॥ Brahma Gita of Yoga Vasishtha Kannada Lyrics ॥
॥ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾ ಯೋಗವಾಸಿಷ್ಠಾಂತರ್ಗತಾ ॥
Yoga Vasishtha – MokSha-Nirvana Uttarardha Brahmagita – Chs. 173-186
॥ ಯೋಗವಾಸಿಷ್ಠಾಂತರ್ಗತಾ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾ ॥
ಸರ್ಗ-ಕ್ರಮಾಂಕ ನಾಮ ಶ್ಲೋಕಸಂಖ್ಯಾ
1 – 173 ಪರಮಾರ್ಥೋಪದೇಶಃ 34
2 – 174 ನಿರ್ವಾಣೋಪದೇಶಃ 30
3 – 175 ಅದ್ವೈತಯುಕ್ತಿಃ 79
4 – 176 ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡೋಪಾಖ್ಯಾನಂ 25
5 – 177 ಸತ್ಯವರ್ಣನಂ 44
6 – 178 ಐಂದವೋಪಾಖ್ಯಾನಂ 64
7 – 179 ಬ್ರಹ್ಮಮಯತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಂ 22
8 – 180 ತಾಪಸೋಪಾಖ್ಯಾನಂ 41
9 – 181 ಗೌರ್ಯಾಶ್ರಮವರ್ಣನಂ 39
10 – 182 ಸಪ್ತದೀಪೇಶ್ವರ 53
11 – 183 ದ್ವೀಪಸಪ್ಕಾಷ್ಟಕವರ್ಣನಂ 70
13 – 185 ಕುಂದದಂತಪ್ರಬೋಧಃ 27
14 – 186 ಸರ್ವಂ ಖಲ್ವಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ- 90
ಪ್ರತಿಪಾದನಯೋಗೋಪದೇಶಃ
618
॥ ಅಥ ಪ್ರಾರಭ್ಯತೇ ಯೋಗವಾಸಿಷ್ಠಾಂತರ್ಗತಾ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾ ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಸರ್ವಾನುಭವರೂಪಸ್ಯ ತಥಾ ಸರ್ವಾತ್ಮನೋಽಪ್ಯಯಂ ।
ಅನಂತಸ್ಯಾತ್ಮತತ್ತ್ವಸ್ಯ ದೇಹೇಽಪಿ ಕಿಮಹಂಗ್ರಹಃ ॥ 1 ॥
ಚಿತಃ ಪಾಷಾಣಕಾಷ್ಠತ್ವಂ ಸ್ವಪ್ನಾದಿಷು ಕಥಂ ಭವೇತ್ ।
ಇದಂ ಪಾಷಾಣಕಾಷ್ಠಾದಿ ಕಥಂ ನಾಸ್ತ್ಯಸ್ತಿ ವಾ ಕಥಂ ॥ 2 ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಶರೀರಿಣೋ ಯಥಾ ಹಸ್ತೇ ಹಸ್ತತಾಯಾಂ ಯಥಾಗ್ರಹಃ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮನಸ್ತಥಾ ದೇಹೇ ದೇಹತಾಯಾಂ ತಥಾಗ್ರಹಃ ॥ 3 ॥
ಪಾದಪಸ್ಥ ಯಥಾ ಪತ್ರೇ ಪತ್ರತಾಯಾಂ ಯಥಾಗ್ರಹಃ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮನಸ್ತಥಾ ವೃಕ್ಷೇ ವೃಕ್ಷತಾಯಾಂ ತಥಾಗ್ರಹಃ ॥ 4 ॥
ಆಕಾಶಸ್ಯ ಯಥಾ ಶೂನ್ಯೇ ಶೂನ್ಯತಾಯಾಂ ಯಥಾಗ್ರಹಃ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮನಸ್ತಥಾ ದ್ರವ್ಯೇ ದ್ರವ್ಯತಾಯಾಂ ತಥಾಗ್ರಹಃ ॥ 5 ॥
ಸ್ವಪ್ನೋಚಿತಃ ಸ್ವಪ್ನಪುರೇ ರೂಪತಾಯಾಂ ಯಥಾಗ್ರಹಃ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮನಸ್ತಥಾ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗ್ರದಾದೌ ತಥಾಗ್ರಹಃ ॥ 6 ॥
ಯಥಾಗೇಂದ್ರೇ ದೃಷದ್ದೃಕ್ಷವಾರ್ಯಾದೌ ಸ ತಥಾಗ್ರಹಃ ।
ತಥಾ ಸರ್ವಾತ್ಮನೋಽಗೇಂದ್ರಪುರತಾಯಾಂ ತಥಾಗ್ರಹಃ ॥ 7 ॥
ಶರೀರಸ್ಯ ಯಥಾ ಕೇಶನಖಾದಿಷು ಯಥಾಗ್ರಹಃ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮನಸ್ತಥಾ ಕಾಷ್ಠದೃಷದಾದೌ ತಥಾಗ್ರಹಃ ॥ 8 ॥
ಚಿತ ಏವ ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇ ಭವೇತ್ಕಾಷ್ಠೋಪಲಾದಿತಾ ।
ಚಿದಾಕಾಶಸ್ಯ ಸರ್ಗಾದೌ ತಥೈವಾವಯವಾದಿತಾ ॥ 9 ॥
ಚೇತನಾಚೇತನಾತ್ಮೈಕಂ ಪುರುಷಸ್ಯ ಯಥಾ ವಪುಃ ।
ನಖಕೇಶಜಲಾಕಾಶಧರ್ಮಮಾಕಾರಭಾಸುರಂ ॥ 10 ॥
ಚೇತನಾಚೇತನಾತ್ಮೈಕಂ ತಥಾ ಸರ್ವಾತ್ಮನೋ ವಪುಃ ।
ಜಂಗಮಂ ಸ್ಥಾವರಮಯಂ ಕಿಂತು ನಿತ್ಯಮನಾಕೃತಿ ॥ 11 ॥
ಯಥಾಸ್ಥಿತಂ ಶಾಮ್ಯತೀದಂ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನವತೋ ಜಗತ್ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಪ್ನಪರಿಜ್ಞಾತುರ್ಯಥಾ ದೃಷ್ಟಾರ್ಥಸಂಭ್ರಮಃ ॥ 12 ॥
ಚಿನ್ಮಾತ್ರಾಕಾಶಮೇವೇದಂ ನ ದ್ರಷ್ಟಾಸ್ತಿ ನ ದೃಶ್ಯತಾ ।
ಇತಿ ಮೌನಮಲಂ ಸ್ವಪ್ನದ್ರಷ್ಟುರ್ಯತ್ಸಾ ಪ್ರಬುದ್ಧತಾ ॥ 13 ॥
ಕಲ್ಪಕೋಟಿಸಹಸ್ರಾಣಿ ಸರ್ಗಾ ಆಯಾಂತಿ ಯಾಂತಿ ಚ ।
ತ ಏವಾನ್ಯೇ ಚ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಜಲಾವರ್ತಾ ಇವಾರ್ಣವೇ ॥ 14 ॥
ಕರೋತ್ಯಬ್ಧೌ ಯಥೋರ್ಮ್ಯಾದೌ ನಾನಾ ಕಚಕಚಂ ವಪುಃ ।
ಚಿತ್ಕರೋತಿ ತಥಾ ಸಂಜ್ಞಾಃ ಸರ್ಗಾದ್ಯಾಶ್ಚೇತನೇ ನಿಜೇ ॥ 15 ॥
ಯಥಾಸ್ಥಿತಮಿದಂ ವಿಶ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾನಾಮಯಂ ಸದಾ ।
ತತ್ತ್ವಜ್ಞಂ ಪ್ರತ್ಯತತ್ತ್ವಜ್ಞಜನತಾನಿಶ್ಚಯಾದೃತೇ ॥ 16 ॥
ನಾಹಂ ತರಂಗಃ ಸಲಿಲಮಹಮಿತ್ಯೇವ ಯುಕ್ತಿತಃ ।
ಬುದ್ಧಂ ಯೇನ ತರಂಗೇಣ ಕುತಸ್ತಸ್ಯ ತರಂಗತಾ ॥ 17 ॥
ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಸ್ಯ ತರಂಗತ್ವಮಿವಾಭಾನಂ ಯತಸ್ತತಃ ।
ತರಂಗತ್ವಾತರಂಗತ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮ್ಯೌ ಶಕ್ತೀ ಸ್ಥಿತಿಂ ಗತೇ ॥ 18 ॥
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನೋಽತ್ಯಜತೋ ರೂಪಂ ಸ್ವಪ್ನವದ್ವ್ಯಸ್ತವೇದನಂ ।
ತದಿದಂ ಹಿ ಮನೋ ರಾಮ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಃ ಪಿತಾಮಹಃ ॥ 19 ॥
ಏವಮಾದ್ಯಃ ಪ್ರಜಾನಾಥೋ ನಿರಾಕಾರೋ ನಿರಾಮಯಃ ।
ಚಿನ್ಮಾತ್ರರೂಪಸಂಕಲ್ಪಪುರವತ್ಕಾರಣೋಜ್ಝಿತಃ ॥ 20 ॥
ಯೇನಾಂಗದತ್ವಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ಬುದ್ಧಂ ಹೇಮಾಂಗದೇನ ವೈ ।
ಅಂಗದತ್ವಂ ಕುತಸ್ತಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಶುದ್ಧೇವ ಹೇಮತಾ ॥ 21 ॥
ಅಜೇ ಸಂಕಲ್ಪಮಾತ್ರಾತ್ಮಚಿನ್ಮಾತ್ರವ್ಯೋಮದೇಹಿನಿ ।
ಅಹಂ ತ್ವಂ ಜಗದಿತ್ಯಾದಿ ಯದ್ವಿಭಾತಂ ತದೇವ ತತ್ ॥ 22 ॥
ಚಿಚ್ಚಮತ್ಕೃತಯೋ ಭಾಂತಿ ಯಾಶ್ಚಿದ್ವ್ಯೋಮನಿ ಶೂನ್ಯತಾಃ ।
ಏತಾಸ್ತಾಃ ಸರ್ಗಸಂಹಾರಸ್ಥಿತಿಸಂರಭಸಂವಿದಃ ॥ 23 ॥
ಅಚ್ಛಂ ಚಿನ್ಮಾತ್ರನಭಸಃ ಕಚನಂ ಸ್ವಯಮೇವ ತತ್ ।
ಸ್ವಪ್ನಾಭಂ ಚಿತ್ತತಾಮಾತ್ರಂ ಸ ಏಷ ಪ್ರಪಿತಾಮಹಃ ॥ 24 ॥
ಯಥಾ ತರಂಗಸ್ತೇನೈವ ರೂಪೇಣಾನ್ಯೇನ ವಾನಿಶಂ ।
ಸ್ಫುರತ್ಯೇವಮನಾದ್ಯಂತಃ ಸರ್ಗಪ್ರಲಯವಿಭ್ರಮಃ ॥ 25 ॥
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಃ ಕಚನಂ ಕಾಂತಂ ಯದ್ವಿರಾಡಿತಿ ಶಬ್ದಿತಂ ।
ಭವೇತ್ಸಂಕಲ್ಪಪುರವತ್ತಸ್ಯ ಕುರ್ಯಾನ್ಮನೋಽಪಿ ವೈ ॥ 26 ॥
ಸರ್ಗಃ ಸ್ವಪ್ನಃ ಸ್ವಪ್ನ ಏವ ಜಾಗ್ರದ್ದೇಹಃ ಸ ಏವ ಚ ।
ಘನಂ ಸುಷುಪ್ತಂ ತೈಮಿರ್ಯಾದ್ಯಥಾ ಸಂವೇದನಂ ಭವೇತ್ ॥ 27 ॥
ತಸ್ಯ ಕಲ್ಪಾಂತರಜನೀ ಶಿರೋರುಹತಯೋದಿತಾ ।
ಪ್ರಕಾಶತಮಸೀ ಕಾಲಕ್ರಿಯಾಖ್ಯಾಃ ಸ್ವಾಂಗಸಂಧಯಃ ॥ 28 ॥
ತಸ್ಯಾಗ್ನಿರಾಸ್ಯಂ ದ್ಯೌರ್ಮೂರ್ಧಾ ಖಂ ನಾಭಿಶ್ಚರಣೌ ಕ್ಷಿತಿಃ ।
ಚಂದ್ರಾರ್ಕೌ ದೃಗ್ದಿಶೌ ಶ್ರೋತ್ರೇ ಕಲ್ಪನೇತಿ ವಿಜೃಂಭಿತಾ ॥ 29 ॥
ಏವಂ ಸಮ್ಯಗ್ದೃಶ್ಯಮಾನೋ ವ್ಯೋಮಾತ್ಮಾ ವಿತತಾಕೃತಿಃ ।
ಅಸ್ಮತ್ಸಂಕಲ್ಪಶೈಲಾಭೋ ವಿರಾಟ್ ಸ್ವಪ್ನಾಕೃತಿಸ್ಥಿತಃ ॥ 30 ॥
ಯಚ್ಚ ಚೇತಚ್ಚಿದಾಕಾಶೇ ಸ್ವಯಂ ಕಚಕಚಾಯತೇ ।
ತದೇತಜ್ಜಗದಿತ್ಯೇವಂ ತೇನಾತ್ಮೈವಾನುಭೂಯತೇ ॥ 31 ॥
ವಿರಾಡಾತ್ಮೈವಮಾಕಾಶಂ ಭಾತಿ ಚಿನ್ಮಯಮಾತತಂ ।
ಸ್ವಭಾವಸ್ವಪ್ನನಗರಂ ನಗನಾಗಮಯಾತ್ಮಕಂ ॥ 32 ॥
ಅನುಭವಿತೈವಾನುಭವಂ ಸತ್ಯಂ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಮಪ್ಯಸಂತಮಿವ ।
ಅನುಭವತೀಯತ್ತ್ವೇನ ಸ್ವಪ್ನನಟಃ ಸ್ವಪ್ನದೇಶಮಿವ ॥ 33 ॥
ವೇದಾಂತಾರ್ಹತಸಾಂಖ್ಯಸೌಗತಗುರುತ್ರ್ಯಕ್ಷಾದಿಸೂಕ್ತಾದೃಶೋ
ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸ್ಫುರಿತಂ ತಥಾತ್ಮಕಲಯಾಸ್ತಾದಾತ್ಮನಿತ್ಯಂ ಯತಃ ।
ತೇಷಾಂ ಚಾತ್ಮವಿದೋಽನುರೂಪಮಖಿಲಂ ಸ್ವರ್ಗಂ ಫಲಂ ತದ್ಭವ-
ತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಈದೃಗೇವ ಮಹಿಮಾ ಸರ್ವಾತ್ಮ ಯತ್ತದ್ವಪುಃ ॥ 34 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು ಪರಮಾರ್ಥೋಪದೇಶೋ
ನಾಮ ತ್ರಿಸಪ್ತತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 173 ॥ -1-
॥ ಅಥ ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಃ ॥
॥ ನಿರ್ವಾಣೋಪದೇಶಃ ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಸರ್ಗಾದೌ ಸ್ವಪ್ನಸಂವಿತ್ಯಾ ಚಿದೇವಾಭಾತಿ ಕೇವಲಾ ।
ಜಗದಿತ್ಯವಭಾಸೇವ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾತೋ ಜಗತ್ತ್ರಯಂ ॥ 1 ॥
ಸರ್ಗಾಸ್ತರಂಗಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಬ್ಧೇಸ್ತೇಷು ಸಂವೇದನಂ ದ್ರವಃ ।
ಸರ್ಗಾಂತರಂ ಸುಖಾದ್ಯಾತ್ಮ ದ್ವೈತ್ಯೈಕ್ಯಾದೀತರತ್ಕುತಃ ॥ 2 ॥
ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನಸುಷುಪ್ತಾತ್ಮ ನಿದ್ರಾರೂಪಕಮೇವ ಖಂ ।
ದೃಶ್ಯಾದೃಶ್ಯಾಂಶಮೇಕಾತ್ಮ ರೂಪಂ ಚಿನ್ನಭಸ್ತಥಾ ॥ 3 ॥
ಜಾಗ್ರತಿ ಸ್ವಪ್ನನಗರಂ ಯಾದೃಕ್ತಾದೃಗಿದಂ ಜಗತ್ ।
ಪರಿಜ್ಞಾತಂ ಭವೇದತ್ರ ಕಥಾಮಾಸ್ಥಾ ವಿವೇಕಿನಃ ॥ 4 ॥
ಸರ್ಗಾದೌ ಸರ್ಗಸಂವಿತ್ತೇರ್ಯಥಾಭೂತಾರ್ಥವೇದನಾತ್ ।
ಜಾಗ್ರತಿ ಸ್ವಾಪ್ನನಗರಂ ಯಾದೃಶಂ ತಾದೃಶಂ ಜಗತ್ ॥ 5 ॥
ಜಾಗ್ರತಿ ಸ್ವಪ್ನನಗರವಾಸನಾ ವಿವಿಧಾ ಯಥಾ ।
ಸತ್ಯಾ ಅಪಿ ನ ಸತ್ಯಾಸ್ತಾ ಜಾಗ್ರತ್ಯೋ ವಾಸನಾಸ್ತಥಾ ॥ 6 ॥
ಅನ್ಯಥೋಪಪ್ರಪದ್ಯೇಹ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಯದಿ ಕಾರಣಂ ।
ತತ್ಕಿಂ ನೇದೀಯಸೀ ನಾತ್ರ ಭ್ರಾಂತತಾ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತಥಾ ॥ 7 ॥
ಸ್ವಾನುಭೂಯತ ಏವೇಯಂ ಭ್ರಾಂತಿಃ ಸ್ವಪ್ನಜಗತ್ಸ್ವಿವ ।
ಕಾರಣಂ ತ್ವನುಮಾಸಾಧ್ಯಂ ಕ್ವಾನುಮಾನುಭವಾಧಿಕಾ ॥ 8 ॥
ದೃಷ್ಟಮಪ್ಯಸ್ತಿ ಯನ್ನೇಶೇ ನ ಚಾತ್ಮನಿ ವಿಚಾರಿತಂ ।
ಅನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾಂತರ್ಭ್ರಾಂತ್ಯಾತ್ಮ ಸ್ವಪ್ನಶೈಲವತ್ ॥ 9 ॥
ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಂ ಪರಂ ಜಾಡ್ಯಂ ಸವಿಕಲ್ಪಂ ತು ಸಂಸೃತಿಃ ।
ಧ್ಯಾನಂ ತೇನ ಸಮಾಧಾನಂ ನ ಸಂಭವತಿ ಕಿಂಚನ ॥ 10 ॥
ಸಚೇತ್ಯಂ ಸಂಸೃತಿರ್ಧ್ಯಾನಮಚೇತ್ಯಂ ತೂಪಲಸ್ಥಿತಿ ।
ಮೋಕ್ಷೋ ನೋಪಲವದ್ಭಾನಂ ನ ವಿಕಲ್ಪಾತ್ಮಕಂ ತತಃ ॥ 11 ॥
ನ ಚ ನಾಮೋಪಲಾಭೇನ ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಸಮಾಧಿನಾ ।
ಅನ್ಯದಾಸಾದ್ಯತೇ ಕಿಂಚಿಲ್ಲಭ್ಯತೇ ಕಿಂ ಸ್ವನಿದ್ರಯಾ ॥ 12 ॥
ತಸ್ಮಾತ್ಸಮ್ಯಕ್ಪರಿಜ್ಞಾನಾದ್ಭ್ರಾಂತಿಮಾತ್ರಂ ವಿವೇಕಿನಃ ।
ಸರ್ಗಾತ್ಯಂತಾಸಂಭವತೋ ಯೋ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತತೋದಯಃ ॥ 13 ॥
ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಂ ಸಮಾಧಾನಂ ತದನಂತಮಿಹೋಚ್ಯತೇ ।
ಯಥಾಸ್ಥಿತಮವಿಕ್ಷುಬ್ಧಮಾಸನಂ ಸರ್ವಭಾಸನಂ ॥ 14 ॥
ತದನಂತಸುಷುಪ್ತಾಖ್ಯಂ ತತ್ತುರೀಯಮಿತಿ ಸ್ಮೃತಂ ।
ತನ್ನಿರ್ವಾಣಮಿತಿ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ತನ್ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ಶಬ್ದಿತಂ ॥ 15 ॥
ಸಮ್ಯಗ್ಬೋಧೈಕಘನತಾ ಯಾಸೌ ಧ್ಯಾನಮಿತಿ ಸ್ಮೃತಂ ।
ದೃಶ್ಯಾತ್ಯಂತಾಸಂಭವಾತ್ಮ ಬೋಧಮಾಹುಃ ಪರಂ ಪದಂ ॥ 16 ॥
ತಚ್ಚ ನೋಪಲವಜ್ಜಾಡ್ಯಂ ನ ಸುಷುಪ್ತೋಪಮಂ ಭವೇತ್ ।
ನ ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಂ ನ ಚ ವಾ ಸವಿಕಲ್ಪಂ ನ ವಾಪ್ಯಸತ್ ॥ 17 ॥
ದೃಶ್ಯಾತ್ಯಂತಾಸಂಭವಾತ್ಮ ತದೇವಾದ್ಯಂ ಹಿ ವೇದನಂ ।
ತತ್ಸರ್ವಂ ತನ್ನ ಕಿಂಚಿಚ್ಚ ತದ್ವದೇವಾಂಗ ವೇತ್ತಿ ತತ್ ॥ 18 ॥
ಸಮ್ಯಕ್ಪ್ರಬೋಧಾನ್ನಿರ್ವಾಣಂ ಪರಂ ತತ್ಸಮುದಾಹೃತಂ ।
ಯಥಾಸ್ಥಿತಮಿದಂ ವಿಶ್ವಂ ತತ್ರಾಲಂಪ್ರಲಯಂ ಗತಂ ॥ 19 ॥
ನ ತತ್ರ ನಾನಾನಾನಾ ನ ನ ಚ ಕಿಂಚಿನ್ನ ಕಿಂಚನ ।
ಸಮಸ್ತಸದ ಸದ್ಭಾವಸೀಮಾಂತಃ ಸ ಉದಾಹೃತಃ ॥ 20 ॥
ಅತ್ಯಂತಾಸಂಭವಂ ದೃಶ್ಯಂ ಯದ್ವೈ ನಿರ್ವಾಣಮಾಸಿತಂ ।
ಶುದ್ಧಬೋಧೋದಯಂ ಶಾಂತಂ ತದ್ವಿದ್ಧಿ ಪರಮಂ ಪದಂ ॥ 21 ॥
ಸ ಚ ಸಂಪ್ರಾಪ್ಯತೇ ಶುದ್ಧೋ ಬೋಧೋ ಧ್ಯಾನಮನುತ್ತಮಂ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾತ್ಪದಪದಾರ್ಥಜ್ಞಬೋಧಿನೋತ್ಪನ್ನಬುದ್ಧಿನಾ ॥ 22 ॥
ಮೋಕ್ಷೋಪಾಯಾಭಿಧಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿದಂ ವಾಚಯತಾನಿಶಂ ।
ಬುದ್ಧ್ಯುಪಾಯೇನ ಶುದ್ಧೇನ ಪುಂಸಾ ನಾನ್ಯೇನ ಕೇನಚಿತ್ ॥ 23 ॥
ನ ತೀರ್ಥೇನ ನ ದಾನೇನ ನ ಸ್ನಾನೇನ ನ ವಿದ್ಯಯಾ ।
ನ ಧ್ಯಾನೇನ ನ ಯೋಗೇನ ನ ತಪೋಭಿರ್ನ ಚಾಧ್ವರೈಃ ॥ 24 ॥
ಭ್ರಾಂತಿಮಾತ್ರಂ ಕಿಲೇದಂ ಸದಸತ್ಸದಿವ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ।
ವ್ಯೋಮೈವ ಜಗದಾಕಾರಂ ಸ್ವಪ್ನೋಽನಿದ್ರೇ ಚಿದಂಬರೇ ॥ 25 ॥
ನ ಶಾಮ್ಯತಿ ತಪಸ್ತೀರ್ಥೈರ್ಭ್ರಾಂತಿರ್ನಾಮ ಕದಾಚನ ।
ತಪಸ್ತೀರ್ಥಾದಿನಾ ಸ್ವರ್ಗಾಃ ಪ್ರಾಪ್ಯಂತೇ ನ ತು ಮುಕ್ತತಾ ॥ 26 ॥
ಭ್ರಾಂತಿಃ ಶಾಮ್ಯತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಾತ್ಸಮ್ಯಗ್ಬುದ್ಧ್ಯಾವಲೋಕಿತಾತ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಮಯಾನ್ಮೋಕ್ಷೋಪಾಯಾದೇವೇಹ ನಾನ್ಯತಃ ॥ 27 ॥
ಆಲೋಕಕಾರಿಣಾತ್ಯರ್ಥಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೇನೈವ ಶಾಮ್ಯತಿ ।
ಅಮಲೇನಾಖಿಲಾ ಭ್ರಾಂತಿಃ ಪ್ರಕಾಶೇನೈವ ತಾಮಸೀ ॥ 28 ॥
ಸರ್ಗಸಂಹಾರಸಂಸ್ಥಾನಾಂ ಭಾಸೋ ಭಾಂತಿ ಚಿದಂಬರೇ ।
ಸ್ಪಂದನಾನೀವ ಮರುತಿ ದ್ರವತ್ವಾನೀವ ವಾರಿಣಿ ॥ 29 ॥
ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಹೃದ್ಯೇವ ಚಮತ್ಕೃತಿರ್ನಿಜಾ
ನಭಸ್ವತಃ ಸ್ಪಂದ ಇವಾನಿಶಂ ಯಥಾ ।
ಯಥಾ ಸ್ಥಿತಾ ಸೃಷ್ಟಿರಿಯಂ ತಥಾಸ್ತಿತಾ
ಲಯಂ ನಭಸ್ಯಂತರನನ್ಯರೂಪಿಣೀ ॥ 30 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು ನಿರ್ವಾಣೋಪದೇಶೋ
ನಾಮ ಚತುಃಸಪ್ತತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 174 ॥ -2-
॥ ಅಥ ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ಅದ್ವೈತಯುಕ್ತಿಃ ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಸ್ವಪ್ನಾಭಮಾದ್ಯಂ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಕಾರಣಂ ದೇಹಸಂವಿದಾಂ ।
ದೃಶ್ಯಾನ್ಯತಾ ಸಂಭವತಶ್ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಸ್ತತ್ಕುತೋ ವಪುಃ ॥ 1 ॥
ಸರ್ಗಾದೌ ಸ್ವಪ್ನಸಂವಿತ್ತಿರೂಪಂ ಸರ್ವಂ ವಿನಾನಘ ।
ನ ಸರ್ಗೋ ನ ಪರೋ ಲೋಕೋ ದೃಶ್ಯಮಾನೋಽಪಿ ಸಿಧ್ಯತಿ ॥ 2 ॥
ಅಸದೇವಾನುಭೂರಿತ್ಥಮೇವೇದಂ ಭಾಸತೇ ಜಗತ್ ।
ಸ್ವಪ್ನಾಂಗನಾಸಂಗ ಇವ ಶಾಂತಂ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಕೇವಲಂ ॥ 3 ॥
ಏವಂ ನಾಮಾಸ್ತಿ ಚಿದ್ಧಾತುರನಾದಿನಿಧನೋಽಮಲಃ ।
ಶೂನ್ಯಾತ್ಮೈವಾಚ್ಛರೂಪೋಽಪಿ ಜಗದಿತ್ಯವಭಾತಿ ಯಃ ॥ 4 ॥
ಮಲಸ್ತ್ವೇಷೋಽಪರಿಜ್ಞಾತಃ ಪರಿಜ್ಞಾತಃ ಪರಂ ಭವೇತ್ ।
ಕುತಃ ಕಿಲ ಪರೇ ವ್ಯೋಮನ್ಯನಾದಿನಿಧನೇ ಮಲಃ ॥ 5 ॥
ಯದೇತದ್ವೇದನಂ ಶುದ್ಧಂ ತದೇವ ಸ್ವಪ್ನಪತ್ತನಂ ।
ಜಗತ್ತದೇವ ಸರ್ಗಾದೌ ಪೃಥ್ವ್ಯಾದೇಃ ಸಂಭವಃ ಕುತಃ ॥ 6 ॥
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮಾತ್ಮಾವಭಾಸಸ್ಯ ನಭಸಃ ಸರ್ಗರೂಪಿಣೀ ।
ಕೃತಾ ಪೃಥ್ವ್ಯಾದಿಕಲತಾ ಮನೋಬುದ್ಧ್ಯಾದಿತಾ ತಥಾ ॥ 7 ॥
ವಾರ್ಯಾವರ್ತ ಇಅವಾಭಾತಿ ಪವನಸ್ಪಂದವಚ್ಚ ಯತ್ ।
ಅಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಂ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಜಗದ್ಭಾನಮಭಿತ್ತಿಮತ್ ॥ 8 ॥
ಪಶ್ಚಾತ್ತಸ್ಯೈವ ತೇನೈವ ಸ್ವಯಮೈಶ್ವರ್ಯಶಂಸಿನಾ ।
ಕೃತಂ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಪೃಥ್ವ್ಯಾದಿಕಲ್ಪನಂ ಸದಸನ್ಮಯಂ ॥ 9 ॥
ಸ್ವಯಮೇವ ಕಚತ್ಯಚ್ಛಾಚ್ಛಾಯೇಯಂ ಸ್ವಾ ಮಹಾಚಿತಿಃ ।
ಸರ್ಗಾಭಿಧಾನಮಸ್ಯೈವ ನಭ ಏವೇಹ ನೇತರತ್ ॥ 10 ॥
ನ ಚ ಕಿಂಚನ ನಾಮಾಂಗ ಕಚತ್ಯಚ್ಛೈವ ಸಾ ಸ್ಮೃತಾ ।
ಚಿನ್ಮಾತ್ರೈಕೈಕಕಲನಂ ತತಮೇವಾತ್ಮನಾತ್ಮನಿ ॥ 11 ॥
ಚಿದಾಕಾಶಶ್ಚಿದಾಕಾಶೇ ತದಿದಂ ಸ್ವಮಲ ವಪುಃ ।
ಚಿತ್ತಂ ದೃಶ್ಯಮಿವಾಭಾತಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ತಥಾ ಸ್ಥಿತಂ ॥ 12 ॥
ಅನ್ಯಥಾನುಪಪನ್ಯಾರ್ಥಕಾರಣಾಭಾವತಃ ಸ್ವತಃ ।
ಸರ್ಗಾದಾವೇವ ಸ್ವಾತ್ಮೈವ ದೃಶ್ಯಂ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಪಶ್ಯತಿ ॥ 13 ॥
ಸ್ವಪ್ನವತ್ತಚ್ಚ ನಿರ್ಧರ್ಮ ಮನಾಗಪಿ ನ ಭಿದ್ಯತೇ ।
ತಸ್ಮಾಚ್ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಶೂನ್ಯತ್ವಂ ಗಗನಾದಿವತ್ ॥ 14 ॥
ಯದೇವ ತತ್ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವರೂಪವಿವರ್ಜಿತಂ ।
ತದೇವೈಕಂ ತಥಾರೂಪಮೇವಂ ಸರ್ವತಯಾ ಸ್ಥಿತಂ ॥ 15 ॥
ಸ್ವಪ್ನೇಽನುಭೂಯತೇ ಚೈತತ್ಸ್ವಪ್ನೋ ಹ್ಯಾತ್ಮೈವ ಭಾಸತೇ ।
ನಾನಾಬೋಧಮನಾನೈವ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಮಲಮೇವ ತತ್ ॥ 16 ॥
ಬ್ರಹ್ಮೈವಾತ್ಮನಿ ಚಿದ್ಭಾವಾಜ್ಜೀವತ್ವಮಿವ ಕಲ್ಪಯತ್ ।
ರೂಪಮನ್ಯಜದೇವಾಚ್ಛಂ ಮನಸ್ತಾಮಿವ ಗಚ್ಛತಿ ॥ 17 ॥
ಇದಂ ಸರ್ವಂ ತನೋತೀವ ತಚ್ಚ ಖಾತ್ಮಕಮೇವ ಖಂ ।
ಭವತೀವ ಜಗದ್ರೂಪಂ ವಿಕಾರೀವಾವಿಕಾರ್ಯಪಿ ॥ 18 ॥
ಮನ ಏವ ಸ್ವಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸ ಸರ್ಗಮ್ಯ ಹೃದಿ ಸ್ಥಿತಃ ।
ಕರೋತ್ಯವಿರತಂ ಸರ್ವಮಜಸ್ರಂ ಸಂಹರತ್ಯಪಿ ॥ 19 ॥
ಪೃಥ್ವಾದಿರಹಿತೋ ಯಸ್ಮಿನ್ಮನೋಹೃದ್ಯಂಗವರ್ಜಿತೇ ।
ಅನ್ಯದ್ವಾ ತ್ರಿಜಗದ್ಭಾತಿ ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇ ನಿರಾಕೃತಿ ॥ 20 ॥
ದೇಹರೂಪಜಗದ್ರೂಪೈರಹಮೇಕಮನಾಕೃತಿ ।
ಮನಸ್ತಿಷ್ಠಾಮ್ಯನಂತಾತ್ಮಬೋಧಾಬೋಧಂ ಪರಾಭವಂ ॥ 21 ॥
ನೇಹ ಪೃಥ್ವ್ಯಾದಿ ನೋ ದೇಹೋ ನ ಚೈವಾನ್ಯಾಸ್ತಿ ದೃಶ್ಯತಾ ।
ಜಗತ್ರಯಾ ಕೇವಲಂ ಖಂ ಮನಃ ಕಚಕಚಾಯತೇ ॥ 22 ॥
ವಿಚಾರ್ಯದೃಷ್ಟ್ಯೈತದಪಿ ನ ಕಿಂಚಿದಪಿ ವಿದ್ಯತೇ ।
ಕೇವಲಂ ಭಾತಿ ಚಿನ್ಮಾತ್ರಮಾತ್ಮನಾತ್ಮನಿ ನಿರ್ಧನಂ ॥ 23 ॥
ಯತೋ ವಾಚೋ ನಿವರ್ತಂತೇ ತೂಷ್ಣೀಂಭಾವೋಽವಶಿಷ್ಯತೇ ।
ವ್ಯವಹಾರ್ಯಪಿ ಖಾತ್ಮೈವ ತದ್ವತ್ತಿಷ್ಠತಿ ಮೂಕವತ್ ॥ 24 ॥
ಅನಂತಾಪಾರಪರ್ಯಂತಾ ಚಿನ್ಮಾತ್ರಪರಮೇಷ್ಟಕಾ ।
ತೂಷ್ಣೀಂಭೂತ್ವಾ ಭವತ್ಯೇಷ ಪ್ರಬುದ್ಧಃ ಪುರುಷೋತ್ತಮಃ ॥ 25 ॥
ಅಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಂ ದ್ರವತೋ ಯಥಾವರ್ತಾದಯೋಂಽಭಸಿ ।
ಕ್ರಿಯಂತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ತದ್ವಚ್ಚಿತ್ತಬುದ್ಧ್ಯಾದಯೋ ಜಡಾಃ ॥ 26 ॥
ಅಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಂ ವಾತೇನ ಕ್ರಿಯತೇ ಸ್ಪಂದನಂ ಯಥಾ ।
ಅನನ್ಯದೇವಂ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿ ಕ್ರಿಯತೇ ಪರಮಾತ್ಮನಾ ॥ 27 ॥
ಅನನ್ಯದಾತ್ಮನೋ ವಾಯೋರ್ಯಥಾ ಸ್ಪಂದನಮವ್ಯಯಂ ।
ಅನನ್ಯದಾತ್ಮನಸ್ತದ್ವಚ್ಚಿನ್ಮಾತ್ರಂ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ॥ 28 ॥
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಬ್ರಹ್ಮಚಿನ್ಮಾತ್ರಮಾತ್ಮಾ ಚಿತಿ ಮಹಾನಿತಿ ।
ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ಪರ್ಯಾಯಾ ಜ್ಞೇಯಾ ಜ್ಞಾನವತಾಂ ವರ ॥ 29 ॥
ಬ್ರಹ್ಮೋನ್ಮೇಷನಿಮೇಷಾತ್ಮ ಸ್ಪಂದಾಸ್ಪಂದಾತ್ಮ ವಾತವತ್ ।
ನಿಮೇಷೋ ಯಾದೃಗೇವಾಸ್ಯ ಸಮುನ್ಮೇಷಸ್ತಥಾ ಜಗತ್ ॥ 30 ॥
ದೃಶ್ಯಮಸ್ಯ ಸಮುನ್ಮೇಷೋ ದೃಶ್ಯಾಭಾವೋ ನಿಮೇಷಣಂ ।
ಏಕಮೇತನ್ನಿರಾಕಾರಂ ತದ್ದ್ವಯೋರಪ್ಯುಪಕ್ಷಯಾತ್ ॥ 31 ॥
ನಿಮೇಷೋನ್ಮೇಷಯೋರೇಕರೂಪಮೇವ ಪರಂ ಮತಂ ।
ಅತೋಽಸ್ತಿ ದೃಶ್ಯಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ಸದಸಚ್ಚ ಸದಾಚಿತಿಃ ॥ 32 ॥
ನಿಮೇಷೋ ನಾನ್ಯ ಉನ್ಮೇಷಾನ್ನೋನ್ಮೇಷೋಽಪಿ ನಿಮೇಷತಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ಗವಪುಷೋ ನಿಮೇಷೋನ್ಮೇಷರೂಪಿಣಃ ॥ 33 ॥
ತದ್ಯಥಾಸ್ಥಿತಮೇವೇದಂ ವಿದ್ಧಿ ಶಾಂತಮಶೇಷತಃ ।
ಅಜಾತಮಜರಂ ವ್ಯೋಮ ಸೌಮ್ಯಂ ಸಮಸಮಂ ಜಗತ್ ॥ 34 ॥
ಚಿದಚಿತ್ಯಾತ್ಮಕಂ ವ್ಯೋಮ ರೂಪಂ ಕಚಕಚಾಯತೇ ।
ಚಿನ್ನಾಮ ತದಿದಂ ಭಾತಿ ಜಗದಿತ್ಯೇವ ತದ್ವಪುಃ ॥ 35 ॥
ನ ನಶ್ಯತಿ ನ ಚೋತ್ಪನ್ನಂ ದೃಶ್ಯಂ ನಾಪ್ಯನುಭೂಯತೇ ।
ಸ್ವಯಂ ಚಮತ್ಕರೋತ್ಯಂತಃ ಕೇವಲಂ ಕೇವಲೈವ ಚಿತ್ ॥ 36 ॥
ಮಹಾಚಿದ್ವ್ಯೋಮಮಣಿಭಾ ದೃಶ್ಯನಾಮ್ನೀ ನಿಜಾಕರಾತ್ ।
ಅನನ್ಯಾನ್ಯೇವ ಭಾತಾಪಿ ಭಾನುಭಾಸ ಇವೋಷ್ಣತಾ ॥ 37 ॥
ಸುಷುಪ್ತಂ ಸ್ವಪ್ನವದ್ಭಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸರ್ಗವತ್ ।
ಸರ್ವಮೇಕಂ ಶಿವಂ ಶಾಂತಂ ನಾನೇವಾಪಿ ಸ್ಥಿತಂ ಸ್ಫುರತ್ ॥ 38 ॥
ಯದ್ಯತ್ಸಂವೇದ್ಯತೇ ಯಾದೃಕ್ಸದ್ವಾಸದ್ವಾ ಯಥಾ ಯದಾ ।
ತಥಾನುಭೂಯತೇ ತಾದೃಕ್ತತ್ಸದಸ್ತ್ವಸದಸ್ತು ವಾ ॥ 39 ॥
ಅನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ಯಾ ಚೇತ್ಕಾರಣಂ ಪರಿಕಲ್ಪ್ಯತೇ ।
ತತ್ಸ್ವಪ್ನಾಭೋ ಜಗದ್ಭಾವಾದನ್ಯಥಾ ನೋಪಪದ್ಯತೇ ॥ 40 ॥
ಪ್ರಮಾತೀತಾತ್ಪರಾದ್ವಿಶ್ವಮನನ್ಯದುದಿತಂ ಯತಃ ।
ಪ್ರಮಾತೀತಮಿದಂ ಚೈವ ಕಿಂಚಿನ್ನಾಭ್ಯುದಿತಂ ತತಃ ॥ 41 ॥
ಯಸ್ಯ ಯದ್ರಸಿಕಂ ಚಿತ್ತಂ ತತ್ತಥಾ ತಸ್ಯ ಗಚ್ಛತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈಕರಸಿಕಂ ತೇನ ಮನಸ್ತತ್ತಾಂ ಸಮಶ್ನುತೇ ॥ 42 ॥
ಯಚ್ಚಿತ್ತೋ ಯದ್ಗತಪ್ರಾಣೋ ಜನೋ ಭವತಿ ಸರ್ವದಾ ।
ತತ್ತೇನ ವಸ್ತ್ವಿತಿ ಜ್ಞಾತಂ ಜಾನಾತಿ ತದಸೌ ಸ್ಫುಟಂ ॥ 43 ॥
ಬ್ರಹ್ಮೈಕರಸಿಕಂ ಯತ್ಸ್ಯಾನ್ಮನಸ್ತತ್ತದ್ಭವೇತ್ಕ್ಷಣಾತ್ ।
ಯಸ್ಯ ಯದ್ರಸಿಕಂ ಚೇತೋ ಬುದ್ಧಂ ತೇನ ತದೇವ ಸತ್ ॥ 44 ॥
ವಿಶ್ರಾಂತಂ ಯಸ್ಯ ವೈ ಚಿತ್ತಂ ಜಂತೋಸ್ತತ್ಪರಮಾರ್ಥಸತ್ ।
ವ್ಯವಹೃತ್ಯೈ ಕರೋತ್ಯನ್ಯತ್ಸದಾಚಾರಾದತದ್ರಸಂ ॥ 45 ॥
ದ್ವಿತ್ವೈಕತ್ವಾದಿಕಲನಾ ನೇಹ ಕಾಚನ ವಿದ್ಯತೇ ।
ಸತ್ತಾಮಾತ್ರಂ ಚ ದೃಗಿಯಮಿತಶ್ಚೇದಲಮೀಕ್ಷ್ಯತೇ ॥ 46 ॥
ಅದೃಶ್ಯದೃಶ್ಯಸದಸನ್ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತದೃಶಾಮಿಹ ।
ನೈವಾಸ್ತಿ ನ ಚ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತಾಥವಾ ಕ್ವಚಿತ್ ॥ 47 ॥
ಇದಮಿತ್ಥಮನಾದ್ಯಂತಂ ಜಗತ್ಪರ್ಯಾಯಮಾತ್ಮನಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈಕಘನಮಾಶಾಂತಂ ಸ್ಥಿತಂ ಸ್ಥಾಣುರಿವಾಧ್ವನಿ ॥ 48 ॥
ಯದೇವ ಬ್ರಹ್ಮಬುದ್ಧ್ಯಾದಿ ತದೇವೈತನ್ನಿರಂಜನಂ ।
ಯದೇವ ಗಗನಂ ಶಾಂತಂ ಶೂನ್ಯಂ ವಿದ್ಧಿ ತದೇವ ತತ್ ॥ 49 ॥
ಕೇಶೋಂಡ್ರಕಾದಯೋ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಯಥಾ ಸದಸದಾತ್ಮಕಾಃ ।
ದ್ವಿತಾಮಿವಾಗತಾ ಭಾಂತಿ ಪರೇ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಯಸ್ತಥಾ ॥ 50 ॥
ತಥಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿ ದೇಹಾದಿ ವೇದನಾದಿ ಪರಾಪರೇ ।
ಅನೇಕಾನ್ಯಪ್ಯನನ್ಯಾನಿ ಶೂನ್ಯತ್ವಾನಿ ಯಥಾಂಬರೇ ॥ 51 ॥
ಸುಷುಪ್ತಾದ್ವಿಶತಃ ಸ್ವಪ್ನಮೇಕನಿದ್ರಾತ್ಮನೋ ಯಥಾ ।
ಸರ್ಗಸ್ಥಸ್ಯಾಪಿ ನ ದ್ವಿತ್ವಂ ನೈಕತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತಥಾ ॥ 52 ॥
ಏವಮೇವ ಕಚತ್ಯಚ್ಛಾ ಛಾಯೇಯಂ ಸ್ವಾ ಮಹಾಚಿತೇಃ ।
ನ ಚ ಕಿಂಚನ ನಾಮಾಂಗ ಕಚತ್ಯಚ್ಛೈವಮಾಸ್ಥಿತಾ ॥ 53 ॥
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಹಿ ಚಿದಾಕಾಶಮೇವ ಸ್ವಮಮಲಂ ವಪುಃ ।
ಚೇತ್ಯಂ ದೃಶ್ಯಮಿವಾಭಾತಿ ಸ್ವಪ್ನೇಷ್ವಿವ ಯಥಾಸ್ಥಿತಂ ॥ 54 ॥
ಅನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾರ್ಥಕಾರಣಾಭಾವತಃ ಸ್ವತಃ ।
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮಾತ್ಮಾನಮೇವಾದೌ ದೃಶ್ಯಮಿತ್ಯೇವ ಪಶ್ಯತಿ ॥ 55 ॥
ಸರ್ಗಾದಾವೇವ ಖಾತ್ಮೈವ ದೃಶ್ಯಂ ಭಾತಿ ನಿರಾಕೃತಿ ।
ಸಂಭ್ರಮಃ ಸ್ವಪ್ನಸಂಕಲ್ಪಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನೇಷ್ವಿವಾಭಿತಃ ॥ 56 ॥
ಸ್ವಪ್ನವತ್ತಚ್ಚ ನಿರ್ಧರ್ಮ ಮನಾಗಪಿ ನ ಭಿದ್ಯತೇ ।
ವಿಕಾರ್ಯಪಿ ಸಧರ್ಮಾಪಿ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನೋ ವಸ್ತುನೋ ಮಲಾತ್ ॥ 57 ॥
ತತ್ಸ್ವಪ್ನನಗರಾಕಾರಂ ಸಧರ್ಮಾಪ್ಯಸಧರ್ಮಕಂ ।
ಶಿವಾದನನ್ಯಮೇವೇತ್ಥಂ ಸ್ಥಿತಮೇವ ನಿರಂತರಂ ॥ 58 ॥
ದೃಶ್ಯಂ ಸ್ವಪ್ನಾದ್ರಿವತ್ಸ್ವಚ್ಛಂ ಮನಾಗಪಿ ನ ಭಿದ್ಯತೇ ।
ತಸ್ಮಾಚ್ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಃ ಶೂನ್ಯತ್ವಂ ಗಗನಾದಿವ ॥ 59 ॥
ಯದೇವ ತತ್ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವರೂಪವಿವರ್ಜಿತಂ ।
ತದೇವೇದಂ ತಥಾಭೂತಮೇವ ಸರ್ಗತಯಾ ಸ್ಥಿತಂ ॥ 60 ।
ಸ್ವಪ್ನೇಽನುಭೂಯತೇ ಚೈತತ್ಸ್ವಪ್ನೇ ಹ್ಯಾತ್ಮೈವ ಭಾಸತೇ ।
ಪುರಾದಿತ್ವೇನ ನ ತು ಸತ್ಪುರಾದಿರಚಿತಂ ತದಾ ॥ 61 ॥
ಸ್ವಪ್ನೇ ಚ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಯಾಃ ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಸ್ಮೃತೇಸ್ತಥಾ ।
ನ ಸತ್ತಾ ತದಿದಂ ದೃಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥಸ್ಯಾತ್ಯಸಂಭವಾತ್ ॥ 62 ॥
ತಸ್ಮಾದೇತತ್ತ್ರಯಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಯದ್ಭಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಸಂವಿದಃ ।
ತಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಾರ್ಥಸಾದೃಶ್ಯಾನ್ಮೂಢೈಃ ಸ್ಮೃತ್ಯಾದಿತೋಹಿತಾ ॥ 63 ॥
ಯಥಾ ಯತ್ರೈವ ಲಹರೀ ವಾರಿಣ್ಯೇತಿ ಪುನಃ ಪುನಃ ।
ತತ್ರೈವೇತಿ ತಥಾ ತದ್ವದನನ್ಯಾ ಖೇ ಪರೇ ಜಗತ್ ॥ 64 ॥
ವಿಧಯಃ ಪ್ರತಿಷೇಧಾಶ್ಚ ಸರ್ವ ಏವ ಸದೈವ ಚ ।
ವಿಭಕ್ತಾಶ್ಚ ವಿಮಿಶ್ರಾಶ್ಚ ಪರೇ ಸಂತಿ ನ ಸಂತಿ ಚ ॥ 65 ॥
ತಸ್ಮಾತ್ಸದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಾತ್ಮ ಕಿಮಿವಾತ್ರ ನ ವಿದ್ಯತೇ ।
ಸೈವ ಸತ್ತೈವ ಸರ್ವಾತ್ಮ ಚೈತದಪ್ಯೇತದಾತ್ಮಕಂ ॥ 66 ॥
ಭ್ರಾಂತಸ್ಯ ಭ್ರಮಣಂ ಭೂಮೇರ್ನ ಭೂಭ್ರಾಂತೈವ ವಾ ಗಣೈಃ ।
ನ ಶಾಮ್ಯತಿ ಜ್ಞಾತುರಪಿ ತಥಾಭ್ಯಾಸಂ ವಿನಾತ್ರ ದೃಕ್ ॥ 67 ॥
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಸ್ಯ ತು ಯನ್ನಾಮ ವಾದನಂ ತದ್ವಿನಾಪರಃ ।
ಅಭ್ಯಾಸೋ ದೃಶ್ಯಸಂಶಾಂತ್ಯೈ ನ ಭೂತೋ ನ ಭವಿಷ್ಯತಿ ॥ 68 ॥
ನ ಜೀವನ್ನಮೃತಂ ಚಿತ್ತಂ ರೋಧಮಾಯಾತಿ ಸಂಸೃತೇಃ ।
ಅವಿನಾಭಾವಿದೇಹತ್ವಾದ್ಬೋಧಾತ್ತ್ವೇತನ್ನ ಪಶ್ಯತಿ ॥ 69 ॥
ಸರ್ವದೈವಾವಿನಾಭಾವಿ ಚಿತ್ತಂ ದೃಶ್ಯಶರೀರಯೋಃ ।
ಇಹ ಚಾಮುತ್ರ ಚೈತಸ್ಯ ಬೋಧಾಂತೇ ಶಾಮ್ಯತಃ ಸ್ವಯಂ ॥ 70 ॥
ಚಿತ್ತದೃಶ್ಯಶರೀರಾಣಿ ತ್ರೀಣಿ ಶಾಮ್ಯಂತಿ ಬೋಧತಃ ।
ಪವನಸ್ಪಂದಸೈನ್ಯಾನಿ ಕಾರಣಾಭಾವತೋ ಯಥಾ ॥ 71 ॥
ಕಾರಣಂ ಮೌರ್ಖ್ಯಮೇವಾಸ್ಯ ತಚ್ಚಾಸ್ಮಾದೇವ ಶಾಸ್ತ್ರತಃ ।
ಕಿಂಚಿತ್ಸಂಸ್ಕೃತಬುದ್ಧೀನಾಂ ವಾಚಿತಾದೇವ ಶಾಮ್ಯತಿ ॥ 72 ॥
ಅಬುದ್ಧಮುತ್ತರಗ್ರಂಥಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಪೂರ್ವಂ ಹಿ ಬುಧ್ಯತೇ ।
ಗ್ರಂಥಂ ಪದಪದಾರ್ಥಜ್ಞಃ ಖೇದವಾನ್ನ ನಿವರ್ತತೇ ॥ 73 ॥
ಉಪಾಯಮಿದಮೇವಾತೋ ವಿದ್ಧಿ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಭ್ರಮಕ್ಷಯೇ ।
ಅನನ್ಯಸಾಧಾರಣತಾಂ ಗತಮಿತ್ಯನುಭೂಯತೇ ॥ 74 ॥
ತಸ್ಮಾದಸ್ಮಾನ್ಮಹಾಶಾಸ್ತ್ರಾದ್ಯಥಾಶಕ್ತಿ ವಿಚಾರಯೇತ್ ।
ಭಾಗೌ ದ್ವೌ ಭಾಗಮೇಕಂ ವಾ ತೇನ ದುಃಖಕ್ಷಯೋ ಭವೇತ್ ॥ 75 ॥
ಆರುಷೇಯಮಿದಮಿತಿ ಪ್ರಮಾದಾಚ್ಚೇನ್ನ ರೋಚತೇ ।
ತದನ್ಯದಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಶಾಸ್ತ್ರಂ ಕಿಂಚಿದ್ವಿಚಾರಯೇತ್ ॥ 76 ॥
ಅನರ್ಥೇನಾವಿಚಾರೇಣ ವಯಃ ಕುರ್ಯಾನ್ನ ಭಸ್ಮಸಾತ್ ।
ಬೋಧೇನ ಜ್ಞಾನಸಾರೇಣ ದೃಶ್ಯಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಾತ್ಮಸಾತ್ ॥ 77 ॥
ಆಯುಷಃ ಕ್ಷಣ ಏಕೋಽಪಿ ಸರ್ವರತ್ನೈರ್ನ ಲಭ್ಯತೇ ।
ನೀಯತೇ ತದ್ವೃಥಾ ಯೇನ ಪ್ರಮಾದಃ ಸುಮಹಾನಹೋ ॥ 78 ॥
ಅನುಭೂತಮಪಿ ಚ ನೋ ಸದೃಶ್ಯಮಿದಂ ದ್ರಷ್ಟೃಸಹಿತಮಪಿ ।
ಸ್ವಪ್ನನಿಜಮರಣಬಾಂಧವರೋದನಮಿವ ಸದಿವ ಕಚಿತಮಪಿ ॥ 79 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು ಪರಮಾರ್ಥಗೀತಾಸು
ಅದ್ವೈತಯುಕ್ತಿರ್ನಾಮ ಪಂಚಸಪ್ತತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 175 ॥ -3-
॥ ಅಥ ಪಂಚಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ಸತ್ಯವರ್ಣನಂ ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಅಕಾರಣಕಮೇವೇದಂ ಜಗದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಾತ್ಪದಾತ್ ।
ಯದಿ ಪ್ರವರ್ತತೇ ನಾಮ ಸ್ವಪ್ನಸಂಕಲ್ಪನಾದಿವತ್ ॥ 1 ॥
ತದಕಾರಣತಃ ಸಿದ್ಧೇಃ ಸಂಭವೇಽನ್ಯದಕಾರಣಂ ।
ಕಥಂ ನ ಜಾಯತೇ ವಸ್ತು ಕ್ವಚಿತ್ಕಿಂಚಿತ್ಕದಾಚನ ॥ 2 ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಯದ್ಯಥಾ ಕಲ್ಪಿತಂ ಯೇನ ಸ ಸಂಪಶ್ಯತಿ ತತ್ತಥಾ ।
ಕಲ್ಪನೈವಾನ್ಯಥಾ ನ ಸ್ಯಾತ್ತಾದೃಕ್ಕಾರಣವಿಚ್ಯುತೇಃ ॥ 3 ॥
ಯಥೇದಂ ಕಲ್ಪಿತಂ ದೃಶ್ಯಂ ಮನಸಾ ಯೇನ ತತ್ತಥಾ ।
ವೇತ್ತ್ಯಸೌ ಯಾದೃಗನ್ಯೇನ ಕಲ್ಪಿತಂ ವೇತ್ತ್ಯಸೌ ತಥಾ ॥ 4 ॥
ಕಲ್ಪನಾಕಲ್ಪನಾತ್ಮೈಕಂ ತಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಸ್ವಭಾವತಃ ।
ಕಲ್ಪನಾತ್ಮೇದೃಶಂ ಜಂತುರ್ಯಥಾ ಕೇಶನಖಾದಿಮಾನ್ ॥ 5 ॥
ಅಕಾರಣಪದಾರ್ಥತ್ವಂ ಸಕಾರಣಪದಾರ್ಥತಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ದ್ವಯಮಪ್ಯಸ್ತಿ ಸರ್ವಶಕ್ತ್ಯಾತ್ಮ ತದ್ಯತಃ ॥ 6 ॥
ಯತಃ ಸ್ಯಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತ್ವನ್ಯತ್ಕ್ವಚಿತ್ಕಿಂಚಿತ್ಕದಾಚನ ।
ತತ್ಕಾರಣವಿಕಲ್ಪೇನ ಸಂಯೋಗಸ್ತಸ್ಯ ಯುಜ್ಯತೇ ॥ 7 ॥
ಯತ್ರ ಸರ್ವಮನಾದ್ಯಂತಂ ನಾನಾನಾನಾತ್ಮ ಭಾಸತೇ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಶಾಂತಮೇಕಾತ್ಮ ತತ್ರ ಕಿಂ ಕಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ॥ 8 ॥
ನೇಹ ಪ್ರವರ್ತತೇ ಕಿಂಚಿನ್ನ ಚ ನಾಮ ನಿವರ್ತತೇ ।
ಸ್ಥಿತಮೇಕಮನಾದ್ಯಂತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಬ್ರಹ್ಮ ಖಾತ್ಮಕಂ ॥ 9 ॥
ಕಿಂ ಕಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ಕೇನ ಕಿಮರ್ಥಂ ಭವತು ಕ್ವ ವಾ ।
ಕಿಂ ಕಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ಕೇನ ಕಿಮರ್ಥಂ ಮಾಸ್ತು ವಾ ಕ್ವಚಿತ್ ॥ 10 ॥
ನೇಹ ಶೂನ್ಯಂ ನ ವಾ ಶೂನ್ಯಂ ನ ಸನ್ನಾಸನ್ನ ಮಧ್ಯತಾ ।
ವಿದ್ಯತೇ ನ ಮಹಾಶೂನ್ಯೇ ನ ನೇತಿ ನ ನ ನೇತಿ ಚ ॥ 11 ॥
ಇದಂ ನ ಕಿಂಚಿತ್ಕಿಂಚಿದ್ವಾ ಯನ್ನಾಮಾಸ್ತ್ಯಥ ನಾಸ್ತಿ ವಾ ।
ಸರ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ತದ್ವಿದ್ಧಿ ಯತ್ತಥೈವಾತಥೈವ ತತ್ ॥ 12 ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಅತಜ್ಞವಿಷಯೇ ಬ್ರಹ್ಮನ್ಕಾರ್ಯೇ ಕಾರಣಸಂಭವೇ ।
ಕಿಮಕಾರಣತಾತ್ಮ ಸ್ಯಾತ್ಕಥಂ ವೇತಿ ವದ ಪ್ರಭೋ ॥ 13 ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಅತಜ್ಞೋ ನಾಮ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ತಾವತ್ತಜ್ಜ್ಞಜನಂ ಪ್ರತಿ ।
ಅಸತೋ ವ್ಯೋಮವೃಕ್ಷಸ್ಯ ವಿಚಾರಃ ಕೀದೃಶಸ್ತತಃ ॥ 14 ॥
ಏಕಬೋಧಮಯಾಃ ಶಾಂತವಿಜ್ಞಾನಘನರೂಪಿಣಃ ।
ತಜ್ಜ್ಞಾಸ್ತೇಷಾಮಸದ್ರೂಪೇ ಕಥಮರ್ಥೇ ವಿಚಾರಣಾ ॥ 15 ॥
ಅತಜ್ಜ್ಞತ್ವಂ ಚ ಬೋಧೇಽನ್ತರವಭಾತಿ ತದಂಗತಾ ।
ಗತೇ ಸ್ವಪ್ನಸುಷುಪ್ತೇಽನ್ತರಿವ ನಿದ್ರಾತ್ಮ ಕೇವಲಂ ॥ 16 ॥
ತಥಾಪ್ಯಭ್ಯುಪಗಮ್ಯಾಪಿ ಮೂರ್ಖನಿಶ್ಚಯ ಉಚ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಯೇದಮಣು ಸರ್ವಾತ್ಮ ಯಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರಾಮಯಂ ॥ 17 ॥
ಸಂತ್ಯಕಾರಣಕಾ ಏವ ಸಂತಿ ಕಾರಣಜಾಸ್ತಥಾ ।
ಭಾವಾಃ ಸಂವಿದ್ಯಥಾ ಯಸ್ಮಾತ್ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಲಭ್ಯತೇ ತಥಾ ॥ 18 ॥
ಸರ್ವಕಾರಣಸಂಶಾಂತೌ ಸರ್ವಾನುಭವಶಾಲಿನಾಂ ।
ಸರ್ಗಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ನಾಸ್ತಿ ತೇನ ಸರ್ಗಸ್ತ್ವಕಾರಣಃ ॥ 19 ॥
ಹೃದಯಂಗಮತಾತ್ಯಕ್ತಮೀಶ್ವರಾದಿ ಪ್ರಕಲ್ಪ್ಯತೇ ।
ಯದತ್ರ ಕಿಂಚಿದುಃಸ್ವಾದು ವ್ಯರ್ಥಂ ವಾಗ್ಜಾಲಮೇವ ತತ್ ॥ 20 ॥
ಅನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತ್ಯೈವ ಸ್ವಪ್ನಾಭಾಕಲನಾದೃತೇ ।
ಸ್ಥೂಲಾಕಾರಾತ್ಮಿಕಾ ಕಾಚಿನ್ನಾಸ್ತಿ ದೃಶ್ಯಸ್ಯ ದೃಶ್ಯತಾ ॥ 21 ॥
ಸ್ವಪ್ನಪೃಥ್ವ್ಯಾದ್ಯನುಭವೇ ಕಿಮಬುದ್ಧಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ।
ಚಿತ್ಸ್ವಭಾವಾದೃತೇ ಬ್ರೂಹಿ ಸ್ವಪ್ನಾರ್ಥೋ ನಾಮ ಕೀದೃಶಃ ॥ 22 ॥
ಸ್ವಪ್ನಾರ್ಥೋ ಹ್ಯಪರಿಜ್ಞಾತೋ ಮಹಾಮೋಹಭರಪ್ರದಃ ।
ಪರಿಜ್ಞಾತೋ ನ ಮೋಹಾಯ ಯಥಾ ಸರ್ಗಾಸ್ತಥೈವ ಚ ॥ 23 ॥
ಶುಷ್ಕತರ್ಕಹಠಾವೇಶಾದ್ಯದ್ವಾಪ್ಯನುಭವೋಜ್ಝಿತಂ ।
ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಕಾರಣಂ ಕಿಂಚಿತ್ಸಾ ಮೌರ್ಖ್ಯಾಭಿನಿವೇಶಿತಾ ॥ 24 ॥
ಅಗ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಮಪಾಂ ಶೈತ್ಯಂ ಪ್ರಾಕಾಶ್ಯಂ ಸರ್ವತೇಜಸಾಂ ।
ಸ್ವಭಾವೋ ವಾಖಿಲಾರ್ಥಾನಾಂ ಕಿಮಬುದ್ಧಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ॥ 25 ॥
ಕಿಂ ಧ್ಯಾತೃಶತಲಬ್ಧಸ್ಯ ಧ್ಯೇಯಸ್ಯೈಕಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ।
ಕಿಂ ಚ ಗಂಧರ್ವನಗರೇ ಪುರೇ ಭಿತ್ತಿಷು ಕಾರಣಂ ॥ 26 ॥
ಧರ್ಮಾದ್ಯಮುತ್ರಾಮೂರ್ತತ್ವಾನ್ಮೂರ್ತೇ ದೇಹೇ ನ ಕಾರಣಂ ।
ದೇಹಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರ ಸರ್ಗಾದಿಭೋಗಿನಃ ॥ 27 ॥
ಭಿತ್ತ್ಯಭಿತ್ತ್ಯಾದಿರೂಪಾಣಾಂ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಜ್ಞಾನವಾದಿನಃ ।
ಕಿಂ ಕಾರಣಮನಂತಾನಾಮುತ್ಪನ್ನಧ್ವಂಸಿನಾಂ ಮುಹುಃ ॥ 28 ॥
ಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವೋಽಸೌ ಕಿಲ ಕಾರಣಮಿತ್ಯಪಿ ।
ಯದುಚ್ಯತೇ ಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ಸಾ ಪರ್ಯಾಯೋಕ್ತಿಕಲ್ಪತಾ ॥ 29 ॥
ತಸ್ಮಾದಕಾರಣಾ ಭ್ರಾಂತಿರ್ಭಾವಾ ಭಾಂತಿ ಚ ಕಾರಣಂ ।
ಅಜ್ಞೇ ಜ್ಞೇ ತ್ವಖಿಲಂ ಕಾರ್ಯಂ ಕಾರಣಾದ್ಭವತಿ ಸ್ಥಿತಂ ॥ 30 ॥
ಯದ್ವತ್ಸ್ವಪ್ನಪರಿಜ್ಞಾನಾತ್ಸ್ವಪ್ನೇ ದ್ರವ್ಯಾಪಹಾರಿಭಿಃ ।
ನ ದುಃಖಾಕರಣಂ ತದ್ವಜ್ಜೀವಿತಂ ತತ್ತ್ವದರ್ಶನಾತ್ ॥ 31 ॥
ಸರ್ಗಾದಾವೇವ ನೋತ್ಪನ್ನಂ ದೃಶ್ಯಂ ಚಿದ್ಗಗನಂ ತ್ವಿದಂ ।
ಸ್ವರೂಪಂ ಸ್ವಪ್ನವದ್ಭಾತಿ ನಾನ್ಯದತ್ರೋಪಪದ್ಯತೇ ॥ 32 ॥
ಅನ್ಯಾ ನ ಕಾಚಿತ್ಕಲನಾ ದೃಶ್ಯತೇ ಸೋಪಪತ್ತಿಕಾ ।
ಅಸ್ಮಾನ್ನ್ಯಾಯಾದೃತೇ ಕಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮೈವೈಷಾನುಭೂತಿಭೂಃ ॥ 33 ॥
ಊರ್ಮ್ಯಾವರ್ತದ್ರವತ್ವಾದಿ ಶುದ್ಧೇ ಜಲಘನೇ ಯಥಾ ।
ತಥೇದಂ ಸರ್ಗಪರ್ಯಾಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಭಾಸತೇ ॥ 34 ॥
ಸ್ಪಂದಾವರ್ತವಿವರ್ತಾದಿ ನಿರ್ಮಲೇ ಪವನೇ ಯಥಾ ।
ತಥಾಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಪವನೇ ಸರ್ಗಸ್ಪಂದೋಽವಭಾಸತೇ ॥ 35 ॥
ಯಥಾನಂತತ್ವಸೌಷಿರ್ಯಶೂನ್ಯತ್ವಾದಿ ಮಹಾಂಬರೇ ।
ಸ ಸನ್ನಾಸನ್ನಬೋಧಾತ್ಮ ತಥಾ ಸರ್ಗಃ ಪರಾಪರಃ ॥ 36 ॥
ಏಷು ನಿದ್ರಾದಿಕೇಷ್ವೇತೇ ಸೂಪಲಬ್ಧಾ ಅಪಿ ಸ್ಫುಟಂ ।
ಭಾವಾ ಅಸನ್ಮಯಾ ಏವಮೇತೇಽನನ್ಯಾತ್ಮಕಾ ಯತಃ ॥ 37 ॥
ಸರ್ಗಪ್ರಲಯಸಂಸ್ಥಾನಾನ್ಯೇವಮಾತ್ಮನಿ ಚಿದ್ಘನೇ ।
ಸೌಮ್ಯೇ ಸ್ವಪ್ನಸುಷುಪ್ತಾಭಾ ಶುದ್ಧೇ ನಿದ್ರಾಘನೇ ಯಥಾ ॥ 38 ॥
ಸ್ವಪ್ನಾತ್ಸ್ವಪ್ನಾಂತರಾಣ್ಯಾಸ್ತೇ ನಿದ್ರಾಯಾಂ ಮಾನವೋ ಯಥಾ ।
ಸರ್ಗಾತ್ಸರ್ಗಾಂತರಾಣ್ಯಾಸ್ತೇ ಸ್ವಸತ್ತಾಯಾಮಜಸ್ತಥಾ ॥ 39 ॥
ಪೃಥ್ವಾದಿರಹಿತೋಽಪ್ಯೇಷ ಬ್ರಹ್ಮಾಕಾಶೋ ನಿರಾಮಯಃ ।
ಅತದ್ವಾಂಸ್ತದ್ವದಾಭಾತಿ ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನಾನುಭೂತಿಷು ॥ 40 ॥
ಸ್ಥಿತಾ ಯಥಾಸ್ಯಾಂ ಪಶ್ಯಂತಾಂ ಶಬ್ದಾ ಘಟಪಟಾದಯಃ ।
ಜಾತಾಜಾತಾಃ ಸ್ಥಿತಾಃ ಸರ್ಗಾಸ್ತಥಾನನ್ಯೇ ಮಹಾಚಿತಿ ॥ 41 ॥
ಪಶ್ಯಂತಾಮೇವ ಪಶ್ಯಂತೀ ಯಥಾ ಭಾತಿ ತಥೈವ ಚ ।
ಯಥಾ ಶಬ್ದಾಸ್ತಥಾ ಸರ್ಗಾಶ್ಚಿತೈವ ಚಿತಿಚಿನ್ಮಯಃ ॥ 42 ॥
ಕಿಂ ಶಾಸ್ತ್ರಕಂ ತತ್ರ ಕಥಾವಿಚಾರೈ-
ರ್ನಿರ್ವಾಸನಂ ಜೀವಿತಮೇವ ಮೋಕ್ಷಃ ।
ಸರ್ಗೇ ತ್ವಸತ್ಯೇವಪ್ರಕಾರಣತ್ವಾ-
ತ್ಸತ್ಯೇವ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ನ ನಾಮ ಕಾಚಿತ್ ॥ 43 ॥
ಏಷಾ ಚ ಸಿದ್ಧೇಹ ಹಿ ವಾಸನೇತಿ
ಸಾ ಬೋಧಸತ್ತೈವ ನಿರಂತರೈಕಾ ।
ನಾನಾತ್ವನಾನಾರಹಿತೈವ ಭಾತಿ
ಸ್ವಪ್ನೇ ಚಿದೇವೇಹ ಪುರಾದಿರೂಪಾ ॥ 44 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು ಸತ್ಯವರ್ಣನಂ
ನಾಮ ಸಪ್ತಸಪ್ತತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 177 ॥ -5-
॥ ಅಥ ಷಷ್ಠಃ ಸರ್ಗಃ ॥
॥ ಐಂದವೋಪಾಖ್ಯಾನಂ ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಪದಾರ್ಥಾ ದ್ವಿವಿಧಾಃ ಸಂತಿ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಾ ಜಗತ್ತ್ರಯೇ ।
ಯತ್ರ ಸಪ್ರತಿಘಾಃ ಕೇಚಿತ್ಕೇಚಿದಪ್ರತಿಘಾ ಅಪಿ ॥ 1 ॥
ತಾನಿಹಾಪ್ರತಿಘಾನಾಢುರ್ನಾನ್ಯೋನ್ಯಂ ವೇಲ್ಲಯಂತಿ ಯೇ ।
ತಾಂಶ್ಚ ಸಪ್ರತಿಘಾನಾಹುರನ್ಯೋನ್ಯಂ ವೇಲ್ಲಯಂತಿ ಯೇ ॥ 2 ॥
ಇಹ ಸಪ್ರತಿಘಾನಂ ತು ದೃಷ್ಟಮನ್ಯೋನ್ಯವೇಲ್ಲನಂ ।
ನತ್ವಪ್ರತಿಘರೂಪಾಣಾಂ ಕೇಷಾಂಚಿದಪಿ ಕಿಂಚನ ॥ 3 ॥
ತತ್ರ ಸಂವೇದನಂ ನಾಮ ಯದಿದಂ ಚಂದ್ರಮಂಡಲೇ ।
ಇತಃ ಪತತ್ಯಪ್ರತಿಘಂ ತತ್ಸರ್ವೇಣಾನುಭೂಯತೇ ॥ 4 ॥
ಅರ್ಧಪ್ರಬುದ್ಧಸಂಕಲ್ಪವಿಕಲ್ಪಾದ್ವೈತಕಲ್ಪಿತಂ ।
ವದಾಮ್ಯಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇದಂ ನ ತು ಬೋಧದಶಾಸ್ಥಿತಂ ॥ 5 ॥
ಕಃ ಪ್ರಾಣಮಾರುತಃ ಕ್ಷೋಭಂ ಜನಯತ್ಯಾಶಯಸ್ಥಿತಃ ।
ಪ್ರವೇಶನಿರ್ಗಮಭಯಂ ಕಥಂ ವಾ ವದ ಮೇ ಪ್ರಭೋ ॥ 6 ॥
ಕಥಮಪ್ರತಿಘಂ ನಾಮ ವೇದನಂ ಪ್ರತಿಘಾತ್ಮಕಂ ।
ಇಮಂ ದೇಹಂ ಚಾಲಯತಿ ಭಾರಂ ಭಾರಹರೋ ಯಥಾ ॥ 7 ॥
ಯದಿ ಸಪ್ರತಿಘಂ ವಸ್ತು ವೇಲ್ಲತ್ಯಪ್ರತಿಘಾತ್ಮಕಂ ।
ಕಥಂ ಸಂವಿತ್ತಿಮಾತ್ರೇಣ ಪುಂಸಃ ಶೈಲೋ ನ ವಲ್ಗತಿ ॥ 8 ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ವಿಕಾಸಮಥ ಸಂಕೋಚಮತ್ರ ನಾಲೀ ಹೃದಿ ಸ್ಥಿತಾ ।
ಯದಾ ಯಾತಿ ತದಾ ಪ್ರಾಣಶ್ಚ್ಛೇದೈರಾಯಾತಿ ಯಾತಿ ಚ ॥ 9 ॥
ಬಾಹ್ಯೋಪಸ್ಕರಭಸ್ರಾಯಾಂ ಯಥಾಕಾಶಾಸ್ಪದಾತ್ಮಕಃ ।
ವಾಯುರ್ಯಾತ್ಯಪಿ ಚಾಯಾತಿ ತಥಾತ್ರ ಸ್ಪಂದನಂ ಹೃದಿ ॥ 10 ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಬಹಿರ್ಭಸ್ರಾಮಯಸ್ಕಾರಃ ಸಂಕೋಚನವಿಕಾಸನೈಃ ।
ಯೋಜಯತ್ಯಾಂತರಂ ನಾಡೀಂ ಕಶ್ಚಾಲಯತಿ ಚಾಲಕಃ ॥ 11 ॥
ಶತಂ ಕಥಂ ಭವೇದೇಕಂ ಕಥಮೇಕಂ ಶತಂ ಭವೇತ್ ।
ಕಥಂ ಸಚೇತನಾ ಏತೇ ಕಾಷ್ಠಲೋಷ್ಟೂಪಲಾದಯಃ ॥ 12 ॥
ಕಸ್ಮಾನ್ನ ಸ್ಥಾವರಂ ವಸ್ತು ಪ್ರಸ್ಪಂದ್ಯಪಿ ಚಮತ್ಕೃತಂ ।
ವಸ್ತು ಜಂಗಮಮೇವೇಹ ಸ್ಪಂದಿಮಾತ್ರೇವ ಕಿಂ ವದ ॥ 13 ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಅಂತಃಸಂವೇದನಂ ನಾಮ ಚಾಲಯತ್ಯಾಂತ್ರವೇಷ್ಟನಂ ।
ಬಹಿರ್ಭಸ್ರಾಮಯಸ್ಕಾರ ಇವ ಲೋಕೇಽನುಚೇಷ್ಟನಂ ॥ 14 ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ವಾಯ್ವಂತ್ರಾದಿಶರೀರಸ್ಥಂ ಸರ್ವಂ ಸಪ್ರತಿಘಂ ಮುನೇ ।
ಕಥಮಪ್ರತಿಘಾ ಸಂವಿಚ್ಚಾಲಯೇದಿತಿ ಮೇ ವದ ॥ 15 ॥
ಸಂವಿದಪ್ರತಿಘಾಕಾರಾ ಯದಿ ಸಪ್ರತಿಘಾತ್ಮಕಂ ।
ಚಾಲಯೇದಚಲಿಪ್ಯತ್ತದದೂರಮಂಭೋ ಯದಿಚ್ಛಯಾ ॥ 16 ॥
ಸಪ್ರತಿಘಾಪ್ರತಿಘಯೋರ್ಮಿಥೋ ಯದಿ ಪದಾರ್ಥಯೋಃ ।
ವೇಲ್ಲನಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಿಚ್ಛೈವ ಕರ್ತೃಕರ್ಮೇಂದ್ರಿಯೈಃ ಕ್ವ ಕಿಂ ॥ 17 ॥
ಸಪ್ರತಿಘಾಪ್ರತಿಘಯೋಃ ಶೇಷೋ ನಾಸ್ತಿ ಬಹಿರ್ಯಥಾ ।
ತಥೈವಾಂತರಹಂ ಮನ್ಯೇ ಶೇಷಂ ಕಥಯ ಮೇ ಮುನೇ ॥ 18 ॥
ಅಂತಃಸ್ವಯಂ ಯೋಗಿನಾ ವಾ ಯಥೈತದನುಭೂಯತೇ ।
ಅಮೂರ್ತಸ್ಯೈವ ಮೂರ್ತೇನ ವೇಲ್ಲನಂ ತದ್ವದಾಶು ಮೇ ॥ 19 ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಸರ್ವಸಂದೇಹವೃಕ್ಷಾಣಾಂ ಮೂಲಕಾಷಮಿದಂ ವಚಃ ।
ಸರ್ವೈಕತಾನುಭೂತ್ಯರ್ಥಂ ಶೃಣು ಶ್ರವಣಭೂಷಣಂ ॥ 20 ॥
ನೇಹ ಕಿಂಚಿನ್ನ ನಾಮಾಸ್ತಿ ವಸ್ತು ಸಪ್ರತಿಘಂ ಕ್ವಚಿತ್ ।
ಸರ್ವದಾ ಸರ್ವಮೇವೇದಂ ಶಾಂತಮಪ್ರತಿಘಂ ತತಂ ॥ 21 ॥
ಶುದ್ಧಂ ಸಂವಿನ್ಮಯಂ ಸರ್ವಂ ಶಾಂತಮಪ್ರತಿಘಾತ್ಮಕಂ ।
ಪದಾರ್ಥಜಾತಂ ಪೃಥ್ವ್ಯಾದಿ ಸ್ವಪ್ನಸಂಕಲ್ಪಯೋರಿವ ॥ 22 ॥
ಆದಾವಂತೇ ಚ ನಾಸ್ತೀದಂ ಕಾರಣಾಭಾವತೋಽಖಿಲಂ ।
ಭ್ರಾಂತ್ಯಾತ್ಮಾ ವರ್ತಮಾನಾಪಿ ಭಾತಿ ಚಿತ್ಸ್ವಪ್ನಗಾ ಯಥಾ ॥ 23 ॥
ದ್ಯೌಃ ಕ್ಷಮಾ ವಾಯುರಾಕಾಶಂ ಪರ್ವತಾಃ ಸರಿತೋ ದಿಶಃ ।
ಮಹತಾ ಕಾರಣೌಘೇನ ಬೋಧಮಪ್ರತಿಘಂ ವಿದುಃ ॥ 24 ॥
ಅಂತಃಕರಣಭೂತಾದಿ ಮೃತ್ಕಾಷ್ಠದೃಷದಾದಿ ವಾ ।
ಸರ್ವಂ ಶೂನ್ಯಮಶೂನ್ಯಂ ಚ ಚೇತನಂ ವಿದ್ಧಿ ನೇತರತ್ ॥ 25 ॥
ತತ್ರೈವಮೈಂದವಾಖ್ಯಾನಂ ಶೃಣು ಶ್ರವಣಭೂಷಣಂ ।
ಮಯಾ ಚ ಪೂರ್ವಮುಕ್ತಂ ತತ್ಕಿಂಚಾನ್ಯದಭಿವರ್ಣ್ಯತೇ ॥ 26 ॥
ತಥಾಪಿ ವರ್ತಮಾನೋಕ್ತಪ್ರಶ್ನಬೋಧಾಯ ತಚ್ಛೃಣು ।
ಯಥೇದಂ ಸರ್ವಮದ್ರ್ಯಾದಿ ಚಿದಿತ್ಯೇವ ತು ಭೋತ್ಸ್ಯತೇ ॥ 27 ।
ಕಸ್ಮಿಂಶ್ಚಿತ್ಪ್ರಾಕ್ತನೇನೈವ ಜಗಜ್ಜಾಲೇಽಭವದ್ದ್ವಿಜಃ ।
ತಪೋವೇದಕ್ರಿಯಾಧಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮನ್ನಿಂದುರಿತಿ ಸ್ಮೃತಃ ॥ 28 ॥
ದಶ ತಸ್ಯಾಭವನ್ಪುತ್ರಾ ಜಗತೋ ದಿಕ್ತಟಾ ಇವ ।
ಮಹಾಶಯಾ ಮಹಾತ್ಮಾನೋ ಮಹತಾಮಾಸ್ಪದಾಂ ಸತಾಂ ॥ 29 ॥
ಸ ತೇಷಾಂ ಕಾಲವಶತಃ ಪಿತಾಂತರ್ಧಿಮುಪಾಯಯೌ ।
ದಶಾನಾಂ ಭಗವಾನ್ರುದ್ರ ಏಕಾದಶ ಇವ ಕ್ಷಯೇ ॥ 30 ॥
ತಸ್ಯಾನುಗಮನಂ ಚಕ್ರೇ ಭಾರ್ಯಾ ವೈಧವ್ಯಭೀತಿಭಿಃ ।
ಅನುರಕ್ತಾ ದಿನಸ್ಯೇವ ಸಂಧ್ಯಾ ತಾರಾವಿಲೋಚನಾ ॥ 31 ॥
ತಯೋಸ್ತೇ ತನಯಾ ದುಃಖಕಲಿತಾ ವಿಪಿನಂ ಗತಾಃ ।
ಕೃತೌರ್ಧ್ವದೇಹಿಕಾಸ್ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ವ್ಯವಹಾರಂ ಸಮಾಧಯೇ ॥ 32 ॥
ಧಾರಣಾನಾಂ ಸಮಸ್ತಾನಾಂ ಕಾ ಸ್ಯಾದುತ್ತಮಸಿದ್ಧಿದಾ ।
ಧಾರಣಾ ಯನ್ಮಯಾಃ ಸಂತಃ ಸ್ಯಾಮಃ ಸರ್ವೇಶ್ವರಾ ವಯಂ ॥ 33 ॥
ಇತಿ ತೇ ತತ್ರ ಸಂಚಿಂತ್ಯ ಬದ್ಧಪದ್ಮಾಸನಾ ದಶ ।
ಇದಂ ಸಂಚಿಂತಯಾಮಾಸುರ್ನಿರ್ವಿಘ್ನೇ ಕಂದರೋದರೇ ॥ 34 ॥
ಪದ್ಮಜಾಧಿಷ್ಠಿತಾಶೇಷಜಗದ್ಧಾರಣಯಾ ಸ್ಥಿತಾಃ ।
ಭವಾಮ ಪದ್ಮಜೋಪೇತಂ ಜಗದ್ರೂಪಮವಿಘ್ನತಃ ॥ 35 ॥
ಇತಿ ಸಂಚಿಂತ್ಯ ಸಬ್ರಹ್ಮ ಜಗದ್ಧಾರಣಯಾ ಚಿರಂ ।
ನಿಮೀಲಿತದೃಶಸ್ತಸ್ಥುಸ್ತೇ ಚಿತ್ರರಚಿತಾ ಇವ ॥ 36 ॥
ಅಥೈತದ್ಧಾರಣಾಬದ್ಧಚಿತ್ತಾಸ್ತೇ ತಾವದಚ್ಯುತಾಃ ।
ಆಸನ್ಮಾಸಾಂದಶಾಷ್ಟೌ ಚ ಯಾವತ್ತೇ ತತ್ರ ದೇಹಕಾಃ ॥ 37 ॥
ಶುಷ್ಕಾಃ ಕಂಕಾಲತಾಂ ಯಾತಾಃ ಕ್ರವ್ಯಾದೈಶ್ಚರ್ವಿತಾಂಗಕಾಃ ।
ನಾಶಮಭ್ಯಾಯಯುಸ್ತತ್ರ ಛಾಯಾಭಾಗಾ ಇಅವಾತಪೈಃ ॥ 38 ॥
ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಜಗಚ್ಚೇದಂ ಸರ್ಗೋಽಯಂ ಭುವನಾನ್ವಿತಃ ।
ಇತಿ ಸಂಪಶ್ಯತಾಂ ತೇಷಾಂ ದೀರ್ಘಕಾಲೋಽಭ್ಯವರ್ತತ ॥ 39 ॥
ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನ್ಯದೇಹಾನಿ ದಶೈಕಧ್ಯಾನತಸ್ತತಃ ।
ಸಂಪನ್ನಾನಿ ಜಗಂತ್ಯೇವ ದಶ ದೇಹಾನಿ ವೈ ಪೃಥಕ್ ॥ 40 ॥
ಇತಿ ತೇಷಾಂ ಚಿದಿಚ್ಛಾಸಾಸಂಪನ್ನಾ ಸಕಲಂ ಜಗತ್ ।
ಅತ್ಯಂತಸ್ವಚ್ಛರೂಪೈವ ಸ್ಥಿತಾ ಚಾಕಾರವರ್ಜಿತಾ ॥ 41 ॥
ಸಂವಿನ್ಮಯತ್ವಾಜ್ಜಗತಾಂ ತೇಷಾಂ ಭೂಮ್ಯಚಲಾದಿ ತತ್ ।
ಸರ್ವಂ ಚಿದಾತ್ಮಕಂ ವಿದ್ಧಿ ನೋ ಚೇದನ್ಯತ್ಕಿಮುಚ್ಯತಾಂ ॥ 42 ॥
ಕಿಲಯತ್ತ್ರಿಜಗಜ್ಜಾಲಂ ತೇಷಾಂ ಕಿಮಾತ್ಮತತ್ತಥಾ ।
ಸಂವಿದಾಕಾಶಶೂನ್ಯತ್ವಮಾತ್ರಮೇವೇತರನ್ನ ತತ್ ॥ 43 ॥
ವಿದ್ಯತೇ ನ ಯಥಾ ಕಿಂಚಿತ್ತರಂಗಃ ಸಲಿಲಾದೃತೇ ।
ಸಂವಿತ್ತತ್ವಾದೃತೇ ತದ್ವದ್ವಿದ್ಯತೇ ಚಲನಾದಿಕಂ ॥ 44 ॥
ಐಂದವಾನಿ ಯಥೈತಾನಿ ಚಿನ್ಮಯಾನಿ ಜಗಂತಿ ಖೇ ।
ತಥಾ ಚಿನ್ಮಯಮೇತೇಷು ಕಾಷ್ಠಲೋಷ್ಟೋಪಲಾದ್ಯಪಿ ॥ 45 ॥
ಯಥೈವೈಂದವಸಂಕಲ್ಪಾಸ್ತೇ ಜಗತ್ತ್ವಮುಪಾಗತಾಃ ।
ತಥೈವಾಬ್ಜಜಸಂಕಲ್ಪೋ ಜಗತ್ತ್ವಮಯಮಾಗತಃ ॥ 46 ॥
ತಸ್ಮಾದಿಹೇಮೇ ಗಿರಯೋ ವಸುಧಾಪಾದಪಾ ಘನಾಃ ।
ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಸರ್ವಂ ಚ ಚಿನ್ಮಾತ್ರಮಯಮಾತತಂ ॥ 47 ॥
ಚಿದ್ವೃಕ್ಷಾಶ್ಚಿನ್ಮಹೀ ಚಿದ್ದ್ಯೌಶ್ಚಿದಾಕಾಶಂ ಚಿದದ್ರಯಃ ।
ನಾಚಿತ್ಕ್ವಚಿತ್ಸಂಭವತಿ ತೇಷ್ವೈಂದವಜಗತ್ಸ್ವಿವ ॥ 48 ॥
ಚಿನ್ಮಾತ್ರಖಕುಲಾಲೇನ ಸ್ವದೇಹಚಲಚಕ್ರಕೇ ।
ಸ್ವಶರೀರಮೃದಾ ಸರ್ಗಃ ಕುತೋಽಯಂ ಕ್ರಿಯತೇಽನಿಶಂ ॥ 49 ॥
ಸಂಕಲ್ಪನಿರ್ಮಿತೇ ಸರ್ಗೇ ದೃಷದಶ್ಚೇನ್ನಚೇತನಾಃ ।
ತದತ್ರ ಲೋಷ್ಟಶೈಲಾದಿ ಕಿಮೇತದಿತಿ ಕಥ್ಯತಾಂ ॥ 50 ॥
ಕಲನಸ್ಮೃತಿಸಂಸ್ಕಾರಾ ದಧತ್ಯರ್ಥಂ ಚ ನೋದರೇ ।
ಪ್ರಾಙ್ಮೃಷ್ಟಂ ಕಲ್ಪನಾದೀನಾಮನ್ಯೈವಾರ್ಥಕಲಾವತಾಂ ॥ 51 ॥
ತದ್ಧಾಮಸಂವಿದೋ ನಾಮ್ನಿ ಮಣಿರಾಶೌ ಮಣಿರ್ಯಥಾ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮನಿ ತಥಾ ಚಿತ್ತೇ ಕಶ್ಚಿದರ್ಥ ಉದೇತ್ಯಲಂ ॥ 52 ॥
ಅಕಾರ್ಯಕರಣಸ್ಯಾರ್ಥೋ ನ ಭಿನ್ನೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಕ್ವಚಿತ್ ।
ಸ್ವಭಾವ ಇತಿ ತೇನೇದಂ ಸರ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ನಿಶ್ಚಯಃ ॥ 53 ॥
ಯಥಾಪ್ರವೃತ್ತಂ ಚಿದ್ವಾರಿ ವಹತ್ಯಾವರ್ತತೇವ ನೌ ।
ಸ್ವಯತ್ನೇನಾತಿತೀವ್ರೇಣ ಪರಾತ್ಮೀಯಾತ್ಮನಾ ವಿನಾ ॥ 54 ॥
ಪದ್ಮಲೀಲಾ ಜಗದಿವ ಪ್ರಕಚಂತಿ ಜಗಂತಿ ಯತ್ ।
ಚಿನ್ಮಾತ್ರಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ವಸ್ಮಾದನ್ಯಾನಿ ನ ಮನಾಗಪಿ ॥ 55 ॥
ಅಜಾತ್ಮಾನಿರುದ್ಧಂ ಚ ಸನ್ಮಾತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಖಾತ್ಮಕಂ ।
ಶಾಂತಂ ಸದಸತೋರ್ಮಧ್ಯಂ ಚಿದ್ಭಾಮಾತ್ರಮಿದಂ ಜಗತ್ ॥ 56 ॥
ಯತ್ಸಂವಿನ್ಮಯಮದ್ರ್ಯಾದಿಸಂಕಲ್ಪಂ ಜಗತಿ ಸ್ಥಿತಂ ।
ತದಸಂವಿನ್ಮಯಮಿತಿ ವಕ್ತಾಽಜ್ಞೋ ಜ್ಞೈರ್ವಿಹಸ್ಯತೇ ॥ 57 ॥
ಜಗಂತ್ಯಾತ್ಮೇವ ಸಂಕಲ್ಪಮಯಾನ್ಯೇತಾನಿ ವೇತ್ತಿ ಖೇ ।
ಖಾತ್ಮಕಾನಿ ತಥೇದಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಸಂಕಲ್ಪಜಂ ಜಗತ್ ॥ 58 ॥
ಯಾವದ್ಯಾವದಿಯಂ ದೃಷ್ಟಿಃ ಶೀಘ್ರಂ ಶೀಘ್ರಂ ವಿಲೋಕ್ಯತೇ ।
ತಾವತ್ತಾವದಿದಂ ದುಃಖಂ ಶೀಘ್ರಂ ಶೀಘ್ರಂ ವಿಲೀಯತೇ ॥ 59 ॥
ಯಾವದ್ಯಾವದಿಯಂ ದೃಷ್ಟಿಃ ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯತೇ ನ ಚಿರಾಚ್ಚಿತಾ ।
ತಾವತ್ತಾವದಿದಂ ದುಃಖಂ ಭವೇತ್ಪ್ರತಿಘನಂ ಘನಂ ॥ 60 ॥
ದೀರ್ಘದುಷ್ಕೃತಮೂಢಾನಾಮಿಮಾಂ ದೃಷ್ಟಿಮಪಶ್ಯತಾಂ ।
ಸಂಸೃತಿರ್ವಜ್ರಸಾರೇಯಂ ನ ಕದಾಚಿತ್ಪ್ರಶಾಮ್ಯತಿ ॥ 61 ॥
ನೇಹಾಕೃತಿರ್ನ ಚ ಭವಾಭವಜನ್ಮನಾಶಾಃ
ಸತ್ತಾ ನ ಚೈವ ನ ಚ ನಾಮ ತಥಾಸ್ತ್ಯಸತ್ತಾ ।
ಶಾಂತಂ ಪರಂ ಕಚತಿ ಕೇವಲಮಾತ್ಮನೀತ್ಥಂ
ಬ್ರಹ್ಮಾಥವಾ ಕಚನಮಪ್ಯಲಮತ್ರ ನಾಸ್ತಿ ॥ 62 ॥
ಆದ್ಯಂತವರ್ಜಿತಮಲಭ್ಯಲತಾಗ್ರಮೂಲ-
ನಿರ್ಮಾಣಮೂಲಪರಿವೇಶಮಶೇಷಮಚ್ಛಂ ।
ಅಂತಸ್ಥನಿರ್ಗಗನಸರ್ಗಕಪುತ್ರಕೌಘಂ
ನಿತ್ಯಂ ಸ್ಥಿತಂ ನನು ಘನಂ ಗತಜನ್ಮನಾಶಂ ॥ 63 ॥
ಸನ್ಮಾತ್ರಮಂತರಹಿತಾಖಿಲಹಸ್ತಜಾತಂ
ಪರ್ಯಂತಹೀನಗಣನಾಂಗಮಮುಕ್ತರೂಪಂ ।
ಆತ್ಮಾಂಬರಾತ್ಮಕಮಹಂ ತ್ವಿದಮೇವ ಸರ್ವಂ
ಸುಸ್ತಂಭರೂಪಮಜಮೌನಮಲಂ ವಿಕಲ್ಪೈಃ ॥ 64 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು ಐಂದವೋ
ನಾಮಾಷ್ಟಸಪ್ತತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 178 ॥ -6-
॥ ಅಥ ಸಪ್ತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥
॥ ಬ್ರಹ್ಮಮಯತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಂ ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಏವಂ ಚಿನ್ಮಾತ್ರಮೇವೈಕಂ ಶುದ್ಧಂ ಸತ್ತ್ವಂ ಜಗತ್ತ್ರಯಂ ।
ಸಂಭವಂತೀಹ ಭೂತಾನಿ ನಾಜ್ಞಬುದ್ಧಾನಿ ಕಾನಿಚಿತ್ ॥ 1 ॥
ತಸ್ಮಾತ್ಕುತಃ ಶರೀರಾದಿ ವಸ್ತು ಸಪ್ರತಿಘಂ ಕುತಃ ।
ಯದಿದಂ ದೃಶ್ಯತೇ ಕಿಂಚಿತ್ತದಪ್ರತಿಘಮಾತತಂ ॥ 2 ॥
ಸ್ಥಿತಂ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಶಾಂತೇ ಶಾಂತಂ ಸಮಂ ಸ್ಥಿತಂ ।
ಸ್ಥಿತಮಾಕಾಶಮಾಕಾಶೇ ಜ್ಞಪ್ತಿರ್ಜ್ಞಪ್ತೌ ವಿಜೃಂಭತೇ ॥ 3 ॥
ಸರ್ವಂ ಸಂವಿನ್ಮಯಂ ಶಾಂತಂ ಸತ್ಸ್ವಪ್ನಂ ಇವ ಜಾಗ್ರತಿ ।
ಸ್ಥಿತಮಪ್ರತಿಘಾಕಾರಂ ಕ್ವಾಸೌ ಸಪ್ರತಿಘಾಂ ಸ್ಥಿತಿಃ ॥ 4 ॥
ಕ್ವ ದೇಹ ಅವಯವಾಃ ಕ್ವಾಂತ್ರವೇಷ್ಟನೀ ಕ್ವಾಸ್ಥಿಪಂಜರಂ ।
ವ್ಯೋಮೇವಾಪ್ರತಿಘಂ ವಿದ್ಧಿ ದೇಹಂ ಸಪ್ರತಿಘೋಷಮಂ ॥ 5 ॥
ಸಂವಿತ್ಕರೌ ಶಿರಃ ಸಂವಿತ್ಸಂವಿದಿಂದ್ರಿಯವೃಂದಕಂ ।
ಶಾಂತಮಪ್ರತಿಘಂ ಸರ್ವಂ ನ ಸಪ್ರತಿಘಮಸ್ತಿ ಹಿ ॥ 6 ॥
ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯೋಮ್ನಃ ಸ್ವಪ್ನರೂಪಸ್ವಭಾವತ್ವಾಜ್ಜಗತ್ಸ್ಥಿತೇಃ ।
ಇದಂ ಸರ್ವಂ ಸಂಭವತಿ ಸಹೇತುಕಮಹೇತುಕಂ ॥ 7 ॥
ನ ಕಾರಣಂ ವಿನಾ ಕಾರ್ಯಂ ಭವತೀತ್ಯುಪಪದ್ಯತೇ ।
ಯದ್ಯಥಾ ಯೇನ ನಿರ್ಣೀತಂ ತತ್ತಥಾ ತೇನ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ॥ 8 ॥
ಕಾರಣೇನ ವಿನಾ ಕಾರ್ಯಂ ಸದ್ವದಿತ್ಯುಪಪದ್ಯತೇ ।
ಯಥಾ ಭಾವಿತಮೇವಾರ್ಥಂ ಸಂವಿದಾಪ್ನೋತ್ಯಸಂಶಯಂ ॥ 9 ॥
ಯಥಾ ಸಂಭವತಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸರ್ವಂ ಸರ್ವತ್ರ ಸರ್ವಥಾ ।
ಚಿನ್ಮಯತ್ವಾತ್ತಥಾ ಜಾಗ್ರತ್ಯಸ್ತಿ ಸರ್ವಾತ್ಮರೂಪತಾ ॥ 10 ॥
ಸರ್ವಾತ್ಮನಿ ಬ್ರಹ್ಮಪದೇ ನಾನಾನಾತ್ಮನಿ ಸ್ಥಿತಾ ।
ಅಸ್ತ್ಯಕಾರಣಕಾರ್ಯಾಣಾಂ ಸತ್ತಾ ಕಾರಣಜಾಪಿ ಚ ॥ 11 ॥
ಏಕಃ ಸಹಸ್ರಂ ಭವತಿ ಯಥಾ ಹ್ಯೇತೇ ಕಿಲೈಂದವಾಃ ।
ಪ್ರಯಾತಾ ಭೂತಲಕ್ಷತ್ವಂ ಸಂಕಲ್ಪಜಗತಾಂ ಗಣೈಃ ॥ 12 ॥
ಸಹಸ್ರಮೇಕಂ ಭವತಿ ಸಂವಿದಾಂ ಚ ತಥಾ ಹಿ ಯತ್ ।
ಸಾಯುಜ್ಯೇ ಚಕ್ರಪಾಣ್ಯಾದೇಃ ಸರ್ಗೈರೇಕಂ ಭವೇದ್ವಪುಃ ॥ 13 ॥
ಏಕ ಏಕ ಭವತ್ಯಬ್ಧಿಃ ಸ್ರವಂತೀನಾಂ ಶತೈರಪಿ ।
ಏಕ ಏಕ ಭವೇತ್ಕಾಲ ಋತುಸಂವತ್ಸರೋತ್ಕರೈಃ ॥ 14 ॥
ಸಂವಿದಾಕಾಶ ಏವಾಯಂ ದೇಹಃ ಸ್ವಪ್ನ ಇವೋದಿತಃ ।
ಸ್ವಪ್ನಾದ್ರಿವನ್ನಿರಾಕಾರಃ ಸ್ವಾನುಭೂತಿಸ್ಫುಟೋಽಪಿ ಚ ॥ 15 ॥
ಸಂವಿತ್ತಿರೇವಾನುಭವಾತ್ಸೈವಾನನುಭವಾತ್ಮಿಕಾ ।
ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯದೃಶಾ ಭಾತಿ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮೈಕಮತೋ ಜಗತ್ ॥ 16 ॥
ವೇದನಾವೇದನಾತ್ಮೈಕಂ ನಿದ್ರಾಸ್ವಪ್ನಸುಷುಪ್ತವತ್ ।
ವಾತಸ್ಪಂದಾವಿವಾಭಿನ್ನೌ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮೈಕಮತೋ ಜಗತ್ ॥ 17 ॥
ದ್ರಷ್ಟಾ ದೃಶ್ಯಂ ದರ್ಶನಂ ಚ ಚಿದ್ಭಾನ ಪರಮಾರ್ಥಖಂ ।
ಶೂನ್ಯಸ್ವಪ್ನ ಇವಾಭಾತಿ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮೈಕಮತೋ ಜಗತ್ ॥ 18 ॥
ಜಗತ್ತ್ವಮಸದೇವೇಶೇ ಭ್ರಾಂತ್ಯಾ ಪ್ರಥಮಸರ್ಗತಃ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಭಯಮಿವಾಶೇಷಂ ಪರಿಜ್ಞಾತ ಪ್ರಶಾಮ್ಯತಿ ॥ 19 ॥
ಏಕಸ್ಯಾಃ ಸಂವಿದಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಯಥಾ ಭಾನಮನೇಕಧಾ ।
ನಾನಾಪದಾರ್ಥರೂಪೇಣ ಸರ್ಗಾದೌ ಗಗನೇ ತಥಾ ॥ 20 ॥
ಬಹುದೀಪೇ ಗೃಹೇ ಚ್ಛಾಯಾ ಬಹ್ವ್ಯೋ ಭಾಂತ್ಯೇಕವದ್ಯಥಾ ।
ಸರ್ವಶಕ್ತೇಸ್ತಥೈವೈಕಾ ಭಾತಿ ಶಕ್ತಿರನೇಕಧಾ ॥ 21 ॥
ಯತ್ಸೀಕರಸ್ಫುರಣಮಂಬುನಿಧೌ ಶಿವಾಖ್ಯ
ವ್ಯೋಮ್ನೀವ ವೃಕ್ಷನಿಕರಸ್ಫುರಣಂ ಸ ಸರ್ಗಃ ।
ವ್ಯೋಮ್ನೇಷ ವೃಕ್ಷನಿಕರೋ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತರೂಪೋ
ಬ್ರಹ್ಮಾಂಬುಧೌ ನ ತು ಮನಾಗಪಿ ಸರ್ಗಬಿಂದುಃ ॥ 22 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು
ಬ್ರಹ್ಮಮಯತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಂ ನಾಮೈಕೋನಾಶೀತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ
ಸರ್ಗಃ ॥ 179 ॥ -7-
॥ ಅಥ ಅಷ್ಟಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ತಾಪಸೋಪಾಖ್ಯಾನಂ ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಇಮಂ ಮೇ ಸಂಶಯಂ ಛಿಂಧಿ ಭಗವನ್ಭಾಸ್ಕರಂ ತಮಃ ।
ಭುವನಸ್ಯೇವ ಭಾವಾನಾಂ ಸಮ್ಯಗ್ರೂಪಾನುಭೂತಯೇ ॥ 1 ॥
ಕದಾಚಿದಹಮೇಕಾಗ್ರೋ ವಿದ್ಯಾಗೇಹೇ ವಿಪಶ್ಚಿತಾಂ ।
ಸಂಸದಿ ಸ್ಥಿತವಾನ್ಯಾವತ್ತಾಪಸಃ ಕಶ್ಚಿದಾಗತಃ ॥ 2 ॥
ವಿದ್ವಾನ್ ದ್ವಿಜವರಃ ಶ್ರೀಮಾನ್ವಿದೇಹಜನಮಂಡಲಾತ್ ।
ಮಹಾತಪಾಃ ಕಾಂತಿಯುತೋ ದುರ್ವಾಸಾ ಇವ ದುಃಸಹಃ ॥ 3 ॥
ಸ ಪ್ರವಿಶ್ಯಾಭಿವಾದ್ಯಾಶು ಸಭಾಮಾಭಾಸ್ವರದ್ಯುತಿಂ ।
ಉಪವಿಶ್ಯಾಸನೇ ತಿಷ್ಠನ್ನಸ್ಮಾಭಿರಭಿವಾದಿತಃ ॥ 4 ॥
ವೇದಾಂತಸಾಂಖ್ಯಸಿದ್ಧಾಂತವಾದಾನ್ಸಂಹೃತ್ಯ ಸತ್ತಮಂ ।
ಸುಖೋಪವಿಷ್ಟಂ ವಿಶ್ರಾಂತಂ ತಮಹಂ ಪೃಷ್ಟವಾನಿದಂ ॥ 5 ॥
ದೀರ್ಘಾಧ್ವನಾ ಪರಿಶ್ರಾಂತಃ ಸಯತ್ನ ಇವ ಲಕ್ಷ್ಯಸೇ ।
ವದಾದ್ಯ ವದತಾಂ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕುತ ಆಗಮನಂ ಕೃತಂ ॥ 6 ॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಉವಾಚ ।
ಏವಮೇತನ್ಮಹಾಭಾಗ ಸುಮಹಾಯತ್ನವಾನಹಂ ।
ಯದರ್ಥಮಾಗತೋಽಸ್ಮೀಹ ತಸ್ಯಾಕರ್ಣಯ ನಿರ್ಣಯಂ ॥ 7 ॥
ವೈದೇಹೋ ನಾಮ ದೇಶೋಽಸ್ತಿ ಸರ್ವಸೌಭಾಗ್ಯಸಂಯುತಃ ।
ಸ್ವರ್ಗಸ್ಯಾಸ್ವರಸಂಸ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಮಿವಾವನೌ ॥ 8 ॥
ತತ್ರಾಹಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಜಾತಃ ಪ್ರಾಪ್ತವಿದ್ಯಶ್ಚ ಸಂಸ್ಥಿತಃ ।
ಕುಂದಾವದಾದಂತತ್ವಾತ್ಕುಂದದಂತ ಇತಿ ಶ್ರುತಃ ॥ 9 ॥
ಅಥಾಹಂ ಜಾತವೈರಾಗ್ಯಃ ಪ್ರವಿಹರ್ತುಂ ಪ್ರವೃತ್ತವಾನ್ ।
ದೇವದ್ವಿಜಮುನೀಂದ್ರಾಣಾಂ ಸಂಭ್ರಮಾಚ್ಛಮಶಾಂತಯೇ ॥ 10 ॥
ಶ್ರೀಪರ್ವತಮಖಂಡೇಽಹಂ ಕದಾಚಿತ್ಪ್ರಾಪ್ತವಾನಹಂ ।
ತತ್ರಾವಸಂ ಚಿರಂ ಕಾಲಂ ಮೃದು ದೀರ್ಘಂ ತಪಶ್ಚರನ್ ॥ 11 ॥
ತತ್ರಾಸ್ತ್ಯರಣ್ಯಂ ವಿದಿತಂ ಮುಕ್ತಂ ತೃಣವನಾದಿಭಿಃ ।
ತ್ಯಕ್ತತೇಜಸ್ತಮೋಭ್ರಾದಿಭೂಮಾವಿವ ನಭಸ್ತಲಂ ॥ 12 ॥
ತತ್ರಾಸ್ತಿ ಮಧ್ಯೇ ವಿಟಪಿ ಲಘುಃ ಪೇಲವಪಲ್ಲವಃ ।
ಸ್ಥಿತ ಏಷೋಽಮ್ಬರೇ ಶೂನ್ಯೇ ಮಂದರಶ್ಮಿರಿವಾಂಶುಮಾನ್ ॥ 13 ॥
ಲಂಬತೇ ತಸ್ಯ ಶಾಖಾಯಾಂ ಪುರುಷಃ ಪಾವನಾಕೃತಿಃ ।
ಭಾನುರ್ಭಾನಾವಿವ ರಶ್ಮಿಗೃಹೀತೋ ಗ್ರಥಿತಾಕೃತಿಃ ॥ 14 ॥
ಮೌಂಜದಾಮನಿ ಬದ್ಧೋರ್ಧ್ವಪಾದೋ ನಿತ್ಯಮವಾಕ್ಷಿರಾಃ ।
ಅಷ್ಠೀಲತ್ವಂ ದಧದಿವ ಮಹಾಷ್ಠೀಲಸ್ಯ ಶಾಲ್ಮಲೇಃ ॥ 15 ॥
ದೃಷ್ಟಃ ಪ್ರಾಪ್ತೇನ ತಂ ದೇಶಂ ಸ ಕದಾಚಿನ್ಮಯಾ ಪುಮಾನ್ ।
ವಿಚಾರಿತೋ ನಿಕಟತೋ ವಕ್ಷಃಸ್ಥಾಂಜಲಿಸಂಪುಟಃ ॥ 16 ॥
ಯಾವಜ್ಜೀವತ್ಯಸೌ ವಿಪ್ರೋ ನಿಃಶ್ವಸಿತ್ಯಹತಾಕೃತಿಃ ।
ಶೀತವಾತಾತಪಸ್ಪರ್ಶಾನ್ಸರ್ವಾನ್ವೇತ್ತಿ ಚ ಕಾಲಜಾನ್ ॥ 17 ॥
ಅನಂತರಮಸಾವೇಕೋ ನೋಪಚರ್ಯಮಯಾ ಬಹೂನ್ ।
ದಿವಸಾತಪಖೇದೇನ ವಿಶ್ರಂಭೇ ಪಾತಿತಃ ಶನೈಃ ॥ 18 ॥
ಪೃಷ್ಟಶ್ಚ ಕೋಽಸಿ ಭಗವನ್ಕಿಮರ್ಥಂ ದಾರುಣಂ ತಪಃ ।
ಕರೋಷೀದಂ ವಿಶಾಲಾಕ್ಷ ಲಕ್ಷ್ಯಾಲಕ್ಷ್ಯಾತ್ಮಜೀವಿತಃ ॥ 19 ॥
ಅಥ ತೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಸ್ತೇ ಕ ಇವಾನೇನ ತಾಪಸ ।
ಅರ್ಥೇ ನಾತಿವಿಚಿತ್ರಾ ಹಿ ಭವಂತೀಚ್ಛಾಃ ಶರೀರಿಣಾಂ ॥ 20 ॥
ಇತ್ಯುಕ್ತವಾನ್ಪ್ರಯತ್ನೇನ ಸೋಽನುಬಂಧೇನ ವೈ ಮಯಾ ।
ಯದಾ ಪೃಷ್ಟಸ್ತದಾ ತೇನ ಮಮೋಕ್ತಮಿದಮುತ್ತರಂ ॥ 21 ॥
ಮಥುರಾಯಾಮಹಂ ಜಾತೋ ವೃದ್ಧಿಂ ಯಾತಃ ಪಿತುರ್ಗೃಹೇ ।
ಬಾಲ್ಯಯೌವನಯೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಸ್ಥಿತಃ ಪದಪದಾರ್ಥವಿತ್ ॥ 22 ॥
ಸಮಗ್ರಸುಖಸಂಭಾರಕೋಶೋ ಭವತಿ ಭೂಮಿಪಃ ।
ಇತ್ಯಹಂ ಶ್ರುತವಾಂಸ್ತತ್ರ ಭೋಗಾರ್ಥೀ ನವಯೌವನಃ ॥ 23 ॥
ಅಥ ಸಪ್ತಮಹಾದ್ವೀಪವಿಸ್ತೀರ್ಣಾಯಾ ಭುವಃ ಪತಿಃ ।
ಸ್ಯಾಮಿತ್ಯಹಮುದಾರಾತ್ಮಾ ಪರಿಬಿಂಬಿತವಾಂಶ್ಚಿರಂ ॥ 24 ॥
ಇತ್ಯರ್ಥೇನ ಸಮಾಗತ್ಯ ದೇಶಮಿತ್ಥಮಹಂ ಸ್ಥಿತಃ ।
ಅತ್ರ ದ್ವಾದಶವರ್ಷಾಣಿ ಸಮತೀತಾನಿ ಮಾನದ ॥ 25 ॥
ತದಕಾರಣಮಿತ್ರತ್ವಂ ಗಚ್ಛೇಷ್ಟಂ ದೇಶಮಾಶುಗಃ ।
ಅಹಂ ಚಾಭಿಮತಪ್ರಾಪ್ತೇರಿತ್ಥಮೇವ ದೃಢಸ್ಥಿತಿಃ ॥ 26 ॥
ಇತಿ ತೇನೇಹಮುಕ್ತಃ ಸಂಸ್ತಮಿಚ್ಛಂ ಪ್ರೋಕ್ತವಾಂಛೃಣು ।
ಆಶ್ಚರ್ಯಶ್ರವಣೇ ಚೇತಃ ಖೇದಮೇತಿ ನ ಧೀಮತಃ ॥ 27 ॥
ಸಾಧೋ ಯಾವತ್ತಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ನ ನಾಮಾಭಿಮತೋ ವರಃ ।
ತ್ವದ್ರಕ್ಷಾಪರಿಚರ್ಯಾರ್ಥಮಿಹ ತಾವದಹಂ ಸ್ಥಿತಃ ॥ 28 ॥
ಮಯೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಸ ಪಾಷಾಣ ಮೌನವಾನಭಮಚ್ಛಮೀ ।
ನಿಮೀಲಿತೇಕ್ಷಣಃ ಕ್ಷೀಣರೂಪಸ್ತ್ವಕಲನೋ ಬಹಿಃ ॥ 29 ॥
ತಥಾಹಂ ಪುರತಸ್ತಸ್ಯ ಕಾಷ್ಠಮೌನವತೋಽವಸಂ ।
ಷಣ್ಮಾಸಾನ್ವಿಗತೋದ್ವೇಗಂ ವೇಗಾನ್ಕಾಲಕೃತಾನ್ಸಹನ್ ॥ 30 ॥
ಅರ್ಕಬಿಂಬಾದ್ವಿನಿಷ್ಕ್ರಮ್ಯ ತತ್ಪ್ರದೇಶಾಂತರೇ ಸ್ಥಿತಂ ।
ಏಕದಾ ದೃಷ್ಟವಾನಸ್ಮಿ ಪುರುಷಂ ಭಾನುಭಾಸ್ವರಂ ॥ 31 ॥
ಸ ತೇನ ಪೂಜ್ಯತೇ ಯಾವನ್ಮನಸಾ ಕರ್ಮಣಾ ಮಯಾ ।
ಉವಾಚ ತಾವದ್ವಚನಮಮೃತಸ್ಯಂದಸುಂದರಂ ॥ 32 ॥
ಶಾಖಾಪ್ರಲಂಬನಪರ ಹೇ ಬ್ರಹ್ಮಂದೀರ್ಘತಾಪಸ ।
ತಪಃ ಸಂಹರ ಸಂಹಾರೀ ಗೃಹಾಣಾಭಿಮತಂ ವರಂ ॥ 33 ॥
ಸಪ್ತಾಬ್ಧಿದ್ವೀಪವಲಯಾಂ ಪಾಲಯಿಷ್ಯಸಿ ಮೇದಿನೀಂ ।
ಸಪ್ತವರ್ಷಸಹಸ್ರಾಣಿ ದೇಹೇನಾನೇನ ಧರ್ಮತಃ ॥ 34 ॥
ಏವಂ ಸಮೀಹಿತಂ ದತ್ವಾ ಸ ದ್ವಿತೀಯೋ ದಿವಾಕರಃ ।
ಗಂತುಮಸ್ತಮಥಾರ್ಕಾಬ್ಧಿಮವಿಶತ್ಪ್ರೋದಿತೋ ಯತಃ ॥ 35 ॥
ತಸ್ಮಿನ್ಯಾತೇ ಮಯಾ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ತಸ್ಯ ಶಾಖಾತಪಸ್ವಿನಃ ।
ಶ್ರುತದೃಷ್ಟಾನುಭೂತಾಗ್ರ್ಯವರದಸ್ಯ ವಿವೇಕಿನಃ ॥ 36 ॥
ಸಂಪ್ರಾಪ್ತಾಭಿಮತಂ ಬ್ರಹ್ಮಂಸ್ತರುಶಾಖಾವಲಂಬನಂ ।
ತಪಸ್ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಯಥಾ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ವ್ಯವಹಾರಂ ಸಮಾಚರ ॥ 37 ॥
ಏವಮಂಗೀಕೃತವತಃ ಪಾದೌ ತಸ್ಯ ಮಯಾ ತತಃ ।
ಮುಕ್ತೌ ವಿಟಪಿನಸ್ತಸ್ಮಾದಾಲಾನಾತ್ಕಾಲಭಾವಿವ ॥ 38 ॥
ಸ್ವಾತಃ ಪವಿತ್ರಹಸ್ತೋಽಸೌ ಚಕ್ರೇ ಜಪ್ತ್ವಾಘಮರ್ಷಣಂ ।
ಫಲೇನ ಪುಣ್ಯಲಬ್ಧೇನ ವಿಟಪಾದ್ವ್ರತಪಾರಣಂ ॥ 39 ॥
ತತ್ಪುಣ್ಯವಶತಃ ಪ್ರಾಪ್ತೈಃ ಸ್ವಾದುಭಿಸ್ತೈಸ್ತರೋಃ ಫಲೈಃ ।
ಸಮಾಶ್ವಸ್ತಾವಸಂಕ್ಷುಬ್ಧಾವಾವಾಂ ತತ್ರ ದಿನತ್ರಯಂ ॥ 40 ॥
ಸಪ್ತದ್ವೀಪಸಮುದ್ರಮುದ್ರಿತದಿಶಂ ಭೋಕ್ತುಂ ಸಮಗ್ರಾಂ ಮಹೀಂ
ವಿಪ್ರಃ ಪಾದಪಲಂಬಿತೇನ ವಪುಷಾ ತಪ್ತ್ವೋರ್ಧ್ವಪಾದಸ್ತಪಃ ।
ಸಂಪ್ರಾಪ್ಯಾಭಿಮತಂ ವರಂ ದಿನಕೃತೋ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಚಾಹ್ನಾಂ ತ್ರಯಂ
ಸಾರ್ಧಂ ಮತ್ಸುಹೃದಾ ಸ್ವಮೇವ ಸದನಂ ಗಂತುಂ ಪ್ರವೃತ್ತೋಽಭವತ್ ॥ 41 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು ತಾಪ್ಸೋಪಾಖ್ಯಾನಂ
ನಾಮಾಶೀತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 180 ॥ -8-
॥ ಅಥ ನವಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ಗೌರ್ಯಾಶ್ರಮವರ್ಣನಂ ॥
ಕುಂದದಂತ ಉವಾಚ ।
ಆವಾಸಮಂತರೇ ಗಂತುಂ ಪ್ರವೃತ್ತೌ ಮುದಿತಾಕೃತೀ ।
ಮಥುರಾನಗರೀಂ ಚಂದ್ರಸೂರ್ಯಾವಿಂದ್ರಪುರೀಮಿವ ॥ 1 ॥
ಪ್ರಾಪ್ಯ ರೋಧಾಭಿಧಂ ಗ್ರಾಮಂ ವಿಶ್ರಮ್ಯಾಮ್ರವಣಾಚಲೇ ।
ಉಷಿತೌ ದ್ವೇ ದಿನೇ ತಸ್ಮಿನ್ಸಾಲೀಸೇ ನಗರೇ ಸುಖಂ ॥ 2 ॥
ಅಧ್ವಾನಂದಿತಚಿತ್ತಾಭ್ಯಾಮಾವಾಭ್ಯಾಮತಿವಾಹಿತಃ ।
ದ್ವಿತೀಯೇಽಹನಿ ಶೀತಾಂಬುಸ್ನಿಗ್ಧಚ್ಛಾಯಾವನದ್ರುಮಾಃ ॥ 3 ॥
ನದೀತೀರಲತೋನ್ಮುಕ್ತಪುಷ್ಪಪ್ರಕರಪಾಂಡುರಾಃ ।
ತರತ್ತರಂಗಝಾಂಕಾರಗಾಯನಾನಂದಿತಾಧ್ವಗಾಃ ॥ 4 ॥
ಸ್ನಿಗ್ಧದ್ರುಮವನಚ್ಛಾಯರಣನ್ಮೃಗವಿಹಂಗಮಾಃ ।
ಸ್ಥೂಲಶಾದ್ವಲಶಾಖಾಗ್ರಪ್ರೋತಾವಶ್ಯಾಯಮೌಕ್ತಿಕಾಃ ॥ 5 ।
ಜಂಗಲಾದ್ರಿಪುರಗ್ರಾಮಶ್ವಭ್ರಾಭೂಪಸ್ಥಲಾವನೀಃ ।
ಸಮುಲ್ಲಂಘ್ಯ ದಿನೇ ತಸ್ಮಿನ್ಸರಿತ್ಸ್ರೋತಃ ಸರಾಂಸಿ ಚ ॥ 6 ॥
ನೀತವಂತೌ ನಿಶಾಮಾವಾಂ ಕದಲೀಕಾನನೇ ಘನೇ ।
ತುಷಾರಶಿಶಿರೇ ಶ್ರಾಂತೌ ಕದಲೀದಲತಲ್ಪಕೇ ॥ 7 ॥
ಪ್ರಾಪ್ತಾವಾವಾಂ ತೃತೀಯೇಽಹ್ನಿ ಷಂಡಷಂಡಕಮಂಡಿತಂ ।
ಜಂಗಲಂ ಜನವಿಚ್ಛೇದವಿಭಕ್ತಂ ಖಮಿವಾಕೃತಂ ॥ 8 ॥
ತತ್ರ ಸ ಪ್ರಕೃತಂ ಮಾರ್ಗಂ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ವನಾಂತರಂ ।
ಪ್ರವಿಶನ್ಸಮುವಾಚೇದಮಕಾರ್ಯಕರಣಂ ವಚಃ ॥ 9 ॥
ಗಚ್ಛಾವೋಽತ್ರಾಶ್ರಮೇ ಗೌರ್ಯಾ ಮುನಿಮಂಡಲಮಂಡಿತೇ ।
ಭ್ರಾತರೋ ಮೇ ಸ್ಥಿತಾಃ ಸಪ್ತ ವನೇಷ್ವೇವಮಿವಾರ್ಥಿನಃ ॥ 10 ॥
ಭ್ರಾತರೋಷ್ಟೌ ವಯಮಿಮೇ ಜಾತಾನೇಕತಯಾ ತಯಾ ।
ಏಕಸಂವಿನ್ಮಯಾ ಜಾತಾ ಏಕಸಂಕಲ್ಪನಿಶ್ಚಯಾಃ ॥ 11 ॥
ತೇನ ತೇಽಪ್ಯತ್ರ ತಪಸೇ ಸ್ವನಿಶ್ಚಯಸಮಾಶ್ರಯಾಃ ।
ಸ್ಥಿತಾ ಆಗತ್ಯ ವಿವಿಧೈಸ್ತಪೋಭಿಃ ಕ್ಷಪಿತೈನಸಃ ॥ 12 ॥
ತೈಃ ಸಾರ್ಧಂ ಭ್ರಾತೃಭಿಃ ಪೂರ್ವಮಾಗತ್ಯಾಹಮಿಹಾವಸಂ ।
ಷಣ್ಮಾಸಾನಾಶ್ರಮೇ ಗೌರ್ಯಾಸ್ತೇನ ದೃಷ್ಟೋ ಮಯೈಷ ಸಃ ॥ 13 ॥
ಪುಷ್ಪಖಂಡ ತರುಚ್ಛಾಯಾ ಸುಪ್ತಮುಗ್ಧಮೃಗಾರ್ಭಕಃ ।
ಪರ್ಣೋಟಜಾಗ್ರವಿಶ್ರಾಂತಶುಕೋದ್ಗ್ರಾಹಿತಶಾಸ್ತ್ರದೃಕ್ ॥ 14 ॥
ತದ್ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಂಕಾಶಮೇಹಿ ಮುನ್ಯಾಶ್ರಮಂ ಶ್ರಿಯೇ ।
ಗಚ್ಛಾವೋಽಚ್ಛತರಂ ತತ್ರ ಚೇತಃ ಪುಣ್ಯೈರ್ಭವಿಷ್ಯತಿ ॥ 15 ॥
ವಿದುಷಾಮಪಿ ಧೀರಾಣಾಮಪಿ ತತ್ತ್ವವಿದಾಮಪಿ ।
ತ್ವರತೇ ಹಿ ಮನಃ ಪುಂಸಾಮಲಂಬುದ್ಧಿವಿಲೋಕನೇ ॥ 16 ॥
ತೇನೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಚ ತಾವಾವಾಂ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಮುನ್ಯಾಶ್ರಮಂ ಚ ತಂ ।
ಯಾವತ್ತತ್ರ ಮಹಾರಣ್ಯೇ ಪಶ್ಯಾವಶ್ಚಾಂತರೂಪಿಣಂ ॥ 17 ॥
ನ ವೃಕ್ಷಂ ನೋಟಜಂ ಕಿಂಚಿನ್ನ ಗುಲ್ಮಂ ನ ಚ ಮಾನವಂ ।
ನ ಮುನಿಂ ನಾರ್ಭಕಂ ನಾನ್ಯನ್ನ ವೇದಿಂ ನ ಚ ವಾ ದ್ವಿಜಂ ॥ 18 ॥
ಕೇವಲಂ ಶೂನ್ಯಮೇವಾತಿ ತದರಣ್ಯಮನಂತಕಂ ।
ತಾಪೋಪತಪ್ತಮಭಿತೋ ಭೂಮೌ ಸ್ಥಿತಮಿವಾಂಬರಂ ॥ 19 ॥
ಹಾ ಕಷ್ಟಂ ಕಿಮಿದಂ ಜಾತಮಿತಿ ತಸ್ಮಿನ್ವದತ್ಯಥ ।
ಆವಾಭ್ಯಾಂ ಸುಚಿರಂ ಭ್ರಾಂತ್ವಾ ದೃಷ್ಟ ಏಕತ್ರ ವೃಕ್ಷಕಃ ॥ 20 ॥
ಸ್ನಿಗ್ಧಚ್ಛವಿರ್ಘನಚ್ಛಾಯಃ ಶೀತಲೋಽಮ್ಬುಧರೋಪಮಃ ।
ತಲೇ ತಸ್ಯ ಸಮಾಧಾನೇ ಸಂಸ್ಥಿತೋ ವೃದ್ಧತಾಪಸಃ ॥ 21 ॥
ಆವಾಮಗ್ರೇ ಮುನೇಸ್ತಸ್ಯ ಚ್ಛಾಯಾಯಾಂ ಶಾದ್ವಲಸ್ಥಲೇ ।
ಉಪವಿಷ್ಟೌ ಚಿರಂ ಯಾವನ್ನಾಸೌ ಧ್ಯಾನಾನ್ನಿವರ್ತತೇ ॥ 22 ॥
ತತಶ್ಚಿರೇಣ ಕಾಲೇನ ಮಯೋದ್ವೇಗೇನ ಚಾಪಲಾತ್ ।
ಉಕ್ತಂ ಮುನೇ ಪ್ರಬುಧ್ಯಸ್ವ ಧ್ಯಾನಾದಿತ್ಯುಚ್ಚಕೈರ್ವಚಃ ॥ 23 ॥
ಶಬ್ದೇನೋಚ್ಚೈರ್ಮದೀಯೇನ ಸಂಪ್ರಬುದ್ಧೋಽಭವನ್ಮುನಿಃ ।
ಸಿಂಹೋಽಮ್ಬುದರವೇಣೇವ ಜೃಂಭಾಂ ಕೃತ್ವಾಭ್ಯುವಾಚ ಚ ॥ 24 ॥
ಕೌ ಭವಂತಾವಿಮೌ ಸಾಧೂ ಕ್ವಾಸೌ ಗೌರ್ಯಾಶ್ರಮೋ ಗತಃ ।
ಕೇನ ವಾಹಮಿಹಾನೀತಃ ಕಾಲೋಽಯಂ ಕಶ್ಚ ವರ್ತತೇ ॥ 25 ॥
ತೇನೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಮಯಾಪ್ಯುಕ್ತಂ ಭಗವನ್ವಿದ್ಧಿ ಈದೃಶಂ ।
ನ ಕಿಂಚಿದಾವಾಂ ಬುದ್ಧೋಽಪಿ ಕಸ್ಮಾಜ್ಜಾನಾಸಿ ನ ಸ್ವಯಂ ॥ 26 ॥
ಇತಿ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸ ಭಗವಾನ್ಪುನರ್ಧ್ಯಾನಮಯೋಽಭವತ್ ।
ದದರ್ಶೋದಂತಮಖಿಲಮಸ್ಮಾಕಂ ಸ್ವಾತ್ಮನಸ್ತಥಾ ॥ 27 ॥
ಮುಹೂರ್ತಮಾತ್ರೇಣೋವಾಚ ಪ್ರಬುಧ್ಯ ಧ್ಯಾನತೋ ಮುನಿಃ ।
ಶ್ರೂಯತಾಮಿದಮಾಶ್ಚರ್ಯಮಾರ್ಯೌ ಹಿ ಕಾರ್ಯವೇದಿನೌ ॥ 28 ॥
ಯಮಿಮಂ ಪಶ್ಯಥಃ ಸಾಧೂ ಕದಂಬತರುಪುತ್ರಕಂ ।
ಮದಾಸ್ಪದಮರಣ್ಯಾನ್ಯಾಧಮ್ಮಿಲ್ಲಮಿವ ಪುಷ್ಪಿತಂ ॥ 29 ॥
ಕೇನಾಪಿ ಕಾರಣೇನಾಸ್ಮಿನ್ಸತೀ ವಾಗೀಶ್ವರೀ ಸತೀ ।
ಅವಸದ್ದಶವರ್ಷಾಣಿ ಸಮಸ್ತರ್ತುನಿಷೇವಿತಾ ॥ 30 ॥
ತದಾ ತೇನೇಹವಿಸ್ತೀರ್ಣಮಭವದ್ಘನಕಾನನಂ ।
ಗೌರಿವನಮಿತಿ ಖ್ಯಾತಂ ಭೂಷಿತಂ ಕುಸುಮರ್ತುಭಿಃ ॥ 31 ॥
ಭೃಂಗಾಂಗನಾಜನಮನೋಹರಹಾರಿಗೀತ-
ಲೀಲಾವಿಲೋಲಕಲಕಂಠವಿಹಂಗಮಂಗ ।
ಪುಷ್ಪಾಂಬುವಾಹಶತಚಂದ್ರನಭೋವಿತಾನಂ
ರಾಜೀವರೇಣುಕಣಕೀರ್ಣದಿಗಂತರಾಲಂ ॥ 32 ॥
ಮಂದಾರಕುಂದಮಕರಂದಸುಗಂಧಿತಾಶಂ
ಸಂಸೂಚ್ಛ್ವಸತ್ಕುಸುಮರಾಶಿಶಶಾಂಕನಿಷ್ಠಂ ।
ಸಂತಾನಕಸ್ತಬಕಹಾಸವಿಕಾಸಕಾಂತ-
ಮಾಮೋದಿಮಾರುತಸಮಸ್ತಲತಾಂಗನೌಘಂ ॥ 33 ॥
ಪುಷ್ಕಾಕರಸ್ಯ ನಗರಂ ನವಗೀತಭೃಂಗಂ
ಭೃಂಗಾಂಗನಾಕುಸುಮಖಂಡಕಮಂಡಪಾಢ್ಯಂ ।
ಚಂದ್ರಾಂಶುಜಾಲಪರಿಕೋಮಲಪುಷ್ಪದೋಲಾ-
ದೋಲಾಯಮಾನಸುರಸಿದ್ಧವಧೂಸಮೂಹಂ ॥ 34 ॥
ಹಾರೀತಹಂಸಶುಕಕೋಕಿಲಕೋಕಕಾಕ-
ಚಕ್ರಾಹ್ವಭಾಸಕಲವಿಂಕಕುಲಾಕುಲಾಂಗಂ ।
ಮೇರುಂಡಕುಕ್ಕುಟಕಪಿಂಜಲಹೇಮಚೂಡ-
ರಾಢಾಮಯೂರಬಕಕಲ್ಪಿತಕೇಲಿರಮ್ಯಂ ॥ 35 ॥
ಗಂಧರ್ವಯಕ್ಷಸುರಸಿದ್ಧಕಿರೀಟಘೃಷ್ಟ-
ಪಾದಾಬ್ಜಕರ್ಣಿಕಕದಂಬಸರಸ್ವತೀಕಂ ।
ವಾತಾಯನಂ ಕನಕಕೋಮಲಚಂಪಕೌಘ-
ತಾರಾಂಬರಾಂಬುಧರಪೂರಗೃಹೀತಗಂಧಂ ॥ 36 ॥
ಮಂದಾನಿಲಸ್ಖಲಿತಪಲ್ಲವಬಾಲವಲ್ಲೀ-
ವಿನ್ಯಾಸಗುಪ್ತದಿವಸಾಧಿಪರಶ್ಮಿಶೀತಂ ।
ಪೀತಂ ಕದಂಬಕರವೀರಕನಾಲಿಕೇರ-
ತಾಲೀತಮಾಲಕುಲಪುಷ್ಪಪರಾಗಪೂರೈಃ ॥ 37 ॥
ಕಹ್ವಾರಕೀರ್ಣಕುಮುದೋತ್ಪಲಪದ್ಮಖಂಡ-
ವಲ್ಗಚ್ಚಕೋರಬಕಕೋಕಕದಂಬಹಂಸಂ ।
ತಾಲೀಸಗುಗ್ಗುಲಕಚಂದನಪಾರಿಭದ್ರ-
ಭದ್ರದ್ರುಮೋದವಿಹಾರಿವಿಚಿತ್ರಶಕ್ತಿ ॥ 38 ॥
ತಸ್ಮಿನ್ವನೇ ಚಿರಮುವಾಸ ಹರಾರ್ಧದೇಹಾ
ಕೇನಾಪಿ ಕಾರಣವಶೇನ ಚಿರಾಯ ಗೌರೀ ।
ಭೂತ್ವಾ ಪ್ರಸನ್ನಶಶಿಬಿಂಬಮುಖೀ ಕದಂಬ-
ವಾಗೀಶ್ವರೀ ಶಶಿಕಲೇವ ಶಿವಸ್ಯ ಮೂರ್ಧ್ನಿ ॥ 39 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು ತಾಪಸೋಪಾಖ್ಯಾನೇ
ಗೌರ್ಯಾಶ್ರಮವರ್ಣನಂ ನಾಮೈಕಾಶೀತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ
ಸರ್ಗಃ ॥ 181 ॥ -9-
॥ ಅಥ ದಶಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ಸಪ್ತದೀಪೇಶ್ವರ ॥
ವೃದ್ಧತಾಪಸ ಉವಾಚ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕದಂಬೇಽಸ್ಮಿನ್ವರ್ಷಾಣಿ ಸ್ವೇಚ್ಛಯಾ ದಶ ।
ಸ್ಥಿತ್ವಾ ಗೌರೀ ಜಗಾಮಾಥ ಹರವಾಮಾರ್ಧಮಂದಿರಂ ॥ 1 ॥
ತತ್ಸ್ಪರ್ಶಾಮೃತಸಿಕ್ತೋಽಯಂ ಕದಂಬತರುಪುತ್ರಕಃ ।
ಉತ್ಸಂಗ ಇವ ಚಾಸೀನೋ ನ ಯಾತ್ಯೇವ ಪುರಾಣತಾಂ ॥ 2 ॥
ತತೋ ಗೌರ್ಯಾ ಪ್ರಯಾತಾಯಾಂ ತದ್ವನಂ ತಾದೃಶಂ ಮಹತ್ ।
ಸಾಮಾನ್ಯವನತಾಂ ಯಾತಂ ಜನವೃಂದೋಪಜೀವಿತಂ ॥ 3 ॥
ಮಾಲವೋ ನಾಮ ದೇಶೋಽಸ್ತಿ ತತ್ರಾಹಂ ಪೃಥಿವೀಪತಿಃ ।
ಕದಾಚಿತ್ತ್ಯಕ್ತರಾಜ್ಯ ಶ್ರೀರ್ಮುನೀನಾಮಾಶ್ರಮಾನ್ಭ್ರಮನ್ ॥ 4 ॥
ಇಮಂ ದೇಶಮನುಪ್ರಾಪ್ತ ಇಹ ಚಾಶ್ರಮವಾಸಿಭಿಃ ।
ಪೂಜಿತೋಽಸ್ಯ ಕದಂಬಸ್ಯ ಧ್ಯಾನನಿಷ್ಠಸ್ತಲೇ ಸ್ಥಿತಃ ॥ 5 ॥
ಕೇನಚಿತ್ತ್ವಥ ಕಾಲೇನ ಭ್ರಾತೃಭಿಃ ಸಪ್ತಭಿಃ ಸಹ ।
ಭವಾನಭ್ಯಾಗತಃ ಪೂರ್ವಂ ತಪೋರ್ಥಮಿಮಮಾಶ್ರಮಂ ॥ 6 ॥
ತಪಸ್ವಿನೋಽಷ್ಟಾವಿಹ ತೇ ತಥಾ ನಾಮ ತದಾವಸನ್ ।
ಯಥಾ ತಪಸ್ವಿನೋಽನ್ಯೇ ತೇ ತೇಷಾಂ ಮಾನ್ಯಾಸ್ತಪಸ್ವಿನಃ ॥ 7 ॥
ಕಾಲೇನಾಂತರಮಸಾವೇಕಃ ಶ್ರೀಪರ್ವತಂ ಗತಃ ।
ಸ್ವಾಮಿನಂ ಕಾರ್ತಿಕೇಯಂ ಚ ದ್ವಿತೀಯಸ್ತಪಸೇ ಗತಃ ॥ 8 ॥
ವಾರಾಣಸೀಂ ತೃತೀಯಸ್ತು ಚತುರ್ಥೋಽಗಾದ್ಧಿಮಾಚಲಂ ।
ಇಹೈವ ತೇ ಪರೇ ಧೀರಾಶ್ಚತ್ವಾರೋಽನ್ಯೇ ಪರಂ ತಪನ್ ॥ 9 ॥
ಸರ್ವೇಷಾಮೇವ ಚೈತೇಷಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ತ್ವೇತದೀಪ್ಸಿತಂ ।
ಯಥಾ ಸಮಸ್ತದ್ವೀಪಾಯಾ ಭುವೋಽಸ್ಯಾಃ ಸ್ಯಾಂ ಮಹೀಪತಿಃ ॥ 10 ॥
ಅಥ ಸಂಪಾದಿತಂ ತೇಷಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಮೇತದೀಪ್ಸಿತಂ ।
ತಪಸ್ತುಷ್ಟಾಭಿರಿಷ್ಟಭಿರ್ದೇವತಾಭಿರ್ವರೈಃ ॥ 11 ॥
ತಪತಸ್ತೇ ತತೋ ಯಾತಾ ಭ್ರಾತರಃ ಸದನಂ ನಿಜಂ ।
ಭೂಮೌ ಧರ್ಮಯುಗಂ ಭುಕ್ತ್ವಾ ವೇಧಾ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೀಮಿವ ॥ 12 ॥
ತದ್ಭವದ್ಭ್ರಾತೃಭಿರ್ಭವ್ಯ ವರದಾನವಿಧೌ ತದಾ ।
ಇದಂ ವರೋದ್ಯತಾ ಯತ್ನಾತ್ಪ್ರಾರ್ಥಿತಾಃ ಸ್ವೇಷ್ಟದೇವತಾಃ ॥ 13 ॥
ದೇವ್ಯಸ್ಮಾಕಮಿಮೇ ಸರ್ವೇ ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರೌ ಸ್ಥಿತೌ ।
ಸತ್ಯಾಃ ಪ್ರಕೃತಯಃ ಸಂತು ಸರ್ವ ಆಶ್ರಮವಾಸಿನಃ ॥ 14 ॥
ತಮಿಷ್ಟದೇವತಾಸಾರ್ಥಮುರರೀಕೃತ್ಯ ಸಾದರಂ ।
ತೇಷಾಮಸ್ತ್ವೇವಮಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಜಗಾಮಾಂತರ್ದ್ಧಿಮೀಶ್ವರೀ ॥ 15 ॥
ತೇ ತತಃ ಸದನಂ ಯಾತಾಸ್ತೇಷಾಮಾಶ್ರಮವಾಸಿನಃ ।
ಸರ್ವ ಏವ ಗತಾಃ ಪಶ್ಚಾದೇಕ ಏವಾಸ್ಮಿ ನೋ ಗತಃ ॥ 16 ॥
ಅಹಂ ಕೇವಲಮೇಕಾಂತೇ ಧ್ಯಾನೈಕಗತಮಾನಸಃ ।
ವಾಗೀಶ್ವರೀಕದಂಬಸ್ಯ ತಲೇ ತಿಷ್ಠಾಮಿ ಶೈಲವತ್ ॥ 17 ॥
ಅಥ ಕಾಲೇ ವಹತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನೃತುಸಂವತ್ಸರಾತ್ಮನಿ ।
ಇಅದಂ ಸರ್ವಂ ವನಂ ಛಿನ್ನಂ ಜನೈಃ ಪರ್ಯಂತವಾಸಿಭಿಃ ॥ 18 ॥
ಇದಂ ಕದಂಬಮಮ್ಲಾನಂ ಜನತಾಃ ಪೂಜಯಂತ್ಯಲಂ ।
ವಾಗೀಶ್ವರೀಗೃಹಮಿತಿ ಮಾಂ ಚೈವೈಕಸಮಾಧಿಗಂ ॥ 19 ॥
ಅಥೈನಂ ದೇಶಮಾಯಾತೌ ಭವಂತೌ ದೀರ್ಘತಾಪಸೌ ।
ಏತತ್ತ್ವತ್ಕಥಿತಂ ಸರ್ವಂ ಧ್ಯಾನದೃಷ್ಟಂ ಮಯಾಖಿಲಂ ॥ 20 ॥
ತಸ್ಮಾದುತ್ಥಾಯ ಹೇ ಸಾಧೂ ಗಚ್ಛತಂ ಗೃಹಮಾಗತೌ ।
ತತ್ರ ತೇ ಭ್ರಾತರಃ ಸರ್ವೇ ಸಂಗತಾ ದಾರಬಂಧುಭಿಃ ॥ 21 ॥
ಅಷ್ಟಾನಾಂ ಭವತಾಂ ಭವ್ಯಂ ಸದನೇ ಸ್ವೇ ಭವಿಷ್ಯತಿ ।
ಮಹಾತ್ಮನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ವಸೂನಾಮಿವ ಸಂಗಮಃ ॥ 22 ॥
ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ತೇನ ಸ ಮಯಾ ಪೃಷ್ಟಃ ಪರಮತಾಪಸಃ ।
ಸಂದೇಹಾದಿದಮಾಶ್ಚರ್ಯಮಾರ್ಯಾಸ್ತದ್ವರ್ಣಯಾಮ್ಯಹಂ ॥ 23 ॥
ಏಕೈವ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾಸ್ತಿ ಭಗವನ್ಭೂರಿಯಂ ಕಿಲ ।
ತುಲ್ಯಕಾಲಂ ಭವಂತ್ಯಷ್ಟೌ ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾಃ ಕಥಂ ॥ 24 ॥
ಕದಂಬತಾಪಸ ಉವಾಚ ।
ಅಸಮಂಜಸಮೇತಾವದೇವ ನೋ ಯಾವದುಚ್ಯತೇ ।
ಇದಮನ್ಯದಸಂಬದ್ಧತರಂ ಸಂಶ್ರೂಯತಾಂ ಮಮ ॥ 25 ॥
ಏತೇಽಷ್ಟೌ ಭ್ರಾತರಸ್ತತ್ರ ತಾಪಸಾ ದೇಹಸಂಕ್ಷಯೇ ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾಃ ಸರ್ವೇ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ಗೃಹೋದರೇ ॥ 26 ॥
ಅಷ್ಟೌ ಹ್ಯೇತೇ ಮಹೀಪೀಠೇಷ್ವೇತೇಷ್ವೇತೇಷು ಸದ್ಮಸು ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾ ಭೂಪಾ ಭವಿಷ್ಯಂತೀಹ ಮೇ ಶೃಣು ॥ 27 ॥
ಅಸ್ತ್ಯೇತೇಷಾಂ ಕಿಲಾಷ್ಟಾನಾಂ ಭಾರ್ಯಾಷ್ಟಕಮನಿಂದಿತಂ ।
ದಿಗಂತರಾಣಾಂ ನಿಯತಂ ತಾರಾಷ್ಟಕಮಿವೋಜ್ಜ್ವಲಂ ॥ 28 ॥
ತದ್ಭಾರ್ಯಾಷ್ಟಕಮೇತೇಷು ಯಾತೇಷು ತಪಸೇ ಚಿರಂ ।
ಬಭೂವ ದುಃಖಿತಂ ಸ್ತ್ರೀಣಾಂ ಯದ್ವಿಯೋಗೋಽಹಿದುಃಸಹಃ ॥ 29 ॥
ದುಃಖಿತಾಃ ಪ್ರತ್ಯಯೇ ತೇಷಾಂ ಚಕ್ರುಸ್ತಾ ದಾರುಣಂ ತಪಃ ।
ಶತಚಾಂದ್ರಾಯಣಂ ತಾಸಾಂ ತುಷ್ಟಾಭೂತ್ತೇನ ಪಾರ್ವತೀ ॥ 30 ॥
ಅದೃಶ್ಯೋವಾಚ ಸಾ ತಾಸಾಂ ವಚೋಽನ್ತಃಪುರಮಂದಿರೇ ।
ದೇವೀ ಸಪರ್ಯಾವಸರೇ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಪೃಥಗೀಶ್ವರೀ ॥ 31 ॥
ದೇವ್ಯುವಾಚ ।
ಭರ್ತ್ರರ್ಥಮಥ ಚಾತ್ಮಾರ್ಥಂ ಗೃಹ್ಯತಾಂ ಬಾಲಿಕೇ ವರಃ ।
ಚಿರಂ ಕ್ಲಿಷ್ಟಾಸಿ ತಪಸಾ ನಿದಾಘೇನೈವ ಮಂಜರೀ ॥ 32 ॥
ಇತ್ಯಾಕರ್ಣ್ಯ ವಚೋ ದೇವ್ಯಾ ದತ್ತಪುಷ್ಪಾ ಚಿರಂಟಿಕಾ ।
ಸ್ವವಾಸನಾನುಸಾರೇಣ ಕುರ್ವಾಣೈವೇಶ್ವರೀಸ್ತವಂ ॥ 33 ॥
ಆನಂದಮಂಥರೋವಾಚ ವಚನಂ ಮೃದುಭಾಷಿಣೀ ।
ಆಕಾಶಸಂಸ್ಥಿತಾಂ ದೇವೀಂ ಮಯೂರೀವಾಭ್ರಮಾಲಿಕಾಂ ॥ 34 ॥
ಚಿರಂಟಿಕೋವಾಚ ।
ದೇವಿ ದೇವಾಧಿದೇವೇನ ಯಥ ತೇ ಪ್ರೇಮಶಂಭುನಾ ।
ಭರ್ತ್ರಾ ಮಮ ತಥಾ ಪ್ರೇಮ ಸ ಭರ್ತಾಸ್ತು ಮಮಾಮರಃ ॥ 35 ॥
ದೇವ್ಯುವಾಚ ।
ಆಸೃಷ್ಟೇರ್ನಿಯತೇರ್ದಾರ್ಢ್ಯಾದಮರತ್ವಂ ನ ಲಭ್ಯತೇ ।
ತಪೋದಾನೈರತೋಽನ್ಯತ್ವಂ ವರಂ ವರಯ ಸುವ್ರತೇ ॥ 36 ॥
ಚಿರಂಟಿಕೋವಾಚ ।
ಅಲಭ್ಯಮೇತನ್ಮೇ ದೇವಿ ತನ್ಮದ್ಭರ್ತೃರ್ಗೃಹಾಂತರಾತ್ ।
ಮೃತಸ್ಯ ಮಾ ವಿನಿರ್ಯಾತು ಜೀವೋ ಬಾಹ್ಯಮಪಿ ಕ್ಷಣಾತ್ ॥ 37 ॥
ದೇಹಪಾತಶ್ಚ ಮೇ ಭರ್ತುರ್ಯದಾ ಸ್ಯಾದಾತ್ಮಮಂದಿರೇ ।
ತದೇತದಸ್ತ್ವಿತಿ ವರೂ ದೀಯತಾಮಂಬಿಕೇ ಮಮ ॥ 38 ॥
ದೇವ್ಯುವಾಚ ।
ಏವಮಸ್ತು ಸುತೇ ತ್ವಂ ಚ ಪತ್ಯೌ ಲೋಕಾಂತರಾಸ್ಥಿತೇ ।
ಭವಿಷ್ಯಸಿ ಪ್ರಿಯಾ ಭಾರ್ಯಾ ದೇಹಾಂತೇ ನಾತ್ರ ಸಂಶಯಃ ॥ 39 ॥
ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ವಿರರಾಮಾಸೌ ಗೌರ್ಯಾ ಗೀರ್ಗಗನೋದರೇ ।
ಮೇಘಮಾಲಾಧ್ವನಿರಿವ ನಿರವದ್ಯಸಮುದ್ಯತಾ ॥ 40 ॥
ದೇವ್ಯಾಂ ಗತಾಯಾಂ ಭರ್ತಾರಸ್ತಾಸಾಂ ಕಾಲೇನ ಕೇನಚಿತ್ ।
ತೇ ಕಕುಬ್ಭ್ಯಃ ಸಮಾಜಗ್ಮುಃ ಸರ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತಮಹಾವರಾಃ ॥ 41 ॥
ಅದ್ಯಾಯಮಪಿ ಸಂಯಾತು ಭಾರ್ಯಾಯಾ ನಿಕಟಂ ಪತಿಃ ।
ಭ್ರಾತೃಣಾಂ ಬಾಂಧವಾನಾಂ ಚ ಭವತ್ವನ್ಯೋನ್ಯಸಂಗಮಃ ॥ 42 ॥
ಇದಮನ್ಯದಥೈತೇಷಾಮಸಮಂಜಸಮಾಕುಲಂ ।
ಶೃಣು ಕಿಂವೃತ್ತಮಾಶ್ಚರ್ಯಮಾರ್ಯಕಾರ್ಯೋಪರೋಧಕಂ ॥ 43 ॥
ತಪ್ಯತಾಂ ತಪ ಏತೇಷಾಂ ಪಿತರೌ ತೌ ವಧೂ ಯುತೌ ।
ತೀರ್ಥಮುನ್ಯಾಶ್ರಮಶ್ರೇಣೀಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ದುಃಖಾನ್ವಿತೌ ಗತೌ ॥ 44 ॥
ಶರೀರನೈರಪೇಕ್ಷ್ಯೇಣ ಪುತ್ರಾಣಾಂ ಹಿತಕಾಮ್ಯಯಾ ।
ಗಂತುಂ ಕಲಾಪಗ್ರಾಮಂ ತಂ ಯತ್ನವಂತೌ ಬಭೂವತುಃ ॥ 45 ॥
ತೌ ಪ್ರಯಾತೌ ಮುನಿಗ್ರಾಮ ಮಾರ್ಗೇ ದದೃಶತುಃ ಸಿತಂ ।
ಪುರುಷಂ ಕಪಿಲಂ ಹ್ರಸ್ವಂ ಭಸ್ಮಾಂಗಂ ಚೋರ್ಧ್ವಮೂರ್ಧಜಂ ॥ 46 ॥
ಧೂಲೀಲವಮನಾದೃತ್ಯ ತಂ ಜರತ್ಪಾಂಥಶಂಕಯಾ ।
ಯದಾ ತೌ ಜಗ್ಮತುಸ್ತೇನ ಸ ಉವಾಚಾನ್ವಿತಃ ಕ್ರುಧಾ ॥ 47 ॥
ಸವಧೂಕ ಮಹಾಮೂರ್ಖ ತೀರ್ಥಾರ್ಥೀ ದಾರಸಂಯುತಃ ।
ಮಾಂ ದುರ್ವಾಸಸಮುಲ್ಲಂಘ್ಯ ಗಚ್ಛಸ್ಯವಿಹಿತಾನತಿಃ ॥ 48 ॥
ವಧೂನಾಂ ತೇ ಸುತಾನಾಂ ಚ ಗಚ್ಛತಸ್ತಪಸಾರ್ಜಿತಾಃ ।
ವಿಪರೀತಾ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ಲಬ್ಧಾ ಅಪಿ ಮಹಾವರಾಃ ॥ 49 ॥
ಇತ್ಯುಕ್ತವಂತಂ ತಂ ಯಾವತ್ಸದಾರೋಽಥ ವಧೂಯುತಃ ।
ಸನ್ಮಾನಂ ಕುರುತೇ ತಾವನ್ಮುನಿರಂತರ್ಧಿಮಾಯಯೌ ॥ 50 ॥
ಅಥ ತೌ ಪಿತರೌ ತೇಷಾಂ ಸವಧೂಕೌ ಸುದುಃಖಿತೌ ।
ಕೃಶೀಭೂತೌ ದೀನಮುಖೌ ನಿರಾಶೌ ಗೃಹಮಾಗತೌ ॥ 51 ॥
ಅತೋ ವದಾಮ್ಯಹಂ ತೇಷಾಂ ನೈಕಂ ನಾಮಾಸಮಂಜಸಂ ।
ಅಸಮಂಜಸಲಕ್ಷಾಣಿ ಗಂಡೇ ಸ್ಫೋಟಾಃ ಸ್ಫುಟಾ ಇವ ॥ 52 ॥
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮಸಂಕಲ್ಪಮಹಾಪುಏರೇಸ್ಮಿ-
ನ್ನಿತ್ಥಂ ವಿಚಿತ್ರಾಣ್ಯಸಮಂಜಸಾನಿ ।
ನಿಃಶೂನ್ಯರೂಪೇಽಪಿ ಹಿ ಸಂಭವಂತಿ
ದೃಶ್ಯೇ ಯಥಾ ವ್ಯೋಮನಿ ದೃಶ್ಯಜೃಂಭಾಃ ॥ 53 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು
ತಾಪಸೋಪಾಖ್ಯಾನಾಂತರ್ಗತಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರೋ ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರ
ನಾಮ ವ್ಯಶೀತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 182 ॥ -10-
॥ ಅಥ ಏಕಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ದ್ವೀಪಸಪ್ತಕಾಷ್ಟಕವರ್ಣನಂ ॥
ಕುಂದದಂತ ಉವಾಚ ।
ತತಃ ಪೃಷ್ಟೋ ಮಯಾ ತತ್ರ ಸ ಗೌರ್ಯಾಶ್ರಮತಾಪಸಃ ।
ತಾಪಸಂಶುಷ್ಕದರ್ಭಾಗ್ರಜರಾಜರ್ಜರಮೂರ್ಧಜಃ ॥ 1 ॥
ಏಕೈವ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾಸ್ತಿ ವಸುಧಾ ಯತ್ರ ತತ್ರ ತೇ ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾ ಅಷ್ಟೌ ಭವಂತಿ ಕಥಮುತ್ತಮಾಃ ॥ 2 ॥
ಯಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಸದನಾನ್ನಾಸ್ತಿ ನಿರ್ಗಮನಂ ಬಹಿಃ ।
ಸ ಕರೋತಿ ಕಥಂ ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶತ್ವೇನ ದಿಗ್ಜಯಂ ॥ 3 ॥
ಯೈರ್ವರಾ ವರದೈರ್ದತ್ತಾಃ ಶಾಪೈಸ್ತೇ ತದ್ವಿರುದ್ಧತಾಂ ।
ಕಥಂ ಗಚ್ಛಂತಿ ಗಚ್ಛಂತಿ ಕಥಂ ಛಾಯಾ ಹಿ ತಾಪತಾಂ ॥ 4 ॥
ಮಿಥೋಽಶಕ್ಯಾಂ ಕಥಂ ಧರ್ಮೌ ಸ್ಥಿತಿಮೇಕತ್ರ ಗಚ್ಛತಃ ।
ಆಧಾರ ಏವಾಧೇಯತ್ವಂ ಕರೋತಿ ಕಥಮಾತ್ಮನಿ ॥ 5 ॥
ಗೌರ್ಯಾಶ್ರಮತಾಪಸ ಉವಾಚ ।
ಸಂಪಶ್ಯಸಿ ಕಿಮೇತೇಷಾಂ ಭೋ ಸಾಧೋ ಶೃಣ್ವನಂತರಂ ।
ಅಷ್ಟಮೇಽಸ್ಮಿನ್ಸುಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ ತಂ ಪ್ರದೇಶಂ ಸಬಾಂಧವಂ ॥ 6 ॥
ಇತೋ ಭವಂತೌ ತಂ ದೇಶಮಾಸಾದ್ಯ ಸುಖಸಂಸ್ಥಿತೌ ।
ಸ್ವಬಂಧುಸುಖಸಂಸ್ಥಾನೌ ಕಂಚಿತ್ಕಾಲಂ ಭವಿಷ್ಯತಃ ॥ 7 ॥
ತತಸ್ತೇಽಷ್ಟೌ ಮರಿಷ್ಯಂತಿ ಭ್ರಾತರಃ ಕ್ರಮಶೋ ಗೃಹೇ ।
ಬಾಂಧವೋಽಥ ಕರಿಷ್ಯಂತಿ ತೇಷಾಂ ದೇಹಾಂಸ್ತದಗ್ನಿಸಾತ್ ॥ 8 ॥
ತೇಷಾಂ ತೇ ಸಂವಿದಾಕಾಶಃ ಪೃಥಕ್ಪೃಥಗವಸ್ಥಿತಾಃ ।
ಮುಹೂರ್ತಮಾತ್ರಂ ಸ್ಥಾಸ್ಯಂತಿ ಸುಷುಪ್ತಸ್ಥಾ ಜಡಾ ಇವ ॥ 9 ॥
ಏತಸ್ಮಿನ್ನಂತರೇ ತೇಷಾಂ ತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಧರ್ಮತಃ ।
ಏಕತ್ರ ಸಂಘಟಿಷ್ಯಂತಿ ವರಶಾಪಾತ್ಮಕಾನಿ ಖೇ ॥ 10 ॥
ಕರ್ಮಾಣಿ ತಾನ್ಯಧಿಷ್ಠಾತೃದೇವರೂಪಾಣಿ ಪೇಟಕಂ ।
ವರಶಾಪಶರೀರಾಣಿ ಕರಿಷ್ಯಂತಿ ಪೃಥಕ್ ಪೃಥಕ್ ॥ 11 ॥
ವರಾಸ್ತೇಽತ್ರ ಗಮಿಷ್ಯಂತಿ ಸುಭಗಾಃ ಪದ್ಮಪಾಣಯಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮದಂಡಾಯುಧಾಶ್ಚಂದ್ರಧವಲಾಂಗಾಶ್ಚತುರ್ಭುಜಾಃ ॥ 12 ॥
ಶಾಪಾಸ್ತತ್ರ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ತ್ರಿನೇತ್ರಾಃ ಶೂಲಪಾಣಯಃ ।
ಭೀಷಣಾಃ ಕೃಷ್ಣಮೇಘಾಭಾ ದ್ವಿಭುಜಾ ಭ್ರುಕುಟೀಮುಖಾಃ ॥ 13 ॥
ವರಾ ವದಿಷ್ಯಂತಿ
ಸುದೂರಂ ಗಮ್ಯತಾಂ ಶಾಪಾಃ ಕಾಲೋಽಸ್ಮಾಕಮುಪಾಗತಃ ।
ಋತೂನಾಮಿವ ತನ್ನಾಮ ಕಃ ಸಮರ್ಥೋಽತಿವರ್ತಿತುಂ ॥ 14 ॥
ಶಾಪಾ ವದಿಷ್ಯಂತಿ
ಗಮ್ಯತಾಂ ಹೇ ವರಾ ದೂರಂ ಕಾಲೋಽಸ್ಮಾಕಮುಪಾಗತಃ ।
ಋತೂನಾಮಿವ ತನ್ನಾಮ ಕಃ ಸಮರ್ಥೋಽತಿವರ್ತಿತುಂ ॥ 15 ॥
ವರಾ ವದಿಷ್ಯಂತಿ
ಕೃತಾ ಭವಂತೋ ಮುನಿನಾ ವಯಂ ದಿನಕೃತಾ ಕೃತಾಃ ।
ಮುನೀನಾಂ ಚಾಧಿಕೋ ದೇವೋ ಭಗವಂತಂ ಪುರಾ ಯತಃ ॥ 16 ॥
ಪ್ರವದತ್ಸು ವರೇಷ್ವೇವಂ ಶಾಪಾಃ ಕ್ರುದ್ಧಧಿಯೋ ವರಾನ್ ।
ವಿವಸ್ವತಾ ಕೃತಾ ಯೂಯಂ ವಯಂ ರುದ್ರಾಂಶತಃ ಕೃತಾಃ ॥ 17 ॥
ದೇವಾನಾಮಧಿಕೋ ರುದ್ರೋ ರುದ್ರಾಂಶಪ್ರಭವೋ ಮುನಿಃ ।
ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರೋದ್ಯತಾ ತೇಷಾಂ ಚಕ್ರುಃಶ್ರುಂಗಾಣ್ಯಗಾ ಇವ ॥ 18 ॥
ಅಶಾಪೇಷೂದ್ಯತಶೃಂಗೇಷು ವರಾ ಇದಮರಾತಿಷು ।
ವಿಹಸಂತಃ ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಂತಿ ಪ್ರಮೇಯೀಕೃತನಿಶ್ಚಯಂ ॥ 19 ॥
ಹೇ ಶಾಪಾಃ ಪಾಪತಾಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾಂತೋ ವಿಚಾರ್ಯತಾಂ ।
ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ಕಲಹಸ್ಯಾಂತೇ ತದೇವಾದೌ ವಿಚಾರ್ಯತಾಂ ॥ 20 ॥
ಪಿತಾಮಹಪುರೀಂ ಗತ್ವಾ ಕಲಹಾಂತೇ ವಿನಿರ್ಣಯಃ ।
ಕರ್ತವ್ಯೋಽಸ್ಮಾಭಿರೇತತತ್ಕಿಮಾದೌ ನೇಹ ವಿಧೀಯತೇ ॥ 21 ॥
ಶಾಪೈರ್ವರೋಕ್ತಮಾಕರ್ಣ್ಯ ಬಾಢಮಿತ್ಯುರರೀಕೃತಂ ।
ಕೋ ನ ಗೃಹ್ಣಾತಿ ಮೂಢೋಽಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ಯುಕ್ತಿಸಮನ್ವಿತಂ ॥ 22 ॥
ತತಃ ಶಾಪಾ ವರೈಃ ಸಾರ್ಧಂ ಯಾಸ್ಯಂತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪುರಂ ।
ಮಹಾನುಭಾವಾ ಹಿ ಗತಿಃ ಸದಾ ಸಂದೇಹನಶನೇ ॥ 23 ॥
ಪ್ರಣಾಮಪೂರ್ವಂ ತತ್ಸರ್ವಂ ಯಥಾವೃತ್ತಂ ಪರಸ್ಪರಂ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೇ ಕಥಯಿಷ್ಯಂತಿ ಶ್ರುತ್ವಾ ತೇಷಾಂ ಸ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ॥ 24 ॥
ಬ್ರಹ್ಮೋವಾಚ ।
ವರಶಾಪಾಧಿಪಾ ಭೋಭೋ ಯೇಽನ್ತಃ ಸಾರಾ ಜಯಂತಿ ತೇ ।
ಕೇಽನ್ತಃಸಾರಾ ಇತಿ ಮಿಥೋ ನೂನಮನ್ವಿಷ್ಯತಾಂ ಸ್ವಯಂ ॥ 25 ॥
ಇತಿ ಶ್ರುತ್ವಾ ಪ್ರವಿಷ್ಟಾಸ್ತೇ ಸಾರತಾಂ ಸಮವೇಕ್ಷಿತುಂ ।
ವರಾಣಾಂ ಹೃದಯಂ ಶಾಪಾಃ ಶಾಪಾನಾಂ ಹೃದಯಂ ವರಾಃ ॥ 26 ॥
ತೇ ಪರಸ್ಪರಮನ್ವಿಷ್ಯ ಸ್ವಯಂ ಹೃದಯಸಾರತಾಂ ।
ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಚ ಸಮವಾಯೇನ ಪ್ರವಕ್ಷ್ಯಂತಿ ಪಿತಾಮಹಂ ॥ 27 ॥
ಶಾಪಾ ವಕ್ಷ್ಯಂತಿ
ಜಿತಾಃ ಪ್ರಜಾನಾಥ ವಯಂ ನಾಂತಃಸಾರಾ ವಯಂ ಯತಃ ।
ಅಂತಃಸಾರಾ ವರಾ ಏವ ವಜ್ರಸ್ತಂಭಾ ಇವಾಚಲಾಃ ॥ 28 ॥
ವಯಂ ಕಿಲೇಮೇ ಭಗವನ್ವರಾಃ ಶಾಪಾಶ್ಚ ಸರ್ವದಾ ।
ನನು ಸಂವಿನ್ಮಯಾ ಏವ ದೇಹೋಽನ್ಯೋಽಸ್ಮಾಕಮಸ್ತಿ ನೋ ॥ 29 ॥
ವರದಸ್ಯ ಹಿ ಯಾ ಸಂವಿದ್ವರೋ ದತ್ತ ಇತಿ ಸ್ಥಿತಾ ।
ಸೈವಾರ್ಥಿನಿ ಮಯಾ ಲಬ್ಧೋ ವರೋಽಯಮಿತಿ ತಿಷ್ಠತಿ ॥ 30 ॥
ವಿಜ್ಞಪ್ತಿಮಾತ್ರವಚನಂ ದೇಹಂ ಸೈವ ಫಲಂ ತತಃ ।
ಪಶ್ಯತ್ಯನುಭವತ್ಯತ್ತಿ ದೇಶಕಾಲಶತಭ್ರಮೈಃ ॥ 31 ॥
ವರದಾತ್ಮಾ ಗೃಹೀತತ್ವಾಚ್ಚಿತ್ಕಾಲಾಂತರಸಂಭೃತಾ ।
ಯದಾ ತದಾಂತಃಸಾರಾಸೌ ದುರ್ಜಯಾ ನ ತು ಶಾಪಜಾ ॥ 32 ॥
ವರಪ್ರದಾನಂ ವರದೈರ್ವರದಾನಾಂ ವರಾರ್ಥಿಭಿಃ ।
ಯದಾ ಸುಚಿರಮಭ್ಯಸ್ತಂ ವರಾಣಾಂ ಸಾರತಾ ತದಾ ॥ 33 ॥
ಯದೇವ ಸುಚಿರಂ ಸಂವಿದಭ್ಯಸ್ಯತಿ ತದೇವ ಸಾ ।
ಸಾರಮೇವಾಶು ಭವತಿ ಭವತ್ಯಾಶು ಚ ತನ್ಮಯೀ ॥ 34 ॥
ಶುದ್ಧಾನಾಮತಿಶುದ್ಧೈವ ಸಂವಿಜ್ಜಯತಿ ಸಂವಿದಾಂ ।
ಅಶುದ್ಧಾನಾಂ ತ್ವಶುದ್ಧೈವ ಕಾಲಾತ್ಸಾಮ್ಯಂ ನ ವಿದ್ಯತೇ ॥ 35 ॥
ಕ್ಷಣಾಂಶೇನಾಪಿ ಯೋ ಜ್ಯೇಷ್ಠೋ ನ್ಯಾಯಸ್ತೇನಾವಪೂರ್ಯತೇ ।
ನಾರ್ಥೇ ನ್ಯಾಯಾಂತರಂ ಕಿಂಚಿತ್ಕರ್ತುಮುತ್ಸಹತೇ ಮದಂ ॥ 36 ॥
ಸಮೇನೋಭಯಕೋಟಿಸ್ಥಂ ಮಿಶ್ರಂ ವಸ್ತು ಭವೇತ್ಸಮಂ ।
ವರಶಾಪವಿಲಾಸೇನ ಕ್ಷೀರಮಿಶ್ರಂ ಯಥಾ ಪಯಃ ॥ 37 ॥
ಸಮಾಭ್ಯಾಂ ವರಶಾಪಾಭ್ಯಾಮಥವಾ ಚಿದ್ದ್ವಿರೂಪತಾಂ ।
ಸ್ವಯಮೇವಾನುಭವತಿ ಸ್ವಪ್ನೇಷ್ವಿವ ಪುರಾತ್ಮಿಕಾ ॥ 38 ॥
ಶಿಕ್ಷಿತಂ ತ್ವತ್ತ ಏವೇತಿ ಯತ್ತದೇವ ತವ ಪ್ರಭೋ ।
ಪುನಃ ಪ್ರತೀಪಂ ಪಠಿತಂ ಶೀಘ್ರಂ ಯಾಮೋ ನಮೋಽಸ್ತು ತೇ ॥ 39 ॥
ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಸ ಸ್ವಯಂಶಾಪಃ ಕ್ವಾಪಿ ಶಾಪಗಣೋ ಯಯೌ ।
ಪ್ರಶಾಂತೇ ತಿಮಿರೇ ದೃಷ್ಟೇ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಕೇಶೋಂಡ್ರಕಂ ಯಥಾ ॥ 40 ॥
ಅಥಾನ್ಯೋ ವರಪೂಗೋಽತ್ರ ಗೃಹನಿರ್ಗಮರೋಧಕಃ ।
ಸ್ಥಾನಿಸ್ಥಾನಮಿವಾದೇಶಃ ಸಮಾನಾರ್ಥೋಽಭ್ಯಪೂರಯತ್ ॥ 41 ॥
ಶಾಪಸ್ಥಾನಕಾ ವದಿಷ್ಯಂತಿ
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶಜೀವಾನಾಂ ನಿರ್ಯಾಣಂ ಶವಸದ್ಮನಃ ।
ದೇವೇಶ ವಿದ್ಮೋ ನ ವಯಮಂಧಕೂಪಾದಿವಾಂಭಸಾಂ ॥ 42 ॥
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾನೇತಾನಿಮೇ ದ್ವೀಪೇಷು ಸದ್ಮಸು ।
ಕಾರಯಂತಿ ವರಾ ವರ್ಯಾ ವೀರಾ ದಿಗ್ವಿಜಯಂ ರಣೇ ॥ 43 ॥
ತದೇವಮನಿವಾರ್ಯೇಽಸ್ಮಿನ್ವಿರೋಧೇ ವಿಬುಧೇಶ್ವರ ।
ಯದನುಷ್ಠೇಯಮಸ್ಮಾಭಿಸ್ತದಾದಿಶ ಶಿವಾಯ ನಃ ॥ 44 ॥
ಬ್ರಹ್ಮೋವಾಚ ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರವರಾ ಗೃಹರೋಧವರಾಶ್ಚ ಹೇ ।
ಕಾಮಃ ಸಂಪನ್ನ ಏವೇಹ ಭವತಾಂ ಭವತಾಮಪಿ ॥ 45 ॥
ವ್ರಜತೈತದಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ಯಾವನ್ನೇಷ್ಟಾವಪಿ ಕ್ಷಣಾತ್ ।
ಚಿರಂ ಚಿರಾಯ ಸದನೇ ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾಃ ಸ್ಥಿತಾಃ ॥ 46 ॥
ಸಮನಂತರಮೇವೈತೇ ದೇಹಪಾತಾತ್ಸ್ವಸದ್ಮಸು ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾಃ ಸರ್ವೇ ಸಂಪನ್ನಾಃ ಪರಮಂ ವರಾಃ ॥ 47 ॥
ಸರ್ವೇ ವರಾ ವದಿಷ್ಯಂತಿ
ಕುತೋ ಭೂಮಂಡಲಾನ್ಯಷ್ಟೌ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾನಿ ಭೂತಯಃ ।
ಏಕಮೇವೇಹ ಭೂಪೀಠಂ ಶ್ರುತಂ ದೃಷ್ಟಂ ಚ ನೇತರತ್ ॥ 48 ॥
ಕಥಂ ಚೈತಾನಿ ತಿಷ್ಠಂತಿ ಕಸ್ಮಿಂಶ್ಚಿದ್ಗೃಹಕೋಶಕೇ ।
ಪದ್ಮಾಕ್ಷಕೋಶಕೇ ಸೂಕ್ಷ್ಮೇ ಕಥಂ ಭಾಂತಿ ಮತಂಗಜಾಃ ॥ 49 ॥
ಬ್ರಹ್ಮೋವಾಚ ।
ಯುಕ್ತಂ ಯುಷ್ಮಾಭಿರಸ್ಮಾಭಿಃ ಸರ್ವಂ ವ್ಯೋಮಾತ್ಮಕಂ ಜಗತ್ ।
ಸ್ಥಿತಂ ಚಿತ್ಪರಮಾಣ್ವಂತರಂತಃಸ್ವಪ್ನೋಽನುಭೂಯತೇ ॥ 50 ॥
ಭಾತಿ ಯತ್ಪರಮಸ್ಯಾಣೋರಂತಸ್ಥಸ್ವಗೃಹೋದರೇ ।
ಸ್ಫುರಿತಂ ತತ್ಕಿಮಾಶ್ಚರ್ಯಂ ಕಃ ಸ್ಮಯಃ ಪ್ರಕೃತೇಃ ಕ್ರಮೇ ॥ 51 ॥
ಮೃತೇರನಂತರಂ ಭಾತಿ ಯಥಾಸ್ಥಿತಮಿದಂ ಜಗತ್ ।
ಶೂನ್ಯಾತ್ಮೈವ ಘನಾಕಾರಂ ತಸ್ಮಿನ್ನೈವ ಕ್ಷಣೇ ಚಿತಃ ॥ 52 ॥
ಅಣಾವಪಿ ಜಗನ್ಮಾತಿ ಯತ್ರ ತತ್ರ ಗೃಹೋದರೇ ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾ ವಸುಮತೀ ಕಚತೀತಿ ಕಿಮದ್ಭುತಂ ॥ 53 ॥
ಯದ್ಭಾತೀದಂ ಚ ಚಿತ್ತತ್ವಂ ಜಗತ್ವಂ ಜಗತ್ಕ್ವಚಿತ್ ।
ಚಿನ್ಮಾತ್ರಮೇವ ತದ್ಭಾತಿ ಶೂನ್ಯತ್ವೇನ ಯಥಾಂಬರಂ ॥ 54 ॥
ಇತಿ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ವರದೇನ ವರಾಸ್ತತಃ ।
ತಾನಾಧಿಭೌತಿಕಭ್ರಾಂತಿಮಯಾನ್ಸಂತ್ಯಜ್ಯ ದೇಹಕಾನ್ ॥ 55 ॥
ಪ್ರಣಮ್ಯಾಜಂ ಸಮಂ ಜಗ್ಮುರಾತಿವಾಹಿಕದೇಹಿನಃ ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇ ಚ ದೇವಾನಾಂ ಗೃಹಕೋಶಾನ್ಕಚಜ್ಜನಾನ್ ॥ 56 ॥
ಯಾವತ್ತೇ ತತ್ರ ಸಂಪನ್ನಾ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾಧಿನಾಯಕಾಃ ।
ಅಷ್ಟಾವಪೀಷ್ಟಾಪುಷ್ಟಾನಾಂ ದಿನಾಷ್ಟಕಮಹೀಭುಜಾಂ ॥ 57 ॥.
ತೇ ಪರಸ್ಪರಮಜ್ಞಾತಾ ಅಜ್ಞಾಶ್ಚಾನ್ಯೋನ್ಯಬಂಧವಃ ।
ಅನ್ಯೋನ್ಯಭೂಮಂಡಲಗಾ ಅನ್ಯೋನ್ಯಾಭಿಮತೇ ಹಿತಾಃ ॥ 58 ॥
ತೇಷಾಂ ಕಶ್ಚಿದ್ಗೃಹಸ್ಯಾಂತರೇವ ತಾರುಣ್ಯಸುಂದರಃ ।
ಉಜ್ಜಯಿನ್ಯಾಂ ಮಹಾಪುರ್ಯಾಂ ರಾಜಧಾನ್ಯಾಂ ಸುಖೇ ಸ್ಥಿತಃ ॥ 59 ॥
ಶಾಕದ್ವೀಪಾಸ್ಪದಃ ಕಶ್ಚಿನ್ನಾಗಲೋಕಜಿಗೀಷಯಾ ।
ವಿಚರತ್ಯಬ್ಧಿಜಠರೇ ಸರ್ವದಿಗ್ವಿಜಯೋದ್ಯತಃ ॥ 60 ॥
ಕುಶದ್ವೀಪರಾಜಧಾನ್ಯಾಂ ನಿರಾಧಿಃ ಸಕಲಪ್ರಜಾಃ ।
ಕೃತದಿಗ್ವಿಜಯಃ ಕಶ್ಚಿತ್ಸುಪ್ತಃ ಕಾಂತಾವಲಂಬಿತಃ ॥ 61 ॥
ಶಾಲ್ಮಲಿದ್ವೀಪಶೈಲೇಂದ್ರಶಿರಃಪುರ್ಯಾಃ ಸರೋವರೇ ।
ಜಲಲೀಲಾರತಃ ಕಶ್ಚಿತ್ಸಹವಿದ್ಯಾಧರೀಗಣೈಃ ॥ 62 ॥
ಕ್ರೌಂಚದ್ವೀಪೇ ಹೇಮಪುರೇ ಸಪ್ತದ್ವೀಪವಿವರ್ಧಿತೇ ।
ಪ್ರವೃತ್ತೋ ವಾಜಿಮೇಧೇನ ಕಶ್ಚಿದ್ಯಷ್ಟುಂ ದಿನಾಷ್ಟಕಂ ॥ 63 ॥
ಉದ್ಯತಃ ಶಾಲ್ಮಲಿದ್ವೀಪೇ ಕಶ್ಚಿದ್ದ್ವೀಪಾಂತಚಾರಿಣಾ ।
ಯೋದ್ಧುಮುದ್ಧೃತದಿಗ್ದಂತಿದಂತಾಕೃಷ್ಟಕುಲಾಚಲಃ ॥ 64 ॥
ಗೋಮೇದದ್ವೀಪಕಃ ಕಶ್ಚಿತ್ಪುಷ್ಕರದ್ವೀಪರಾಟ್ ಸುತಾಂ ।
ಸಮಾನೇತುಂ ವಶಾದ್ಯಾತಿ ಕಷತ್ಸೇನೋಽಷ್ಟಮೋಽಭವತ್ ॥ 65 ॥
ಪುಷ್ಕರದ್ವೀಪಕಃ ಕಶ್ಚಿಲ್ಲೋಕಾಲೋಕಾದ್ರಿಭೂಭುಜಃ ।
ದೂತೇನ ಸಹ ನಿರ್ಯಾತೋ ಧನಭೂಮಿದಿದೃಕ್ಷಯಾ ॥ 66 ॥
ಪ್ರತ್ಯೇಕಮಿತ್ಥಮೇತೇಷಾಂ ದ್ವೀಪದ್ವೀಪಾಧಿನಾಥತಾಂ ।
ಕುರ್ವತಾಂ ಸ್ವಗೃಹಾಕಾಶೇ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಸ್ವಪ್ರತಿಭೋಚಿತಾಂ ॥ 67 ॥
ತ್ಯಕ್ತಾಭಿಮಾನಿಕಾಕಾರಾ ದ್ವಿವಿಧಾಸ್ತೇ ವರಾಸ್ತತಃ ।
ತತ್ಸಂವಿದ್ಭಿರ್ಗೃಹೇಷ್ವಂತರೇಕತಾಂ ಖಾನಿ ಖೈರಿವ ॥ 68 ॥
ಯಾಸ್ಯಂತಿ ತೇ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ಸಂಪ್ರಾಪ್ತಾಭಿಮತಾಶ್ಚಿರಂ ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರಾಸ್ತುಷ್ಟಾ ನನ್ವಷ್ಟಾವಪಿ ತುಷ್ಟಿಮತ್ ॥ 69 ॥
ಇತ್ಯೇತೇ ಪ್ರವಿಕಸಿತೋದಿತಕ್ರಿಯಾರ್ಥಾಃ
ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯಂತಿ ಪ್ರವಿತತಬುದ್ಧಯಸ್ತಪೋಭಿಃ ।
ಅಂತರ್ಯತ್ಸ್ಫುರತಿ ವಿದಸ್ತದೇವ ಬಾಹ್ಯೇ
ನಾಪ್ತಂ ಕೈಸ್ತದುಚಿತಕರ್ಮಭಿಃ ಕಿಲೇತಿ ॥ 70 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು
ತಾಪಸೋಪಾಖ್ಯಾನಾಂತರ್ಗತ ದ್ವೀಪಸಪ್ತಕಾಷ್ಟಕವರ್ಣನಂ
ನಾಮ ತ್ರಿಸಪ್ತತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 183 ॥ -11-
॥ ಅಥ ದ್ವಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ಕುಂದದಂತೋಪದೇಶಃ ॥
ಕುಂದದಂತ ಉವಾಚ ।
ಇತ್ಯುಕ್ತವಾನಸೌ ಪೃಷ್ಟಃ ಕದಂಬತಲತಾಪಸಃ ।
ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾ ಭುವೋಽಷ್ಟೌ ತಾಃ ಕಥಂ ಭ್ರಾತಾ ಗೃಹೇಷ್ವಿತಿ ॥ 1 ॥
ಕದಂಬತಾಪಸ ಉವಾಚ ।
ಚಿದ್ಧಾತುರೀದೃಗೇವಾಯಂ ಯದೇಶ ವ್ಯೋಮರೂಪ್ಯಪಿ ।
ಸರ್ವಗೋ ಯತ್ರ ಯತ್ರಾಸ್ತೇ ತತ್ರ ತತ್ರಾತ್ಮನಿ ಸ್ವಯಂ ॥ 2 ॥
ಆತ್ಮಾನಮಿತ್ಥಂ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯರೂಪೇಣಾನ್ಯೇನ ವಾ ನಿಜಂ ।
ಪರಿಪಶ್ಯತಿ ರೂಪಂ ಸ್ವಮತ್ಯಜನ್ನೇವ ಖಾತ್ಮಕಂ ॥ 3 ॥
ಕುಂದದಂತ ಉವಾಚ ।
ಏಕಸ್ಮಿನ್ವಿಮಲೇ ಶಾಂತೇ ಶಿವೇ ಪರಮಕಾರಣೇ ।
ಕಥಂ ಸ್ವಭಾವಸಂಸಿದ್ಧಾ ನಾನಾತಾ ವಾಸ್ತವೀ ಸ್ಥಿತಾ ॥ 4 ॥
ಕದಂಬತಾಪಸ ಉವಾಚ ।
ಸರ್ವಂ ಶಾಂತಂ ಚಿದಾಕಾಶಂ ನಾನಾಸ್ತೀಹ ನ ಕಿಂಚನ ।
ದೃಶ್ಯಮಾನಮಪಿ ಸ್ಫಾರಮಾವರ್ತಾತ್ಮಾ ಯಥಾಂಭಸಿ ॥ 5 ॥
ಅಸತ್ಸ್ವೇಷು ಪದಾರ್ಥೇಷು ಪದಾರ್ಥಾ ಇತಿ ಭಾಂತಿ ಯತ್ ।
ಚಿತ್ಖಂ ಸ್ವಪ್ನಸುಷುಪ್ತಾತ್ಮ ತತ್ತಸ್ಯಾಚ್ಛಂ ನಿಜಂ ವಪುಃ ॥ 6 ॥
ಸಸ್ಪಂದೋಽಪಿ ಹಿ ನಿಃಸ್ಪಂದಃ ಪರ್ವತೋಽಪಿ ನ ಪರ್ವತಃ ।
ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇಷು ಚಿದ್ಭಾವಃಸ್ವಭೋಽರ್ಥಗತಸ್ತಥಾ ॥ 7 ॥
ನ ಸ್ವಭಾವಾ ನ ಚೈವಾರ್ಥಾಃ ಸಂತಿ ಸರ್ವಾತ್ಮಕೋಚಿತೇ ।
ಸರ್ಗಾದೌ ಕಚಿತಂ ರೂಪಂ ಯದ್ಯಥಾ ತತ್ತಥಾ ಸ್ಥಿತಂ ॥ 8 ॥
ನ ಚ ನಾಮ ಪರಂ ರೂಪಂ ಕಚನಾಕಚನಾತ್ಮಕಂ ।
ದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಾ ಚಿಚ್ಚ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಸ್ಥಿತಮಿತ್ಥಂ ಹಿ ಕೇವಲಂ ॥ 9 ॥
ಏಕೈವ ಚಿದ್ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸೇನಾಯಾಂ ಜನಲಕ್ಷತಾಂ ।
ಗತೇವಾಚ್ಛೈವ ಕಚತಿ ತಥೈವಾಸ್ಯಾಃ ಪದಾರ್ಥತಾ ॥ 10 ॥
ಯತ್ಸ್ವತಃ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಸ್ವಚ್ಛೇ ಚಿತ್ಖಂ ಕಚಕಚಾಯತೇ ।
ತತ್ತೇನೈವ ತದಾಕಾರಂ ಜಗದಿತ್ಯನುಭೂಯತೇ ॥ 11 ॥
ಅಸತ್ಯಪಿ ಯಥಾ ವಹ್ನಾವುಷ್ಣಸಂವಿದ್ಧಿ ಭಾಸತೇ ।
ಸಂವಿನ್ಮಾತ್ರಾತ್ಮಕೇ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ತಥಾರ್ಥಃ ಸ್ವಸ್ವಭಾಸಕಃ ॥ 12 ॥
ಅಸತ್ಯಪಿ ಯಥಾ ಸ್ತಂಭೇ ಸ್ವಪ್ನೇ ಖೇ ಸ್ತಂಭತಾ ವಿದಃ ।
ತಥೇದಮಸ್ಯಾ ನಾನಾತ್ವಮನನ್ಯದಪಿ ಚಾನ್ಯವತ್ ॥ 13 ॥
ಆದಿಸರ್ಗೇ ಪದಾರ್ಥತ್ವಂ ತತ್ಸ್ವಭಾವಾಚ್ಛಮೇವ ಚ ।
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಾ ಯದ್ಯಥಾ ಬುದ್ಧಂ ತತ್ತಥಾದ್ಯಾಪಿ ವಿಂದತೇ ॥ 14 ॥
ಪುಷ್ಪೇ ಪತ್ರೇ ಫಲೇ ಸ್ತಂಭೇ ತರುರೇವ ಯಥಾ ತತಃ ।
ಸರ್ವ ಸರ್ವತ್ರ ಸರ್ವಾತ್ಮ ಪರಮೇವ ತಥಾಽಪರಂ ॥ 15 ॥
ಪರಮಾರ್ಥಾಂಬರಾಂಭೋಧಾವಾಪಃ ಸರ್ಗ ಪರಂಪರಾ ।
ಪರಮಾರ್ಥ ಮಹಾಕಾಶೇ ಶೂನ್ಯತಾ ಸರ್ಗಸಂವಿದಃ ॥ 16 ॥
ಪರಮಾರ್ಥಶ್ಚ ಸರ್ಗಶ್ಚ ಪರ್ಯಾಯೌ ತರುವೃಕ್ಷವತ್ ।
ಬೋಧಾದೇತದಬೋಧಾತ್ತು ದ್ವೈತಂ ದುಃಖಾಯ ಕೇವಲಂ ॥ 17 ॥
ಪರಮಾರ್ಥೋ ಜಗಚ್ಚೇದಕಮಿತ್ಯೇವ ನಿಶ್ಚಯಃ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಶಾಸ್ತ್ರಬೋಧೇನ ಭವೇತ್ಸೈಷಾ ಹಿ ಮುಕ್ತತಾ ॥ 18 ॥
ಸಂಕಲ್ಪಸ್ಯ ವಪುರ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸಂಕಲ್ಪಕಚಿದಾಕೃತೇಃ ।
ತದೇವ ಜಗತೋ ರೂಪಂ ತಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಕಂ ಜಗತ್ ॥ 19 ॥
ಯತೋ ವಾಚೋ ನಿವರ್ತಂತೇ ನ ನಿವರ್ತಂತ ಏವ ವಾ ।
ವಿಧಯಃ ಪ್ರತಿಷೇಧಾಶ್ಚ ಭಾವಾಭಾವದೃಶಸ್ತಥಾ ॥ 20 ॥
ಅಮೌನಮೌನಂ ಜೀವಾತ್ಮ ಯತ್ಪಾಷಾಣವದಾಸನಂ ।
ಯತ್ಸದೇವಾಸದಾಭಾಸಾಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿಧಮುಚ್ಯತೇ ॥ 21 ॥
ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ನೇಕಸುಘನೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ನಿರಾಮಯೇ ।
ಕಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ನಿವೃತ್ತಿಃ ಕಾ ಭಾವಾಭಾವಾದಿವಸ್ತುನಃ ॥ 22 ॥
ಏಕಸ್ಯಾಮೇವ ನಿದ್ರಾಯಾಂ ಸುಷುಪ್ತಸ್ವಪ್ನವಿಭ್ರಮಾಃ ।
ಯದಾ ಭಾಂತ್ಯವಿಚಿತ್ರಾಯಾಂ ಚಿತ್ರಾ ಇವ ನಿರಂತರಾಃ ॥ 23 ॥
ಏತಸ್ಯಾಂ ಚಿತ್ಖಸತ್ತಾಯಾಂ ತಥಾ ಮೂಲಕಸರ್ಗಕಾಃ ।
ಬಹವೋ ಭಾಂತ್ಯಚಿತ್ರಾಯಾಂ ಚಿತ್ರಾ ಇವ ನಿರಂತರಾಃ ॥ 24 ॥
ದ್ರವ್ಯೇ ದ್ರವ್ಯಾಂತರಶ್ಲಿಷ್ಟಂ ಯತ್ಕಾರ್ಯಾಂತರಮಾಕ್ಷಿಪೇತ್ ।
ತದ್ವದಂತಸ್ತಥಾಭೂತಚಿತ್ಸಾರಂ ಸ್ಫುರಣಂ ಮಿಥಃ ॥ 25 ॥
ಸರ್ವೇ ಪದಾರ್ಥಾಶ್ಚಿತ್ಸಾರಮಾತ್ರಮಪ್ರತಿಘಾಃ ಸದಾ ।
ಯಥಾ ಭಾಂತಿ ತಥಾ ಭಾಂತಿ ಚಿನ್ಮಾತ್ರೈಕಾತ್ಮತಾವಶಾತ್ ॥ 26 ।
ಚಿನ್ಮಾತ್ರೈಕಾತ್ಮಸಾರತ್ವಾದ್ಯಥಾಸಂವೇದನಂ ಸ್ಥಿತಾಃ ।
ನಿಃಸ್ಪಂದಾ ನಿರ್ಮನಸ್ಕಾರಾಃ ಸ್ಫುರಂತಿ ದ್ರವ್ಯಶಕ್ತಯಃ ॥ 27 ॥
ಅವಿದ್ಯಮಾನಮೇವೇದಂ ದೃಶ್ಯತೇಽಥಾನುಭೂಯತೇ ।
ಜಗತ್ಸ್ವಪ್ನ ಇವಾಶೇಷಂ ಸರುದ್ರೋಪೇಂದ್ರಪದ್ಮಜಂ ॥ 28 ॥
ವಿಚಿತ್ರಾಃ ಖಲು ದೃಶ್ಯಂತೇ ಚಿಜ್ಜಲೇ ಸ್ಪಂದರೀತಯಃ ।
ಹರ್ಷಾಮರ್ಷವಿಷಾದೋತ್ಥಜಂಗಮಸ್ಥಾವರಾತ್ಮನಿ ॥ 29 ॥
ಸ್ವಭಾವವಾತಾಧೂತಸ್ಯ ಜಗಜ್ಜಾಲಚಮತ್ಕೃತೇಃ ।
ಹಾ ಚಿನ್ಮರೀಚಿಪಾಂಶ್ವಭ್ರನೀಹಾರಸ್ಯ ವಿಸಾರಿತಾ ॥ 30 ॥
ಯಥಾ ಕೇಶೋಂಡ್ರಕಂ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಭಾತಿ ವ್ಯಾಮಲಚಕ್ಷುಷಃ ।
ತಥೈವೇಯಂ ಜಗದ್ಭಾಂತಿರ್ಭಾತ್ಯನಾತ್ಮವಿದೋಽಮ್ಬರೇ ॥ 31 ॥
ಯಾವತ್ಸಂಕಲ್ಪಿತಂ ತಾವದ್ಯಥಾ ಸಂಕಲ್ಪಿತಂ ತಥಾ ।
ಯಥಾ ಸಂಕಲ್ಪನಗರಂ ಕಚತೀದಂ ಜಗತ್ತಥಾ ॥ 32 ॥
ಸಂಕಲ್ಪನಗರೇ ಯಾವತ್ಸಂಕಲ್ಪಸಕಲಾ ಸ್ಥಿತಿಃ ।
ಭವತ್ಯೇವಾಪ್ಯಸದ್ರೂಪಾ ಸತೀವಾನುಭವೇ ಸ್ಥಿತಾ ॥ 33 ॥
ಪ್ರವಹತ್ಯೇವ ನಿಯತಿರ್ನಿಯತಾರ್ಥಪ್ರದಾಯಿನೀ ।
ಸ್ಥಾವರಂ ಜಂಗಮಂ ಚೈವ ತಿಷ್ಠತ್ಯೇವ ಯಥಾಕ್ರಮಂ ॥ 34 ॥
ಜಾಯತೇ ಜಂಗಮಂ ಜೀವಾತ್ಸ್ಥಾವರಂ ಸ್ಥಾವರಾದಪಿ ।
ನಿಯತ್ಯಾಧೋ ವಹತ್ಯಂಬು ಗಚ್ಛತ್ಯೂರ್ಧ್ವಮಥಾನಲಃ ॥ 35 ॥
ವಹಂತಿ ದೇಹಯಂತ್ರಾಣಿ ಜ್ಯೋತೀಂಷಿ ಪ್ರತಪಂತಿ ಚ ।
ವಾಯವೋ ನಿತ್ಯಗತಯಃ ಸ್ಥಿತಾಃ ಶೈಲಾದಯಃ ಸ್ಥಿರಾಃ ॥ 36 ॥
ಜ್ಯೋತಿರ್ಮಯಂ ನಿವೃತ್ತಂ ತು ಧಾರಾಸಾರಾಂಬರೀಕೃತಂ ।
ಯುಗಸಂವತ್ಸರಾದ್ಯಾತ್ಮ ಕಾಲಚಕ್ರಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ ॥ 37 ॥
ಭೂತಲೈಕಾಂತರಾಬ್ಧ್ಯದ್ರಿಸಂನಿವೇಶಃ ಸ್ಥಿತಾಯತೇ ।
ಭಾವಾಭಾವೋಗ್ರಹೋತ್ಸರ್ಗದ್ರವ್ಯಶಕ್ತಿಶ್ಚ ತಿಷ್ಠತಿ ॥ 38 ॥
ಕುಂದದಂತ ಉವಾಚ ।
ಪ್ರಾಗ್ದೃಷ್ಟಂ ಸ್ಮೃತಿಮಾಯಾತಿ ತತ್ಸ್ವಸಂಕಲ್ಪನಾನ್ಯತಃ ।
ಭಾತಿ ಪ್ರಥಮಸರ್ಗೇ ತು ಕಸ್ಯ ಪ್ರಾಗ್ದೃಷ್ಟಭಾಸನಂ ॥ 39 ॥
ತಾಪಸ ಉವಾಚ ।
ಅಪೂರ್ವಂ ದೃಶ್ಯತೇ ಸರ್ವಂ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಮರಣಂ ಯಥಾ ।
ಪ್ರಾಗ್ದೃಷ್ಟಂ ದೃಷ್ಟಮಿತ್ಯೇವ ತತ್ರೈವಾಭ್ಯಾಸತಃ ಸ್ಮೃತಿಃ ॥ 40 ॥
ಚಿತ್ತ್ವಾಚ್ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಕಚತಿ ಜಗತ್ಸಂಕಲ್ಪಪತ್ತನಂ ।
ನ ಸನ್ನಾಸದಿದಂ ತಸ್ಮಾದ್ಭಾತಾಭಾತಂ ಯತಃ ಸ್ವತಃ ॥ 41 ॥
ಚಿತ್ಪ್ರಸಾದೇನ ಸಂಕಲ್ಪಸ್ವಪ್ನಾದ್ಯದ್ಯಾನುಭೂಯತೇ ।
ಶುದ್ಧಂ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಸಂಕಲ್ಪಪುರಂ ಮಾ ಸ್ಮರ್ಯತಾಂ ಕಥಂ ॥ 42 ॥
ಹರ್ಷಾಮರ್ಷವಿನಿರ್ಮುಕ್ತೈರ್ದುಃಖೇನ ಚ ಸುಖೇನ ಚ ।
ಪ್ರಕೃತೇನೈವ ಮಾರ್ಗೇಣ ಜ್ಞಶ್ಚಕ್ರೈರಿವ ಗಮ್ಯತೇ ॥ 43 ॥
ನಿದ್ರಾವ್ಯಪಗಮೇ ಸ್ವಪ್ನನಗರೇ ಯಾದೃಶಂ ಸ್ಮೃತೌ ।
ಚಿದ್ವ್ಯೋಮಾತ್ಮ ಪರಂ ವಿದ್ಧಿ ತಾದೃಶಂ ತ್ರಿಜಗದ್ಭ್ರಮಂ ॥ 44 ॥
ಸಂವಿದಾಭಾಸಮಾತ್ರಂ ಯಜ್ಜಗದಿತ್ಯಭಿಶಬ್ದಿತಂ ।
ತತ್ಸಂವಿದ್ವ್ಯೋಮ ಸಂಶಾಂತಂ ಕೇವಲಂ ವಿದ್ಧಿ ನೇತರತ್ ॥ 45 ॥
ಯಸ್ಮಿನ್ಸರ್ವಂ ಯತಃ ಸರ್ವಂ ಯತ್ಸರ್ವಂ ಸರ್ವತಶ್ಚ ಯತ್ ।
ಸರ್ವಂ ಸರ್ವತಯಾ ಸರ್ವಂ ತತ್ಸರ್ವಂ ಸರ್ವದಾ ಸ್ಥಿತಂ ॥ 46 ॥
ಯಥೇಯಂ ಸಂಸೃತಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮೀ ಭವತೋ ಯದ್ಭವಿಷ್ಯತಿ ।
ಯಥಾ ಭಾನಂ ಚ ದೃಶ್ಯಸ್ಯ ತದೇತತ್ಕಥಿತಂ ಮಯಾ ॥ 47 ॥
ಉತ್ತಿಷ್ಠತಂ ವ್ರಜತಮಾಸ್ಪದಮಹ್ನಿ ಪದ್ಮಂ
ಭೃಂಗಾವಿವಾಭಿಮತಮಾಶು ವಿಧೀಯತಾಂ ಸ್ವಂ ।
ತಿಷ್ಠಾಮಿ ದುಃಖಮಲಮಸ್ತಸಮಾಧಿಸಂಸ್ಥಂ
ಭೂಯಃ ಸಮಾಧಿಮಹಮಂಗ ಚಿರಂ ವಿಶಾಮಿ ॥ 48 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು
ತಾಪಸೋಪಾಖ್ಯಾನಾಂತರ್ಗತ ಕುಂದದಂತೋಪದೇಶೋ ನಾಮ
ಚತುಃಶೀತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 184 ॥ -12-
॥ ಅಥ ತ್ರಯೋದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ಕುಂದದಂತಪ್ರಬೋಧಃ ॥
ಕುಂದದಂತ ಉವಾಚ ।
ಜರನ್ಮುನಿರಪೀತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಧ್ಯಾನಮೀಲಿತಲೋಚನಃ ।
ಆಸೀದಸ್ಪಂದಿತಪ್ರಾಣಮನಾಶ್ಚಿತ್ರ ಇವಾರ್ಪಿತಃ ॥ 1 ॥
ಆವಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಣಯೋದಾರೈಃ ಪ್ರಾರ್ಥಿತೋಽಪಿ ಪುನಃಪುನಃ ।
ವಾಕ್ಯೈಃ ಸಂಸಾರಮವಿದನ್ನ ವಚೋ ದತ್ತವಾನ್ಪುನಃ ॥ 2 ॥
ಆವಾಂ ಪ್ರದೇಶತಸ್ತಸ್ಮಾಚ್ಚಲಿತ್ವಾ ಮಂದಮುತ್ಸುಕೌ ।
ದಿನೈಃ ಕತಿಪಯೈಃ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಗೃಹಂ ಮುದಿತಬಾಂಧವಂ ॥ 3 ॥
ಅಥ ತತ್ರೋತ್ಸವಂ ಕೃತ್ವಾ ಕಥಾಃ ಪ್ರೋಚ್ಯ ಚಿರಂತನೀಃ ।
ಸ್ಥಿತಾಸ್ತಾವದ್ವಯಂ ಯಾವತ್ಸಪ್ತಾಪಿ ಭ್ರಾತರೋಽಥ ತೇ ॥ 4 ॥
ಕ್ರಮೇಣ ವಿಲಯಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾಃ ಪ್ರಲಯೇಷ್ವರ್ಣವಾ ಇವ ।
ಮುಕ್ತೋಽಸೌ ಮೇ ಸಖೈವೈಕ ಏಕಾರ್ಣವ ಇವಾಷ್ಟಕಃ ॥ 5 ॥
ತತಃ ಕಾಲೇನ ಸೋಽಪ್ಯಸ್ತಂ ದಿನಾಂತೇಽರ್ಕ ಇವಾಗತಃ ।
ಅಹಂ ದುಃಖಪ್ರೀತಾತ್ಮಾ ಪರಂ ವೈಧುರ್ಯಮಾಗತಃ ॥ 6 ॥
ತತೋಽಹಂ ದುಃಖಿತೋ ಭೂಯಃ ಕದಂಬತರುತಾಪಸಂ ।
ಗತೋ ದುಃಖೋಪಘಾತಾಯ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಷ್ಟುಮಾದೃತಃ ॥ 7 ॥
ತತ್ರ ಮಾಸತ್ರಯೇಣಾಸೌ ಸಮಾಧಿವಿರತೋಽಭವತ್ ।
ಪ್ರಣತೇನ ಮಯಾ ಪೃಷ್ಟಃ ಸನ್ನಿದಂ ಪ್ರೋಕ್ತವಾನಥ ॥ 8 ॥
ಕದಂಬತಾಪಸ ಉವಾಚ ।
ಅಹಂ ಸಮಾಧಿವಿರತಃ ಸ್ಥಾತುಂ ಶಕ್ನೋಮಿ ನ ಕ್ಷಣಂ ।
ಸಮಾಧಿಮೇವ ಪ್ರವಿಶ್ಯಾಮ್ಯಹಮಾಶು ಕೃತತ್ವರಃ ॥ 9 ॥
ಪರಮಾರ್ಥೋಪದೇಶಸ್ತೇ ನಾಭ್ಯಾಸೇನ ವಿನಾನಘ ।
ಲಗತ್ಯತ್ರ ಪರಾಂ ಯುಕ್ತಿಮಿಮಾಂ ಶೃಣು ತತಃ ಕುರು ॥ 10 ॥
ಅಯೋಧ್ಯಾನಾಮ ಪೂರಸ್ತಿ ತತ್ರಾಸ್ತಿ ವಸುಧಾಧಿಪಃ ।
ನಾಮ್ನಾ ದಶರಥಸ್ತಸ್ಯ ಪುತ್ರೋ ರಾಮ ಇತಿ ಶ್ರುತಃ ॥ 11 ॥
ಸಕಾಶಂ ತತ್ರ ಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ತಸ್ಮೈ ಕುಲಗುರುಃ ಕಿಲ ।
ವಸಿಷ್ಠಾಖ್ಯೋ ಮುನಿಶ್ರೇಷ್ಠಃ ಕಥಯಿಷ್ಯತಿ ಸಂಸದಿ ॥ 12 ॥
ಮೋಕ್ಷೋಪಾಯಕಥಾಂ ದಿವ್ಯಾಂ ತಾಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸುಚಿರಂ ದ್ವಿಜ ।
ವಿಶ್ರಾಂತಿಮೇಷ್ಯಸಿ ಪರೇ ಪದೇಽಹಮಿವ ಪಾವನೇ ॥ 13 ॥
ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಸ ಸಮಾಧಾನರಸಾಯನಮಹಾರ್ಣವಂ ।
ವಿಂವಶಾಹಮಿಮಂ ದೇಶಂ ತ್ವತ್ಸಕಾಶಮುಪಾಗತಃ ॥ 14 ॥
ಏಷೋಽಹಮೇತದ್ವೃತ್ತಂ ಮೇ ಸರ್ವಂ ಕಥಿತವಾನಹಂ ।
ಯಥಾವೃತ್ತಂ ಯಥಾದೃಷ್ಟಂ ಯಥಾಶ್ರುತಮಖಂಡಿತಂ ॥ 15 ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಸಕುಂದದಂತ ಇತ್ಯಾದಿಕಥಾಕಥನಕೋವಿದಃ ।
ಸ್ಥಿತಸ್ತತಃ ಪ್ರಭೃತ್ಯೇವ ಮತ್ಸಮೀಪಗತಃ ಸದಾ ॥ 16 ॥
ಸ ಏಷ ಕುಂದದಂತಾಖ್ಯೋ ದ್ವಿಜಃ ಪಾರ್ಶ್ವೇ ಸಮಾಸ್ಥಿತಃ ।
ಶ್ರುತವಾನ್ಸಂಹಿತಾಮೇತಾಂ ಮೋಕ್ಷೋಪಾಯಾಭಿಧಾಮಿಹ ॥ 17 ॥
ಸ ಏಷ ಕುಂದದಂತಾಖ್ಯೋ ಮಮ ಪಾರ್ಶ್ವಗತೋ ದ್ವಿಜಃ ।
ಅದ್ಯ ನಿಃಸಂಶಯೋ ಜಾತೋ ನ ವೇತಿ ಪರಿಪೃಚ್ಛ್ಯತಾಂ ॥ 18 ॥
ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿರುವಾಚ ।
ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ರಾಘವೇಣಾಥ ಪ್ರೋವಾಚ ವದತಾಂವರಃ ।
ಸ ವಸಿಷ್ಠೋ ಮುನಿಶ್ರೇಷ್ಠಃ ಕುಂದದಂತಂ ವಿಲೋಕಯನ್ ॥ 19 ॥
ಶ್ರೀವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಕುಂದದಂತ ದ್ವಿಜವರ ಕಥ್ಯತಾಂ ಕಿಂ ತ್ವಯಾನಘ ।
ಬುದ್ಧಂ ಶ್ರುತವತಾ ಜ್ಞೇಯಂ ಮದುಕ್ತಂ ಮೋಕ್ಷದಂ ಪರಂ ॥ 20 ॥
ಕುಂದದಂತ ಉವಾಚ ।
ಸರ್ವಸಂಶಯವಿಚ್ಛೇದಿ ಚೇತ ಏವ ಜಯಾಯ ಮೇ ।
ಸರ್ವಸಂಶಯವಿಚ್ಛೇದೋ ಜ್ಞಾತಂ ಜ್ಞೇಯಮಖಂಡಿತಂ ॥ 21 ॥
ಜ್ಞಾತಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯಮಮಲಂ ದೃಷ್ಟಂ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಕ್ಷತಂ ।
ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಮಖಿಲಂ ವಿಶ್ರಾಂತೋಽಸ್ಮಿ ಪರೇ ಪದೇ ॥ 22 ॥
ಬುದ್ಧೇಯಂ ತ್ವದಿದಂ ಸರ್ವಂ ಪರಮಾರ್ಥಘನಂ ಘನಂ ।
ಅನನ್ಯೇನಾತ್ಮನೋ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಜಗದ್ರೂಪೇಣ ಜೃಂಭಿತಂ ॥ 23 ॥
ಸರ್ವಾತ್ಮಕತಯಾ ಸರ್ವರೂಪಿಣಃ ಸರ್ವಗಾತ್ಮನಃ ।
ಸರ್ವಂ ಸರ್ವೇಣ ಸರ್ವತ್ರ ಸರ್ವದಾ ಸಂಭವತ್ಯಲಂ ॥ 24 ॥
ಸಂಭವಂತಿ ಜಗತ್ಯಂತಃ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥಕಣಕೋಟರೇ ।
ನ ಸಂಭವಂತಿ ಚ ಯಥಾ ಜ್ಞಾನಮೇತದಶೇಷತಃ ॥ 25 ॥
ಗೃಹೇಽನ್ತಃ ಸಂಭವತ್ಯೇವ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಾ ವಸುಂಧರಾ ।
ಗೇಹಂ ಚ ಶೂನ್ಯಮೇವಾಸ್ತೇ ಸತ್ಯಮೇತದಸಂಶಯಂ ॥ 26 ॥
ಯದ್ಯದ್ಯದಾ ವಸ್ತು ಯಥೋದಿತಾತ್ಮ
ಭಾತೀಹ ಭೂತೈರನುಭೂಯತೇ ಚ ।
ತತ್ತತ್ತದಾ ಸರ್ವಘನಸ್ತಥಾಸ್ತೇ
ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಥಮಾದ್ಯಂತವಿಮುಕ್ತಮಸ್ತಿ ॥ 27 ॥
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು
ತಾಪಸೋಪಾಖ್ಯಾನಾಂತರ್ಗತ ಕುಂದದಂತಪ್ರಬೋಧೋ ಸಪ್ತದ್ವೀಪೇಶ್ವರ
ನಾಮ ಪಂಚಾಶೀತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 185 ॥ -13-
॥ ಅಥ ಚತುರ್ದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥
॥ ಸರ್ವಂ ಖಲ್ವಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿಪ್ರತಿಪಾದನಯೋಗೋಪದೇಶಃ ॥
ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿರುವಾಚ ।
ಕುಂದದಂತೇ ವದತ್ಯೇವಂ ವಸಿಷ್ಠೋ ಭಗವಾನ್ಮುನಿಃ ।
ಉವಾಚೇದಮನಿಂದ್ಯಾತ್ಮಾ ಪರಮಾರ್ಥೋಚಿತಂ ವಚಃ ॥ 1 ॥
ಶ್ರೀವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಬತ ವಿಜ್ಞಾನವಿಶ್ರಾಂತಿರಸ್ಯ ಜಾತಾ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।
ಕರಾಮಲಕವದ್ವಿಶ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪರಿಪಶ್ಯತಿ ॥ 2 ॥
ಕಿಲೇದಂ ಭ್ರಾಂತಿಮಾತ್ರಾತ್ಮ ವಿಶ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಭಾತ್ಯಜಂ ।
ಭ್ರಾಂತಿರ್ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಶಾಂತಮೇಕಮನಾಮಯಂ ॥ 3 ॥
ಯದ್ಯಥಾ ಯೇನ ಯತ್ರಾಸ್ತಿ ಯಾದೃಗ್ಯಾವದ್ಯದಾ ಯತಃ ।
ತತ್ತಥಾ ತೇನ ತತ್ರಾಸ್ತಿ ತಾದೃಕ್ತಾವತ್ತದಾ ತತಃ ॥ 4 ॥
ಶಿವಂ ಶಾಂತಮಜಂ ಮೌನಮಮೌನಮಜರಂ ತತಂ ।
ಸುಶೂನ್ಯಾಶೂನ್ಯಮಭವಮನಾದಿನಿಧನಂ ಧ್ರುವಂ ॥ 5 ॥
ಯಸ್ಯಾ ಯಸ್ಯಾಸ್ತ್ವವಸ್ಥಾಯಾಃ ಕ್ರಿಯತೇ ಸಂವಿದಾ ಭರಃ ।
ಸಾ ಸಾ ಸಹಸ್ರಶಾಖತ್ವಮೇತಿ ಸೇಕೈರ್ಯಥಾ ಲತಾ ॥ 6 ॥
ಪರೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡಮೇವಾಣುಶ್ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನೋಂತಃ ಸ್ಥಿತೋ ಯತಃ ।
ಪರಮಾಣುರೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡಮಂತಃ ಸ್ಥಿತಜಗದ್ಯತಃ ॥ 7 ॥
ತಸ್ಮಾಚ್ಚಿದಾಕಾಶಮನಾದಿಮಧ್ಯ-
ಮಖಂಡಿತಂ ಸೌಮ್ಯಮಿದಂ ಸಮಸ್ತಂ ।
ನಿರ್ವಾಣಮಸ್ತಂ ಗತಜಾತಿಬಂಧೋ
ಯಥಾಸ್ಥಿತಂ ತಿಷ್ಠ ನಿರಾಮಯಾತ್ಮಾ ॥ 8 ॥
ಸ್ವಯಂ ದೃಶ್ಯಂ ಸ್ವಯಂ ದ್ರಷ್ಟೃ ಸ್ವಯಂ ಚಿತ್ತ್ವಂ ಸ್ವಯಂ ಜಡಂ ।
ಸ್ವಯಂ ಕಿಂಚಿನ್ನ ಕಿಂಚಿಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮನ್ಯೇವ ಸಂಸ್ಥಿತಂ ॥ 9 ॥
ಯಥಾ ಯತ್ರ ಜಗತ್ಯೇತತ್ಸ್ವಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಖಮಾತ್ಮನಿ ।
ಸ್ವರೂಪಮಜಹಚ್ಛಾಂತಂ ಯತ್ರ ಸಂಪದ್ಯತೇ ತಥಾ ॥ 10 ॥
ಬ್ರಹ್ಮ ದೃಶ್ಯಮಿತಿ ದ್ವೈತಂ ನ ಕದಾಚಿದ್ಯಥಾಸ್ಥಿತಂ ।
ಏಕತ್ವಮೇತಯೋರ್ವಿದ್ಧಿ ಶೂನ್ಯತ್ವಾಕಾಶಯೋರಿವ ॥ 11 ॥
ದೃಶ್ಯಮೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ದೃಶ್ಯತಾ ।
ಏತನ್ನ ಶಾಂತಂ ನಾಽಶಾಂತಂ ನಾನಾಕಾರಂ ನ ಚಾಕೃತಿಃ ॥ 12 ॥
ಯಾದೃಕ್ಪ್ರಬೋಧೇ ಸ್ವಪ್ನಾದಿಸ್ತಾದೃಗ್ದೇಹೋ ನಿರಾಕೃತಿಃ ।
ಸಂವಿನ್ಮಾತ್ರಾತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಘಃ ಸ್ವಾನುಭೂತೋಽಪ್ಯಸನ್ಮ್ಯಃ ॥ 13 ॥
ಸಂವಿನ್ಮಯೋ ಯಥಾ ಜಂತುರ್ನಿದ್ರಾತ್ಮಾಸ್ತೇ ಜಡೋಽಭವತ್ ।
ಜಡೀಭೂತಾ ತಥೈವಾಸ್ತೇ ಸಂವಿತ್ಸ್ಥಾವರನಾಮಿಕಾ ॥ 14 ॥
ಸ್ಥಾವರತ್ವಾಜ್ಜಡಾಚ್ಚಿತ್ತ್ವಂ ಜಂಗಮಾತ್ಮ ಪ್ರಯಾತಿ ಚಿತ್ ।
ಜೀವಃ ಸುಷುಪ್ತಾತ್ಮಾ ಸ್ವಪ್ನಂ ಜಾಗ್ರಚ್ಚೈವ ಜಗಚ್ಛತೈಃ ॥ 15 ॥
ಆಮೋಕ್ಷಮೇಷಾ ಜೀವಸ್ಯ ಭುವ್ಯಂಭಸ್ಯನಿಲೇಽನಲೇ ।
ಖೇ ಖಾತ್ಮಭಿರ್ಜಗಲ್ಲಕ್ಷೈಃ ಸ್ವಪ್ನಾಭೈರ್ಭಾಸತೇ ಸ್ಥಿತಿಃ ॥ 16 ॥
ಚಿಚ್ಚಿನೋತಿ ತಥಾ ಜಾಡ್ಯಂ ನರೋ ನಿದ್ರಾಸ್ಥಿತಿರ್ಯಥಾ ।
ಚಿನೋತಿ ಜಡತಾಂ ಚಿತ್ತ್ವಂ ನ ನಾಮ ಜಡತಾವಶಾತ್ ॥ 17 ॥
ಚಿತಾ ವೇದನ ವೇತ್ತಾರಂ ಸ್ಥಾವರಂ ಕ್ರಿಯತೇ ವಪುಃ ।
ಚಿತಾ ವೇದನ ವೇತ್ತಾರಂ ಜಂಗಮಂ ಕ್ರಿಯತೇ ವಪುಃ ॥ 18 ॥
ಯಥಾ ಪುಂಸೋ ನಖಾಃ ಪಾದವೇಕಮೇವ ಶರೀರಕಂ ।
ತಥೈಕಮೇವಾಪ್ರತಿಘಂ ಚಿತಃ ಸ್ಥಾವರಜಂಗಮಂ ॥ 19 ॥
ಆದಿಸರ್ಗೇ ಸ್ವಪ್ನ ಇವ ಯತ್ಪ್ರಥಾಮಾಗತಂ ಸ್ಥಿತಂ ।
ಚಿತೋ ರೂಪಂ ಜಗದಿತಿ ತತ್ತಥೈವಾಂತ ಉಚ್ಯತೇ ॥ 20 ॥
ತಚ್ಚೈವಾಪ್ರತಿಘಂ ಶಾಂತಂ ಯಥಾಸ್ಥಿತಮವಸ್ಥಿತಂ ।
ನ ಪ್ರಥಾಮಾಗತಂ ಕಿಂಚಿನ್ನಾಸೀದಪ್ರಥಿತಂ ಹಿತಂ ॥ 21 ॥
ಅಯಮಾದಿರಯಂ ಚಾಂತಃ ಸರ್ಗಸ್ಯೇತ್ಯವಭಾಸತೇ ।
ಚಿತಃ ಸುಘನನಿದ್ರಾಯಾಃ ಸುಷುಪ್ತಸ್ವಪ್ನಕೋಷ್ಠತಃ ॥ 22 ॥
ಸ್ಥಿತ ಏಕೋ ಹ್ಯನಾದ್ಯಂತಃ ಪರಮಾರ್ಥಘನೋ ಯತಃ ।
ಪ್ರಲಯಸ್ಥಿತಿಸರ್ಗಾಣಾಂ ನ ನಾಮಾಪ್ಯಸ್ತಿ ಮಾಂ ಪ್ರತಿ ॥ 23 ॥
ಪ್ರಲಯಸ್ಥಿತಿಸರ್ಗಾದಿ ದೃಶ್ಯಮಾನಂ ನ ವಿದ್ಯತೇ ।
ಏತನ್ನ ಚಾತ್ಮನಶ್ಚಾನ್ಯಚ್ಚಿತ್ರೇ ಚಿತ್ರವಧೂರ್ಯಥಾ ॥ 24 ॥
ಕರ್ತವ್ಯಚಿತ್ರಸೇನಾಸ್ಮಾದ್ಯಥಾ ಚಿತ್ರಾನ್ನ ಭಿದ್ಯತೇ ।
ನಾನಾಽನಾನೈವ ಪ್ರತಿಘಾ ಚಿತ್ತತ್ತ್ವೇ ಸರ್ಗತಾ ತಥಾ ॥ 25 ॥
ವಿಭಾಗಹೀನಯಾಪ್ಯೇಷ ಭಾಗಶ್ಚಿದ್ಧನನಿದ್ರಯಾ ।
ಸುಷುಪ್ತಾನ್ಮುಚ್ಯತೇ ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ಸ್ವಪ್ನಸ್ತು ಚಿತ್ತಕಂ ॥ 26 ॥
ಪ್ರಲಯೋಽಯಮಿಯಂ ಸೃಷ್ಟಿರಯಂ ಸ್ವಪ್ನೋ ಘನಸ್ತ್ವಯಂ ।
ಭಾಸೋಽಪ್ರತಿಘರೂಪಸ್ಯ ಚಿತ್ಸಹಸ್ರರುಚೇರಿತಿ ॥ 27 ॥
ಚಿನ್ನಿದ್ರಾಯಾಃ ಸ್ವಪ್ನಮಯೋ ಭಾಗಶ್ಚಿತ್ತಮುದಾಹೃತಂ ।
ತದೇವ ಮುಚ್ಯತೇ ಭೂತಂ ಜೀವೋ ದೇವಸಸುರಾದಿದೃಕ್ ॥ 28 ॥
ಏಷ ಏವ ಪರಿಜ್ಞಾತಃ ಸುಷುಪ್ತಿರ್ಭವತಿ ಸ್ವಯಂ ।
ಯದಾ ತದಾ ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ಪ್ರೋಚ್ಯತೇ ಮೋಕ್ಷಕಾಂಕ್ಷಿಭಿಃ ॥ 29 ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಚಿತ್ತಂ ದೇವಾಸುರಾದ್ಯಾತ್ಮ ಚಿನ್ನಿದ್ರಾ ಸ್ವಾತ್ಮದರ್ಶನಂ ।
ಕಿಯತ್ಪ್ರಮಾಣಂ ಭಗವನ್ಕಥಮಸ್ಯೋದರೇ ಜಗತ್ ॥ 30 ॥
ಶ್ರೀವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ವಿದ್ಧಿ ಚಿತ್ತಂ ನರಂ ದೇವಮಸುರಂ ಸ್ಥಾವರಂ ಸ್ತ್ರಿಯಂ ।
ನಾಗಂ ನಗಂ ಪಿಶಾಚಾದಿ ಖಗಕೀಟಾದಿರಾಕ್ಷಸಂ ॥ 31 ॥
ಪ್ರಮಾಣಂ ತಸ್ಯ ಚಾನಂತಂ ವಿದ್ಧಿ ಯದ್ಯತ್ರ ರೇಣುತಾಂ ।
ಆಬ್ರಹ್ಮಸ್ತಂಬಪರ್ಯಂತಂ ಜಗದ್ಯಾತಿ ಸಹಸ್ರಶಃ ॥ 32 ॥
ಯದೇತದಾದಿತ್ಯಪಥಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಸಂಯಾತಿ ವೇದನಂ ।
ಏತಚ್ಚಿತಂ ಭೂತಮೇತದಪರ್ಯಂತಾಮಲಾಕೃತಿ ॥ 33 ॥
ಏತದುಗ್ರಂ ಚಿತೋ ರೂಪಮಸ್ಯಾಂತರ್ಭುವನರ್ದ್ಧಯಃ ।
ಯದಾಯಾಂತಿ ತದಾ ಸರ್ಗಶ್ಚಿತ್ತಾದಾಗತ ಉಚ್ಯತೇ ॥ 34 ॥
ಚಿತ್ತಮೇವ ವಿದುರ್ಜೀವಂ ತದಾದ್ಯಂತವಿವರ್ಜಿತಂ ।
ಖಂ ಘಟೇಷ್ವಿವ ದೇಹೇಷು ಚಾಸ್ತೇ ನಾಸ್ತೇ ತದಿಚ್ಛಯಾ ॥ 35 ॥
ನಿಮ್ನೋನ್ನತಾನ್ಭುವೋ ಭಾಗಾನ್ ಗೃಹ್ಣಾತಿ ಚ ಜಹಾತಿ ಚ ।
ಸರಿತ್ಪ್ರವಾಹೋಽಙ್ಗ ಯಥಾ ಶರೀರಾಣಿ ತಥಾ ಮನಃ ॥ 36 ॥
ಅಸ್ಯ ತ್ವಾತ್ಮಪರಿಜ್ಞಾನಾದೇಷ ದೇಹಾದಿಸಂಭ್ರಮಃ ।
ಶಾಮ್ಯತ್ಯಾಶ್ವವಬೋಧೇನ ಮರುವಾಃಪ್ರತ್ಯಯೋ ಯಥಾ ॥ 37 ॥
ಜಗತ್ಯಂತರಣುರ್ಯತ್ರ ತತ್ಪ್ರಮಾಣಂ ಹಿ ಚೇತಸಃ ।
ಸದೇವ ಚ ಪುಮಾಂಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪುಂಸಾಮಂತಃ ಸ್ಥಿತಂ ಜಗತ್ ॥ 38 ॥
ಯಾವತ್ಕಿಂಚಿದಿದಂ ದೃಶ್ಯಂ ತಚ್ಚಿತ್ತಂ ಸ್ವಪ್ನಭೂಷ್ವಿವ ।
ತದೇವ ಚ ಪುಮಾಂಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಕೋ ಭೇದೋ ಜಗದಾತ್ಮನೋಃ ॥ 39 ॥
ಚಿದೇವಾಯಂ ಪದಾರ್ಥೌಘೋ ನಾಸ್ತ್ಯನ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪದಾರ್ಥತಾ ।
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾ ಸ್ವಪ್ನ ಇವ ಹೇಮ್ನೀವ ಕಟಕಾದಿತಾ ॥ 40 ॥
ಯಥೈಕದೇಶೇ ಸರ್ವತ್ರ ಸ್ಫುರಂತ್ಯಾಪೋಽಮ್ಬುಧೌ ಪೃಥಕ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯನನ್ಯಾ ನಿತ್ಯಸ್ಥಾಶ್ಚಿತೋ ದೃಶ್ಯಾತ್ಮಿಕಾಸ್ತಥಾ ॥ 41 ॥
ಯಥಾ ದ್ರವತ್ವಮಂಭೋಧಾವಾಪೋ ಜಠರಕೋಶಗಾಃ ।
ಸ್ಫುರಂತ್ಯೇವಂವಿದಾಽನನ್ಯಾಃ ಪದಾರ್ಥೌಘಾಸ್ತಥಾಪರೇ ॥ 42 ॥
ಯಥಾ ಸ್ಥಿತಜಗಚ್ಛಾಲಭಂಜಿಕಾಕಾಶರೂಪಧೃಕ್ ।
ಚಿತ್ಸ್ತಂಭೋಯಮಪಸ್ಪಂದಃ ಸ್ಥಿತ ಆದ್ಯಂತವರ್ಜಿತಃ ॥ 43 ॥
ಯಥಾಸ್ಥಿತಮಿದಂ ವಿಶ್ವಂ ಸಂವಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಂ ।
ಸ್ವರೂಪಮತ್ಯಜಚ್ಛಾಂತಂ ಸ್ವಪ್ನಭೂಮಾವಿವಾಖಿಲಂ ॥ 44 ॥
ಸಮತಾ ಸತ್ಯತಾ ಸತ್ತಾ ಚೈಕತಾ ನಿರ್ವಿಕಾರಿತಾ ।
ಆಧಾರಾಧೇಯತಾನ್ಯೋನ್ಯಂ ಚೈತಯೋರ್ವಿಶ್ವಸಂವಿದೋಃ ॥ 45 ॥
ಸ್ವಪ್ನಸಂಕಲ್ಪಸಂಸಾರವರಶಾಪದೃಶಾಮಿಹ ।
ಸರೋಬ್ಧಿಸರಿದಂಬೂನಾಮಿಅವಾನ್ಯತ್ವಂ ನ ವಾಥವಾ ॥ 46 ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ವರಶಾಪಾರ್ಥಸಂವಿತ್ತೌ ಕಾರ್ಯಕಾರಣತಾ ಕಥಂ ।
ಉಪಾದಾನಂ ವಿನಾ ಕಾರ್ಯಂ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ಕಿಲ ಕಥ್ಯತಾಂ ॥ 47 ॥
ಶ್ರೀವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಸ್ವವದಾತಚಿದಾಕಾಶಕಚನಂ ಜಗದುಚ್ಯತೇ ।
ಸ್ಫುರಣೇ ಪಯಸಾಮಬ್ಧಾವಾವರ್ತಚಲನಂ ಯಥಾ ॥ 48 ॥
ಧ್ವನಂತೋಽಬ್ಧಿಜಲಾನೀವ ಭಾಂತಿ ಭಾವಾಶ್ಚಿದಾತ್ಮಕಾಃ ।
ಸಂಕಲ್ಪಾದೀನಿ ನಾಮಾನಿ ತೇಷಾಮಾಹುರ್ಮನೀಷಿಣಃ ॥ 49 ॥
ಕಾಲೇನಾಭ್ಯಾಸಯೋಗೇನ ವಿಚಾರೇಣ ಸಮೇನ ಚ ।
ಜಾತೇರ್ವಾ ಸಾತ್ತ್ವಿಕತ್ವೇನ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೇನಾಮಲಾತ್ಮನಾ ॥ 50 ॥
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನವತೋ ಜ್ಞಸ್ಯ ಯಥಾ ಭೂತಾರ್ಥದರ್ಶಿನಃ ।
ಬುದ್ಧಿರ್ಭವತಿ ಚಿನ್ಮಾತ್ರರೂಪಾ ದ್ವೈತೈಕ್ಯವರ್ಜಿತಾ ॥ 51 ॥
ನಿರಾವರಣವಿಜ್ಞಾನಮಯೀ ಚಿದ್ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಿಣೀ ।
ಸಂವಿತ್ಪ್ರಕಾಶಮಾತ್ರೈಕದೇಹಾದೇಹವಿವರ್ಜಿತಾ ॥ 52 ॥
ಸೋಽಯಂ ಪಶ್ಯತ್ಯಶೇಷೇಣ ಯಾವತ್ಸಂಕಲ್ಪಮಾತ್ರಕಂ ।
ಸ್ವಮಾತ್ಮಕಚನಂ ಶಾಂತಮನನ್ಯತ್ಪರಮಾರ್ಥತಃ ॥ 53 ॥
ಅಸ್ಯಾ ಇದಂ ಹಿ ಸಂಕಲ್ಪಮಾತ್ರಮೇವಾಖಿಲಂ ಜಗತ್ ।
ಯಥಾಸಂಕಲ್ಪನಗರಂ ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನಮಹಾಪುರಂ ॥ 54 ॥
ಆತ್ಮಾ ಸ್ವಸಂಕಲ್ಪವರಃ ಸ್ವವದಾತೋ ಯಥಾ ಯಥಾ ।
ಯದ್ಯಥಾ ಸಂಕಲ್ಪಯತಿ ತಥಾ ಭವತಿ ತಸ್ಯ ತತ್ ॥ 55 ॥
ಸಂಕಲ್ಪನಗರೇ ಬಾಲಃ ಶಿಲಾಪ್ರೋಡ್ಡಯನಂ ಯಥಾ ।
ಸತ್ಯಂ ವೇತ್ತ್ಯನುಭೂಯಾಶು ಸ್ವವಿಧೇಯನಿಯಂತ್ರಣಂ ॥ 56 ॥
ಸ್ವಸಂಕಲ್ಪಾತ್ಮಭೂತೇಽಸ್ಮಿನ್ಪರಮಾತ್ಮಾ ಜಗತ್ತ್ರಯೇ ।
ವರಶಾಪಾದಿಕಂ ಸತ್ಯಂ ವೇತ್ತ್ಯನನ್ಯತ್ತಥಾತ್ಮನಃ ॥ 57 ॥
ಸ್ವಸಂಕಲ್ಪಪುರೇ ತೈಲಂ ಯಥಾ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ಸೈಕತಾತ್ ।
ಕಲ್ಪನಾತ್ಸರ್ಗಸಂಕಲ್ಪೈರ್ವರಾದೀಹ ತಥಾತ್ಮನಃ ॥ 58 ॥
ಅನಿರಾವರಣಜ್ಞಪ್ತೇರ್ಯತಃ ಶಾಂತಾ ನ ಭೇದಧೀಃ ।
ತತಃ ಸಂಕಲ್ಪನಾದ್ವೈತಾದ್ವರಾದ್ಯಸ್ಯ ನ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ॥ 59 ॥
ಯಾ ಯಥಾ ಕಲನಾ ರೂಢಾ ತಾವತ್ಸಾದ್ಯಾಪಿ ಸಂಸ್ಥಿತಾ ।
ನ ಪರಾವರ್ತಿತಾ ಯಾವದ್ಯತ್ನಾತ್ಕಲ್ಪನಯಾನ್ಯಯಾ ॥ 60 ॥
ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯವಯವೋನ್ಮುಕ್ತೇ ದ್ವಿತೈಕತ್ವೇ ತಥಾ ಸ್ಥಿರೇ ।
ಯಥಾ ಸಾವಯವೇ ತತ್ತ್ವೇ ವಿಚಿತ್ರಾವಯವಕ್ರಮಃ ॥ 61 ॥
ಶ್ರೀರಾಮ ಉವಾಚ ।
ಅನಿರಾವರಣಾಜ್ಞಾನಾತ್ಕೇವಲಂ ಧರ್ಮಚಾರಿಣಃ ।
ಶಾಪಾದೀನ್ಸಂಪ್ರಯಚ್ಛಂತಿ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಂಸ್ತಥಾ ವದ ॥ 62 ॥
ವಸಿಷ್ಠ ಉವಾಚ ।
ಸಂಕಲ್ಪಯತಿ ಯನ್ನಾಮ ಸರ್ಗಾದೌ ಬ್ರಹ್ಮ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ।
ತತ್ತದೇವಾನುಭವತಿ ಯಸ್ಮಾತ್ತತ್ತಾಸ್ತಿ ನೇತರತ್ ॥ 63 ॥
ಬ್ರಹ್ಮ ವೇತ್ತಿ ಯದಾತ್ಮಾನಂ ಸ ಬ್ರಹ್ಮಾಯಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ।
ಸ ಚ ನೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭಿನ್ನಂ ದ್ರವತ್ವಮಿವ ವಾರಿಣಃ ॥ 64 ॥
ಸಂಕಲ್ಪಯತಿ ಯನ್ನಾಮ ಪ್ರಥಮೋಽಸೌ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ।
ತತ್ತದೇವಾಶು ಭವತಿ ತಸ್ಯೇದಂ ಕಲ್ಪನಂ ಜಗತ್ ॥ 65 ॥
ನಿರಾಧಾರಂ ನಿರಾಲಂಬಂ ವ್ಯೋಮಾತ್ಮ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಭಾಸತೇ ।
ದುರ್ದೃಷ್ಟೇರಿವ ಕೇಶೋಂಡ್ರಂ ದೃಷ್ಟಮುಕ್ತಾವಲೀವ ಚ ॥ 66 ॥
ಸಂಕಲ್ಪಿತಾಃ ಪ್ರಜಾಸ್ತೇನ ಧರ್ಮೋ ದಾನಂ ತಪೋ ಗುಣಾಃ ।
ವೇದಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಪಂಚ ಜ್ಞಾನೋಪದೇಶನಾಃ ॥ 67 ॥
ತಪಸ್ವಿನೋಽಥ ವಾದೈಶ್ಚ ಯದ್ಧ್ಯುರವಿಲಂಬಿತಂ ।
ಯದ್ಯದ್ವೇದವಿದಸ್ತತ್ಸ್ಯಾದಿತಿ ತೇನಾಥ ಕಲ್ಪಿತಂ ॥ 68 ॥
ಇದಂ ಚಿದ್ಬ್ರಹ್ಮಚ್ಛಿದ್ರಂ ಖಂ ವಾಯುಶ್ಚೇಷ್ಟಾಗ್ನಿರುಷ್ಣತಾ ।
ದ್ರವೋಽಮ್ಭಃ ಕಠಿನಂ ಭೂಮಿರಿತಿ ತೇನಾಥ ಕಲ್ಪಿತಾಃ ॥ 69 ॥
ಚಿದ್ಧಾತುರೀದೃಶೋ ವಾಸೌ ಯದ್ಯತ್ಖಾತ್ಮಾಪಿ ಚೇತತಿ ।
ತತ್ತಥಾನುಭವತ್ಯಾಶು ತ್ವಮಹಂ ಸ ಇವಾಖಿಲಂ ॥ 70 ॥
ಯದ್ಯಥಾ ವೇತ್ತಿ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ತತ್ತಥಾ ತದ್ಭವತ್ಯಲಂ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ತ್ವಮಹಮಾದೀವ ಸದಾತ್ಮಾಪ್ಯಸದಾತ್ಮಕಂ ॥ 71 ॥
ಶಿಲಾನೃತಂ ಯಥಾ ಸತ್ಯಂ ಸಂಕಲ್ಪನಗರೇ ತಥಾ ।
ಜಗತ್ಸಂಕಲ್ಪನಗರೇ ಸತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಈಪ್ಸಿತಂ ॥ 72 ॥
ಚಿತ್ಸ್ವಭಾವೇನ ಶುದ್ಧೇನ ಯದ್ಬುದ್ಧಂ ಯಚ್ಚ ಯಾದೃಶಂ ।
ತದಶುದ್ಧೋಽನ್ಯಥಾ ಕರ್ತುಂ ನ ಶಕ್ತಃ ಕೀಟಕೋ ಯಥಾ ॥ 73 ॥
ಅಭ್ಯಸ್ತಂ ಬಹುಲಂ ಸಂವಿತ್ಪಶ್ಯತೀತರದಲ್ಪಕಂ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವರೂಪೇ ಚ ವರ್ತಮಾನೇಽಖಿಲಂ ಚ ಸತ್ ॥ 74 ॥
ಸದಾ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ ಚಿದ್ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಕಚದೇಕಮಿದಂ ನಿಜಂ ।
ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯಾತ್ಮಕಂ ರೂಪಂ ಪಶ್ಯದಾಭಾತಿ ನೇತರತ್ ॥ 75 ॥
ಏಕಂ ದ್ರಷ್ಟಾ ಚ ದೃಶ್ಯಂ ಚ ಚಿನ್ನಭಃ ಸರ್ವಗಂ ಯತಃ ।
ತಸ್ಮಾದ್ಯಥೇಷ್ಟಂ ಯದ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಂ ತತ್ತತ್ರ ಸತ್ಸದಾ ॥ 76 ॥
ವಾಯ್ವಂಗಗಸ್ಪಂದನವಜ್ಜಲಾಂಗದ್ರವಭಾವವತ್ ।
ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ತಥಾಜಸ್ಯಾಂಗಗಂ ಜಗತ್ ॥ 77 ॥
ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಹಂ ವಿರಾಡಾತ್ಮಾ ವಿರಾಡಾತ್ಮವಪುರ್ಜಗತ್ ।
ಭೇದೋ ನ ಬ್ರಹ್ಮಜಗತೋಃ ಶೂನ್ಯತ್ವಾಂಬರಯೋರಿವ ॥ 78 ॥
ಯಥಾ ಪ್ರಪಾತೇ ಪಯಸೋ ವಿಚಿತ್ರಾಃ ಕಣಪಂಕ್ತಯಃ ।
ವಿಚಿತ್ರದೇಶಕಾಲಾಂತಾ ನಿಪತಂತ್ಯುತ್ಪತಂತಿ ಚ ॥ 79 ॥
ನಿಪತ್ತ್ಯೈವೈಕಯಾಽಽಕಲ್ಪಂ ಮನೋಬುದ್ಧ್ಯಾದಿವರ್ಜಿತಾಃ ।
ಆತ್ಮನ್ಯೇವಾತ್ಮನೋ ಭಾಂತಿ ತಥಾ ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಸಂವಿದಃ ॥ 80 ॥
ತಾಂಭಿ ಸ್ವಯಂ ಸ್ವದೇಹೇಷು ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಪರಿಕಲ್ಪನಾಃ ।
ಕೃತ್ವೋರರೀಕೃತಾ ಸರ್ಗಶ್ರೀರದ್ಭಿರ್ದ್ರವತಾ ಯಥಾ ॥ 81 ॥
ತದೇವಂ ಜಗದಿತ್ಯಸ್ತಿ ದುರ್ಬೋಧೇನ ಮಮ ತ್ವಿದಂ ।
ಅಕಾರಣಕಮದ್ವೈತಮಜಾತಂ ಕರ್ಮ ಕೇವಲಂ ॥ 82 ॥
ಅಸ್ತಸ್ಥಿತಿಃ ಶರೀರೇಽಸ್ಮಿನ್ಯಾದೃಗ್ರೂಪಾನುಭೂಯತೇಃ ।
ಉಪಲಾದೌ ಜಡಾ ಸತ್ತಾ ತಾದೃಶೀ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ॥ 83 ॥
ಯಥೈಕಸ್ಯಾಂ ಸುನಿದ್ರಾಯಾಂ ಸುಷುಪ್ತಸ್ವಪ್ನಕೌ ಸ್ಥಿತೌ ।
ತಥೈತೇ ಸರ್ಗಸಂಹಾರಭಾಸೌ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಂಸ್ಥಿತೇ ॥ 84 ॥
ಸುಷುಪ್ತಸ್ವಪ್ನಯೋರ್ಭಾತಃ ಪ್ರಕಾಶತಮಸೀ ಯಥಾ ।
ಏಕಸ್ಯಾಮೇವ ನಿದ್ರಾಯಾಂ ಸರ್ಗಾಸರ್ಗೋ ತಥಾ ಪರೇ ॥ 85 ॥
ಯಥಾ ನರೋಽನುಭವತಿ ನಿದ್ರಾಯಾಂ ದೃಷದಃ ಸ್ಥಿತಿಂ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾನುಭವತಿ ತಥೈತಜ್ಜಡಸಂಸ್ಥಿತಿಂ ॥ 86 ॥
ಅಂಗಷ್ಠಸ್ಯಾಥವಾಂಗುಲ್ಯಾ ವಾತಾದ್ಯಸ್ಪರ್ಶನೇ ಸತಿ ।
ಯೋಽನ್ಯಚಿತ್ತಸ್ಯಾನುಭವೋ ದೃಷದಾದೌ ಸ ಆತ್ಮನಃ ॥ 87 ॥
ವ್ಯೋಮೋಪಲಜಲಾದೀನಾಂ ಯಥಾ ದೇಹಾನುಭೂತಯಃ ।
ತಥಾಸ್ಮಾಕಮಚಿತ್ತಾನಾಮದ್ಯ ನಾನಾನುಭೂತಯಃ ॥ 88 ॥
ಕಾಲೇ ಕಲ್ಪೇಷು ಭಾಂತ್ಯೇತಾ ಯಥಾಹೋರಾತ್ರಸಂವಿದಃ ।
ತಥಾಽಸಂಖ್ಯಾಃ ಪರೇ ಭಾಂತಿ ಸರ್ಗಸಂಹಾರಸಂವಿದಃ ॥ 89 ॥
ಆಲೋಕರೂಪಮನನಾನುಭವೈಷಣೇಚ್ಛಾ
ಮುಕ್ತಾತ್ಮನಿ ಸ್ಫುರತಿ ವಾರಿಘನೇ ಸ್ವಭಾವಾತ್ ।
ಆವರ್ತವೀಚಿವಲಯಾದಿ ಯಥಾ ತಥಾಯಂ
ಶಾಂತೇ ಪರೇ ಸ್ಫುರತಿ ಸಂಹೃತಿಸರ್ಗಪೂಗಃ ॥ 90 ।
ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀವಾಸಿಷ್ಠಮಹಾರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮಿಕೀಯೇ
ಮೋಕ್ಷ-ನಿರ್ವಾಣ ಉತ್ತರಾರ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಗೀತಾಸು
ಸರ್ವಂ ಖಲ್ವಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿಪ್ರತಿಪಾದನಯೋಗೋಪದೇಶೋ
ನಾಮ ಷಡಶೀತ್ಯಧಿಕಶತತಮಃ ॥ 186 ॥ -14-
– Chant Stotra in Other Languages –
Brahma Gita of Yoga Vasishtha in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil