॥ Brahma Geetaa Skanda Purana Malayalam Lyrics ॥
॥ ബ്രഹ്മഗീതാ സ്കന്ദപുരാണാന്തർഗതാ ॥
ശ്രീസ്കന്ദപുരാണേ സൂതസംഹിതായാം ചതുർഥസ്യ
യജ്ഞവൈഭവഖണ്ഡസ്യോപരിഭാഗേ ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മഗീതിർനാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥ 1-60
വേദാർഥവിചാരോ നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥ 1-60
സാക്ഷിശിവസ്വരൂപകഥനം നാമ തൃതീയോഽധ്യയഃ ॥ 1-118
തലവകാരോപനിഷദ്വ്യാഖ്യാകഥനം നാമ ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥ 1-154
ആദേശകഥനം നാമ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥ 1-196
ദഹരോപാസനവിവരണം നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥ 1-58
വസ്തുസ്വരൂപവിചാരോ നാമ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥ 1-95
കൈവല്യോപനിഷദ്വിവരണേ തത്ത്വവേദനവിധിർനാമാഷ്ടമോഽധ്യായഃ 1-55
ബൃഹാദാരണ്യകോപനിഷദ്വ്യാഖ്യാനേ നവമോഽധ്യായഃ ॥ 1-57
ബൃഹാദാരണ്യകവ്യാഖ്യാകഥനം നാമ ദശമോഽധ്യായഃ ॥ 1-56
കഠവല്ലീശ്വേതാശ്വേതരവ്യാഖ്യായാമേകാദശോഽധ്യായഃ ॥ 1-72
ശിവസ്യാഹമ്പ്രത്യായാശ്രത്വം നാമ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥ 1-77
॥ അഥ പ്രാരഭ്യതേ സ്കന്ദപുരാണാന്തർഗതസൂതസംഹിതായാം ബ്രഹ്മഗീതാ ॥
॥ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥
। ബ്രഹ്മഗീതിഃ ।
മുനയ ഊചുഃ –
ഭവതാ സർവമാഖ്യാതം സങ്ക്ഷേപാദ്വിസ്തരാദപി ।
ഇദാനീം ശ്രോതുമിച്ഛാമോ ബ്രഹ്മഗീതാമനുത്തമാം ॥ 1 ॥
സർവവിജ്ഞാനരത്നാനാമാകരസ്യ മഹാത്മനഃ ।
കൃഷ്ണദ്വൈപായനസ്യൈവ ഭവാഞ്ഛിഷ്യഃ സുശിക്ഷിതഃ ॥ 2 ॥
ത്വയൈവാവിദിതം കിഞ്ചിന്നാസ്തി സത്യം പ്രഭാഷിതം ।
യദി പ്രസന്നോ ഭഗവാംസ്തന്നോ വക്തുമിഹാർഹസി ॥ 3 ॥
സൂത ഉവാച –
വക്ഷ്യേ താമാദരേണൈവ ബ്രഹ്മഗീതാമനുത്തമാം ।
ശ്രദ്ധയാ സഹിതാ യൂയം ശൃണുത ബ്രഹ്മവിത്തമാഃ ॥ 4 ॥
പുരാ കൽപാന്തരേ ദേവാഃ സർവേ സംഭൂയ സാദരം ।
വിചാര്യ സുചിരം കാലം വേദാനാമർഥമുത്തമം ॥ 5 ॥
സംശയാവിഷ്ടചിത്താസ്തു തപസ്തപ്ത്വാ മഹത്തരം ।
അഭിജഗ്മുർവിധാതാരം പ്രഷ്ടും ദേവാ മുനീശ്വരാഃ ॥ 6 ॥
യത്രാസ്തേ ജഗതാം നാഥഃ സർവജ്ഞഃ സർവവിത്പ്രഭുഃ ।
മഹാകാരുണികഃ ശ്രീമാൻബ്രഹ്മാ ഭക്തഹിതേ രതഃ ॥ 7 ॥
മേരുശൃംഗേ വരേ രമ്യേ സർവയോഗിസമാവൃതേ ।
യക്ഷരാക്ഷസഗന്ധർവസിദ്ധാദ്യൈശ്ച സുസേവിതേ ॥ 8 ॥
നാനാരത്നസമാകീർണേ നാനാധാതുവിചിത്രിതേ ।
ശകുന്തസംഘസംഘൃഷ്ടേ നാനാതീർഥസമാവൃതേ ॥ 9 ॥
ഗുഹാകോടിസമായുക്തേ ഗിരിപ്രസ്രവണൈര്യുതേ ।
മധുരാദിരസൈഃ ഷഡ്ഭിഃ സമൃദ്ധേഽതീവ ശോഭനേ ॥ 10 ॥
തത്ര ബ്രഹ്മവനം നാമ ശതയോജനമായതം ।
ശതയോജനവിസ്തീർണം ദീർഘികാഭിഃ സുസംയുതം ॥ 11 ॥
നാനാപശുസമായുക്തം നാനാപക്ഷിസമാകുലം ।
സ്വാദുപാനീയസംയുക്തം ഫലമൂലൈശ്ച സംയുതം ॥ 12 ॥
ഭ്രമദ്ഭ്രമരസഞ്ഛന്നസുഗന്ധകുസുമദ്രുമം ।
മന്ദാനിലസമായുക്തം മന്ദാതപസമായുതം ॥ 13 ॥
നിശാകരകരൈര്യുക്തം വനമസ്തി മഹത്തരം ।
തത്ര ജാംബൂനദമയം തരുണാദിത്യസന്നിഭം ॥ 14 ॥
നവപ്രാകാരസംയുക്തമശീതിദ്വാരസംയുതം ।
മഹാബലസമോപേതൈർദ്വാരപാലൈശ്ച കോടിഭിഃ ॥ 15 ॥
ഖഡ്ഗതോമരചാപാദിശസ്ത്രയുക്തൈശ്ച രക്ഷിതം ।
പുഷ്പപ്രകരസങ്കീർണം പൂർണകുംഭൈശ്ച സംയുതം ॥ 16 ॥
ജ്വലദ്ദീപൈഃ സമായുക്തം പുഷ്പമാലാവിരാജിതം ।
വിചിത്രചിത്രസംയുക്തഭിത്തികോടിസുശോഭിതം ॥ 17 ॥
മുക്താദാമസമായുക്തം വിതാനൈർമൗക്തികൈര്യുതം ।
അഭ്രഗാമിധ്വജൈര്യുക്തം പ്രാംശുതോരണസംയുതം ॥ 18 ॥
നൃത്യഗീതാദിഭിര്യുക്തമപ്സരോഗണസേവിതം ।
നാനാവിധമഹാവാദ്യൈർനാനാതാലൈശ്ച സംയുതം ॥ 19 ॥
മൃദുമധ്യോഗ്രശബ്ദാഢ്യം നാനാകാഹലസംയുതം ।
വേദഘോഷസമായുക്തം സ്മൃതിഘോഷസമന്വിതം ॥ 20 ॥
പുരാണഘോഷസംയുക്തമിതിഹാസരവാന്വിതം ।
സർവവിദ്യാരവൈര്യുക്തം സർവജ്ഞൈശ്ച സമാവൃതം ॥ 21 ॥
അഗാധജലപര്യന്തമവരോധസമന്വിതം ।
രഥകോടിസമായുക്തം കോടികോടിഗജാവൃതം ॥ 22 ॥
കോടികോടിസഹസ്രൈശ്ച മഹാശ്വൈശ്ച വിരാജിതം ।
അസ്ത്രശസ്ത്രാദിസംയുക്തൈരസംഖ്യാതബലാന്വിതൈഃ ॥ 23 ॥
അസംഖ്യാതൈർഭടൈർനിത്യം രക്ഷിതം പുരമുത്തമം ।
അസ്തി പുണ്യവതാം പ്രാപ്യമപ്രാപ്യം പാപകർമണാം ॥ 24 ॥
തസ്മിന്നന്തഃപുരേ ശുദ്ധേ സഹസ്രസ്ഥൂണസംയുതേ ।
സർവലക്ഷണസംയുക്തേ സർവാലങ്കാരസംയുതേ ॥ 25 ॥
മൃദുതോരണസംയുക്തേ കൽപവൃക്ഷസമന്വിതേ ।
കണ്ഠീരവമുഖൈര്യുക്തേ ഷട്പദസ്വനസംയുതേ ॥ 26 ॥
മൃദുതൽപസമോപേതേ രത്നനിർമിതമണ്ഡപേ ।
ദേവ്യാ ചാപി സരസ്വത്യാ വർണവിഗ്രഹയാ സഹ ॥ 27 ॥
സർവശബ്ദാർഥഭൂതസ്തു ബ്രഹ്മാ നിവസതി പ്രഭുഃ ।
തത്ര ദേവാ ദ്വിജാ ഗത്വാ ദദൃശുർലോകനായകം ॥ 28 ॥
നാനാരത്നസമോപേതം വിചിത്രമുകുടോജ്ജ്വലം ।
രത്നകുണ്ഡലസംയുക്തം പ്രസന്നവദനം ശുഭം ॥ 29 ॥
നാനാരത്നസമോപേതഹാരാഭരണഭൂഷിതം ।
മഹാർഹമണിസംയുക്തകേയൂരകരസംയുതം ॥ 30 ॥
വിചിത്രകടകോപേതമംഗുലീയകശോഭിതം ।
ഉത്തരീയകസംയുക്തം ശുക്ലയജ്ഞോപവീതിനം ॥ 31 ॥
നാനാരത്നസമോപേതം തുന്ദബന്ധവിരാജിതം ।
ചന്ദനാഗരുകർപൂരക്ഷോദദിഗ്ധതനൂരുഹം ॥ 32 ॥
സുഗന്ധകുസുമോത്പന്നനാനാമാലാവിഭൂഷിതം ।
ശുക്ലവസ്ത്രപരീധാനം തപ്തജാംബൂനദപ്രഭം ॥ 33 ॥
സ്വഭാസാ സകലം നിത്യം ഭാസയന്തം പരാത്പരം ।
സുരാസുരമുനീന്ദ്രൈശ്ച വന്ദ്യമാനപദാംബുജം ॥ 34 ॥
തം ദൃഷ്ട്വാ സർവകർതാരം സാക്ഷിണം തമസഃ പരം ।
മഹാപ്രീതിസമോപേതാഃ പ്രസന്നവദനേക്ഷണാഃ ॥ 35 ॥
സഞ്ജാതപുലകൈര്യുക്താ വിവശാ ഗദ്ഗദസ്വരാഃ ।
പ്രകാശിതസുഖാബ്ധ്യന്തർനിമഗ്നാ നിർമലാവൃതം ॥ 36 ॥
നിരസ്തനിഖിലധ്വാന്താഃ പ്രണമ്യ വസുധാതലേ ।
ശിരസ്യഞ്ജലിമാധായ സർവേ ദേവാഃ സമാഹിതാഃ ॥ 37 ॥
തുഷ്ടുവുർഹൃഷ്ടമീശാനം സർവലോകപിതാമഹം ।
മുക്തിദം പുണ്യനിഷ്ഠാനാം ദുഃഖദം പാപകർമണാം ॥ 38 ॥
ദേവാ ഊചുഃ –
ബ്രഹ്മണേ ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനദുഗ്ധോദധിവിധായിനേ ।
ബ്രഹ്മതത്ത്വദിദൃക്ഷൂണാം ബ്രഹ്മദായ നമോ നമഃ ॥ 39 ॥
കഷ്ടസാഗരമഗ്നാനാം സംസാരോത്താരഹേതവേ ।
സാക്ഷിണേ സർവഭൂതാനാം സാക്ഷ്യഹീനായ വൈ നമഃ ॥ 40 ॥
സർവധാത്രേ വിധാത്രേ ച സർവദ്വന്ദ്വാപഹാരിണേ ।
സർവാവസ്ഥാസു സർവേഷാം സാക്ഷിണേ വൈ നമോ നമഃ ॥ 41 ॥
പരാത്പരവിഹീനായ പരായ പരമേഷ്ഠിനേ ।
പരിജ്ഞാതവതാമാത്മസ്വരൂപായ നമോ നമഃ ॥ 42 ॥
പദ്മജായ പവിത്രായ പദ്മനാഭസുതായ ച ।
പദ്മപുഷ്പേണ പൂജ്യായ നമഃ പദ്മധരായ ച ॥ 43 ॥
സുരജ്യേഷ്ഠായ സൂര്യാദിദേവതാതൃപ്തികാരിണേ ।
സുരാസുരനരാദീനാം സുഖദായ നമോ നമഃ ॥ 44 ॥
വേധസേ വിശ്വനേത്രായ വിശുദ്ധജ്ഞാനരൂപിണേ ।
വേദവേദ്യായ വേദാന്തവിധയേ വൈ നമോ നമഃ ॥ 45 ॥
വിധയേ വിധിഹീനായ വിധിവാക്യവിധായിനേ ।
വിധ്യുക്തകർമനിഷ്ഠാനാം നമോ വിദ്യാപ്രദായിനേ ॥ 46 ॥
വിരിഞ്ചായ വിശിഷ്ടായ വിശിഷ്ടാർതിഹരായ ച ।
വിഷണ്ണാനാം വിഷാദാബ്ധിവിനാശായ നമോ നമഃ ॥ 47 ॥
നമോ ഹിരണ്യഗർഭായ ഹിരണ്യഗിരിവർതിനേ ।
ഹിരണ്യദാനലഭ്യായ ഹിരണ്യാതിപ്രിയായ ച ॥ 48 ॥
ശതാനന്ദായ ശാന്തായ ശാങ്കരജ്ഞാനദായിനേ ।
ശമാദിസഹിതസ്യൈവ ജ്ഞാനദായ നമോ നമഃ ॥ 49 ॥
ശംഭവേ ശംഭുഭക്താനാം ശങ്കരായ ശരീരിണാം ।
ശാങ്കരജ്ഞാനഹീനാനാം ശത്രവേ വൈ നമോ നമഃ ॥ 50 ॥
നമഃ സ്വയംഭുവേ നിത്യം സ്വയംഭുബ്രഹ്മദായിനേ ।
സ്വയം ബ്രഹ്മസ്വരൂപായ സ്വതന്ത്രായ പരാത്മനേ ॥ 51 ॥
ദ്രുഹിണായ ദുരാചാരനിരതസ്യ ദുരാത്മനഃ ।
ദുഃഖദായാന്യജന്തൂനാമാത്മദായ നമോ നമഃ ॥ 52 ॥
വന്ദ്യഹീനായ വന്ദ്യായ വരദായ പരസ്യ ച ।
വരിഷ്ഠായ വരിഷ്ഠാനാം ചതുർവക്ത്രായ വൈ നമഃ ॥ 53 ॥
പ്രജാപതിസമാഖ്യായ പ്രജാനാം പതയേ സദാ ।
പ്രാജാപത്യവിരക്തസ്യ നമഃ പ്രജ്ഞാനദായിനേ ॥ 54 ॥
പിതാമഹായ പിത്രാദികൽപനാരഹിതായ ച ।
പിശുനാഗമ്യദേഹായ പേശലായ നമോ നമഃ ॥ 55 ॥
ജഗത്കർത്രേ ജഗദ്ഗോപ്ത്രേ ജഗദ്ധന്ത്രേ പരാത്മനേ ।
ജഗദ്ദൃശ്യവിഹീനായ ചിന്മാത്രജ്യോതിഷേ നമഃ ॥ 56 ॥
വിശ്വോത്തീർണായ വിശ്വായ വിശ്വഹീനായ സാക്ഷിണേ ।
സ്വപ്രകാശൈകമാനായ നമഃ പൂർണപരാത്മനേ ॥ 57 ॥
സ്തുത്യായ സ്തുതിഹീനായ സ്തോത്രരൂപായ തത്ത്വതഃ ।
സ്തോതൄണാമപി സർവേഷാം സുഖദായ നമോ നമഃ ॥ 58 ॥
സൂത ഉവാച –
ഏവം ബ്രഹ്മാണമാദിത്യാഃ സ്തുത്വാ ഭക്തിപുരഃസരം ।
പൃഷ്ടവന്തസ്തു സർവേഷാം വേദാനാമർഥമാദരാത് ॥ 59 ॥
ബ്രഹ്മാഽപി ബ്രഹ്മവിന്മുഖ്യഃ സർവവേദൈരഭിഷ്ടുതഃ ।
പ്രാഹ ഗംഭീരയാ വാചാ വേദാനാമർഥമുത്തമം ॥ 60 ॥
ഇതി ശ്രീസ്കന്ദപുരാണേ സൂതസംഹിതായാം ചതുർഥസ്യ
യജ്ഞവൈഭവഖണ്ഡസ്യോപരിഭാഗേ ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മഗീതിർനാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥ 1 ॥
॥ അഥ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥
॥ വേദാർഥവിചാരഃ ॥
ബ്രഹ്മോവാച –
അവാച്യ ഏവ വേദാർഥഃ സർവഥാ സർവചേതനൈഃ ।
തഥാഽപി വക്ഷ്യേ ഭക്താനാം യുഷ്മാകം ശൃണുതാദരാത് ॥ 1 ॥
ആത്മസഞ്ജ്ഞഃ ശിവഃ ശുദ്ധ ഏക ഏവാദ്വയഃ സദാ ।
അഗ്രേ സർവമിദം ദേവാ ആസീത്തന്മാത്രമാസ്തികാഃ ॥ 2 ॥
തതോ നാന്യന്മിഷത്കിഞ്ചിത്സ പുനഃ കാലപാകതഃ ।
പ്രാണിനാം കർമസംസ്കാരാത്സ്വശക്തിഗതസത്ത്വതഃ ॥ 3 ॥
സ ഐക്ഷത ജഗത്സർവം നു സൃജാ ഇതി ശങ്കരഃ ।
സ പുനഃ സകലാനേതാഁല്ലോകാനാത്മീയശക്തിതഃ ॥ 4 ॥
യഥാപൂർവം ക്രമേണൈവ സുരാ അസൃജത പ്രഭുഃ ।
തം ഹരം കേചിദിച്ഛന്തി കേചിദ്വിഷ്ണും സുരോത്തമാഃ ॥ 5 ॥
കേചിന്മാമേവ ചേച്ഛന്തി കേചിദിന്ദ്രാദിദേവതാഃ ।
കേചിത്പ്രധാനം ത്രിഗുണം സ്വതന്ത്രം കേവലം ജഡം ॥ 6 ॥
അണവഃ കേചിദിച്ഛന്തി ശബ്ദം കേചന മോഹിതാഃ ।
ക്ഷണപ്രധ്വംസിവിജ്ഞാനം കേചന ഭ്രാന്തചേതസഃ ॥ 7 ॥
ശൂന്യസഞ്ജ്ഞം സുരാഃ കേചിന്നിരുപാഖ്യം വിമോഹിതാഃ ।
കേചിദ്ഭൂതാനി ചേച്ഛന്തി നിസർഗം കേചന ഭ്രമാത് ॥ 8 ॥
തത്ര തത്രൈവ തർകാംശ്ച പ്രവദന്തി യഥാബലം ।
സർവേ വാദാഃ ശ്രുതിസ്മൃത്യോർവിരുദ്ധാ ഇതി മേ മതിഃ ॥ 9 ॥
പാപിഷ്ഠാനാം തു ജന്തൂനാം തത്ര തത്ര സുരർഷഭാഃ ।
പ്രാക്സംസാരവശാദേവ ജായതേ രുചിരാസ്തികാഃ ॥ 10 ॥
തേഽപി കാലവിപാകേന ശ്രദ്ധയാ പൂതയാഽപി ച ।
പുരാതനേന പുണ്യേന ദേവതാനാം പ്രസാദതഃ ॥ 11 ॥
കാലേന മഹതാ ദേവാഃ സോപാനക്രമതഃ പുനഃ ।
വേദമാർഗമിമം മുഖ്യം പ്രാപ്നുവന്തി ചിരന്തനം ॥ 12 ॥
പ്രാക്സംസാരവശാദേവ യേ വിചിന്ത്യ ബലാബലേ ।
വിവശാ വേദമാപന്നാസ്തേഽപി കൈവല്യഭാഗിനഃ ॥ 13 ॥
വേദമാർഗമിമം മുക്ത്വാ മാർഗമന്യം സമാശ്രിതഃ ।
ഹസ്തസ്ഥം പായസം ത്യക്ത്വാ ലിഹേത്കൂർപരമാത്മനഃ ॥ 14 ॥
വിദാ വേദേന ജന്തൂനാം മുക്തിർമാർഗാന്തരേണ ചേത് ।
തമസാഽപി വിനാ ലോകം തേ പശ്യന്തി ഘടാദികം ॥ 15 ॥
തസ്മാദ്വേദോദിതോ ഹ്യർഥഃ സത്യം സത്യം മയോദിതം ।
അന്യേന വേദിതോ ഹ്യർഥോ ന സത്യഃ പരമാർഥതഃ ॥ 16 ॥
പരമാർഥോ ദ്വിധാ പ്രോക്തോ മയാ ഹേ സ്വർഗവാസിനഃ ।
ഏകഃ സ്വഭാവതഃ സാക്ഷാത്പരമാർഥഃ സദൈവ തു ॥ 17 ॥
സ ശിവഃ സത്യചൈതന്യസുഖാനന്തസ്വലക്ഷണഃ ।
അപരഃ കൽപിതഃ സാക്ഷാദ്ബ്രഹ്മണ്യധ്യസ്തമായയാ ॥ 18 ॥
കൽപിതാനാമവസ്തൂനാം മധ്യേ കേചന മായയാ ।
പരമാർഥതയാ ക്ലൃപ്താഃ വ്യവഹാരേ സുരർഷഭാഃ ॥ 19 ॥
വ്യവഹാരേ തു സങ്ക്ലൃപ്താഃ കേചനാപരമാർഥതഃ ।
ആകാശാദി ജഗച്ഛുക്തിരൂപേ തേ കഥിതേ മയാ ॥ 20 ॥
വ്യാവഹാരികസത്യാർഥം സാക്ഷാത്സത്യാർഥചിദ്ഘനം ।
ഉഭയം വക്തി വേദസ്തു മാർഗാ നൈവം വദന്തി ഹി ॥ 21 ॥
സ്വപ്നാവസ്ഥാസു സങ്ക്ലൃപ്തസത്യാർഥേന സമാനിമാൻ ।
അർഥാനേവാമനന്ത്യന്യേ മാർഗാ ഹേ സ്വർഗവാസിനഃ ॥ 22 ॥
ജാഗ്രത്കാലേ തു സങ്ക്ലൃപ്തസത്യാർഥേന സമാനിമാൻ ।
മാർഗാ ഏവാമനന്ത്യർഥാ കാ കഥാ സത്യചിദ്ഘനേ ॥ 23 ॥
തസ്മാദേകൈകയാ ദൃഷ്ട്യാ മാർഗാഃ സത്യാർഥഭാഷിണഃ ।
ദൃഷ്ട്യാന്തരേണ തേ ഭ്രാന്താ ഇതി സമ്യങ്നിരൂപണം ॥ 24 ॥
ചൈതന്യാപേക്ഷയാ ചേത്യം വ്യോമാദി സകലം ജഗത് ।
അസത്യം സത്യരൂപം തത്കുംഭകുഡ്യാദ്യപേക്ഷയാ ॥ 25 ॥
കുംഭകുഡ്യാദയോ ഭാവാ അപി വ്യോമാദ്യപേക്ഷയാ ।
അസത്യാഃ സത്യരൂപാസ്തേ ശുക്തിരൂപാദ്യപേക്ഷയാ ॥ 26 ॥
ജാഗ്രദിത്യുദിതാവസ്ഥാമപേക്ഷ്യ സ്വപനാഭിധാ ।
അവസ്ഥാഽസത്യരൂപാ ഹി ന സത്യാ ഹി ദിവൗകസഃ ॥ 27 ॥
തഥാഽപി സ്വപ്നദൃഷ്ടം തു വസ്തു സ്വർഗനിവാസിനഃ ।
സൂചകം ഹി ഭവത്യേവ ജാഗ്രത്സത്യാർഥസിദ്ധയേ ॥ 28 ॥
തഥൈവ മാർഗാഃ സുഭ്രാന്താ അപി വേദോദിതസ്യ തു ।
അർഥസ്യ പ്രാപ്തിസിദ്ധ്യാർഥാ ഭവന്ത്യേവ ന സംശയഃ ॥ 29 ॥
തസ്മാദ്വേദേതരാ മാർഗാ നൈവ ത്യാജ്യാ നിരൂപണേ ।
വേദനിഷ്ഠസ്തു താന്മാർഗാൻകദാചിദപി ന സ്പൃശേത് ॥ 30 ॥
വേദനിഷ്ഠസ്തു മാർഗാംസ്താന്മോഹേനാപി സ്പൃശേദ്യദി ।
പ്രായശ്ചിത്തീ ഭവത്യേവ നാത്ര കാര്യാ വിചാരണാ ॥ 31 ॥
ഏകസ്യാമപി തൈഃ സാർധം പങ്ക്തൗ വേദൈകസംസ്ഥിതഃ ।
മോഹേനാപി ന ഭുഞ്ജീത ഭുക്ത്വാ ചാന്ദ്രായണം ചരേത് ॥ 32 ॥
ഇജ്യാദാനവിവാഹാദികാര്യമധ്യയനം ശ്രുതേഃ ।
യദി തൈർമോഹതഃ കുര്യാത്കുര്യാച്ചാന്ദ്രായണത്രയം ॥ 33 ॥
ധർമാധർമാദിവിജ്ഞാനം നാദദീത ശ്രുതൗ സ്ഥിതഃ ।
തേഭ്യോ മോഹാദപി പ്രാജ്ഞാഃ ശ്രേയസ്കാമീ കദാചന ॥ 34 ॥
വേദബാഹ്യേഷു മാർഗേഷു സംസ്കൃതാ യേ നരാഃ സുരാഃ ।
തേ ഹി പാഷണ്ഡിനഃ സാക്ഷാത്തഥാ തൈഃ സഹവാസിനഃ ॥ 35 ॥
കലൗ ജഗദ്വിധാതാരം ശിവം സത്യാദിലക്ഷണം ।
നാർചയിഷ്യന്തി വേദേന പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 36 ॥
വേദസിദ്ധം മഹാദേവം സാംബം ചന്ദ്രാർധശേഖരം ।
നാർചയിഷ്യന്തി വേദേന പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 37 ॥
വേദോക്തേനൈവ മാർഗേണ ഭസ്മനേവ ത്രിപുണ്ഡ്രകം ।
ധൂലനം നാചരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 38 ॥
രുദ്രാക്ഷധാരണം ഭക്ത്യാ വേദോക്തേനൈവേ വർത്മനാ ।
ന കരിഷ്യന്തി മോഹേന പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 39 ॥
ലിംഗേ ദിനേ ദിനേ ദേവം ശിവരുദ്രാദിസഞ്ജ്ഞിതം ।
നാർചയിഷ്യന്തി വേദേന പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 40 ॥
ദേവകാര്യം ന കുർവന്തി പിതൃകാര്യം വിശേഷതഃ ।
ഔപാസനം ന കുർവന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 41 ॥
പഞ്ചയജ്ഞം ന കുർവന്തി തഥൈവാതിഥിപൂജനം ।
വൈശ്വദേവം ന കുർവന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 42 ॥
വേദബാഹ്യേന മാർഗേണ പൂജയന്തി ജനാർദനം ।
നിന്ദന്തി ശങ്കരം മോഹാത്പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 43 ॥
ബ്രഹ്മാണം കേശവം രുദ്രം ഭേദഭാവേന മോഹിതാഃ ।
പശ്യന്ത്യേകം ന ജാനന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 44 ॥
അദക്ഷിണമനഭ്യംഗമധൗതചരണം തഥാ ।
കുർവന്ത്യനഗ്നികം ശ്രാദ്ധം പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 45 ॥
ഏകാദശ്യാമഥാഷ്ടമ്യാം ചതുർദശ്യാം വിശേഷതഃ ।
ഉപവാസം ന കുർവന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 46 ॥
ശതരുദ്രീയചമകൈസ്തഥാ പൗരുഷസൂക്തകൈഃ ।
നാഭിഷിഞ്ചന്തി ദേവേശം പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 47 ॥
ചിരന്തനാനി സ്ഥാനാനി ശിവസ്യ പരമാത്മനഃ ।
ന ദ്രക്ഷ്യന്തി മഹാഭക്ത്യാ പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 48 ॥
ശ്രീമദ്ദക്ഷിണകൈലാസേ വർതനം ശ്രദ്ധയാ സഹ ।
വത്സരം ന കരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 49 ॥
ശ്രീമദ്വ്യാഘ്രപുരേ പുണ്യേ വർതനം ഭുക്തിമുക്തിദം ।
വത്സരം ന കരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 50 ॥
അന്യേഷു ച വിശിഷ്ടേഷു ശിവസ്ഥാനേഷു വർതനം ।
വത്സരം ന കരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 51 ॥
ദിനേ ദിനേ തു വേദാന്തമഹാവാക്യാർഥനിർണയം ।
ആചാര്യാന്ന കരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 52 ॥
സന്ന്യാസം പരഹംസാഖ്യം നാംഗീകുർവന്തി മോഹിതാഃ ।
പ്രദ്വേഷം ച കരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 53 ॥
അന്യാനി യാനി കർമാണി വേദേനൈവോദിതാനി തു ।
നാചരിഷ്യന്തി താന്യേവ പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 54 ॥
സ്മാർതാന്യപി ച കർമാണി യാനി യാനി സുരോത്തമാഃ ।
നാചരിഷ്യന്തി താന്യേവ പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 55 ॥
ഊർധ്വപുണ്ഡ്രം ലലാടേ തു വർതുലം ചാർധചന്ദ്രകം ।
ധാരയിഷ്യന്തി മോഹേന പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 56 ॥
ശംഖചക്രഗദാവജ്രൈരങ്കനം വിഗ്രഹേ സ്വകേ ।
മോഹേനൈവ കരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 57 ॥
മനുഷ്യാണാം ച നാമ്നാ തു തേഷാമാകാരതോഽപി ച ।
ലാഞ്ഛിതാശ്ച ഭവിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 58 ॥
ബഹുനോക്തേന കിം വേദമര്യാദാഭേദനം സുരാഃ ।
ശ്രദ്ധയൈവ കരിഷ്യന്തി പാഷണ്ഡോപഹതാ ജനാഃ ॥ 59 ॥
ധീരാ വിശിഷ്ടാശ്ച മഹേശ്വരസ്യ
പ്രസാദയുക്താശ്ച മഹത്തമാശ്ച ।
വേദോദിതം കേവലമേവ ദേവാ
മുദാ കരിഷ്യന്തി വിമുക്തിസിദ്ധ്യൈ ॥ 60 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു
വേദാർഥവിചാരോ നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥ 2 ॥
॥ അഥ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥
॥ സാക്ഷിശിവസ്വരൂപകഥനം ॥
ബ്രഹ്മോവാച –
സർവാത്മാ ശങ്കരോ നാമ സാക്ഷ്യേവ സകലസ്യ തു ।
സാക്ഷ്യഭാവേ ജഗത്സാക്ഷ്യം കഥം ഭാതി സുരോത്തമാഃ ॥ 1 ॥
സ്വതോ ഭാനവിഹീനം ഹി ജഗത്സർവം ചരാചരം ।
ജഡതാഽജഡതാ ചാസ്യ ജഗതോ ഭാനവത്തയാ ॥ 2 ॥
ഭാനം വിജ്ഞാനതോ ജന്യമിതി കൈശ്ചിദുദീര്യതേ ।
തന്ന സംഗതമേവ സ്യാജ്ജന്യം ചേജ്ജഡമേവ തത് ।
ജഡാനാമേവ ജന്യത്വം കുംഭാദീനാം ഹി സമ്മതം ॥ 3 ॥
വിജ്ഞാനം ചാപി ഭാനസ്യ നൈവോത്പാദകമിഷ്യതേ ।
ജ്ഞാനസ്യ ഭാനരൂപേണ പരിണാമോ ന സിധ്യതി ॥ 4 ॥
അവിക്രിയത്വാജ്ജ്ഞാനസ്യ യദി തസ്യാപി വിക്രിയാ ।
തർഹി ക്ഷീരാദിവച്ചേത്യം ഭവേത്തന്നൈവ വേദനം ॥ 5 ॥
തഥാ ഭാനസ്യ വിജ്ഞാനം നൈവാരംഭകമിഷ്യതേ ।
അദ്രവ്യത്വാദ്ഗുണത്വേന പരൈരംഗീകൃതത്വതഃ ॥ 6 ॥
അസദ്രൂപസ്യ ഭാനസ്യ ജ്ഞാനം നാരംഭകം ഭവേത് ।
വന്ധ്യാസൂനോരപി ജ്ഞാനം തദാ ഹ്യാരംഭകം ഭവേത് ॥ 7 ॥
പ്രാഗസദ്രൂപഭാനസ്യ ജ്ഞാനം നാരംഭകം ഭവേത് ।
അസതഃ പ്രാക്ത്വപൂർവാണാം വിശേഷാണാമഭാവതഃ ॥ 8 ॥
അതോ വിജ്ഞാനജന്യത്വം നാസ്തി ഭാനസ്യ സർവദാ ॥ 9 ॥
ജ്ഞാനസ്യാപി ന ജന്യത്വമസ്തി ഹേ സ്വർഗവാസിനഃ ।
ഉക്തന്യായേന ജന്യത്വപ്രതീതിർഭ്രാന്തിരേവ ഹി ॥ 10 ॥
ഭാനസ്യാപി തഥാ ഭ്രാന്തിർജന്യത്വപ്രതിഭാ സുരാഃ ।
ഭാവത്വേ സത്യജന്യത്വാദ്ഭാനം നിത്യം സുരോത്തമാഃ ॥ 11 ॥
യജ്ജഗദ്ഭാസകം ഭാനം നിത്യം ഭാതി സ്വതഃ സുരാഃ ।
സ ഏവ ജഗതഃ സാക്ഷീ സർവാത്മാ ശങ്കരാഭിധഃ ॥ 12 ॥
തേന കൽപിതസംബന്ധാദജ്ഞാനം ഭാതി ന സ്വതഃ ।
അജ്ഞാനജന്യം ചിത്തം ച രാഗദ്വേഷാദയസ്തഥാ ।
അജ്ഞാനസ്പൃഷ്ടചൈതന്യാദേവം ഭാന്തി ന ച സ്വതഃ ॥ 13 ॥
പ്രാണശ്ചാപി തഥാ ബാഹ്യകരണാനി വപുസ്തഥാ ।
ചിത്തവൃത്ത്യഭിസംബന്ധദ്വാരേണൈവ ദൃഗന്വയാത് ॥ 14 ॥
വിഭാന്തി ന സ്വതോ ബാഹ്യവിഷയാശ്ച തഥൈവ ച ॥ 15 ॥
അനുമാനാദിവൃത്തിസ്ഥം ചൈതന്യം സുരസത്തമാഃ ।
അർഥാനാമപി കേഷാം ചിദ്ഭാസകം തേന ശങ്കരഃ ॥ 16 ॥
സർവാവഭാസകഃ പ്രോക്തസ്തേന ഭാതമിദം ജഗത് ।
അതോ രൂപാണി തേനൈവ പശ്യതീശേന മാനവഃ ॥ 17 ॥
ശൃണോത്യനേന ശബ്ദാംശ്ച ഗന്ധാനാജിഘ്രതി പ്രിയാൻ ।
അനേനൈവ സദാ വാചം വ്യാകരോതി തു മാനവഃ ।
അനേന സ്വാദു ചാസ്വാദു വിജാനാതി ച മാനവഃ ॥ 18 ॥
ശങ്കരാഖ്യം തു വിജ്ഞാനം ബഹുധാ ശബ്ദ്യതേ ബുധൈഃ ।
കേചിധൃദയമിത്യാഹുർബ്രാഹ്മണാ ഹേ സുരോത്തമാഃ ॥ 19 ॥
മന ഇത്യപരേ സന്തഃ സഞ്ജ്ഞാനമിതി കേചന ।
ആജ്ഞാനമിതി വിദ്വാംസഃ കേചിദ്ധേ സ്വർഗവാസിനഃ ॥ 20 ॥
വിജ്ഞാനമിതി ചാപ്യന്യേ പ്രജ്ഞാനമിതി കേചന ।
മേധേതി ബ്രാഹ്മണാഃ കേചിദ്ദൃഷ്ടിരിത്യപരേ ബുധാഃ ॥ 21 ॥
ധൃതിരിത്യപരേ പ്രാജ്ഞാ മതിരിത്യപി കേചന ।
മനീഷേതി മഹാപ്രാജ്ഞാ ജൂതിരിത്യപരേ ബുധാഃ ॥ 22 ॥
സ്മൃതിരിത്യാസ്തികാഃ കേചിത്സങ്കൽപ ഇതി കേചന ।
ക്രതുരിത്യപരേ പ്രാജ്ഞാഃ കാമ ഇത്യപരേ ജനാഃ ॥ 23 ॥
വശ ഇത്യാസ്തികാഃ കേചിത്സർവാണ്യേതാനി സന്തതം ।
പ്രജ്ഞാനസ്യ ശിവസ്യാസ്യ നാമധ്യേയാന്യസംശയം ॥ 24 ॥
ഏഷ ബ്രഹ്മൈഷ ഏവേന്ദ്ര ഏഷ ഏവ പ്രജാപതിഃ ।
ഏഷ ഏവ ഹി ദേവാശ്ച ഭൂതാനി ഭവനാനി ച ॥ 25 ॥
അണ്ഡജാ ജാരുജാശ്ചൈവ സ്വേദജാ ഉദ്ഭിജാ അപി ।
അശ്വാ ഗാവശ്ച മർത്യാശ്ച ഹസ്തിപൂർവാസ്തഥൈവ ച ॥ 26 ॥
സ്ഥാവരം ജംഗമം ചൈവ തഥാഽന്യദപി കിഞ്ചന ।
സർവമേതദയം ശംഭുഃ പ്രജ്ഞാനഘനലക്ഷണഃ ॥ 27 ॥
പ്രതിഷ്ഠാ സർവവസ്തൂനാം പ്രജ്ഞൈഷാ പാരമേശ്വരീ ।
പ്രജ്ഞാനമേവ തദ്ബ്രഹ്മ ശിവരുദ്രാദി സഞ്ജ്ഞിതം ॥ 28 ॥
ഏവംരൂപപരിജ്ഞാനാദേവ മർത്യോഽമൃതോ ഭവേത് ।
ന കർമണാ ന പ്രജയാ ന ചാന്യേനാപി കേനചിത് ॥ 29 ॥
ബ്രഹ്മവേദനമാത്രേണ ബ്രഹ്മാപ്നോത്യേവ മാനവഃ ।
അത്ര നാസ്ത്യേവ സന്ദേഹസ്ത്രിർവഃ ശപഥയാമ്യഹം ॥ 30 ॥
തദ്വിദ്യാവിഷയം ബ്രഹ്മ സത്യജ്ഞാനസുഖാദ്വയം ।
സംസാരകേ ഗുഹാവാച്യേ മായാജ്ഞാനാദിസഞ്ജ്ഞിതേ ।
നിഹിതം ബ്രഹ്മ യോ വേദ പരമവ്യോമസഞ്ജ്ഞിതേ ॥ 31 ॥
സോഽശ്നുതേ സകലാൻകാമാനക്രമേണ സുരർഷഭാഃ ।
വിദിതബ്രഹ്മരൂപേണ ജീവന്മുക്തോ ന സംശയഃ ॥ 32 ॥
പ്രത്യഗജ്ഞാനവിജ്ഞാനമായാശക്തേസ്തു സാക്ഷിണം ।
ഏകം ബ്രഹ്മ ച സമ്പശ്യൻസാക്ഷാദ്ബ്രഹ്മവിദുത്തമഃ ॥ 33 ॥
ബ്രഹ്മരൂപാത്മനസ്തസ്മാദേതസ്മാച്ഛക്തിമിശ്രിതാത് ।
അപഞ്ചീകൃത ആകാശഃ സംഭൂതോ രജ്ജുസർപവത് ॥ 34 ॥
ആകാശാദ്വായുസഞ്ജ്ഞസ്തു സ്പർശോഽപഞ്ചീകൃതഃ പുനഃ ।
വായോരഗ്നിസ്തഥാ ചാഗ്നേരാപ അദ്ഭ്യോ വസുന്ധരാ ॥ 35 ॥
താനി ഭൂതാനി സൂക്ഷ്മാണി പഞ്ചീകൃത്യ ശിവാജ്ഞയാ ।
തേഭ്യ ഏവ സുരാ സൃഷ്ടം ബ്രഹ്മാണ്ഡാഖ്യമിദം മയാ ॥ 36 ॥
ഭുവനാനി വിശിഷ്ടാനി നിർമിതാനി ശിവാജ്ഞയാ ।
ബ്രഹ്മാണ്ഡസ്യോദരേ ദേവാ ദേവാശ്ച വിവിധാ അമീ ॥ 37 ॥
ദേവാദയോ മനുഷ്യാശ്ച തഥാ പശ്വാദയോ ജനാഃ ।
തത്തത്കർമാനുരൂപേണ മയാ സൃഷ്ടാഃ ശിവാജ്ഞയാ ॥ 38 ॥
അസ്ഥിസ്നായ്വാദിരൂപം യച്ഛരീരം ഭാതി ദേഹിനാം ।
തസ്മാത്പ്രാണമയോ ഹ്യാത്മാ വിഭിന്നശ്ചാന്തരോ യതഃ ॥ 39 ॥
യോഽയം പ്രാണമയോ ഹ്യാത്മാ ഭാതി സർവശരീരിണാം ।
തതോ മനോമയോ ഹ്യാത്മാ വിഭിന്നശ്ചാന്തരത്വതഃ ॥ 40 ॥
യോഽയം മനോമയോ ഹ്യാത്മാ ഭാതി സർവശരീരിണാം ।
വിജ്ഞാനമയ ആത്മാ ച തതോഽന്യശ്ചാന്തരോ യതഃ ॥ 41 ॥
വിജ്ഞാനമയ ആത്മാ യോ വിഭാതി സകലാത്മനാം ।
ആനന്ദമയ ആത്മാ ച തതോഽന്യശ്ചാന്തരോ യതഃ ॥ 42 ॥
യോഽയമന്നമയഃ സോഽയം പൂർണഃ പ്രാണമയേന തു ।
മനോമയേന പ്രാണോഽപി തഥാ പൂർണഃ സ്വഭാവതഃ ॥ 43 ॥
തഥാ മനോമയോ ഹ്യാത്മാ പൂർണോ ജ്ഞാനമയേന തു ।
ആനന്ദേന സദാ പൂർണസ്തഥാ ജ്ഞാനമയഃ സുരാഃ ॥ 44 ॥
തഥാഽഽനന്ദമയശ്ചാപി ബ്രഹ്മണാഽന്യേന സാക്ഷിണാ ।
സർവാന്തരേണ സമ്പൂർണോ ബ്രഹ്മ നാന്യേന കേനചിത് ॥ 45 ॥
യദിദം ബ്രഹ്മ പുച്ഛാഖ്യം സത്യജ്ഞാനാദ്വയാത്മകം ।
സ രസഃ സർവദാ സാക്ഷാന്നാന്യഥാ സുരപുംഗവാഃ ॥ 46 ॥
ഏതമേവ രസം സാക്ഷാല്ലബ്ധ്വാ ദേഹീ സനാതനം ।
സുഖീ ഭവതി സർവത്ര നാന്യഥാ സുരസത്തമാഃ ॥ 47 ॥
അസത്യസ്മിൻപരാനന്ദേ സ്വാത്മഭൂതേഽഖിലാത്മനാം ।
കോ ജീവതി നരോ ദേവാഃ കോ വാ നിത്യം വിചേഷ്ടതേ ॥ 48 ॥
തസ്മാത്സർവാത്മനാം ചിത്തേ ഭാസമാനോ രസോ ഹരഃ ।
ആനന്ദയതി ദുഃഖാഢ്യം ജീവാത്മാനം കൃപാബലാത് ॥ 49 ॥
യദാ ഹ്യേവൈഷ ഏതസ്മിന്നദൃശ്യത്വാദിലക്ഷണേ ।
നിർഭേദം പരമേകത്വം വിന്ദതേ സുരസത്തമാഃ ॥ 50 ॥
തദൈവാഭയമത്യന്തം കല്യാണം പരമാമൃതം ।
സ്വാത്മഭൂതം പരം ബ്രഹ്മ സ യാതി സ്വർഗവാസിനഃ ॥ 51 ॥
യദാ ഹ്യേവൈഷ ഏതസ്മിന്നൽപമത്യന്തരം നരഃ ।
വിജാനാതി തദാ തസ്യ ഭയം സ്യാന്നാത്ര സംശയഃ ॥ 52 ॥
സർവേഷാമാത്മഭൂതം യദ്ബ്രഹ്മ സത്യാദിലക്ഷണം ।
ഉദാസ്തേ തത്സുരശ്രേഷ്ഠാ യഥാജാതജനം പ്രതി ॥ 53 ॥
സമ്യഗ്ജ്ഞാനൈകനിഷ്ഠാനാം തദേവ പരമം പദം ।
തദാ സ്വാത്മതയാ ഭാതി കേവലം കൃപയാ സുരാഃ ॥ 54 ॥
തത്ത്വേവാധീതവേദസ്യ സഹാംഗൈഃ സുരപുംഗവാഃ ।
മനനേന വിഹീനസ്യ ഭയഹേതുഃ സദാ ഭവേത് ॥ 55 ॥
ഭീഷാഽസ്മാത്പവതേ വായുർഭീഷോദേതി ദിവാകരഃ ।
ഭീഷാഽസ്മാദഗ്നിരിന്ദ്രശ്ച മൃത്യുർധാവതി പഞ്ചമഃ ॥ 56 ॥
അസ്യൈവാനന്ദലേശേന സ്തംബാന്താ വിഷ്ണുപൂർവകാഃ ।
ഭവന്തി സുഖിനോ ദേവാസ്താരതമ്യക്രമേണ തു ॥ 57 ॥
തത്തത്പദവിരക്തസ്യ ശ്രോത്രിയസ്യ പ്രസാദിനഃ ।
സ്വരൂപഭൂത ആനന്ദഃ സ്വയം ഭാതി പദേ യഥാ ॥ 58 ॥
അയമേവ ശിവഃ സാക്ഷാദാദിത്യഹൃദയേ തഥാ ।
അന്യേഷാം ഹൃദയേ ചൈവ ഭാതി സാക്ഷിതയാ സ്വയം ॥ 59 ॥
വിഹായ സാക്ഷ്യം ദേഹാദി മായാന്തം തു വിവേകതഃ ।
സർവസാക്ഷിണമാത്മാനം യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ॥ 60 ॥
രുദ്രനാരായണാദീനാം സ്തംബാന്താനാം ച സാക്ഷിണം ।
ഏവം തർകപ്രമാണാഭ്യാം യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ॥ 61 ॥
യസ്യൈവം തർകമാനാഭ്യാമസ്തി വിജ്ഞാനമാസ്തികാഃ ।
സ ലോകാദഖിലാദസ്മാദ്വിഭിദ്യാത്മാനമാത്മനാ ॥ 62 ॥
അന്നാദീനഖിലാൻകോശാനാഭാസേന വിഭാസിതാൻ ।
ഉപസങ്ക്രാമതീശസ്യ പ്രസാദാദേവ കേവലാത് ॥ 63 ॥
യതോ വാചോ നിവർതന്തേ നിമിത്താനാമഭാവതഃ ।
നിർവിശേഷേ ശിവേ ശബ്ദഃ കഥം ദേവാഃ പ്രവർതതേ ॥ 64 ॥
വിശേഷം കഞ്ചിദാശ്രിത്യ ഖലു ശബ്ദഃ പ്രവർതതേ ।
യസ്മാദേതന്മനഃ സൂക്ഷ്മാം വ്യാവൃത്തം സർവഗോചരം ॥ 65 ॥
യസ്മാച്ഛ്രോത്രത്വഗക്ഷ്യാദിഖാനി കർമേന്ദ്രിയാണി ച ।
വ്യാവൃത്താനി പരാഗ്വസ്തുവിഷയാണി സുരോത്തമാഃ ॥ 66 ॥
തദ്ബ്രഹ്മാനന്ദമദ്വന്ദ്വം നിർഗുണം സത്യചിദ്ഘനം ।
വിദിത്വാ സ്വാത്മരൂപേണ ന ബിഭേതി കുതശ്ചന ॥ 67 ॥
ഏവം യസ്തു വിജാനാതി സ്വഗുരോരുപദേശതഃ ।
സ സാധ്വസാധുകർമഭ്യാം സദാ ന തപതി പ്രഭുഃ ॥ 68 ॥
തപ്യതാപകരൂപേണ വിഭാതമഖിലം ജഗത് ।
പ്രത്യഗാത്മതയാ ഭാതി ജ്ഞാനാദ്വേദാന്തവാക്യജാത് ॥ 69 ॥
കർതാ കാരയിതാ കർമ കരണം കാര്യമാസ്തികഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പരമേശ്വരാത് ॥ 70 ॥
പ്രമാതാ ച പ്രമാണം ച പ്രമേയം പ്രമിതിസ്തഥാ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 71 ॥
നിയോജ്യശ്ച നിയോഗശ്ച സാധനാനി നിയോജകഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 72 ॥
ഭോക്താ ഭോജയിതാ ഭോഗോ ഭോഗോപകരണാനി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 73 ॥
ഗ്രാഹകശ്ച തഥാ ഗ്രാഹ്യം ഗ്രഹണം സർവതോമുഖം ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 74 ॥
അന്യഥാജ്ഞാനമജ്ഞാനം സംശയജ്ഞാനമേവ ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 75 ॥
ഘടജ്ഞാനം പടജ്ഞാനം കുഡ്യാദിജ്ഞാനമേവ ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 76 ॥
ഘടഃ കുഡ്യം കുസൂലം ച പടഃ പാത്രം ച പർവതഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 77 ॥
പാതാലാദ്യാശ്ച ലോകാശ്ച സത്യലോകാദയോഽപി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 78 ॥
ബ്രഹ്മാണ്ഡം തത്ര ക്ലൃപ്താനാമണ്ഡാനാം ശതകോടയഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 79 ॥
സമുദ്രാശ്ച തടാകാശ്ച നദ്യഃ സർവനദാ അപി ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 80 ॥
മേരുമന്ദാരപൂർവാശ്ച പർവതാശ്ച മഹത്തരാഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 81 ॥
വനാനി വനദേശാശ്ച വന്യാനി വിവിധാനി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 82 ॥
വൃക്ഷാശ്ച വിവിധാഃ ക്ഷുദ്രതൃണഗുൽമാദയോഽപി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 83 ॥
ആകാശാദീനി ഭൂതാനി ഭൗതികാന്യഖിലാന്യപി ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 84 ॥
ശബ്ദസ്പർശാദിതന്മാത്രരൂപാണി സകലാനി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 85 ॥
കൃമികീടപതംഗാശ്ച ക്ഷുദ്രാ അപി ച ജന്തവഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 86 ॥
പശവശ്ച മൃഗാശ്ചൈവ പന്നഗാഃ പാപയോനയഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 87 ॥
മനുഷ്യാശ്ചൈവ മാതംഗാ അശ്വാ ഉഷ്ട്രാഃ ഖരാ അപി ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 88 ॥
യക്ഷരാക്ഷസഗന്ധർവപ്രമുഖാഃ സിദ്ധകിന്നരാഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 89 ॥
കർമദേവാശ്ച ദേവാശ്ച ദേവരാജോ വിരാട് സ്വരാട് ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 90 ॥
അഹം ച മദ്വിഭൂതിശ്ച വിഷ്ണുഭക്താശ്ച ദേഹിനഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 91 ॥
വിഷ്ണുർവിഷ്ണുവിഭൂതിശ്ച വിഷ്ണുഭക്താശ്ച ദേഹിനഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 92 ॥
രുദ്രോ രുദ്രവിഭൂതിശ്ച രുദ്രഭക്താശ്ച ദേഹിനഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 93 ॥
ഈശ്വരസ്തദ്വിഭൂതിശ്ച തദീയാഃ സർവദേഹിനഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 94 ॥
സദാശിവസമാഖ്യസ്തു ശിവസ്തസ്യ വിഭൂതയഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 95 ॥
ദിശശ്ച വിദിശശ്ചൈവ സാഭ്രം നക്ഷത്രമണ്ഡലം ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 96 ॥
വാസുദേവഃ സങ്കർഷണഃ പ്രദ്യുമ്നശ്ചാനിരുദ്ധകഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 97 ॥
മത്സ്യഃ കൂർമോ വരാഹശ്ച നാരസിംഹോഽഥ വാമനഃ ।
തദ്ഭക്താശ്ച തഥാ ഭാന്തി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 98 ॥
ആശ്രമാശ്ച തഥാ വർണാഃ സങ്കരാ വിവിധാ അപി ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 99 ॥
നിഷിദ്ധം ചാനിഷിദ്ധം ച നിഷേധാ വിധയോഽപി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 100 ॥
ശരീരമിന്ദ്രിയം പ്രാണോ മനോ ബുദ്ധിരഹങ്കൃതിഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 101 ॥
കാമക്രോധാദയഃ സർവേ തഥാ ശാന്ത്യാദയോഽപി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 102 ॥
ജീവാത്മാ പരമാത്മാ ച തയോർഭേദശ്ച ഭേദകഃ ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 103 ॥
ജഡശക്തിപ്രഭേദാശ്ച ചിച്ഛക്തിസ്തദ്ഭിദാഽപി ച ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 104 ॥
അസ്തിശബ്ദോദിതാ അർഥാ നാസ്തിശബ്ദോദിതാ അപി ।
സർവമാത്മതയാ ഭാതി പ്രസാദാത്പാരമേശ്വരാത് ॥ 105 ॥
ആത്മാ നാമ സുരാഃ സ്വേന ഭാസാ യോ ഭാതി സന്തതം ।
തമേവ ത്വമഹംശബ്ദപ്രത്യയാഭ്യാം തു ജന്തവഃ ॥ 106 ॥
വ്യവഹാരേ വിജാനന്തി ന ജാനന്ത്യേവ തേഽർഥതഃ ।
അർഥതശ്ചാസ്യ വേത്താരോ ന വിദ്യന്തേഽദ്വയത്വതഃ ॥ 107 ॥
ഏവമാത്മാനമദ്വൈതമാത്മനാ വേദ യഃ സ്ഥിരം ।
സോഽയമർഥമിമം നിത്യം ഗായന്നാസ്തേ സ്വഭാവതഃ ॥ 108 ॥
യഥാ നർതനമീശസ്യ സ്വഭാവാല്ലോകരക്ഷകം ।
തഥാ വിദ്യാ വിനോദാഖ്യാ ഗീതിർലോകോപകാരിണീ ॥ 109 ॥
യഥൈവാദിഗുരോർഗീതിർലോകാനാം ഹിതകാരിണീ ।
തഥൈവാസ്യ ഗുരോർഗീതിർലോകാനാം ഹിതകാമ്യയാ ॥ 110 ॥
ആപ്തകാമസ്യ രുദ്രസ്യ ഗീതിർവ്യാഖ്യാനലക്ഷണാ ।
പരോപകാരിണീ തദ്വദ്ഗീതിരസ്യാപി സദ്ഗുരോഃ ॥ 111 ॥
ലൗകികേഷ്വപി ഗാനേഷു പ്രസാദം കുരുതേ ശിവഃ ।
കിം പുനർവൈദികേ ഗാനേ തതോ ഗാനം സമാശ്രയേത് ॥ 112 ॥
വ്യാഖ്യാഗാനേഷ്വശക്തസ്തു ശിവമുദ്ദിശ്യ ഭക്തിതഃ ।
ലൗകികീമപി വാ ഗീതിം കുര്യാന്നിത്യമതന്ദ്രിതഃ ॥ 113 ॥
ഗീതിജ്ഞാനം ശിവപ്രാപ്തേഃ സുതരാം കാരണം ഭവേത് ।
ഗീതിജ്ഞാനേന യോഗഃ സ്യാദ്യോഗാദേവ ശിവൈക്യതാ ॥ 114 ॥
ഗീതിജ്ഞോ യദി യോഗേന ന യാതി പരമേശ്വരം ।
പ്രതിബന്ധകബാഹുല്യാത്തസ്യൈവാനുചരോ ഭവേത് ॥ 115 ॥
കേവലം ലൗകികം ഗാനം ന കുര്യാന്മോഹതോഽപി വാ ।
യദി കുര്യാത്പ്രമാദേന പ്രായശ്ചിത്തീ ഭവേദ്വിജഃ ॥ 116 ॥
അതസ്തു സംസാരവിനാശനേ രതഃ
ശ്രുതിപ്രമാണേന ച തർകവർത്മനാ ।
പ്രബോധമാസാദ്യ ശിവസ്യ തം പുനഃ
സദൈവ ഗായന്വിചരേദിമാം മഹീം ॥ 117 ॥
ഇത്യുപനിഷത്പരതത്ത്വവിഷയാ വഃ
സത്യമുദിതാ സകലദുഃഖനിഹന്ത്രീ ।
കഷ്ടഹൃദയസ്യ മനുജസ്യ ന ദേയാ
ഭക്തിസഹിതസ്യ തു ശിവസ്യ ഖലു ദേയാ ॥ 118 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു
സാക്ഷിശിവസ്വരൂപകഥനം നാമ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥ 3 ॥
॥ അഥ ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥
॥ തലവകാരോപനിഷദ്വ്യാഖ്യാകഥനം ॥
ബ്രഹ്മോവാച –
അസ്തി ദേവഃ സ്വതഃ സിദ്ധഃ സാക്ഷീ സർവസ്യ സർവദാ ।
സംസാരാർണവമഗ്നാനാം സാക്ഷാത്സംസാരമോചകഃ ॥ 1 ॥
സർവേഷാം തു മനസ്തേന പ്രേരിതം നിയമേന തു ।
വിഷയേ ഗച്ഛതി പ്രാണശ്ചേഷ്ടതേ വാഗ്വദത്യപി ॥ 2 ॥
ചക്ഷുഃ പശ്യതി രൂപാണി ശ്രോത്രം ശബ്ദം ശൃണോത്യപി ।
അന്യാനി ഖാനി സർവാണി തേനൈവ പ്രേരിതാനി തു ॥ 3 ॥
സ്വം സ്വം വിഷയമുദ്ദിശ്യ പ്രവർതന്തേ നിരന്തരം ।
പ്രവർതകത്വം ചാപ്യസ്യ മായയാ ന സ്വഭാവതഃ ॥ 4 ॥
ഇന്ദ്രിയാണാം തു സത്താ ച നൈവ സ്വാഭാവികീ മതാ ।
തപ്തായഃ പിണ്ഡവത്തസ്യ സത്ത്യയൈവ സുരർഷഭാഃ ॥ 5 ॥
ശ്രോത്രമാത്മനി ചാധ്യസ്തം സ്വയം ദേവോ മഹേശ്വരഃ ।
അനുപ്രവിശ്യ ശ്രോത്രസ്യ ദദാതി ശ്രോത്രതാം ഹരഃ ॥ 6 ॥
മന ആത്മനി ചാധ്യസ്തം പ്രവിശ്യ പരമേശ്വരഃ ।
മനസ്ത്വം തസ്യ സത്ത്വസ്ഥോ ദദാതി നിയമേന തു ॥ 7 ॥
വാചോ വാക്ത്വമനുപ്രാപ്യ പ്രാണസ്യ പ്രണതാം ഹരഃ ।
ദദാതി നിയമേനൈവ ചക്ഷുഷ്ട്വം ചക്ഷുഷസ്തഥാ ॥ 8 ॥
അന്യേഷാമിന്ദ്രിയാണാം തു കൽപിതാനാമപീശ്വരഃ ।
തത്തദ്രൂപമനുപ്രാപ്യ ദദാതി നിയമേന തു ॥ 9 ॥
തത്ര ചക്ഷുശ്ച വാക്ചൈവ മനശ്ചാന്യാനി ഖാനി ച ।
ന ഗച്ഛന്തി സ്വയഞ്ജ്യോതിഃസ്വഭാവേ പരമാത്മനി ॥ 10 ॥
സ ദേവോ വിദിതാദന്യസ്തഥൈവാവിദിതാദപി.
വാചാ ച മനസാ ചൈവ ചക്ഷുഷാ ച തഥൈവ ച ॥ 11 ॥
ശ്രോത്രേണാപി സുരശ്രേഷ്ഠാഃ പ്രാണേനാന്യേന കേനചിത് ।
ന ശക്യോ ഗോചരീകർതും സത്യമേവ മയോദിതം ॥ 12 ॥
യസ്യേദമഖിലം നിത്യം ഗോചരം രൂപവദ്രവേഃ ।
തദേവ പരമം ബ്രഹ്മ വിത്ത യൂയം സനാതനം ॥ 13 ॥
ഏവം ജാനന്തി യേ ധീരാസ്തർകതശ്ച പ്രമാണതഃ ।
ഗുരൂക്ത്യാ സ്വാനുഭൂത്യാ ച ഭവന്തി ഖലു തേഽമൃതാഃ ॥ 14 ॥
സുജ്ഞാതമിതി തദ്ബ്രഹ്മ മനുധ്വം യദി ഹേ സുരാഃ ।
ദഭ്രമേവ ഹി തത്സാക്ഷി ബ്രഹ്മ വേദ്യം കഥം ഭവേത് ॥ 15 ॥
യസ്യ സ്വാത്മതയാ ബ്രഹ്മ വിദിതം കർമതാം വിനാ ।
തസ്യ തജ്ജ്ഞാനകർതൃത്വവിഹീനസ്യ മതം ഹി തത് ॥ 16 ॥
യസ്യാമതം തസ്യ മതം മതം യസ്യ ന വേദ സഃ ।
അവിജ്ഞാതം വിജാനതാം വിജ്ഞാതമവിജാനതാം ॥ 17 ॥
ബ്രഹ്മജ്ഞാനേ ഘടജ്ഞാനേ ഭ്രാന്തിജ്ഞാനേഽപി ചാസ്തികാഃ ।
നൈവ കർതൃ ന കർമാപി ബ്രഹ്മ ചിത്കേവലം ഭവേത് ॥ 18 ॥
യസ്യ കർതൃതയാ ഭാതം ബ്രഹ്മാകർതൃ സുരോത്തമാഃ ।
തസ്യ ബ്രഹ്മാമതം യസ്മാത്കർമ തസ്യ മതം ഹി തത് ॥ 19 ॥
യസ്യ കർമതയാ ഭാതം ബ്രഹ്മാകർമ സുരോത്തമാഃ ।
തസ്യ ബ്രഹ്മാമതം യസ്മാത്കർമ തസ്യ മതം ഹി തത് ॥ 20 ॥
അകർത്രവിഷയപ്രത്യക്പ്രകാശഃ സ്വാത്മനൈവ തു ।
വിനാ തർകപ്രമാണാഭ്യാം ബ്രഹ്മ യോ വേദ വേദ സഃ ॥ 21 ॥
ഏവംരൂപപരിജ്ഞാനമപി ദൃശ്യതയൈവ തു ।
യസ്യ ഭാതി സ തത്സാക്ഷീ ബ്രൂത ബ്രഹ്മാത്മവിത്കഥം ॥ 22 ॥
ബ്രഹ്മാവിദ്യാഽപി ജ്ഞാതാ ചേദ്വേദ്യാ ഭവതി കുംഭവത് ।
അവേദ്യം ബ്രഹ്മ വേദ്യം സ്യാദ്വേദ്യവിദ്യാഭിസംഗമാത് ॥ 23 ॥
വേത്താഽപി വിദ്യാസംബന്ധാത്സവിശേഷോ ഭവേദ്ധ്രുവം ।
നിർവിശേഷം പരം ബ്രഹ്മ തതോ വിദ്വാന്ന ചാത്മവിത് ॥ 24 ॥
വിദ്യായാ ആശ്രയത്വേന വിഷയത്വേന വാ ഭവേത് ।
ബ്രഹ്മ നൈവാന്യഥാ തത്ര ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മ ഭവേത്കഥം ॥ 25 ॥
ബ്രഹ്മസംബന്ധഹീനാ ചേദ്വിദ്യാ ബ്രഹ്മ തു വേദിതും ।
അശക്യം തത്ര ഹേ ദേവാഃ കോ വാ ബ്രഹ്മാത്മവിദ്ഭവേത് ॥ 26 ॥
ബ്രഹ്മണ്യധ്യസ്തമായാദിനിവൃത്തിം കുരുതേ തു സാ ।
വിദ്യാ യദി ന മായായാഃ പ്രത്യഗാത്മന്യസംഭവാത് ॥ 27 ॥
പ്രത്യഗാത്മാ പരം ജ്യോതിർമായാ സാ തു മഹത്തമഃ ।
തഥാ സതി കഥം മായാസംഭവഃ പ്രത്യഗാത്മനി ॥ 28 ॥
തസ്മാത്തർകപ്രമാണാഭ്യാം സ്വാനുഭൂത്യാ ച ചിദ്ഘനേ ।
സ്വപ്രകാശൈകസംസിദ്ധേർനാസ്തി മായാ പരാത്മനി ॥ 29 ॥
വ്യാവഹാരികദൃഷ്ട്യേയം വിദ്യാഽവിദ്യാ ന ചാന്യഥാ ।
തത്ത്വദൃഷ്ട്യാ തു നാസ്ത്യേവ തത്ത്വമേവാസ്തി കേവലം ॥ 30 ॥
വ്യാവഹാരികദൃഷ്ടിസ്തു പ്രകാശാവ്യഭിചാരതഃ ।
പ്രകാശ ഏവ സതതം തസ്മാദദ്വൈതമേവ ഹി ॥ 31 ॥
അദ്വൈതമിതി ചോക്തിശ്ച പ്രകാശാവ്യഭിചാരതഃ ।
പ്രകാശ ഏവ സതതം തസ്മാന്മൗനം ഹി യുജ്യതേ ॥ 32 ॥
പ്രത്യക്ഷാദി പ്രമാണൈശ്ച തർകൈഃ ശ്രുത്യാ തഥൈവ ച ।
സ്വഗുരോരുപദേശേന പ്രസാദേന ശിവസ്യ തു ॥ 33 ॥
അർജിതൈരപി ധർമൈശ്ച കാലപാകേന ധാർമികാഃ ।
അർഥോ മഹാനയം ഭാതി ശാങ്കരഃ പുരുഷസ്യ തു ॥ 34 ॥
യസ്യ പ്രകാശിതഃ സാക്ഷാദയമർഥോ മഹത്തരഃ ।
തസ്യ നാസ്തി ക്രിയാഃ സർവാ ജ്ഞാനം ചാപ്യദ്വയത്വതഃ ॥ 35 ॥
അയമർഥോ മഹാന്യസ്യ സ്വത ഏവ പ്രകാശിതഃ ।
ന സ ജീവോ ന ച ബ്രഹ്മ ന ചാന്യദപി കിഞ്ചന ॥ 36 ॥
അയമർഥോ മഹാന്യസ്യ സ്വത ഏവ പ്രകാശിതഃ ।
ന തസ്യ വർണാ വിദ്യന്തേ നാശ്രമാശ്ച തഥൈവ ച ॥ 37 ॥
അയമർഥോ മഹാന്യസ്യ സ്വത ഏവ പ്രകാശിതഃ ।
ന തസ്യ ധർമോഽധർമശ്ച ന നിഷേധോ വിധിർന ച ॥ 38 ॥
ഏതമർഥം മഹാന്തം യഃ പ്രാപ്തഃ ശംഭോഃ പ്രസാദതഃ ।
സ ശംഭുരേവ നൈവാന്യ ഇതി മേ നിശ്ചിതാ മതിഃ ॥ 39 ॥
ഏതമർഥം മഹാന്തം യഃ പ്രാപ്തഃ ശംഭോഃ പ്രസാദതഃ ।
തസ്യാഹം വൈഭവം വക്തും ന ശക്തഃ സത്യമീരിതം ॥ 40 ॥
ഏതമർഥം മഹാന്തം യഃ പ്രാപ്തഃ ശംഭോഃ പ്രസാദതഃ ।
വൈഭവം തസ്യ വിഷ്ണുശ്ച ന ശക്തോ വക്തുമാസ്തികാഃ ॥ 41 ॥
ഏതമർഥം മഹാന്തം യഃ പ്രാപ്തഃ ശംഭോഃ പ്രസാദതഃ ।
വൈഭവം തസ്യ രുദ്രശ്ച ന ശക്തോ വക്തുമാസ്തികാഃ ॥ 42 ॥
ഏതമർഥം മഹാന്തം യഃ പ്രാപ്തഃ ശംഭോഃ പ്രസാദതഃ ।
വൈഭവം തസ്യ വേദാശ്ച ന ശക്താ വക്തുമാസ്തികാഃ ॥ 43 ॥
അസ്മിന്ദേഹേ യദി ജ്ഞാതഃ പുരോക്തോഽർഥോമഹാനയം ।
സ സാക്ഷാത്സത്യമദ്വൈതം നിർവാണം യാതി മാനവഃ ॥ 44 ॥
അസ്മിന്ദേഹേ ന വിജ്ഞാതഃ പുരോക്തോഽർഥോ മഹാന്യദി ।
വിനഷ്ടിരേവ മഹതീ തസ്യ നൈവ പരാ ഗതിഃ ॥ 45 ॥
സ്വശരീരേഽന്യദേഹേഷു സമം നിശ്ചിത്യ തം ദൃഢം ।
അഥ ധീരാ ന ജായന്തേ ഹ്യമൃതാശ്ച ഭവന്തി ഹി ॥ 46 ॥
ബദ്ധോ മുക്തോ മഹാവിദ്വാനജ്ഞ ഇത്യാദിഭേദതഃ ।
ഏക ഏവ സദാ ഭാതി നാനേവ സ്വപ്നവത്സ്വയം ॥ 47 ॥
അതഃ സ്വമുക്ത്യൈവാന്യേഷാമാഭാസാനാമപി ധ്രുവം ।
മുക്തിം ജാനാതി ഹേ ദേവാ ആത്മനാമാത്മവിദ്വരഃ ॥ 48 ॥
സ്വസംസാരദശായാം തു സ്വഭ്രാന്ത്യാ സർവദേഹിനാം ।
ആഭാസാനാം ച സംസാരം വേദ മുക്തിം തഥൈവ ച ॥ 49 ॥
പ്രാരബ്ധകർമപര്യന്തം കദാചിത്പരമാത്മവിത്.
ജഗജ്ജീവാദികം വേദ കദാചിന്നൈവ വേദ തത് ॥ 50 ॥
കദാചിദ്ബ്രഹ്മ ജാനാതി പ്രതീതമഖിലം സുരാഃ ।
കദാചിന്നൈവ ജാനാതി സ്വഭാവാദേവ തത്ത്വവിത് ॥ 51 ॥
ജഗജ്ജീവാദിരൂപേണ യദാ ബ്രഹ്മ വിഭാസതേ ।
തദാ ദുഃഖാദിഭോഗോഽപി ഭാതി ചാഭാസരൂപതഃ ॥ 52 ॥
യദാ ബ്രഹ്മാത്മനാ സർവം വിഭാതി സ്വത ഏവ തു ।
തദാ ദുഃഖാദിഭോഗോഽയമാഭാസോ ന വിഭാസതേ ॥ 53 ॥
ജഗജ്ജീവാദിരൂപേണ പശ്യന്നപി പരാത്മവിത് ।
ന തത്പശ്യതി തദ്രൂപം ബ്രഹ്മവസ്ത്വേവ പശ്യതി ॥ 54 ॥
ബ്രഹ്മണോഽന്യത്സദാ നാസ്തി വസ്തുതോഽവസ്തുതോഽപി ച ।
തഥാ സതി ശിവാദന്യത്കഥം പശ്യതി തത്ത്വവിത് ॥ 55 ॥
ബ്രഹ്മരൂപേണ വാ സാക്ഷാജ്ജഗജ്ജീവാത്മനാഽഥവാ ।
യഥാ യഥാ പ്രഥാ സാക്ഷാദ്ബ്രഹ്മ ഭാതി തഥാ തഥാ ॥ 56 ॥
യഥാ യഥാഽവഭാസോഽയം സ്വഭാവാദേവ ഭാസതേ ।
തഥാ തഥാഽനുസന്ധാനം യോഗിനഃ സ്വാത്മവേദനം ॥ 57 ॥
നാമതശ്ചാർഥതശ്ചാപി മഹാദേവോ യദി പ്രഭുഃ ।
കിം ജഹാതി തദാ വിദ്വാൻകിം ഗൃഹ്ണാതി സുരർഷഭാഃ ॥ 58 ॥
ഗ്രാഹ്യം വാ ശങ്കരാദന്യത്ത്യാജ്യം വാ യദി വിദ്യതേ ।
മഹത്ത്വം തസ്യ ഹീയേത സ്വഭാവോ ന വിഹന്യതേ ॥ 59 ॥
മഹത്ത്വം നൈവ ധർമോഽസ്യ ഭേദാഭാവാത്പരാത്മനഃ ।
ധർമധർമിത്വവാർതാ ച ഭേദേ സതി ഹി വിദ്യതേ ॥ 60 ॥
ഭേദോഽഭേദസ്തഥാ ഭേദാഭേദഃ സാക്ഷാത്പരാത്മനാ ।
നാസ്തി സ്വാത്മാതിരേകേണ സ്വയമേവാസ്തി സർവദാ ॥ 61 ॥
ബ്രഹ്മൈവ വിദ്യതേ സാക്ഷാദ്വസ്തുതോഽവസ്തുതോഽപി ച ।
തഥാ സതി ശിവജ്ഞാനീ കിം ഗൃഹ്ണാതി ജഹാതി കിം ॥ 62 ॥
മായയാ വിദ്യതേ സർവമിതി കേചന മോഹിതാഃ ।
ശിവരൂപാതിരേകേണ നാസ്തി മായാ ച വസ്തുതഃ ॥ 63 ॥
മായയാ വാ ശിവാദന്യദ്വിദ്യതേ ചേച്ഛിവസ്യ തു ।
മഹത്ത്വം പരമം സാക്ഷാദ്ധീയതേ സുരപുംഗവാഃ ॥ 64 ॥
മഹത്ത്വസ്യ തു സങ്കോചോ നാസ്തി സമ്യങ്നിരൂപണേ ।
അസ്തി ചേദപ്രമാണം സ്യാച്ഛ്രുതിഃ സത്യാർഥവാദിനീ ॥ 65 ॥
തസ്മാദസ്തി മഹാദേവ ഏവ സാക്ഷാത്സ്വയമ്പ്രഭുഃ ।
ആനന്ദരൂപഃ സമ്പൂർണോ ന തതോഽന്യത്തു കിഞ്ചന ॥ 66 ॥
ഇയമേവ തു തർകാണാം നിഷ്ഠാകാഷ്ഠാ സുരോത്തമാഃ ।
പ്രത്യക്ഷാദിപ്രമാണാനാം വേദാന്താനാമപീശ്വരാഃ ॥ 67 ॥
സ്മൃതീനാം ച പുരാണാനാം ഭാരതസ്യ തഥൈവ ച ।
വേദാനുസാരിവിദ്യാനാമന്യാസാമാസ്തികോത്തമാഃ ॥ 68 ॥
ശൈവാഗമാനാം സർവേഷാം വിഷ്ണുപ്രോക്താഗമസ്യ ച ।
അസ്മദുക്താഗമസ്യാപി സുരാഃ സൂക്ഷ്മനിരൂപണേ ॥ 69 ॥
ബുദ്ധാഗമാനാം സർവേഷാം തഥൈവാർഹാഗമസ്യ ച ।
യക്ഷഗന്ധർവസിദ്ധാദിനിർമിതസ്യാഗമസ്യ ച ॥ 70 ॥
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം കസ്യ മർത്യസ്യ സിധ്യതി ।
കസ്യ ദേവസ്യ വാ സാക്ഷാച്ഛിവസ്യൈവ ഹി സിധ്യതി ॥ 71 ॥
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം ശിവസ്യാമിതതേജസഃ ।
സ്വഭാവസിദ്ധം ദേവ്യാശ്ച ശിവായാ ആസ്തികോത്തമാഃ ॥ 72 ॥
പ്രസാദാദേവ രുദ്രസ്യ ശിവായാശ്ച തഥൈവ ച ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം വിഷ്ണോഃ സാക്ഷാന്മമാപി ച ॥ 73 ॥
വിരാട്സഞ്ജ്ഞസ്യ ദേവസ്യ സ്വരാട്സഞ്ജ്ഞസ്യ ചാത്മനഃ ।
സമ്രാട്സഞ്ജ്ഞസ്യ ചാന്യേഷാം പ്രസാദ്ദാഏവ വേദനം ॥ 74 ॥
യുഷ്മാകമപി സർവേഷാം ശിവസ്യ പരമാത്മനഃ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം പ്രസാദാദേവ നാന്യഥാ ॥ 75 ॥
യക്ഷരാക്ഷസഗന്ധർവസിദ്ധാദീനാമപീശ്വരാഃ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം പ്രസാദാദേവ ശൂലിനഃ ॥ 76 ॥
മനുഷ്യാണാം ച സർവേഷാം പശ്വാദീനാം തഥൈവ ച ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം പ്രസാദാദേവ ശൂലിനഃ ॥ 77 ॥
പ്രസാദേ സതി കീടോ വാ പതംഗോ വാ നരോഽഥ വാ ।
ദേവോ വാ ദാനവോ വാഽപി ലഭതേ ജ്ഞാനമുത്തമം ॥ 78 ॥
ഏഷ ഏവ ഹി ജന്തൂനാം പരജ്ഞാനം ദദാതി ച ।
ന വിഷ്ണുർനാഹമന്യശ്ച സത്യമേവ മയോദിതം ॥ 79 ॥
ആദാനേ ച തഥാ ദാനേ ന സ്വതന്ത്രോ മഹാൻ ഹരിഃ ।
തഥൈവാഹം സുരശ്രേഷ്ഠാഃ സത്യമേവ മയോദിതം ॥ 80 ॥
സ്വതന്ത്രഃ ശിവ ഏവായം സ ഹി സംസാരമോചകഃ ।
തം വിനാ ന മയോദ്ധർതും ശക്യതേ സംസൃതേർജനഃ ॥ 81 ॥
വിഷ്ണുനാ ച പരേണാപി മഹാദേവം ഘൃണാനിധിം ।
വിനാ ജന്തും സമുദ്ധർതും ശക്യതേ ന ഹി സത്തമാഃ ॥ 82 ॥
ദർവീന്യായേന സംസാരാദുദ്ധരാമി ജനാനിമാൻ ।
ന സ്വാതന്ത്ര്യേണ ഹേ ദേവാഃ സാക്ഷാദ്വിഷ്ണുസ്തഥൈവ ച ॥ 83 ॥
ദേവദേവസ്യ രുദ്രസ്യ സ്വരൂപം തസ്യ വൈഭവം ।
കോ വാ ജാനാതി നാസ്ത്യേവ സ്വയം ജാനാതി വാ ന വാ ॥ 84 ॥
ദുർവിജ്ഞേയോ മഹാദേവോ മഹതാമപി ദേഹിനാം ।
പ്രസാദേന വിനാ ദേവാഃ സത്യമേവ മയോദിതം ॥ 85 ॥
പുരാ സുരാണാം സർവേഷാമസുരാണാം ദുരാത്മനാം ।
മഹാമോഹേന സംഗ്രാമഃ സഞ്ജാതോ ദുർനിവാരകഃ ॥ 86 ॥
അസുരൈഃ പീഡിതാ ദേവാ ബലവദ്ഭിഃ സുരാ ഭൃശം ।
താന്ദൃഷ്ട്വാ ഭഗവാനീശഃ സർവജ്ഞഃ കരുണാകരഃ ॥ 87 ॥
ദേവാനാം വിജയം ദേവാ അസുരാണാം പരാജയം ।
ദദൗ തേന സുരൈഃ ശീഘ്രമസുരാസ്തു പരാജിതാഃ ॥ 88 ॥
അവിജ്ഞായ മഹാദേവവൈഭവം പരിമോഹിതാഃ ।
വയം വിജയമാപന്നാ അസുരാശ്ച പരാജിതാഃ ॥ 89 ॥
ഇത്യഹമ്മാനസഞ്ഛന്നാഃ സർവേ ദേവാഃ പുരാതനാഃ ।
അതീവ പ്രീതിമാപന്നാ അഭവൻസുരപുംഗവാഃ ॥ 90 ॥
പുനർവിശ്വാധികോ രുദ്രോ ഭഗവാൻകരുണാനിധിഃ ।
സ്വസ്യ ദർശയിതും തേഷാം ദുർജ്ഞേയത്വം തഥൈവ ച ॥ 91 ॥
തേഷാം ഭ്രാന്തിനിവൃത്യർഥമപി സാക്ഷാന്മഹേശ്വരഃ ।
ആവിർബഭൂവ സർവജ്ഞോ യക്ഷരൂപേണ ഹേ സുരാഃ ॥ 92 ॥
തം ദൃഷ്ട്വാ യക്ഷമത്യന്തം വിസ്മയേന സഹാമരാഃ ।
വിചാര്യ സർവേ സംഭൂയ കിമിദം യക്ഷമിത്യപി ॥ 93 ॥
പുനരഗ്നിം സമാഹൂയ ദേവാഃ സർവേ വിമോഹിതാഃ ।
അബ്രുവംസ്ത്വം വിജാനീഹി കിമേതദ്യക്ഷമിത്യപി ॥ 94 ॥
അഗ്നിസ്തഥാ കരോമീതി പ്രോച്യ യക്ഷം ഗതോഽഭവത് ।
യക്ഷരൂപോ മഹാദേവഃ കോഽസീത്യാഹാനലം പ്രതി ॥ 95 ॥
അഗ്നിർവാ അഹമസ്മീതി യക്ഷം പ്രത്യാഹ സോഽപി ച ।
സോഽപി പ്രോവാച ഭഗവാംസ്ത്വയി കിം വീര്യമിത്യപി ॥ 96 ॥
ഇദം സർവം ദഹേയം യദിദം ഭൂമ്യാം വ്യവസ്ഥിതം ।
ഇത്യാഹാഗ്നിസ്തൃണം തസ്മൈ നിധായ പരമേശ്വരഃ ॥ 97 ॥
ഏതദ്ദഹേതി ഭഗവാൻസ്മയമാനോഽഭ്യഭാഷത ।
അഗ്നിഃ സർവജവേനൈവ തദ്ദഗ്ധും തൃണമാസ്തികാഃ ॥ 98 ॥
അശക്തോ ലജ്ജയാ യുക്തോ ഭീതോഽഗച്ഛത്സുരാൻപ്രതി ।
മായാ തസ്യൈവ വിജ്ഞാതും ന ശക്യം വൈഭവം സുരാഃ ॥ 99 ॥
വിത്ത യൂയം മഹായാസാദിത്യാഹാഗ്നിഃ സുരാൻപ്രതി ।
തച്ഛ്രുത്വാ വായുമാഹൂയ വിജാനീഹീതി ചാബ്രുവൻ ॥ 100 ॥
സോഽപി ഗത്വാ തഥാ തേന യക്ഷരൂപേണ ശംഭുനാ ।
ഭൃശം പ്രതിഹതോ ഭൂത്വാ തഥാഽഗച്ഛത്സുരാൻപ്രതി ॥ 101 ॥
പുനരിന്ദ്രഃ സ്വയം മോഹാദഹന്താകഞ്ചുകാവൃതഃ ।
വിജ്ഞാതും യക്ഷമഗമത്സ തത്രൈവ തിരോദധേ ॥ 102 ॥
ഇന്ദ്രോഽതീവ വിഷണ്ണസ്തു മഹാതാപസമന്വിതഃ ।
വിദ്യാരൂപാമുമാം ദേവീം ധ്യാത്വാ കാരുണികോത്തമാം ॥ 103 ॥
ലൗകികൈർവൈദികൈഃ സ്തോത്രൈസ്തുഷ്ടാവ പരമേശ്വരീം ।
സാ ശിവാ കരുണാമൂർതിർജഗന്മാതാ ത്രയീമയീ ॥ 104 ॥
ശിവാഭിന്നാ പരാനന്ദാ ശങ്കരസ്യാപി ശങ്കരീ ।
സ്വേച്ഛയാ ഹിമവത്പുത്രീ സ്വഭക്തജനവത്സലാ ॥ 105 ॥
മഹാദേവസ്യ മാഹാത്മ്യം ദുർജ്ഞേയം സർവജന്തുഭിഃ ।
ഇതി ദർശയിതും ദേവീ തത്രൈവാവിരഭൂത്സ്വയം ॥ 106 ॥
താമാരാധ്യ ശിവാമിന്ദ്രഃ ശോഭമാനാം തു സർവതഃ ।
ഉമാം പർവതരാജേന്ദ്രകന്യകാമാഹ വജ്രഭൃത് ॥ 107 ॥
കിമേതദ്യക്ഷമത്രൈവ പ്രാദുർഭൂതം തിരോഹിതം ।
വക്തുമർഹസി ദേവേശി മമ കാരുണികോത്തമേ ॥ 108 ॥
ദേവീ പരമകാരുണ്യാദ്ബ്രഹ്മ മേ പതിരത്ര തു ।
പ്രാദുർഭൂതം തിരോഭൂതമിത്യാഹാദേഷനായികാ ॥ 109 ॥
ദുർവിജ്ഞേയോ മഹാദേവോ വിഷ്ണോഃ സാക്ഷാദജസ്യ ച ।
അന്യേഷാമപി ദേവാനാം തവാപി മഘവൻഭൃശം ॥ 110 ॥
പ്രദർശയിതുമീശാനോ ദുർജ്ഞേയത്വം സ്വകം പരം ।
ആവിർഭൂതോ ന ചാന്യേന കാരണേന സുരാധിപ ॥ 111 ॥
സ ഏവ സർവദേവാനാം തവാപി വിജയപ്രദഃ ।
പരാജയകരോഽന്യേഷാം തമേവ ശരണം വ്രജ ॥ 112 ॥
ഇത്യുക്ത്വാ സാ മഹാദേവീ ചിദ്രൂപാ സർവസാക്ഷിണീ ।
ഭക്താനാം പാശഹന്ത്രീ തു തത്രൈവാന്തർഹിതാഽഭവത് ॥ 113 ॥
പുനർദേവാ മഹാദേവം മഹാകാരുണികോത്തമം ।
ദുർവിജ്ഞേയം സുരശ്രേഷ്ഠാഃ സ്വതന്ത്രം ഭക്തിമുക്തിദം । ഭുക്തിമുക്തിദം?
വിദുഃ സുനിശ്ചിതം ത്യക്ത്വാ മാത്സര്യം ഭവകാരണം ॥ 114 ॥
പ്രസാദേ സതി വിജ്ഞാതും ശക്യതേ പരമേശ്വരഃ ।
പ്രസാദേന വിനാ നൈവ ശക്യതേ സർവജന്തുഭിഃ ॥ 115 ॥
പ്രസാദേന വിനാ വിഷ്ണുർന ജാനാതി മഹേശ്വരം ।
തഥാ ചാഹം ന ജാനാമി ദേവതാഃ സകലാ അപി ॥ 116 ॥
പ്രസാദസ്യ തു സിദ്ധ്യർഥം ഖലു സർവം സുരർഷഭാഃ ।
പ്രസാദേന വിനാ ദേവം യേ ജാനന്തി സുരർഷഭാഃ ॥ 117 ॥
തേ ജാനന്തി വിനാ ഘ്രാണം ഗന്ധം ഹസ്തേന കേവലം ।
പ്രസാദോ നാമ രുദ്രസ്യ കർമസാമ്യേ തു ദേഹിനാം ॥ 118 ॥
ദേശികാലോകനാജ്ജാതോ വിശിഷ്ടാതിശയഃ സുരാഃ ।
പ്രസാദസ്യ സ്വരൂപം തു മയാ നാരായണേന ച ॥ 119 ॥
രുദ്രേണാപി സുരാ വക്തും ന ശക്യം കൽപകോടിഭിഃ ।
കേവലം ലിംഗഗമ്യം തു ന പ്രത്യക്ഷം ശിവസ്യ ച ॥ 120 ॥
ശിവായാശ്ച ഹരേഃ സാക്ഷാന്മമ ചാന്യസ്യ ചാസ്തികാഃ ।
പ്രഹർഷഃ സ്വരനേത്രാംഗവിക്രിയാ കമ്പനം തഥാ ॥ 121 ॥
സ്തോഭഃ ശരീരപാതശ്ച ഭ്രമണം ചോദ്ഗതിസ്തഥാ ।
ആകാശേഽവസ്ഥിതിർദേവാഃ ശരീരാന്തരസംസ്ഥിതിഃ ॥ 122 ॥
അദർശനം ച ദേഹസ്യ പ്രകാശത്വേന ഭാസനം ।
അനധീതസ്യ ശാസ്ത്രസ്യ സ്വത ഏവ പ്രകാശനം ॥ 123 ॥
നിഗ്രഹാനുഗ്രഹേ ശക്തിഃ പർവതാദേശ്ച ഭേദനം ।
ഏവമാദീനി ലിംഗാനി പ്രസാദസ്യ സുരർഷഭാഃ ॥ 124 ॥
തീവ്രാത്തീവ്രതരഃ ശംഭോഃ പ്രസാദോ ന സമോ ഭവേത് ।
ഏവംരൂപഃ പ്രസാദശ്ച ശിവയാ ച ശിവേന ച ॥ 125 ॥
ജ്ഞായതേ ന മയാ നാന്യൈർനൈവ നാരായണേന ച ।
അതഃ സർവം പരിത്യജ്യ ശിവാദന്യത്തു ദൈവതം ॥ 126 ॥
തമേവ ശരണം ഗച്ഛേത്സദ്യോ മുക്തിം യദീച്ഛതി ।
വിഷ്ണുഭക്ത്യാ ച മദ്ഭക്ത്യാ നാസ്തി നാസ്തി പരാ ഗതിഃ ॥ 127 ॥
ശംഭുഭക്ത്യൈവ സർവേഷാം സത്യമേവ മയോദിതം ।
ശംഭുഭക്തസ്യ ദേഹേഽസ്മിൻപ്രസാദോ ഗമ്യതേ യഥാ ॥ 128 ॥
ന തഥാ വിഷ്ണുഭക്തസ്യ ന മദ്ഭക്തസ്യ ദേഹിനഃ ।
തസ്മാന്മുമുമുക്ഷുർമാം വിഷ്ണുമപി ത്യക്ത്വാ മഹേശ്വരം ॥ 129 ॥
ആശ്രയേത്സർവഭാവേന പ്രസാദം കുരുതേ ഹി സഃ ।
പ്രസാദേ സതി ദേവേശോ ദുർജ്ഞേയോഽപി സുരർഷഭാഃ ॥ 130 ॥
ശക്യതേ മനുജൈർദ്രഷ്ടും പ്രത്യഗാത്മതയാ സദാ ।
പ്രസാദേ സതി ദേവേശോ ദുർജ്ഞേയോഽപി സുരർഷഭാഃ ॥ 131 ॥
ശക്യതേ മനുജൈർദ്രഷ്ടും സദാ മൂർത്യാത്മനൈവ തു ।
പ്രസാദേ സതി ദേവേശോ ദുർജ്ഞേയോഽപി സുരർഷഭാഃ ॥ 132 ॥
ശക്യതേ മനുജൈർദ്രഷ്ടും സദാ സർവാത്മരൂപതഃ ।
സർവസാക്ഷിണമാത്മാനം വിദിത്വാ സകലം ജഗത് ॥ 133 ॥
സാക്ഷിമാത്രതയാ നിത്യം യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ।
പരമാദ്വൈതനിഷ്ഠാ ഹി നിഷ്ഠാകാഷ്ഠാ സുദുർലഭാ ॥ 134 ॥
ശിവാദന്യതയാ ഭ്രാന്ത്യാ ദ്വൈതം വാ വേദ ചേത്പശുഃ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനീ സ്വയം തു പരദേവതാ ॥ 135 ॥
തസ്യൈവ പരമാ മുക്തിർന ഹി സംശയകാരണം ।
ഗൗതമസ്യ മുനേഃ ശാപാദ്ദധീചസ്യ ച ശാപതഃ ॥ 136 ॥
ജന്മാന്തരകൃതാത്പാപാദയമർഥോ ന രോചതേ ।
മഹാപാപവതാം നൄണാം പരമാദ്വൈതവേദനേ ॥ 137 ॥
പ്രദ്വേഷോ ജായതേ സാക്ഷാദ്വേദജന്യേ ശിവേഽപി ച ।
മഹാപാവതാം നൄണാം ശിവജ്ഞാനസ്യ സാധനേ ॥ 138 ॥
സർവാംഗോദ്ധൂലനേ തിര്യക്ത്രിപുണ്ഡ്രസ്യ ച ധാരണേ ।
രുദ്രാക്ഷധാരണേ രുദ്രലിംഗസ്യൈവ തു പൂജനേ ॥ 139 ॥
പ്രദ്വേഷോ ജായതേ നിത്യം ശിവശബ്ദജപേഽപി ച ।
അനേകജന്മസിദ്ധാനാം ശ്രൗതസ്മാർതാനുവർതിനാം ॥ 140 ॥
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം ജായതേ സുരപുംഗവാഃ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനീ മയാഽഽരാധ്യഃ സദൈവ തു ॥ 141 ॥
നാരായണേന രുദ്രേണ തഥാ ദേവൈർവിശേഷതഃ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനീ യത്ര കുത്ര സ്ഥിതഃ സുരാഃ ॥ 142 ॥
തത്ര സന്നിഹിതാ മുക്തിർനാത്ര കാര്യാ വിചാരണാ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനനിഷ്ഠസ്യൈവ മഹാത്മനഃ ॥ 143 ॥
ശുശ്രൂഷാ ക്രിയതേ യേന തത്പാദൗ മമ മസ്തകേ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനനിഷ്ഠസ്യ പരയോഗിനഃ ॥ 144 ॥
സമം ദേവാ ന പശ്യാമി ന ഹരിർന മഹേശ്വരഃ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനനിഷ്ഠായ പരയോഗിനേ ॥ 145 ॥
ശരീരമർഥം പ്രാണാംശ്ച പ്രദദ്യാച്ഛ്രദ്ധയാ സഹ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനനിഷ്ഠസ്യ പരയോഗിനഃ ॥ 146 ॥
ശുശ്രൂഷാ ശുദ്ധവിദ്യായാഃ സാധനം ഹി ന സംശയഃ ।
വേദബാഹ്യേഷു തന്ത്രേഷു നരാണാം വാസനാഽപി ച ॥ 147 ॥
കുതർകവാസനാ ലോകവാസനാ ച സുരർഷഭാഃ ।
പുത്രമിത്രകലത്രാദൗ വാസനാ ചാർഥവാസനാ ॥ 148 ॥
ദേഹേന്ദ്രിയമനോബുദ്ധിപ്രാണാദാവപി വാസനാ ।
പാണ്ഡിത്യവാസനാ ഭോഗവാസനാ കാന്തിവാസനാ ॥ 149 ॥
പ്രദ്വേഷവാസനാ രുദ്രവേദനാരായണാദിഷു ।
ജ്ഞാനസാധനഭൂതേഷു ത്രിപുണ്ഡ്രോദ്ധലനാദിഷു ॥ 150 ॥
പ്രദ്വേഷവാസനാ പാപവാസനാ സുരപുംഗവാഃ ।
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനജന്മനഃ പ്രതിബന്ധകം ॥ 151 ॥
തസ്മാന്മുമുക്ഷുഃ ശ്രദ്ധാലുർവാസനാമഖിലാമിമാം ।
വിസൃജ്യ പരമാദ്വൈതജ്ഞാനനിഷ്ഠോ ഭവേത്സദാ ॥ 152 ॥
വേദോദിതമഹാദ്വൈതപരിജ്ഞാനസ്യ വൈഭവം ।
ന ശക്യം വക്തുമസ്മാഭിസ്തസ്മാദേവോപരമ്യതേ ॥ 153 ॥
കഥിതമഖിലദുഃഖധ്വംസകം വഃ സമസ്തം
പരമസുഖശിവാത്മപ്രാപകം സദ്യ ഏവ ।
വിഗതസകലദോഷാ വേദവേദാന്തനിഷ്ഠാ
ഹൃദയകുഹരനിഷ്ഠം കർതുമർഹന്തി ചൈതത് ॥ 154 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു
തലവകാരോപനിഷദ്വ്യാഖ്യാകഥനം
നാമ ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥ 4 ॥
॥ അഥ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥
॥ ആദേശകഥനം ॥
ബ്രഹ്മോവാച ।
അതീവഗുഹ്യമാദേശമനന്താർഥപ്രകാശകം ।
വക്ഷ്യേ യുഷ്മാകമദ്യാഹം ശൃണുത ശ്രദ്ധയാ സഹ ॥ 1 ॥
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ ശ്രുതമേവാശ്രുതം ഭവേത് ।
അമതം ച മതം ജ്ഞാതമവിജ്ഞാതം ച സത്തമാഃ ॥ 2 ॥
ഏകേനൈവ തു പിണ്ഡേന മൃത്തികായാ യഥാ സുരാഃ ।
വിജ്ഞാതം മൃൺമയം സർവം മൃദഭിന്നത്വതഃ സദാ ॥ 3 ॥
ഏകേന ലോഹമണിനാ സർവം ലോഹമയം യഥാ ।
വിജ്ഞാതം സ്യാദ്യഥൈകേന നഖാനാം കൃന്തനേന ച ॥ 4 ॥
സർവം കാർഷ്ണായസം ജ്ഞാതം തദഭിന്നത്വതഃ സുരാഃ ।
കാര്യം തു കാരണാഭിന്നം ന ഭിന്നം നോഭയാത്മകം ॥ 5 ॥
ഭിന്നപക്ഷേ തു സദ്വാഽസത്കാര്യം സദസദേവ വാ ।
സച്ചേത്കാരണസത്താ വാ കാര്യസത്താഽഥവാ പരാ ॥ 6 ॥
യദി കാരണസത്തൈവ കാര്യസത്താ ന ചാപരാ ।
തർഹി കാരണസത്തൈകാ കഥം സത്താഭിദാ ഭവേത് ॥ 7 ॥
സത്തൈകാഽപി ഭവേദ്ഭിന്നം കാരണാത്കാര്യസഞ്ജ്ഞിതം ।
ഇതി വാർതാ ച വാർതൈവ കാര്യസഞ്ജ്ഞമസത്ഖലു ॥ 8 ॥
സത്താഹീനസ്യ കാര്യസ്യാസത്ത്വമേവ ഹി യുജ്യതേ ।
പ്രാപ്തേഽസത്ത്വേ തു കാര്യസ്യ സത്കാര്യോക്തിർവൃഥാ ഭവേത് ॥ 9 ॥
നൈവ കാരണസത്തൈവ കാര്യസത്താഽപരൈവ ചേത് ।
തർഹി സാ കാര്യസത്താ തു തയാ കാരണസത്തയാ ॥ 10 ॥
സദ്രൂപേണൈവ ഭിന്നാ സ്യാദസദ്രൂപേണ വാ ഭവേത് ।
സദ്രൂപേണേതി ചേദേകാ സത്താ ഭിന്നാ ന സാ ഭവേത് ॥ 11 ॥
അസദ്രൂപേണ സാ ഭിന്നാ കാര്യസത്താ തയാ യദി ।
തർഹി സാ നൈവ സത്താ സ്യാദസത്ത്വാദേവ ശൂന്യവത് ॥ 12 ॥
യദ്യസത്കാര്യമിഷ്യേത ന കാര്യം തർഹി തദ്ഭവേത് ।
വന്ധ്യാപുത്രോ ന കസ്യാപി വസ്തുനഃ കാര്യമിഷ്യതേ ॥ 13 ॥
പ്രധ്വംസോഽപി ന കാര്യം സ്യാത്തസ്യോത്പത്തേരസംഭവാത് ।
നാസ്തി കാരകസംബന്ധഃ പ്രധ്വംസസ്യ സുരോത്തമാഃ ।
ശൂന്യവന്നിരുപാഖ്യത്വാത്തതോ നാസ്തി ജനിക്രിയാ ॥ 14 ॥
അസത്ത്വേഽപി വിശേഷോഽസ്തി കാര്യസ്യേതി മതിര്യദി ॥ 15 ॥
കോ വിശേഷോഽസ്യ സംബന്ധഃ കാരകൈര്യദി തന്ന ഹി ।
വിശേഷേ സതി സംബന്ധഃ സംബന്ധോഽസ്യ സ ഏവ ഹി ॥ 16 ॥
ജനിക്രിയാശ്രയത്വം ചേദ്വിശേഷോഽസ്യ തദാഽപി തു ।
പൂർവോക്തദോഷഃ സമ്പ്രാപ്തസ്തസ്യ നാസ്തി നിവാരകഃ ॥ 17 ॥
സത്താസംബന്ധവത്ത്വം ചേദ്വിശേഷോഽസ്യ ന തത്പടു ।
തദാഽപി ദോഷഃ പൂർവോക്തഃ പ്രാപ്നോത്യേവ ന സംശയഃ ॥ 18 ॥
അതോഽസതോ ന കാര്യത്വം സദസത്ത്വം ന സംഗതം ।
ഉക്തദോഷദ്വയാപത്തേരതഃ കാര്യം തു കാരണാത് ।
അഭിന്നമേവ ഭേദസ്യാസംഭവാദേവ വസ്തുതഃ ॥ 19 ॥
ഭേദാഭേദസമാഖ്യാ തു സുതരാം നൈവ സിധ്യതി ।
കാരണാത്കാര്യജാതസ്യ ഭേദാഭാവാച്ച വസ്തുതഃ ॥ 20 ॥
കാര്യകാരണഭേദശ്ച കാരകവ്യാവൃതിസ്തഥാ ।
ഉത്പത്തിശ്ച വിനാശശ്ച തഥൈവാർഥക്രിയാഽപി ച ॥ 21 ॥
നാമരൂപവിശേഷശ്ച സർവം ഭ്രാന്ത്യാ പ്രസിധ്യതി ॥ 22 ॥
അതഃ സർവോ വികാരശ്ച വാചാ കേവലമാസ്തികാഃ ।
അസ്തീത്യാരഭ്യതേ നാമധേയമാത്രം ഹി സത്സദാ ॥ 23 ॥
പ്രാതീതികേന രൂപേണ വികാരോഽസത്യ ഏവ ഹി ।
കാരണാകാര ഏവാസ്യ സത്യഃ സാക്ഷാത്സദാ സുരാഃ ॥ 24 ॥
കാരണാഭിന്നരൂപേണ കാര്യം കാരണമേവ ഹി ।
സദ്രൂപേണ സദാ സത്യം ഭേദേനോക്തിർമൃഷാ ഖലു ॥ 25 ॥
അതഃ കാരണവിജ്ഞാനാത്സർവവിജ്ഞാനമാസ്തികാഃ ।
സുതരാമുപപന്നം ഹി ന സന്ദേഹോഽസ്തി കശ്ചന ॥ 26 ॥
തച്ച കാരണമേകം ഹി ന ഭിന്നം നോഭയാത്മകം ।
ഭേദഃ സർവത്ര മിഥ്യൈവ ധർമ്യാദേരനിരൂപണാത് ॥ 27 ॥
ഭേദേ ജ്ഞാതേ ഹി ധർമ്യാദിവിഭാഗസ്യ ച വേദനം ।
വിഭേദേനൈവ ധർമ്യാദൗ വിജ്ഞാതേ ഭേദവേദനം ॥ 28 ॥
ഭേദാനിരൂപണാദേവ ഭേദാഭേദോ ന സംഗതഃ ।
അതശ്ച കാരണം നിത്യമേകമേവാദ്വയം സുരാഃ ॥ 29 ॥
കുലാലാദേർമൃദാദേശ്ച ഭേദേ ദൃഷ്ടേഽപി ഭൂതലേ ।
അചൈതന്യാന്മൃദാദേസ്തു കുലാലാദിരപേക്ഷ്യതേ ॥ 30 ॥
അത്ര കാരണമദ്വൈതം ശുദ്ധം ചൈതന്യമേവ ഹി ।
തേന നാപേക്ഷതേ ഹ്യന്യത്കാരണം ചേതനാത്മകം ॥ 31 ॥
സ്വയം ചേതനമപ്യേതത്കാരണം ന കുലാലവത് ।
അപേക്ഷതേ മൃദാ തുല്യമചിദ്രൂപം തു കാരണം ॥ 32 ॥
പ്രതീത്യാ കേവലം ശക്തിരചിദ്രൂപാ തമോമയീ ।
സർവപ്രകാരൈർവിദ്വദ്ഭിരനിരൂപ്യാഽസ്തി ശാങ്കരീ ॥ 33 ॥
തയാ ദുർഘടകാരിണ്യാ താദാത്മ്യേനൈവ സംഗതം ।
കാരണം സകലസ്രഷ്ടൃ സർവസംഹർതൃ ചാസ്തികാഃ ॥ 34 ॥
പാലകം ച സദാ സച്ച ചിദ്രൂപത്വാത്സുരോത്തമാഃ ।
ചിദ്രൂപസ്യ തു സത്യത്വം യുക്തമേവാസ്തികാഃ സദാ ॥ 35 ॥
അചിദ്രൂപാഹിരജ്ജ്വാദേർമൃഷാത്വം സമ്മതം ഖലു ।
അതസ്തത്കാരണം ദേവാഃ സദേവൈകം ച ശാശ്വതം ॥ 36 ॥
ഇദം സർവം ജഗത്പൂർവം സദേവാഽസീത്സുരർഷഭാഃ ।
അസദാസീദിതി ഭ്രാന്താ വദന്തി സുരപുംഗവാഃ ॥ 37 ॥
അസന്ന കാരണം യുക്തം വസ്തുതത്ത്വനിരൂപണേ ।
വന്ധ്യാപുത്രോഽപി സർവേഷാം കാരണം സ്യാത്സ്വയം ഖലു ॥ 38 ॥
സ്വശക്ത്യാഽസച്ച സർവേഷാം കാരണം ഭവതീതി ചേത് ।
ശക്തിരപ്യസതോ നാസ്തി സതോ ബീജസ്യ ദർശനാത് ॥ 39 ॥
അങ്കുരോത്പാദികാ ശക്തിഃ സദ്രൂപസ്യൈവ ദൃശ്യതേ ।
ഖലു ബീജസ്യ സർവത്ര നാസതസ്തദദർശനാത് ॥ 40 ॥
സാഽപി ശക്തിഃ സതീ കിംവാഽസതീ സദസതീ തു വാ ।
സതീ ചേത്സാ സതീ ശക്തിഃ കഥം വന്ധ്യാസുതാശ്രയാ ।
ആശ്രയത്വം സതോ ദൃഷ്ടം ഖലു ലോകേ ന ചാസതഃ ॥ 41 ॥
സാഽസതീ ചേത്കഥം ശക്തിഃ കാര്യനിർവാഹികാഽസതീ ॥ 42 ॥
വന്ധ്യാപുത്രഃ സ്വയം നൈവ കാര്യനിർവാഹകഃ ഖലു ।
നിർവാഹകത്വധർമശ്ച സത ഏവ ഹി ദൃശ്യതേ ॥ 43 ॥
ശക്തിഃ സദസതീ സാ ചേദ്ദോഷദ്വയസമാഗമഃ ।
അതഃ സ്വശക്ത്യാ ചാസത്തു സർവേഷാം നൈവ കാരണം ॥ 44 ॥
തസ്മാത്സോഽയമസദ്വാദോ ജൽപമാത്രം ന യുക്തിമാൻ ।
അതഃ സദേവ സർവേഷാം കാരണം നാസദാസ്തികാഃ ॥ 45 ॥
സൃഷ്ടേസ്തു പ്രാഗിദം സർവം സദേവാഽഽസീത്തു കാരണം ।
തച്ച കാരണമാദ്യന്തവിനിർമുക്തം സദദ്വയം ॥ 46 ॥
പൂർവകൽപപ്രപഞ്ചോത്ഥസംസ്കാരേണാനുരഞ്ജിതം ।
കാലകർമവിപാകേന സത്ത്വവൃത്തിസമാശ്രിതം ॥ 47 ॥
സൃഷ്ട്യർഥമൈക്ഷത പ്രാജ്ഞാ ബഹു സ്യാമിതി ശക്തിമത് ।
പുനസ്തത്പൂർവസംസ്കാരാദാകാശം വായുമാദിതഃ ॥ 48 ॥
സൃഷ്ട്വാ തേജസ്തതഃ സൃഷ്ട്വാ പുനഃ സൃഷ്ട്വാ ത്വപസ്തതഃ ।
അന്നശബ്ദോദിതാം ദേവാഃ സസർജ പൃഥിവീം പരാം ॥ 49 ॥
തത്പുനഃ കാരണം ബ്രഹ്മ താനി ഭൂതാനി പഞ്ച ച ।
ഏകൈകം ദ്വിവിധം കൃത്വാ തേഷാം മധ്യേ സുരോത്തമാഃ ॥ 50 ॥
അംശാൻപഞ്ച സമാദായ തേഷാമേകൈകമാസ്തികാഃ ।
കൃത്വാ ചതുർധാ തേഷ്വംശാനാദായ ചതുരഃ സുരാഃ ॥ 51 ॥
യഥാക്രമേണ ഭൂതാനാം ചതുരസ്താംശ്ച കാരണം ।
യഥാക്രമേണ ഭൂതാർധേനൈകേനൈകം കരോതി തത് ॥ 52 ॥
ഏവമംശാന്തരാനേതാനാദായ ചതുരഃ സ്വയം ।
ഏകം ഭൂതാന്തരാർധേന കരോതി ക്രമശഃ സുരാഃ ॥ 53 ॥
ഏവം ഭൂതാനി സർവാണി പഞ്ചീകൃത്യ സുരർഷഭാഃ ।
അണ്ഡാനി ഭുവനാന്യാശു കരോതി ബ്രഹ്മ കാരണം ॥ 54 ॥
അണ്ഡജം ജാരജം ചൈവ സ്വേദജം ചോദ്ഭിജം തഥാ ।
കരോതി കാലപാകേന പ്രാണികർമവശേന ച ॥ 55 ॥
ബ്രഹ്മ സർവത്ര ചിദ്രൂപേണൈവാനുപ്രാപ്യ സാത്ത്വികാഃ ।
പൃഥങ്നാമാനി രൂപാണി കുരുതേ പൂർവകൽപവത് ॥ 56 ॥
ഇദം സർവം ജഗത്സത്യമിവ ഭാതമപി സ്വതഃ ।
കാരണവ്യതിരേകേണ നാസ്ത്യേവാത്ര ന സംശയഃ ॥ 57 ॥
യദ്ഗ്നേ രോഹിതം രൂപം തദ്രൂപം തേജസഃ സദാ ।
യച്ഛുക്ലം തദപാം രൂപം യത്കൃഷ്ണം ഭൗമമേവ തത് ॥ 58 ॥
നാസ്തി രൂപാതിരേകേണ സദാ സോഽഗ്നിഃ സുരർഷഭാഃ ।
വാചാരംഭണമാത്രോ ഹി വികാരോ വഹ്നിസഞ്ജ്ഞിതഃ ॥ 59 ॥
ത്രീണി രൂപാണി ഹേ ദേവാ ഏവ സത്യം ന ചാനലഃ ।
യദ്ഭാനോ രോഹിതം രൂപം തദ്രൂപം തേജസഃ സദാ ॥ 60 ॥
യച്ഛുക്ലം തദപാം രൂപം യത്കൃഷ്ണം ഭൗമമേവ തത് ।
നാസ്തി രൂപാതിരേകേണ സദാഽഽദിത്യോ ന സംശയഃ ॥ 61 ॥
ഭ്രാന്ത്യാ കേവലമാദിത്യ ഇത്യാഹുരവിവേകിനഃ ।
ഏവം ചന്ദ്രശ്ച വിജ്ഞേയോ വിദ്യുച്ച സുരപുംഗവാഃ ॥ 62 ॥
ഘടകുഡ്യാദയോ ഭാവാ ഭൂതാനി ഭുവനാനി ച ।
സർവം ബ്രഹ്മാതിരേകേണ നാസ്തി ബ്രഹ്മൈവ സത്സദാ ॥ 63 ॥
പൂർവപൂർവഭ്രമോത്പന്നവാസനായാ ബലേന തു ।
ദേഹേന്ദ്രിയാദിസംഘാതേഽഹമ്മതിർജായതേ ദൃഢം ॥ 64 ॥
ദേഹേന്ദ്രിയാദയോ ഭാവാ നാഹമർഥാ നിരൂപണേ ।
ഭൗതികത്വാച്ച ഭൂതാംശൈഃ സദൈവാപ്യായിതത്വതഃ ॥ 65 ॥
മൃദംഭസാ യഥാ ഭിത്തിർനിർമിതാ വൈ മൃദംഭസാ ।
ആപ്യായതേ തഥാ ഭുക്തൈർഭൂതൈർദേഹാദയോഽപി ച ॥ 66 ॥
അതോ ദേഹാദിസംഘാതേഽഹമ്മമേത്യാദികാം മതിം ।
വിസൃജ്യ സാക്ഷിചൈതന്യേ വിദ്വാൻകുര്യാദഹമ്മതിം ॥ 67 ॥
ദധ്നഃ സർപിര്യഥാ ജാതം മന്ഥനേന സുരർഷഭാഃ ।
തഥാ ബുദ്ധ്യാദയോ ഭാവാ ഭൂതേഭ്യശ്ചോദ്ഭവന്തി ഹി ॥ 68 ॥
ഭൗതികം ദേഹസംഘാതം വിസൃജ്യ മതിമാൻപുനഃ ।
സർവസാക്ഷിണി ചിദ്രൂപേ കുര്യാന്നിത്യമഹമ്മതിം ॥ 69 ॥
അന്നേനാപ്യായതേഽഭുക്തേ നാധീതം തസ്യ ഭാസതേ ।
തതോഽപി ബുദ്ധിരന്നസ്യ കാര്യമേവ ന സംശയഃ ॥ 70 ॥
അതോഽപി ബുദ്ധിമന്നസ്യ കാര്യം ത്യക്ത്വാ വിവിക്തധീഃ ।
സർവസാക്ഷിണി ചിദ്രൂപേ കുര്യാന്നിത്യമഹമ്മതിം ॥ 71 ॥
ദേഹേന്ദ്രിയാദിസംഘാതേഽഹമ്മമേത്യാദികാം മതിം ।
ത്യക്ത്വാ സ്വാത്മനി ചിദ്രൂപേ യദാഽപീതോ ഭവത്യയം ॥ 72 ॥
തദാ സ്വപിതി ദുഃഖാദിദർശനം ച ന വിദ്യതേ ।
സ്വാത്മരൂപസുഖപ്രാപ്തിരേവം ദൃഷ്ടാഽസ്യ ദേഹിനഃ ॥ 73 ॥
അതോഽപി മതിമാന്നിത്യം ത്യക്ത്വാ ദേഹാദിഗാം ധിയം ।
സർവസാക്ഷിണി ചിദ്രൂപേ സാക്ഷാത്കുര്യാദഹമ്മതിം ॥ 74 ॥
യദിദം സാക്ഷിണാ വേദ്യം തത്സർവം ബ്രഹ്മ കേവലം ।
തത്സത്യം പൂർണചൈതന്യം തത്ത്വമർഥോ ന സംശയഃ ॥ 75 ॥
ത്വംശബ്ദാർഥോ യ ആഭാതി സോഽഹംശബ്ദാർഥ ഏവ ഹി ।
യോഽഹംശബ്ദാർഥ ആഭാതി സ ത്വംശബ്ദാർഥ ഏവ ഹി ॥ 76 ॥
ത്വമഹംശബ്ദലക്ഷ്യാർഥഃ സാക്ഷാത്പ്രത്യക്ചിതിഃ പരാ ।
തച്ഛബ്ദസ്യ ച ലക്ഷ്യാർഥഃ സൈവ നാത്ര വിചാരണാ ॥ 77 ॥
ത്വമഹംശബ്ദവാച്യാർഥസ്യൈവ ദേഹാദിവസ്തുനഃ ।
ന തച്ഛബ്ദാർഥതാം വക്തി ശ്രുതിസ്തത്ത്വമസീതി സാ ॥ 78 ॥
തദർഥൈക്യവിരുദ്ധാംശം ത്യക്ത്വാ വാച്യഗതം ശ്രുതിഃ ।
അവിരുദ്ധചിദാകാരം ലക്ഷയിത്വാ ബ്രവീതി ഹി ॥ 79 ॥
തദർഥേ ച ത്വമർഥൈക്യവിരുദ്ധാംശം വിനൈവ തു ।
കാരണത്വാദിവാച്യസ്ഥം ലക്ഷയിത്വാ തു കേവലം ॥ 80 ॥
ചിദാകാരം പുനസ്തസ്യ ത്വമർഥൈക്യം ബ്രവീതി ച ।
തത്ത്വംശബ്ദാർഥലക്ഷ്യസ്യ ചിന്മാത്രസ്യ പരാത്മനഃ ॥ 81 ॥
ഏകത്വം യത്സ്വതഃസിദ്ധം സ ഹി വാക്യാർഥ ആസ്തികാഃ ।
ഇതോഽന്യഥാ യോ വാക്യാർഥഃ സോഽവാക്യാർഥോ ന സംശയഃ ॥ 82 ॥
ഏകത്വപ്രമിതിം വാക്യം ന കരോതി സുരർഷഭാഃ ।
വ്യാവഹാരികമജ്ഞാനം ബാധതേ വിദ്യയൈവ തു ॥ 83 ॥
സദാ പ്രമിതമേകത്വം സ്വത ഏവ ന ചാന്യതഃ ।
അതോ ന പ്രമിതിം വാക്യം കുരുതേഽജ്ഞാനബാധകം ॥ 84 ॥
വസ്തുതോ നാസ്തി ചാജ്ഞാനം ചിത്പ്രകാശവിരോധതഃ ।
അതോ വാക്യം ന ചാജ്ഞാനബാധകം ച നിരൂപണേ ॥ 85 ॥
ഏകത്വം യത്പുരാ പ്രോക്തം തത്സ്വയം സേദ്ധുമർഹതി ।
ന പ്രമാണേന മാനാനി തസ്മിൻകുണ്ഠീഭവന്തി ഹി ॥ 86 ॥
വ്യാവഹാരികമജ്ഞാനമപി ബ്രഹ്മൈവ വസ്തുതഃ ।
അജ്ഞാനമിതി വാർതാഽപി ത്വർഥസദ്ഭാവ ഏവ ഹി ॥ 87 ॥
സത ഏവ ഹി സദ്ഭാവോ നാസതഃ സൂക്ഷ്മദർശനേ ।
സദസത്കോടിനിർമുക്തമിത്യുക്തിശ്ചാർഥഭാസനേ ।
ഖലു നാഭാസതേ ഭാനം ബ്രഹ്മ വസ്ത്വേവ കേവലം ॥ 88 ॥
ഭാനസംബന്ധതോഽഭാനമിതി വാർതാഽപ്യസംഗതാ ॥ 89 ॥
സംബന്ധിരൂപസദ്ഭാവേ സതി സംബന്ധസംഭവഃ ।
സദ്ഭാവേ സതി സംബന്ധിരൂപം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 90 ॥
അനിരൂപിതരൂപേണ സദ്ഭാവ ഇതി ചേന്മതം ।
അനിരൂപിതരൂപസ്യ രൂപം തു ബ്രഹ്മ കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ രൂപം നൈവാന്യന്ന രൂപമപരസ്യ ഹി ॥ 91 ॥
അസ്തി ചേദപരസ്യാപി രൂപം തർഹി സുരോത്തമാഃ ।
രൂപരൂപേണ രൂപം ച ബ്രഹ്മരൂപം ഭവേത്ഖലു ॥ 92 ॥
ബ്രഹ്മരൂപേണ നാന്യസ്യ രൂപം രൂപാന്തരേണ ചേത് ॥ 93 ॥
തർഹി രൂപാന്തരം രൂപാദ്ഭിന്നം വാഽഭിന്നമേവ വാ ।
ഭിന്നാഭിന്നം ന വാ ഭിന്നം യദി രൂപാദ്വിഭേദതഃ ॥ 94 ॥
തുച്ഛവത്തദരൂപം സ്യാദഭിന്നം ചേത്തദേവ തത് ।
ഉക്തദോഷദ്വയാപത്തേർഭിന്നാഭിന്നം ന തദ്ഭവേത് ॥ 95 ॥
അത ഏവ സുരശ്രേഷ്ഠാ അനിരൂപിതരൂപതഃ ।
സദ്ഭാവ ഇതി വാർതാ ച വാർതൈവ ഖലു കേവലം ॥ 96 ॥
തസ്മാദജ്ഞാനമേവൈതദ്ബ്രഹ്മൈവ സതതോദിതം ।
അജ്ഞാനമയമേവേദം സർവമിത്യപി ഭാഷണം ।
നൈവ ഭാഷണമജ്ഞാനാഭാവാദേവ ശിവം വിനാ ॥ 97 ॥
തസ്മാദജ്ഞാനമജ്ഞാനകാര്യം ച സുരപുംഗവാഃ ॥ 98 ॥
ഏകം ബ്രഹ്മൈവ നൈവാന്യദിതി മേ നിശ്ചിതാ മതിഃ ।
ഐതദാത്മ്യമിദം സർവമിത്യാഹ ഹി പരാ ശ്രുതിഃ ॥ 99 ॥
സാക്ഷാദർഥസ്വഭാവേന ശ്രുതിഃ സേയം പ്രവർതതേ ।
ശ്രോതുശ്ചിത്താവിപാകേന വിഷണ്ണാ വിവശാ ശ്രുതിഃ ॥ 100 ॥
ക്വചിത്കദാചിദന്യാർഥം വക്തി ച ബ്രഹ്മണഃ പൃഥക് ।
സാധ്യസാധനസംബന്ധകഥനം ഫലഭാഷണം ॥ 101 ॥
ജഗദ്വൈചിത്ര്യനിർദേശോ ധർമാധർമാർഥഭാഷണം ।
വർണാശ്രമവിഭാഗോക്തിസ്തദ്ധർമോക്തിസ്തഥൈവ ച ॥ 102 ॥
ശോഭനാശോഭനോക്തിശ്ച ഭൂതഭൗതികഭാഷണം ।
ശബ്ദാനാം ഭേദനിർദേശസ്തഥാഽർഥാനാം ച ഭാഷണം ॥ 103 ॥
ആത്മനോഽന്യസ്യ സർവസ്യ സദ്ഭാവോക്തിഃ സുരർഷഭാഃ ।
മിഥ്യാത്വഭാഷണം തസ്യ മായാസദ്ഭാവഭാഷണം ॥ 104 ॥
മായാത്വോക്തിശ്ച മായായാ ബന്ധ ഇത്യഭിഭാഷണം ।
ഗുരുശിഷ്യകഥോക്തിശ്ച ബ്രഹ്മവിദ്യാഭിഭാഷണം ॥ 105 ॥
ശാസ്ത്രാണാമപി നിർദേശസ്തർകാണാമപി ഭാഷണം ।
അന്യദ്വിതർകജാലം യത്തദുക്തിശ്ച സമാസതഃ ।
അന്യാർഥേന പരം ബ്രഹ്മ ശ്രുതിഃ സാധ്വീ ന തത്പരാ ॥ 106 ॥
ചിത്തപാകാനുഗുണ്യേന ശ്രോതൄണാം പരമാ ശ്രുതിഃ ।
സോപാനക്രമതോ ദേവാ മന്ദം മന്ദം ഹിതം നൃണാം ॥ 107 ॥
ഉപദിശ്യ വിഷണ്ണാഽപി പുനഃ പക്വാധികാരിണഃ ।
ഐതദാത്മ്യമിദം സർവമിത്യാഹ പരമാദ്വയം ॥ 108 ॥
ജഗജ്ജീവേശ്വരത്വാദിവിചിത്രവിഭവം വിനാ ।
കേവലം ചിത്സദാനന്ദബ്രഹ്മാത്മൈക്യപരാ ശ്രുതിഃ ॥ 109 ॥
ജഗജ്ജീവേശ്വരത്വാദി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ഇതി സ്വപൂർണതാജ്ഞാനം പരമാദ്വൈതവേദനം ॥ 110 ॥
ഇതോഽന്യദ്യത്പരിജ്ഞാനം തദജ്ഞാനം ന സംശയഃ ।
വിചാരേണായമേവാർഥസ്ത്വയമേവാവിചാരണേ ॥ 111 ॥
ന കദാചിദ്വിശേഷോഽസ്തീത്യേതജ്ജ്ഞാനം സുദുർലഭം ॥ 112 ॥
യഥാ യഥാ സ്വഭാവേന യദ്യദ്ഭാതി സുരർഷഭാഃ ।
തഥാ തഥാ ശിവോ ഭാതി സ്വയമേവ ന ചാപരഃ ॥ 113 ॥
യഥാ യഥാ പ്രഭാ സാക്ഷാച്ഛാംഭവീ സാ ന ചാപരാ ।
ഇതി നിശ്ചയവിജ്ഞാനം പരമാദ്വൈതവേദനം ॥ 114 ॥
യഥാ യഥാഽവഭാസോഽയം ശിവ ഏവേതി പശ്യതി ।
തഥാ തഥാ മഹാദേവം ഭജതേഽയത്നതസ്തു സഃ ॥ 115 ॥
യഥാ യഥാ പ്രഥാ പുംസസ്തദ്വസ്തുഷ്വനവസ്ഥിതാ ।
തഥാ തഥാഽനുസന്ധാനം സ്വഭാവേനൈവ പൂജനം ॥ 116 ॥
ശിവരൂപതയാ സർവം യോ വേദ സ ഹി തത്ത്വവിത് ।
അശിവം വേദ യത്കിഞ്ചിത്സ ഏവ പരിമോഹിതഃ ॥ 117 ॥
ശിവാദന്യതയാ കിഞ്ചിദപി യോ വേദ സോഽധമഃ ।
ശിവസ്യൈവാപചാരം ഹി കുരുതേ സ പശുർനരഃ ॥ 118 ॥
ശിവരൂപതയാ സർവം യസ്യ ഭാതി സ്വഭാവതഃ ।
സ്വേച്ഛാചാരഃ സമാചാരസ്തസ്യ ചാർചാ ച ശൂലിനഃ ॥ 119 ॥
യഥാ യഥാ പ്രഭാ ശംഭോഃ പ്രഥാ സാ സാ തദർചനം ।
ഇത്യയത്നേന വിജ്ഞാനാത്പൂജ്യതേ പരമേശ്വരഃ ॥ 120 ॥
ക്രീഡയാ ജഗദാകാരാ നാന്യതശ്ചാത്മദേവതാ ।
ക്രീഡയൈവാത്മനാഽഽത്മാനം ഭുങ്ക്തേ സാ തദ്ധി വേദനം ॥ 121 ॥
ഇന്ദ്രിയാകാരഭാസാ സാ വിഷയാകാരഭാസനം ।
ക്രീഡയാ ദേവതാ ഭുങ്ക്തേ സ്വത ഇത്യർചനം മതം ॥ 122 ॥
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനമിദം ഭവഭയാപഹം ।
ഭവപ്രസാദതോ ലഭ്യം ഭാവനാരഹിതം പരം ॥ 123 ॥
യഥാ നക്തന്ദൃശഃ സൂര്യപ്രകാശോ നാവഭാസതേ ।
തഥേദം പരമാദ്വൈതം മനുഷ്യാണാം ന ഭാസതേ ॥ 124 ॥
പ്രസാദാദേവ രുദ്രസ്യ ശ്രദ്ധയാ സ്വസ്യ ധൈര്യതഃ ।
ദേശികാലോകനാച്ചൈവ കർമസാമ്യേ പ്രകാശതേ ॥ 125 ॥
ബഹുപ്രകാരം ബഹുശഃ ശ്രുതിഃ സാധ്വീ സനാതനീ ।
ഏവമേതം മഹായാസാദർഥം വദതി ദുഃഖിനാം ॥ 126 ॥
ശിവ ഏവാസ്തി നൈവാന്യദിതി യോ നിശ്ചയഃ സ്ഥിരഃ ।
സദാ സ ഏവ സിദ്ധാന്തഃ പൂർവപക്ഷാസ്തഥാ പരേ ॥ 127 ॥
അയമേവ ഹി വേദാർഥോ നാപരഃ പരമാസ്തികാഃ ।
ഗൃഹ്ണാമി പരശും തപ്തം സത്യമേവ ന സംശയഃ ॥ 128 ॥
അയമേവ ഹി സത്യാർഥോ നാപരഃ പരമാസ്തികാഃ ।
വിശ്വാസാർഥം ശിവം സ്പൃഷ്ട്വാ ത്രിർവഃ ശപഥയാമ്യഹം ॥ 129 ॥
അയമേവ ഹി വേദാർഥോ നാപരഃ പരമാസ്തികാഃ ।
അന്യഥാ ചേത്സുരാഃ സത്യം മൂർധാ മേഽത്ര പതിഷ്യതി ॥ 130 ॥
അയമേവ ഹി സത്യാർഥോ നാപരഃ പരമാസ്തികാഃ ।
അത്രൈവ സന്നിധിം ദേവോ വിശ്വാസാർഥം കരിഷ്യതി ॥ 131 ॥
സൂത ഉവാച –
ഏവമുക്ത്വാ തു ഭഗവാൻബ്രഹ്മാ സർവഹിതേ രതഃ ।
പ്രണമ്യ ദണ്ഡവദ്ഭൂമൗ ഭക്ത്യാ പരവശോഽഭവത് ॥ 132 ॥
അസ്മിന്നവസരേ ശ്രീമാഞ്ശങ്കരഃ ശശിശേഖരഃ ।
നീലകണ്ഠോ വിരൂപാക്ഷഃ സാംബഃ സാക്ഷാദ്ഘൃണാനിധിഃ ॥ 133 ॥
ബ്രഹ്മവിഷ്ണുമഹേശാദ്യൈരുപാസ്യോ ഗുണമൂർതിഭിഃ ।
ആവിർബഭൂവ സർവജ്ഞസ്തത്രൈവ സുരസന്നിധൗ ॥ 134 ॥
ആസനം വിമലം ദിവ്യം ശിവാർഹം ഹൈമമദ്ഭുതം ।
ആഗതം തത്ര ഭഗവാനാസ്തേ തസ്മിന്യഥാസുഖം ॥ 135 ॥
വിഷ്ണുർവിശ്വജഗത്കർതാ ശിവസ്യാമിതതേജസഃ ।
ബുദ്ധ്വോദ്യോഗം മഹാപ്രീതസ്തത്ര സന്നിഹിതോഽഭവത് ॥ 136 ॥
പുഷ്പവൃഷ്ടിരഭവത്പുനഃ പുനഃ
ശബ്ദിതം ച മുനിഭിഃ സനാതനൈഃ ।
ശുദ്ധവേദവചനൈഃ സുശോഭനൈ-
ര്ഭക്തിമദ്ഭിരപി പൂജനം കൃതം ॥ 137 ॥
ഉച്ചമന്ദമൃദുതീവ്രകാഹലൈഃ
ശബ്ദിതം ച പടഹാദിഭിസ്തഥാ ।
താലമാനകുശലൈസ്തഥാ പരൈ-
ര്ഭേരികാദികുശലൈഃ സുഘോഷിതം ॥ 138 ॥
അപ്സരോഭിരപി നർതനം കൃതം
ഗായനൈശ്ച സഹിതൈർമഹത്തരൈഃ ।
ഗീതമാശു കവിഭിശ്ച കീർതിതം
സ്ഥാനമീശദൃശിഗോചരം ദ്വിജാഃ ॥ 139 ॥
വിസ്മിതാശ്ച മുനയശ്ച കേചന
ശ്രദ്ധയൈവ ശിരസാ ച നർതിതാഃ ।
മുഷ്ടിയുദ്ധമപി കുര്യുരാസ്തികാഃ
ശ്രദ്ധയൈവ പരയാ ച കേചന ॥ 140 ॥
മസ്തകേന മനുജാനതിപ്രിയാൻ
പൃഷ്ഠതശ്ച ചരണേന പാണിനാ ।
ദണ്ഡരജ്ജുശിബികാദിഭിസ്തഥാ
കേചിദശ്വനികരൈർവഹന്തി ച ॥ 141 ॥
ബന്ധനം ച നിഗഡൈശ്ച ഗർവിതാ
മോചനം ച മനുജാനതിപ്രിയാൻ ।
കുര്യുരസ്ത്രനികരൈശ്ച കേചന
ച്ഛേദനം ച വിവശാശ്ച കേചന ॥ 142 ॥
അന്യോന്യമാലിംഗനമാചരന്തി
പ്രിയേണ കേചിന്മുനയശ്ച കേചിത് ।
ധാവന്തി വേഗേന പടം വിസൃജ്യ
പ്രിയേണ ചാന്യാനപി താഡയന്തി ॥ 143 ॥
വിലോക്യ സർവം ശിവയാ ശിവോഽപി
പ്രഹൃഷ്ടചിത്തസ്തു നിവാര്യ സർവാൻ ।
ഹരിം വിരഞ്ചിം ച സുരാനശേഷാ-
നതിപ്രിയേണൈവ നിരീക്ഷ്യ വിപ്രാഃ ॥ 144 ॥
ഉവാച സത്യം കരുണാനിധാനഃ
ശ്രുതിപ്രമാണൈകസുനിശ്ചിതാർഥഃ ।
ഹിതായ ലോകസ്യ സുരാസുരാദ്യൈഃ
പ്രപൂജനീയശ്ച സദാ മഹേശഃ ॥ 145 ॥
ഈശ്വര ഉവാച:
അഹം ഹി സർവം ന ച കിഞ്ചിദന്യ-
ന്നിരൂപണായാമനിരൂപണായാം ।
ഇയം ഹി വേദസ്യ പരാ ഹി നിഷ്ഠാ
മമാനുഭൂതിശ്ച ന സംശയശ്ച ॥ 146 ॥
അഹം സദാഽധശ്ച യഥാഽഹമൂർധ്വം
ത്വഹം പുരസ്താദഹമേവ പശ്ചാത് ।
അഹം ച സവ്യേതരമാസ്തികാസ്തഥാ
ത്വഹം സദൈവോത്തരതോഽന്തരാലം ॥ 147 ॥
പരോക്ഷരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
തഥാഽപരോക്ഷേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
അനാത്മരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
സദാത്മരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 148 ॥
ജൈവേന രൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
തഥേശരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
അജ്ഞാനരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
വിജ്ഞാനരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 149 ॥
സംസാരരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
കൈവല്യരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
ശിഷ്യാദിരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഗുർവാദിരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 150 ॥
വേദാദിരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
സ്മൃത്യാദിരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
പുരാണരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
കൽപാദിരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 151 ॥
പ്രമാതൃരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
പ്രമാണരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
പ്രമേയരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
മിതിസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 152 ॥
കർതൃസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ക്രിയാസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
തദ്ധേതുരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഫലസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 153 ॥
ഭോക്തൃസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഭോഗസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
തദ്ധേതുസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഭോഗ്യസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 154 ॥
പുണ്യസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
പാപസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
സുഖസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ദുഃഖസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 155 ॥
രുദ്രപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
വിഷ്ണുപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
ബ്രഹ്മപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ദേവപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 156 ॥
മർത്യപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
തിര്യക്പ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
കൃമിപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
കീടപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 157 ॥
വൃക്ഷപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഗുൽമപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
ലതാപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
തൃണപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 158 ॥
കലാപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഘടപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
പടപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
കുഡ്യാദിഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 159 ॥
അന്നപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
പാനപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
വനപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഗിരിപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 160 ॥
നദീപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
നദപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
സമുദ്രപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
തടപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 161 ॥
തഡാഗഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
അഭ്രപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
നക്ഷത്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഗ്രഹപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 162 ॥
മേഘപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
വിദ്യുത്പ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
യക്ഷപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
രക്ഷഃപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 163 ॥
ഗന്ധർവഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
സിദ്ധപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
അണ്ഡപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ലോകപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 164 ॥
ദേശപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ഗ്രാമപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
ഗൃഹപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
മഠപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 165 ॥
കടപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
പ്രാകാരഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
പുരപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
പുരീപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 166 ॥
വ്യോമാദിഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ശബ്ദാദിഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
ശരീരഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
പ്രാണപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 167 ॥
ശ്രോത്രാദിഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
പദാദിഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
മനഃപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ബുദ്ധിപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 168 ॥
അഹമ്പ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ചിത്തപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
സംഘാതഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ജന്മാദിഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 169 ॥
ജാഗ്രത്പ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
സ്വപ്നപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
സുഷുപ്തിഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
തുരീയഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 170 ॥
ദൃശ്യപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം
ദ്രഷ്ടൃപ്രഭേദേന സുസംസ്ഥിതോഽഹം ।
സാക്ഷിസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം
സർവസ്വരൂപേണ സുസംസ്ഥിതോഽഹം ॥ 171 ॥
അസ്തിനാസ്തിവചനേന ഭാഷിതം
ഭാതിശബ്ദപരിഭാഷിതം തഥാ ।
ഭാനഹീനപരിഭാഷിതം ച മേ
രൂപമേവ ഹി ന സംശയഃ ക്വചിത് ॥ 172 ॥
ശബ്ദഗോചരതയാ സ്ഥിതം സദാ
ശബ്ദഗോചരവിഹീനരൂപതഃ ।
യത്സ്ഥിതം തദഹമേവ സന്തതം
പ്രത്യയേഽപി ഗതിരേവമേവ ഹി ॥ 173 ॥
നിത്യശുദ്ധപരിബുദ്ധമുക്തതാം
യസ്യ നിത്യമിതി വക്തി വാക് ശ്രുതേഃ ।
തസ്യ സത്യസുഖബോധപൂർണതാ
തഥ്യമേവ മമ നാസ്തി സംശയഃ ॥ 174 ॥
യത്സ്വരൂപമഹമാത്മനാ തഥാ
യത്സ്വരൂപമിദമാത്മനൈവ തു ।
ഭാതി തത്തു മമ ചിദ്വപുഃ സദാ
ഭാതി നാന്യദിതി നിശ്ചയോ മമ ॥ 175 ॥
അഹം സമസ്തം മമ രൂപതഃ പൃഥങ്
ന കിഞ്ചിദസ്തീതി സുനിശ്ചയഃ കൃതഃ ।
മയാ തു വേദാന്തവചോഭിരഞ്ജസാ
പിതാമഹേനാപി ച സത്യമീരിതം ॥ 176 ॥
അത്ര സംശയമതിർവിനശ്യതി
ഭ്രഷ്ട ഏവ പരമാർഥദർശനാത് ।
അത്ര നിശ്ചയമതിസ്തു മുച്യതേ
കഷ്ടരൂപഭവപാശബന്ധനാത് ॥ 177 ॥
സൂത ഉവാച ।
ഏവമുക്ത്വാ മഹാദേവഃ സാംബഃ സംസാരമോചകഃ ।
സമാലിംഗ്യ മഹാവിഷ്ണും ബ്രഹ്മാണമപി സാദരം ॥ 178 ॥
വിലോക്യ ദേവാനഖിലാന്വിശുദ്ധേനൈവ ചേതസാ ।
ഭദ്രമസ്തു സുരശ്രേഷ്ഠാ യുഷ്മാകമിതി ചാബ്രവീത് ॥ 179 ॥
ദേവാശ്ച ദേവദേവേശം പ്രസന്നം കരുണാനിധിം ।
പൂജയാമാസുരാഹ്ലാദാത്പത്രപുഷ്പഫലാദിഭിഃ ॥ 180 ॥
വിഷ്ണുർവിശ്വജഗത്കർതാ വിശ്വേശാംഘ്രിസരോരുഹം ।
സ്വമൂർധ്നി ഭക്ത്യാ നിക്ഷിപ്യ പുനഃ പരവശോഽഭവത് ॥ 181 ॥
പിതാമഹോഽപി സർവാത്മാ ശിവപാദാംബുജദ്വയം ।
സ്വമൂർധ്നി ഭക്ത്യാ നിക്ഷിപ്യ പുനഃ പരവശോഽഭവത് ॥ 182 ॥
ദേവദേവോ മഹാദേവഃ സാംബഃ സംസാരമോചകഃ ।
നനർത പരമം ഭാവമൈശ്വരം സമ്പ്രദർശയൻ ॥ 183 ॥
കരതാലം മഹാദേവീ കരുണാസാഗരാ പരാ ।
ചകാര പരമപ്രീത്യാ സമാലോക്യ മഹേശ്വരം ॥ 184 ॥
വിഷ്ണുർബ്രഹ്മാ സുരാഃ സർവേ തത്ര സന്നിഹിതാ ജനാഃ ।
സർവേ സന്തോഷതസ്തത്ര നൃത്യന്തി സ്മ യഥാബലം ॥ 185 ॥
ദേവദേവോ മഹാദേവോ മഹാനന്ദോദധിർദ്വിജാഃ ।
വിലോക്യ സർവാൻസുപ്രീതസ്തത്രൈവാന്തർഹിതോഽഭവത് ॥ 186 ॥
വിഷ്ണുർബ്രഹ്മാണമാലിംഗ്യ വിലോക്യ സകലാൻസുരാൻ ।
പ്രസന്നഃ പദ്മയാ സാർധം വൈകുണ്ഠമഗമത്പ്രഭുഃ ॥ 187 ॥
ബ്രഹ്മാഽപി വിസ്മയാപന്നോ വിലോക്യ സകലാൻസുരാൻ ।
അവശഃ സൻപുനശ്ചാഹ ശ്രദ്ധയൈവ തു കേവലം ॥ 188 ॥
ബ്രഹ്മോവാച ।
വിദ്യാഃ സർവാ നൃണാം സാക്ഷാത്സംസാരസ്യ പ്രവർതികാഃ ।
ആത്മവിദ്യാ തു സംസാരതമസഃ പ്രതിഘാതിനീ ॥ 189 ॥
ആത്മവിദ്യാവിഹീനസ്യ ശോകസാഗര ഏവ ഹി ।
മുക്തിരേവാത്മനിഷ്ഠസ്യ നാസ്തി സംശയകാരണം ॥ 190 ॥
യത്രാന്യത്പശ്യതി പ്രാണീ ശൃണോത്യന്യത്തഥൈവ ച ।
അന്യജ്ജാനാതി ചാൽപം തദ്യദൽപം മർത്യമേവ തത് ॥ 191 ॥
യത്ര പശ്യതി നാന്യച്ച ന ശൃണോത്യന്യദാസ്തികാഃ ।
അന്യച്ച ന വിജാനാതി സ ഭൂമാ സുരപുംഗവാഃ ॥ 192 ॥
യോ വൈ ഭൂമാ സുഖം തദ്ധി തദ്ധി കൈവല്യമുത്തമം ।
നാൽപേ ചാസ്തി സുഖം തസ്മാന്മഹാദ്വൈതപരോ ഭവേത് ॥ 193 ॥
മഹാദ്വൈതപരസ്യാസ്യ ന നാശോ ജന്മ നൈവ ച ।
നൈവ ഗത്യാഗതീ നാന്യദ്ബന്ധനം ന വിമോചനം ॥ 194 ॥
അത്രൈവ ലീയതേ സമ്യക്സർവമാത്മതയാ സ്വതഃ ।
ഘൃതകാഠിന്യവത്സ്വപ്നപ്രപഞ്ചപ്രതിഭാസവത് ॥ 195 ॥
സർവമേതദതിശോഭനം പരം കേവലം കരുണയൈവ ഭാഷിതം ।
ദേവദേവചരണപ്രസാദതോ നേതരദ്ധി കഥനീയമസ്തി വഃ ॥ 196 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു
ആദേശകഥനം നാമ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥ 5 ॥
॥ അഥ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥
॥ ദഹരോപാസനവിവരണം ॥
ബ്രഹ്മോവാച ।
അസ്മിൻബ്രഹ്മപുരേ വേശ്മ ദഹരം യദിദം സുരാഃ ।
പുണ്ഡരീകം തു തന്മധ്യ ആകാശോ ദഹരോഽസ്തി തു ॥ 1 ॥
സ ശിവഃ സച്ചിദാനന്ദഃ സോഽന്വേഷ്ടവ്യോ മുമുക്ഷിഭിഃ ।
സ വിജിജ്ഞാസിതവ്യശ്ച വിനാ സങ്കോചമാസ്തികാഃ ॥ 2 ॥
സ്വാഭിവ്യഞ്ജകസങ്കോചത്സങ്കോചപ്രതിഭാഽഽത്മനഃ ।
ന സ്വരൂപേണ ചിദ്രൂപം സർവവ്യാപി സദാ ഖലു ॥ 3 ॥
ജ്ഞാതരൂപേണ ചാജ്ഞാതസ്വരൂപേണ ച സാക്ഷിണഃ ।
സർവം ഭാതി തദാഭാതി തതസ്തദ്വ്യാപി സർവദാ ॥ 4 ॥
സ്വയം സേദ്ധുമശക്യം ഹി ജഡാത്മകമിദം ജഗത് ।
ചിത്സംബന്ധബലേനൈവ ഖലു ഭാതി ന ചാന്യഥാ ॥ 5 ॥
അതോഽവഭാസ്യം സകലം വ്യാപ്യ തദ്ഭാസകഃ ശിവഃ ।
സ്വതോ വ്യാപീ ന ചാവ്യാപീ സങ്കോചശ്ചാന്യസംഗമാത് ॥ 6 ॥
യാവാന്വാ അയമാകാശസ്താവാനാകാശ ആന്തരഃ ।
ദ്യാവാപൃഥ്വീ ഉഭേ അസ്മിന്നന്തരേവ സമാഹിതേ ॥ 7 ॥
ഉഭാവഗ്നിശ്ച വായുശ്ച സൂര്യാചന്ദ്രമസാവുഭൗ ।
നക്ഷത്രാണി ച വിദ്യുച്ച യച്ചാസ്തിത്വേന ഭാസതേ ॥ 8 ॥
യച്ച നാസ്തിതയാ ഭാതി സർവം തസ്മിൻസമാഹിതം ।
അതഃ സർവാശ്രയഃ ശംഭുഃ സർവവ്യാപീ സ്വഭാവതഃ ॥ 9 ॥
ഏഷ ആത്മാ പരോ വ്യാപീ പാപ്മഭിഃ സകലൈഃ സദാ ।
അസൗ ചാ(നാ)പഹതഃ സാക്ഷീ വിമൃത്യുർവിജരഃ സുരാഃ ॥ 10 ॥
വിശോകോ വിജിഘത്സോഽപിപാസഃ സത്യാദിലക്ഷണഃ ।
സത്യകാമസ്തഥാ സത്യസങ്കൽപശ്ച സുരർഷഭാഃ ॥ 11 ॥
യഥാ കർമജിതാ ലോകാഃ ക്ഷീയന്തേ ഭുവി സത്തമാഃ ।
തഥാ പുണ്യജിതാ ലോകാഃ ക്ഷീയന്തേ ഹി പരത്ര ച ॥ 12 ॥
യേഽവിദിത്വാ പരാത്മാനം വ്രജന്തി സകലാഃ ക്രിയാഃ ।
തേഷാം സർവേഷു ലോകേഷു കാമചാരോ ന വിദ്യതേ ॥ 13 ॥
യേ വിദിത്വാ പരാത്മാനം വ്രജന്തീവ ക്രിയാഃ സ്ഥിതാഃ ।
തേഷാം സർവേഷു ലോകേഷു കാമചാരസ്തു വിദ്യതേ ॥ 14 ॥
യഥാ ഹിരണ്യം നിഹിതം ക്ഷേത്രജ്ഞാനവിവർജിതാഃ ।
ഉപര്യുപരി ഗച്ഛന്ത്യോ ന വിന്ദേയുഃ പ്രജാ ഇമാഃ ॥ 15 ॥
തഥാ സുഷുപ്തൗ ഗച്ഛന്തോ ബ്രഹ്മലോകം സ്വയമ്പ്രഭം ।
ന വിന്ദന്തി മഹാമോഹാദഹോ മോഹസ്യ വൈഭവം ॥ 16 ॥
അയം ഹൃദി സ്ഥിതഃ സാക്ഷീ സർവേഷാമവിശേഷതഃ ।
തേനായം ഹൃദയം പ്രോക്തം ശിവഃ സംസാരമോചകഃ ॥ 17 ॥
യ ഏവം വേദ സ സ്വർഗം ലോകമേതി ന സംശയഃ ।
അസ്മാച്ഛരീരാദുത്ഥായ സുഷുപ്തൗ യഃ സുരർഷഭാഃ ॥ 18 ॥
പരം ജ്യോതിഃസ്വരൂപം തം ശിവം സമ്പദ്യതേ സുരാഃ ।
അഭിനിഷ്പദ്യതേ സ്വേന രൂപേണൈവ സ്വഭാവതഃ ॥ 19 ॥
ഏഷ ആത്മാ ന ചൈവാന്യഃ സത്യമേവ മയോദിതം ।
ഏതദേവാമൃതം സാക്ഷാദഭയം ബ്രഹ്മ ഹേ സുരാഃ ॥ 20 ॥
യ ആത്മാ ദഹരാകാശഃ സ സേതുർവിധൃതിഃ സുരാഃ ।
അസംഭേദായ ലോകാനാമേഷാമേതം മഹേശ്വരം ॥ 21 ॥
അഹോരാത്രേ ന തരതോ ന മൃത്യുർന ജരാഽപി ച ।
ന ശോകോ നൈവ സുകൃതം ന ദുഷ്കൃതമപീശ്വരാഃ ॥ 22 ॥
അതഃ സർവേ നിവർതന്തേ പാപ്മാനഃ സുരപുംഗവാഃ ।
ഏഷോഽപഹതപാപ്മാ ഹി ബ്രഹ്മലോകഃ സ്വയമ്പ്രഭഃ ॥ 23 ॥
തസ്മാദ്വൈ സേതുമേതം തു തീർത്വാഽന്ധഃ സൻസുരർഷഭാഃ ।
ഭവത്യനന്ധോ വിദ്ധഃ സന്നവിദ്ധസ്തദ്വദേവ തു ॥ 24 ॥
യ ഏഷോ ദഹരാകാശ ഇത്യുക്തഃ പരമേശ്വരഃ ।
സ ദേഹാദിവിശേഷേഭ്യഃ പൃഥഗ്ഭൂതഃ സനാതനഃ ॥ 25 ॥
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്താഖ്യാഽവസ്ഥാ യാ ഭാതി ദേഹിനാം ।
തസ്യാ അപി മഹാദേവഃ സാക്ഷീ ഭിന്നഃ സ്വയമ്പ്രഭഃ ॥ 26 ॥
തസ്മിന്നധ്യസ്തരൂപേണ സാ വിഭാതി ന ഭാതി ച ॥ 27 ॥
സ്വദൃശ്യേന ശരീരേണ സശരീരസ്യ സർവദാ ।
പ്രിയാപ്രിയാഭ്യാം സംബന്ധോ ഭവത്യേവ ന സംശയഃ ॥ 28 ॥
അശരീരം വാവ സന്തം വിദ്യയാ ന പ്രിയാപ്രിയേ ।
സ്പൃശതഃ സത്യമേവോക്തം നാത്ര സന്ദേഹകാരണം ॥ 29 ॥
യ ഏഷ ദഹരാകാശഃ സ ഏവ സുരപുംഗവാഃ ।
നാമരൂപസ്യ നിർമാതാ തദേവ ബ്രഹ്മ ശാശ്വതം ॥ 30 ॥
അമൃതം ച തദേവൈതത്സ ആത്മാ സർവദേഹിനാം ।
തതോ നാന്യത്പരം കിഞ്ചിന്നാപരം ചാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 31 ॥
സ ഏവ സർവരൂപേണ വിഭാതി ന വിഭാതി ച ।
അഹോ രുദ്രസ്യ ദേവസ്യ പൂർണതാ കോ നു വേദ താം ॥ 32 ॥
യഥാ മൃത്സ്വവികാരേഷു തത്തദ്രൂപേണ സംസ്ഥിതാ ।
തഥാ സർവത്ര തത്സാക്ഷീ തത്തദ്രൂപേണ സംസ്ഥിതഃ ॥ 33 ॥
യഥാ വാരിവികാരേഷു ജലം തത്തത്സ്വരൂപതഃ ।
തഥാ സർവത്ര തത്സാക്ഷീ തത്തദ്രൂപേണ സംസ്ഥിതഃ ॥ 34 ॥
യഥാഽഗ്നിഃ സ്വവികാരേഷു തത്തദ്രൂപേണ സംസ്ഥിതഃ ।
തഥാ സർവത്ര തത്സാക്ഷീ തത്തദ്രൂപേണ സംസ്ഥിതഃ ॥ 35 ॥
യഥാ വാ സ്വവികാരേഷു വായുസ്തത്തത്സ്വരൂപതഃ ।
തഥാ സർവത്ര തത്സാക്ഷീ തത്തദ്രൂപേണ സംസ്ഥിതഃ ॥ 36 ॥
യഥാ വാ സർവഗം വ്യോമ സ്വാകാരാണൈവ സംസ്ഥിതം ।
തഥാ സർവാത്മകഃ സാക്ഷീ സാക്ഷിരൂപേണ സംസ്ഥിതഃ ॥ 37 ॥
ഘടാകാശാദിഭേദേന വിഭിന്നോഽപ്യവിഭാഗവാൻ ।
ആകാശസ്തദ്വദീശാനോ വിഭിന്നോഽപ്യവിഭാഗവാൻ ॥ 38 ॥
മഹാദേവോഽവിഭാഗേന വിഭാഗേന ച ഭാസതേ ।
അന്യഥാ ചേന്മഹാദേവോ മഹാദേവഃ കഥം ഭവേത് ॥ 39 ॥
മഹാദേവോ മഹാദേവ ഏവ നൈവാമഹാനയം ।
തഥാ സതി മഹാദേവ ഏവ സർവം ന ചാപരം ॥ 40 ॥
യേന കേനാപി രൂപേണ യദ്യദ്ഭാതി ന ഭാതി ച ।
തേന തേനൈവ രൂപേണ ശിവ ഏവാവഭാസതേ ॥ 41 ॥
യഥാഭാതേന രൂപേണ ശിവ ഏവേതി യാ മതിഃ ।
സാ ശിവാ പരമാ സംവിന്നാപരാ ന ഹി സംശയഃ ॥ 42 ॥
അഹമിതി ശിവസത്യചിദ്ഘനഃ
സ്ഫുരതി സദാ പൃഥഗസ്തി നൈവ വസ്തു ।
ഇദമിതി വപുഷാ ച തേന ബന്ധനം
ന ഹി മനുജസ്യ വിമോചനം ച കിഞ്ചിത് ॥ 43 ॥
ശിവ ഇതി സകലം യദാ വിഭാസതേ
ന ച മരണം ജനനം തദാഽസ്തി കിഞ്ചിത് ।
ഇതി ഹൃദയേ വചനം മദീയമേത-
ന്നിശിതമതിഃ സതതം നിധായ തിഷ്ഠേത് ॥ 44 ॥
പരമശിവഃ പരമേശ്വരഃ പ്രസന്നോ
യദി വിമലാ പരമാനുഭൂതിരേഷാ ।
ന ഹി സകലൈർവിമലൈരുപായവൃന്ദൈ-
ര്ന ച ഹരിണാ ന മയാ ന ചാപരേണ ॥ 45 ॥
പരമശിവഃ പരമേശ്വരഃ സ്വതന്ത്രോ
യദി കുരുതേ മനുജസ്യ വേദനം ഹി തത് ।
പരമപദം വിമലം പ്രയാതി മർത്യോ
യദി കുരുതേ ന ശിവഃ പ്രയാതി ബന്ധം ॥ 46 ॥
ദിനകരകിരണൈർഹി ശാർവരം തമോ
നിബിഡതരം ഝടിതി പ്രണാശമേതി ।
ഘനതരഭവകാരണാന്തരം തമഃ
ശിവദിനകൃത്പ്രഭയാ ന ചാപരേണ ॥ 47 ॥
ഹരിരഹമപ്യപരേ സുരാസുരാദ്യാഃ
പരമശിവപ്രഭയാ തിരസ്കൃതാശ്ച ।
രവികിരണൈരഖിലാന്യഹാനി യദ്വത്
പരമശിവഃ സ്വത ഏവ ബോധകാരീ ॥ 48 ॥
ശിവചരണസ്മരണേന പൂജയാ ച
സ്വകതമസഃ പരിമുച്യതേ ഹി ജന്തുഃ ।
ന ഹി മരണപ്രഭവപ്രണാശഹേതുഃ
ശിവചരണസ്മരണാദൃതേഽസ്തി കിഞ്ചിത് ॥ 49 ॥
പരമശിവഃ ഖലു നഃ സമസ്തഹേതുഃ
പരമശിവഃ ഖലു നഃ സമസ്തമേതത് ।
പരമശിവഃ ഖലു നഃ സ്ബരൂപഭൂതഃ
പരമശിവഃ ഖലു നഃ പ്രമാണഭൂതഃ ॥ 50 ॥
പരമശിവഃ സകലാഗമാദിനിഷ്ഠഃ
പരമശിവഃ പരമാനുഭൂതിഗമ്യഃ ।
പരമശിവഃ പരമാനുഭൂതിരൂപഃ
പരമശിവഃ പരമാനുഭൂതിദശ്ച ॥ 51 ॥
പരമശിവസമുദ്രേഽഹം ഹരിഃ സർവദേവാ
മനുജപശുമൃഗാദ്യാഃ ശീകരാ ഏവ സത്യം ।
വിമലമതിഭിരേവം വേദവേദാന്തനിഷ്ഠൈ-
ര്ഹൃദയകുഹരനിഷ്ഠം വേദിതും ശക്യതേ ഹി ॥ 52 ॥
മായാബലേനൈവ ഹരിം ശിവേന
സമാനമാഹുഃ പുരുഷാധമാശ്ച ।
മോഹേന കേചിന്മമ സാമ്യമാഹു-
ര്മായാ തു ശൈവീ ഖലു ദുസ്തരേയം ॥ 53 ॥
ഖദ്യോതോ യദി ചണ്ഡഭാനുസദൃശസ്തുല്യോ ഹരിഃ ശംഭുനാ
കിമ്പാകോ യദി ചന്ദനേന സദൃശസ്തുല്യോഽഹമീശേന ച ।
അജ്ഞാനം യദി വേദനേന സദൃശം ദേവേന തുല്യാ ജനാഃ
കിം വക്ഷ്യേ സുരപുംഗവാ അഹമഹോ മോഹസ്യ ദുശ്ചേഷ്ടിതം ॥ 54 ॥
അതഃ ശിവേനൈവ സമസ്തമേത-
ദ്ഭവത്യനന്തേന ന ചാപരേണ ।
ശിവസ്വഭാവേന ശിവഃ സമസ്തം
ശിവപ്രഭാവേന ജഗദ്വിചിത്രം ॥ 55 ॥
തത്ത്വദൃക്സകലമദ്വയം സദാ
പശ്യതി സ്മ പരിമോഹിതഃ പുമാൻ ।
കഷ്ടശിഷ്ടഘടകുഡ്യരൂപതഃ
കഷ്ടമേവ ഖലു തസ്യ വേദനം ॥ 56 ॥
ഇദം ജഗദിതി സ്വതഃ സകലജന്തോഃ പ്രതീതിർദൃഢാ
പരം ജഗദിതി സ്ഫുരത്യമലബോധസ്വഭാവേന ച ।
ഇദം ഹി പരിവേദനം വിമലചിത്തസ്യ പുംസഃ സദാ
ഭവം തരതി മാനവഃ പരമബോധേന ചൈതേന ഹി ॥ 57 ॥
ഛന്ദോഗശ്രുതിമസ്തകേ വിനിഹിതം വിജ്ഞാനമേതന്മയാ
ജന്തൂനാമവിവേകിനാമതിതരാമജ്ഞാനവിധ്വസ്തയേ ।
കാരുണ്യാദമരാധിപാ അതിശുഭബ്രഹ്മാമൃതാവാപ്തയേ
ദേവാനാമധിപാധിപസ്യ വചനാദുക്തം മഹേശസ്യ ച ॥ 58 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു ദഹരോപാസനവിവരണം
നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥ 6 ॥
॥ അഥ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥
॥ വസ്തുസ്വരൂപവിചാരഃ ॥
ബ്രഹ്മോവാച ।
അസ്തി തത്ത്വം പരം സാക്ഷാദക്ഷരം ക്ഷരവസ്തുനാം ।
അധിഷ്ഠാനമനൗപമ്യമവാങ്മനസഗോചരം ॥ 1 ॥
തസ്മിൻസുവിദിതേ സർവം വിജ്ഞാതം സ്യാദിദം സുരാഃ ।
തദാത്മകത്വാത്സർവസ്യ നാസ്ത്യേവ ഹി ഭിദാ സ്വതഃ ॥ 2 ॥
ദ്വേ വിദ്യേ വേദിതവ്യേ ഹി പരാ ചൈവാപരാപി ച ।
തത്രാപരാ തു വിദ്യൈഷാ ഋഗ്വേദോ യജുരേവ ച ॥ 3 ॥
സാമവേദസ്തഥാഽഥർവവേദഃ ശിക്ഷാ സുരർഷഭാഃ ।
കൽപോ വ്യാകരണം ചൈവ നിരുക്തം ഛന്ദ ഏവ ച ।
ജ്യോതിഷം ച തഥാഽനാത്മവിഷയാ അപി ബുദ്ധയഃ ॥ 4 ॥
അഥൈഷാ പരവിദ്യാ സാ യയാ തത്പരമക്ഷരം ।
ഗമ്യതേ സുദൃഢം പ്രാജ്ഞൈഃ സാക്ഷാച്ഛംഭോഃ പ്രസാദിഭിഃ ॥ 5 ॥
യത്തദദ്രേശ്യമഗ്രാഹ്യമഗോത്രം രൂപവർജിതം ।
അചക്ഷുഃ ശ്രോത്രമത്യർഥം തദപാണിപദം സദാ ॥ 6 ॥
നിത്യം വിഭും സർവഗതം സുസൂക്ഷ്മം ച തദവ്യയം ।
യദ്ഭൂതയോനിം ധീമന്തഃ പരിപശ്യന്തി ചാത്മനാ ॥ 7 ॥
യഥോർണനാഭിഃ സൃജതേ ഗൃഹ്ണതേ ച സുരർഷഭാഃ ।
യഥാ പൃഥ്വ്യാമോഷധയഃ സംഭവന്തി യഥാ സതഃ ॥ 8 ॥
പുരുഷാത്കേശലോമാനി തഥാ ചൈവാക്ഷരാത്സുരാഃ ।
വിശ്വം സംഭവതീഹൈവ തത്സർവം സ്വപനോപമം ॥ 9 ॥
തപസാ ചീയതേ ബ്രഹ്മ തദന്നമഭിജായതേ ।
അന്നാത്പ്രാണോ മനഃ സത്യം ലോകാഃ കർമസു ചാമൃതം ॥ 10 ॥
യഃ സർവജ്ഞഃ സർവവിദ്യോ യസ്യ ജ്ഞാനമയം തപഃ ॥ 11 ॥
തസ്മാദേതത്സുരാ ബ്രഹ്മ നാമരൂപാന്നപൂർവകം ।
ജായതേ സത്യവത്സ്വപ്നപ്രപഞ്ചോപമമേവ തത് ॥ 12 ॥
തദേതദക്ഷരം സത്യം തദ്വിജ്ഞായ വിമുച്യതേ ।
കർമണാ നാസ്തി തത്പ്രാപ്തിഃ സംസാരസ്യ വിനാശനം ।
പ്ലവാ ഹ്യേതേ സുരാ യജ്ഞാ അദൃഢാശ്ച ന സംശയഃ ॥ 13 ॥
ഏഭിരേവ പരം ശ്രേയ ഇതി ജാനന്തി യേ ജനാഃ ।
തേ മൂഢാ അനിശം മൃത്യും ജരാം ചൈവാപിയന്തി ഹി ॥ 14 ॥
കർമനിഷ്ഠാഃ സ്വയം ധീരാ മർത്യാഃ പണ്ഡിതമാനിനഃ ॥ 15 ॥
മൂഢാ ഏവ ന വിദ്വാംസസ്തേഷാം നാസ്തി പരാ ഗതിഃ ।
അന്ധേനൈവ യഥാ ചാന്ധാ നീയമാനാഃ സുദാരുണേ ॥ 16 ॥
അന്ധകൂപേ പതന്ത്യേവ തഥാ കർമരതാ ജനാഃ ।
കർമനിഷ്ഠാ സ്വയം സർവേ കൃതാർഥാ ഇതി മോഹിതാഃ ॥ 17 ॥
അഭിമന്യന്തി തേ കർമക്ഷയേ വശ്യം പതന്തി ഹി ।
വിനാ നാസ്തി പരം ജ്ഞാനം തേഷാം കൈവല്യമുത്തമം ॥ 18 ॥
ഇഷ്ടാപൂർതം മന്യമാനാ വരിഷ്ഠമിതി യേ ജനാഃ ।
തേ മൂഢാഃ പരമം ശ്രേയോ നൈവ യാന്തി ന സംശയഃ ॥ 19 ॥
അനേകജന്മസംസിദ്ധഃ ശ്രൗതസ്മാർതപരായണഃ ।
അനിത്യമിതി വിജ്ഞായ ജഗദ്വൈരാഗ്യമാപ്നുയാത് ॥ 20 ॥
ജ്ഞാനാദേവ ഹി സംസാരവിനാശോ നൈവ കർമണാ ।
ഇതി ജ്ഞാത്വാ ശിവജ്ഞാനസിദ്ധ്യർഥം പുനരാസ്തികാഃ ॥ 21 ॥
ശ്രോത്രിയം ബ്രഹ്മനിഷ്ഠം ച ഗുരും ഗച്ഛേത്പ്രിയേണ ച ।
ഗുരുസ്തസ്മൈ പരാം വിദ്യാം ദദ്യാച്ച സുരപുംഗവാഃ ॥ 22 ॥
വിസ്ഫുലിംഗാ യഥാ ചാഗ്നേഃ സുദീപ്താത്പ്രഭവന്തി ച ।
അപിയന്തി തഥാ ഭാവാ അക്ഷരേ ശിവസഞ്ജ്ഞകേ ॥ 23 ॥
ദിവ്യോ ഹ്യമൂർതഃ പുരുഷഃ സബാഹ്യാഭ്യന്തരോ ഹ്യജഃ ।
അപ്രാണോ ഹ്യമനാഃ ശുഭ്രോ മായായാ ജീവതഃ പരഃ ॥ 24 ॥
ഏതസ്മാജ്ജായതേ പ്രാണോ മനഃ സർവേന്ദ്രിയാണി ച ।
ഖം വായുർജ്യോതിരാപശ്ച ഭൂമിർവിശ്വസ്യ ധാരിണീ ॥ 25 ॥
അഗ്നിർമൂർധാ ചക്ഷുഷീ ചന്ദ്രസൂര്യൗ
ദിശഃ ശ്രോത്രേ വാഗ്വിവൃതാശ്ച വേദാഃ ।
വായുഃ പ്രാണോ ഹൃദയം വിശ്വമസ്യ
പദ്ഭ്യാം ഭൂമിഃ ശങ്കരോഽയം ഹി സത്യഃ ॥ 26 ॥
തസ്മാദഗ്നിഃ സമിധോ യസ്യ സൂര്യഃ
സോമാദ്വൃഷ്ടിശ്ചൗഷധയഃ പൃഥിവ്യാം ।
പുമാൻ രേതഃ സിഞ്ചതി യോഷിതായാം
ബഹ്വീഃ പ്രജാ ബഹുധാ സമ്പ്രസൂതാഃ ॥ 27 ॥
തസ്മാദൃചഃ സാമ യജൂംഷി ദീക്ഷാ
യജ്ഞാശ്ച സർവേ ക്രതവോ ദക്ഷിണാശ്ച ।
സംവത്സരോ യജമാനശ്ച ലോകഃ
സോമോ യത്ര പവതേ യത്ര സൂര്യഃ ॥ 28 ॥
തസ്മാദ്ദേവാ ബഹുധാ സമ്പ്രസൂതാഃ
സാധ്യാ മർത്യാഃ പശവഃ പക്ഷിണശ്ച ।
പ്രാണാപാനൗ വ്രീഹിയവൗ തപശ്ച
ശ്രദ്ധാ സത്യം ബ്രഹ്മചര്യം വിധിശ്ച ॥ 29 ॥
തസ്മാത്പ്രാണാ അർചിഷഃ സപ്ത ഹോമാഃ
സുരശ്രേഷ്ഠാഃ സമിധഃ സപ്ത ചൈവ ।
ലോകാഃ സർവേ ചോദ്ഭവന്ത്യാശു പൂർവം
യഥാ തദ്വത്സ്വപ്നതുല്യം തഥാഽപി ॥ 30 ॥
അതഃ സമുദ്രാ ഗിരയശ്ച നദ്യ-
സ്തഥാ സർവാ ഓഷധയോ രസാശ്ച ।
സർവസ്യാത്മാ സർവസാക്ഷീ പരാത്മാ
നിത്യാനന്ദോഽയം പുരാണഃ സുപൂർണഃ ॥ 31 ॥
ഇദം സകലമാസ്തികാഃ പുരുഷ ഏവ നൈവാപരം
ന കിഞ്ചിദപരം തതഃ സകലമസ്തി സത്യം ഹി തത് ।
ഇദം ഹി മമ വേദനം മുനിഗണസ്യ ശംഭോർഹരേ-
ര്ന കശ്ചിദപി സംശയഃ ശ്രുതിമതസ്യ യുക്തഃ ഖലു ॥ 32 ॥
അഹോ വിഷയമായയാ മരണപൂർവദുഃഖോദധൗ
പതന്തി മനുജാ അമീ പരശിവസ്യ വിദ്യാം വിനാ ।
തരന്തി ജനനാർണവം പരശിവസ്യ വിദ്യാബലാ-
ദിദം തു ശിവവേദനം ശിവപദസ്യ ദേവാബലാത് ॥ 33 ॥
ഗുഹായാം നിഹിതം സാക്ഷാദക്ഷരം വേദ ചേന്നരഃ ।
ഛിത്ത്വാഽവിദ്യാമഹാഗ്രന്ഥിം ശിവം ഗച്ഛേത്സനാതനം ॥ 34 ॥
തദേതദക്ഷരം ബ്രഹ്മ സ പ്രാണസ്തദു വാങ്മനഃ ।
തദേതദമൃതം സത്യം തദ്വേദ്ധവ്യം മനീഷിഭിഃ ॥ 35 ॥
ധനുസ്താരം ശരോ ഹ്യാത്മാ ബ്രഹ്മ തല്ലക്ഷ്യമുച്യതേ ।
അപ്രമത്തേന വേദ്ധവ്യം ശരവത്തന്മയോ ഭവേത് ॥ 36 ॥
ലക്ഷ്യം സർവഗതം ചൈവ ശരോഽയം സർവതോമുഖഃ ।
വേദ്ധാ സർവഗതശ്ചൈവ വിദ്ധം ലക്ഷ്യം ന സംശയഃ ॥ 37 ॥
ആത്മാനമരണിം കൃത്വാ പ്രണവം ചോത്തരാരണിം ।
ധ്യാനനിർമഥനാഭ്യാസാദ്ദേവ പശ്യേന്നിഗൂഢവത് ॥ 38 ॥
ദ്യൗരന്തരിക്ഷം ഭൂമിശ്ച മനഃ പ്രാണഃ സുരോത്തമാഃ ।
യസ്മിന്നോതം തമേവൈകം വിദ്യാത്പ്രാജ്ഞഃ സമാഹിതഃ ॥ 39 ॥
ബ്രഹ്മൈകവിഷയാം വാചം വദേത്സതതമാസ്തികാഃ ।
അന്യാ വാചസ്ത്യജേദേഷ സേതുരേവാമൃതസ്യ ച ॥ 40 ॥
യഃ സർവജ്ഞഃ സർവവിദ്യോ യസ്യൈഷ മഹിമാ ഭുവി ।
ദിവ്യേ ബ്രഹ്മപുരേ വ്യോമ്നി ശിവഃ സാക്ഷാത്പ്രതിഷ്ഠിതഃ ॥ 41 ॥
മനോമയഃ പ്രാണശരീരനേതാ
പ്രതിഷ്ഠിതഃ സർവഹൃദംബുജാന്തഃ ।
തദ്വിജ്ഞാനേന പരിമുച്യന്തി ധീരാ
യദ്ഭാതി ചാനന്ദവപുഃ സ്വഭാവാത് ॥ 42 ॥
ഭിദ്യതേ ഹൃദയഗ്രന്ഥിശ്ഛിദ്യന്തേ സർവസംശയാഃ ।
ക്ഷീയന്തേ ചാസ്യ കർമാണി തസ്മിന്ദൃഷ്ടേ പരാവരേ ॥ 43 ॥
ഹിരൺമയേ പരേ കോശേ വിരജം ബ്രഹ്മ നിഷ്കലം ।
തച്ഛുഭ്രം ജ്യോതിഷാം ജ്യോതിസ്തദ്യദാത്മവിദോ വിദുഃ ॥ 44 ॥
ന തത്ര സൂര്യശ്ചന്ദ്രശ്ച താരകാ വിദ്യുതോഽനലഃ ।
വിഭാന്തി ശങ്കരേ സാക്ഷാത്സ്വയംഭാനേ ചിദാത്മകേ ॥ 45 ॥
തമേവ സകലം ഭാന്തമനുഭാതി സ്വഭാവതഃ ।
തസ്യ ഭാസാ സർവമിദം വിഭാതി തത ഏവ ഹി ॥ 46 ॥
ന തത്ര ചന്ദ്രാർകവപുഃ പ്രകാശതേ
ന വാന്തി വാതാഃ സകലാശ്ച ദേവതാഃ ।
സ ഏഷ ദേവഃ കൃതഭൂതഭാവനഃ
സ്വയം വിശുദ്ധോ വിരജഃ പ്രകാശതേ ॥ 47 ॥
ബ്രഹ്മൈവേദമമൃതം തത്പുരസ്താ-
ദ്ബ്രഹ്മാനന്തം പരമം ചൈവ പശ്ചാത് ।
ബ്രഹ്മാനന്തം പരമം ദക്ഷിണേ ച
ബ്രഹ്മാനന്തം പരമം ചോത്തരേ ച ॥ 48 ॥
ദ്വൗ സുപർണൗ ശരീരേഽസ്മിൻ
ജീവേശാഖ്യൗ സഹ സ്ഥിതൗ ।
തയോർജീവഃ ഫലം ഭുങ്ക്തേ
കർമണോ ന മഹേശ്വരഃ ॥ 49 ॥
കേവലം സാക്ഷിരൂപേണ വിനാ ഭോഗം മഹേശ്വരഃ ।
പ്രകാശതേ സ്വയംഭേദഃ കൽപിതോ മായയാ തയോഃ ॥ 50 ॥
യഥാകാശോ ഘടാകാശമഹാകാശമഭേദതഃ ।
കൽപിതഃ പരചിജ്ജീവഃ ശിവരൂപേണ കൽപിതഃ ॥ 51 ॥
തത്ത്വതശ്ചിച്ഛിവഃ സാക്ഷാച്ചിജ്ജീവശ്ച തതഃ സദാ ।
ചിച്ചിദാകാരതോഽഭിന്നാ ന ഭിന്ന ചിത്ത്വഹാനിതഃ ॥ 52 ॥
ചിതശ്ചിന്ന ചിദാകാരാദ്ഭിദ്യതേ ജഡരൂപതഃ ।
ഭിദ്യതേ ചേജ്ജഡേ ഭേദശ്ചിദേകാ സർവദാ ഖലു ॥ 53 ॥
തർകതശ്ച പ്രമാണാച്ച ചിദേകത്വേ വ്യവസ്ഥിതേ ।
അപി പാപവതാം പുംസാം വിപരീതാ മതിർഭവേത് ॥ 54 ॥
ശ്രൗതസ്മാർതസമാചാരൈർവിശുദ്ധസ്യ മഹാത്മനഃ ।
പ്രസാദാദേവ രുദ്രസ്യ ചിദേകത്വേ മതിർഭവേത് ॥ 55 ॥
ചിദേകത്വപരിജ്ഞാനാന്ന ശോചതി ന മുഹ്യതി ।
അദ്വൈതം പരമാനന്ദം ശിവം യാതി തു കേവലം ॥ 56 ॥
ശിവസ്ഥാനേ ശരീരേഽസ്മിൻസ്ഥിതോഽപി സ്വാത്മമായയാ ।
ദുഃഖാദിസാഗരേ മഗ്നോ മുഹ്യമാനശ്ച ശോചതി ॥ 57 ॥
സ്വസ്മാദന്യതയാ ഭാതമീശം സ്വേനൈവ സേവിതം ।
അധിഷ്ഠാനം സമസ്തസ്യ ജഗതഃ സത്യചിദ്ഘനം ॥ 58 ॥
അഹമസ്മീതി നിശ്ചിത്യ വീതശോകോ ഭവത്യയം ।
അസ്യ ചിന്മാത്രരൂപസ്യ സ്വസ്യ സർവസ്യ സാക്ഷിണഃ ॥ 59 ॥
മഹിമാനം യദാ വേദ പരമാദ്വൈതലക്ഷണം ।
തദൈവ വിദ്യയാ സാക്ഷാദ്വീതശോകോ ഭവത്യയം ॥ 60 ॥
ബ്രഹ്മയോനിം സദാ പൂർണം രുക്മവർണം മഹേശ്വരം ।
അപശ്യന്നേവ പശ്യന്തം കർതൃത്വേന പ്രകാശിതം ॥ 61 ॥
അനേകകോടിഭിഃ കൽപൈരർജിതൈഃ പുണ്യകർമഭിഃ ।
തർകതശ്ച പ്രമാണാച്ച പ്രസാദാത്പരമേശ്വരാത് ॥ 62 ॥
പശ്യതി ശ്രദ്ധയാ ചാപി യദാ വിദ്വാൻസുരർഷഭാഃ ।
പുണ്യപാപേ വിധൂയായമസക്തഃ സർവഹേതുഭിഃ ॥ 63 ॥
സർവാകാരതയാ സാമ്യം പരമാദ്വൈതലക്ഷണം ।
ഉപൈതി നാത്ര സന്ദേഹഃ കർതവ്യശ്ച മനീഷിഭിഃ ॥ 64 ॥
ചിന്മാത്രം ഹി സദാ രൂപമുഭയോഃ ശിവജീവയോഃ ।
തഥാ സതി കഥം സാമ്യം ചിന്മാത്രേ ഭേദവർജിതേ ॥ 65 ॥
ഉപാധിയുക്തരൂപേ തു തയോഃ സാമ്യം ഭവേദ്യദി ।
തദാഽപി നൈവ സാമ്യം സ്യാജ്ജീവസ്യ പരമാത്മനഃ ॥ 66 ॥
മഹാകാശസമത്വം തു ഘടാകാശസ്യ സർവഥാ ।
യഥാ നാസ്തി തഥാ സാമ്യം ന ജീവസ്യ ശിവേന തു ॥ 67 ॥
അസ്തു വാ സാമ്യമീശേന ജീവസ്യാസ്യ തദാഽപി തു ।
കർമണാ വിദ്യയാ വാ തത്സാമ്യം സിധ്യതി നാന്യഥാ ॥ 68 ॥
കർമണാ ചേദ്വിനാശഃ സ്യാത്കർമസാധ്യം ഹി നശ്വരം ।
വിദ്യയൈവ തു ചേത്സാമ്യം പുരസ്താദേവ ചാസ്തി ഹി ॥ 69 ॥
പുരസ്താദേവ സിദ്ധസ്യ ബോധകം ഖലു വേദനം ।
അഭൂതാർഥസ്യ ചോത്പത്തിം ന കരോതി കദാചന ॥ 70 ॥
തത്രൈവം സതി സാമ്യം തു തയോഃ സർവാത്മനൈവ തു ।
പുരസ്താദേവ ചാസ്ത്യേവ തദാഽപി ശിവജീവയോഃ ॥ 71 ॥
പുരസ്താദേവ കൈവല്യം ലക്ഷണൈകത്വതോഽസ്തി ച ।
തഥാ സതി ശിവോ ഭിന്നോ വിദ്യയാഽഭിന്നവത്സ്ഥിതഃ ॥ 72 ॥
വിദ്യയാ തദ്വിനാശേന സ്വസാമ്യം യാതി നാന്യഥാ ।
അതഃ സാമ്യം തയോഃ സാക്ഷാദൈക്യമേവ ന ചേതരത് ॥ 73 ॥
ഏവം ജീവഃ സ്വകം രൂപം ശിവം പശ്യതി ചേദ്ദൃഢം ।
സ്വാത്മന്യേവ രതിം ക്രീഡാമന്യച്ച കുരുതേ സദാ ॥ 74 ॥
ബഹിശ്ചേഷ്ടാ ച മയ്യേവ ശിവേ സത്യസുഖാത്മകേ ।
ഇതി ജാനാതി സർവം തു സ്വാത്മനൈവ ഹി ഭാസതേ ॥ 75 ॥
സ്വാത്മനൈവ സ്വയം സർവം യദാ പശ്യതി നിർഭയഃ ।
തദാ മുക്തോ ന മുക്തശ്ച ബദ്ധസ്യ ഹി വിമുക്തതാ ॥ 76 ॥
ഏവം രൂപാ പരാ വിദ്യാ സത്യേന തപസാഽപി ച ।
ബ്രഹ്മചര്യാദിഭിർധർമൈർലഭ്യാ വേദോക്തവർത്മനാ ॥ 77 ॥
ശരീരേഽന്തഃ സ്വയഞ്ജ്യോതിഃസ്വരൂപം സ്വകമൈശ്വരം ।
ക്ഷീണദോഷാഃ പ്രപശ്യന്തി നേതരേ മായയാഽഽവൃതാഃ ॥ 78 ॥
ഏവം രൂപപരിജ്ഞാനം യസ്യാസ്തി പരയോഗിനഃ ।
കുത്രചിദ്ഗമനം നാസ്തി തസ്യ സമ്പൂർണരൂപിണഃ ॥ 79 ॥
ആകാശമേകം സമ്പൂർണം കുത്രചിന്നൈവ ഗച്ഛതി ।
തദ്വത്സ്വാത്മവിഭുത്വജ്ഞഃ കുത്രചിന്നൈവ ഗച്ഛതി ॥ 80 ॥
ന ചക്ഷുഷാ ഗൃഹ്യതേ നാപി വാചാ
നാന്യൈർദേവൈസ്തപസാ കർമണാ വാ ।
ജ്ഞാനപ്രസാദേന വിശുദ്ധസത്ത്വഃ
സ നിഷ്കലം പശ്യതി രൂപമൈശം ॥ 81 ॥
ധ്യാനേന പരമേശസ്യ സാംബമൂർതിധരസ്യ ച ।
സ്വനിഷ്കലപരിജ്ഞാനം ജായതേ നാന്യഹേതുനാ ॥ 82 ॥
ഏഷ ആത്മാ സുസൂക്ഷ്മോഽപി വേദിതവ്യോഽഗ്ര്യയാ ധിയാ ।
പഞ്ചധാ സന്നിവിഷ്ടോഽസുര്യസ്മിൻസർവാശ്രയേ സുരാഃ ॥ 83 ॥
സംവിഭാതി സ്വചിത്തേന യം യം ലോകം വിശുദ്ധധീഃ ।
സദാ കാമയതേ യാംശ്ച തജ്ജയത്യഖിലം തതഃ ॥ 84 ॥
തസ്മാദാത്മവിദം സാക്ഷാദീശ്വരം ഭവതാരകം ।
അർചയേദ്ഭൂതികാമസ്തു സ്വശരീരേണ ചാർഥതഃ ॥ 85 ॥
നായമാത്മാ പ്രവചനേന ലഭ്യോ
ന മേധയാ ന ബഹുനാ ശ്രുതേന ।
യമേവൈഷ വൃണുതേ തേന ലഭ്യ-
സ്തസ്യൈഷ ആത്മാ വിവൃണുതേ തനും സ്വാം ॥ 86 ॥
നായമാത്മാ ബലഹീനേന ലഭ്യഃ
പ്രമാദതസ്തപസോ നാന്യലിംഗാത് ।
ഏതൈര്യത്നം യഃ കരോത്യേവ ധീമാം-
സ്തസ്യാത്മാഽയം വിശതേ ബ്രഹ്മ ധാമ ॥ 87 ॥
സമ്പ്രാപ്യൈനമൃഷയോ ജ്ഞാനതൃപ്താഃ
കൃതാത്മാനോ വീതശോകാഃ പ്രശാന്താഃ ।
തേ സർവഗം സർവശഃ പ്രാപ്യ ധീരാ
യുക്താത്മാനഃ സർവമേവാവിശന്തി ॥ 88 ॥
വേദാന്തവിജ്ഞാനസുനിശ്ചിതാർഥാഃ
സന്ന്യാസയോഗാദ്യതയഃ ശുദ്ധസത്ത്വാഃ ।
തേ ബ്രഹ്മലോകേ തു പരാന്തകാലേ
പരാമൃതാത്പരിമുച്യന്തി സർവേ ॥ 89 ॥
ഗതാഃ കലാഃ പഞ്ചദശ പ്രതിഷ്ഠാ
ദേവാശ്ച സർവേ പ്രതിദേവതാശ്ച ।
കർമാണി വിജ്ഞാനമയശ്ച ആത്മാ
പരേഽവ്യയേ സർവ ഏകീഭവന്തി ॥ 90 ॥
യഥാ നദ്യഃ സ്യന്ദമാനാഃ സമുദ്രേ
അസ്തം യാന്തി നാമരൂപേ വിഹായ ।
തഥാ വിദ്വാന്നാമരൂപാദ്വിമുക്തഃ
പരാത്പരം പുരുഷം ബ്രഹ്മ യാതി ॥ 91 ॥
സ യോ ഹ വൈ തത്പരമം ബ്രഹ്മ വേദ സുരർഷഭാഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി ജ്ഞാനാന്നാസ്തി സംശയകാരണം ॥ 92 ॥
സുനിശ്ചിതം പരം ബ്രഹ്മ വേദ ചേത്സ്വാനുഭൂതിതഃ ।
കുലേ ഭവതി നാബ്രഹ്മവിത്തസ്യ സുരപുംഗവാഃ ॥ 93 ॥
ശോകം തരതി പാപ്മാനം ഗുഹാഗ്രന്ഥിർവിനശ്യതി ।
അമൃതോ ഭവതി പ്രാജ്ഞഃ സത്യമേവ മയോദിതം ॥ 94 ॥
സർവമുക്തമതിശോഭനം മയാ
ശോകമോഹപടലസ്യ ഭേദകം ।
ആശു സത്യസുഖബോധവസ്തുദം
വേദമാനനിരതസ്യ ഭാസതേ ॥ 95 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു വസ്തുസ്വരൂപവിചാരോ
നാമ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥ 7 ॥
॥ അഥ അഷ്ടമോഽധ്യാഃ ॥
॥ കൈവല്യോപനിഷദ്വിവരണേ തത്ത്വവേദനവിധിഃ ॥
ബ്രഹ്മോവാച –
അസ്തി തത്ത്വം പരം സാക്ഷാച്ഛിവരുദ്രാദിസഞ്ജ്ഞിതം ।
തദവശ്യം മഹായാസാദ്വേദിതവ്യം മനീഷിഭിഃ ॥ 1 ॥
തദ്വിദ്യാ യതിഭിഃ സേവ്യാ നിഗൂഢാതീവ ശോഭനാ ।
അചിരാത്സർവപാപഘ്നീ പരബ്രഹ്മപ്രദാ നൃണാം ॥ 2 ॥
ശ്രദ്ധയാ പരയാ (ച മഹാ) ഭക്ത്യാ ധ്യാനേന ച സുരോത്തമാഃ ।
യോഗേന ച പരാ വിദ്യാ ലഭ്യാ സാ നൈവ കർമണാ ।
ന പ്രജാഭിർന ചാർഥേന ത്യാഗേനൈഷാം സുരർഷഭാഃ ॥ 3 ॥
യേ വേദാന്തമഹാവാക്യശ്രവണോത്പന്നവിദ്യയാ ।
സുനിശ്ചിതാർഥാ യതയോ വിശുദ്ധഹൃദയാ ഭൃശം ॥ 4 ॥
ബ്രഹ്മദൃശ്യേ ശരീരേഽസ്മിന്നന്തകാലേ പരസ്യ തു ।
അജ്ഞാനാഖ്യസ്യ തേ സർവേ മുച്യന്തി ഹി പരാമൃതാത് ॥ 5 ॥
അതോ വിദ്യാഽഽപ്തിസിദ്ധ്യർഥം മുമുക്ഷുർമതിമത്തമഃ ॥ 6 ॥
വിവിക്തം ദേശമാശ്രിത്യ സുഖാസീനോ മഹാശുചിഃ ।
സമഗ്രീവശിരഃകായഃ സിതഭസ്മാവഗുണ്ഠിതഃ ॥ 7 ॥
ഇന്ദ്രിയാണി സമസ്താനി നിരുധ്യ സുരപുംഗവാഃ ।
പ്രണമ്യ സ്വഗുരും ഭക്ത്യാ വിചിന്ത്യ ഹൃദയാംബുജം ॥ 8 ॥
വിശുദ്ധം വിരജം തസ്യ മധ്യേ വിശദമീശ്വരം ।
അനന്തം ശുദ്ധമവ്യക്തമചിന്ത്യം സർവജന്തുഭിഃ ॥ 9 ॥
ശിവം പ്രശാന്തമമൃതം വേദയോനിം സുരർഷഭാഃ ।
ആദിമധ്യാന്തനിർമുക്തമേകം സാക്ഷാദ്വിഭും തഥാ ॥ 10 ॥
അരൂപം സച്ചിദാനന്ദമദ്ഭുതം പരമേശ്വരം ।
ഉമാസഹായമോമർഥം പ്രഭും സാക്ഷാത്ത്രിലോചനം ।
നീലകണ്ഠം പ്രശാ(ഭാ)ന്തസ്തം(സ്ഥം) ധ്യായേന്നിത്യമതന്ദ്രിതഃ ॥ 11 ॥
ഏവം ധ്യാനപരഃ സാക്ഷാന്മുനിർബ്രഹ്മാത്മവിദ്യയാ ॥ 12 ॥
ഭൂതയോനിം സമസ്തസ്യ സാക്ഷിണം തമസഃ പരം ।
ഗച്ഛത്യേവ ന സന്ദേഹഃ സത്യമുക്തം മയാ സുരാഃ ॥ 13 ॥
യോഽയം ധ്യേയശ്ച വിജ്ഞേയഃ ശിവഃ സംസാരമോചകഃ ।
സ ബ്രഹ്മാ സ ശിവഃ സേന്ദ്രഃ സോഽക്ഷരഃ പരമഃ സ്വരാട് ॥ 14 ॥
സ ഏവ വിഷ്ണുഃ സ പ്രാണഃ സ കാലോഽഗ്നിഃ സ ചന്ദ്രമാഃ ।
സ ഏവ സർവം യദ്ഭൂതം യച്ച ഭവ്യം സമാസതഃ ॥ 15 ॥
സ ഏവ വിദ്യാവിദ്യാ ച ന തതോഽന്യത്തു കിഞ്ചന ।
ജ്ഞാത്വാ തം മൃത്യുമത്യേതി നാന്യഃ പന്ഥാ വിമുക്തയേ ॥ 16 ॥
സർവഭൂതസ്ഥമാത്മാനം സർവഭൂതാനി ചാത്മനി ।
സമ്പശ്യൻബ്രഹ്മ പരമം യാതി നാന്യേന ഹേതുനാ ॥ 17 ॥
ആത്മാനമരണിം കൃത്വാ പ്രണവം ചോത്തരാരണിം ।
ധ്യാനനിർമഥനാദേവ പാ(ശാ)പാന്ദഹതി പണ്ഡിതഃ ॥ 18 ॥
സ ഏവ ഭഗവാനീശോ മായയൈവാത്മഭൂതയാ ।
മുഹ്യമാന ഇവ സ്ഥിത്വാ സ്വസ്വാതന്ത്ര്യബലേന തു ॥ 19 ॥
ശരീരമിദമാസ്ഥായ കരോതി സകലം പുനഃ ।
ജാഗ്രത്സഞ്ജ്ഞമിദം ധാമ പ്രകൽപ്യ സ്വീയമായയാ ॥ 20 ॥
രാജപുത്രാദിവത്തസ്മിൻക്രീഡയാ കേവലം ഹരഃ ।
അന്നപാനാദിഭിഃ സ്ത്രീഭിസ്തൃപ്തിമേതി സുരർഷഭാഃ ॥ 21 ॥
സ്വപ്നകാലേ തഥാ ശംഭുർജീവത്വേന പ്രകാശിതഃ ।
സുഖദുഃഖാദികാൻഭോഗാൻഭുങ്ക്തേ സ്വേനൈവ നിർമിതാൻ ॥ 22 ॥
സുഷുപ്തികാലേ സകലേ വിലീനേ തമസാഽഽവൃതഃ ।
സ്വസ്വരൂപമഹാനന്ദം ഭുങ്ക്തേ വിശ്വ(ദൃശ്യ)വിവർജിതഃ ॥ 23 ॥
പുനഃ പൂർവക്രിയായോഗാജ്ജീവത്വേന പ്രകാശിതഃ ।
ജാഗ്രത്സഞ്ജ്ഞമിദം ധാമ യാതി സ്വപ്നമഥാപി വാ ॥ 24 ॥
പുരത്രയമിദം പുംസോ ഭോഗായൈവ വിനിർമിതം ।
ഭോഗശ്ചാസ്യ സദാ ക്രീഡാ ന ദുഃഖായ കദാചന ॥ 25 ॥
വിശ്വാധികോ മഹാനന്ദഃ സ്വതന്ത്രോ നിരുപദ്രവഃ ।
അസക്തഃ സർവദോഷൈശ്ച കഥം ദുഃഖീ ഭവേദ്ധരഃ ॥ 26 ॥
സ ന ജീവഃ ശിവാദന്യോ യോ ഭുങ്ക്തേ കർമണാം ഫലം ।
ഭേദാഭാവാച്ചിതശ്ചേത്യം ന കർമഫലമർഹതി ॥ 27 ॥
അതഃ സർവജഗത്സാക്ഷീ ചിദ്രൂപഃ പരമേശ്വരഃ ।
അദ്വിതീയോ മഹാനന്ദഃ ക്രീഡയാ ഭോഗമർഹതി ॥ 28 ॥
ധാമത്രയമിദം ശംഭോർന ദുഃഖായ കദാചന ।
ക്രീഡാരാമതയാ ഭാതി ന ചോദ്യാർഹോ മഹേശ്വരഃ ॥ 29 ॥
ഇദം ധാമത്രയം ശംഭോർവിഭേദേന ന വിദ്യതേ ।
ശംഭുരേവ തഥാ ഭാതി ന ഹ്യന്യത്പരമേശ്വരാത് ॥ 30 ॥
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്ത്യാഖ്യാവസ്ഥാരൂപേണ ഭാതി യഃ ।
സ വിശ്വതൈജസപ്രാജ്ഞസമാഖ്യാഃ ക്രമശോ ഭവേത് ॥ 31 ॥
വിശ്വോ ഹി സ്ഥൂലഭുങ്നിത്യം തൈജസഃ പ്രവിവിക്തഭുക് ।
പ്രാജ്ഞസ്ത്വാനന്ദഭുക്സാക്ഷീ കേവലഃ സുഖലക്ഷണഃ ॥ 32 ॥
ത്രിഷു ധാമസു യദ്ഭോഗ്യം ഭോക്താ യശ്ച പ്രകീർതിതഃ ।
ഉഭയം ബ്രഹ്മ യോ വേദ സ ഭുഞ്ജാനോ ന ലിപ്യതേ ॥ 33 ॥
അശ്വമേധസഹസ്രാണി ബ്രഹ്മഹത്യാശതാനി ച ।
കുർവന്നപി ന ലിപ്യേത യദ്യേകത്വം പ്രപശ്യതി ॥ 34 ॥
ജീവരൂപ ഇവ സ്ഥിത്വാ യഃ ക്രീഡതി പുരത്രയേ ।
സ ന ജീവഃ സദാ ശംഭുഃ സത്യമേവ ന സംശയഃ ॥ 35 ॥
തതസ്തു ജാതം സകലം വിചിത്രം സത്യവത്സുരാഃ ।
സ സത്യോഽസത്യസാക്ഷിത്വാത്സാക്ഷിത്വാച്ചിത്സുഖം തഥാ ॥ 36 ॥
പ്രേമാസ്പദത്വാദദ്വൈതോ ഭേദാഭാവാത്സുരർഷഭാഃ ।
തസ്മിന്നൈവ ലയം യാതി പുരത്രയമിദം തതഃ ॥ 37 ॥
ന ജീവോ ജീവവദ്ഭാതി സാക്ഷാദ്ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
അജ്ഞാനാജ്ജീവരൂപേണ ഭാസതേ ന സ്വഭാവതഃ ॥ 38 ॥
ബ്രഹ്മണോ ജായതേ പ്രാണോ മനഃ സർവേന്ദ്രിയാണി ച ।
ഖം വായുർജ്യോതിരാപശ്ച ഭൂമിർവിശ്വസ്യ ധാരിണീ ॥ 39 ॥
യത്പരം ബ്രഹ്മ സർവാത്മാ വിശ്വസ്യായതനം മഹത് ।
സൂക്ഷ്മാത്സൂക്ഷ്മതമം നിത്യം തത്ത്വംശബ്ദാർഥ ഏവ ഹി ॥ 40 ॥
യസ്ത്വംശബ്ദസ്യ ലക്ഷ്യാർഥഃ സ തച്ഛബ്ദാർഥ ഏവ ഹി ।
തത്ത്വംശബ്ദൗ സ്വതഃസിദ്ധേ ചിന്മാത്രേ പര്യവസ്യതഃ ॥ 41 ॥
യഃ പദദ്വയലക്ഷ്യാർഥസ്തസ്മിൻഭേദഃ പ്രകൽപിതഃ ।
മായാവിദ്യാത്മകോപാധിഭേദേനൈവ ന വസ്തുതഃ ॥ 42 ॥
സ്വതഃസിദ്ധൈകതാജ്ഞാനം വ്യുദസ്യ ശ്രുതിരാദരാത് ।
സ്വഭാവസിദ്ധമേകത്വം ബോധയത്യധികാരിണഃ ॥ 43 ॥
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്ത്യാദിപ്രപഞ്ചത്വേന ഭാതി യത് ।
തദ്ബ്രഹ്മാഹമിതി ജ്ഞാത്വാ സർവബന്ധൈഃ പ്രമുച്യതേ ॥ 44 ॥
യസ്തു ബ്രഹ്മ വിജാനാതി സ്വാത്മനാ സുദൃഢം നരഃ ।
തസ്യ സ്വാനുഭവസ്ത്വേവം സ്വഭാവാദനുവർതതേ ॥ 45 ॥
ത്രിഷു ധാമസു യദ്ഭോഗ്യം ഭോക്താ ഭോഗശ്ച യസ്തഥാ ।
തേഭ്യോ വിലക്ഷണഃ സാക്ഷീ ചിന്മാത്രോഽഹം സദാശിവഃ ॥ 46 ॥
മയ്യേവ സകലം ജാതം മയി സർവം പ്രതിഷ്ഠിതം ।
മയി സർവം ലയം യാതി തദ്ബ്രഹ്മാദ്വയമസ്മ്യഹം ॥ 47 ॥
അണോരണീയാനഹമേവ തദ്വ-
ന്മഹാനഹം വിശ്വമഹം വിശുദ്ധഃ ।
പുരാതനോഽഹം പുരുഷോഽഹമീശോ
ഹിരൺമയോഽഹം ശിവരൂപമസ്മി ॥ 48 ॥
അപാണിപാദോഽഹമചിന്ത്യശക്തിഃ
പശ്യാമ്യചക്ഷുശ്ച ശൃണോമ്യകർണഃ ।
അഹം വിജാനാമി വിവിക്തരൂപോ
ന ചാസ്തി വേത്താ മമ ചിത്സദാഽഹം ॥ 49 ॥
വേദൈരനേകൈരഹമേവ വേദ്യോ
വേദാന്തകൃദ്വേദവിദേവ ചാഹം ।
ന പുണ്യപാപേ മമ നാസ്തി നാശോ
ന ജന്മ ദേഹേന്ദ്രിയബുദ്ധയശ്ച ॥ 50 ॥
ന ഭൂമിരാപോ മമ നൈവ വഹ്നി-
ര്ന ചാനിലോ മേഽസ്തി ന ചാംബരം ച ।
സദാഽഹമേവാഹമിതി സ്ഫുരാമി
സ്വഭാവതശ്ചേദമിതി സ്ഫുരാമി ॥ 51 ॥
അഭാതരൂപേണ തഥൈവ സർവദാ
വിഭാതരൂപേണ ച ഭാനരൂപതഃ ।
അഭാനരൂപേണ ച സർവരൂപതഃ
സ്ഫുരാമി ദേവോഽഹമതഃ പുരാതനഃ ॥ 52 ॥
ഏവം വിദിത്വാ പരമാത്മരൂപം
ഗുഹാശയം നിഷ്കലമദ്വിതീയം ।
സമസ്തഭാനം സദസദ്വിഹീനം
പ്രയാതി ശുദ്ധം പരമാത്മരൂപം ॥ 53 ॥
അതശ്ച വേദാന്തവചോഭിരഞ്ജസാ
മുമുക്ഷുഭിർനിത്യമശേഷനായകഃ ।
ഗുരൂപദേശേന ച തർകതസ്തഥാ
വിചിന്തനീയശ്ച വിശേഷതഃ ശിവഃ ॥ 54 ॥
കൈവല്യോപനിഷത്പരാ പരകൃപായുക്താ യദുച്ചൈർമുദാ
പ്രോവാച പ്രതിതൗജസൈരപി ഹരിബ്രഹ്മാദിഭിശ്ചാദൃതം ।
ഹേ ദേവാ അഹമുക്തവാനതിശുഭബ്രഹ്മാപരോക്ഷായ ത-
ത്സർവേഷാമധികാരിണാം മതമിദം വിത്താതിഭക്ത്യാ സഹ ॥ 55 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു കൈവല്യോപനിഷദ്വിവരണേ
തത്ത്വവേദനവിധിർനാമാഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥ 8 ॥
॥ അഥ നവമോ.ധ്യായഃ ॥
॥ ബൃഹാദാരണ്യകോപനിഷദ്വ്യാഖ്യാനം ॥
ബ്രഹ്മോവാച ।
പ്രത്യഗ്രൂപഃ ശിവഃ സാക്ഷാത്പരാനന്ദസ്വലക്ഷണഃ ।
പരപ്രേമാസ്പദത്വേന പ്രതീതത്വാത്സുരർഷഭാഃ ।
പരപ്രേമാസ്പദാനന്ദഃ സുരാ ആനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 1 ॥
പ്രിയോ ഭവതി ഭാര്യായാഃ പതിഃ സോഽയം സുരർഷഭാഃ ॥ 2 ॥
പതിർന പത്യുഃ കാമായ പ്രിയോ ഭവതി സർവഥാ ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 3 ॥
ജായായാസ്തു ന കാമായ ന ഹി ജായാ പ്രിയാ മതാ ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 4 ॥
പുത്രാണാം തു ന കാമായ പ്രിയാഃ പുത്രാ ഭവന്തി ച ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 5 ॥
ബ്രഹ്മണസ്ത്വേവ കാമായ ന ബ്രഹ്മ ഭവതി പ്രിയം ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 6 ॥
ക്ഷത്രസ്യൈവ തു കാമായ ന ക്ഷത്രം ഭവതി പ്രിയം ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 7 ॥
വിത്തസ്യൈവ തു കാമായ ന വിത്തം ഭവതി പ്രിയം ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 8 ॥
ലോകാനാമേവ കാമായ ന ഭവന്തി പ്രിയാശ്ച തേ ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 9 ॥
ദേവാനാമപി കാമായ പ്രിയാ ദേവാ ഭവന്തി ന ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 10 ॥
വേദാനാമേവ കാമായ പ്രിയാ വേദാ ഭവന്തി ന ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 11 ॥
ഭൂതാന്യപി ച ഭൂതാനാം കാമായ ന ഭവന്തി ച ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 12 ॥
സർവസ്യൈവ തു കാമായ ന സർവം ഭവതി പ്രിയം ।
കിം ത്വാത്മനസ്തു കാമായ തതഃ പ്രിയതമഃ സ്വയം ॥ 13 ॥
അതഃ പ്രിയതമോ ഹ്യാത്മാ സുഖവത്സുഖലക്ഷണഃ ।
സുഖാഭിലാഷിഭിഃ സോഽയം ത്യക്ത്വാ കർമാണി സാദരം ॥ 14 ॥
ദ്രഷ്ടവ്യസ്തു സുരാ നിത്യം ശ്രോതവ്യശ്ച തഥൈവ ച ।
മന്തവ്യശ്ച വിചിന്ത്യശ്ച സർവം തദ്ദർശനാദിഭിഃ ॥ 15 ॥
ദുഃഖരാശേർവിനാശായ പരമാദ്വൈതവിദ്ഭവേത് ॥ 16 ॥
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനാത്സംസാരഃ പ്രവിണശ്യതി ।
സ്വതഃസിദ്ധാദ്വയാനന്ദഃ സ്വയമേവ വിഭാതി ച ॥ 17 ॥
പരാദാത്തം സുരാ ബ്രഹ്മ സ്വതോഽന്യദ്ബ്രഹ്മ വേദ യഃ ।
തഥാ പരാദാത്ക്ഷത്രം തം ലോകാ അപി തഥൈവ ച ॥ 18 ॥
ദേവാ വേദാശ്ച ഭൂതാനി പരാദുഃ ഖലു തം പശും ।
സ്വസ്വരൂപാത്പരം കിഞ്ചിദപി പശ്യൻപ്രണശ്യതി ॥ 19 ॥
ബ്രഹ്മക്ഷത്രാദിഭേദേന പ്രതീതാ ഹ്യഖിലാ അമീ ।
വർണാസ്തഥാഽഽശ്രമാഃ സർവേ സങ്കരാഃ സകലാ അപി ॥ 20 ॥
ദേവഗന്ധർവപൂർവാശ്ച ഭൂതാനി ഭുവനാനി ച ।
അസ്തി നാസ്തീതി ശബ്ദാർഥൗ തഥൈവാന്യച്ച കിഞ്ചന ॥ 21 ॥
മായാവിദ്യാതമോമോഹപ്രഭേദാ അഖിലാ അപി ।
സർവമാത്മൈവ നൈവാന്യദന്യബുദ്ധിർഹി സംസൃതിഃ ॥ 22 ॥
നിർവികൽപേ പരേ തത്ത്വേ വിദ്യയാ ബുദ്ധിവിശ്രമഃ ।
സാ ഹി സംസാരവിച്ഛിത്തിർനാപരാ പുരുഷാധികാ ॥ 23 ॥
പ്രതീതമവിശേഷേണ സകലം ബ്രഹ്മ യഃ പുമാൻ ।
വേദ തം ശിരസാ നിത്യം പ്രണയാമി ജഗദ്ഗുരും ॥ 24 ॥
വേദാ ബഹുമുഖാ ഭാന്തി സ്മൃതയശ്ച തഥൈവ ച ।
പുരാണാനി സമസ്താനി ബുദ്ധാർഹാദ്യാഗമാന്തരാഃ ॥ 25 ॥
ശൈവാശ്ച വൈഷ്ണവാശ്ചൈവ മദുക്താ ആഗമാ അപി ।
അപഭ്രംശാഃ സമസ്താശ്ച കേവലം ലൗകികീ മതിഃ ॥ 26 ॥
തർകാശ്ച വിവിധാഃ സൂക്ഷ്മാഃ സ്ഥൂലാശ്ച സകലാ അപി ।
പരസ്പരവിരോധേന പ്രഭാന്തി സകലാത്മനാം ॥ 27 ॥
തേഷാമേവാവിരോധേ തു കാലോ യാതി ച ധീമതാം ।
കഥഞ്ചിത്കാലസദ്ഭാവേഽപ്യവിരോധോ ന സിധ്യതി ॥ 28 ॥
അതഃ സർവം പരിത്യജ്യ മനസോ മലകാരണം ।
യഥാഭാതേന രൂപേണ ശിവം പശ്യേത്സുനിശ്ചലഃ ॥ 29 ॥
ക്രിമികീടപതംഗേഭ്യഃ പശവഃ പ്രജ്ഞയാഽധികാഃ ।
പശ്വാദിഭ്യോ നരാഃ പ്രാജ്ഞാസ്തേഷു കേചന കോവിദാഃ ॥ 30 ॥
തഥാ തേഭ്യശ്ച ഗന്ധർവാഃ പിതരോ മതിമത്തമാഃ ।
അന്യേ ച താരതമ്യേന പണ്ഡിതാ ഉതരോത്തരം ॥ 31 ॥
യൂയം സത്ത്വോത്കടാഃ പ്രാജ്ഞാഃ സർവേഷാമപി ഹേ സുരാഃ ।
യുഷ്മഭ്യോഽഹം മഹാപ്രാജ്ഞോ മത്തഃ പ്രാജ്ഞോ ജനാർദനഃ ॥ 32 ॥
ജനാർദനാദപി പ്രാജ്ഞഃ ശങ്കരോ ഗുണമൂർതിഷു ।
തതഃ പ്രാജ്ഞതമഃ സാക്ഷാച്ഛിവഃ സാംബഃ സനാതനഃ ॥ 33 ॥
സ ഏവ സാക്ഷാത്സർവജ്ഞസ്തതോഽന്യോ നാസ്തി കശ്ചന ।
തസ്മാദ്വിദ്യാമിമാം ത്യക്ത്വാ ബ്രഹ്മ സർവം വിലോകയേത് ॥ 34 ॥
ആയാസസ്താവദത്യൽപഃ ഫലം മുക്തിരിഹൈവ തു ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 35 ॥
കദാചിദപി ചിത്തസ്യ ഭയം കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 36 ॥
സ്വസ്വരൂപാതിരേകേണ നാസ്തി മാനം വിരോധി ച ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 37 ॥
സ്വസ്വരൂപാതിരേകേണ തർകശ്ച ന ഹി വിദ്യതേ ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 38 ॥
ശ്രുതിസ്മൃതിപുരാണാനി പ്രാഹുരേകത്വമാത്മനഃ ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 39 ॥
അനുഗ്രാഹകതർകശ്ച കുരുതേ തർകവേദനം ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 40 ॥
ശിവാഗമേഷു ചാദ്വൈതം ബഭാഷേ പരമേശ്വരഃ ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 41 ॥
നാരായണോഽപി ചാദ്വൈതം ബഭാഷേ സ്വാഗമേഷു ച ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 42 ॥
അഹം ചാവോചമദ്വൈതം മദുക്തേഷ്വാഗമേഷു ച ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 43 ॥
അന്യേ ച യോഗിനഃ സർവേ പ്രാഹുരദ്വൈതമാത്മനഃ ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 44 ॥
വിശുദ്ധജ്ഞാനിനാം ദേവാ നിഷ്ഠാഽപ്യദ്വൈതഗോചരാ ।
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതം നൈവ വാഞ്ഛന്തി മാനവാഃ ॥ 45 ॥
കേചിത്സാമാന്യമദ്വൈതം വദന്തി ഭ്രാന്തചേതസഃ ।
വിശേഷം ദ്വൈതമാശ്രിത്യ ന തേഷാമസ്തി വേദനം ॥ 46 ॥
ദ്വൈതമേവ ഹി സർവത്ര പ്രവദന്തി ഹി കേചന ।
ന തേ മനുഷ്യാഃ കീടാശ്ച പതംഗാശ്ച ഘടാ ഹി തേ ॥ 47 ॥
അവിശേഷേണ സർവം തു യഃ പശ്യതി മഹേശ്വരം ।
സ ഏവ സാക്ഷാദ്വിജ്ഞാനീ സ ശിവഃ സ തു ദുർലഭഃ ॥ 48 ॥
ജഗദിതി പ്രതിഭാ വ്യവഹാരതഃ
പരതരഃ പരമഃ പരമാർഥതഃ ।
ഇതി മതിർന ഭവത്യപി കസ്യചി-
ച്ഛശിധരസ്മരണേന ഹി സിധ്യതി ॥ 49 ॥
ജഗദിതി പ്രതിഭാഽപി ച ശാങ്കരീ
മതിമതാമിതി മേ സുവിനിശ്ചയഃ ।
ഇതി മതിർവിമലാ ച ശുഭാവഹാ
ശശിധരസ്മരണേന ഹി സിധ്യതി ॥ 50 ॥
ജഗദിതി പ്രതിഭാസമപേക്ഷ്യ ച
ശ്രുതിരപി പ്രിയഹേതുമിഹാഹ ഹി ।
ന ഹി ജഗത്പ്രതിഭാ ന ച സാ ശ്രുതിഃ
പ്രിയകരഃ സകലശ്ച ന വസ്തുതഃ ॥ 51 ॥
ഇതി മതിർവിമലാ നനു ജായതേ
യദി ജനഃ ശിവ ഏവ സ താദൃശഃ ।
ന ഹി കൃതിഃ സകലാ മഹാത്മനോ
യദി കൃതിഃ പശുരേവ സ മാനവഃ ॥ 52 ॥
ന ഹി ജനിർമരണം ഗമനാഗമൗ
ന ഹി മലം വിമലം ന ച വേദനം ।
ശിവമിദം സകലം വിഭാസതേ
സ്ഫുടതരം പരമസ്യ തു യോഗിനഃ ॥ 53 ॥
വിസൃജ്യ സന്ദേഹമശേഷമാസ്തികാഃ
പ്രതീതമേതന്നിഖിലം ജഡാജഡം ।
ഗുരൂപദേശേന ശിവം വിലോകയേ-
ദ്വിലോകനം ചാപി ശിവം വിലോകയേത് ॥ 54 ॥
വിലോകനം ചാപി ശിവം വിലോകയ-
ന്വിലോകനം ചാപി വിസൃജ്യ കേവലം ।
സ്വഭാവഭൂതഃ സ്വചിതാഽവശിഷ്യതേ
ചിതാഽവശേഷശ്ച ന തസ്യ തത്ത്വതഃ ॥ 55 ॥
നിഷ്ഠാ തസ്യ മഹാത്മനഃ സുരവരാ വക്തും മയാ ശക്യതേ
ന പ്രൗഢേന ശിവേന വാ മുനിഗണൈർനാരായണേനാപി ച ।
വേദേനാപി പുരാതനേന പരയാ ശക്ത്യാ പരേണാഥ വാ
മൂകീഭാവമുപൈതി തത്ര വിദുഷാം നിഷ്ഠാ ഹി താദൃഗ്വിധാ ॥ 56 ॥
സർവമുക്തമിതി വഃ സുരർഷഭാഃ
കേവലേന കരുണാബലേന ച ।
വേദ ഏവ സകലാർഥബോധകഃ
ശേഷ ഏവ വചനം ച തസ്യ മേ ॥ 57 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു ബൃഹദാരണ്യകോപനിഷദ്വ്യാഖ്യാനേ
നവമോഽധ്യായഃ ॥ 9 ॥
॥ അഥ ദശമോഽധ്യായഃ ॥
॥ ബൃഹാദാരണ്യകവ്യാഖ്യാകഥനം ॥
ബ്രഹ്മോവാച ।
അസ്തി സർവാന്തരഃ സാക്ഷീ പ്രത്യഗാത്മാ സ്വയമ്പ്രഭഃ ।
തദേവ ബ്രഹ്മ സമ്പൂർണമപരോക്ഷതമം സുരാഃ ॥ 1 ॥
പ്രാണാപാനാദിഭേദസ്യ യഃ സത്താസ്ഫുരണപ്രദഃ ।
യസ്യ സന്നിധിമാത്രേണ ചേഷ്ടതേ സകലം സുരാഃ ॥ 2 ॥
യശ്ച സർവസ്യ ചേഷ്ടായാമസക്തോ നിഷ്ക്രിയഃ സ്വയം ।
സ ഹി സർവാന്തരഃ സാക്ഷാദാത്മാ നാന്യഃ സുരർഷഭാഃ ॥ 3 ॥
യോഽയം സർവാന്തരഃ സ്വാത്മാ സോഽഹമർഥോ ന വിഗ്രഹഃ ।
ദൃശ്യത്വാദസ്യ ദേഹസ്യ ദ്രഷ്ടാ യോഽസ്യ സ ഏവ സഃ ॥ 4 ॥
യോഽയം സർവാന്തരഃ സ്വാത്മാ സോഽയം ന പ്രാണപൂർവകഃ ।
ദൃശ്യത്വാത്പ്രാണപൂർവസ്യ ദ്രഷ്ടാ യോഽസ്യ സ ഏവ സഃ ॥ 5 ॥
ദൃഷ്ടേർദ്രഷ്ടാ ശ്രുതേഃ ശ്രോതാ മതേർമന്താ ച യഃ സുരാഃ ।
വിജ്ഞാതേരപി വിജ്ഞാതാ സ ഹി സർവാന്തരഃ പരഃ ॥ 6 ॥
അതോഽന്യദാർതം സകലം ന സത്യം തു നിരൂപണേ ।
സ ഏവ സർവം നൈവാന്യദിതി സമ്യങ്നിരൂപണേ ॥ 7 ॥
യഥാ പൃഥിവ്യാമോതം ച പ്രോതം ച സകലം സുരാഃ ।
തഥാഽപ്സു സകലം ദേവാ ഓതം പ്രോതം ന സംശയഃ ॥ 8 ॥
ആപശ്ച വായൗ ഹേ ദേവാ ഓതാഃ പ്രോതാസ്തഥൈവ ച ।
അന്തരിക്ഷേഷു വായുശ്ച ലോകേഷു സുരപുംഗവാഃ ॥ 9 ॥
അന്തരിക്ഷാശ്ച ലോകാശ്ച തഥാ ഗന്ധർവകേഷു ച ।
ലോകേഷ്വാദിത്യലോകേഷു സ്ഥിതാ ഗന്ധർവസഞ്ജ്ഞിതാഃ ॥ 10 ॥
ചന്ദ്രലോകേഷു ചാദിത്യലോകാ ഓതാസ്തഥൈവ ച ।
ചന്ദ്രലോകാശ്ച നക്ഷത്രലോകേഷു സുരപുംഗവാഃ ॥ 11 ॥
ദേവലോകേഷു നക്ഷത്രലോകാ ഓതാസ്തഥൈവ ച ।
ദേവലോകാശ്ച ഹേ ദേവാ ഇന്ദ്രലോകേഷു സംസ്ഥിതാഃ ॥ 12 ॥
പ്രാജാപത്യേഷു ലോകേഷു സ്ഥിതാ ഐന്ദ്രാഃ സുരർഷഭാഃ ।
പ്രാജാപത്യാസ്തഥാ ലോകാ ബ്രഹ്മലോകേഷു സംസ്ഥിതാഃ ॥ 13 ॥
വിഷ്ണുലോകേഷു ഹേ ദേവാ ബ്രഹ്മലോകാഃ സുസംസ്ഥിതാഃ ।
വിഷ്ണുലോകാസ്തഥാ ഓതാ രുദ്രലോകേഷു ഹേ സുരാഃ ॥ 14 ॥
രുദ്രലോകാഃ സ്ഥിതാ ലോകേഷ്വീശ്വരസ്യ സുരർഷഭാഃ ।
സദാശിവസ്യ ലോകേഷു സ്ഥിതാ ഹ്യൈശാഃ സുരർഷഭാഃ ॥ 15 ॥
ഓതാഃ പ്രോതാശ്ച തേ ലോകാ ബ്രഹ്മസഞ്ജ്ഞേ പരേ ശിവേ ।
ഏവം സർവേ സദാ സാക്ഷിസ്വരൂപേ പ്രത്യഗാത്മനി ॥ 16 ॥
സർവാന്തരതമേ പ്രോതാ ഓതാ അധ്യാസതഃ സ്ഥിതാഃ ॥ 17 ॥
സർവാധിഷ്ഠാനരൂപസ്തു പ്രത്യഗാത്മാ സ്വയമ്പ്രഭഃ ।
ന കസ്മിംശ്ചിത്സ്ഥിതഃ സാക്ഷീ സത്സ്വരൂപഃ സുരർഷഭാഃ ॥ 18 ॥
യസ്മിന്നധ്യസ്തരൂപേണ സ്ഥിതം സർവം നിരൂപണേ ।
സ ഏവ സകലം നാന്യദിതി സമ്യങ്നിരൂപണേ ॥ 19 ॥
യോഽയമാത്മാ സ്വയം ഭാതി സത്തയാഽന്യവിവർജിതഃ ।
സ ഏവ സാക്ഷാത്സർവേഷാമന്തര്യാമീ ന ചാപരഃ ॥ 20 ॥
പൃഥിവ്യാമപി യസ്തിഷ്ഠൻപൃഥിവ്യാ അന്തരഃ സദാ ।
യം ന വേദ സുരാഃ പൃഥ്വീ ശരീരം യസ്യ ഭൂരപി ॥ 21 ॥
യോഽന്തരോ യമയത്യേതാം ഭൂമിം നിഷ്ക്രിയരൂപതഃ ।
ഏഷ ഏവ ഹി നഃ സാക്ഷാദന്തര്യാമീ പരാമൃതഃ ॥ 22 ॥
അപ്സു തിഷ്ഠന്നപാം ദേവാ അന്തരോ യം ന താ വിദുഃ ।
ആപഃ ശരീരം യസ്യൈതാ യോഽന്തരോ യമയത്യപഃ ।
ഏഷ ഏവ ഹി നഃ സാക്ഷാദന്തര്യാമീ പരാമൃതഃ ॥ 23 ॥
ഏവമഗ്നേശ്ച യോ നേതാ ചാന്തരിക്ഷസ്യ ഹേ സുരാഃ ॥ 24 ॥
വായുപൂർവസ്യ സർവസ്യ ചേതനാചേതനസ്യ ച ।
ഏഷ ഏവ ഹി നഃ സാക്ഷാദന്തര്യാമീ പരാമൃതഃ ॥ 25 ॥
അദൃഷ്ടോഽയം സുരാ ദ്രഷ്ടാ ശ്രോതൈവായം തഥാഽശ്രുതഃ ।
അമതശ്ച തഥാ മന്താ വിജ്ഞാതാ കേവലം സുരാഃ ॥ 26 ॥
രവിസോമാഗ്നിപൂർവേഷു വിനഷ്ടേഷ്വയമാസ്തികാഃ ।
ചിത്തസാക്ഷിതയാ ഭാതി സ്വപ്രകാശേന കേവലം ॥ 27 ॥
ചിത്തവ്യാപാരനാശേ തു തദഭാവം സുരർഷഭാഃ ।
സ്വപ്രകാശേന ജാനാതി സുഷുപ്തൗ വേദ താമപി ॥ 28 ॥
ആവിർഭാവതിരോഭാവരഹിതസ്തു സ്വയമ്പ്രഭഃ ।
ഭാവാഭാവാത്മകം സർവം സദാഽയം വേദ കേവലഃ ॥ 29 ॥
ഭാവാഭാവാത്മനാ വേദ്യം സമസ്തം സുരപുംഗവാഃ ।
വേത്തൈവായം ന ചൈവാന്യദിതി സമ്യങ്നിരൂപണം ॥ 30 ॥
ഏവം ദ്വൈതം വിചാരേണ സ്വാത്മനാ വേദ യഃ പുമാൻ ।
സ യോഗീ സർവദാ ദ്വൈതം പശ്യന്നപി ന പശ്യതി ॥ 31 ॥
ദ്രഷ്ടുർദൃഷ്ടേർന നാശോഽസ്തി ദൃശ്യമേവ വിനശ്യതി ।
തച്ച ദ്വൈതം ദൃശേർദൃശ്യം നാസ്തി ദ്രഷ്ടാഽസ്തി കേവലം ॥ 32 ॥
ഏഷാഽസ്യ പരമാ സമ്പദ്ഗതിശ്ച പരമാഽസ്യ തു ।
ഏഷോഽസ്യ പരമോ ലോക ഏതദ്ധി പരമം സുഖം ॥ 33 ॥
അഹിനിർല്വയനീം മുക്താം യഥാഽഹിഃ സ്വാത്മനാ പുനഃ ।
ന പശ്യതി തഥാ വിദ്വാന്ന ദേഹേഽഹമ്മതിർഭവേത് ॥ 34 ॥
സർവാധാരേ സ്വതഃസിദ്ധേ ശിവസഞ്ജ്ഞേ തു നിർമലേ ।
പ്രത്യഗ്രൂപേ പരാനന്ദേ നേഹ നാനാഽസ്തി കിഞ്ചന ॥ 35 ॥
മൃത്യോഃ സ മൃത്യുമാപ്നോതി ഇഹ നാനേവ പശ്യതി ।
തസ്മാദധ്യസ്തമജ്ഞാനം തത്കാര്യം ചാത്മരൂപതഃ ॥ 36 ॥
ഏകധൈവ മഹായാസാദ്ദ്രഷ്ടവ്യോ ഹി മുമുക്ഷുഭിഃ ।
അയമാത്മാഽപ്രമേയശ്ച വിരജശ്ച മഹാന്ധ്രുവഃ ॥ 37 ॥
തമേവ ധീരോ വിജ്ഞായ പ്രജ്ഞാം കുർവീത ബ്രാഹ്മണഃ ।
നാനുധ്യായാദ്ബഹൂഞ്ഛബ്ദാന്വാചോ വിഗ്ലാപനം ഹി തത് ॥ 38 ॥
സ വാ ഏഷ മഹാനാത്മാ ജന്മനാശാദിവർജിതഃ ।
വശീ സർവസ്യ ലോകസ്യ സർവസ്യേശാന ഏവ ച ॥ 39 ॥
സർവസ്യാധിപതിഃ ശുദ്ധോ ന ഭൂയാൻസാധുകർമണാ ।
കർമണാഽസാധുനാ നൈവ കനീയാൻസുരപുംഗവാഃ ॥ 40 ॥
ഏഷ സർവേശ്വരഃ സാക്ഷാദ്ഭൂതാധിപതിരേവ ച ।
ഭൂതപാലശ്ച ലോകാനാമസംഭേദായ ഹേ സുരാഃ ॥ 41 ॥
ഏഷ സേതുർവിധരണസ്തമേവ ബ്രാഹ്മണോത്തമാഃ ।
വേദാനുവചനേനാപി യജ്ഞേന സകലേന ച ॥ 42 ॥
ദാനേന തപസാ ദേവാസ്തഥൈവാനശനേന ച ।
വേത്തുമിച്ഛതി യോ വിദ്വാൻസ മുനിർനേതരോ ജനഃ ॥ 43 ॥
നേതി നേതീതി നിഷ്കൃഷ്ടോ യ ഏഷ സർവസാധകഃ ।
സോഽയമാത്മാ സദാഽഗ്രാഹ്യസ്വരൂപോ ന ഹി ഗൃഹ്യതേ ॥ 44 ॥
തഥാഽശീര്യസ്വഭാവശ്ച ഹേ ദേവാ നൈവ ശീര്യതേ ।
അസംഗരൂപോ ഭഗവാൻസർവദാ ന ഹി സജ്ജതേ ॥ 45 ॥
ഏഷ നിത്യോ മഹിമാ ബ്രാഹ്മണസ്യ
ന വർധതേ കർമണാ നോ കനീയാൻ ।
തസ്യൈവ സ്യാത്പദവിത്തം വിദിത്വാ
ന ലിപ്യതേ കർമണാ പാപകേന ॥ 46 ॥
തസ്മാദ്ബ്രഹ്മജ്ഞാനലാഭായ വിദ്വാ-
ഞ്ശാന്തോ ദാന്തഃ സത്യവാദീ ഭവേച്ച ।
കർമത്യാഗീ സർവവേദാന്തസിദ്ധം
വിദ്യാഹേതും സന്തതം ത്വഭ്യുപേയാത് ॥ 47 ॥
ത്രിപുണ്ഡ്രമുദ്ധൂലനമാസ്തികോത്തമാഃ
സദാഽഽചരേച്ഛങ്കരവേദനേ രതഃ ।
ശിവാദിശബ്ദം ച ജപേദ്വിശേഷതഃ
പ്രപൂജയേദ്ഭക്തിപുരഃസരം ഹരം ॥ 48 ॥
സാധനൈഃ സകലൈഃ സഹിതഃ സുരാ
വേദനേന സമസ്തമിദം ജഗത് ।
ദേവരൂപതയൈവ തു നിശ്ചിതം
വേദഹസ്തതലസ്ഥിതബിൽവവത് ॥ 49 ॥
നൈനം പാപ്മാ തരതി ബ്രഹ്മനിഷ്ഠം
സർവം പാപം തരതി പ്രാകൃതം ച ।
നൈനം പാപ്മാ തപതി ബ്രഹ്മനിഷ്ഠം
സർവം പാപം തപതി പ്രാകൃതം ച ॥ 50 ॥
ഇത്ഥം ബ്രഹ്മ സ്വാത്മഭൂതം വിദിത്വാ
ശ്രദ്ധാപൂർവം ദേഹമേതം സ്വകീയം ।
അർഥം സർവം ക്ഷേത്രജാതം സമസ്തം
ദദ്യാദസ്മൈ ദേശികേന്ദ്രായ മർത്യഃ ॥ 51 ॥
യശ്ചാതൃണത്ത്യവിതഥേന കർണാ-
വദുഃഖം കുർവന്നമൃതം സമ്പ്രയച്ഛൻ ।
തം വിദ്യാത്പിതരം മാതരം ച
തസ്മൈ ന ദ്രുഹ്യേത്കൃതമസ്യ ജാനൻ ॥ 52 ॥
സ്വദേശികസ്യൈവ തു നാമകീർതനം
ഭവേദനന്തസ്യ ശിവസ്യ ചിന്തനം ।
സ്വദേശികസ്യൈവ തു പൂജനം തഥാ
ഭവേദനന്തസ്യ ശിവസ്യ പൂജനം ॥ 53 ॥
സ്വദേശികസ്യൈവ തു നാമകീർതനം
ശിവാദിശബ്ദസ്യ തു കീർതനം ഭവേത് ।
സ്വദേശികസ്യൈവ തു ബാധനം തഥാ
ഭവേദനന്തസ്യ ശിവസ്യ ബാധനം ॥ 54 ॥
തസ്മാദ്വിദ്വാൻസർവമേതദ്വിഹായ
ശ്രദ്ധായുക്തഃ സദ്ഗുരും സത്യനിഷ്ഠം ।
വിദ്യാകോശം വേദവേദാന്തനിഷ്ഠം
ഗച്ഛേന്നിത്യം സത്യധർമാദിയുക്തഃ ॥ 55 ॥
വക്തവ്യം സകലം മയാ പരകൃപായുക്തേന സങ്കീർതിതം
കർതവ്യം സകലം സുരാ ന ഹി മുനേർബ്രഹ്മാത്മനിഷ്ഠസ്യ തു ।
സ്മർതവ്യം സകലം തഥാ ന ഹി സദാ ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിത്സുഖം
സമ്പൂർണം സതതോദിതം സമരസം ശശ്വത്സ്വയം ഭാസതേ ॥ 56 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു ബൃഹദാരണ്യകവ്യാഖ്യാകഥനം നാമ
ദശമോഽധ്യായഃ ॥ 10 ॥
॥ അഥ ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥
॥ കഠവല്ലീശ്വേതാശ്വതരവ്യാഖ്യായാം ॥
ബ്രഹ്മോവാച ।
അസ്തി തത്ത്വം പരം സാക്ഷാദ്ദുർദർശം ഗൂഢമുത്തമം ।
അനുപ്രവിഷ്ടം സർവത്ര ഗുഹായാം നിഹിതം പരം ॥ 1 ॥
തദ്വിദിത്വാ മഹാധീരോ ഹർഷശോകൗ ജഹാതി ച ।
ധർമാദിഭ്യഃ പരം തത്തു ഭൂതാദ്ഭവ്യാച്ച സത്തമാഃ ॥ 2 ॥
യദാമനന്തി വേദാശ്ച തപാംസി പരമം പദം ।
ബ്രഹ്മചര്യം യദിച്ഛന്തശ്ചരന്തി ശിവ ഏവ സഃ ॥ 3 ॥
ഏതദ്ധ്യേവാക്ഷരം ബ്രഹ്മ ഏതദ്ധ്യേവാക്ഷരം പരം ।
ഏതദ്ധ്യേവാക്ഷരം ജ്ഞാത്വാ യോ യദിച്ഛതി തസ്യ തത് ॥ 4 ॥
ഏതദാലംബനം ശ്രേഷ്ഠമേതദാലംബനം പരം ।
ഏതദാലംബനം ജ്ഞാത്വാ ബ്രഹ്മലോകേ മഹീയതേ ॥ 5 ॥
ന ജായതേ മ്രിയതേ വാ വിപശ്ചി-
ന്നായം കുതശ്ചിന്ന ബഭൂവ കശ്ചിത് ।
അജോ നിത്യഃ ശാശ്വതോഽയം പുരാണോ
ന ഹന്യതേ ഹന്യമാനേ ശരീരേ ॥ 6 ॥
യ ഏനം വേത്തി ഹന്താരം യശ്ചൈനം മന്യതേ ഹതം ।
താവുഭൗ ന വിജാനീതോ നായം ഹന്തി ന ഹന്യതേ ॥ 7 ॥
അണോരണീയാന്മഹതോ മഹീയാ-
നാത്മാഽസ്യ ജന്തോർനിഹിതോ ഗുഹായാം ।
തമക്രതുഃ പശ്യതി വീതശോകോ
ധാതുപ്രസാദാന്മഹിമാനമസ്യ ॥ 8 ॥
ദൂരം വ്രജതി ചാസീനഃ ശയാനോ യാതി സർവതഃ ।
കസ്തം സാക്ഷാന്മഹാദേവം മദന്യോ ജ്ഞാതുമർഹതി ॥ 9 ॥
അശരീരം ശരീരേഷു ഹ്യനവസ്ഥേഷ്വവസ്ഥിതം ।
മഹാന്തം വിഭുമാത്മാനം മത്വാ ധീരോ ന ശോചതി ॥ 10 ॥
നായമാത്മാ പ്രവചനേന ലഭ്യോ
ന മേധയാ ന ബഹുനാ ശ്രുതേന ।
യമേവൈഷ വൃണുതേ തേന ലഭ്യ-
സ്തസ്യൈഷ ആത്മാ വിവൃണുതേ തനൂം സ്വാം ॥ 11 ॥
നാവിരതോ ദുശ്ചരിതാന്നാശാന്തോ നാസമാഹിതഃ ।
നാശാന്തമാനസോ വാഽപി പ്രജ്ഞാനേനൈനമാപ്നുയാത് ॥ 12 ॥
യസ്യ ബ്രഹ്മ ച ക്ഷത്രം ച ഉഭേ ഭവത ഓദനഃ ।
ക ഇത്ഥം വേദ ദേവോ വാ മനുഷ്യോഽന്യശ്ച യത്ര സഃ ॥ 13 ॥
ഋതൗ പിബന്തൗ സുകൃതസ്യ ലോകേ
ഗുഹാം പ്രവിഷ്ടൗ പരമേ പരാർധേ ।
ഛായാതപൗ ബ്രഹ്മവിദോ വദന്തി
ശരീരഭൃച്ഛങ്കരസഞ്ജ്ഞിതൗ തൗ ॥ 14 ॥
ശരീരഭൃത്കർമഫലം ഭുങ്ക്തേ യോജയിതാ ശിവഃ ।
പ്രതീതിതോ വിരുദ്ധൗ തൗ ഭേദസ്ത്വൗപാധികസ്തയോഃ ॥ 15 ॥
ആത്മാനം രഥിനം വിദ്യാച്ഛരീരം രഥമേവ തു ।
ബുദ്ധിം തു സാരഥിം വിദ്യാന്മനഃ പ്രഗ്രഹമേവ ച ॥ 16 ॥
ഇന്ദ്രിയാണി ഹയാന്വിദ്യാദ്വിഷയാനപി ഗോചരാൻ ।
ആത്മേന്ദ്രിയമനോയുക്തം വിദ്യാദ്ഭോക്താരമാസ്തികാഃ ॥ 17 ॥
യസ്ത്വവിജ്ഞാനവാന്മർത്യോഽയുക്തേന മനസാ സദാ ।
തസ്യേന്ദ്രിയാണ്യവശ്യാനി ദുഷ്ടാശ്വാ ഇവ സാരഥേഃ ॥ 18 ॥
യസ്തു വിജ്ഞാനവാന്മർത്യോ യുക്തേന മനസാ സദാ ।
തസ്യേന്ദ്രിയാണി വശ്യാനി സദശ്വാ ഇവ സാരഥേഃ ॥ 19 ॥
യസ്ത്വവിജ്ഞാനവാന്മർത്യോ ഹ്യമനസ്കഃ സദാഽശുചിഃ ।
ന സ തത്പദമാപ്നോതി സംസാരം ചാധിഗച്ഛതി ॥ 20 ॥
യസ്തു വിജ്ഞാനവാന്മർത്യഃ സമനസ്കഃ സദാ ശുചിഃ ।
സ തു തത്പദമാപ്നോതി യസ്മാദ്ഭൂയോ ന ജായതേ ॥ 21 ॥
വിജ്ഞാനസാരഥിര്യസ്തു മനഃ പ്രഗ്രഹവാന്നരഃ ।
സോഽധ്വനഃ പാരമാപ്നോതി തദ്വിഷ്ണോഃ പരമം പദം ॥ 22 ॥
പദം യത്പരമം വിഷ്ണോസ്തദേവാഖിലദേഹിനാം ।
പദം പരമമദ്വൈതം സ ശിവഃ സാംബവിഗ്രഹഃ ॥ 23 ॥
രുദ്രവിഷ്ണുപ്രജേശാനാമന്യേഷാമപി ദേഹിനാം ।
ഋതേ സാംബം മഹാദേവം കിം ഭവേത്പരമം പദം ॥ 24 ॥
ഇന്ദ്രിയേഭ്യഃ പരാ ഹ്യർഥാ അർഥേഭ്യശ്ച പരം മനഃ ।
മനസസ്തു പരാ ബുദ്ധിർബുദ്ധേരാത്മാ മഹാൻപരഃ ॥ 25 ॥
മഹതഃ പരമവ്യക്തമവ്യക്താത്പുരുഷഃ പരഃ ।
പുരുഷാന്ന പരം കിഞ്ചിത്സാ കാഷ്ഠാ സാ പരാ ഗതിഃ ॥ 26 ॥
പുരുഷോ നാമ സമ്പൂർണഃ ശിവഃ സത്യാദിലക്ഷണഃ ।
സാംബമൂർതിധരോ നാന്യോ രുദ്രോ വിഷ്ണുരജോഽപി വാ ॥ 27 ॥
ഏഷ സർവേഷു ഭൂതേഷു ഗൂഢാത്മാ ന പ്രകാശതേ ।
ദൃശ്യതേ ത്വഗ്ര്യയാ ബുദ്ധ്യാ സൂക്ഷ്മയാ സൂക്ഷ്മദർശിഭിഃ ॥ 28 ॥
യച്ചേദ്വാങ്മനസീ പ്രാജ്ഞസ്തദ്യച്ഛേജ്ജ്ഞാന ആത്മനി ।
മഹത്യാത്മനീ വിജ്ഞാനം തദ്യച്ഛേച്ഛാന്ത ആത്മനി ॥ 29 ॥
അശബ്ദമസ്പർശമരൂപമവ്യയം
തഥാഽരസം നിത്യമഗന്ധവച്ച യത് ।
അനാദ്യനന്തം മഹതഃ പരം ധ്രുവം
നിചായ്യ തം മൃത്യുമുഖാത്പ്രമുച്യതേ ॥ 30 ॥
പരാഞ്ചി ഖാനി വ്യതൃണന്മഹേശ-
സ്തസ്മാത്പരാങ്പശ്യതി നാത്മരൂപം ।
കശ്ചിദ്ധീരഃ പ്രത്യഗാത്മാനമൈക്ഷ്യ-
ദാവൃത്തചക്ഷുരമൃതത്വമിച്ഛൻ ॥ 31 ॥
പരാഞ്ചഃ കാമാനനുനയന്തി ബാലാ
മൃത്യോഃ പാശം തേഽപിയന്തി സ്വമോഹാത് ।
അഥ ധീരാ അമൃതത്വം വിദിത്വാ
ധ്രുവം തത്ത്വം യാന്തി കാമൈരസക്താഃ ॥ 32 ॥
യേന രൂപാൻ രസാൻഗന്ധാഞ്ശബ്ദാൻസ്പർശാംശ്ച മൈഥുനാൻ ।
ഏതേനൈവ വിജാനാതി കിമത്ര പരിശിഷ്യതേ ॥ 33 ॥
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്താഖ്യം പുരം യേനാനുപശ്യതി ।
മഹാന്തം പരമാത്മാനം മത്വാ ധീരോ ന ശോചതി ॥ 34 ॥
ജാഗ്രദാദിത്രയം യസ്തു വിജാനാതി ചിദാത്മനാ ।
തതോ ഭേദേന നൈവാസ്തി പുരത്രയമിദം സദാ ॥ 35 ॥
ചൈതന്യമാത്രോ ഭഗവാഞ്ശിവ ഏവ സ്വയമ്പ്രഭഃ ।
പുരത്രയാത്മനാ ഭാതി ന ഭാതി ച മഹാപ്രഭുഃ ॥ 36 ॥
ഇഹാമുത്ര സ്ഥിതം തത്ത്വം സദേകം ന തതോഽപരം ।
മൃത്യോഃ സ മൃത്യുമാപ്നോതി യോഽന്യം ദേവം പ്രപശ്യതി ॥ 37 ॥
അഗ്നിര്യഥൈകോ ഭുവനം പ്രവിഷ്ടോ
രൂപം രൂപം പ്രതിരൂപോ ബഭൂവ ।
ഏകസ്തഥാ സർവഭൂതാന്തരാത്മാ
രൂപം രൂപം പ്രതിരൂപോ ബഹിശ്ച ॥ 38 ॥
വായുര്യഥൈകോ ഭുവനം പ്രവിഷ്ടോ
രൂപം രൂപം പ്രതിരൂപോ ബഭൂവ ।
ഏകസ്തഥാ സർവഭൂതാന്തരാത്മാ
രൂപം രൂപം പ്രതിരൂപോ ബഹിശ്ച ॥ 39 ॥
സൂര്യോ യഥാ സർവലോകസ്യ ചക്ഷു-
ര്ന ലിപ്യതേ ചാക്ഷുഷൈർബാഹ്യദോഷൈഃ ।
ഏകസ്തഥാ സർവഭൂതാന്തരാത്മാ
ന ലിപ്യതേ ലോകദുഃഖേന ബാഹ്യഃ ॥ 40 ॥
ഏകോ വശീ സർവഭൂതാന്തരാത്മാ
ഏകം രൂപം ബഹുധാ യഃ കരോതി ।
തമാത്മസ്ഥം യേഽനുപശ്യന്തി ധീരാ-
സ്തേഷാം സുഖം ശാശ്വതം നേതരേഷാം ॥ 41 ॥
യേനൈവ നിത്യാശ്ച സചേതനശ്ച
യസ്മിന്വിഭക്താഃ പ്രവിഭാന്തി മോഹാത് ।
തമാത്മസ്ഥം യേഽനുപശ്യന്തി ധീരാ-
സ്തേഷാം ശാന്തിഃ ശാശ്വതീ നേതരേഷാം ॥ 42 ॥
തദേതദിതി മന്യന്തേഽനിർദേശ്യം പരമം സുഖം ।
കഥം നു തദ്വിജാനീയത്കിമു ഭാതി വിഭാതി വാ ॥ 43 ॥
ആദിത്യചന്ദ്രാനലതാരകാദ്യാ
ന ഭാന്തി യസ്മിന്നനിശം മഹാന്തഃ ।
പ്രകാശമാനം തമനുപ്രഭാന്തി
പ്രഭാനമസ്യൈവ ഹി നേതരേഷാം ॥ 44 ॥
ഊർധ്വമൂലസ്ത്വവാക്ശാഖ ഏഷോഽശ്വത്ഥഃ സനാതനഃ ।
തദേവ ശുക്രം തദ്ബ്രഹ്മ തദേവാമൃതമുച്യതേ ॥ 45 ॥
തസ്മിഁല്ലോകാഃ ശ്രിതാഃ സർവേ തദു നാത്യേതി കശ്ചന ।
ഏതദ്വൈ തത്സുരശ്രേഷ്ഠാഃ സമ്യഗേവ മയോദിതം ॥ 46 ॥
ഇദം സർവം ജഗത്സാക്ഷാച്ഛിവഃ കമ്പയതേ ധ്രുവം ।
മഹദ്ഭയമിദം വജ്രം വിദിത്വാ മുച്യതേ നരഃ ॥ 47 ॥
തപത്യസ്യ ഭയാദഗ്നിർഭയാത്തപതി ഭാസ്കരഃ ।
ഭയാദിന്ദ്രശ്ച വായുശ്ച മൃത്യുർധാവതി പഞ്ചമഃ ॥ 48 ॥
വർതമാനേ ശരീരേഽസ്മിന്ന ശക്തോ ബോദ്ധുമീശ്വരം ।
നരഃ സർവേഷു ലോകേഷു ശരീരിത്വായ കൽപതേ ॥ 49 ॥
യഥാഽഽദർശേ സ്വകം രൂപം യഥാവന്നിർമലേ നരഃ ।
തഥാ പശ്യതി ദേഹേസ്മിന്നാത്മാനം ബ്രഹ്മ കേവലം ॥ 50 ॥
ജന്മനാശവതാം ഖാനാം പൃഥഗ്ഭാവം പരാത്മനഃ ।
തേഷാം ജന്മവിനാശൗ ച വിദിത്വാഽനാത്മരൂപതഃ ॥ 51 ॥
പശ്ചാദനാത്മരൂപേണ വിദിതം കേവലാത്മനാ ।
വിദിത്വാ സ്വാനുഭൂത്യേവ സ ധീരസ്തു ന ശോചതി ॥ 52 ॥
ഇന്ദ്രിയേഭ്യോ മനഃ ശ്രേഷ്ഠം മനസഃ സത്ത്വമുത്തമം ।
സത്ത്വാദപി മഹാനാത്മാ മഹതോഽവ്യക്തമുത്തമം ॥ 53 ॥
അവ്യക്താത്തു പരഃ സാക്ഷാദ്വ്യാപകോഽലിംഗ ഏവ ച ।
യം വിദിത്വാ നരഃ സാക്ഷാദമൃതത്വം ഹി ഗച്ഛതി ॥ 54 ॥
ന സന്ദൃശേ തിഷ്ഠതി രൂപമസ്യ
ന ചക്ഷുഷാ പശ്യതി കശ്ചിദേനം ।
ഹൃദാ മനീഷാ മനസാഽഭിക്ലൃപ്തഃ
സാക്ഷാദാത്മാ ശക്യതേ വേദിതും സഃ ॥ 55 ॥
ഏവം സാക്ഷാത്സച്ചിദാനന്ദരൂപം
ഭാവാഭാവാശേഷലോകസ്യ ഹേതും ।
ശ്രുത്യാ യുക്ത്യാ ബ്രഹ്മ ജാനന്തി മർത്യാ
വിദ്യായോഗാദേവ മുക്താ ഭവന്തി ॥ 56 ॥
വിദ്യാവേദ്യം ബ്രഹ്മ യദ്വേദസിദ്ധം
തസ്യാചിന്ത്യാ കാചിദസ്ത്യേവ ശക്തിഃ ।
ശക്ത്യാ ഭിന്നം തദ്ഭവത്യദ്വയം
സത്സത്യാനന്ദാസംഗബോധൈകരൂപം ॥ 57 ॥
ഏകം രൂപം ബ്രഹ്മണോ ജീവരൂപം
ഭോഗ്യം വിശ്വം ബ്രഹ്മണസ്ത്വന്യരൂപം ।
അന്യദ്രൂപം ബ്രഹ്മണഃ സർവശാസ്ത്രം
പ്രജ്ഞാമാത്രം ശുദ്ധരൂപം പരസ്യ ॥ 58 ॥
സർവാജീവേ സർവസംസ്ഥേ ബൃഹന്തേ
തസ്മിഞ്ജീവോ ഭ്രാമ്യതേ ബ്രഹ്മചക്രേ ।
ബ്രഹ്മാത്മാനം പ്രേരിതാരം ച യുക്ത്യാ
മത്വാ ചൈകം യാതി മർത്യോഽമൃതത്വം ॥ 59 ॥
ജ്ഞാജ്ഞൗ ജീവാജീവസഞ്ജ്ഞൗ പ്രതീത്യാ
ശ്രുത്യാ യുക്ത്യാ സ്വാനുഭൂത്യാ ഹ്യഭിന്നൗ ।
മായാ ഭോക്തുർഭോഗഹേതുഃ പരാത്മാ
രൂപൈരേഭിർവിശ്വരൂപോ ഹ്യകർതാ ॥ 60 ॥
ക്ഷരം മായാ ചാക്ഷരം ജീവരൂപം
ക്ഷരാത്മനാ ഭിദ്യതേ ദേവ ഏകഃ ।
തസ്യ ധ്യാനാദ്യോജനാതത്ത്വഭാവാ-
ദ്ഭൂയശ്ചാന്തേ വിശ്വമായാനിവൃത്തിഃ ॥ 61 ॥
ജ്ഞാത്വാ ദേവം സർവപാശാപഹാനിഃ
ക്ഷീണൈഃ ക്ലേശൈർജന്മമൃത്യുപ്രഹാണിഃ ।
തസ്യ ധ്യാനാന്മൂലമായാവിഭേദേ
വിശ്വൈശ്വര്യം യാതി കൈവല്യരൂപം ॥ 62 ॥
ഏതജ്ജ്ഞേയം നിത്യമേവാത്മസംസ്ഥം
നാതഃ പരം വേദിതവ്യം ഹി കിഞ്ചിത് ।
ഭോക്താ ഭോഗ്യം പ്രേരിതാരം ച മത്വാ
സർവം പ്രോക്തം ത്രിവിധം ബ്രഹ്മമേതത് ॥ 63 ॥
വഹ്നേര്യഥാ യോനിഗതസ്യ മൂർതി-
ര്ന ദൃശ്യതേ നൈവ ച ലിംഗനാശഃ ।
സ ഭൂയ ഏവേന്ധനയോനിഗൃഹ്യ-
സ്തദ്വോഭയം വൈ പ്രണവേന ദേഹേ ॥ 64 ॥
സ്വദേഹമരണിം കൃത്വാ പ്രണവം ചോത്തരാരണിം ।
ധ്യാനനിർമഥനാഭ്യാസാദ്ദേവം പശ്യേന്നിഗൂഢവത് ॥ 65 ॥
തിലേഷു തൈലം ദധിനീവ സർപി-
രാപഃ സ്രോതഃസ്വരണീഷു ചാഗ്നിഃ ।
ഏവമാത്മാഽഽത്മനി ഗൃഹ്യതേഽസൗ
സത്യേനൈവം തപസാ യോഽനുവേത്തി ॥ 66 ॥
സർവവ്യാപിനമാത്മാനം ക്ഷീരേ സർപിരിവാർപിതം ।
ആത്മവിദ്യാതപോമൂലം തദ്ബ്രഹ്മോപനിഷത്പരം ॥ 67 ॥
യജ്ഞജ്ഞാനാദിഭിഃ പുണ്യൈര്യോഗസിദ്ധിർഭവിഷ്യതി ।
യോഗാത്സഞ്ജായതേ ജ്ഞാനം ജ്ഞാനാന്മുക്തിർന കർമണാ ॥ 68 ॥
അത്യാശ്രമിഭ്യഃ ശാന്തേഭ്യോ വക്തവ്യം ബ്രഹ്മവേദനം ।
നാപ്രശാന്തായ ദാതവ്യം നാപുത്രായ കദാചന ॥ 69 ॥
അഗ്നിരിത്യാദിഭിർമന്ത്രൈർഭസ്മനോദ്ധൂലനം തഥാ ।
ത്രിപുണ്ഡ്രധാരണം ചാപി വദന്ത്യത്യാശ്രമം ബുധാഃ ॥ 70 ॥
യസ്യ ദേവേ പരാ ഭക്തിര്യഥാ ദേവേ തഥാ ഗുരൗ ।
തസ്യൈതേ കഥിതാ ഹ്യർഥാഃ പ്രകാശന്തേ മഹാത്മനഃ ॥ 71 ॥
ശ്രുതിവചനേന മയൈവ സമസ്ത
പരമകൃപാബലതഃ പഠിതം ച ।
യദി വിദിതം സ നരഃ സ്വകമോഹം
തരതി ശിവം വിശതി പ്രിയരൂപം ॥ 72 ॥
ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു
കഠവല്ലീശ്വേതാശ്വതരവ്യാഖ്യായാമേകാദശോഽധ്യായഃ ॥ 11 ॥
॥ അഥ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ।
॥ ശിവസ്യാഹമ്പ്രത്യയാശ്രത്വം ॥
ബ്രഹ്മോവാച.
വക്ഷ്യേ സാരതരം സാക്ഷാത്സർവശാസ്ത്രാർഥസംഗ്രഹം ।
ശ്രദ്ധയാ സഹിതാ യൂയം ശൃണുതാതീവ ശോഭനം ॥ 1 ॥
അസ്തി താവദഹംശബ്ദപ്രത്യയാലംബനം സുരാഃ ।
സർവേഷാം നഃ പരം ജ്ഞാനം സ ഏവാത്മാ ന സംശയഃ ॥ 2 ॥
സോഽയം സ്വാവിദ്യയാ സാക്ഷാച്ഛിവഃ സന്നപി വസ്തുതഃ ।
സ്വശിവത്വമവിജ്ഞായ സംസാരീവാവഭാസതേ ॥ 3 ॥
വേദോദിതേന മാർഗേണ പാരമ്പര്യക്രമേണ തു ।
മുമുക്ഷുത്വം ദൃഢം പ്രാപ്യ പുനഃ ശാന്ത്യാദിസാധനൈഃ ॥ 4 ॥
സഹിതഃ ശിവഭക്ത്യാ ച ഗുരോഃ പാദൗ പ്രണമ്യ ച ।
വേദാന്താനാം മഹാവാക്യശ്രവണേന തഥൈവ ച ॥ 5 ॥
മനനേന തഥാ ദേവാ ധ്യാനേന പരമാത്മനഃ ।
പ്രത്യഗ്ബ്രഹ്മൈകതാജ്ഞാനം ലബ്ധ്വാ യാതി ശിവം പരം ॥ 6 ॥
പ്രത്യഗാത്മാനമദ്വന്ദ്വമഹംശബ്ദോപലക്ഷിതം ।
ശിവരൂപേണ സമ്പശ്യന്നേവ യാതി സ്വപൂർണതാം ॥ 7 ॥
ശിവരൂപതയാ ഭാതേഽഹംശബ്ദാർഥേ മുനീശ്വരാഃ ।
അവിദ്യാ വിലയം യാതി വിദ്യയാ പരയൈവ തു ॥ 8 ॥
വിദ്യയാ പരയാഽവിദ്യാനിവൃത്തൗ ബ്രഹ്മ കേവലം ।
ശിഷ്യതേ ഖലു നാഭാവോ ഭാവോ നാന്യസ്തഥാഽപി ച ॥ 9 ॥
വ്യവഹാരദൃശാഽവിദ്യാ തന്നിവൃത്തിശ്ച കഥ്യതേ ।
തത്ത്വദൃഷ്ട്യാ തു നാവിദ്യാ തന്നിവൃത്തിശ്ച ഹേ സുരാഃ ॥ 10 ॥
ബ്രഹ്മരൂപതയാ ബ്രഹ്മ കേവലം പ്രതിഭാസതേ ।
ജഗദ്രൂപതയാഽപ്യേതദ്ബ്രഹ്മൈവ പ്രതിഭാസതേ ॥ 11 ॥
വിദ്യാവിദ്യാദിഭേദേന ഭാവാഭാവാദിഭേദതഃ ।
ഗുരുശിഷ്യാദിഭേദേന ബ്രഹ്മൈവ പ്രതിഭാസതേ ॥ 12 ॥
ബ്രഹ്മ സർവമിതി ജ്ഞാനം ബ്രഹ്മപ്രാപ്തേസ്തു സാധനം ।
ജഗന്മായേതി വിജ്ഞാനമജ്ഞാനം ഫലതോ ഭവേത് ॥ 13 ॥
തഥാഽപി പരമാദ്വൈതജ്ഞാനസ്യേദം തു വേദനം ।
ഉപകാരകമത്യന്തം തദ്ദൃഷ്ട്വാ വക്തി ച ശ്രുതിഃ ॥ 14 ॥
യഥാ ഭാതസ്വരൂപേണ സത്യത്വേന ജഗച്ഛ്രുതിഃ ।
അംഗീകൃത്യ ഹിതം നൄണാം കദാചിദ്വക്തി സാദരം ॥ 15 ॥
സത്യത്വേന ജഗദ്ഭാനം സംസാരസ്യ പ്രവർതകം ।
അസത്യത്വേന ഭാനം തു സംസാരസ്യ നിവർതകം ॥ 16 ॥
അതഃ സംസാരനാശായ കദാചിത്പരമാ ശ്രുതിഃ ।
ജഗത്സർവമിദം മായാ വദത്യത്യന്തനിർമലാ ॥ 17 ॥
അതീവ പക്വചിത്തസ്യ ചിത്തപാകമപേക്ഷ്യ സാ ।
സർവം ബ്രഹ്മേതി കല്യാണീ ശ്രുതിർവദതി സാദരം ॥ 18 ॥
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ശുദ്ധം വിദ്യതേ തത്ത്വദർശനേ ।
ന ച വിദ്യാ ന ചാവിദ്യാ ജഗച്ച ന ചാപരം ॥ 19 ॥
അതഃ പരമനിർവാണനിഷ്ഠസ്യ പരയോഗിനഃ ।
യഥാ യഥാഽവഭാസോഽയം ശിവ ഏവ ന ചാപരം ॥ 20 ॥
ഭൂതപൂർവാനുസന്ധാനാത്കഥ്യതേ ന ച വസ്തുതഃ ।
യഥാ യഥാഽവഭാസോഽയം ശിവ ഇത്യപി വേദനം ॥ 21 ॥
ന ഹി നിർവാണനിഷ്ഠസ്യ ശിവസ്യ പരയോഗിനഃ ।
യഥാ യഥേതി യത്കിഞ്ചിദ്ഭാസതേ പരമാർഥതഃ ॥ 22 ॥
തഥാ തഥാഽവഭാസേന സ്വേന രൂപേണ കേവലം ।
സ്തിമിതോദധിവദ്യോഗീ സ്വയം തിഷ്ഠതി നാന്യഥാ ॥ 23 ॥
പരനിർവാണനിഷ്ഠസ്യ യോഗിനഃ പരമാം സ്ഥിതിം ।
സ്വയം ച ന വിജാനാതി ന ഹരിർന മഹേശ്വരഃ ॥ 24 ॥
ന മയാ ച പരിജ്ഞാതും ശക്യതേ യോഗിനഃ സ്ഥിതിഃ ।
നാപി വേദേന മാനേന ന ച സ്മൃതിപുരാണകൈഃ ॥ 25 ॥
അഹോ നിർവാണനിഷ്ഠസ്യ യോഗിനഃ പരമാ സ്ഥിതിഃ ।
യാദൃശീ പരമാ നിഷ്ഠാ താദൃശ്യേവ ഹി കേവലം ॥ 26 ॥
ഏവംരൂപാ പരാ നിഷ്ഠാ ശിവസ്യാസ്തി സ്വഭാവതഃ ।
ശിവായാശ്ചാംബികാഭർതുഃ പ്രസാദേന ഹരേരപി ॥ 27 ॥
തഥാ മമാപി ചാന്യേഷാം ന ചോദ്യോർഹോ മഹേശ്വരഃ ।
താദൃഗ്രൂപോ മഹാദേവഃ ഖലു സാക്ഷാത്സനാതനഃ ॥ 28 ॥
ഈദൃശീ പരമാ നിഷ്ഠാ ഗുരോഃ സാക്ഷാന്നിരീക്ഷണാത് ।
കർമസാമ്യേ ത്വനായാസാത്സിധ്യത്യേവ ന സംശയഃ ॥ 29 ॥
ദേശികം ദേവദേവേശം ശിവം വിദ്യാദ്വിചക്ഷണഃ ।
തദിഷ്ടം സർവയത്നേന പ്രകുര്യാത്സർവദാഽഽദരാത് ॥ 30 ॥
സ്വസ്യാനിഷ്ടമപി പ്രാജ്ഞഃ പ്രകുര്യാദ്ഗുരുണോദിതഃ ।
ഗുരോരിഷ്ടം പ്രകുർവാണഃ പരം നിർവാണമൃച്ഛതി ॥ 31 ॥
സ്വാശ്രമം ച സ്വജാതിം ച സ്വകീർതിം ച തഥൈവ ച ।
സ്വാദൃഷ്ടം ലോകവിദ്വിഷ്ടം ബന്ധുപുത്രാദിസംഗമം ॥ 32 ॥
ഗൃഹക്ഷേത്രധനാദീനാം ഹാനിം ക്ലേശം സുഖം തഥാ ।
അനവേക്ഷ്യ ഗുരോരിഷ്ടം കുര്യാന്നിത്യമതന്ദ്രിതഃ ॥ 33 ॥
ഗുരൗ പ്രീതേ ശിവഃ സാക്ഷാത്പ്രസന്നഃ പ്രതിഭാസതേ ।
ഗുരോർദേഹേ മഹാദേവഃ സാംബഃ സന്നിഹിതഃ സദാ ॥ 34 ॥
ഗുരോരനിഷ്ടം മോഹാദ്വാ ന കുര്യാത്കുരുതേ യദി ।
പച്യതേ നരകേ തീവ്രേ യാവദാഭൂതസമ്പ്ലവം ॥ 35 ॥
ശിവേ ക്രുദ്ധേ ഗുരുസ്ത്രാതാ ഗുരൗ ക്രുദ്ധേ ന കശ്ചന ।
തസ്മാദിഷ്ടം ഗുരോഃ കുര്യാത്കായേന മനസാ ഗിരാ ॥ 36 ॥
ഗുരുർനാമാത്മനോ നാന്യഃ സത്യമേവ ന സംശയഃ ।
ആത്മലാഭാത്പരോ ലാഭോ നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 37 ॥
അനാത്മരൂപം ദേഹാദി യോ ദദാതി പിതാ തു സഃ ।
ന ഗുരുഃ കഥിതഃ പ്രാജ്ഞൈഃ ക്ലേശഹേതുപ്രദോ ഹി സഃ ॥ 38 ॥
അഷ്ടൈശ്വര്യപ്രദസ്തദ്വദ്ഗന്ധർവാദിപദപ്രദാഃ ।
സാർവഭൗമപ്രദശ്ചാപി ന ഗുരുഃ ക്ലേശദോ ഹി സഃ ॥ 39 ॥
മന്ത്രതന്ത്രാദിദസ്തദ്വല്ലൗകികോപായദസ്തഥാ ।
ന ഗുരുഃ കഥിതഃ പ്രാജ്ഞൈഃ ക്ലേശഹേതുപ്രദോ ഹി സഃ ॥ 40 ॥
സത്യവത്സകലം ഭാതം നിശ്ചിത്യാസത്യരൂപതഃ ।
സർവസാക്ഷിതയാഽഽത്മാനം വിഭജ്യ പരചേതനം ॥ 41 ॥
യസ്ത്വം തദിതി വേദാന്തപ്രദീപേന സ്വകം നിജം ।
ശിവത്വം ബോധയത്യേഷ ഗുരുഃ സാക്ഷാന്ന ചാപരഃ ॥ 42 ॥
ദൃശ്യരൂപമിദം സർവം ദൃഗ്രൂപേണ വിലാപ്യ ച ।
ദൃഗ്രൂപം ബ്രഹ്മ യോ വക്തി സ ഗുരുർനാപരഃ പുമാൻ ॥ 43 ॥
പരമാദ്വൈതവിജ്ഞാനം കൃപയൈവ ദദാതി യഃ ।
സോഽയം ഗുരുഗുരുഃ സാക്ഷാച്ഛിവ ഏവ ന സംശയഃ ॥ 44 ॥
താദൃശം ദേശികം സാക്ഷാദ്വേദാന്താംബുജഭാസ്കരം ।
തോഷയേത്സർവയത്നേന ശ്രേയസേ ഭൂയസേ നരഃ ॥ 45 ॥
സർവവേദാന്തവാക്യാനാമർഥഃ സംഗ്രഹരൂപതഃ ।
കഥിതശ്ച മയാ ദേവാ മാമാഹ പരമേശ്വരഃ ॥ 46 ॥
സർവജ്ഞഃ സർവവിത്സാക്ഷാദാപ്തകാമഃ കൃപാകരഃ ।
സർവദോഷവിനിർമുക്തഃ സത്യമേവാബ്രവീന്മമ ॥ 47 ॥
യഥാഽഽഹ സർവവേദാനാമർഥം സർവജ്ഞ ഈശ്വരഃ ।
തഥൈവ കഥിതോഽസ്മാഭിഃ സത്യമേവ ന സംശയഃ ॥ 48 ॥
സ്വപ്രകാശസ്വരൂപസ്യ സ്വതഃശുദ്ധസ്യ ശൂലിനഃ ।
കരാമലകവത്സർവം പ്രത്യക്ഷം ഹി ന സംശയഃ ॥ 49 ॥
വേദാനാമന്യഥൈവാർഥം യേ വദന്തി വിമോഹിതാഃ ।
മഹാസാഹസികാ ഏവ തേ നരാ ന ഹി സംശയഃ ॥ 50 ॥
മദുക്താർഥപ്രകാരേണ വിനാ യേ പ്രവദന്തി തേ ।
അന്ധകൂപേ നിരാലംബേ പതന്ത്യേവ ന സംശയഃ ॥ 51 ॥
വേദാർഥഃ പരമാദ്വൈതം നേതരത്സുരപുംഗവാഃ ।
നോ ചേദത്രൈവ മേ മൂർധാ പതിഷ്യതി ന സംശയഃ ॥ 52 ॥
അന്യഥാ വേദവാക്യാനാമർഥ ഇത്യഭിശങ്കയാ ।
അനിശ്ചിതാർഥശ്ചേന്മൂർധാ യുഷ്മാകം ച പതിഷ്യതി ॥ 53 ॥
അതഃ പരം ന വക്തവ്യം വിദ്യതേ സുരപുംഗവാഃ ।
സത്യമേവ മയാ പ്രോക്തം ശംഭോഃ പാദൗ സ്പൃശാമ്യഹം ॥ 54 ॥
സൂത ഉവാച ।
ഏവമുക്ത്വാ മഹാതേജാ ബ്രഹ്മാ ച സുരപുംഗവാൻ ।
പ്രത്യഗ്ഭൂതം പരാനന്ദം പാർവതീപതിമീശ്വരം ॥ 55 ॥
പരമാദ്വൈതരൂപം തം ഭവരോഗസ്യ ഭേഷജം ।
സ്മൃത്വാ നത്വാ പുനഃ സ്തുത്വാ ഭക്ത്യാ പരവശോഽഭവത് ॥ 56 ॥
ദേവാശ്ച ദേവദേവേശം സ്മൃത്വാ സാമ്യം ത്രിയംബകം ।
പ്രണമ്യ ദണ്ഡവദ്ഭൂമൗ വിവശാ അഭവന്മുദാ ॥ 57 ॥
ദേവദേവോ മഹാദേവോ മഹാകാരുണികോത്തമഃ ।
തത്രൈവാവിരഭൂദ്ദേവ്യാ സഹ സത്യതപോധനാഃ ॥ 58 ॥
വിഷ്ണുശ്ച പദ്മയാ സാർധം തത്രൈവ ബ്രഹ്മവിത്തമാഃ ।
ആഗതോ ഭഗവാന്ദ്രഷ്ടുമശേഷസുരനായകം ॥ 59 ॥
പുഷ്പവൃഷ്ടിരഭവദ്യഥാ പുരാ
സ്വസ്തിപൂർവവചനാനി ചാഭവൻ ।
തത്ര ഭക്തിസഹിതേന വിഷ്ണുനാ
പദ്മയാ ച പരിപൂജിതഃ ശിവഃ ॥ 60 ॥
ശങ്കരോപി ശശിശേഖരഃ പര-
സ്ത്വംബയൈവ സഹിതഃ സനാതനഃ ।
തത്ര നൃത്യമകരോദതിപ്രഭുഃ
സ്വസ്വരൂപപരവേദനപ്രിയാത് ॥ 61 ॥
സർവലോകജനനീ ശിവാ പരാ
പാപനാശകരബോധദായിനീ ।
ബ്രഹ്മവജ്രധരപൂർവകാനിമാ-
ന്സ്വാനുഭൂതിസഹിതേന ചക്ഷുഷാ ॥ 62 ॥
വിലോക്യ കാരുണ്യബലേന കേവലം
പ്രബോധയാമാസ സുരോത്തമാനിമാൻ ।
പുനഃ പ്രജാനാഥപുരഃസരാഃ സുരാഃ
പ്രനൃത്യമാനം തു ശിവം ശിവാമപി ॥ 63 ॥
ത്വക്ചക്ഷുഷൈവ ദദൃശുഃ ശ്രുതിമസ്തകോത്ഥ-
വിജ്ഞാനരൂപപരലോചനഗോചരാർഹം ।
ഭക്ത്യാ പുനഃ പരമകാരുണികം മഹാന്തം
പഞ്ചാക്ഷരേണ ഭവപാശഹരേണ പൂജ്യം ॥ 64 ॥
തുഷ്ടവുഃ ശ്രുതിവചോഭിരാദരാ-
ന്നഷ്ടകഷ്ടഭവപാശബന്ധനാഃ ।
ഇഷ്ടസിദ്ധിരഭവദ്ധി യഃ സുരാഃ
ഇത്യവോചദശുഭാപഹഃ ശിവഃ ॥ 65 ॥
ശാങ്കരീ ച ശരണാഗതപ്രിയാ
ബന്ധഹേതുമലനാശകാരിണീ ।
മത്പ്രസാദബലലബ്ധവേദനാ
ഇത്യവോചദഭവന്നതിപ്രിയാ ॥ 66 ॥
കേശവോഽപി സുരപുംഗവാൻപ്രതി
പ്രാഹ ശംഭുരയമദ്ഭുതഃ പ്രഭുഃ ।
സർവവേദശിരസാമഗോചരഃ
പ്രീത ഏവ ഭവതാമിതി ദ്വിജാഃ ॥ 67 ॥
ദേവോഽപി കാരുണ്യരസാർദ്രമാനസഃ
സുരാനശേഷാനജപൂർവകാൻപ്രതി ।
ഉവാച ഗീതാമതിശോഭനാമിമാം
മമാനുകൂലാമപി യഃ പഠേദ്വിജഃ ॥ 68 ॥
സ യാതി മാമേവ നിരസ്തബന്ധനഃ
പരാ ശിവാ വാചി സദൈവ വർതതേ ।
ദിവാകരേണാപി സമശ്ച തേജസാ
ശ്രിയാ മുകുന്ദേന സമഃ സദാ ഭവേത് ॥ 69 ॥
ഏഷാ ഗീതാ ബ്രഹ്മഗീതാഭിധാനാ
ശ്രുത്യാ യുക്താ സർവഗീതോത്തമാ ച ।
വേദാകാരാ വേദനിഷ്ഠൈർദ്വിജേന്ദ്രൈ-
ര്ഭക്ത്യാ പാഠ്യാ നൈവ ശൂദ്രാദിഭിശ്ച ॥ 70 ॥
ഇത്യേവം പരമശിവഃ പ്രഭാഷ്യ നാഥഃ
ശിഷ്ടാനാമശുഭഹരഃ പുരത്രയാരിഃ ।
ഭക്താനാമമലസുഖപ്രബോധകാരീ
തത്രൈവ സ്ഫുരണസുഖേ തിരോ ബഭൂവ ॥ 71 ॥
ദൈവീ സാ സകലജഗദ്വിചിത്രചിത്രാ
കാരുണ്യാദഖിലസുരാനജം വിലോക്യ ।
സുപ്രീതാ പരമസുഖപ്രബോധരൂപാ
തത്രൈവ സ്ഫുരണസുഖേ തിരോ ബഭൂവ ॥ 72 ॥
വിഷ്ണുർലക്ഷ്മ്യാ സാകമാശ്വാസ്യ ദേവാൻ
ഹൃഷ്ടസ്തുഷ്ടഃ സ്വസ്യ വൈകുണ്ഠമാപ ।
ബ്രഹ്മാ ദേവാനാത്മവിദ്യാഭിയുക്താം-
സ്ത്യക്ത്വാ രുദ്രധ്യാനനിഷ്ഠോ ബഭൂവ ॥ 73 ॥
ദേവാഃ സർവേ ദണ്ഡവദ്ഭൂമിഭാഗേ
ഭക്ത്യാ സാർധം പദ്മയോനിം പ്രണമ്യ ।
ഹൃഷ്ടാത്മാനഃ സത്യബോധൈകനിഷ്ഠാഃ
സദ്യഃ സ്വം സ്വം ദേശമീയുർദ്വിജേന്ദ്രാഃ ॥ 74 ॥
ഈത്ഥം സാക്ഷാദ്ബ്രഹ്മഗീതം ഭവദ്ഭിഃ
ശുദ്ധജ്ഞാനൈരാദരേണ ശ്രുതൈവ ।
മത്തഃ ശ്രദ്ധാഭക്തിയുക്തസ്യ വിപ്രാ
നിത്യം ദേയാ നേതരസ്യാതിശുദ്ധാ ॥ 75 ॥
ഇതി പരശിവഭക്ത്യാ പ്രാപ്തവിദ്യസ്തു സൂതഃ
സുഖഘനശിവതത്ത്വപ്രാപികാമേവ ഗീതാം ।
മുനിഗണഹിതബുദ്ധ്യാഽഽഭാഷ്യ നിർവാണരൂപം
പരതരമവലോക്യ പ്രജ്ഞയാ മൗനമാപ ॥ 76 ॥
മുനയശ്ച ഗുരും പരവേദിനം
പ്രണിപത്യ സമസ്തഹിതപ്രദം ।
ഹൃദയസ്ഥമഹമ്പദലക്ഷിതം
പരതത്ത്വതയൈവ വിദുഃ സ്ഥിരം ॥ 77 ॥
ഇതി ശ്രീബ്രഹ്മഗീതാസൂപനിഷത്സു ശിവസ്യാഹമ്പ്രത്യയാശ്രത്വം
നാമ ദ്വദശോഽധ്യായഃ ॥ 12 ॥
॥ ഇതി ബ്രഹ്മഗീതാ സമാപ്താ ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Brahma Gita Skanda Purana in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil