്തം ന സ്തൗതി; ദുഷ്ടം അപി ന നിന്ദതി, ഏസഃ (സന ) സമദുഃഖസുഖഃ (ഭവതി ) ( നിഷ്കാമത്വാത ) കിശ്ചിത് കൃത്യം ന പശ്യതി ..82..
ജോ പുരുഷ കാമനാശൂന്യ ജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ കിസീ ശാന്ത പുരുഷ കോ ദേഖകര പ്രശംസാ നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര ദുഷ്ട കോ ദേഖകര നിന്ദാ നഹീം കരതാ ഹൈ ക്യോങ്കി വഹ അപനേ ജ്ഞാനരൂപീ അമൃത സേ തൃപ്ത ഹോതാ ഹൈ തിസ കാരണ സുഖദുഃഖ കീ കൽപനാ നഹീം കരതാ ഹൈ, തഥാ കിസീ കൃത്യ കോ നഹീം ദേഖതാ ഹൈ .. 82 ..
ധീരോ ന ദ്വേഷ്ടി സംസാരമാത്മാനം ന ദിദൃക്ഷതി .
ഹർഷാമർഷവിനിർമുക്തോ ന തോനചജീവതി..83..
അന്വയ:- ഹർഷാമർഷവിനിർമുക്തഃ ധീരഃ സംസാരം ന ദേടി; ആത്മാനം ന ദിദൃക്ഷതി; ന മൃതഃ ( ഭവതി ); ന ച ജീവതി .. 83 ..
ജോ ധൈര്യവാന അർഥാത് ജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ സംസാര കാ ദ്വേഷ നഹീം കരതാ ഹൈ തഥാ ആത്മാ കോ ദേഖനേ കീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി വഹ സ്വയം ഹീ ആത്മസ്വരൂപ ഹൈ ഇസ കാരണ ഉസകോ ഹർഷ തഥാ ശോക നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ജന്മമരണരഹിത ഹോതാ ഹൈ.. 83..
നിഃസ്നേഹഃ പുത്രദാരാദൗ നിഷ്കാമോ വിഷയേഷു ച .
നിശ്ചിന്തഃസ്വശരീരേഽപി നിരാശഃ ശോഭതേ ബുധഃ.. 84..
അന്വയ:- പുത്രാരാദീ നിഃസ്നേഹഃ, വിഷയേഷു ച നിഷ്കാമഃ, സ്വശരീരേ മപി നിശ്ചിന്തഃ; നിരാശഃ, ബുധഃ ശോഭതേ .. 84 ..
പുത്ര സ്ത്രീ ആദി കേ വിഷേപ്രീതി ന കരനേവാലാ, വിഷയോങ്കേ നാദിക കീ ചിന്താ ന കരനേവാലാ, ഇസ പ്രകാര സർവത്ര ആശാരഹിത ജ്ഞാനീ ശോഭാ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ .. 84..
തുഷ്ടിഃ സർവത്ര ധീരസ്യ യഥാ പതിതവർതിനഃ.
സ്വച്ഛന്ദം ചരതോ ദേശാന്യവാസ്ത-മിതശായിനഃ.. 8..
അന്വയ:- യത്രാസ്തമിതശായിനഃ ദേശാൻ സ്വച്ഛന്ദം ചരതഃ, വഥാപതിതവർതിനഃ ധീരസ്യ സർവത്ര തുഷ്ടി ( ധവനി ) .. 85 ..
ജോ ജ്ഞാനീ പുരുഷ ഹൈ, ഉസ കോ ജോ കുഛ പ്രാരബ്ധാനുസാര മില ജായ ഉസസ ഹീ വഹ വർതാവ കരതാ ഹൈ ഔര പരമ സന്തോപകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, തദനന്തര അപനീ ദൃഷ്ടി ജിധര കോ ഉഠ ജാതീ ഹൈ ഉനീ ദേശോം മേം വിചരതാ ഹൈ ഔര ജഹാം ഹീ സൂര്യ അസ്ത ഹോയ തഹാം ഹീ ശയന കരതാ ഹൈ .. 85..
പതതൂഹേതു വാ ദേഹോ നാസ്യ ചിന്താ മഹാത്മനഃ .
സ്വഭാവഭൂമിവിശ്രാന്തിവിസ്മൃതാശേഷസംസൃതേഃ..86..
അന്വയ:- ദേഹഃ പതതു വാ ഉദേതു, സ്വഭാവഭൂമിവിശ്രാന്തിവിസ്മൃതാശേപസംമൃതേഃ മഹാത്മനഃ അസ്യ ചിന്താ ന ( ഭവതി ) ..86 ..
ദേഹ നഷ്ട ഹോയ അഥവാ രഹേ പരന്തു അപനേ സ്വരൂപരൂപീ ഭൂമി കേ വിശ്രാമകര കേ സമ്പൂർണ സംസാരകോഭൂലനേവാലേ ജ്ഞാനീകോ ഇസ ദേഹ കീ ചിന്താ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ..86..
അകിഞ്ചനഃ കാമചാരോ നിന്ദ്രശ്ഛിന്നസംശയഃ .
അസക്തഃ സർവഭാവേഷു കേവലോ രമതേ ബുധഃ..87..
അന്വയ:- അകിഞ്ചനഃ കാമചാരഃ നിഈന്ദഃ ഛിന്നസംശയഃ സർവഭാവേഷു അസക്തഃ വുധഃ കേവല: രമതേ .. 87 ..
ജോ ജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ ഇകലാ ഹീ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം രമതാ ഹൈ, കുഛ പാസ നഹീം രഖതാ ഹൈ, തഥാപിഅപനീ ഇച്ഛാനുസാര ബർതാ കരതാ ഹൈ, സുഖദുഃഖതേ രഹിത ഹോതാ ഹൈ, ജ്ഞാനീ കോ സംശയ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര സമ്പൂർണ വിഷയോം സേ വിരക്ത രഹതാ ഹൈ..87..
നിർമമഃ ശോഭതേ ധീരഃ സമലോഷ്ടാശ്മകാഞ്ചനഃ .
സുഭിന്നഹൃദയഗ്രന്ഥിവിനിധൂതരജസ്തമഃ..88..
അന്വയ:- നിർമമഃ സമലോഷ്ടാശ്മകാഞ്ചനഃ സുഭിന്നഹൃദയഗ്രന്ഥിഃ വിനിർധൂതരജസ്തമഃ ധീരഃ ശോഭതേ .. 88 ..
മമതാ കാ ത്യാഗനേവാലാ, മട്ടീ. പത്ഥര ഔര സുവർണകോ സമാന മാനനേവാലാ ആര ദൂര ഹോ ഗഈ ഹൈ ഹൃദയ കീ അജ്ഞാനരൂപീ ഗ്രന്ഥി ജിസ കീ ഐസാ ഔര ദൂര ഹോ ഗയേ ഹൈം രജ ഔര തമഗുണ ജിസ കേ ഐസാ ജ്ഞാനീ ശോഭാ കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..88..
സർവത്രാനവധാനസ്യ ന കിഞ്ചിദ്വാസനാ ഹൃദി .
മുക്താത്മാനോ വിതൃപ്തസ്യ തുലനാ കേന ജായതേ .. 89..
അന്വയ:- സർവത്ര അനവധാനസ്യ ഹദി കിശ്ചിത് വാസനാ ന (ഭവതി); (അതഃ) മുക്താത്മനഃ വിതൃപ്തസ്യ ( തസ്യ) കേന തുലനാ ജായതേ .. 89..
ജിസ കീ സമ്പൂർണ വിഷയോം മേം ആസക്തി നഹീം ഹൈ ഔര ജിസകേ ഹൃദയ കേ വിഷേം കിചിന്മാത്ര ഭീ വാസനാ നഹീം ഹൈ ഔര ജോ മാത്മാനന്ദ കേ വിഷേം തൃപ്ത ഹൈ, ഐസേ ജീവന്മുക്ത ജ്ഞാനീ പുരുഷകീ സമാന ത്രിലോ കീ മേം കൗന ഹോ സകതാ ഹൈ .. 89 ..
ജാനന്നപി ന ജാനാതി പശ്യന്നപിന പശ്യതി. ബ്രുവന്നപി ന ച ബ്രൂതേ കോഽന്യോ നിവാസനാഹതേ ..9..
അന്വയ:- (യഃ ) ജാനൻ അപി ന ജാനാതി, പശ്യൻ അപി ന പശ്യതി ബ്രുാൻ അപി ച ന ബ്രൂതേ; ( സഃ) നിർവാസനാത് ഋതേ അന്യഃ കഃ ? ..9 ..
ജോ ജാനതാ ഹുആ ഭീ നഹീം ജാനതാ ഹൈ, ദേഖതാ ഹുആഭീ നഹീം ദേഖതാ ഹൈ, ബോലതാ ഹുആ ഭീ നഹീം ബോലതാ ഹൈ, ഐസാ പുരുഷ ജ്ഞാനീ കേ സിവായ ജഗത് മേം ഔര ദൂസരാ കൗന ഹൈ ? അർഥാത് കോഈ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി ജ്ഞാനീ കോ അഭിമാന തഥാ വാസനാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ ..9..
ഭിക്ഷുർവാ ഭൂപതിവാപി യോ നിഷ്കാമഃ സ ശോഭതേ.
ഭാവേഷു ഗലിതാ യസ്യ ശോഭനാശോഭനാ മതിഃ..9..
അന്വയ:- യസ്യ മാവേഷു ശോമനാശീമനാ മതിഃ ഗലിതാ, (ഏതാഹുശഃ യഃ) നിഷ്കാമഃ സഃ ഭിക്ഷുഃ വാ അപി വാ ഭൂപതിഃ ശോഭതേ..9..
ജിസ ജ്ഞാനീ കീ ശുഭ പദാർഥോം മേം ഇച്ഛാ ബുദ്ധി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഔര അശുഭ പദാർഥോം മേം ദ്വേഷബുദ്ധി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഐസാ ജോ കാമനാരഹിത ജ്ഞാനീ ഹൈ വഹ രാജാ ഹോ തോ വിദേഹ ( ജനക) സമാന ശോഭിത ഹോതാ ഹൈ ഔര ഭിക്ഷു ഹോയ തോ പരമ ബ്രഹ്മനിഷ്ഠ യാജ്ഞവൽക്യമുനി കീ സമാന ശാഭാകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ക്യോം കി ആത്മാനദ കേ വിഷേം മന പുരുഷകോ രാജ്യ ബന്ധന നഹീം കരതാ ഹൈ ഔര ത്യാഗ മാക്ഷദായക നഹീം ഹോതാ ഹൈ . 91..
കസ്വാച്ഛന്ധ കസങ്കോചഃകവാ തത്വവിനിശ്ചയഃ .
നിർവ്യാജാജവഭൂതസ്വ ചരിതാർഥസ്യ യോഗിനഃ..92..
അന്വയ:- നിയാജാവഭൂതസ്യ ചരിതാർഥസ്യ യോഗിനഃ സ്വാൻഛന്ധം ക സങ്കോചഃ ക വാ തത്ത്വാംവനിശ്ചയഃ ക .. 92 ..
ജിസ പുരുഷ കാ മന കപടരഹിത ഔര കോമലതായുക്ത ഹൈ ഔര ജിസനേ ആത്മജ്ഞാനരൂപീ കാര്യ കോ സിദ്ധ കിയാ ഹൈ, ഐസേ ജീവന്മുക്ത പുരുഷ കോ സ്വാധീനപനാ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര പരാധീനപനാ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, തത്വ കാ നിശ്ചയ കരനാഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി ഉസ കാ ദേഹാഭിമാന ദൂര ഹോ ജാതാ ഹൈ .. 92 ..
ആത്മവിശ്രാന്തിതൃപ്തേന നിരാശേന ഗതാതിനാ .
അന്തര്യദനുഭൂയേത തത്കഥം കസ്യ കഥ്യതേ..93..
അന്വയ:- ആത്മവിശ്രാന്തിതൃപ്തേന നിരാശേന ഗതാതിനാ (ജ്ഞാനിനാ) അന്തഃ യത് അനുഭൂയേത, തത് കഥം കസ്യ കഥ്യതേ .. 93 ..
ജോ പുരുഷ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം വിശ്രാമരൂപഅമൃതകാ പാന കര കേ തൃപ്ത ഹുആ ഹൈ ഔര ആശാമാത്ര നിവൃത്ത ഹോ ഗഈ ഹൈ തഥാ ജിസ കേ ഭീതര കീ പീഡാ ശാന്ത ഹോ ഗഈ ഹൈ ഐസാ ജ്ഞാനീ അപനേ അന്തഃകരണ കേ വിഷേം ജോ അനുഭവ കരതാ ഹൈ, ഉസ കോ പ്രാണീ കിസ പ്രകാര കഹ സകതാ ഹൈ ഔര ഉസ അനുഭവ കോ കിസ കോ കഹാം ജായ ? ക്യോങ്കി ഇസ കാ ആധികാരീ ദുർലഭ ഹൈ .. 93..
സുപ്തോഽപിന സുഷുപ്തൗ ച സ്വപ്നേഽപി ശായതോ നച.
ജാഗരേഽപി ന ജാഗതി ധീരസ്തൃപ്തഃപദേ പദേ ..94 ..
അന്വയ:- പദേ പദേ തൃപ്തഃ ധീഃ സുഷുമോ ഭീ ച ന സുപ്താ, സ്വപ്നേ അപി ച ന ശയിതഃ, ജാഗരേ അപി ന ജാഗതി .. 94 ..
ജ്ഞാനീ കീ സുഷുപ്തി അവസ്ഥാ ദീഖതീ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ സുഷുപ്തി കേ വശീഭൂത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, സ്വപ്നാവസ്ഥാ ഭാസതീ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ ശയന നഹീം കരതാ ഹൈ കിന്തു സാക്ഷീരൂപ രഹതാ ഹേ ഔര ജാഗ്രദഅവസ്ഥാ ഭാസതീ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ ജാഗ്രദവസ്ഥാ കേ വികാരോം സേ അലഗ രഹതാ ഹൈ ക്യോങ്കി യഹ തോ ന അവസ്ഥാ ബുദ്ധി കീ ഹൈ ഔര ജോ ബുദ്ധി സേ പര ഹൈ ഔര ആത്മാനന്ദ സേ തൃപ്ത ഹൈ .. 94..
ജ്ഞഃ സചിന്തോഽപി നിശ്ചിന്തഃ സേന്ദ്രിയോഽപി നിരിന്ദ്രിയഃ.
സുബുദ്ധിരപി നിർബുദ്ധിഃ സാഹങ്കാരോഽനഹങ്കൃതീ..95..
അന്വയ:- ജ്ഞഃ സചിന്തഃഅപി നിശ്ചിന്തഃ ( ഭവതി ), സേന്ദ്രിയഃ അപി നിരിന്ദ്രിയഃ ( ഭാത ); സുബുദ്ധിഃ അപി നിദ്ധിഃ ( ഭവതി ); സാഹങ്കാരഃ അപി നിരഹങ്കൃതിഃ (ഭവാത) .. 95 ..
ജ്ഞാനീ കോ ചിന്താ ഹൈ ഐസാ ലോകോം കേ ദേഖനേ മേം ആതാ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ, ജ്ഞാനീ ഇന്ദ്രിയോന്തഹിത ദീഖതാ ഹൈ പരന്തു വാസ്തവ മേം ജ്ഞാന ഇന്ദ്രിയരഹിത ഹോതാ ഹൈ, വ്യവഹാരമേം ജ്ഞാനീ ചതുരബുദ്ധിവാലാ ദീഖതാ ഹൈ, പരന്തു ബാനീ ബുദ്ധിരഹിത ഹോതാ ഹൈ ഔര ജ്ഞാനീ അഹങ്കാരയുക്തസാ ദീഖതാ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ കോ അഹങ്കാര കാ ലേശ ഭീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 95 ..
ന സുഖീന ച വാ ദുഃഖീ ന വിരക്തോ ന സംഗവാൻ.
ന മുമുക്ഷുനേ വാ മുക്തോ ന കിഞ്ചിന്നച കിഞ്ചന.. 26..
അന്വയ:- ( ജ്ഞാനീ ) ന സുഖീ; വാ ന ച ദുഃഖീ; ന വിരക്തഃ, ന സംഗവാൻ ന മുമുക്ഷു വാ ന മുക്തഃ, ന കിഞ്ചിത് ന ച കിഞ്ചന ..16..
ജ്ഞാനീ സുഖീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ദുഃഖീ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, വിരക്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ആസക്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, മോക്ഷകീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ, മുക്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, സത്രൂപ, അനിർവചനീയ ഹോതാ ഹൈ .. 96..
വിക്ഷേപേഽപിന വിഭിപ്തഃമമാധൗ ന മമാധിമാൻ .
ജാഡ്യാപന ജഡോ ധന്യഃ പാണ്ഡിത്യഽപിന പണ്ഡിതഃ..27..
അന്വയ:- ധന്യഃ വിക്ഷപേ അപി ലിക്ഷിപ്ത. ന, മമാചൗ സമാധിമാൻ മ, ജാഡയേ അപി ജഡ. ന; പാണ്ഡിന്യേ അപി പണ്ഡിത ന .. 97 ..
ജ്ഞാനീ കാ വിക്ഷേപ ദീഖതാ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ വിക്ഷിപ്ത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ജ്ഞാനീ കീ സമാധി ദീഖതീ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ സമാധി നഹീം കരതാ ഹൈ, ജ്ഞാനീ കേ വിപേം ജഡപനാ ദീഖതാ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ ജഡ നഹീം ഹോതാ ഹൈ തഥാ ജ്ഞാനീ മേം പണ്ഡിതപനാ ദോഖതാ ഹൈ പരന്തു ജ്ഞാനീ പണ്ഡിത നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി യഹ സമ്പൂർണ വികാര ദേഹാഭിമാനീ കേ വർഷേ രഹതേ ഹൈം .. 97..
മുക്തോ യഥാസ്ഥിതിവ യഃ കൃതകർതവ്യനിവൃതഃ.
സമഃ സർവത്ര വൈതഷ്ണ്യാന്ന സ്മരത്യകൃതം കൃതം .. 98..
അന്വയ:- യഥാസ്ഥിതിസ്വസ്ഥഃ കൃത കർനവ്യനിർവൃതഃ സർവത്ര സമഃ മുക്തഃ ബൈതഡണ്യാത കൃതം അകൃതം ന സ്മരതി .. 98..
ജൈസീ അവസ്ഥാ പ്രാപ്ത ഹോയ ഉസമേം ഹീ സ്വസ്ഥ രഹനേവാലാ ഔര കിയേ ഹുഏ ഔര കർതവ്യകർമോ കേ വിഷേം അഹങ്കാര ഔര ഉദ്വേഗ ന കരനേവാലാ അർഥാത് സന്തോഷയുക്ത തഥാ സർവത്ര ആത്മദൃഷ്ടി കരനേവാലാ ജീവന്മുക്ത ജ്ഞാനീ പുരുഷ തൃഷ്ണാ കേ ന ഹോനേ സേ യഹ കാര്യ കിയാ, യഹ നഹീം കിയാ ഐസാ സ്മരണ നഹീം കരതാ ഹൈ .. 98..
ന പ്രീയതേ വന്ധമാനോ നിന്ദ്യമാനോ ന കുപ്യതി .
നൈവോദിജതി മരണേജീവനേ നാഭിനന്ദതി..99..
അന്വയ:- (ജ്ഞാനീ) വന്ദ്യമാനഃ പ്രീയതേ ന നിന്ദ്യമാനഃ കുപ്യതി ന; മരണേ ഉദ്വിജതി ന; ഏവ ജീവനേ അഭിനന്ദതി ന .. 99 ..
ജോ ജ്ഞാനീ ഹൈ ഉസ കീ കോഈ പ്രശംസാ കരേ തോ പ്രസന്ന നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര നിന്ദാ കരേ തോ കോപ നഹീം കരതാ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര മൃത്യു ഭീ സാമനേ ആതാ ദീഖേ തോ ഭീ ജ്ഞാനീ ഘബഡതാ നഹീം ഹൈ ഔര ബഹുത വർഷാമ്പര്യന്ത ജീവേം തോ ഭീ പ്രസന്ന നഹീം ഹോതാ ഹൈ .. 99 ..
ന ധാവതി ജനാകീർണ നാരണ്യമുപശാന്തധീഃ .
യഥാ തഥാ യത്ര തത്ര സമ ഏവാവതിഷ്ഠതേ ..10..
അന്വയ:- ഉപശാന്തധീഃ ജനാകീർണം ന ധാവതി, (തഥാ ) അരണ്യം ന (ധാവതി) കിന്തു യത്ര തത്ര യഥാ തഥാ സമഃ ഏവ അവതിഷ്ഠതേ .. 100..
ജിസ ജ്ഞാനീ കീ വൃത്തി ശാന്ത ഹോ ഗഈ ഹൈ വഹ ജഹാം മനുഷ്യോം കീ സഭാ ഹോയ തഹാം ജാനേ കീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ, തിസീ പ്രകാര നിർജന സ്ഥാന ജോ വന തഹാം ഭീ ജാനേ കീ ഇച്ഛാ നഹീം കരതാ ഹൈ, കിന്തു ജിസ സമയ ജോ സ്ഥാന മില ജായ തഹാം ഹീ സ്ഥിതി കര കേ നിവാസ കരതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി നഗരമേം തഥാ വന മേം ജ്ഞാനീ കീ ഏക സമാന ബുദ്ധി ഹോതീ ഹൈ അർഥാത് ജ്ഞാനീ കീ ദൃഷ്ടി മേം ജൈസാ നഗര ഹൈ വൈസാ ഹീ വന ഹോതാ ഹൈ..100..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതം ശാന്തിശതകം നാമാടാദശ പ്രകരണം സമാപ്തം ..18..
====
അഥൈകോനവിംശതികം പ്രകരണം 19.
തത്ത്വവിജ്ഞാനസന്ദംശമാദായ ഹൃദയോദരാത് .
നാനാവിധപരാമർശശല്യോദ്ധാരഃ കൃതോമയാ..1..
അന്വയ:- മയാ ഹൃദയോദരാത് തത്ത്വവിജ്ഞാനസന്ദംശം ആദായ നാനാവിധപരാമർശശല്യോദ്ധാരഃ കൃതഃ .. 1..
ശ്രീഗുരു കേ മുഖ സേ സാധനസഹിത ജ്ഞാന കാ ശ്രവണ കരകേ ശിഷ്യ കോ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം വിശ്രാമപ്രാപ്ത ഹുആ, തിസകാ സുഖ ആഠ ശ്ലോകോങ്കര കേ വർണന കരതേ ഹൈം. ഹേ ഗുരോ! ആപസേ തത്വജ്ഞാനരൂപ സാണ്ഡസീ കോ ലേകര അപനേ ഹൃദയ മേം സേ നാനാ പ്രകാര കേ സങ്കൽപവികൽപരൂപ കാണ്ടേ കോ ദൂര കര ദിയാ ..1..
കധർമഃകച വാ കാമഃ ക ചാർഥഃ ക വിവേകിതാ.
കദ്വൈതങ്ക ച വാദ്വൈതം ഖമഹിനി സ്ഥിതസ്യ മേ..2..
അന്വയ:- സ്വമഹിമ്നി സ്ഥിതസ്യ സേ ധമഃ ക, വാ കാമഃ ച ക; അർഥഃ ക; വിവകിതാ ച കാ ദ്വൈതം ക; വാ അദ്വൈതം ച കേ .. 2..
ഹേ ഗുരോ ! ധർമ അർഥ കാമ മോക്ഷ ഇന ചാരോം കാ ഫല തുച്ഛ ഹൈ, ഇസ കാരണ തിന ധർമാദിരൂപ കാണ്ടേ കോ ദൂര കരകേ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിതി കോ പ്രാപ്ത ഹുആ ജോ മൈം തിസ മുഝേ ദ്വൈത നഹീം ഭാസതാ ഹൈ, ഇസ കാരണ ഹീ മുഝേ അദ്വൈതവിചാര ഭീ നഹീം കരനാ പഡതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി “ ഉത്തീർണേ തു പരേ പാരേ നോകായാഃ കിം പ്രയോജനം “ ജബ പരലീ പാര ഉതര ഗയേ തോ ഫിര നൗ കാ കീ ക്യാ ആവശ്യകതാ ഹൈ ? ഇസ കാരണ ജബ ദ്വൈത കാ ഭാന ഹീ നഹീം ഹൈ തോ ഫിര അദ്വൈത വിചാര കരനേ സേ ഫല ഹീ ക്യാ ? ..2..
ക ഭൂതം വ ഭവിഷ്യദ്വാ വർതമാനമപി ക വാ .
ക ദേശഃവ ചവാ നിത്യം സ്വമഹിനി സ്ഥിതസ്യ മേ ..3..
അന്വയ:- നിത്യം സ്വമഹിനി സ്ഥിതസ്യ മേ ഭൂതം ക വാ ഭവിഷ്യത് ക, അപി വാ വർതമാനം ക, ദേശഃ ക ( അന്യത് ) ച വാ ക.. 3 ..
നിത്യ ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ജോ മൈം തിസ മുഝേ ഭൂതകാല കഹാം ഹൈ, ഭവിഷ്യത് കാല കഹാഁ ഹൈ, വർതമാനകാല കഹാം ഹൈ, ദേശ കഹാം ഹൈ തഥാ അന്യ വസ്തു കഹാം ഹൈ ?..3..
വ ചാത്മാ ക ചവാനാത്മാ ക ശുഭകാശുഭം തഥാ .
കചിന്താക ചവാചിന്താ സ്വമഹിമ്നിസ്ഥിതസ്യ മേ..4..
അന്വയ:- സ്വമഹിന്നി സ്ഥിതസ്യ മേ ആത്മാ ക ബാ അനാത്മാ ച ക; ശുഭം ക തഥാ അശുഭം ക. ചിന്താ കവാ അചിന്താ ച വ .. 4 ..
ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ജോ മൈം തിസ മുഝേ ആത്മാ, അനാത്മാ, ശുഭ, അശുഭ, ചിന്താ ഔര അചിന്താ യഹ നാനാ പ്രകാര ഭേദ നഹീം ഭാസതാ ഹൈ ..4..
കസ്വപ്നഃക്ക സുഷുപ്തിാ ക ച ജാഗരണം തഥാ.
വ തുരീയം ഭയം വാപി സ്വമഹിമ്നി സ്ഥിതസ്യ മേ..5..
അന്വയ:- സ്വമഹിമ്ന സ്ഥിതസ്യ മേ സ്വപ്നഃ വ വാ സുഷുപ്തിഃ ച ക, തഥാ ജാഗരണം ക്വ, തുരീയം അപി വാ ഭയം വ ..5..
ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ജോ മൈം തിസ മേരീ സ്വപ്നാവസ്ഥാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, സുഷുപ്തി അവസ്ഥാ നഹീം ഹൈ തഥാ ജായത് അവസ്ഥാ നഹീം ഹോതീ ഹൈ, ക്യോങ്കി യഹ തീനോം അവസ്ഥാ ബുദ്ധി കീ ഹൈം, ആത്മാ കീ നഹീം ഹൈം, മേരീ തുരീയാവസ്ഥാഭീ നഹീം ഹോതീ ഹൈ തഥാ അന്തഃകരണധർമ ജോ ഭയ ആദി സോഭീ മുഝേ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ..5..
ക ദൂരങ്ക സമീപം വാ ബാഹ്യ കാഭ്യന്തരം കവാക
സ്ഥൂലങ്കച വാ സൂക്ഷ്മ സ്വമഹിന്നി സ്ഥിതസ്യ മേ..6..
അന്വയ:- സ്വമഹിമ്നി സ്ഥിതസ്യ മേ ദൂരം ക വാ സമീപം ക്വ, ബാഹ്യം ക വാ ആഭ്യന്തരം ക, സ്ഥൂലം ക്വ വാ സൂക്ഷ്മം ച വ .. 6 ..
ദൂരപനാ, സമീപപനാ, ബാഹരപനാ, ഭീതരപനാ, മോടാപനാ തഥാ സൂക്ഷ്മപനാ യേ സബ മേരേ വിഷേം നഹീം ഹൈം ക്യോങ്കി മൈം തോ സർവവ്യാപീ ആത്മസ്വരൂപ മേം സ്ഥിത ഹൂം..6..
ജിഗാട ക മൃത്യു വിതം വാ വ ലോകാഃ കാസ്യ ക ലൗകികം .
ക ലയഃ വ സമാധിവാ സ്വമഹിമ്നി സ്ഥിതസ്യ മേ .. 7..
അന്വയ:- സ്വമഹിമ്നി സ്ഥിതസ്യ അസ്യ മേ മൃത്യുഃ ക്വ, ജീവിതം ക, ലോകാഃ ക്വ വാ ലൗകികം ക്വ, ലയഃ ക്വ വാ സമാധിഃ ക്വ .. 7..
ആത്മസ്വരൂപ കേ വിഷേം സ്ഥിത ജോ മൈം തിസ മേരാ മരണ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ജീവന നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈം തോ ത്രികാല മേം സത്യരൂപഹ, കേവല ആത്മാമാത്ര കോ ദേഖനേവാലാ ജോ മേം തിസ മുഝേ ഭൂ ആദി ലോകോം കീ പ്രാപ്തി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ഇസീ കാരണ മുഝേ കോഈ ലോകിക കാര്യ ഭീ കർതവ്യ നഹീം ഹൈ. മൈം പൂർണാത്മാ ഹൂം, ഇസ കാരണ മേരാ ലയ വാ സമാധി നഹീം ഹോതീ ഹൈ ..7..
അലം ത്രിവർഗകഥയാ യോഗസ്യ കഥയാപ്യലം .
അലം വിജ്ഞാനകഥയാ വിശ്രാന്തസ്യ മമാത്മനി ..8..
അന്വയ:- ആത്മനി വിശ്രാന്തസ്യ മമ ത്രിവർഗകഥയാ യോഗസ്യ കഥയാ അലം വിജ്ഞാനകഥയാ അപി അലം .. 8..
ആത്മാ കേ വിഷേം വിശ്രാമ കോ പ്രാപ്ത ഹുആ ജോ മൈം തിസമഝേ ധർമ, അർഥ, കാമരൂപ ത്രിവർഗ കീ ചർചാ സേ കുഛ പ്രയോജന നഹീം ഹൈ, യോഗ കീ ചർചാ കര കേ കുഛ പ്രയോജന നഹീം ഹൈ, തഥാ ജ്ഞാന കീ ചർചാ കരനേ സേ ഭീ കുഛ പ്രയോജന നഹീം ഹൈ .. 8..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനികൃതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകയാ സഹിതകോനവിംശതികം പ്രകരണം സമാപ്തം .. 19..
=====
അഥ വിംശതികം പ്രകരണം 20.
ക ഭൂതാനി വ ദേഹോ വാ കേന്ദ്രിയാണി ക വാ മനഃ .
ക ശൂന്യം ക ച നൈരാശ്യം മത്സ്വരൂപേ നിരഞ്ജനേ..1..
അന്വയ:- നിരഞ്ജനേ മത്സ്വരൂപേ ഭൂതാനി ക്വ വാ ദേഹഃ ക്വ, ഇന്ദ്രിയാണി ക വാ മനഃ ക്വ, ശൂന്യം ക്വ, നൈരാശ്യം ക്വ ച .. 1 ..
പൂർവ വർണന കീ ഹുഈ ആത്മസ്ഥിതി ജിസ കീ ഹോ ജായ ഉസ ജീവന്മുക്ത കീ ദശാ കാ ഇസ പ്രകാരണ മേം ചൗദഹ ശ്ലോകോങ്കര കേ വർണന കരതേ ഹൈം കി, ഹേ ഗുരോ! മൈം സമ്പൂർണ ഉപാധിരഹിത ഹൂം, ഇസ കാരണ മേരേ വിഷേം പഞ്ചമഹാഭൂത തഥാ ദേഹ തഥാ ഇന്ദ്രിയേം തഥാ മന നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി മേം ചേതനസ്വരൂപഹൂന്തിസീ പ്രകാര ശൂന്യപനാ ഔര നിരാശപനാ ഭീ നഹീം ഹൈ ..1..
ക ശാസ്ത്രം ക്വാത്മവിജ്ഞാനം ക്വ വാ നിർവിഷയം മനഃ .
ക തൃപ്തിഃ ക വിതൃഷ്ണാത്വം ഗതദ്വന്ദ്രസ്യ മേ സദാ ..2..
അന്വയ:- സദാ ഗതദ്വന്ദ്വസ്യ മേ ശാസ്ത്രം ക്വ, ആത്മവിജ്ഞാനം ക, വാ നിർവിഷയം മനഃ ക്വ, തൃപ്തിഃ ക്വ, വിതൃഷ്ണാത്വം വ .. 2 ..
ശാസ്ത്രാഭ്യാസ കരനാ, ആത്മജ്ഞാന കാ വിചാര കരനാ, മന കോ ജീതനാ, മന മേം തൃപ്തി രഖനാ ഔര തൃഷ്ണാ കോ ദൂര കരനാ യഹ കോഈ ഭീ മുഝ മേം നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈം ഇന്ദരഹിത ഹൂം ..2..
ക വിദ്യാക്കച വാംവിദ്യാ കാഹം വേദം മമ കവാ.
കബന്ധഃ ക്വ ച വാ മോക്ഷഃസ്വരൂപസ്യ വരൂപിതാ ..3..
അന്വയ:- (മയി ) വിദ്യാ വ വാ വിദ്യാ ച ക്വ, അഹം ക്വ ഇദം ക്ക വാ മമ ക്വ, ബന്ധഃ ക്വ വാ മോക്ഷഃ ച ക്വ, സ്വരൂപസ്യ രൂപിതാ വ ..3..
അഹങ്കാരരഹിത ജോ മൈം ഹൂം തിസ മേരേ വിഷേം വിദ്യാ അവിദ്യാ മൈം ഹൂം, മേരാ ഹൈ, യഹ ഹൈ ഇത്യാദി ആഭിമാന കേ ധർമ നഹീം ഹൈ തഥാ വസ്തു കാ ജ്ഞാന മേരേ വിഷേം നഹീം ഹൈ ഔര ബന്ധ മോക്ഷ മേരേ നഹീം ഹോതേ ഹൈം, മേരാ രൂപ ഭീ നഹീം ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈ ചൈതന്യ മാത്ര ഹൂം..3..
ക പ്രാരബ്ധാനി കർമാണി ജീവന്മുക്തിരപി കവാ .
ക തദ്വിദേഹകൈവല്യം നിർവിശേഷസ്യ സർവദാ..4..
അന്വയ:- സർവദാ നിർവിശേഷസ്യ ( മേ ) പ്രാരബ്ധാനി കർമാണി ക്വ, വാ ജീവന്മുക്തിഃ അപി ക്വ, തദ്വിദേഹകൈവല്യം ക്വ .. 4..
സർവദാ നിർവിശേഷ സ്വരൂപ ജോ മൈം തിസ മേരേ പ്രാരബ്ധകർമ നഹീം ഹോതാ ഹൈ ഔര ജീവന്മുക്തി അവസ്ഥാ തഥാ വിദേഹമുക്തിഭീ നഹീം ഹൈ ക്യോങ്കി മൈം സർവധർമരഹിത ഹൂം..4..
വ കർതാ ക്വ ച വാ ഭോക്താ നിഷ്കിംയം ഗ സ്ഫുരണം വ വാ.
വാപരോക്ഷം ഫലം വാക നിഃസ്വഭാവസ്യ മേ സദാ ..5..
അന്വയ:- സദാ നിഃസ്വഭാവസ്യ മേ കർതാ വ വാ ഭോക്താ വ വാ നിഷ്ക്രിയം സ്ഫുരണം ക്വ, അപരോക്ഷം വ വാ ഫലം ക്വ .. 5 ..
മൈം സദാ സ്വഭാവരഹിത ഹൂം, ഇസ കാരണ മേരേ വിഷേം കർതാപനാ നഹീം ഹൈ, ഭോക്താപനാ നഹീം ഹൈ തഥാ വിഷയാകാരവൃത്ത്യവച്ഛിന്ന ചൈതന്യരൂപ ഫല നഹീം ഹൈ ..5..
കലോകഃ ക്വ മുമുക്ഷുർവാ ക യോഗീ ജ്ഞാനവാൻ കവാ.
കബദ്ധഃകച വാ മുക്തഃ സ്വസ്വരൂപേഽഹമദ്വയേ..6..
അന്വയ:- അഹമദ്രയേ സ്വസ്വരൂപേ ലോകഃ ക്വ വാ മുമുക്ഷുഃ ക്വ, യോഗീ ക, ജ്ഞാനവാൻ ക്വ, ബദ്ധഃ ക്വ വാ മുക്തഃ ച ക്വ .. 6 ..
ആത്മരൂപ അദ്വൈത സ്വസ്വരൂപ കേ ഹോനേപര ന ലോക ഹൈ, ന മോക്ഷ കീ ഇച്ഛാ കരനേവാലാ ഹൂം, ന യോഗീ ഹൂം, ന ജ്ഞാനീ ഹൂം, നബന്ധന ഹൈ, ന മുക്തി ഹൈ ..6..
വ സൃഷ്ടിഃ ക്വ ച സംഹാരഃക്ക സാധ്യം ക ച സാധനം .
വ സാധകഃ ക സിദ്ധിാ സ്വസ്വരൂപേഽഹമദ്രയേ .. 7..
അന്വയ:- അഹം-അദ്വയേ സ്വസ്വരൂപേ സൃഷ്ടിഃ ക, സംഹാരഃ ച വ സാധ്യം ക്വ, സാധനം ച ക്വ, സാധകഃ ക്വ വാ സിദ്ധിഃ ക്വ .. 7..
ആത്മരൂപ അദ്വൈത സ്വസ്വരൂപ കേ ഹോനേപര ന സൃഷ്ടി ഹൈ, ന കാര്യ ഹൈ, ന സാധന ഹൈ ഔര ന സിദ്ധി ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈം സവേന്ധർമ രഹിത ഹൂഁ..7..
ക പ്രമാതാ പ്രമാണ വാക പ്രമേയങ്ക ച പ്രമാ.
ക കിഞ്ചിത്ക ന കിഞ്ചിദ്വാ സർവദാ വിമലസ്യ മേ .. 8..
അന്വയ:- സർവദാ വിമലസ്യ മേ പ്രമാണം വാ പ്രമാതാ ക്വ പ്രമേയം ക പ്രമാ ച ക്വ കിഞ്ചിത് ക്വ ന കിഞ്ചിത് ക്വ .. 8..
ആത്മാ ഉപാധിരഹിത ഹൈ തിസ ആത്മാ കേ വിഷേം പ്രമാതാ, പ്രമാണ തഥാ പ്രമേയ യേ തീനോം നഹീം ഹൈ ഔര കുഛ ഹൈ അഥവാ കുഛ നഹീം ഹൈ, ഐസീ കൽപനാ ഭീ നഹീം ഹൈ .. 8..
ക വിക്ഷേപഃ ക ചൈകാമ്യം ക നിർബോധഃ ക മൂഢതാ.
ക ഹഷഃ ക വിഷാദോ വാ സർവദാ നിഷ്ക്രിയസ്യ മേ ..9..
അന്വയ:- സർവദാ നിഷ്ക്രിയസ്യ മേ വിക്ഷേപഃ ക്വ ഐകാമ്യം ചക്ക നിർബോധഃ ക്വ മൂഹതാ ക്വ ഹർഷഃ ക്വ വിഷാദഃ ക്വ .. 9 ..
മൈം സദാ നിർവികാര ആത്മസ്വരൂപ ഹൂം ഇസ കാരണ മേരേ വിഷേം വിക്ഷേപ തഥാ ഏകാഗ്രതാ, ജ്ഞാനീപനാ, മൂഢതാ, ഹർഷ ഔര വിഷാദ യേ വികാര നഹീം ഹൈ .. 9..
കചൈഷ വ്യവഹാരോ വാ ക ച സാ പരമാർഥതാ .
വ സുഖം ക ച വാ ദുഃഖം നിർവിമർശസ്യ മേ സദാ ..10..
അന്വയ:- സദാ നിർവിമർശസ്യ മേ ഏഷഃ വ്യവഹാരഃ ക്വ വാ സാ പരമാർഥതാ ച ക്വ, സുഖം ച ക്വ വാ ദുഃഖം ച ക്വ .. 10 ..
മൈം സദാ സങ്കൽപവികൽപരഹിത ആത്മസ്വരൂപ ഹൂം, ഇസ കാരണ മേരേ വിഷേം വ്യവഹാരാവസ്ഥാ നഹീം ഹൈ, പരമാർഥാവസ്ഥാ നഹീം ഹൈ ഔര സുഖ നഹീം ഹൈ തഥാ ദുഃഖ ഭീ നഹീം ഹൈ ..10..
ക്വമായാക ച സംസാരഃവ പ്രീതിർവിരതിഃ കവാ.
ക ജീവഃ ക്വ ച തദ്ബ്രഹ്മ സർവദാ വിമലസ്യ മേ ..11..
അന്വയ:- സർവദാ വിമലസ്യ മേ മായാ വ സംസാരഃ ച ക്വ പ്രീതിഃ കവാ വിരതിഃ ക ജീവഃ ക്വ തത് ബ്രഹ്മ ച ക്വ .. 11 ..
മൈം സദാ ശുദ്ധ ഉപാധിരഹിത ആത്മസ്വരൂപ ഹൂം, ഇസ കാരണ മേരേ വിഷേം മായാ നഹീം ഹൈ, സംസാര നഹീം ഹൈ, പ്രീതി നഹീം ഹൈ, വൈരാഗ്യ നഹീം ഹൈ, ജീവഭാവ നഹീം ഹൈ തഥാ ബ്രഹ്മഭാവഭീ നഹീം ഹൈ .. 11..
ക പ്രവൃത്തിനിവൃത്തിാ ക മുക്തിഃ ക ച ബന്ധനം .
കൂടസ്ഥനിവിഭാഗസ്യ സ്വസ്ഥസ്യ മമ സർവദാ .. 12..
അന്വയ:- കൂടസ്ഥനിർവിഭാഗസ്യ സദാ സ്വസ്ഥസ്യ മമ പ്രവൃത്തിഃ ക. വാ നിവൃത്തിഃ ക, മുക്തിഃ ക, ബന്ധനം ച ക്വ .. 12 ..
ആത്മസ്വരൂപ ജോ മൈം ഹൂം തിസ മേരേ വിഷേം പ്രവൃത്തി നഹീം ഹൈ, മുക്തി നഹീം ഹൈ തഥാ ബന്ധന ഭീ നഹീം ഹൈ .. 12..
കോപദേശഃവ വാ ശാസ്ത്രം ക ശിഷ്യഃ കം ച വാ ഗുരുഃ.
ക ചാസ്തി പുരുഷാർഥോ വാ നിരുപാധേഃ ശിവസ്യ മേ .. 13 ..
അന്വയ:- നിരുപാധേഃ ശിവസ്യ മേ ഉപദേശഃ ക്വ വാ ശാസ്ത്രം വ ശിഷ്യഃ ക്വ വാ ഗുരുഃ ക്വ വാ പുരുഷാർഥഃ ക്വ ച അസ്തി .. 13 ..
ഉപാധിശൂന്യ നിത്യാനന്ദസ്വരൂപ ജോ മൈം ഹൂം തിസ മേരേ അർഥ ഉപദേശ നഹീം ഹൈ, ശാസ്ത്ര നഹീം ഹൈ, ശിഷ്യ നഹീം ഹൈ, ഗുരു നഹീം ഹൈ തഥാ പരമ പുരുഷാർഥ ജോ മോക്ഷ സോ ഭീ നഹീം ഹൈ ..13..
ക ചാസ്തി ക ച വാ നാസ്തി ക്വാസ്തി ചൈകം ക ച ദ്വയം . ബഹുനാത്ര കിമുക്തേന കിഞ്ചിന്നോത്തിഷ്ഠതേ മമ .. 14..
അന്വയ:- ( മമ ) അസ്തി ച ക, വാ ന അസ്തി ച ക്വ, ഏക ച കേ അസ്തി, ദ്വയം ച ക്വ, ഇഹ ബഹുനാ ഉക്തേന കിം, മമ കിശ്ചിത് ന ഉത്തിഷ്ഠതേ .. 14 ..
മൈം ആത്മസ്വരൂപ ഹൂം ഇസ കാരണ മേരേ വിഷേം അസ്തിപനാ നഹീം ഹൈ, നാസ്തിപനാ നഹീം ഹൈ, ഏകപനാ നഹീം ഹൈ, ദ്വൈതപനാ നഹീം ഹൈ ഇസ പ്രകാര കൽപിത പദാർഥോ കീ വാർതാ കരോഡോം വർഷാപര്യന്ത കഹൂം തബ ഭീ ഹാര നഹീം മില സകതാ, ഇസ കാരണ സേ കഹതാ ഹൂം കി, മേരേ വിഷേം കിസീ കൽപനാ കാ ഭീ ആഭാസ നഹീം ഹോതാ ഹൈ, ക്യോങ്കി മൈം ഏകരസ ചേതന സ്വരൂപ ഹൂം ..14..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം ഭാഷാടീകാസഹിതം വിശതികം പ്രകരണം സമാപ്തം ..20..
======
അഥൈകവിംശതികം പ്രകരണം 21 .
വിംശതിശ്ചോപദേശേ സ്യുഃശ്ലോകാശ്ച പഞ്ചവിംശതിഃ.
സത്യാത്മാനുഭവോല്ലാ സേ ഉപദേശേ ചതുർദശ..1..
അന്വയ:- ഉപദേശേ വിംശതിഃ ച സ്യുഃ . സത്യാത്മാനുഭവോല്ലാ സേ ച പഞ്ചവിംശതിഃ . ഉപദേശേ ചതുർദശ .. 1..
അബ ഗ്രന്ഥകർതാനേ ഇസ പ്രകരണ മേം ഗ്രന്ഥ കീ ശ്ലോകസംഖ്യാ ഔര വിഷയ ദിഖായേ ഹൈം. ഗുരൂപദേശനാമക പ്രഥമ പ്രകരണ മേം 20 ശ്ലോക ഹൈം ശിഷ്യാനുഭവനാമക ദ്വിതീയ പ്രകരണമേം 25 ശ്ലോക ഹൈം ആക്ഷേപോപദേശനാമകം തൃതീയ പ്രകരണ മേം 14 ശ്ലോക ഹൈം ..1..
ഷഡല്ലാ സേ ലയേ ചൈവോപദേശേ ച ചതുശ്ചതുഃ . പഞ്ചകം സ്യാദനുഭവേ ബന്ധമോക്ഷേ ചതുഷ്കകം ..2..
അന്വയ:- (ചതുർഥേ ) ഉല്ലാ സേ ഷട് . ലയേ ച ഉപദേശേ ച ഏവ ചതുശ്ചതുഃ . അനുഭവേ പഞ്ചകം . ബന്ധമോക്ഷേ ചതുഷ്കകം സ്യാത് .. 2 ..
ശിഷ്യാനുഭവനാമക ചതുർഥ പ്രകരണ മേം 6 ശ്ലോക ഹൈം. ലയനാമക പഞ്ചമ പ്രകരണ മേം 4 ശ്ലോക ഹൈം. ഗുരൂപദേശനാമക പഷ്ഠ പ്രകരണമേം ഭീ 4 ശ്ലോക ഹൈം. ശിഷ്യാനുഭവനാമക സപ്തമ പ്രകരണ മേം 5 ശ്ലോക ഹൈം. ബന്ധമോക്ഷനാമക അഷ്ടമ പ്രകരണമേം 4 ശ്ലോക ഹൈം ..2..
നിർവേദോപശമേ ജ്ഞാനേ ഏവമേവാഷ്ടകം ഭവേത് .
യഥാസുഖസപ്തകഞ്ച ശാന്തീസ്യാടേ. ദസംമിതം ..3..
അന്വയ:- നിർവേദോപശമേ ഏവം ഏവ ജ്ഞാനേ അഷ്ടകം ഭവേത് . യഥാ സുഖേ ച സപ്തകം . ശാന്തൗ ച വേദസംമിതം സ്യാത് .. 3 ..
നിർവേദനാമക നവമ പ്രകരണ മേം 8 ശ്ലോക ഹൈം . ഉപശമനാമക ദശമ പ്രകരണ മേം 8 ശ്ലോക ഹൈ . ജ്ഞാനാഷ്ടകനാമക ഏകാദശ പ്രകരണ മേം 8 ശ്ലോക ഹൈം . ഏവമേവാഷ്ടക നാമക ദ്വാദശ പ്രകരണ മേം 8 ശ്ലോക ഹൈം . യഥാസുഖനാമക ത്രയോദശ പ്രകരണ മേം 7 ശ്ലോക ഹൈം. ശാന്തിചതുഷ്കനാമക ചതുർദശ പ്രകരണ മേം 4 ശ്ലോക ഹൈം ..3..
തത്ത്വോപദേശേ വിശച്ച ദശ ജ്ഞാനോപദേശ കേ .
തത്ത്വസ്വരൂപേ വിംശച ശമേ ച ശതകം ഭവേത്..4..
അന്വയ:- തത്ത്വോപദേശേ വിംശത് . ജ്ഞാനോപദേശ കേ ച ദശ . തത്ത്വസ്വരൂപ കേ ച വിംശത് . ശമേ ച ശതകം ഭവേത് .. 4..
തത്വോപദേശനാമക പഞ്ചദശപ്രകരണ മേം 20 ശ്ലോക ഹൈം. ജ്ഞാനോപദേശനാമക ഷോഡശ പ്രകരണ മേം 10 ശ്ലോക ഹൈം. തത്വസ്വരൂപനാമക സപ്തദശ പ്രകരണ മേം 20 ശ്ലോക ഹൈം. ശമനാമക അഷ്ടാദശപ്രകരണ മേം 100 ശ്ലോക ഹൈം ..4..
അഷ്ടകം ചാത്മവിശ്രാന്തൗ ജീവന്മുക്തീ ചതുർദശ .
ഷട് സംഖ്യാക്രമവിജ്ഞാനേ ഗ്രന്ഥേകാത്മ്യം തതഃ പരം ..5..
വിശകമിതൈഃ ഖണ്ഡൈഃ ശ്ലോകൈരാത്മാനിമധ്യഖൈഃ.
അവധൂതാനുഭൂതേശ്ച ശ്ലോകാഃ സംഖ്യാക്രമാ അമീ..6..
അന്വയ:- ആത്മവിശ്രാന്തൗ ച അഷ്ടകം . ജീവന്മുക്തീ ചതുർദശ . സംഖ്യാഃ ക്രമവിജ്ഞാനേ പട് . തതഃ പരം ആത്മാഗ്നിമധ്യഖൈഃ ശ്ലോകഃ വിംശത്യേകമിതൈഃ ഖണ്ഡൈഃ ഗ്രന്ഥൈകാത്മ്യം ( ഭവതി ) . അമീ ശ്ലോകാഃ അവധൂതാനുഭൂതേഃ സംഖ്യാക്രമാഃ ( കഥിതാഃ ) .. 5.. 6 ..
ആത്മവിശ്രാന്തിനാമക ഉന്നീസവേം പ്രകരണ മേം 8 ശ്ലോക ഹൈം. ജീവന്മുക്തിനാമക വിംശതിക പ്രകരണ മേം 14 ശ്ലോക ഹൈം. ഔര സംഖ്യാകമവിജ്ഞാനനാമക ഏകവിംശതിക പ്രകരണ മേം 6 ശ്ലോക ഹൈം ഔര സമ്പൂർണഗ്രന്ഥ മേം ഇക്കീസ പ്രകരണ ഔര 303 ശ്ലോക ഹൈം. ഇസ പ്രകാര അവധൂത കാ അനുഭവരൂപ ജോ ᳚അഷ്ടാവക്രഗീതാ” ഹൈ ഉസ കേ ശ്ലോകോം കീ സംഖ്യാ കാ ക്രമ കഹാ. യദ്യപി അന്ത കേ ശ്ലോകകര കേ സഹിത 303 ശ്ലോക ഹൈം പരന്തു ദശമപുരുഷ കീ സമാന യഹ ശ്ലോക അപനേ കോ ഗ്രഹണകര അന്യ ശ്ലോകോം കീ ഗണനാ കരതാ ഹൈ..5..6..
ഇതി ശ്രീമദഷ്ടാവക്രമുനിവിരചിതായാം ബ്രഹ്മവിദ്യായാം സാന്വയഭാഷാടീകയാ സഹിതം സംഖ്യാക്രമവ്യാഖ്യാനം നാമൈകവിംശതികം പ്രകരണം സമാപ്തം ..21..
ഇതി സാന്വയഭാഷാടീകാസമേതാ അഷ്ടാവക്രഗീതാ സമാപ്താ.
പുസ്തക മിലനേ കാ ഠികാനാ
ഗംഗാവിഷ്ണു ശ്രീകൃഷ്ണദാസ,
“ലക്ഷ്മീവേങ്കടേശ്വര “ ഛാപാഖാനാ,
കല്യാണ (ജി. ഠാണാ.)
– Chant Stotra in Other Languages –
Geeta » Ashtavakra Gita Hindi Translation Lyrics in Sanskrit » English » Bengali » Gujarati » Kannada » Odia » Telugu » Tamil