॥ Brahmana Geetaa Telugu Lyrics ॥
॥ బ్రాహ్మణగీతా ॥
అధ్యాయః 21
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
నిబోధ దశ హోతౄణాం విధానమిహ యాదృశం ॥ 1 ॥
సర్వమేవాత్ర విజ్ఞేయం చిత్తం జ్ఞానమవేక్షతే ।
రేతః శరీరభృత్కాయే విజ్ఞాతా తు శరీరభృత్ ॥ 2 ॥
శరీరభృద్గార్హపత్యస్తస్మాదన్యః ప్రణీయతే ।
తతశ్చాహవనీయస్తు తస్మిన్సంక్షిప్యతే హవిః ॥ 3 ॥
తతో వాచస్పతిర్జజ్ఞే సమానః పర్యవేక్షతే ।
రూపం భవతి వై వ్యక్తం తదనుద్రవతే మనః ॥ 4 ॥
బ్రాహ్మణ్యువాచ
కస్మాద్వాగభవత్పూర్వం కస్మాత్పశ్చాన్మనోఽభవత్ ।
మనసా చింతితం వాక్యం యదా సమభిపద్యతే ॥ 5 ॥
కేన విజ్ఞానయోగేన మతిశ్చిత్తం సమాస్థితా ।
సమున్నీతా నాధ్యగచ్ఛత్కో వైనాం ప్రతిషేధతి ॥ 6 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
తామపానః పతిర్భూత్వా తస్మాత్ప్రేష్యత్యపానతాం ।
తాం మతిం మనసః ప్రాహుర్మనస్తస్మాదవేక్షతే ॥ 7 ॥
ప్రశ్నం తు వాన్మనసోర్మాం యస్మాత్త్వమనుపృచ్ఛసి ।
తస్మాత్తే వర్తయిష్యామి తయోరేవ సమాహ్వయం ॥ 8 ॥
ఉభే వాన్మనసీ గత్వా భూతాత్మానమపృచ్ఛతాం ।
ఆవయోః శ్రేష్ఠమాచక్ష్వ ఛింధి నౌ సంశయం విభో ॥ 9 ॥
మన ఇత్యేవ భగవాంస్తదా ప్రాహ సరస్వతీం ।
అహం వై కామధుక్తుభ్యమితి తం ప్రాహ వాగథ ॥ 10 ॥
స్థావరం జంగమం చైవ విద్ధ్యుభే మనసీ మమ ।
స్థావరం మత్సకాశే వై జంగమం విషయే తవ ॥ 11 ॥
యస్తు తే విషయం గచ్ఛేన్మంత్రో వర్ణః స్వరోఽపి వా ।
తన్మనో జంగమం నామ తస్మాదసి గరీయసీ ॥ 12 ॥
యస్మాదసి చ మా వోచః స్వయమభ్యేత్య శోభనే ।
తస్మాదుచ్ఛ్వాసమాసాద్య న వక్ష్యసి సరస్వతి ॥ 13 ॥
ప్రాణాపానాంతరే దేవీ వాగ్వై నిత్యం స్మ తిష్ఠతి ।
ప్రేర్యమాణా మహాభాగే వినా ప్రాణమపానతీ ।
ప్రజాపతిముపాధావత్ప్రసీద భగవన్నితి ॥ 14 ॥
తతః ప్రాణః ప్రాదురభూద్వాచమాప్యాయయన్పునః ।
తమాదుచ్ఛ్వాసమాసాద్య న వాగ్వదతి కర్హి చిత్ ॥ 15 ॥
ఘోషిణీ జాతనిర్ఘోషా నిత్యమేవ ప్రవర్తతే ।
తయోరపి చ ఘోషిణ్యోర్నిర్ఘోషైవ గరీయసీ ॥ 16 ॥
గౌరివ ప్రస్రవత్యేషా రసముత్తమశాలినీ ।
సతతం స్యందతే హ్యేషా శాశ్వతం బ్రహ్మవాదినీ ॥ 17 ॥
దివ్యాదివ్య ప్రభావేన భారతీ గౌః శుచిస్మితే ।
ఏతయోరంతరం పశ్య సూక్ష్మయోః స్యందమానయోః ॥ 18 ॥
అనుత్పన్నేషు వాక్యేషు చోద్యమానా సిసృక్షయా ।
కిం ను పూర్వం తతో దేవీ వ్యాజహార సరస్వతీ ॥ 19 ॥
ప్రాణేన యా సంభవతే శరీరే
ప్రాణాదపానంప్రతిపద్యతే చ ।
ఉదాన భూతా చ విసృజ్య దేహం
వ్యానేన సర్వం దివమావృణోతి ॥ 20 ॥
తతః సమానే ప్రతితిష్ఠతీహ
ఇత్యేవ పూర్వం ప్రజజల్ప చాపి ।
తస్మాన్మనః స్థావరత్వాద్విశిష్టం
తథా దేవీ జంగమత్వాద్విశిష్టా ॥ 21 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి ఏకవింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 22
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
సుభగే సప్త హోతౄణాం విధానమిహ యాదృశం ॥ 1 ॥
ఘ్రాణం చక్షుశ్చ జిహ్వా చ త్వక్ష్రోత్రం చైవ పంచమం ।
మనో బుద్ధిశ్చ సప్తైతే హోతారః పృథగాశ్రితాః ॥ 2 ॥
సూక్ష్మేఽవకాశే సంతస్తే న పశ్యంతీతరేతరం ।
ఏతాన్వై సప్త హోతౄంస్త్వం స్వభావాద్విద్ధి శోభనే ॥ 3 ॥
బ్రాహ్మణ్యువాచ
సూక్ష్మేఽవకాశే సంతస్తే కథం నాన్యోన్య దర్శినః ।
కథం స్వభావా భగవన్నేతదాచక్ష్వ మే విభో ॥ 4 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
గుణాజ్ఞానమవిజ్ఞానం గుణి జ్ఞానమభిజ్ఞతా ।
పరస్పరగుణానేతే న విజానంతి కర్హి చిత్ ॥ 5 ॥
జిహ్వా చక్షుస్తథా శ్రోత్రం త్వన్మనో బుద్ధిరేవ చ ।
న గంధానధిగచ్ఛంతి ఘ్రాణస్తానధిగచ్ఛతి ॥ 6 ॥
ఘ్రాణం చక్షుస్తథా శ్రోత్రం త్వన్మనో బుద్ధిరేవ చ ।
న రసానధిగచ్ఛంతి జిహ్వా తానదిఘచ్ఛతి ॥ 7 ॥
ఘ్రాణం జిహ్వా తథా శ్రోత్రం త్వన్మనో బుద్ధిరేవ చ ।
న రూపాణ్యధిగచ్ఛంతి చక్షుస్తాన్యధిగచ్ఛతి ॥ 8 ॥
ఘ్రాణం జిహ్వా చ చక్షుశ్చ శ్రోత్రం బుద్ధిర్మనస్తథా ।
న స్పర్శానధిగచ్ఛంతి త్వక్చ తానధిగచ్ఛతి ॥ 9 ॥
ఘ్రాణం జిహ్వా చ చక్షుశ్ చ త్వన్మనో బుద్ధిరేవ చ ।
న శబ్దానధిగచ్ఛంతి శ్రోత్రం తానధిగచ్ఛతి ॥ 10 ॥
ఘ్రాణం జిహ్వా చ చక్షుశ్చ త్వక్ష్రోత్రం బుద్ధిరేవ చ ।
సంశయాన్నాధిగచ్ఛంతి మనస్తానధిగచ్ఛతి ॥ 11 ॥
ఘ్రాణం జిహ్వా చ చక్షుశ్చ త్వక్ష్రోత్రం మన ఏవ చ ।
న నిష్ఠామధిగచ్ఛంతి బుద్ధిస్తాం అధిగచ్ఛతి ॥ 12 ॥
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
ఇంద్రియాణాం చ సంవాదం మనసశ్చైవ భామిని ॥ 13 ॥
మన ఉవాచ
న ఘ్రాతి మామృతే ఘ్రాణం రసం జిహ్వా న బుధ్యతే ।
రూపం చక్షుర్న గృహ్ణాతి త్వక్స్పర్శం నావబుధ్యతే ॥ 14 ॥
న శ్రోత్రం బుధ్యతే శబ్దం మయా హీనం కథం చన ।
ప్రవరం సర్వభూతానామహమస్మి సనాతనం ॥ 15 ॥
అగారాణీవ శూన్యాని శాంతార్చిష ఇవాగ్నయః ।
ఇంద్రియాణి న భాసంతే మయా హీనాని నిత్యశః ॥ 16 ॥
కాష్ఠానీవార్ద్ర శుష్కాణి యతమానైరపీంద్రియైః ।
గుణార్థాన్నాధిగచ్ఛంతి మామృతే సర్వజంతవః ॥ 17 ॥
ఇంద్రియాణ్యూచుః
ఏవమేతద్భవేత్సత్యం యథైతన్మన్యతే భవాన్ ।
ఋతేఽస్మానస్మదర్థాంస్తు భోగాన్భుంక్తే భవాన్యది ॥ 18 ॥
యద్యస్మాసు ప్రలీనేషు తర్పణం ప్రాణధారణం ।
భోగాన్భుంక్తే రసాన్భుంక్తే యథైతన్మన్యతే తథా ॥ 19 ॥
అథ వాస్మాసు లీనేషు తిష్ఠత్సు విషయేషు చ ।
యది సంకల్పమాత్రేణ భుంక్తే భోగాన్యథార్థవత్ ॥ 20 ॥
అథ చేన్మన్యసే సిద్ధిమస్మదర్థేషు నిత్యదా ।
ఘ్రాణేన రూపమాదత్స్వ రసమాదత్స్వ చక్షుషా ॥ 21 ॥
శ్రోత్రేణ గంధమాదత్స్వ నిష్ఠామాదత్స్వ జిహ్వయా ।
త్వచా చ శబ్దమాదత్స్వ బుద్ధ్యా స్పర్శమథాపి చ ॥ 22 ॥
బలవంతో హ్యనియమా నియమా దుర్బలీయసాం ।
భోగానపూర్వానాదత్స్వ నోచ్ఛిష్టం భోక్తుమర్హసి ॥ 23 ॥
యథా హి శిష్యః శాస్తారం శ్రుత్యర్థమభిధావతి ।
తతః శ్రుతముపాదాయ శ్రుతార్థముపతిష్ఠతి ॥ 24 ॥
విషయానేవమస్మాభిర్దర్శితానభిమన్యసే ।
అనాగతానతీతాంశ్చ స్వప్నే జాగరణే తథా ॥ 25 ॥
వైమనస్యం గతానాం చ జంతూనామల్పచేతసాం ।
అస్మదర్థే కృతే కార్యే దృశ్యతే ప్రాణధారణం ॥ 26 ॥
బహూనపి హి సంకల్పాన్మత్వా స్వప్నానుపాస్య చ ।
బుభుక్షయా పీడ్యమానో విషయానేవ ధావసి ॥ 27 ॥
అగారమద్వారమివ ప్రవిశ్య
సంకల్పభోగో విషయానవిందన్ ।
ప్రాణక్షయే శాంతిముపైతి నిత్యం
దారు క్షయేఽగ్నిర్జ్వలితో యథైవ ॥ 28 ॥
కామం తు నః స్వేషు గుణేషు సంగః
కామచ నాన్యోన్య గుణోపలబ్ధిః ।
అస్మానృతే నాస్తి తవోపలబ్ధిస్
త్వామప్యృతేఽస్మాన్న భజేత హర్షః ॥ 29 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి ద్వావింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 23
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
సుభగే పంచ హోతౄణాం విధానమిహ యాదృశం ॥ 1 ॥
ప్రాణాపానావుదానశ్చ సమానో వ్యాన ఏవ చ ।
పంచ హోతౄనథైతాన్వై పరం భావం విదుర్బుధాః ॥ 2 ॥
బ్రాహ్మణ్యువాచ
స్వభావాత్సప్త హోతార ఇతి తే పూర్వికా మతిః ।
యథా వై పంచ హోతారః పరో భావస్తథోచ్యతాం ॥ 3 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
ప్రాణేన సంభృతో వాయురపానో జాయతే తతః ।
అపానే సంభృతో వాయుస్తతో వ్యానః ప్రవర్తతే ॥ 4 ॥
వ్యానేన సంభృతో వాయుస్తదోదానః ప్రవర్తతే ।
ఉదానే సంభృతో వాయుః సమానః సంప్రవర్తతే ॥ 5 ॥
తేఽపృచ్ఛంత పురా గత్వా పూర్వజాతం ప్రజాపతిం ।
యో నో జ్యేష్ఠస్తమాచక్ష్వ స నః శ్రేష్ఠో భవిష్యతి ॥ 6 ॥
బ్రహ్మోవాచ
యస్మిన్ప్రలీనే ప్రలయం వ్రజంతి
సర్వే ప్రాణాః ప్రాణభృతాం శరీరే ।
యస్మిన్ప్రచీర్ణే చ పునశ్ చరంతి
స వై శ్రేష్ఠో గచ్ఛత యత్ర కామః ॥ 7 ॥
ప్రాణ ఉవాచ
మయి ప్రలీనే ప్రలయం వ్రజంతి
సర్వే ప్రాణాః ప్రాణభృతాం శరీరే ।
మయి ప్రచీర్ణే చ పునశ్ చరంతి
శ్రేష్ఠో హ్యహం పశ్యత మాం ప్రలీనం ॥ 8 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
ప్రాణః ప్రలీయత తతః పునశ్చ ప్రచచార హ ।
సమానశ్చాప్యుదానశ్చ వచోఽబ్రూతాం తతః శుభే ॥ 9 ॥
న త్వం సర్వమిదం వ్యాప్య తిష్ఠసీహ యథా వయం ।
న త్వం శ్రేష్ఠోఽసి నః ప్రాణ అపానో హి వశే తవ ।
ప్రచచార పునః ప్రాణస్తమపానోఽభ్యభాషత ॥ 10 ॥
మయి ప్రలీనే ప్రలయం వ్రజంతి
సర్వే ప్రాణాః ప్రాణభృతాం శరీరే ।
మయి ప్రచీర్ణే చ పునశ్ చరంతి
శ్రేష్ఠో హ్యహం పశ్యత మాం ప్రలీనం ॥ 11 ॥
వ్యానశ్చ తముదానశ్చ భాషమాణమథోచతుః ।
అపాన న త్వం శ్రేష్ఠోఽసి ప్రాణో హి వశగస్తవ ॥ 12 ॥
అపానః ప్రచచారాథ వ్యానస్తం పునరబ్రవీత్ ।
శ్రేష్ఠోఽహమస్మి సర్వేషాం శ్రూయతాం యేన హేతునా ॥ 13 ॥
మయి ప్రలీనే ప్రలయం వ్రజంతి
సర్వే ప్రాణాః ప్రాణభృతాం శరీరే ।
మయి ప్రచీర్ణే చ పునశ్ చరంతి
శ్రేష్ఠో హ్యహం పశ్యత మాం ప్రలీనం ॥ 14 ॥
ప్రాలీయత తతో వ్యానః పునశ్చ ప్రచచార హ ।
ప్రాణాపానావుదానశ్చ సమానశ్ చ తమబ్రువన్ ।
న త్వం శ్రేష్ఠోఽసి నో వ్యాన సమానో హి వశే తవ ॥ 15 ॥
ప్రచచార పునర్వ్యానః సమానః పునరబ్రవీత్ ।
శ్రేష్ఠోఽహమస్మి సర్వేషాం శ్రూయతాం యేన హేతునా ॥ 16 ॥
మయి ప్రలీనే ప్రలయం వ్రజంతి
సర్వే ప్రాణాః ప్రాణభృతాం శరీరే ।
మయి ప్రచీర్ణే చ పునశ్ చరంతి
శ్రేష్ఠో హ్యహం పశ్యత మాం ప్రలీనం ॥ 17 ॥
తతః సమానః ప్రాలిల్యే పునశ్చ ప్రచచార హ ।
ప్రాణాపానావుదానశ్చ వ్యానశ్ చైవ తమబ్రువన్ ।
సమానన త్వం శ్రేష్ఠోఽసి వ్యాన ఏవ వశే తవ ॥ 18 ॥
సమానః ప్రచచారాథ ఉదానస్తమువాచ హ ।
శ్రేష్ఠోఽహమస్మి సర్వేషాం శ్రూయతాం యేన హేతునా ॥ 19 ॥
మయి ప్రలీనే ప్రలయం వ్రజంతి
సర్వే ప్రాణాః ప్రాణభృతాం శరీరే ।
మయి ప్రచీర్ణే చ పునశ్ చరంతి
శ్రేష్ఠో హ్యహం పశ్యత మాం ప్రలీనం ॥ 20 ॥
తతః ప్రాలీయతోదానః పునశ్చ ప్రచచార హ ।
ప్రాణాపానౌ సమానశ్చ వ్యానశ్ చైవ తమబ్రువన్ ।
ఉదాన న త్వం శ్రేష్ఠోఽసి వ్యాన ఏవ వశే తవ ॥ 21 ॥
తతస్తానబ్రవీద్బ్రహ్మా సమవేతాన్ప్రజాపతిః ।
సర్వే శ్రేష్ఠా న వా శ్రేష్ఠాః సర్వే చాన్యోన్య ధర్మిణః ।
సర్వే స్వవిషయే శ్రేష్ఠాః సర్వే చాన్యోన్య రక్షిణః ॥ 22 ॥
ఏకః స్థిరశ్చాస్థిరశ్చ విశేషాత్పంచ వాయవః ।
ఏక ఏవ మమైవాత్మా బహుధాప్యుపచీయతే ॥ 23 ॥
పరస్పరస్య సుహృదో భావయంతః పరస్పరం ।
స్వస్తి వ్రజత భద్రం వో ధారయధ్వం పరస్పరం ॥ 24 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి త్రయోవింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 24
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
నారదస్య చ సంవాదమృషేర్దేవమతస్య చ ॥ 1 ॥
దేవమత ఉవాచ
జంతోః సంజాయమానస్య కిం ను పూర్వం ప్రవర్తతే ।
ప్రాణోఽపానః సమానో వా వ్యానో వోదాన ఏవ చ ॥ 2 ॥
నారద ఉవాచ
యేనాయం సృజ్యతే జంతుస్తతోఽన్యః పూర్వమేతి తం ।
ప్రాణద్వంద్వం చ విజ్ఞేయం తిర్యగం చోర్ధ్వగం చ యత్ ॥ 3 ॥
దేవమత ఉవాచ
కేనాయం సృజ్యతే జంతుః కశ్చాన్యః పూర్వమేతి తం ।
ప్రాణద్వంద్వం చ మే బ్రూహి తిర్యగూర్ధ్వం చ నిశ్చయాత్ ॥ 4 ॥
నారద ఉవాచ
సంకల్పాజ్జాయతే హర్షః శబ్దాదపి చ జాయతే ।
రసాత్సంజాయతే చాపి రూపాదపి చ జాయతే ॥ 5 ॥
స్పర్శాత్సంజాయతే చాపి గంధాదపి చ జాయతే ।
ఏతద్రూపముదానస్య హర్షో మిథున సంభవః ॥ 6 ॥
కామాత్సంజాయతే శుక్రం కామాత్సంజాయతే రసః ।
సమానవ్యాన జనితే సామాన్యే శుక్రశోణితే ॥ 7 ॥
శుక్రాచ్ఛోణిత సంసృష్టాత్పూర్వం ప్రాణః ప్రవర్తతే ।
ప్రాణేన వికృతే శుక్రే తతోఽపానః ప్రవర్తతే ॥ 8 ॥
ప్రాణాపానావిదం ద్వంద్వమవాక్చోర్ధ్వం చ గచ్ఛతః ।
వ్యానః సమానశ్చైవోభౌ తిర్యగ్ద్వంద్వత్వముచ్యతే ॥ 9 ॥
అగ్నిర్వై దేవతాః సర్వా ఇతి వేదస్య శాసనం ।
సంజాయతే బ్రాహ్మణేషు జ్ఞానం బుద్ధిసమన్వితం ॥ 10 ॥
తస్య ధూమస్తమో రూపం రజో భస్మ సురేతసః ।
సత్త్వం సంజాయతే తస్య యత్ర ప్రక్షిప్యతే హవిః ॥ 11 ॥
ఆఘారౌ సమానో వ్యానశ్చేతి యజ్ఞవిదో విదుః ।
ప్రాణాపానావాజ్యభాగౌ తయోర్మధ్యే హుతాశనః ।
ఏతద్రూపముదానస్య పరమం బ్రాహ్మణా విదుః ॥ 12 ॥
నిర్ద్వంద్వమితి యత్త్వేతత్తన్మే నిగదతః శృణు ॥ 13 ॥
అహోరాత్రమిదం ద్వంద్వం తయోర్మధ్యే హుతాశనః ।
ఏతద్రూపముదానస్య పరమం బ్రాహ్మణా విదుః ॥ 14 ॥
ఉభే చైవాయనే ద్వంద్వం తయోర్మధ్యే హుతాశనః ।
ఏతద్రూపముదానస్య పరమం బ్రాహ్మణా విదుః ॥ 15 ॥
ఉభే సత్యానృతే ద్వంద్వం తయోర్మధ్యే హుతాశనః ।
ఏతద్రూపముదానస్య పరమం బ్రాహ్మణా విదుః ॥ 16 ॥
ఉభే శుభాశుభే ద్వంద్వం తయోర్మధ్యే హుతాశనః ।
ఏతద్రూపముదానస్య పరమం బ్రాహ్మణా విదుః ॥ 17 ॥
సచ్చాసచ్చైవ తద్ద్వంద్వం తయోర్మధ్యే హుతాశనః ।
ఏతద్రూపముదానస్య పరమం బ్రాహ్మణా విదుః ॥ 18 ॥
ప్రథమం సమానో వ్యానో వ్యస్యతే కర్మ తేన తత్ ।
తృతీయం తు సమానేన పునరేవ వ్యవస్యతే ॥ 19 ॥
శాంత్యర్థం వామదేవం చ శాంతిర్బ్రహ్మ సనాతనం ।
ఏతద్రూపముదానస్య పరమం బ్రాహ్మణా విదుః ॥ 20 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి చతుర్వింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 25
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
చాతుర్హోత్ర విధానస్య విధానమిహ యాదృశం ॥ 1 ॥
తస్య సర్వస్య విధివద్విధానముపదేక్ష్యతే ।
శృణు మే గదతో భద్రే రహస్యమిదముత్తమం ॥ 2 ॥
కరణం కర్మ కర్తా చ మోక్ష ఇత్యేవ భామిని ।
చత్వార ఏతే హోతారో యైరిదం జగదావృతం ॥ 3 ॥
హోతౄణాం సాధనం చైవ శృణు సర్వమశేషతః ।
ఘ్రాణం జిహ్వా చ చక్షుశ్చ త్వక్చ శ్రోత్రం చ పంచమం ।
మనో బుద్ధిశ్చ సప్తైతే విజ్ఞేయా గుణహేతవః ॥ 4 ॥
గంధో రసశ్చ రూపం చ శబ్దః స్పర్శశ్చ పంచమః ।
మంతవ్యమథ బోద్ధవ్యం సప్తైతే కర్మహేతవః ॥ 5 ॥
ఘ్రాతా భక్షయితా ద్రష్టా స్ప్రష్టా శ్రోతా చ పంచమః ।
మంతా బోద్ధా చ సప్తైతే విజ్ఞేయాః కర్తృహేతవః ॥ 6 ॥
స్వగుణం భక్షయంత్యేతే గుణవంతః శుభాశుభం ।
అహం చ నిర్గుణోఽత్రేతి సప్తైతే మోక్షహేతవః ॥ 7 ॥
విదుషాం బుధ్యమానానాం స్వం స్వస్థానం యథావిధి ।
గుణాస్తే దేవతా భూతాః సతతం భుంజతే హవిః ॥ 8 ॥
అదన్హ్యవిద్వానన్నాని మమత్వేనోపపద్యతే ।
ఆత్మార్థం పాచయన్నిత్యం మమత్వేనోపహన్యతే ॥ 9 ॥
అభక్ష్య భక్షణం చైవ మద్య పానం చ హంతి తం ।
స చాన్నం హంతి తచ్చాన్నం స హత్వా హన్యతే బుధః ॥ 10 ॥
అత్తా హ్యన్నమిదం విద్వాన్పునర్జనయతీశ్వరః ।
స చాన్నాజ్జాయతే తస్మిన్సూక్ష్మో నామ వ్యతిక్రమః ॥ 11 ॥
మనసా గమ్యతే యచ్చ యచ్చ వాచా నిరుధ్యతే ।
శ్రోత్రేణ శ్రూయతే యచ్చ చక్షుషా యచ్చ దృశ్యతే ॥ 12 ॥
స్పర్శేన స్పృశ్యతే యచ్చ ఘ్రాణేన ఘ్రాయతే చ యత్ ।
మనఃషష్ఠాని సంయమ్య హవీంష్యేతాని సర్వశః ॥ 13 ॥
గుణవత్పావకో మహ్యం దీప్యతే హవ్యవాహనః ।
యోగయజ్ఞః ప్రవృత్తో మే జ్ఞానబ్రహ్మ మనోద్భవః ।
ప్రాణస్తోత్రోఽపాన శస్త్రః సర్వత్యాగసు దక్షిణః ॥ 14 ॥
కర్మానుమంతా బ్రహ్మా మే కర్తాధ్వర్యుః కృతస్తుతిః ।
కృతప్రశాస్తా తచ్ఛాస్త్రమపవర్గోఽస్య దక్షిణా ॥ 15 ॥
ఋచశ్చాప్యత్ర శంసంతి నారాయణ విదో జనాః ।
నారాయణాయ దేవాయ యదబధ్నన్పశూన్పురా ॥ 16 ॥
తత్ర సామాని గాయంతి తాని చాహుర్నిదర్శనం ।
దేవం నారాయణం భీరు సర్వాత్మానం నిబోధ మే ॥ 17 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి పంచవింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 26
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
ఏకః శాస్తా న ద్వితీయోఽస్తి శాస్తా
యథా నియుక్తోఽస్మి తథా చరామి ।
హృద్యేష తిష్ఠన్పురుషః శాస్తి శాస్తా
తేనైవ యుక్తః ప్రవణాదివోదకం ॥ 1 ॥
ఏకో గురుర్నాస్తి తతో ద్వితీయో
యో హృచ్ఛయస్తమహమనుబ్రవీమి ।
తేనానుశిష్టా గురుణా సదైవ
పరాభూతా దానవాః సర్వ ఏవ ॥ 2 ॥
ఏకో బంధుర్నాస్తి తతో ద్వితీయో
యో హృచ్ఛయస్తమహమనుబ్రవీమి ।
తేనానుశిష్టా బాంధవా బంధుమంతః
సప్తర్షయః సప్త దివి ప్రభాంతి ॥ 3 ॥
ఏకః శ్రోతా నాస్తి తతో ద్వితీయో
యో హృచ్ఛయస్తమహమనుబ్రవీమి ।
తస్మిన్గురౌ గురు వాసం నిరుష్య
శక్రో గతః సర్వలోకామరత్వం ॥ 4 ॥
ఏకో ద్వేష్టా నాస్తి తతో ద్వితీయో
యో హృచ్ఛయస్తమహమనుబ్రవీమి ।
తేనానుశిష్టా గురుణా సదైవ
లోకద్విష్టాః పన్నగాః సర్వ ఏవ ॥ 5 ॥
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
ప్రజాపతౌ పన్నగానాం దేవర్షీణాం చ సంవిదం ॥ 6 ॥
దేవర్షయశ్చ నాగాశ్చ అసురాశ్చ ప్రజాపతిం ।
పర్యపృచ్ఛన్నుపాసీనాః శ్రేయో నః ప్రోచ్యతాం ఇతి ॥ 7 ॥
తేషాం ప్రోవాచ భగవాఞ్శ్రేయః సమనుపృచ్ఛతాం ।
ఓమిత్యేకాక్షరం బ్రహ్మ తే శ్రుత్వా ప్రాద్రవందిశః ॥ 8 ॥
తేషాం ప్రాద్రవమాణానాముపదేశార్థమాత్మనః ।
సర్పాణాం దశనే భావః ప్రవృత్తః పూర్వమేవ తు ॥ 9 ॥
అసురాణాం ప్రవృత్తస్తు దంభభావః స్వభావజః ।
దానం దేవా వ్యవసితా దమమేవ మహర్షయః ॥ 10 ॥
ఏకం శాస్తారమాసాద్య శబ్దేనైకేన సంస్కృతాః ।
నానా వ్యవసితాః సర్వే సర్పదేవర్షిదానవాః ॥ 11 ॥
శృణోత్యయం ప్రోచ్యమానం గృహ్ణాతి చ యథాతథం ।
పృచ్ఛతస్తావతో భూయో గురురన్యోఽనుమన్యతే ॥ 12 ॥
తస్య చానుమతే కర్మ తతః పశ్చాత్ప్రవర్తతే ।
గురుర్బోద్ధా చ శత్రుశ్చ ద్వేష్టా చ హృది సంశ్రితః ॥ 13 ॥
పాపేన విచరఀల్లోకే పాపచారీ భవత్యయం ।
శుభేన విచరఀల్లోకే శుభచారీ భవత్యుత ॥ 14 ॥
కామచారీ తు కామేన య ఇంద్రియసుఖే రతః ।
వ్రతవారీ సదైవైష య ఇంద్రియజయే రతః ॥ 15 ॥
అపేతవ్రతకర్మా తు కేవలం బ్రహ్మణి శ్రితః ।
బ్రహ్మభూతశ్చరఀల్లోకే బ్రహ్మ చారీ భవత్యయం ॥ 16 ॥
బ్రహ్మైవ సమిధస్తస్య బ్రహ్మాగ్నిర్బ్రహ్మ సంస్తరః ।
ఆపో బ్రహ్మ గురుర్బ్రహ్మ స బ్రహ్మణి సమాహితః ॥ 17 ॥
ఏతదేతాదృశం సూక్ష్మం బ్రహ్మచర్యం విదుర్బుధాః ।
విదిత్వా చాన్వపద్యంత క్షేత్రజ్ఞేనానుదర్శినః ॥ 18 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి షడ్వింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 27
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
సంకల్పదంశ మశకం శోకహర్షహిమాతపం ।
మోహాంధ కారతిమిరం లోభవ్యాల సరీసృపం ॥ 1 ॥
విషయైకాత్యయాధ్వానం కామక్రోధవిరోధకం ।
తదతీత్య మహాదుర్గం ప్రవిష్టోఽస్మి మహద్వనం ॥ 2 ॥
బ్రాహ్మణ్యువాచ
క్వ తద్వనం మహాప్రాజ్ఞ కే వృక్షాః సరితశ్చ కాః ।
గిరయః పర్వతాశ్ చైవ కియత్యధ్వని తద్వనం ॥ 3 ॥
న తదస్తి పృథగ్భావే కిం చిదన్యత్తతః సమం ।
న తదస్త్యపృథగ్భావే కిం చిద్దూరతరం తతః ॥ 4 ॥
తస్మాద్ధ్రస్వతరం నాస్తి న తతోఽస్తి బృహత్తరం ।
నాస్తి తస్మాద్దుఃఖతరం నాస్త్యన్యత్తత్సమం సుఖం ॥ 5 ॥
న తత్ప్రవిశ్య శోచంతి న ప్రహృష్యంతి చ ద్విజాః ।
న చ బిభ్యతి కేషాం చిత్తేభ్యో బిభ్యతి కే చ న ॥ 6 ॥
తస్మిన్వనే సప్త మహాద్రుమాశ్ చ
ఫలాని సప్తాతిథయశ్ చ సప్త ।
సప్తాశ్రమాః సప్త సమాధయశ్ చ
దీక్షాశ్చ సప్తైతదరణ్యరూపం ॥ 7 ॥
పంచ వర్ణాని దివ్యాని పుష్పాణి చ ఫలాని చ ।
సృజంతః పాదపాస్తత్ర వ్యాప్య తిష్ఠంతి తద్వనం ॥ 8 ॥
సువర్ణాని ద్వివర్ణాని పుష్పాణి చ ఫలాని చ ।
సృజంతః పాదపాస్తత్ర వ్యాప్య తిష్ఠంతి తద్వనం ॥ 9 ॥
చతుర్వర్ణాణి దివ్యాని పుష్పాణి చ ఫలాని చ ।
సృజంతః పాదపాస్తత్ర వ్యాప్య తిష్ఠంతి తద్వనం ॥ 10 ॥
శంకరాణిత్రి వర్ణాని పుష్పాణి చ ఫలాని చ ।
సృజంతః పాదపాస్తత్ర వ్యాప్య తిష్ఠంతి తద్వనం ॥ 11 ॥
సురభీణ్యేకవర్ణాని పుష్పాణి చ ఫలానిచ ।
సృజంతః పాదపాస్తత్ర వ్యాప్య తిష్ఠంతి తద్వనం ॥ 12 ॥
బహూన్యవ్యక్తవర్ణాని పుష్పాణి చ ఫలానిచ ।
విసృజంతౌ మహావృక్షౌ తద్వనం వ్యాప్య తిష్ఠతః ॥ 13 ॥
ఏకో హ్యగ్నిః సుమనా బ్రాహ్మణోఽత్ర
పంచేంద్రియాణి సమిధశ్చాత్ర సంతి ।
తేభ్యో మోక్షాః సప్త భవంతి దీక్షా
గుణాః ఫలాన్యతిథయః ఫలాశాః ॥ 14 ॥
ఆతిథ్యం ప్రతిగృహ్ణంతి తత్ర సప్తమహర్షయః ।
అర్చితేషు ప్రలీనేషు తేష్వన్యద్రోచతే వనం ॥ 15 ॥
ప్రతిజ్ఞా వృక్షమఫలం శాంతిచ్ఛాయా సమన్వితం ।
జ్ఞానాశ్రయం తృప్తితోయమంతః క్షేత్రజ్ఞభాస్కరం ॥ 16 ॥
యోఽధిగచ్ఛంతి తత్సంతస్తేషాం నాస్తి భయం పునః ।
ఊర్ధ్వం చావాక్చ తిర్యక్చ తస్య నాంతోఽధిగమ్యతే ॥ 17 ॥
సప్త స్త్రియస్తత్ర వసంతి సద్యో
అవాఙ్ముఖా భానుమత్యో జనిత్ర్యః ।
ఊర్ధ్వం రసానాం దదతే ప్రజాభ్యః
సర్వాన్యథా సర్వమనిత్యతాం చ ॥ 18 ॥
తత్రైవ ప్రతితిష్ఠంతి పునస్తత్రోదయంతి చ ।
సప్త సప్తర్షయః సిద్ధా వసిష్ఠప్రముఖాః సహ ॥ 19 ॥
యశో వర్చో భగశ్చైవ విజయః సిద్ధితేజసీ ।
ఏవమేవానువర్తంతే సప్త జ్యోతీంషి భాస్కరం ॥ 20 ॥
గిరయః పర్వతాశ్చైవ సంతి తత్ర సమాసతః ।
నద్యశ్చ సరితో వారివహంత్యో బ్రహ్మ సంభవం ॥ 21 ॥
నదీనాం సంగమస్తత్ర వైతానః సముపహ్వరే ।
స్వాత్మ తృప్తా యతో యాంతి సాక్షాద్దాంతాః పితామహం ॥ 22 ॥
కృశాశాః సువ్రతాశాశ్చ తపసా దగ్ధకిల్బిషాః ।
ఆత్మన్యాత్మానమావేశ్య బ్రహ్మాణం సముపాసతే ॥ 23 ॥
ఋచమప్యత్ర శంసంతి విద్యారణ్యవిదో జనాః ।
తదరణ్యమభిప్రేత్య యథా ధీరమజాయత ॥ 24 ॥
ఏతదేతాదృశం దివ్యమరణ్యం బ్రాహ్మణా విదుః ।
విదిత్వా చాన్వతిష్ఠంత క్షేత్రజ్ఞేనానుదర్శితం ॥ 25 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి సప్తవింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 28
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
గంధాన్న జిఘ్రామి రసాన్న వేద్మి
రూపం న పశ్యామి న చ స్పృశామి ।
న చాపి శబ్దాన్వివిధాఞ్శృణోమి
న చాపి సంకల్పముపైమి కిం చిత్ ॥ 1 ॥
అర్థానిష్టాన్కామయతే స్వభావః
సర్వాంద్వేష్యాన్ప్రద్విషతే స్వభావః ।
కామద్వేషావుద్భవతః స్వభావాత్
ప్రాణాపానౌ జంతు దేహాన్నివేశ్య ॥ 2 ॥
తేభ్యశ్చాన్యాంస్తేష్వనిత్యాంశ్చ భావాన్
భూతాత్మానం లక్షయేయం శరీరే ।
తస్మింస్తిష్ఠన్నాస్మి శక్యః కథం చిత్
కామక్రోధాభ్యాం జరయా మృత్యునా చ ॥ 3 ॥
అకామయానస్య చ సర్వకామాన్
అవిద్విషాణస్య చ సర్వదోషాన్ ।
న మే స్వభావేషు భవంతి లేపాస్
తోయస్య బిందోరివ పుష్కరేషు ॥ 4 ॥
నిత్యస్య చైతస్య భవంతి నిత్యా
నిరీక్షమాణస్య బహూన్స్వభావాన్ ।
న సజ్జతే కర్మసు భోగజాలం
దివీవ సూర్యస్య మయూఖజాలం ॥ 5 ॥
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
అధ్వర్యు యతి సంవాదం తం నిబోధ యశస్విని ॥ 6 ॥
ప్రోక్ష్యమాణం పశుం దృష్ట్వా యజ్ఞకర్మణ్యథాబ్రవీత్ ।
యతిరధ్వర్యుమాసీనో హింసేయమితి కుత్సయన్ ॥ 7 ॥
తమధ్వర్యుః ప్రత్యువాచ నాయం ఛాగో వినశ్యతి ।
శ్రేయసా యోక్ష్యతే జంతుర్యది శ్రుతిరియం తథా ॥ 8 ॥
యో హ్యస్య పార్థివో భాగః పృథివీం స గమిష్యతి ।
యదస్య వారిజం కిం చిదపస్తత్ప్రతిపద్యతే ॥ 9 ॥
సూర్యం చక్షుర్దిశః శ్రోత్రే ప్రాణోఽస్య దివమేవ చ ।
ఆగమే వర్తమానస్య న మే దోషోఽస్తి కశ్ చన ॥ 10 ॥
యతిరువాచ
ప్రాణైర్వియోగే ఛాగస్య యది శ్రేయః ప్రపశ్యసి ।
ఛాగార్థే వర్తతే యజ్ఞో భవతః కిం ప్రయోజనం ॥ 11 ॥
అను త్వా మన్యతాం మాతా పితా భ్రాతా సఖాపి చ ।
మంత్రయస్వైనమున్నీయ పరవంతం విశేషతః ॥ 12 ॥
య ఏవమనుమన్యేరంస్తాన్భవాన్ప్రష్టుమర్హతి ।
తేషామనుమతం శ్రుత్వా శక్యా కర్తుం విచారణా ॥ 13 ॥
ప్రాణా అప్యస్య ఛాగస్య ప్రాపితాస్తే స్వయోనిషు ।
శరీరం కేవలం శిష్టం నిశ్చేష్టమితి మే మతిః ॥ 14 ॥
ఇంధనస్య తు తుల్యేన శరీరేణ విచేతసా ।
హింసా నిర్వేష్టు కామానామింధనం పశుసంజ్ఞితం ॥ 15 ॥
అహింసా సర్వధర్మాణామితి వృద్ధానుశాసనం ।
యదహింస్రం భవేత్కర్మ తత్కార్యమితి విద్మహే ॥ 16 ॥
అహింసేతి ప్రతిజ్ఞేయం యది వక్ష్యామ్యతః పరం ।
శక్యం బహువిధం వక్తుం భవతః కార్యదూషణం ॥ 17 ॥
అహింసా సర్వభూతానాం నిత్యమస్మాసు రోచతే ।
ప్రత్యక్షతః సాధయామో న పరోక్షముపాస్మహే ॥ 18 ॥
అధ్వర్యురువాచ
భూమేర్గంధగుణాన్భుంక్ష్వ పిబస్యాపోమయాన్రసాన్ ।
జ్యోతిషాం పశ్యసే రూపం స్పృశస్యనిలజాన్గుణాన్ ॥ 19 ॥
శృణోష్యాకాశజం శబ్దం మనసా మన్యసే మతిం ।
సర్వాణ్యేతాని భూతాని ప్రాణా ఇతి చ మన్యసే ॥ 20 ॥
ప్రాణాదానే చ నిత్యోఽసి హింసాయాం వర్తతే భవాన్ ।
నాస్తి చేష్టా వినా హింసాం కిం వా త్వం మన్యసే ద్విజ ॥ 21 ॥
యతిరువాచ
అక్షరం చ క్షరం చైవ ద్వైధీ భావోఽయమాత్మనః ।
అక్షరం తత్ర సద్భావః స్వభావః క్షర ఉచ్యతే ॥ 22 ॥
ప్రాణో జిహ్వా మనః సత్త్వం స్వభావో రజసా సహ ।
భావైరేతైర్విముక్తస్య నిర్ద్వంద్వస్య నిరాశిషః ॥ 23 ॥
సమస్య సర్వభూతేషు నిర్మమస్య జితాత్మనః ।
సమంతాత్పరిముక్తస్య న భయం విద్యతే క్వ చిత్ ॥ 24 ॥
అధ్వర్యురువాచ
సద్భిరేవేహ సంవాసః కార్యో మతిమతాం వర ।
భవతో హి మతం శ్రుత్వా ప్రతిభాతి మతిర్మమ ॥ 25 ॥
భగవన్భగవద్బుద్ధ్యా ప్రతిబుద్ధో బ్రవీమ్యహం ।
మతం మంతుం క్రతుం కర్తుం నాపరాధోఽస్తి మే ద్విజ ॥ 26 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
ఉపపత్త్యా యతిస్తూష్ణీం వర్తమానస్తతః పరం ।
అధ్వర్యురపి నిర్మోహః ప్రచచార మహామఖే ॥ 27 ॥
ఏవమేతాదృశం మోక్షం సుసూక్ష్మం బ్రాహ్మణా విదుః ।
విదిత్వా చానుతిష్ఠంతి క్షేత్రజ్ఞేనానుదర్శినా ॥ 28 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి అష్టావింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 29
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
కార్తవీర్యస్య సంవాదం సముద్రస్య చ భామిని ॥ 1 ॥
కార్తవీర్యార్జునో నామ రాజా బాహుసహస్రవాన్ ।
యేన సాగరపర్యంతా ధనుషా నిర్జితా మహీ ॥ 2 ॥
స కదా చిత్సముద్రాంతే విచరన్బలదర్పితః ।
అవాకిరచ్ఛరశతైః సముద్రమితి నః శ్రుతం ॥ 3 ॥
తం సముద్రో నమస్కృత్య కృతాంజలిరువాచ హ ।
మా ముంచ వీర నారాచాన్బ్రూహి కిం కరవాణి తే ॥ 4 ॥
మదాశ్రయాణి భూతాని త్వద్విసృష్టైర్మహేషుభిః ।
వధ్యంతే రాజశార్దూల తేభ్యో దేహ్యభయం విభో ॥ 5 ॥
అర్జువ ఉవాచ
మత్సమో యది సంగ్రామే శరాసనధరః క్వ చిత్ ।
విద్యతే తం మమాచక్ష్వ యః సమాసీత మాం మృధే ॥ 6 ॥
సముద్ర ఉవాచ
మహర్షిర్జమదగ్నిస్తే యది రాజన్పరిశ్రుతః ।
తస్య పుత్రస్తవాతిథ్యం యథావత్కర్తుమర్హతి ॥ 7 ॥
తతః స రాజా ప్రయయౌ క్రోధేన మహతా వృతః ।
స తమాశ్రమమాగమ్య రమమేవాన్వపద్యత ॥ 8 ॥
స రామ ప్రతికూలాని చకార సహ బంధుభిః ।
ఆయాసం జనయామాస రామస్య చ మహాత్మనః ॥ 9 ॥
తతస్తేజః ప్రజజ్వాల రాజస్యామిత తేజసః ।
ప్రదహద్రిపుసైన్యాని తదా కమలలోచనే ॥ 10 ॥
తతః పరశుమాదాయ స తం బాహుసహస్రిణం ।
చిచ్ఛేద సహసా రామో బాహుశాఖమివ ద్రుమం ॥ 11 ॥
తం హతం పతితం దృష్ట్వా సమేతాః సర్వబాంధవాః ।
అసీనాదాయ శక్తీశ్చ భార్గవం పర్యవారయన్ ॥ 12 ॥
రామోఽపి ధనురాదాయ రథమారుహ్య స త్వరః ।
విసృజఞ్శరవర్షాణి వ్యధమత్పార్థివం బలం ॥ 13 ॥
తతస్తు క్షత్రియాః కే చిజ్జమదగ్నిం నిహత్య చ ।
వివిశుర్గిరిదుర్గాణి మృగాః సింహార్దితా ఇవ ॥ 14 ॥
తేషాం స్వవిహితం కర్మ తద్భయాన్నానుతిష్ఠతాం ।
ప్రజా వృషలతాం ప్రాప్తా బ్రాహ్మణానామదర్శనాత్ ॥ 15 ॥
త ఏతే ద్రమిడాః కాశాః పుండ్రాశ్చ శబరైః సహ ।
వృషలత్వం పరిగతా వ్యుత్థానాత్క్షత్రధర్మతః ॥ 16 ॥
తతస్తు హతవీరాసు క్షత్రియాసు పునః పునః ।
ద్విజైరుత్పాదితం క్షత్రం జామదగ్న్యో న్యకృంతత ॥ 17 ॥
ఏవ వింశతిమేధాంతే రామం వాగశరీరిణీ ।
దివ్యా ప్రోవాచ మధురా సర్వలోకపరిశ్రుతా ॥ 18 ॥
రామ రామ నివర్తస్వ కం గుణం తాత పశ్యసి ।
క్షత్రబంధూనిమాన్ప్రాణైర్విప్రయోజ్య పునః పునః ॥ 19 ॥
తథైవ తం మహాత్మానమృచీకప్రముఖాస్తదా ।
పితామహా మహాభాగ నివర్తస్వేత్యథాబ్రువన్ ॥ 20 ॥
పితుర్వధమమృష్యంస్తు రామః ప్రోవాచ తానృషీన్ ।
నార్హంతీహ భవంతో మాం నివారయితుమిత్యుత ॥ 21 ॥
పితర ఊచుః
నార్హసే క్షత్రబంధూంస్త్వం నిహంతుం జయతాం వర ।
న హి యుక్తం త్వయా హంతుం బ్రాహ్మణేన సతా నృపాన్ ॥ 22 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 30
పితర ఊచుః
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
శ్రుత్వా చ తత్తథా కార్యం భవతా ద్విజసత్తమ ॥ 1 ॥
అలర్కో నామ రాజర్షిరభవత్సుమహాతపాః ।
ధర్మజ్ఞః సత్యసంధశ్చ మహాత్మా సుమహావ్రతః ॥ 2 ॥
స సాగరాంతాం ధనుషా వినిర్జిత్య మహీమిమాం ।
కృత్వా సుదుష్కరం కర్మ మనః సూక్ష్మే సమాదధే ॥ 3 ॥
స్థితస్య వృక్షమూలేఽథ తస్య చింతా బభూవ హ ।
ఉత్సృజ్య సుమహద్రాజ్యం సూక్ష్మం ప్రతి మహామతే ॥ 4 ॥
అలర్క ఉవాచ
మనసో మే బలం జాతం మనో జిత్వా ధ్రువో జయః ।
అన్యత్ర బాణానస్యామి శత్రుభిః పరివారితః ॥ 5 ॥
యదిదం చాపలాన్మూర్తేః సర్వమేతచ్చికీర్షతి ।
మనః ప్రతి సుతీక్ష్ణాగ్రానహం మోక్ష్యామి సాయకాన్ ॥ 6 ॥
మన ఉవాచ
నేమే బాణాస్తరిష్యంతి మామలర్క కథం చన ।
తవైవ మర్మ భేత్స్యంతి భిన్నమర్మా మరిష్యసి ॥ 7 ॥
అన్యాన్బాణాన్సమీక్షస్వ యైస్త్వం మాం సూదయిష్యసి ।
తచ్ఛ్రుత్వా స విచింత్యాథ తతో వచనమబ్రవీత్ ॥ 8 ॥
అలక ఉవాచ
ఆఘ్రాయ సుబహూన్గంధాంస్తానేవ ప్రతిగృధ్యతి ।
తస్మాద్ఘ్రాణం ప్రతి శరాన్ప్రతిమోక్ష్యామ్యహం శితాన్ ॥ 9 ॥
ఘ్రాణ ఉవాచ
నేమే బాణాస్తరిష్యంతి మామలర్క కథం చన ।
తవైవ మర్మ భేత్స్యంతి భిన్నమర్మా మరిష్యసి ॥ 10 ॥
అన్యాన్బాణాన్సమీక్షస్వ యైస్త్వం మాం సూదయిష్యసి ।
తచ్ఛ్రుత్వా స విచింత్యాథ తతో వచనమబ్రవీత్ ॥ 11 ॥
అలర్క ఉవాచ
ఇయం స్వాదూన్రసాన్భుక్త్వా తానేవ ప్రతిగృధ్యతి ।
తస్మాజ్జిహ్వాం ప్రతి శరాన్ప్రతిమోక్ష్యామ్యహం శితాన్ ॥ 12 ॥
జిహ్వా ఉవాచ
నేమే బాణాస్తరిష్యంతి మామలర్క కథం చన ।
తవైవ మర్మ భేత్స్యంతి భిన్నమర్మా మరిష్యసి ॥ 13 ॥
అన్యాన్బాణాన్సమీక్షస్వ యైస్త్వం మాం సూదయిష్యసి ।
తచ్ఛ్రుత్వా స విచింత్యాథ తతో వచనమబ్రవీత్ ॥ 14 ॥
అలర్క ఉవాచ
సృష్ట్వా త్వగ్వివిధాన్స్పర్శాంస్తానేవ ప్రతిగృధ్యతి ।
తస్మాత్త్వచం పాటయిష్యే వివిధైః కంకపత్రభిః ॥ 15 ॥
త్వగువాచ
నేమే బాణాస్తరిష్యంతి మామలర్క కథం చన ।
తవైవ మర్మ భేత్స్యంతి భిన్నమర్మా మరిష్యసి ॥ 16 ॥
అన్యాన్బాణాన్సమీక్షస్వ యైస్త్వం మాం సూదయిష్యసి ।
తచ్ఛ్రుత్వా స విచింత్యాథ తతో వచనమబ్రవీత్ ॥ 17 ॥
అలర్క ఉవాచ
శ్రుత్వా వై వివిధాఞ్శబ్దాంస్తానేవ ప్రతిగృధ్యతి ।
తస్మాచ్ఛ్రోత్రం ప్రతి శరాన్ప్రతిమోక్ష్యామ్యహం శితాన్ ॥ 18 ॥
శ్రోత్రమువాచ
నేమే బాణాస్తరిష్యంతి మామలర్క కథం చన ।
తవైవ మర్మ భేత్స్యంతి తతో హాస్యసి జీవితం ॥ 19 ॥
అన్యాన్బాణాన్సమీక్షస్వ యైస్త్వం మాం సూదయిష్యసి ।
తచ్ఛ్రుత్వా స విచింత్యాథ తతో వచనమబ్రవీత్ ॥ 20 ॥
అలర్క ఉవాచ
దృష్ట్వా వై వివిధాన్భావాంస్తానేవ ప్రతిగృధ్యతి ।
తస్మాచ్చక్షుః ప్రతి శరాన్ప్రతిమోక్ష్యామ్యహం శితాన్ ॥ 21 ॥
చక్షురువాచ
నేమే బాణాస్తరిష్యంతి మామాలర్క కథం చన ।
తవైవ మర్మ భేత్స్యంతి భిన్నమర్మా మరిష్యసి ॥ 22 ॥
అన్యాన్బాణాన్సమీక్షస్వ యైస్త్వం మాం సూదయిష్యతి ।
తచ్ఛ్రుత్వా స విచింత్యాథ తతో వచనమబ్రవీత్ ॥ 23 ॥
అలర్క ఉవాచ
ఇయం నిష్ఠా బహువిధా ప్రజ్ఞయా త్వధ్యవస్యతి ।
తస్మాద్బుద్ధిం ప్రతి శరాన్ప్రతిమోక్ష్యామ్యహం శితాన్ ॥ 24 ॥
బుద్ధిరువాచ
నేమే బాణాస్తరిష్యంతి మామలర్క కథం చన ।
తవైవ మర్మ భేత్స్యంతి భిన్నమర్మా మరిష్యసి ॥ 25 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
తతోఽలర్కస్తపో ఘోరమాస్థాయాథ సుదుష్కరం ।
నాధ్యగచ్ఛత్పరం శక్త్యా బాణమేతేషు సప్తసు ।
సుసమాహిత చిత్తాస్తు తతోఽచింతయత ప్రభుః ॥ 26 ॥
స విచింత్య చిరం కాలమలర్కో ద్విజసత్తమ ।
నాధ్యగచ్ఛత్పరం శ్రేయో యోగాన్మతిమతాం వరః ॥ 27 ॥
స ఏకాగ్రం మనః కృత్వా నిశ్చలో యోగమాస్థితః ।
ఇంద్రియాణి జఘానాశు బాణేనైకేన వీర్యవాన్ ॥ 28 ॥
యోగేనాత్మానమావిశ్య సంసిద్ధిం పరమాం యయౌ ।
విస్మితశ్చాపి రాజర్షిరిమాం గాథాం జగాద హ ।
అహో కష్టం యదస్మాభిః పూర్వం రాజ్యమనుష్ఠితం ।
ఇతి పశ్చాన్మయా జ్ఞాతం యోగాన్నాస్తి పరం సుఖం ॥ 29 ॥
ఇతి త్వమపి జానీహి రామ మా క్షత్రియాఞ్ జహి ।
తపో ఘోరముపాతిష్ఠ తతః శ్రేయోఽభిపత్స్యసే ॥ 30 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
ఇత్యుక్తః స తపో ఘోరం జామదగ్న్యః పితామహైః ।
ఆస్థితః సుమహాభాగో యయౌ సిద్ధిం చ దుర్గమాం ॥ 31 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి త్రింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 31
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
త్రయో వై రిపవో లోకే నవ వై గుణతః స్మృతాః ।
హర్షః స్తంభోఽభిమానశ్చ త్రయస్తే సాత్త్వికా గుణాః ॥ 1 ॥
శోకః క్రోధోఽతిసంరంభో రాజసాస్తే గుణాః స్మృతాః ।
స్వప్నస్తంద్రీ చ మోహశ్చ త్రయస్తే తామసా గుణాః ॥ 2 ॥
ఏతాన్నికృత్య ధృతిమాన్బాణసంధైరతంద్రితః ।
జేతుం పరానుత్సహతే ప్రశాంతాత్మా జితేంద్రియః ॥ 3 ॥
అత్ర గాథాః కీర్తయంతి పురాకల్పవిదో జనాః ।
అంబరీషేణ యా గీతా రాజ్ఞా రాజ్యం ప్రశాసతా ॥ 4 ॥
సముదీర్ణేషు దోషేషు వధ్యమానేషు సాధుషు ।
జగ్రాహ తరసా రాజ్యమంబరీష ఇతి శ్రుతిః ॥ 5 ॥
స నిగృహ్య మహాదోషాన్సాధూన్సమభిపూజ్య చ ।
జగామ మహతీం సిద్ధిం గాథాం చేమాం జగాద హ ॥ 6 ॥
భూయిష్ఠం మే జితా దోషా నిహతాః సర్వశత్రవః ।
ఏకో దోషోఽవశిష్టస్తు వధ్యః స న హతో మయా ॥ 7 ॥
యేన యుక్తో జంతురయం వైతృష్ణ్యం నాధిగచ్ఛతి ।
తృష్ణార్త ఇవ నిమ్నాని ధావమానో న బుధ్యతే ॥ 8 ॥
అకార్యమపి యేనేహ ప్రయుక్తః సేవతే నరః ।
తం లోభమసిభిస్తీక్ష్ణైర్నికృంతంతం నికృంతత ॥ 9 ॥
లోభాద్ధి జాయతే తృష్ణా తతశ్చింతా ప్రసజ్యతే ।
స లిప్సమానో లభతే భూయిష్ఠం రాజసాన్గుణాన్ ॥ 10 ॥
స తైర్గుణైః సంహతదేహబంధనః
పునః పునర్జాయతి కర్మ చేహతే ।
జన్మ క్షయే భిన్నవికీర్ణ దేహః
పునర్మృత్యుం గచ్ఛతి జన్మని స్వే ॥ 11 ॥
తస్మాదేనం సమ్యగవేక్ష్య లోభం
నిగృహ్య ధృత్యాత్మని రాజ్యమిచ్ఛేత్ ।
ఏతద్రాజ్యం నాన్యదస్తీతి విద్యాద్
యస్త్వత్ర రాజా విజితో మమైకః ॥ 12 ॥
ఇతి రాజ్ఞాంబరీషేణ గాథా గీతా యశస్వినా ।
ఆధిరాజ్యం పురస్కృత్య లోభమేకం నికృంతతా ॥ 13 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి ఏకత్రింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 32
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
బ్రాహ్మణస్య చ సంవాదం జనకస్య చ భామిని ॥ 1 ॥
బ్రాహ్మణం జనకో రాజా సన్నం కస్మింశ్చిదాగమే ।
విషయే మే న వస్తవ్యమితి శిష్ట్యర్థమబ్రవీత్ ॥ 2 ॥
ఇత్యుక్తః ప్రత్యువాచాథ బ్రాహ్మణో రాజసత్తమం ।
ఆచక్ష్వ విషయం రాజన్యావాంస్తవ వశే స్థితః ॥ 3 ॥
సోఽన్యస్య విషయే రాజ్ఞో వస్తుమిచ్ఛామ్యహం విభో ।
వచస్తే కర్తుమిచ్ఛామి యథాశాస్త్రం మహీపతే ॥ 4 ॥
ఇత్యుక్తః స తదా రాజా బ్రాహ్మణేన యశస్వినా ।
ముహురుష్ణం చ నిఃశ్వస్య న స తం ప్రత్యభాషత ॥ 5 ॥
తమాసీనం ధ్యాయమానం రాజానమమితౌజసం ।
కశ్మలం సహసాగచ్ఛద్భానుమంతమివ గ్రహః ॥ 6 ॥
సమాశ్వాస్య తతో రాజా వ్యపేతే కశ్మలే తదా ।
తతో ముహూర్తాదివ తం బ్రాహ్మణం వాక్యమబ్రవీత్ ॥ 7 ॥
జనక ఉవాచ
పితృపైతామహే రాజ్యే వశ్యే జనపదే సతి ।
విషయం నాధిగచ్ఛామి విచిన్వన్పృథివీమిమాం ॥ 8 ॥
నాధ్యగచ్ఛం యదా పృథ్వ్యాం మిథిలా మార్గితా మయా ।
నాధ్యగచ్ఛం యదా తస్యాం స్వప్రజా మార్గితా మయా ॥ 9 ॥
నాధ్యగచ్ఛం యదా తాసు తదా మే కశ్మలోఽభవత్ ।
తతో మే కశ్మలస్యాంతే మతిః పునరుపస్థితా ॥ 10 ॥
తయా న విషయం మన్యే సర్వో వా విషయో మమ ॥ 11 ॥
ఆత్మాపి చాయం న మమ సర్వా వా పృథివీ మమ ।
ఉష్యతాం యావదుత్సాహో భుజ్యతాం యావదిష్యతే ॥ 11 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
పితృపైతామహే రాజ్యే వశ్యే జనపదే సతి ।
బ్రూహి కాం బుద్ధిమాస్థాయ మమత్వం వర్జితం త్వయా ॥ 12 ॥
కాం వా బుద్ధిం వినిశ్చిత్య సర్వో వై విషయస్తవ ।
నావైషి విషయం యేన సర్వో వా విషయస్తవ ॥ 13 ॥
జనక ఉవాచ
అంతవంత ఇహారంభా విదితా సర్వకర్మసు । var ఇహావస్థా
నాధ్యగచ్ఛమహం యస్మాన్మమేదమితి యద్భవేత్ ॥ 14 ॥
కస్యేదమితి కస్య స్వమితి వేద వచస్తథా ।
నాధ్యగచ్ఛమహం బుద్ధ్యా మమేదమితి యద్భవేత్ ॥ 15 ॥
ఏతాం బుద్ధిం వినిశ్చిత్య మమత్వం వర్జితం మయా ।
శృణు బుద్ధిం తు యాం జ్ఞాత్వా సర్వత్ర విషయో మమ ॥ 16 ॥
నాహమాత్మార్థమిచ్ఛామి గంధాన్ఘ్రాణగతానపి ।
తస్మాన్మే నిర్జితా భూమిర్వశే తిష్ఠతి నిత్యదా ॥ 17 ॥
నాహమాత్మార్థమిచ్ఛామి రసానాస్యేఽపి వర్తతః ।
ఆపో మే నిర్జితాస్తస్మాద్వశే తిష్ఠంతి నిత్యదా ॥ 18 ॥
నాహమాత్మార్థమిచ్ఛామి రూపం జ్యోతిశ్చ చక్షుషా ।
తస్మాన్మే నిర్జితం జ్యోతిర్వశే తిష్ఠతి నిత్యదా ॥ 19 ॥
నాహమాత్మార్థమిచ్ఛామి స్పర్శాంస్త్వచి గతాశ్ చ యే ।
తస్మాన్మే నిర్జితో వాయుర్వశే తిష్ఠతి నిత్యదా ॥ 20 ॥
నాహమాత్మార్థమిచ్ఛామి శబ్దాఞ్శ్రోత్రగతానపి ।
తస్మాన్మే నిర్జితాః శబ్దా వశే తిష్ఠంతి నిత్యదా ॥ 21 ॥
నాహమాత్మార్థమిచ్ఛామి మనో నిత్యం మనోఽన్తరే ।
మనో మే నిర్జితం తస్మాద్వశే తిష్ఠతి నిత్యదా ॥ 22 ॥
దేవేభ్యశ్చ పితృభ్యశ్చ భూతేభ్యోఽతిథిభిః సహ ।
ఇత్యర్థం సర్వ ఏవేమే సమారంభా భవంతి వై ॥ 23 ॥
తతః ప్రహస్య జనకం బ్రాహ్మణః పునరబ్రవీత్ ।
త్వజ్జిజ్ఞాసార్థమద్యేహ విద్ధి మాం ధర్మమాగతం ॥ 24 ॥
త్వమస్య బ్రహ్మ నాభస్య బుద్ధ్యారస్యానివర్తినః ।
సత్త్వనేమి నిరుద్ధస్య చక్రస్యైకః ప్రవర్తకః ॥ 25 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి ద్వాత్రింశోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 33
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
నాహం తథా భీరు చరామి లోకే
తథా త్వం మాం తర్కయసే స్వబుద్ధ్యా ।
విప్రోఽస్మి ముక్తోఽస్మి వనేచరోఽస్మి
గృహస్థ ధర్మా బ్రహ్మ చారీ తథాస్మి ॥ 1 ॥
నాహమస్మి యథా మాం త్వం పశ్యసే చక్షుషా శుభే ।
మయా వ్యాప్తమిదం సర్వం యత్కిం చిజ్జగతీ గతం ॥ 2 ॥
యే కే చిజ్జంతవో లోకే జంగమాః స్థావరాశ్ చ హ ।
తేషాం మామంతకం విద్ధి దారూణామివ పావకం ॥ 3 ॥
రాజ్యం పృథివ్యాం సర్వస్యామథ వాపి త్రివిష్టపే ।
తథా బుద్ధిరియం వేత్తి బుద్ధిరేవ ధనం మమ ॥ 4 ॥
ఏకః పంథా బ్రాహ్మణానాం యేన గచ్ఛంతి తద్విదః ।
గృహేషు వనవాసేషు గురు వాసేషు భిక్షుషు ।
లింగైర్బహుభిరవ్యగ్రైరేకా బుద్ధిరుపాస్యతే ॥ 5 ॥
నానా లింగాశ్రమస్థానాం యేషాం బుద్ధిః శమాత్మికా ।
తే భావమేకమాయాంతి సరితః సాగరం యథా ॥ 6 ॥
బుద్ధ్యాయం గమ్యతే మార్గః శరీరేణ న గమ్యతే ।
ఆద్యంతవంతి కర్మాణి శరీరం కర్మబంధనం ॥ 7 ॥
తస్మాత్తే సుభగే నాస్తి పరలోకకృతం భయం ।
మద్భావభావనిరతా మమైవాత్మానమేష్యసి ॥ 8 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి త్రయస్త్రించోఽధ్యాయః ॥
అధ్యాయః 34
బ్రాహ్మణ్యువాచ
నేదమల్పాత్మనా శక్యం వేదితుం నాకృతాత్మనా ।
బహు చాల్పం చ సంక్షిప్తం విప్లుతం చ మతం మమ ॥ 1 ॥
ఉపాయం తు మమ బ్రూహి యేనైషా లభ్యతే మతిః ।
తన్మన్యే కారణతమం యత ఏషా ప్రవర్తతే ॥ 2 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
అరణీం బ్రాహ్మణీం విద్ధి గురురస్యోత్తరారణిః ।
తపః శ్రుతేఽభిమథ్నీతో జ్ఞానాగ్నిర్జాయతే తతః ॥ 3 ॥
బ్రాహ్మణ్యువాచ
యదిదం బ్రహ్మణో లింగం క్షేత్రజ్ఞమితి సంజ్ఞితం ।
గ్రహీతుం యేన తచ్ఛక్యం లక్షణం తస్య తత్క్వ ను ॥ 4 ॥
బ్రాహ్మణ్యువాచ
అలింగో నిర్గుణశ్చైవ కారణం నాస్య విద్యతే ।
ఉపాయమేవ వక్ష్యామి యేన గృహ్యేత వా న వా ॥ 5 ॥
సమ్యగప్యుపదిష్టశ్చ భ్రమరైరివ లక్ష్యతే ।
కర్మ బుద్ధిరబుద్ధిత్వాజ్జ్ఞానలింగైరివాశ్రితం ॥ 6 ॥
ఇదం కార్యమిదం నేతి న మోక్షేషూపదిశ్యతే ।
పశ్యతః శృణ్వతో బుద్ధిరాత్మనో యేషు జాయతే ॥ 7 ॥
యావంత ఇహ శక్యేరంస్తావతోఽంశాన్ప్రకల్పయేత్ ।
వ్యక్తానవ్యక్తరూపాంశ్చ శతశోఽథ సహస్రశః ॥ 8 ॥
సర్వాన్నానాత్వ యుక్తాంశ్చ సర్వాన్ప్రత్యక్షహేతుకాన్ ।
యతః పరం న విద్యేత తతోఽభ్యాసే భవిష్యతి ॥ 9 ॥
వాసుదేవ ఉవాఛ
తతస్తు తస్యా బ్రాహ్మణ్యా మతిః క్షేత్రజ్ఞసంక్షయే ।
క్షేత్రజ్ఞాదేవ పరతః క్షేత్రజ్ఞోఽన్యః ప్రవర్తతే ॥ 10 ॥
అర్జున ఉవాచ
క్వ ను సా బ్రాహ్మణీ కృష్ణ క్వ చాసౌ బ్రాహ్మణర్షభః ।
యాభ్యాం సిద్ధిరియం ప్రాప్తా తావుభౌ వద మేఽచ్యుత ॥ 11 ॥
వాసుదేవ ఉవాచ
మనో మే బ్రాహ్మణం విద్ధి బుద్ధిం మే విద్ధి బ్రాహ్మణీం ।
క్షేత్రజ్ఞ ఇతి యశ్చోక్తః సోఽహమేవ ధనంజయ ॥ 12 ॥
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్వమేధికే పర్వణి అనుగీతాపర్వణి చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥
॥ ఇతి బ్రాహ్మణగీతా సమాప్తా ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Brahmana Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil