॥ Yajnvalkya Gita From Mahabharat Shanti Parva Ch 310-318 Odia Lyrics ॥
॥ ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟଗୀତା ମହାଭାରତେ ଶାନ୍ତିପର୍ୱେ ଅଧ୍ୟାୟ ୩୧୦-୩୧୮ ॥
୩୧୦/୨୯୮
ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଉବାଚ
ଧର୍ମାଧର୍ମବିମୁକ୍ତଂ ଯଦ୍ୱିମୁକ୍ତଂ ସର୍ୱସଂଶ୍ରୟାତ୍ ।
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁବିମୁକ୍ତଂ ଚ ବିମୁକ୍ତଂ ପୁଣ୍ୟପାପୟୋଃ ॥ ୧ ॥
ଯଚ୍ଛିବଂ ନିତ୍ୟମଭୟଂ ନିତ୍ୟଂ ଚାକ୍ଷରମବ୍ୟଯମ୍ ।
ଶୁଚି ନିତ୍ୟମନାୟାସଂ ତଦ୍ଭବାନ୍ୱକ୍ତୁମର୍ହତି ॥ ୨ ॥
ଭୀଷ୍ମ ଉବାଚ
ଅତ୍ର ତେ ବର୍ତୟିଷ୍ୟେଽହମିତିହାସଂ ପୁରାତନମ୍ ।
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟସ୍ୟ ସଂବାଦଂ ଜନକସ୍ୟ ଚ ଭାରତ ॥ ୩ ॥
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟମୃଷିଶ୍ରେଷ୍ଠଂ ଦୈବରାତିର୍ମୟା ଯଶଃ ।
ପପ୍ରଚ୍ଛ ଜନକୋ ରାଜା ପ୍ରଶ୍ନଂ ପ୍ରଶ୍ନବିଦାଂ ବରଃ ॥ ୪ ॥
କତୀନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ବିପ୍ରର୍ଷେ କତି ପ୍ରକୃତୟଃ ସ୍ମୃତାଃ ।
କିମବ୍ୟକ୍ତଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମାଚ୍ଚ ପରତସ୍ତୁ କିମ୍ ॥ ୫ ॥
ପ୍ରଭବଂ ଚାପ୍ୟଯଂ ଚୈବ କାଲସଙ୍ଖ୍ୟାଂ ତଥୈବ ଚ ।
ବକ୍ତୁମର୍ହସି ବିପ୍ରେନ୍ଦ୍ର ତ୍ୱଦନୁଗ୍ରହ କାଙ୍କ୍ଷିଣଃ ॥ ୬ ॥
ଅଜ୍ଞାନାତ୍ପରିପୃଚ୍ଛାମି ତ୍ୱଂ ହି ଜ୍ଞାନମୟୋ ନିଧିଃ ।
ତଦହଂ ଶ୍ରୋତୁମିଚ୍ଛାମି ସର୍ୱମେତଦସଂଶୟମ୍ ॥ ୭ ॥
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ଶ୍ରୂୟତାମବନୀ ପାଲ ଯଦେତଦନୁପୃଚ୍ଛସି ।
ଯୋଗାନାଂ ପରମଂ ଜ୍ଞାନଂ ସାଙ୍ଖ୍ୟାନାଂ ଚ ବିଶେଷତଃ ॥ ୮ ॥
ନ ତବାବିଦିତଂ କିଂ ଚିନ୍ମାଂ ତୁ ଜିଜ୍ଞାସତେ ଭବାନ୍ ।
ପୃଷ୍ଟେନ ଚାପି ବକ୍ତବ୍ୟମେଷ ଧର୍ମଃ ସନାତନଃ ॥ ୯ ॥
ଅସ୍ତୌ ପ୍ରକୃତୟଃ ପ୍ରୋକ୍ତା ବିକାରାଶ୍ଚାପି ସୋଦଶ ।
ଅଥ ସପ୍ତ ତୁ ବ୍ୟକ୍ତାନି ପ୍ରାହୁରଧ୍ୟାତ୍ମଚିନ୍ତକାଃ ॥ ୧୦ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ଚ ମହାଂଶ୍ଚୈବ ତଥାହଙ୍କାର ଏବ ଚ ।
ପୃଥିବୀ ବାୟୁରାକାଶମାପୋ ଜ୍ୟୋତିଶ୍ଚ ପଞ୍ଚମମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ଏତାଃ ପ୍ରକୃତୟସ୍ତ୍ୱସ୍ତୌ ବିକାରାନପି ମେ ଶୃଣୁ ।
ଶ୍ରୋତ୍ରଂ ତ୍ୱକ୍ଚୈବ ଚକ୍ଷୁଶ୍ଚ ଜିହ୍ୱା ଘ୍ରାଣଂ ଚ ପଞ୍ଚମମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ଶବ୍ଦସ୍ପର୍ଶୌ ଚ ରୂପଂ ଚ ରସୋ ଗନ୍ଧସ୍ତଥୈବ ଚ ।
ବାକ୍ଚ ହସ୍ତୌ ଚ ପାଦୌ ଚ ପାୟୁର୍ମେଧ୍ରଂ ତଥୈବ ଚ ॥ ୧୩ ॥
ଏତେ ବିଶେଷା ରାଜେନ୍ଦ୍ର ମହାଭୂତେଷୁ ପଞ୍ଚସୁ ।
ବୁଦ୍ଧୀନ୍ଦ୍ରିୟାଣ୍ୟଥୈତାନି ସବିଶେଷାଣି ମୈଥିଲ ॥ ୧୪ ॥
ମନଃ ସୋଦଶକଂ ପ୍ରାହୁରଧ୍ୟାତ୍ମଗତିଚିନ୍ତକାଃ ।
ତ୍ୱଂ ଚୈବାନ୍ୟେ ଚ ବିଦ୍ୱାଂସସ୍ତତ୍ତ୍ୱବୁଦ୍ଧିବିଶାରଦାଃ ॥ ୧୫ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତାଚ୍ଚ ମହାନାତ୍ମା ସମୁତ୍ପଦ୍ୟତି ପାର୍ତିବ ।
ପ୍ରଥମଂ ସର୍ଗମିତ୍ୟେତଦାହୁଃ ପ୍ରାଧାନିକଂ ବୁଧାଃ ॥ ୧୬ ॥
ମହତଶ୍ଚାପ୍ୟହଙ୍କାର ଉତ୍ପଦ୍ୟତି ନରାଧିପ ।
ଦ୍ୱିତୀୟଂ ସର୍ଗମିତ୍ୟାହୁରେତଦ୍ବୁଦ୍ଧ୍ୟାତ୍ମକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଅହଙ୍କାରାଚ୍ଚ ସମ୍ଭୂତଂ ମନୋ ଭୂତଗୁଣାତ୍ମକମ୍ ।
ତୃତୀୟଃ ସର୍ଗ ଇତ୍ୟେଷ ଆହଙ୍କାରିକ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୧୮ ॥
ମନସସ୍ତୁ ସମୁଦ୍ଭୂତା ମହାଭୂତା ନରାଧିପ ।
ଚତୁର୍ଥଂ ସର୍ଗମିତ୍ୟେତନ୍ମାନସଂ ପରିଚକ୍ଷତେ ॥ ୧୯ ॥
ଶବ୍ଦଃ ସ୍ପର୍ଶଶ୍ଚ ରୂପଂ ଚ ରସୋ ଗନ୍ଧସ୍ତଥୈବ ଚ ।
ପଞ୍ଚମଂ ସର୍ଗମିତ୍ୟାହୁର୍ଭୌତିକଂ ଭୂତଚିନ୍ତକାଃ ॥ ୨୦ ॥
ଶ୍ରୋତ୍ରଂ ତ୍ୱକ୍ଚୈବ ଚକ୍ଷୁଶ୍ଚ ଜିହ୍ୱା ଘ୍ରାଣଂ ଚ ପଞ୍ଚମମ୍ ।
ସର୍ଗଂ ତୁ ସସ୍ଥମିତ୍ୟାହୁର୍ବହୁ ଚିନ୍ତାତ୍ମକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଅଧଃ ଶ୍ରୋତ୍ରେନ୍ଦ୍ରିୟ ଗ୍ରାମ ଉତ୍ପଦ୍ୟତି ନରାଧିପ ।
ସପ୍ତମଂ ସର୍ଗମିତ୍ୟାହୁରେତଦୈନ୍ଦ୍ରିୟକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ ୨୨ ॥
ଊର୍ଧ୍ୱସ୍ରୋତସ୍ତଥା ତିର୍ୟଗୁତ୍ପଦ୍ୟତି ନରାଧିପ ।
ଅସ୍ତମଂ ସର୍ଗମିତ୍ୟାହୁରେତଦାର୍ଜବକଂ ବୁଧାଃ ॥ ୨୩ ॥
ତିର୍ୟକ୍ସ୍ରୋତସ୍ତ୍ୱଧଃ ସ୍ରୋତ ଉତ୍ପଦ୍ୟତି ନରାଧିପ ।
ନବମଂ ସର୍ଗମିତ୍ୟାହୁରେତଦାର୍ଜବକଂ ବୁଧାଃ ॥ ୨୪ ॥
ଏତାନି ନବ ସର୍ଗାଣି ତତ୍ତ୍ୱାନି ଚ ନରାଧିପ ।
ଚତୁର୍ୱିଂଶତିରୁକ୍ତାନି ଯଥା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନାତ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଅତ ଊର୍ଧ୍ୱଂ ମହାରାଜ ଗୁଣସ୍ୟୈତସ୍ୟ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ମହାତ୍ମଭିରନୁପ୍ରୋକ୍ତାଂ କାଲସଙ୍ଖ୍ୟାଂ ନିବୋଧ ମେ ॥ ୨୬ ॥
୩୧୧/୨୯୯
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ଅବ୍ୟକ୍ତସ୍ୟ ନରଶ୍ରେଷ୍ଠ କାଲସଙ୍ଖ୍ୟାଂ ନିବୋଧ ମେ ।
ପଞ୍ଚ କଲ୍ପସହସ୍ରାଣି ଦ୍ୱିଗୁଣାନ୍ୟହରୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧ ॥
ରାତ୍ରିରେତାବତୀ ଚାସ୍ୟ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧୋ ନରାଧିପ ।
ସୃଜତ୍ୟୋଷଧିମେବାଗ୍ରେ ଜୀବନଂ ସର୍ୱଦେହିନାମ୍ ॥ ୨ ॥
ତତୋ ବ୍ରହ୍ମାଣମସୃଜଦ୍ଧୈରଣ୍ୟାନ୍ଦ ସମୁଦ୍ଭବମ୍ ।
ସା ମୂର୍ତିଃ ସର୍ୱଭୂତାନାମିତ୍ୟେବମନୁଶୁଶ୍ରୁମ ॥ ୩ ॥
ସଂବତ୍ସରମୁଷିତ୍ୱାନ୍ଦେ ନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ ଚ ମହାମୁନିଃ ।
ସନ୍ଦଧେଽର୍ଧଂ ମହୀଂ କୃତ୍ସ୍ନାଂ ଦିବମର୍ଧଂ ପ୍ରଜାପତିଃ ॥ ୪ ॥
ଦ୍ୟାବାପୃଥିବ୍ୟୋରିତ୍ୟେଷ ରାଜନ୍ୱେଦେଷୁ ପଥ୍ୟତେ ।
ତୟୋଃ ଶକଲୟୋର୍ମଧ୍ୟମାକାଶମକରୋତ୍ପ୍ରଭୁଃ ॥ ୫ ॥
ଏତସ୍ୟାପି ଚ ସଙ୍ଖ୍ୟାନଂ ବେଦବେଦାଙ୍ଗପାରଗୈଃ ।
ଦଶ କଲ୍ପସହସ୍ରାଣି ପାଦୋନାନ୍ୟହରୁଚ୍ୟତେ ।
ରାତ୍ରିମେତାବତୀଂ ଚାସ୍ୟ ପ୍ରାହୁରଧ୍ୟାତ୍ମଚିନ୍ତକାଃ ॥ ୬ ॥
ସୃଜତ୍ୟହଙ୍କାରମୃଷିର୍ଭୂତଂ ଦିବ୍ୟାତ୍ମକଂ ତଥା ।
ଚତୁରଶ୍ଚାପରାନ୍ପୁତ୍ରାନ୍ଦେହାତ୍ପୂର୍ୱଂ ମହାନୃଷିଃ ।
ତେ ବୈ ପିତୃଭ୍ୟଃ ପିତରଃ ଶ୍ରୂୟନ୍ତେ ରାଜସତ୍ତମ ॥ ୭ ॥
ଦେବାଃ ପିତୄଣାଂ ଚ ସୁତା ଦେବୈର୍ଲୋକାଃ ସମାବୃତାଃ ।
ଚରାଚରା ନରଶ୍ରେଷ୍ଠ ଇତ୍ୟେବମନୁଶୁଶ୍ରୁମ ॥ ୮ ॥
ପରମେଷ୍ଠୀ ତ୍ୱହଙ୍କାରୋଽସୃଜଦ୍ଭୂତାନି ପଞ୍ଚଧା ।
ପୃଥିବୀ ବାୟୁରାକାଶମାପୋ ଜ୍ୟୋତିଶ୍ଚ ପଞ୍ଚମମ୍ ॥ ୯ ॥
ଏତସ୍ୟାପି ନିଶାମାହୁସ୍ତୃତୀୟମିହ କୁର୍ୱତଃ ।
ପଞ୍ଚ କଲ୍ପସହସ୍ରାଣି ତାବଦେବାହରୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧୦ ॥
ଶବ୍ଦଃ ସ୍ପର୍ଶଶ୍ଚ ରୂପଂ ଚ ରସୋ ଗନ୍ଧଶ୍ଚ ପଞ୍ଚମଃ ।
ଏତେ ବିଶେଷା ରାଜେନ୍ଦ୍ର ମହାଭୂତେଷୁ ପଞ୍ଚସୁ ।
ଯୈରାବିଷ୍ଟାନି ଭୂତାନି ଅହନ୍ୟହନି ପାର୍ଥିବ ॥ ୧୧ ॥
ଅନ୍ୟୋନ୍ୟଂ ସ୍ପୃହୟନ୍ତ୍ୟେତେ ଅନ୍ୟୋନ୍ୟସ୍ୟ ହିତେ ରତାଃ ।
ଅନ୍ୟୋନ୍ୟମଭିମନ୍ୟନ୍ତେ ଅନ୍ୟୋନ୍ୟସ୍ପର୍ଧିନସ୍ତଥା ॥ ୧୨ ॥
ତେ ବଧ୍ୟମାନା ଅନ୍ୟୋନ୍ୟଂ ଗୁଣୈର୍ହାରିଭିରବ୍ୟଯାଃ ।
ଇହୈବ ପରିବର୍ତନ୍ତେ ତିର୍ୟଗ୍ୟୋନିପ୍ରବେଶିନଃ ॥ ୧୩ ॥
ତ୍ରୀଣି କଲ୍ପସହସ୍ରାଣି ଏତେଷାଂ ଅହରୁଚ୍ୟତେ ।
ରତ୍ରିରେତାବତୀ ଚୈବ ମନସଶ୍ଚ ନରାଧିପ ॥ ୧୪ ॥
ମନଶ୍ଚରତି ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଚରିତଂ ସର୍ୱମିନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ।
ନ ଚେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପଶ୍ୟନ୍ତି ମନ ଏବାତ୍ର ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୫ ॥
ଚକ୍ଷୁଃ ପଶ୍ୟତି ରୂପାଣି ମନସା ତୁ ନ ଚକ୍ଷୁଷା ।
ମନସି ବ୍ୟାକୁଲେ ଚକ୍ଷୁଃ ପଶ୍ୟନ୍ନପି ନ ପଶ୍ୟତି ।
ତଥେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସର୍ୱାଣି ପଶ୍ୟନ୍ତୀତ୍ୟଭିଚକ୍ଷତେ ॥ ୧୬ ॥
ମନସ୍ୟୁପରତେ ରାଜନ୍ନିନ୍ଦ୍ରିୟୋପରମୋ ଭବେତ୍ ।
ନ ଚେନ୍ଦ୍ରିୟବ୍ୟୁପରମେ ମନସ୍ୟୁପରମୋ ଭବେତ୍ ।
ଏବଂ ମନଃ ପ୍ରଧାନାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ବିଭାବୟେତ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ହି ସର୍ୱେଷାମୀଶ୍ୱରଂ ମନ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଏତଦ୍ୱିଶନ୍ତି ଭୂତାନି ସର୍ୱାଣୀହ ମହାୟଶଃ ॥ ୧୮ ॥
୩୧୨/୩୦୦
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ତତ୍ତ୍ୱାନାଂ ସର୍ଗ ସଙ୍ଖ୍ୟା ଚ କାଲସଙ୍ଖ୍ୟା ତଥୈବ ଚ ।
ମୟା ପ୍ରୋକ୍ତାନୁପୂର୍ୱ୍ୟେଣ ସଂହାରମପି ମେ ଶୃଣୁ ॥ ୧ ॥
ଯଥା ସଂହରତେ ଜନ୍ତୂନ୍ସସର୍ଜ ଚ ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ଅନାଦିନିଧନୋ ବ୍ରହ୍ମା ନିତ୍ୟଶ୍ଚାକ୍ଷର ଏବ ଚ ॥ ୨ ॥
ଅହଃ କ୍ଷୟମଥୋ ବୁଦ୍ଧ୍ୱା ନିଶି ସ୍ୱପ୍ନମନାସ୍ତଥା ।
ଚୋଦୟାମାସ ଭବଗାନବ୍ୟକ୍ତୋଽହଂ କୃତଂ ନରମ୍ ॥ ୩ ॥
ତତଃ ଶତସହସ୍ରାଂଶୁରବ୍ୟକ୍ତେନାଭିଚୋଦିତଃ ।
କୃତ୍ୱା ଦ୍ୱାଦଶଧାତ୍ମାନମାଦିତ୍ୟୋ ଜ୍ୱଲଦଗ୍ନିବତ୍ ॥ ୪ ॥
ଚତୁର୍ୱିଧଂ ପ୍ରଜା ଜାଲଂ ନିର୍ଦହତ୍ୟାଶୁ ତେଜସା ।
ଜରାୟ୍ୱନ୍ଦ ସ୍ୱେଦଜାତମୁଦ୍ଭିଜ୍ଜଂ ଚ ନରାଧିପ ॥ ୫ ॥
ଏତଦୁନ୍ମେଷ ମାତ୍ରେଣ ବିନିଷ୍ଟଂ ସ୍ଥାନୁ ଜଙ୍ଗମମ୍ ।
କୂର୍ମପୃଷ୍ଠସମା ଭୂମିର୍ଭବତ୍ୟଥ ସମନ୍ତତଃ ॥ ୬ ॥
ଜଗଦ୍ଦଗ୍ଧ୍ୱାମିତ ବଲଃ କେବଲଂ ଜଗତୀଂ ତତଃ ।
ଅମ୍ଭସା ବଲିନା କ୍ଷିପ୍ରମାପୂର୍ୟତ ସମନ୍ତତଃ ॥ ୭ ॥
ତତଃ କାଲାଗ୍ନିମାସାଦ୍ୟ ତଦମ୍ଭୋ ଯାତି ସଙ୍କ୍ଷୟମ୍ ।
ବିନସ୍ତେଽମ୍ଭସି ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଜାଜ୍ୱଲୀତ୍ୟନଲୋ ମହା ॥ ୮ ॥
ତମପ୍ରମେୟୋଽତିବଲଂ ଜ୍ୱଲମାନଂ ବିଭାବସୁମ୍ ।
ଊଷ୍ମାନଂ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ସପ୍ତାର୍ଚିଷମଥାଞ୍ଜସା ॥ ୯ ॥
ଭକ୍ଷୟାମାସ ବଲବାନ୍ୱାୟୁରସ୍ତାତ୍ମକୋ ବଲୀ ।
ବିଚରନ୍ନମିତପ୍ରାଣସ୍ତିର୍ୟଗୂର୍ଧ୍ୱମଧସ୍ତଥା ॥ ୧୦ ॥
ତମପ୍ରତିବଲଂ ଭୀମମାକାଶଂ ଗ୍ରସତେଽଽତ୍ମନା ।
ଆକାଶମପ୍ୟତିନଦନ୍ମନୋ ଗ୍ରସତି ଚାରିକମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ମନୋ ଗ୍ରସତି ସର୍ୱାତ୍ମା ସୋଽହଙ୍କାରଃ ପ୍ରଜାପତିଃ ।
ଅହଙ୍କାରଂ ମହାନାତ୍ମା ଭୂତଭବ୍ୟ ଭବିଷ୍ୟବିତ୍ ॥ ୧୨ ॥
ତମପ୍ୟନୁପମାତ୍ମାନଂ ବିଶ୍ୱଂ ଶମ୍ଭଃ ପ୍ରଜାପତିଃ ।
ଅନିମା ଲଘିମା ପ୍ରାପ୍ତିରୀଶାନୋ ଜ୍ୟୋତିରବ୍ୟଯଃ ॥ ୧୩ ॥
ସର୍ୱତଃ ପାନି ପାଦାନ୍ତଃ ସର୍ୱତୋଽକ୍ଷିଶିରୋମୁଖଃ ।
ସର୍ୱତଃ ଶ୍ରୁତିମାଁଲ୍ଲୋକେ ସର୍ୱମାବୃତ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ॥ ୧୪ ॥
ହୃଦୟଂ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ପର୍ୱଣୋଽଙ୍ଗୁଷ୍ଠ ମାତ୍ରକଃ ।
ଅନୁଗ୍ରସତ୍ୟନନ୍ତଂ ହି ମହାତ୍ମା ବିଶ୍ୱମୀଶ୍ୱରଃ ॥ ୧୫ ॥
ତତଃ ସମଭବତ୍ସର୍ୱମକ୍ଷୟାବ୍ୟଯମବ୍ରଣମ୍ ।
ଭୂତଭବ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ସ୍ରଷ୍ଟାରମନଘଂ ତଥା ॥ ୧୬ ॥
ଏଷୋଽପ୍ୟଯସ୍ତେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଯଥାବତ୍ପରିଭାସିତଃ ।
ଅଧ୍ୟାତ୍ମମଧିଭୂତଂ ଚ ଅଧିଦୈବଂ ଚ ଶ୍ରୂୟତାମ୍ ॥ ୧୭ ॥
୩୧୩/୩୦୧
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ପାଦାବଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ବ୍ରାହ୍ମଣାସ୍ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶିନଃ ।
ଗନ୍ତବ୍ୟମଧିଭୂତଂ ଚ ବିଷ୍ଣୁସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୧ ॥
ପାୟୁରଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥାତତ୍ତ୍ୱାର୍ଥ ଦର୍ଶିନଃ ।
ବିସର୍ଗମଧିଭୂତଂ ଚ ମିତ୍ରସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୨ ॥
ଉପସ୍ଥୋଽଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥାୟୋଗନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅଧିଭୂତଂ ତଥାନନ୍ଦୋ ଦୈବତଂ ଚ ପ୍ରଜାପତିଃ ॥ ୩ ॥
ହସ୍ତାବଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥା ସାଙ୍ଖ୍ୟନିଦର୍ଶନମ୍ ।
କର୍ତବ୍ୟମଧିଭୂତଂ ତୁ ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୪ ॥
ବାଗଧ୍ୟାତ୍ମମିତି ପ୍ରାହୁର୍ୟଥା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ବକ୍ତବ୍ୟମଧିଭୂତଂ ତୁ ବହ୍ନିସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୫ ॥
ଚକ୍ଷୁରଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ରୂପମତ୍ରାଧିଭୂତଂ ତୁ ସୂର୍ୟସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୬ ॥
ଶ୍ରୋତ୍ରମଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ଶବ୍ଦସ୍ତତ୍ରାଧିଭୂତଂ ତୁ ଦିଶସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୭ ॥
ଜିହ୍ୱାମଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥାତତ୍ତ୍ୱନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ରସ ଏବାଧିଭୂତଂ ତୁ ଆପସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୮ ॥
ଘ୍ରାଣମଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ଗନ୍ଧ ଏବାଧିଭୂତଂ ତୁ ପୃଥିବୀ ଚାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୯ ॥
ତ୍ୱଗଧ୍ୟାତ୍ମମିତି ପ୍ରାହୁସ୍ତତ୍ତ୍ୱବୁଦ୍ଧିବିଶାରଦାଃ ।
ସ୍ପର୍ଶ ଏବାଧିଭୂତଂ ତୁ ପବନଶ୍ଚାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୧୦ ॥
ମନୋଽଧ୍ୟାତ୍ମମିତି ପ୍ରାହୁର୍ୟଥା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ମନ୍ତବ୍ୟମଧିଭୂତଂ ତୁ ଚନ୍ଦ୍ରମାଶ୍ଚାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ଅହଙ୍କାରିକମଧ୍ୟାତ୍ମମାହୁସ୍ତତ୍ତ୍ୱନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅଭିମାନୋଽଧିବୂତଂ ତୁ ଭବସ୍ତତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ବୁଦ୍ଧିରଧ୍ୟାତ୍ମମିତ୍ୟାହୁର୍ୟଥା ବେଦ ନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ବୋଦ୍ଧବ୍ୟମଧିଭୂତଂ ତୁ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୋଽତ୍ରାଧିଦୈବତମ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଏଷା ତେ ବ୍ୟକ୍ତତୋ ରାଜନ୍ୱିଭୂତିରନୁବର୍ଣିତା ।
ଆଦୌ ମଧ୍ୟେ ତଥା ଚାନ୍ତେ ଯଥାତତ୍ତ୍ୱେନ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ॥ ୧୪ ॥
ପ୍ରକୃତିର୍ଗୁଣାନ୍ୱିକୁରୁତେ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦେନାତ୍ମ କାମ୍ୟଯା ।
କ୍ରୀଦାର୍ଥଂ ତୁ ମହାରାଜ ଶତଶୋଽଥ ସହସ୍ରଶଃ ॥ ୧୫ ॥
ଯଥା ଦୀପସହସ୍ରାଣି ଦୀପାନ୍ମର୍ଥାୟ୍ପ୍ରକୁର୍ୱତେ ।
ପ୍ରକୃତିସ୍ତଥା ବିକୁରୁତେ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଗୁଣାନ୍ବହୂନ୍ ॥ ୧୬ ॥
ସତ୍ତ୍ୱମାନନ୍ଦ ଉଦ୍ରେକଃ ପ୍ରୀତିଃ ପ୍ରାକାଶ୍ୟମେବ ଚ ।
ସୁଖଂ ଶୁଦ୍ଧିତ୍ୱମାରୋଗ୍ୟଂ ସନ୍ତୋଷଃ ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନତା ॥ ୧୭ ॥
ଅକାର୍ପଣ୍ୟମସଂରମ୍ଭଃ କ୍ଷମା ଧୃତିରହିଂସତା ।
ସମତା ସତ୍ୟମାନୃଣ୍ୟଂ ମାର୍ଦବଂ ହ୍ରୀରଚାପଲମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ଶୌଚମାର୍ଜବମାଚାରମଲୌଲ୍ୟଂ ହୃଦ୍ୟ ସମ୍ଭ୍ରମଃ ।
ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ବିୟୋଗାନାଂ କୃତାନାମବିକତ୍ଥନମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଦାନେନ ଚାନୁଗ୍ରହଣମସ୍ପୃହାର୍ଥେ ପରାର୍ଥତା ।
ସର୍ୱଭୂତଦୟା ଚୈବ ସତ୍ତ୍ୱସ୍ୟୈତେ ଗୁଣାଃ ସ୍ମୃତାଃ ॥ ୨୦ ॥
ରଜୋଗୁଣାନାଂ ସଙ୍ଘାତୋ ରୂପମୈଶ୍ୱର୍ୟବିଗ୍ରହେ ।
ଅତ୍ୟାଶିତ୍ୱମକାରୁଣ୍ୟଂ ସୁଖଦୁଃଖୋପସେବନମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ପରାପବାଦେଷୁ ରତିର୍ୱିବାଦାନାଂ ଚ ସେବନମ୍ ।
ଅହଙ୍କାରସ୍ତ୍ୱସତ୍କାରଶ୍ଚୈନ୍ତା ବୈରୋପସେବନମ୍ ॥ ୨୨ ॥
ପରିତାପୋଽପହରଣଂ ହ୍ରୀନାଶୋଽନାର୍ଜବଂ ତଥା ।
ଭେଦଃ ପରୁଷତା ଚୈବ କାମକ୍ରୋଧୌ ମଦସ୍ତଥା ।
ଦର୍ପୋ ଦ୍ୱେଷୋଽତିବାଦଶ୍ଚ ଏତେ ପ୍ରୋକ୍ତା ରଜୋଗୁଣାଃ ॥ ୨୩ ॥
ତାମସାନାଂ ତୁ ସଙ୍ଘାତଂ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମ୍ୟୁପଧାର୍ୟତାମ୍ ।
ମୋହୋଽପ୍ରକାଶସ୍ତାମିସ୍ରମନ୍ଧତାମିସ୍ର ସଞ୍ଜ୍ଞିତମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ମରଣଂ ଚାନ୍ଧତାମିସ୍ରଂ ତାମିସ୍ରଂ କ୍ରୋଧ ଉଚ୍ୟତେ ।
ତମସୋ ଲକ୍ଷଣାନୀହ ଭକ୍ଷାଣାମଭିରୋଚନମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଭୋଜନାନାନପର୍ୟାପ୍ତିସ୍ତଥା ପେୟେଷ୍ୱତୃପ୍ତତା ।
ଗନ୍ଧବାସୋ ବିହାରେଷୁ ଶୟନେଷ୍ୱାସନେଷୁ ଚ ॥ ୨୬ ॥
ଦିବା ସ୍ୱପ୍ନେ ବିବାଦେ ଚ ପ୍ରମାଦେଷୁ ଚ ବୈ ରତିଃ ।
ନୃତ୍ୟବାଦିତ୍ରଗୀତାନାମଜ୍ଞାନାଚ୍ଛ୍ରଦ୍ଦଧାନତା ।
ଦ୍ୱେଷୋ ଧର୍ମବିଶେଷାଣାମେତେ ବୈ ତାମସା ଗୁଣାଃ ॥ ୨୭ ॥
୩୧୪/୩୦୨
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ଏତେ ପ୍ରଧାନସ୍ୟ ଗୁଣାସ୍ତ୍ରୟଃ ପୁରୁଷସତ୍ତମ ।
କୃତ୍ସ୍ନସ୍ୟ ଚୈବ ଜଗତସ୍ତିଷ୍ଠନ୍ତ୍ୟନପଗାଃ ସଦା ॥ ୧ ॥
ଶତଧା ସହସ୍ରଧା ଚୈବ ତଥା ଶତସହସ୍ରଧା ।
କୋତିଶଶ୍ଚ କରୋତ୍ୟେଷ ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ମାନମାତ୍ମନା ॥ ୨ ॥
ସାତ୍ତ୍ୱିକସ୍ୟୋତ୍ତମଂ ସ୍ଥାନଂ ରାଜସସ୍ୟେହ ମଧ୍ୟମମ୍ ।
ତାମସସ୍ୟାଧମଂ ସ୍ଥାନଂ ପ୍ରାହୁରଧ୍ୟାତ୍ମଚିନ୍ତକାଃ ॥ ୩ ॥
କେଲବେନେହ ପୁଣ୍ୟେନ ଗତିମୂର୍ଧ୍ୱାମବାପ୍ନୁୟାତ୍ ।
ପୁଣ୍ୟପାପେନମାନୁଷ୍ୟମଧର୍ମେଣାପ୍ୟଧୋ ଗତିମ୍ ॥ ୪ ॥
ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱମେଷାଂ ତ୍ରୟାଣାଂ ତୁ ସଂନିପାତଂ ଚ ତତ୍ତ୍ୱତଃ ।
ସତ୍ତ୍ୱସ୍ୟ ରଜସଶ୍ଚୈବ ତମସଶ୍ଚ ଶୃଣୁଷ୍ୱ ମେ ॥ ୫ ॥
ସତ୍ତ୍ୱସ୍ୟ ତୁ ରଜୋ ଦୃଷ୍ଟଂ ରଜସଶ୍ଚ ତମସ୍ତଥା ।
ତମସଶ୍ଚ ତଥା ସତ୍ତ୍ୱଂ ସତ୍ତ୍ୱସ୍ୟାବ୍ୟକ୍ତମେବ ଚ ॥ ୬ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତସତ୍ତ୍ୱସଂୟୁକ୍ତୋ ଦେବଲୋକମବାପ୍ନୁୟାତ୍ ।
ରଜଃ ସତ୍ତ୍ୱସମାୟୁକ୍ତୋ ମନୁଷ୍ୟେଷୂପପଦ୍ୟତେ ॥ ୭ ॥
ରଜସ୍ତମୋ ଭ୍ୟାଂ ସଂୟୁକ୍ତସ୍ତିର୍ୟଗ୍ୟୋନିଷୁ ଜାୟତେ ।
ରଜସ୍ତାମସସତ୍ତ୍ୱୈଶ୍ଚ ଯୁକ୍ତୋ ମାନୁଷ୍ୟମାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥ ୮ ॥
ପୁଣ୍ୟପାପବିୟୁକ୍ତାନାଂ ସ୍ଥାନମାହୁର୍ମନୀସିନାମ୍ ।
ଶାସ୍ୱତଂ ଚାବ୍ୟଯଂ ଚୈବ ଅକ୍ଷରଂ ଚାଭୟଂ ଚ ଯତ୍ ॥ ୯ ॥
ଜ୍ଞାନିନାଂ ସମ୍ଭବଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠଂ ସ୍ଥାନମବ୍ରଣମଚ୍ୟୁତମ୍ ।
ଅତୀନ୍ଦ୍ରିୟମବୀଲଂ ଚ ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁତମୋ ନୁଦମ୍ ॥ ୧୦ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତସ୍ଥଂ ପରଂ ଯତ୍ତତ୍ପୃଷ୍ଠସ୍ତେଽହଂ ନରାଧିପ ।
ସ ଏଷ ପ୍ରକୃତିଷ୍ଠୋ ହି ତସ୍ଥୁରିତ୍ୟଭିଧୀୟତେ ॥ ୧୧ ॥
ଅଚେତନଶ୍ଚୈଷ ମତଃ ପ୍ରକୃତିଷ୍ଠଶ୍ଚ ପାର୍ଥିବ ।
ଏତେନାଧିଷ୍ଠିତଶ୍ଚୈବ ସୃଜତେ ସଂହରତ୍ୟପି ॥ ୧୨ ॥
ଜନକ ଉବାଚ
ଅନାଦିନିଧନାବେତାବୁଭାବେବ ମହାମୁନେ ।
ଅମୂର୍ତିମନ୍ତାବଚଲାବପ୍ରକମ୍ପ୍ୟୌ ଚ ନିର୍ୱ୍ରନୌ ॥ ୧୩ ॥
ଅଗ୍ରାହ୍ୟାବୃଷିଶାର୍ଦୂଲ କଥମେକୋ ହ୍ୟଚେତନଃ ।
ଚେତନାବାଂସ୍ତଥା ଚୈକଃ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ ଇତି ଭାସିତଃ ॥ ୧୪ ॥
ତ୍ୱଂ ହି ବିପ୍ରେନ୍ଦ୍ର କାର୍ତ୍ସ୍ନ୍ୟେନ ମୋକ୍ଷଧର୍ମମୁପାସସେ ।
ସାକଲ୍ୟଂ ମୋକ୍ଷଧର୍ମସ୍ୟ ଶ୍ରୋତୁମିଚ୍ଛାମି ତତ୍ତ୍ୱତଃ ॥ ୧୫ ॥
ଅସ୍ତିତ୍ୱଂ କେବଲତ୍ୱଂ ଚ ବିନା ଭାବଂ ତଥୈବ ଚ ।
ତଥୈବୋତ୍କ୍ରମଣ ସ୍ଥାନଂ ଦେହିନୋଽପି ବିୟୁଜ୍ୟତଃ ॥ ୧୬ ॥
କାଲେନ ଯଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ନୋତି ସ୍ଥାନଂ ତଦ୍ବ୍ରୂହି ମେ ଦ୍ୱିଜ ।
ସାଙ୍ଖ୍ୟଜ୍ଞାନଂ ଚ ତତ୍ତ୍ୱେନ ପୃଥ ଯୋଗଂ ତଥୈବ ଚ ॥ ୧୭ ॥
ଅରିଷ୍ଟାନି ଚ ତତ୍ତ୍ୱେନ ବକ୍ତୁମର୍ହସି ସତ୍ତମ ।
ବିଦିତଂ ସର୍ୱମେତତ୍ତେ ପାନାବାମଲକଂ ଯଥା ॥ ୧୮ ॥
୩୧୫/୩୦୩
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ନ ଶକ୍ୟୋ ନିର୍ଗୁଣସ୍ତାତ ଗୁଣୀ କର୍ତୁଂ ବିଶାଂ ପତେ ।
ଗୁଣବାଂଶ୍ଚାପ୍ୟଗୁଣବାନ୍ୟଥାତତ୍ତ୍ୱଂ ନିବୋଧ ମେ ॥ ୧ ॥
ଗୁଣୈର୍ହି ଗୁଣବାନେବ ନିର୍ଗୁଣଶ୍ଚାଗୁଣସ୍ତଥା ।
ପ୍ରାହୁରେବଂ ମହାତ୍ମାନୋ ମୁନୟସ୍ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶିନଃ ॥ ୨ ॥
ଗୁଣସ୍ୱଭାବସ୍ତ୍ୱବ୍ୟକ୍ତୋ ଗୁଣାନେବାଭିବର୍ତତେ ।
ଉପୟୁଙ୍କ୍ତେ ଚ ତାନେବ ସ ଚୈବାଜ୍ଞଃ ସ୍ୱଭାବତଃ ॥ ୩ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତସ୍ତୁ ନ ଜାନୀତେ ପୁରୁଷୋ ଜ୍ଞଃ ସ୍ୱଭାବତଃ ।
ନ ମତ୍ତଃ ପରମସ୍ତୀତି ନିତ୍ୟମେବାଭିମନ୍ୟତେ ॥ ୪ ॥
ଅନେନ କାରଣେନୈତଦବ୍ୟକ୍ତଂ ସ୍ୟାଦଚେତନମ୍ ।
ନିତ୍ୟତ୍ୱାଦକ୍ଷରତ୍ୱାଚ୍ଚ କ୍ଷରାଣାଂ ତତ୍ତ୍ୱତୋଽନ୍ୟଥା ॥ ୫ ॥
ଯଦାଜ୍ଞାନେନ କୁର୍ୱୀତ ଗୁଣସର୍ଗଂ ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ଯଦାତ୍ମାନଂ ନ ଜାନୀତେ ତଦାବ୍ୟକ୍ତମିହୋଚ୍ୟତେ ॥ ୬ ॥
କର୍ତୃତ୍ୱାଚ୍ଚାପି ତତ୍ତ୍ୱାନାଂ ତତ୍ତ୍ୱଧର୍ମୀ ତଥୋଚ୍ୟତେ ।
କର୍ତୃତ୍ୱାଚ୍ଚୈବ ଯୋନୀନାଂ ଯୋନିଧର୍ମା ତଥୋଚ୍ୟତେ ॥ ୭ ॥
କର୍ତୃତ୍ୱାତ୍ପ୍ରକୃତୀନାଂ ତୁ ତଥା ପ୍ରକୃତିଧର୍ମିତା ।
କର୍ତୃତ୍ୱାଚ୍ଚାପି ବୀଜାନାଂ ବୀଜଧର୍ମୀ ତଥୋଚ୍ୟତେ ॥ ୮ ॥
ଗୁଣାନାଂ ପ୍ରସବତ୍ୱାଚ୍ଚ ତଥା ପ୍ରସବ ଧର୍ମବାନ୍ ।
କର୍ତୃତ୍ୱାତ୍ପ୍ରଲୟାନାଂ ଚ ତଥା ପ୍ରଲୟ ଧର୍ମିତା ॥ ୯ ॥
ବୀଲତ୍ୱାତ୍ପ୍ରକୃତିତ୍ୱାଚ୍ଚ ପ୍ରଲୟତ୍ୱାତ୍ତଥୈବ ଚ ।
ଉପେକ୍ଷକତ୍ୱାଦନ୍ୟତ୍ୱାଦଭିମାନାଚ୍ଚ କେବଲମ୍ ॥ ୧୦ ॥
ମନ୍ୟନ୍ତେ ଯତୟଃ ଶୁଦ୍ଧା ଅଧ୍ୟାତ୍ମବିଗତଜ୍ୱରାଃ ।
ଅନିତ୍ୟଂ ନିତ୍ୟମବ୍ୟକ୍ତମେବମେତଦ୍ଧି ଶୁଶ୍ରୁମ ॥ ୧୧ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତୈକତ୍ୱମିତ୍ୟାହୁର୍ନାନାତ୍ୱଂ ପୁରୁଷସ୍ତଥା ।
ସର୍ୱଭୂତଦୟାବନ୍ତଃ କେବଲଂ ଜ୍ଞାନମାସ୍ଥିତାଃ ॥ ୧୨ ॥
ଅନ୍ୟଃ ସ ପୁରୁଷୋଽବ୍ୟକ୍ତସ୍ତ୍ୱଧ୍ରୁବୋ ଧ୍ରୁବସଞ୍ଜ୍ଞିକଃ ।
ଯଥା ମୁଞ୍ଜ ଇଷୀକାୟାସ୍ତଥୈବୈତଦ୍ଧି ଜାୟତେ ॥ ୧୩ ॥
ଅନ୍ୟଂ ଚ ମଶକଂ ବିଦ୍ୟାଦନ୍ୟଚ୍ଚୋଦୁମ୍ବରଂ ତଥା ।
ନ ଚୋଦୁମ୍ବର ସଂୟୋଗୈର୍ମଶକସ୍ତତ୍ର ଲିପ୍ୟତେ ॥ ୧୪ ॥
ଅନ୍ୟ ଏବ ତଥା ମତ୍ସ୍ୟସ୍ତଥାନ୍ୟଦୁଦକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ନ ଚୋଦକସ୍ୟ ସ୍ପର୍ଶେନ ମତ୍ସ୍ୟୋ ଲିପ୍ୟତି ସର୍ୱଶଃ ॥ ୧୫ ॥
ଅନ୍ୟୋ ହ୍ୟଗ୍ନିରୁଖାପ୍ୟନ୍ୟା ନିତ୍ୟମେବମବୈହି ଭୋଃ ।
ନ ଚୋପଲିପ୍ୟତେ ସୋଽଗ୍ନିରୁଖା ସଂସ୍ପର୍ଶନେନ ବୈ ॥ ୧୬ ॥
ପୁଷ୍କରଂ ତ୍ୱନ୍ୟଦେବାତ୍ର ତଥାନ୍ୟଦୁଦକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ନ ଚୋଦକସ୍ୟ ସ୍ପର୍ଶେନ ଲିପ୍ୟତେ ତତ୍ର ପୁଷ୍କରମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଏତେଷାଂ ସହ ସଂବାସଂ ବିବାସଂ ଚୈବ ନିତ୍ୟଶଃ ।
ଯଥାତଥୈନଂ ପଶ୍ୟନ୍ତି ନ ନିତ୍ୟଂ ପ୍ରାକୃତା ଜନାଃ ॥ ୧୮ ॥
ଯେ ତ୍ୱନ୍ୟଥୈବ ପଶ୍ୟନ୍ତି ନ ସମ୍ୟକ୍ତେଷୁ ଦର୍ଶନମ୍ ।
ତେ ବ୍ୟକ୍ତଂ ନିରୟଂ ଘୋରଂ ପ୍ରବିଶନ୍ତି ପୁନଃ ପୁନଃ ॥ ୧୯ ॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟଦର୍ଶନମେତତ୍ତେ ପରିସଙ୍ଖ୍ୟାତମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଏବଂ ହି ପରିସଙ୍ଖ୍ୟାୟ ସାଙ୍ଖ୍ୟାଃ କେବଲତାଂ ଗତାଃ ॥ ୨୦ ॥
ଯେ ତ୍ୱନ୍ୟେ ତତ୍ତ୍ୱକୁଶଲାସ୍ତେଷାମେତନ୍ନିଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅତଃ ପରଂ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯୋଗାନାମପି ଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୨୧ ॥
୩୧୬/୩୦୪
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ସାଙ୍ଖ୍ୟଜ୍ଞାନଂ ମୟା ପ୍ରୋକ୍ତଂ ଯୋଗଜ୍ଞାନଂ ନିବୋଧ ମେ ।
ଯଥା ଶ୍ରୁତଂ ଯଥାଦୃଷ୍ଟଂ ତତ୍ତ୍ୱେନ ନୃପସତ୍ତମ ॥ ୧ ॥
ନାସ୍ତି ସାଙ୍କ୍ୟ ସମଂ ଜ୍ଞାନଂ ନାସ୍ତି ଯୋଗସମଂ ବଲମ୍ ।
ତାବୁଭାବେକଚର୍ୟୌ ତୁ ଉଭାବନିଧନୌ ସ୍ମୃତୌ ॥ ୨ ॥
ପୃଥକ୍ପୃଥକ୍ତୁ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଯେଽଲ୍ପବୁଦ୍ଧିରତା ନରାଃ ।
ବୟଂ ତୁ ରାଜନ୍ପଶ୍ୟାମ ଏକମେବ ତୁ ନିଶ୍ଚୟାତ୍ ॥ ୩ ॥
ଯଦେବ ଯୋଗାଃ ପଶ୍ୟନ୍ତି ତତ୍ସାଙ୍ଖ୍ୟୈରପି ଦୃଶ୍ୟତେ ।
ଏକଂ ସାଙ୍କ୍ୟଂ ଚ ଯୋଗଂ ଚ ଯଃ ପଶ୍ୟତି ସ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ॥ ୪ ॥
ରୁଦ୍ର ପ୍ରଧାନାନପରାନ୍ୱିଦ୍ଧି ଯୋଗାନ୍ପରନ୍ତପ ।
ତେନୈବ ଚାଥ ଦେହେନ ବିଚରନ୍ତି ଦିଶୋ ଦଶ ॥ ୫ ॥
ଯାବଦ୍ଧି ପ୍ରଲୟସ୍ତାତ ସୂକ୍ଷ୍ମେଣାସ୍ତ ଗୁଣେନ ବୈ ।
ଯୋଗେନ ଲୋକାନ୍ୱିଚରନ୍ସୁଖଂ ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ଚାନଘ ॥ ୬ ॥
ବେଦେଷୁ ଚାସ୍ତ ଗୁଣିତଂ ଯୋଗମାହୁର୍ମନୀଷିଣଃ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମମସ୍ତଗୁଣଂ ପ୍ରାହୁର୍ନେତରଂ ନୃପସତ୍ତମ ॥ ୭ ॥
ଦ୍ୱିଗୁଣଂ ଯୋଗକୃତ୍ୟଂ ତୁ ଯୋଗାନାଂ ପ୍ରାହୁରୁତ୍ତମମ୍ ।
ସଗୁଣଂ ନିର୍ଗୁଣଂ ଚୈବ ଯଥାଶାସ୍ତ୍ରନିଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୮ ॥
ଧାରଣା ଚୈବ ମନସଃ ପ୍ରାଣାୟାମଶ୍ଚ ପାର୍ଥିବ ।
ପ୍ରାଣାୟାମୋ ହି ସଗୁଣୋ ନିର୍ଗୁଣଂ ଧାରଣଂ ମନଃ ॥ ୯ ॥
ଯତ୍ର ଦୃଶ୍ୟେତ ମୁଞ୍ଚନ୍ୱୈ ପ୍ରାଣାନ୍ମୈଥିଲ ସତ୍ତମ ।
ବାତାଧିକ୍ୟଂ ଭବତ୍ୟେବ ତସ୍ମାଦ୍ଧି ନ ସମାଚରେତ୍ ॥ ୧୦ ॥
ନିଶାୟାଃ ପ୍ରଥମେ ଯାମେ ଚୋଦନା ଦ୍ୱାଦଶ ସ୍ମୃତାଃ ।
ମଧ୍ୟେ ସୁପ୍ତ୍ୱା ପରେ ଯାମେ ଦ୍ୱାଦଶୈବ ତୁ ଚୋଦନାଃ ॥ ୧୧ ॥
ତଦେବମୁପଶାନ୍ତେନ ଦାନ୍ତେନୈକାନ୍ତ ଶୀଲନା ।
ଆତ୍ମାରାମେଣ ବୁଦ୍ଧେନ ଯୋକ୍ତବ୍ୟୋଽଽତ୍ମା ନ ସଂଶୟଃ ॥ ୧୨ ॥
ପଞ୍ଚାନାମିନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ତୁ ଦୋଷାନାକ୍ଷିପ୍ୟ ପଞ୍ଚଧା ।
ଶବ୍ଦଂ ସ୍ପର୍ଶଂ ତଥାରୂପଂ ରସଂ ଗନ୍ଧଂ ତଥୈବ ଚ ॥ ୧୩ ॥
ପ୍ରତିଭାମପବର୍ଗଂ ଚ ପ୍ରତିସଂହୃତ୍ୟ ମୈଥିଲ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗ୍ରାମମଖିଲଂ ମନସ୍ୟଭିନିବେଶ୍ୟ ହ ॥ ୧୪ ॥
ମନସ୍ତଥୈବାହଙ୍କାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ନରାଧିପ ।
ଅହଙ୍କାରଂ ତଥା ବୁଦ୍ଧୌ ବୁଦ୍ଧିଂ ଚ ପ୍ରକୃତାବପି ॥ ୧୫ ॥
ଏବଂ ହି ପରିସଙ୍ଖ୍ୟାୟ ତତୋ ଧ୍ୟାୟେତ କେବଲମ୍ ।
ବିରଜସ୍କ ମଲଂ ନିତ୍ୟମନନ୍ତଂ ଶୁଦ୍ଧମବ୍ରଣମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ତସ୍ଥୁଷଂ ପୁରୁଷଂ ସତ୍ତ୍ୱମଭେଦ୍ୟମଜରାମରମ୍ ।
ଶାଶ୍ୱତଂ ଚାବ୍ୟଯଂ ଚୈବ ଈଶାନଂ ବ୍ରହ୍ମ ଚାବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଯୁକ୍ତସ୍ୟ ତୁ ମହାରାଜ ଲକ୍ଷଣାନ୍ୟୁପଧାରୟେତ୍ ।
ଲକ୍ଷଣଂ ତୁ ପ୍ରସାଦସ୍ୟ ଯଥା ତୃପ୍ତଃ ସୁଖଂ ସ୍ୱପେତ୍ ॥ ୧୮ ॥
ନିବାତେ ତୁ ଯଥା ଦୀପୋ ଜ୍ୱଲେତ୍ସ୍ନେହସମନ୍ୱିତଃ ।
ନିଶ୍ଚଲୋର୍ଧ୍ୱ ଶିଖସ୍ତଦ୍ୱଦ୍ୟୁକ୍ତମାହୁର୍ମନୀଷିଣଃ ॥ ୧୯ ॥
ପାଷାଣ ଇବ ମେଘୋତ୍ଥୈର୍ୟଥା ବିନ୍ଦୁଭିରାହତଃ ।
ନାଲଂ ଚାଲୟିତୁଂ ଶକ୍ୟସ୍ତଥାୟୁକ୍ତସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଶଙ୍ଖଦୁନ୍ଦୁଭିନିର୍ଘୋଷୈର୍ୱିବିଧୈର୍ଗୀତବାଦିତୈଃ ।
କ୍ରିୟମାଣୈର୍ନ କମ୍ପେତ ଯୁକ୍ତସ୍ୟୈତନ୍ନିଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ତୈଲପାତ୍ରଂ ଯଥା ପୂର୍ଣଂ କରାଭ୍ୟାଂ ଗୃହ୍ୟ ପୂରୁଷଃ ।
ସୋପାନମାରୁହେଦ୍ଭୀତସ୍ତର୍ଜ୍ୟମାନୋଽସି ପାନିଭିଃ ॥ ୨୨ ॥
ସଂୟତାତ୍ମା ଭୟାତ୍ତେଷାଂ ନ ପାତ୍ରାଦ୍ବିନ୍ଦୁମୁତ୍ସୃଜେତ୍ ।
ତଥୈବୋତ୍ତରମାଣସ୍ୟ ଏକାଗ୍ରମନସସ୍ତଥା ॥ ୨୩ ॥
ସ୍ଥିରତ୍ୱାଦିନ୍ଦ୍ରିୟାଣାଂ ତୁ ନିଶ୍ଚଲତ୍ୱାତ୍ତଥୈବ ଚ ।
ଏବଂ ଯୁକ୍ତସ୍ୟ ତୁ ମୁନେର୍ଲକ୍ଷଣାନ୍ୟୁପଧାରୟେତ୍ ॥ ୨୪ ॥
ସ ଯୁକ୍ତଃ ପଶ୍ୟତି ବ୍ରହ୍ମ ଯତ୍ତତ୍ପରମମବ୍ୟଯମ୍ ।
ମହତସ୍ତମସୋ ମଧ୍ୟେ ସ୍ଥିତଂ ଜ୍ୱଲନସଂନିଭମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଏତେନ କେବଲଂ ଯାତି ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଦେହମସାକ୍ଷିକମ୍ ।
କାଲେନ ମହତା ରାଜଞ୍ଶ୍ରୁତିରେଷା ସନାତନୀ ॥ ୨୬ ॥
ଏତଦ୍ଧି ଯୋଗଂ ଯୋଗାନାଂ କିମନ୍ୟଦ୍ୟୋଗଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ବିଜ୍ଞାୟ ତଦ୍ଧି ମନ୍ୟନ୍ତେ କୃତକୃତ୍ୟା ମନୀଷିଣଃ ॥ ୨୭ ॥
୩୧୭/୩୦୫
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ତଥୈବୋତ୍କ୍ରମମାଣଂ ତୁ ଶୃଣୁଷ୍ୱାବହିତୋ ନୃପ ।
ପଦ୍ଭ୍ୟାମୁତ୍କ୍ରମମାଣସ୍ୟ ବୈଷ୍ନବଂ ସ୍ଥାନମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୧ ॥
ଜଙ୍ଘାଭ୍ୟାଂ ତୁ ବସୂନ୍ଦେବାନାପ୍ନୁୟାଦିତି ନଃ ଶ୍ରୁତମ୍ ।
ଜାନୁଭ୍ୟାଂ ଚ ମହାଭାଗାନ୍ଦେବାନ୍ସାଧ୍ୟାନବାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥ ୨ ॥
ପାୟୁନୋତ୍କ୍ରମମାଣସ୍ତୁ ମୈତ୍ରଂ ସ୍ଥାନମବାପ୍ନୁୟାତ୍ ।
ପୃଥିବୀଂ ଜଘନେନାଥ ଊରୁଭ୍ୟାଂ ତୁ ପ୍ରଜାପତିମ୍ ॥ ୩ ॥
ପାର୍ଶ୍ୱାଭ୍ୟାଂ ମରୁତୋ ଦେବାନ୍ନାସାଭ୍ୟାମିନ୍ଦୁମେବ ଚ ।
ବାହୁଭ୍ୟାମିନ୍ଦ୍ରମିତ୍ୟାହୁରୁରସା ରୁଦ୍ରମେବ ଚ ॥ ୪ ॥
ଗ୍ରୀବାୟାସ୍ତମୃଷିଶ୍ରେଷ୍ଠଂ ନରମାପ୍ନୋତ୍ୟନୁତ୍ତମମ୍ ।
ବିଶ୍ୱେ ଦେବାନ୍ମୁଖେନାଥ ଦିଶଃ ଶ୍ରୋତ୍ରେଣ ଚାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥ ୫ ॥
ଘ୍ରାଣେନ ଗନ୍ଧବହନଂ ନେତ୍ରାଭ୍ୟାଂ ସୂର୍ୟମେବ ଚ ।
ଭ୍ରୂଭ୍ୟାଂ ଚୈବାଶ୍ୱିନୌ ଦେବୌ ଲଲାତେନ ପିତୄନଥ ॥ ୬ ॥
ବ୍ରହ୍ମାଣମାପ୍ନୋତି ବିଭୁଂ ମୂର୍ଧ୍ନା ଦେବାଗ୍ରଜଂ ତଥା ।
ଏତାନ୍ୟୁତ୍କ୍ରମଣ ସ୍ଥାନାନ୍ୟୁକ୍ତାନି ମିଥିଲେଶ୍ୱର ॥ ୭ ॥
ଅରିଷ୍ଟାନି ତୁ ବକ୍ଷ୍ୟାମି ବିହିତାନି ମନୀସିଭିଃ ।
ସଂବତ୍ସରବିୟୋଗସ୍ୟ ସମ୍ଭବେୟୁଃ ଶରୀରିଣଃ ॥ ୮ ॥
ଯୋଽରୁନ୍ଧତୀଂ ନ ପଶ୍ୟେତ ଦୃଷ୍ଟପୂର୍ୱାଂ କଦା ଚନ ।
ତଥୈବ ଧ୍ରୁବମିତ୍ୟାହୁଃ ପୂର୍ଣେନ୍ଦୁଂ ଦୀପମେବ ଚ ।
ଖଣ୍ଡାଭାସଂ ଦକ୍ଷିଣତସ୍ତେଽପି ସଂବତ୍ସରାୟୁଷଃ ॥ ୯ ॥
ପରଚକ୍ଷୁଷି ଚାତ୍ମାନଂ ଯେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ପାର୍ଥିବ ।
ଆତ୍ମଛାୟା କୃତୀ ଭୂତଂ ତେଽପି ସଂବତ୍ସରାୟୁଷଃ ॥ ୧୦ ॥
ଅତିଦ୍ୟୁତିରତିପ୍ରଜ୍ଞା ଅପ୍ରଜ୍ଞା ଚାଦ୍ୟୁତିସ୍ତଥା ।
ପ୍ରକୃତେର୍ୱିକ୍ରିୟାପତ୍ତିଃ ସୋ ମାସାନ୍ମୃତ୍ୟୁଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୧୧ ॥
ଦୈବତାନ୍ୟବଜାନାତି ବ୍ରାହ୍ମଣୈଶ୍ ଚ ବିରୁଧ୍ୟତେ ।
କୃଷ୍ଣ ଶ୍ୟାବ ଛବି ଛାୟଃ ସୋ ମାସାନ୍ମୃତ୍ୟୁଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ଶୀର୍ଣନାଭି ଯଥା ଚକ୍ରଂ ଛିଦ୍ରଂ ସୋମଂ ପ୍ରପଶ୍ୟତି ।
ତଥୈବ ଚ ସହସ୍ରାଂଶୁଂ ସପ୍ତରାତ୍ରେଣ ମୃତ୍ୟୁଭାଜ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଶବଗନ୍ଧମୁପାଘ୍ରାତି ସୁରଭିଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ଯୋ ନରଃ ।
ଦେବତାୟତନସ୍ଥସ୍ତୁ ସୋ ରାତ୍ରେଣ ସ ମୃତ୍ୟୁଭାଜ୍ ॥ ୧୪ ॥
କର୍ଣନାସାବନମନଂ ଦନ୍ତଦୃଷ୍ଟିବିରାଗିତା ।
ସଞ୍ଜ୍ଞା ଲୋପୋ ନିରୂସ୍ମତ୍ୱଂ ସଦ୍ୟୋ ମୃତ୍ୟୁନିଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ଅକସ୍ମାଚ୍ଚ ସ୍ରବେଦ୍ୟସ୍ୟ ବାମମକ୍ଷିନରାଧିପ ।
ମୂର୍ଧତଶ୍ଚୋତ୍ପତେଦ୍ଧୂମଃ ସଦ୍ୟୋ ମୃତ୍ୟୁନିଦର୍ଶନମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ଏତାବନ୍ତି ତ୍ୱରିଷ୍ଟାନି ବିଦିତ୍ୱା ମାନବୋଽଽତ୍ମବାନ୍ ।
ନିଶି ଚାହନି ଚାତ୍ମାନଂ ଯୋଜୟେତ୍ପରମାତ୍ମନି ॥ ୧୭ ॥
ପ୍ରତୀକ୍ଷମାଣସ୍ତତ୍କାଲଂ ଯତ୍କାଲଂ ପ୍ରତି ତଦ୍ଭବେତ୍ ।
ଅଥାସ୍ୟ ନେଷ୍ଟଂ ମରଣଂ ସ୍ଥାତୁମିଚ୍ଛେଦିମାଂ କ୍ରିୟାମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ସର୍ୱଗନ୍ଧାନ୍ରସାଂଶ୍ଚୈବ ଧାରୟେତ ସମାହିତଃ ।
ତଥା ହି ମୃତ୍ୟୁଂ ଜୟତି ତତ୍ପରେଣାନ୍ତରାତ୍ମନା ॥ ୧୯ ॥
ସସାଙ୍ଖ୍ୟ ଧାରଣଂ ଚୈବ ବିଦିତ୍ୱା ମନୁଜର୍ଷଭ ।
ଜୟେଚ୍ଚ ମୃତ୍ୟୁଂ ଯୋଗେନ ତତ୍ପରେଣାନ୍ତରାତ୍ମନା ॥ ୨୦ ॥
ଗଚ୍ଛେତ୍ପ୍ରାପ୍ୟାକ୍ଷୟଂ କୃତ୍ସ୍ନମଜନ୍ମ ଶିବମବ୍ୟଯମ୍ ।
ଶାଶ୍ୱତଂ ସ୍ଥାନମଚଲଂ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପମକୃତାତ୍ମଭିଃ ॥ ୨୧ ॥
୩୧୮/୩୦୬
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ଅବ୍ୟକ୍ତସ୍ଥଂ ପରଂ ଯତ୍ତତ୍ପୃଷ୍ଟସ୍ତେଽହଂ ନରାଧିପ ।
ପରଂ ଗୁହ୍ୟମିମଂ ପ୍ରଶ୍ନଂ ଶୃଣୁଷ୍ୱାବହିତୋ ନୃପ ॥ ୧ ॥
ଯଥାର୍ଷେଣେହ ବିଧିନା ଚରତାବମତେନ ହ ।
ମୟାଦିତ୍ୟାଦବାପ୍ତାନି ଯଜୂଂସି ମିଥିଲାଧିପ ॥ ୨ ॥
ମହତା ତପସା ଦେବସ୍ତପିଷ୍ଠଃ ସେବିତୋ ମୟା ।
ପ୍ରୀତେନ ଚାହଂ ବିଭୁନା ସୂର୍ୟେଣୋକ୍ତସ୍ତଦାନଘ ॥ ୩ ॥
ବରଂ ବୃଣୀଷ୍ୱ ବିପ୍ରର୍ଷେ ଯଦିଷ୍ଟଂ ତେ ସୁଦୁର୍ଲଭମ୍ ।
ତତ୍ତେ ଦାସ୍ୟାମି ପ୍ରୀତାତ୍ମା ମତ୍ପ୍ରସାଦୋ ହି ଦୁର୍ଲଭଃ ॥ ୪ ॥
ତତଃ ପ୍ରନମ୍ୟ ଶିରସା ମୟୋକ୍ତସ୍ତପତାଂ ବରଃ ।
ଯଜୂଂସି ନୋପୟୁକ୍ତାନି କ୍ଷିପ୍ରମିଚ୍ଛାମି ବେଦିତୁମ୍ ॥ ୫ ॥
ତତୋ ମାଂ ଭଗବାନାହ ବିତରିଷ୍ୟାମି ତେ ଦ୍ୱିଜ ।
ସରସ୍ୱତୀହ ବାଗ୍ଭୂତା ଶରୀରଂ ତେ ପ୍ରବେକ୍ଷ୍ୟତି ॥ ୬ ॥
ତତୋ ମାମାହ ଭଗବାନାସ୍ୟଂ ସ୍ୱଂ ବିବୃତଂ କୁରୁ ।
ବିବୃତଂ ଚ ତତୋ ମେଽଽସ୍ୟଂ ପ୍ରବିଷ୍ଟା ଚ ସରସ୍ୱତୀ ॥ ୭ ॥
ତତୋ ବିଦହ୍ୟମାନୋଽହଂ ପ୍ରବିଷ୍ଟୋଽମ୍ଭସ୍ତଦାନଘ ।
ଅବିଜ୍ଞାନାଦମର୍ଷାଚ୍ଚ ଭାସ୍କରସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୮ ॥
ତତୋ ବିଦହ୍ୟମାନଂ ମାମୁବାଚ ଭଗବାନ୍ରବିଃ ।
ମୁହୂର୍ତଂ ସହ୍ୟତାଂ ଦାହସ୍ତତଃ ଶୀତୀ ଭବିଷ୍ୟତି ॥ ୯ ॥
ଶୀତୀ ଭୂତଂ ଚ ମାଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଭଗବାନାହ ଭାସ୍କରଃ ।
ପ୍ରତିଷ୍ଠାସ୍ୟତି ତେ ବେଦଃ ସୋତ୍ତରଃ ସଖିଲୋ ଦ୍ୱିଜ ॥ ୧୦ ॥
କୃତ୍ସ୍ନଂ ଶତପଥଂ ଚୈବ ପ୍ରଣେଷ୍ୟସି ଦ୍ୱିଜର୍ଷଭ ।
ତସ୍ୟାନ୍ତେ ଚାପୁନର୍ଭାବେ ବୁଦ୍ଧିସ୍ତବ ଭବିଷ୍ୟତି ॥ ୧୧ ॥
ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସେ ଚ ଯଦିଷ୍ଟଂ ତତ୍ସାଙ୍କ୍ୟ ଯୋଗେପ୍ସିତଂ ପଦମ୍ ।
ଏତାବଦୁକ୍ତ୍ୱା ଭଗବାନସ୍ତମେବାଭ୍ୟବର୍ତତ ॥ ୧୨ ॥
ତତୋଽନୁବ୍ୟାହୃତଂ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ଗତେ ଦେବେ ବିଭାବସୌ ।
ଗୃହମାଗତ୍ୟ ସଂହୃଷ୍ଟୋଽଚିନ୍ତୟଂ ବୈ ସରସ୍ୱତୀମ୍ ॥ ୧୩ ॥
ତତଃ ପ୍ରବୃତ୍ତାତିଶୁଭା ସ୍ୱରବ୍ୟଞ୍ଜନ ଭୂଷିତା ।
ଓଙ୍କାରମାଦିତଃ କୃତ୍ୱା ମମ ଦେବୀ ସରସ୍ୱତୀ ॥ ୧୪ ॥
ତତୋଽହମର୍ଘ୍ୟଂ ବିଧିବତ୍ସରସ୍ୱତ୍ୟୈ ନ୍ୟବେଦୟମ୍ ।
ତପତାଂ ଚ ବରିଷ୍ଠାୟ ନିଷଣ୍ଣସ୍ତତ୍ପରାୟନଃ ॥ ୧୫ ॥
ତତଃ ଶତପଥଂ କୃତ୍ସ୍ନଂ ସହରସ୍ୟ ସସଙ୍ଗ୍ରହମ୍ ।
ଚକ୍ରେ ସପରିଶେଷଂ ଚ ହର୍ଷେଣ ପରମେଣ ହ ॥ ୧୬ ॥
କୃତ୍ୱା ଚାଧ୍ୟଯନଂ ତେଷାଂ ଶିଷ୍ୟାଣାଂ ଶତମୁତ୍ତମମ୍ ।
ବିପ୍ରିୟାର୍ଥଂ ସଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ମାତୁଲଲ୍ସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୧୭ ॥
ତତଃ ସଶିଷ୍ୟେଣ ମୟା ସୂର୍ୟେଣେବ ଗଭସ୍ତିଭିଃ ।
ବ୍ୟାପ୍ତୋ ଯଜ୍ଞୋ ମହାରାଜ ପିତୁସ୍ତବ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୧୮ ॥
ମିଷତୋ ଦେବଲସ୍ୟାପି ତତୋଽର୍ଧଂ ହୃତବାନହମ୍ ।
ସ୍ୱବେଦ ଦକ୍ଷିଣାୟାଥ ବିମର୍ଦେ ମାତୁଲେନ ହ ॥ ୧୯ ॥
ସୁମନ୍ତୁ ନାଥ ପୈଲେନ ତଥ ଜୈମିନିନା ଚ ବୈ ।
ପିତ୍ରା ତେ ମୁନିଭିଶ୍ଚୈବ ତତୋଽହମନୁମାନିତଃ ॥ ୨୦ ॥
ଦଶ ପଞ୍ଚ ଚ ପ୍ରାପ୍ତାନି ଯଜୂଂସ୍ୟର୍କାନ୍ମୟାନଘ ।
ତଥୈବ ଲୋମହର୍ଷାଚ୍ଚ ପୁରାଣମବଧାରିତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ବୀଜମେତତ୍ପୁରସ୍କୃତ୍ୟ ଦେବୀଂ ଚୈବ ସରସ୍ୱତୀମ୍ ।
ସୂର୍ୟସ୍ୟ ଚାନୁଭାବେନ ପ୍ରବୃତ୍ତୋଽହଂ ନରାଧିପ ॥ ୨୨ ॥
କର୍ତୁଂ ଶତପଥଂ ବେଦମପୂର୍ୱଂ କାରିତଂ ଚ ମେ ।
ଯଥାଭିଲସିତଂ ମାର୍ଥଂ ତଥା ତଚ୍ଚୋପପାଦିତମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଶିଷ୍ୟାଣାମଖିଲଂ କୃତ୍ସ୍ନମନୁଜ୍ଞାତଂ ସସଙ୍ଗ୍ରହମ୍ ।
ସର୍ୱେ ଚ ଶିଷ୍ୟାଃ ଶୁଚୟୋ ଗତାଃ ପରମହର୍ଷିତାଃ ॥ ୨୪ ॥
ଶାଖାଃ ପଞ୍ଚଦଶେମାସ୍ତୁ ବିଦ୍ୟା ଭାସ୍କରଦର୍ଶିତାଃ ।
ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ଯଥାକାମଂ ବେଦ୍ୟଂ ତଦନୁଚିନ୍ତୟମ୍ ॥ ୨୫ ॥
କିମତ୍ର ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟମୃତଂ କିଂ ଚ ବେଦ୍ୟମନୁତ୍ତମମ୍ ।
ଚିନ୍ତୟେ ତତ୍ର ଚାଗତ୍ୟ ଗନ୍ଧର୍ୱୋ ମାମପୃଚ୍ଛତ ॥ ୨୬ ॥
ବିଶ୍ୱାବସୁସ୍ତତୋ ରାଜନ୍ୱେଦାନ୍ତଜ୍ଞାନକୋବିଦଃ ।
ଚତୁର୍ୱିଂଶତିକାନ୍ପ୍ରଶ୍ନାନ୍ପୃଷ୍ଟ୍ୱା ବେଦସ୍ୟ ପାର୍ଥିବ ।
ପଞ୍ଚବିଂଶତିମଂ ପ୍ରଶ୍ନଂ ପପ୍ରଚ୍ଛାନ୍ୱିକ୍ଷିକୀଂ ତଥା ॥ ୨୭ ॥
ବିଶ୍ୱା ବିଶ୍ୱଂ ତଥାଶ୍ୱାଶ୍ୱଂ ମିତ୍ରଂ ବରୁଣମେବ ଚ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ତଥାଜ୍ଞୋଽଜ୍ଞଃ କସ୍ତପା ଅପତା ତଥା ।
ସୂର୍ୟାଦଃ ସୂର୍ୟ ଇତି ଚ ବିଦ୍ୟାବିଦ୍ୟେ ତଥୈବ ଚ ॥ ୨୮ ॥
ବେଦ୍ୟାବେଦ୍ୟଂ ତଥା ରାଜନ୍ନଚଲଂ ଚଲମେବ ଚ ।
ଅପୂର୍ୱମକ୍ଷୟଂ କ୍ଷୟ୍ୟମେତତ୍ପ୍ରଶ୍ନମନୁତ୍ତମମ୍ ॥ ୨୯ ॥
ଅଥୋକ୍ତଶ୍ଚ ମୟା ରାଜନ୍ରାଜା ଗନ୍ଧର୍ୱସତ୍ତମଃ ।
ପୃଷ୍ଟବାନନୁପୂର୍ୱେଣ ପ୍ରଶ୍ନମୁତ୍ତମମର୍ଥବତ୍ ॥ ୩୦ ॥
ମୁହୂର୍ତଂ ମୃଷ୍ୟତାଂ ତାବଦ୍ୟାବଦେନଂ ବିଚିନ୍ତୟେ ।
ବାଧମିତ୍ୟେବ କୃତ୍ୱା ସ ତୂସ୍ନୀଂ ଗନ୍ଧର୍ୱ ଆସ୍ଥିତଃ ॥ ୩୧ ॥
ତତୋଽନ୍ୱଚିନ୍ତୟମହଂ ଭୂୟୋ ଦେବୀଂ ସରସ୍ୱତୀମ୍ ।
ମନସା ସ ଚ ମେ ପ୍ରଶ୍ନୋ ଦଧ୍ନୋ ଘୃତମିବୋଦ୍ଧୃତମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ତତ୍ରୋପନିଷଦଂ ଚୈବ ପରିଶେଷଂ ଚ ପାର୍ଥିବ ।
ମଘ୍ନାମି ମନସା ତାତ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ଚାନ୍ୱୀକ୍ଷିକୀଂ ପରାମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଚତୁର୍ଥୀ ରାଜଶାର୍ଦୂଲ ବିଦ୍ୟୈଷା ସାମ୍ପରାୟିକୀ ।
ଉଦୀରିତା ମୟା ତୁଭ୍ୟଂ ପଞ୍ଚବିଂଶେଽଧି ଧିଷ୍ଠିତା ॥ ୩୪ ॥
ଅଥୋତସ୍ତୁ ମୟା ରାଜନ୍ରାଜା ବିଶ୍ୱାବସୁସ୍ତଦା ।
ଶ୍ରୂୟତାଂ ଯଦ୍ଭବାନସ୍ମାନ୍ପ୍ରଶ୍ନଂ ସମ୍ପୃଷ୍ଟବାନିହ ॥ ୩୫ ॥
ବିଶ୍ୱା ବିଶ୍ୱେତି ଯଦିଦଂ ଗନ୍ଧର୍ୱେନ୍ଦ୍ରାନୁପୃଚ୍ଛସି ।
ବିଶ୍ୱାବ୍ୟକ୍ତଂ ପରଂ ବିଦ୍ୟାଦ୍ଭୂତଭବ୍ୟ ଭୟଙ୍କରମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ତ୍ରିଗୁଣଂ ଗୁଣକର୍ତୃତ୍ୱାଦଶିଶ୍ୱୋ ନିଷ୍କଲସ୍ତଥା ।
ଅଶ୍ୱସ୍ତଥୈବ ମିଥୁନମେବମେବାନୁଦୃଶ୍ୟତେ ॥ ୩୭ ॥
ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ପ୍ରକୃତିଂ ପ୍ରାହୁଃ ପୁରୁଷେତି ଚ ନିର୍ଗୁଣମ୍ ।
ତଥୈବ ମିତ୍ରଂ ପୁରୁଷଂ ବରୁଣଂ ପ୍ରକୃତିଂ ତଥା ॥ ୩୮ ॥
ଜ୍ଞାନଂ ତୁ ପ୍ରକୃତିଂ ପ୍ରାହୁର୍ଜ୍ଞେୟଂ ନିଷ୍କଲମେବ ଚ ।
ଅଜ୍ଞଶ୍ଚ ଜ୍ଞଶ୍ଚ ପୁରୁଷସ୍ତସ୍ମାନ୍ନିଷ୍କଲ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୩୯ ॥
କସ୍ତପା ଅତପାଃ ପ୍ରୋକ୍ତାଃ କୋଽସୌ ପୁରୁଷ ଉଚ୍ୟତେ ।
ତପାଃ ପ୍ରକୃତିରିତ୍ୟାହୁରତପା ନିଷ୍କଲଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ ୪୦ ॥
ତଥୈବାବେଦ୍ୟମବ୍ୟକ୍ତଂ ବେଧଃ ପୁରୁଷ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଚଲାଚଲମିତି ପ୍ରୋକ୍ତଂ ତ୍ୱୟା ତଦପି ମେ ଶୃଣୁ ॥ ୪୧ ॥
ଚଲାଂ ତୁ ପ୍ରକୃତିଂ ପ୍ରାହୁଃ କାରଣଂ କ୍ଷେପ ସର୍ଗୟୋଃ ।
ଅକ୍ଷେପ ସର୍ଗୟୋଃ କର୍ତା ନିଶ୍ଚଲଃ ପୁରୁଷଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ ୪୨ ॥
ଅଜାବୁଭାବପ୍ରଜନୁଚାକ୍ଷୟୌ ଚାପ୍ୟୁଭାବପି ।
ଅଜୌନିତ୍ୟାବୁଭୌ ପ୍ରାହୁରଧ୍ୟାତ୍ମଗତିନିଶ୍ଚୟାଃ ॥ ୪୩ ॥
ଅକ୍ଷୟତ୍ୱାତ୍ପ୍ରଜନନେ ଅଜମତ୍ରାହୁରବ୍ୟଯମ୍ ।
ଅକ୍ଷୟଂ ପୁରୁଷଂ ପ୍ରାହୁଃ କ୍ଷୟୋ ହ୍ୟସ୍ୟ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୪୪ ॥
ଗୁଣକ୍ଷୟତ୍ୱାତ୍ପ୍ରକୃତିଃ କର୍ତୃତ୍ୱାଦକ୍ଷୟଂ ବୁଧାଃ ।
ଏଷା ତେଽଽନ୍ୱୀକ୍ଷିକୀ ବିଦ୍ୟା ଚତୁର୍ଥୀ ସାମ୍ପରାୟିକୀ ॥ ୪୫ ॥
ବିଦ୍ୟୋପେତଂ ଧନଂ କୃତ୍ୱା କର୍ମଣା ନିତ୍ୟକର୍ମଣି ।
ଏକାନ୍ତଦର୍ଶନା ବେଦାଃ ସର୍ୱେ ବିଶ୍ୱାବସୋ ସ୍ମୃତାଃ ॥ ୪୬ ॥
ଜାୟନ୍ତେ ଚ ମ୍ରିୟନ୍ତେ ଚ ଯସ୍ମିନ୍ନେତେ ଯତଶ୍ଚ୍ୟୁତାଃ ।
ବେଦାର୍ଥଂ ଯେ ନ ଜାନନ୍ତି ବେଦ୍ୟଂ ଗନ୍ଧର୍ୱସତ୍ତମ ॥ ୪୭ ॥
ସାଙ୍ଗୋପାଙ୍ଗାନପି ଯଦି ପଞ୍ଚ ବେଦାନଧୀୟତେ ।
ବେଦ ବେଦ୍ୟଂ ନ ଜାନୀତେ ବେଦ ଭାରବହୋ ହି ସଃ ॥ ୪୮ ॥
ଯୋ ଘୃତାର୍ଥୀ ଖରୀ କ୍ଷୀରଂ ମଥେଦ୍ଗନ୍ଧର୍ୱସତ୍ତମ ।
ବିଷ୍ଠାଂ ତତ୍ରାନୁପଶ୍ୟେତ ନ ମନ୍ଦଂ ନାପି ବା ଘୃତମ୍ ॥ ୪୯ ॥
ତଥା ବେଦ୍ୟମବେଦ୍ୟଂ ଚ ବେଦ ବିଦ୍ୟୋ ନ ବିନ୍ଦତି ।
ସ କେବଲଂ ମୂଢ ମତିର୍ଜ୍ଞାନଭାର ବହଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ ୫୦ ॥
ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟୌ ନିତ୍ୟମେବୈତୌ ତତ୍ପରେଣାନ୍ତରାତ୍ମନା ।
ଯଥାସ୍ୟ ଜନ୍ମ ନିଧନେ ନ ଭବେତାଂ ପୁନଃ ପୁନଃ ॥ ୫୧ ॥
ଅଜସ୍ରଂ ଜନ୍ମ ନିଧନଂ ଚିନ୍ତୟିତ୍ୱା ତ୍ରୟୀମିମାମ୍ ।
ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ କ୍ଷୟମିହ ଅକ୍ଷୟଂ ଧର୍ମମାସ୍ଥିତଃ ॥ ୫୨ ॥
ଯଦା ତୁ ପଶ୍ୟତେଽତ୍ୟନ୍ତମହନ୍ୟହନି କାଶ୍ୟପ ।
ତଦା ସ କେବଲୀ ଭୂତଃ ସଦ୍ୱିଂସମନୁପଶ୍ୟତି ॥ ୫୩ ॥
ଅନ୍ୟଶ୍ଚ ଶଶ୍ୱଦବ୍ୟକ୍ତସ୍ତଥାନ୍ୟଃ ପଞ୍ଚବିଂଶକଃ ।
ତସ୍ୟ ଦ୍ୱାବନୁପଶ୍ୟେତ ତମେକମିତି ସାଧବଃ ॥ ୫୪ ॥
ତେନୈତନ୍ନାଭିଜାନନ୍ତି ପଞ୍ଚବିଂଶକମଚ୍ୟୁତମ୍ ।
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁଭୟାଦ୍ୟୋଗାଃ ସାଙ୍ଖ୍ୟାଶ୍ଚ ପରମୈଷିଣଃ ॥ ୫୫ ॥
ବିଶ୍ୱାବସୁରୁବାଚ
ପଞ୍ଚବିଂଶଂ ଯଦେତତ୍ତେ ପ୍ରୋକ୍ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣସତ୍ତମ ।
ତଥା ତନ୍ନ ତଥା ବେତି ତଦ୍ଭବାନ୍ୱକ୍ତୁମର୍ହତି ॥ ୫୬ ॥
ଜୈଗୀସବ୍ୟସ୍ୟାସିତସ୍ୟ ଦେବଲସ୍ୟ ଚ ମେ ଶ୍ରୁତମ୍ ।
ପରାଶରସ୍ୟ ବିପ୍ରର୍ଷେର୍ୱାର୍ଷଗଣ୍ୟସ୍ୟ ଧୀମତଃ ॥ ୫୭ ॥
ଭିକ୍ଷୋଃ ପଞ୍ଚଶିଖସ୍ୟାଥ କପିଲସ୍ୟ ଶୁକସ୍ୟ ଚ ।
ଗୌତମସ୍ୟାର୍ଷ୍ଟିଷେଣସ୍ୟ ଗର୍ଗସ୍ୟ ଚ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୫୮ ॥
ନାରଦସ୍ୟାସୁରେଶ୍ଚୈବ ପୁଲସ୍ତ୍ୟସ୍ୟ ଚ ଧୀମତଃ ।
ସନତ୍କୁମାରସ୍ୟ ତତଃ ଶୁକ୍ରସ୍ୟ ଚ ମହାତ୍ମନଃ ॥ ୫୯ ॥
କଶ୍ୟପସ୍ୟ ପିତୁଶ୍ଚୈବ ପୂର୍ୱମେବ ମୟା ଶ୍ରୁତମ୍ ।
ତଦନନ୍ତରଂ ଚ ରୁଦ୍ରସ୍ୟ ବିଶ୍ୱରୂପସ୍ୟ ଧୀମତଃ ॥ ୬୦ ॥
ଦୈବତେଭ୍ୟଃ ପିତୃଭ୍ୟଶ୍ଚ ଦୈତ୍ୟେଭ୍ୟଶ୍ଚ ତତସ୍ତତଃ ।
ପ୍ରାପ୍ତମେତନ୍ମୟା କୃତ୍ସ୍ନଂ ବେଦ୍ୟଂ ନିତ୍ୟଂ ବଦନ୍ତ୍ୟୁତ ॥ ୬୧ ॥
ତସ୍ମାତ୍ତଦ୍ୱୈ ଭବଦ୍ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଶ୍ରୋତୁମିଚ୍ଛାମି ବ୍ରାହ୍ମଣ ।
ଭବାନ୍ପ୍ରବର୍ହଃ ଶାସ୍ତ୍ରାଣାଂ ପ୍ରଗଲ୍ଭଶ୍ଚାତିବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ॥ ୬୨ ॥
ନ ତବାବିଦିତଂ କିଂ ଚିଦ୍ଭବାଞ୍ଶ୍ରୁତିନିଧିଃ ସ୍ମୃତଃ ।
କଥ୍ୟତେ ଦେବଲୋକେ ଚ ପିତୃଲୋକେ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣ ॥ ୬୩ ॥
ବ୍ରହ୍ମଲୋକଗତାଶ୍ଚୈବ କଥୟନ୍ତି ମହର୍ଷୟଃ ।
ପତିଶ୍ଚ ତପତାଂ ଶଶ୍ୱଦାଦିତ୍ୟସ୍ତବ ଭାସତେ ॥ ୬୪ ॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟଜ୍ଞାନଂ ତ୍ୱୟା ବ୍ରହ୍ମନ୍ନବାପ୍ତଂ କୃତ୍ସ୍ନମେବ ଚ ।
ତଥୈବ ଯୋଗଜ୍ଞାନଂ ଚ ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ବିଶେଷତଃ ॥ ୬୫ ॥
ନିଃସନ୍ଦିଗ୍ଧଂ ପ୍ରବୁଦ୍ଧସ୍ତ୍ୱଂ ବୁଧ୍ୟମାନଶ୍ଚରାଚରମ୍ ।
ଶ୍ରୋତୁମିଚ୍ଛାମି ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ଘୃତଂ ମନ୍ଦମୟଂ ଯଥା ॥ ୬୬ ॥
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
କୃତ୍ସ୍ନଧାରିଣମେବ ତ୍ୱାଂ ମନ୍ୟେ ଗନ୍ଧର୍ୱସତ୍ତମ ।
ଜିଜ୍ଞାସସି ଚ ମାଂ ରାଜଂସ୍ତନ୍ନିବୋଧ ଯଥା ଶ୍ରୁତମ୍ ॥ ୬୭ ॥
ଅବୁଧ୍ୟମାନାଂ ପ୍ରକୃତିଂ ବୁଧ୍ୟତେ ପଞ୍ଚବିଂଶକଃ ।
ନ ତୁ ବୁଧ୍ୟତି ଗନ୍ଧର୍ୱ ପ୍ରକୃତିଃ ପଞ୍ଚବିଂଶକମ୍ ॥ ୬୮ ॥
ଅନେନାପ୍ରତିବୋଧେନ ପ୍ରଧାନଂ ପ୍ରବଦନ୍ତି ତମ୍ ।
ସାଙ୍ଖ୍ୟଯୋଗାଶ୍ଚ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞା ଯଥା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନାତ୍ ॥ ୬୯ ॥
ପଶ୍ୟଂସ୍ତଥୈବାପଶ୍ୟଂଶ୍ଚ ପଶ୍ୟତ୍ୟନ୍ୟସ୍ତଥାନଘ ।
ସଦ୍ୱିଂଶଃ ପଞ୍ଚବିଂଶଂ ଚ ଚତୁର୍ୱିଂଶଂ ଚ ପଶ୍ୟତି ।
ନ ତୁ ପଶ୍ୟତି ପଶ୍ୟଂସ୍ତୁ ଯଶ୍ଚୈନମନୁପଶ୍ୟତି ॥ ୭୦ ॥
ପଞ୍ଚବିଂଶୋଽଭିମନ୍ୟେତ ନାନ୍ୟୋଽସ୍ତି ପରମୋ ମମ ।
ନ ଚତୁର୍ୱିଂଶକୋଽଗ୍ରାହ୍ୟୋ ମନୁଜୈର୍ଜ୍ଞାନଦର୍ଶିଭିଃ ॥ ୭୧ ॥
ମତ୍ସ୍ୟେବୋଦକମନ୍ୱେତି ପ୍ରବର୍ତତି ପ୍ରବର୍ତନାତ୍ ।
ଯଥୈବ ବୁଧ୍ୟତେ ମତ୍ସ୍ୟସ୍ତଥୈଷୋଽପ୍ୟନୁବୁଧ୍ୟତେ ।
ସସ୍ନେହଃ ସହ ବାସାଚ୍ଚ ସାଭିମାନଶ୍ଚନିତ୍ୟଶଃ ॥ ୭୨ ॥
ସ ନିମଜ୍ଜତି କାଲସ୍ୟ ଯଦୈକତ୍ୱଂ ନ ବୁଧ୍ୟତେ ।
ଉନ୍ମଜ୍ଜତି ହି କାଲସ୍ୟ ମମତ୍ୱେନାଭିସଂବୃତଃ ॥ ୭୩ ॥
ଯଦା ତୁ ମନ୍ୟତେଽନ୍ୟୋଽହମନ୍ୟ ଏଷ ଇତି ଦ୍ୱିଜଃ ।
ତଦା ସ କେବଲୀ ଭୂତଃ ସଦ୍ୱିଂଶମନୁପଶ୍ୟତି ॥ ୭୪ ॥
ଅନ୍ୟଶ୍ଚ ରାଜନ୍ନବରସ୍ତଥାନ୍ୟଃ ପଞ୍ଚବିଂଶକଃ ।
ତତ୍ସ୍ଥତ୍ୱାଦନୁପଶ୍ୟନ୍ତି ଏକ ଏବେତି ସାଧବଃ ॥ ୭୫ ॥
ତେନୈତନ୍ନାଭିନନ୍ଦନ୍ତି ପଞ୍ଚବିଂଶକମଚ୍ୟୁତମ୍ ।
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁଭୟାଦ୍ଭୀତା ଯୋଗାଃ ସାଙ୍ଖ୍ୟାଶ୍ଚ କାଶ୍ୟପ ।
ସଦ୍ୱିଂସମନୁପଶ୍ୟନ୍ତି ଶୁଚୟସ୍ତତ୍ପରାୟନାଃ ॥ ୭୬ ॥
ଯଦା ସ କେବଲୀ ଭୂତଃ ସଦ୍ୱିଂଶମନୁପଶ୍ୟତି ।
ତଦା ସ ସର୍ୱବିଦ୍ୱିଦ୍ୱାନ୍ନ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ବିନ୍ଦତି ॥ ୭୭ ॥
ଏବମପ୍ରତିବୁଦ୍ଧଶ୍ଚ ବୁଧ୍ୟମାନଶ୍ ଚ ତେଽନଘ ।
ବୁଦ୍ଧଶ୍ଚୋକ୍ତୋ ଯଥାତତ୍ତ୍ୱଂ ମୟା ଶ୍ରୁତିନିଦର୍ଶନାତ୍ ॥ ୭୮ ॥
ପଶ୍ୟାପଶ୍ୟଂ ଯୋଽନୁପଶ୍ୟେତ୍କ୍ଷେମଂ ତତ୍ତ୍ୱଂ ଚ କାଶ୍ୟପ ।
କେବଲାକେବଲଂ ଚାଦ୍ୟଂ ପଞ୍ଚବିଂଶାତ୍ପରଂ ଚ ଯତ୍ ॥ ୭୯ ॥
ବିଶ୍ୱାବସୁରୁବାଚ
ତଥ୍ୟଂ ଶୁଭଂ ଚୈତଦୁକ୍ତଂ ତ୍ୱୟା ଭୋଃ
ସମ୍ୟକ୍କ୍ଷେମ୍ୟଂ ଦେବତାଦ୍ୟଂ ଯଥାବତ୍ ।
ସ୍ୱସ୍ତ୍ୟ କ୍ଷୟଂ ଭବତଶ୍ଚାସ୍ତୁ ନିତ୍ୟଂ
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ସଦା ବୁଧି ଯୁକ୍ତଂ ନମସ୍ତେ ॥ ୮୦ ॥
ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟ ଉବାଚ
ଏବମୁକ୍ତ୍ୱା ସମ୍ପ୍ରୟାତୋ ଦିବଂ ସ
ବିଭ୍ରାଜନ୍ୱୈ ଶ୍ରୀମତ ଦର୍ଶନେନ ।
ତୁଷ୍ଟଶ୍ଚ ତୁଷ୍ଟ୍ୟା ପରୟାଭିନନ୍ଦ୍ୟ
ପ୍ରଦକ୍ଷିଣଂ ମମ କୃତ୍ୱା ମହାତ୍ମା ॥ ୮୧ ॥
ବ୍ରହ୍ମାଦୀନାଂ ଖେଚରାଣାଂ କ୍ଷିତୌ ଚ
ଯେ ଚାଧସ୍ତାତ୍ସଂବସନ୍ତେ ନରେନ୍ଦ୍ର ।
ତତ୍ରୈବ ତଦ୍ଦର୍ଶନଂ ଦର୍ଶୟନ୍ୱୈ
ସମ୍ୟକ୍କ୍ଷେମ୍ୟଂ ଯେ ପଥଂ ସଂଶ୍ରିତା ବୈ ॥ ୮୨ ॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟାଃ ସର୍ୱେ ସାଙ୍ଖ୍ୟଧର୍ମେ ରତାଶ୍ ଚ
ତଦ୍ୱଦ୍ୟୋଗା ଯୋଗଧର୍ମେ ରତାଶ୍ ଚ ।
ଯେ ଚାପ୍ୟନ୍ୟେ ମୋକ୍ଷକାମା ମନୁଷ୍ୟାସ୍
ତେଷାମେତଦ୍ଦର୍ଶନଞ୍ଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟମ୍ ॥ ୮୩ ॥
ଜ୍ଞାନାନ୍ମୋକ୍ଷୋ ଜାୟତେ ପୂରୁଷାନାଂ
ନାସ୍ତ୍ୟଜ୍ଞାନାଦେବମାହୁର୍ନରେନ୍ଦ୍ର ।
ତସ୍ମାଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ତ୍ୱତୋଽନ୍ୱେଷିତବ୍ୟଂ
ଯେନାତ୍ମାନଂ ମୋକ୍ଷୟେଜ୍ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୋଃ ॥ ୮୪ ॥
ପ୍ରାପ୍ୟ ଜ୍ଞାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାତ୍କ୍ଷତ୍ରିୟାଦ୍ୱା
ବୈଶ୍ୟାଚ୍ଛୂଦ୍ରାଦପି ନୀଚାଦଭୀକ୍ଷ୍ଣମ୍ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାତବ୍ୟଂ ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନେନ ନିତ୍ୟଂ
ନ ଶ୍ରଦ୍ଧିନଂ ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୂ ବିଶେତାମ୍ ॥ ୮୫ ॥
ସର୍ୱେ ବର୍ଣା ବ୍ରାହ୍ମଣା ବ୍ରହ୍ମଜାଶ୍ ଚ
ସର୍ୱେ ନିତ୍ୟଂ ବ୍ୟାହରନ୍ତେ ଚ ବ୍ରହ୍ମ ।
ତତ୍ତ୍ୱଂ ଶାସ୍ତ୍ରଂ ବ୍ରହ୍ମ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ବ୍ରବୀମି
ସର୍ୱଂ ବିଶ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମ ଚୈତତ୍ସମସ୍ତମ୍ ॥ ୮୬ ॥
ବ୍ରହ୍ମାସ୍ୟତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ସମ୍ପ୍ରସୂତା
ବାହୁଭ୍ୟାଂ ବୈ କ୍ଷତ୍ରିୟାଃ ସମ୍ପ୍ରସୂତାଃ ।
ନାଭ୍ୟାଂ ବୈଶ୍ୟାଃ ପାଦତଶ୍ଚାପି ଶୂଦ୍ରାଃ
ସର୍ୱେ ବର୍ଣା ନାନ୍ୟଥା ବେଦିତବ୍ୟାଃ ॥ ୮୭ ॥
ଅଜ୍ଞାନତଃ କର୍ମ ଯୋନିଂ ଭଜନ୍ତେ
ତାଂ ତାଂ ରାଜଂସ୍ତେ ଯଥା ଯାନ୍ତ୍ୟଭାବମ୍ ।
ତଥା ବର୍ଣା ଜ୍ଞାନହୀନାଃ ପତନ୍ତେ
ଘୋରାଦଜ୍ଞାନାତ୍ପ୍ରାକୃତଂ ଯୋନିଜାଲମ୍ ॥ ୮୮ ॥
ତସ୍ମାଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ସର୍ୱତୋ ମାର୍ଗିତବ୍ୟଂ
ସର୍ୱତ୍ରସ୍ଥ ଚୈତଦୁକ୍ତଂ ମୟା ତେ ।
ତସ୍ଥୌ ବ୍ରହ୍ମା ତସ୍ଥିବାଂଶ୍ଚାପରୋ ଯସ୍
ତସ୍ମୈ ନିତ୍ୟଂ ମୋକ୍ଷମାହୁର୍ଦ୍ୱିଜେନ୍ଦ୍ରାଃ ॥ ୮୯ ॥
ଯତ୍ତେ ପୃଷ୍ଠଂ ତନ୍ମୟା ଚୋପଦିଷ୍ଟଂ
ଯାଥାତଥ୍ୟଂ ତଦ୍ୱିଶୋକୋ ଭବସ୍ୱ ।
ରାଜନ୍ଗଚ୍ଛସ୍ୱୈତଦର୍ଥସ୍ୟ ପାରଂ
ସମ୍ୟକ୍ପ୍ରୋକ୍ତଂ ସ୍ୱସ୍ତି ତେଽସ୍ତ୍ୱତ୍ର ନିତ୍ୟମ୍ ॥ ୯୦ ॥
ଭୀଷ୍ମ ଉବାଚ
ସ ଏବମନୁଶାସ୍ତସ୍ତୁ ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟେନ ଧୀମତା ।
ପ୍ରୀତିମାନଭବଦ୍ରାଜା ମିଥିଲାଧିପତିସ୍ତଦା ॥ ୯୧ ॥
ଗତେ ମୁନିବରେ ତସ୍ମିନ୍କୃତେ ଚାପି ପ୍ରଦକ୍ଷିଣେ ।
ଦୈବରାତିର୍ନରପତିରାସୀନସ୍ତତ୍ର ମୋକ୍ଷବିତ୍ ॥ ୯୨ ॥
ଗୋକୋତିଂ ସ୍ପର୍ଶୟାମାସ ହିରଣ୍ୟସ୍ୟ ତଥୈବ ଚ ।
ରତ୍ନାଞ୍ଜଲିମଥୈକଂ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣେଭ୍ୟୋ ଦଦୌ ତଦା ॥ ୯୩ ॥
ବିଦେହରାଜ୍ୟଂ ଚ ତଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ସୁତସ୍ୟ ବୈ ।
ଯତି ଧର୍ମମୁପାସଂଶ୍ଚାପ୍ୟବସନ୍ମିଥିଲାଧିପଃ ॥ ୯୪ ॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟଜ୍ଞାନମଧୀୟାନୋ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରଂ ଚ କୃତ୍ସ୍ନଶଃ ।
ଧର୍ମାଧର୍ମୌ ଚ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରାକୃତଂ ପରିଗର୍ହୟନ୍ ॥ ୯୫ ॥
ଅନନ୍ତମିତି କୃତ୍ୱା ସ ନିତ୍ୟଂ କେବଲମେବ ଚ ।
ଧର୍ମାଧର୍ମୌ ପୁଣ୍ୟପାପେ ସତ୍ୟାସତ୍ୟେ ତଥୈବ ଚ ॥ ୯୬ ॥
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୂ ଚ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରାକୃତଂ ତଦଚିନ୍ତୟତ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାବ୍ୟକ୍ତସ୍ୟ କର୍ମେଦମିତି ନିତ୍ୟଂ ନରାଧିପ ॥ ୯୭ ॥
ପଶ୍ୟନ୍ତି ଯୋଗାଃ ସାଙ୍ଖ୍ୟାଶ୍ଚ ସ୍ୱଶାସ୍ତ୍ରକୃତଲକ୍ଷଣାଃ ।
ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ବିୟୁକ୍ତଂ ହି ତସ୍ଥୌ ବ୍ରହ୍ମ ପରାତ୍ପରମ୍ ।
ନିତ୍ୟଂ ତମାହୁର୍ୱିଦ୍ୱାଂସଃ ଶୁଚିସ୍ତସ୍ମାଚ୍ଛୁଚିର୍ଭବ ॥ ୯୮ ॥
ଦୀୟତେ ଯଚ୍ଚ ଲଭତେ ଦତ୍ତଂ ଯଚ୍ଚାନୁମନ୍ୟତେ ।
ଦଦାତି ଚ ନରଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରତିଗୃହ୍ଣାତି ଯଚ୍ଚ ହ ।
ଦଦାତ୍ୟବ୍ୟକ୍ତମେବୈତତ୍ପ୍ରତିଗୃହ୍ଣାତି ତଚ୍ଚ ବୈ ॥ ୯୯ ॥
ଆତ୍ମା ହ୍ୟେବାତ୍ମନୋ ହ୍ୟେକଃ କୋଽନ୍ୟସ୍ତ୍ୱତ୍ତୋଽଧିକୋ ଭବେତ୍ ।
ଏବଂ ମନ୍ୟସ୍ୱ ସତତମନ୍ୟଥା ମା ବିଚିନ୍ତୟ ॥ ୧୦୦ ॥
ଯସ୍ୟାବ୍ୟକ୍ତଂ ନ ବିଦିତଂ ସଗୁଣଂ ନିର୍ଗୁଣଂ ପୁନଃ ।
ତେନ ତୀର୍ଥାନି ଯଜ୍ଞାଶ୍ଚ ସେବିତବ୍ୟାବିପଶ୍ଚିତା ॥ ୧୦୧ ॥
ନ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟୈସ୍ତପୋଭିର୍ୱା ଯଜ୍ଞୈର୍ୱା କୁରୁନନ୍ଦନ ।
ଲଭତେଽବ୍ୟକ୍ତସଂସ୍ଥାନଂ ଜ୍ଞାତ୍ୱାବ୍ୟକ୍ତଂ ମହୀପତେ ॥ ୧୦୨ ॥
ତଥୈବ ମହତଃ ସ୍ଥାନମାହଙ୍କାରିକମେବ ଚ ।
ଅହଙ୍କାରାତ୍ପରଂ ଚାପି ସ୍ଥାନାନି ସମବାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥ ୧୦୩ ॥
ଯେ ତ୍ୱବ୍ୟକ୍ତାତ୍ପରଂ ନିତ୍ୟଂ ଜାନତେ ଶାସ୍ତ୍ରତତ୍ପରାଃ ।
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁବିୟୁକ୍ତଂ ଚ ବିୟୁକ୍ତଂ ସଦସଚ୍ଚ ଯତ୍ ॥ ୧୦୪ ॥
ଏତନ୍ମୟାପ୍ତଂ ଜନକାତ୍ପୁରସ୍ତାତ୍
ତେନାପି ଚାପ୍ତଂ ନୃପ ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟାତ୍ ।
ଜ୍ଞାନଂ ବିଶିଷ୍ଟଂ ନ ତଥା ହି ଯଜ୍ଞା
ଜ୍ଞାନେନ ଦୁର୍ଗଂ ତରତେ ନ ଯଜ୍ଞୈଃ ॥ ୧୦୫ ॥
ଦୁର୍ଗଂ ଜନ୍ମ ନିଧନଂ ଚାପି ରାଜନ୍
ନ ଭୂତିକଂ ଜ୍ଞାନବିଦୋ ବଦନ୍ତି ।
ଯଜ୍ଞୈସ୍ତପୋଭିର୍ନିୟମୈର୍ୱ୍ରତୈଶ୍ ଚ
ଦିବଂ ସମାସାଦ୍ୟ ପତନ୍ତି ଭୂମୌ ॥ ୧୦୬ ॥
ତସ୍ମାଦୁପାସସ୍ୱ ପରଂ ମହଚ୍ଛୁଚି
ଶିବଂ ବିମୋକ୍ଷଂ ବିମଲଂ ପବିତ୍ରମ୍ ।
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞବିତ୍ପାର୍ଥିବ ଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞମ୍
ଉପାସ୍ୟ ବୈ ତତ୍ତ୍ୱମୃଷିର୍ଭବିଷ୍ୟସି ॥ ୧୦୭ ॥
ଉପନିଷଦମୁପାକରୋତ୍ତଦା ବୈ ଜନକ ନୃପସ୍ୟ ପୁରା ହି ଯାଜ୍ଞବଲ୍କ୍ୟଃ ।
ଯଦୁପଗଣିତଶାଶ୍ୱତାବ୍ୟଯଂ ତଚ୍-
ଛୁଭମମୃତତ୍ୱମଶୋକମୃଚ୍ଛତୀତି ॥ ୧୦୮ ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Sri Yama Gita-s from Vishnu, Nrisimha, and Agni Purana in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil