॥ Devi Geetaa Gujarati Lyrics ॥
॥ દેવીગીતા ॥
॥ શ્રી ગણેશાય નમઃ ॥
॥ ૐ નમઃ શ્રી દેવ્યૈ ॥
અથ શ્રીમદ્દેવીગીતા પ્રારભ્યતે ।
॥ અથ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥
હિમાલય ઉવાચ –
યોગં ચ ભક્તિસહિતં જ્ઞાનં ચ શ્રુતિસંમતમ્ ।
વદસ્વ પરમેશાનિ ત્વમેવાહં યતો ભવેઃ ॥
વ્યાસ ઉવાચ –
ઇતિ તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પ્રસન્નમુખપઙ્કજા ।
વક્તુમારભતામ્બા સા રહસ્યં શ્રુતિગૂહિતમ્ ॥
શૃણ્વન્તુ નિર્જરાઃ સર્વે વ્યાહરન્ત્યા વચો મમ ।
યસ્ય શ્રવણમાત્રેણ મદ્રૂપત્વં પ્રપદ્યતે ॥ ૧ ॥
અહમેવાસ પૂર્વં મે નાન્યત્કિઞ્ચિન્નગાધિપ ।
તદાત્મરૂપં ચિત્સંવિત્પરબ્રહ્મૈકનામકમ્ ॥ ૨ ॥
અપ્રતર્ક્યમનિર્દેશ્યમનૌપમ્યમનામયમ્ ।
તસ્ય કાચિત્સ્વતઃસિદ્ધા શક્તિર્માયેતિ વિશ્રુતા ॥ ૩ ॥
ન સતી સા નાસતી સા નોભયાત્મા વિરોધતઃ ।
એતદ્વિલક્ષણા કાચિદ્વસ્તુભૂતાઽસ્તિ સર્વદા ॥ ૪ ॥
પાવકસ્યોષ્ણતેવેયમુષ્ણાંશોરિવ દીધિતિઃ ।
ચન્દ્રસ્ય ચન્દ્રિકેવેયં મમેયં સહજા ધ્રુવા ॥ ૫ ॥
તસ્યાં કર્માણિ જીવાનાં જીવાઃ કાલાશ્ચ સઞ્ચરે ।
અભેદેન વિલીનાઃ સ્યુઃ સુષુપ્તૌ વ્યવહારવત્ ॥ ૬ ॥
સ્વશક્તેશ્ચ સમાયોગાદહં બીજાત્મતાં ગતા ।
સ્વધારાવરણાત્તસ્યા દોષત્વં ચ સમાગતમ્ ॥ ૭ ॥
ચૈતન્યસ્ય સમાયોગાન્નિમિત્તત્વં ચ કથ્યતે ।
પ્રપઞ્ચપરિણામાચ્ચ સમવાયિત્વમુચ્યતે ॥ ૮ ॥
કેચિત્તાં તપ ઇત્યાહુસ્તમઃ કેચિજ્જડં પરે ।
જ્ઞાનં માયા પ્રધાનં ચ પ્રકૃતિં શક્તિમપ્યજામ્ ॥ ૯ ॥
વિમર્શ ઇતિ તાં પ્રાહુઃ શૈવશાસ્ત્રવિશારદાઃ ।
અવિદ્યામિતરે પ્રાહુર્વેદતત્ત્વાર્થચિન્તકાઃ ॥ ૧૦ ॥
એવં નાનાવિધાનિ સ્યુર્નામાનિ નિગમાદિષુ ।
તસ્યાજડત્વં દૃશ્યત્વાજ્જ્ઞાનનાશાત્તતોઽસતી ॥૧૧ ॥
ચૈતન્યસ્ય ન દૃશ્યત્વં દૃશ્યત્વે જડમેવ તત્ ।
સ્વપ્રકાશં ચ ચૈતન્યં ન પરેણ પ્રકાશિતમ્ ॥ ૧૨ ॥
અનવસ્થાદોષસત્ત્વાન્ન સ્વેનાપિ પ્રકાશિતમ્ ।
કર્મકર્તૃવિરોધઃ સ્યાત્તસ્માત્તદ્દીપવત્સ્વયમ્ ॥ ૧૩ ॥
પ્રકાશમાનમન્યેષાં ભાસકં વિદ્ધિ પર્વત ।
અત એવ ચ નિત્યત્વં સિદ્ધં સંવિત્તનોર્મમ ॥ ૧૪ ॥
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્ત્યાદૌ દૃશ્યસ્ય વ્યભિચારતઃ ।
સંવિદો વ્યભિચારશ્ચ નાનુભૂતોઽસ્તિ કર્હિચિત્ ॥ ૧૫ ॥
યદિ તસ્યાપ્યનુભવતર્હ્યયં યેન સાક્ષિણા ।
અનુભૂતઃ સ એવાત્ર શિષ્ટઃ સંવિદ્વપુઃ પુરા ॥ ૧૬ ॥
અત એવ ચ નિત્યત્વં પ્રોક્તં સચ્છાસ્ત્રકોવિદઃ ।
આનન્દરૂપતા ચાસ્યાઃ પરપ્રેમાસ્પદત્વતઃ ॥ ૧૭ ॥
મા ન ભૂવં હિ ભૂયાસમિતિ પ્રેમાત્મનિ સ્થિતમ્ ।
સર્વસ્યાન્યસ્ય મિથ્યાત્વાદસઙ્ગત્વં સ્ફુટં મમ ॥ ૧૮ ॥
અપરિચ્છિન્નતાપ્યેવમત એવ મતા મમ ।
તચ્ચ જ્ઞાનં નાત્મધર્મો ધર્મત્વે જડતાઽઽત્મનઃ ॥ ૧૯ ॥
જ્ઞાનસ્ય જડશેષત્વં ન દૃષ્ટં ન ચ સંભવિ ।
ચિદ્ધર્મત્વં તથા નાસ્તિ ચિતશ્ચિન્ન હિ ભિદ્યતે ॥ ૨૦ ॥
તસ્માદાત્મા જ્ઞાનરૂપઃ સુખરૂપશ્ચ સર્વદા ।
સત્યઃ પૂર્ણોઽપ્યસઙ્ગશ્ચ દ્વૈતજાલવિવર્જિતઃ ॥ ૨૧ ॥
સ પુનઃ કામકર્માદિયુક્તયા સ્વીયમાયયા ।
પૂર્વાનુભૂતસંસ્કારાત્કાલકર્મવિપાકતઃ ॥ ૨૨ ॥
અવિવેકાચ્ચ તત્ત્વસ્ય સિસૃક્ષાવાન્પ્રજાયતે ।
અબુદ્ધિપૂર્વઃ સર્ગોઽયં કથિતસ્તે નગાધિપ ॥ ૨૩ ॥
એતદ્ધિ યન્મયા પ્રોક્તં મમ રૂપમલૌકિકમ્ ।
અવ્યાકૃતં તદવ્યક્તં માયાશબલમિત્યપિ ॥ ૨૪ ॥
પ્રોચ્યતે સર્વશાસ્ત્રેષુ સર્વકારણકારણમ્ ।
તત્ત્વાનામાદિભૂતં ચ સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહમ્ ॥ ૨૫ ॥
સર્વકર્મઘનીભૂતમિચ્છાજ્ઞાનક્રિયાશ્રયમ્ ।
હ્રીઙ્કારમન્ત્રવાચ્યં તદાદિતત્ત્વં તદુચ્યતે ॥ ૨૬ ॥
તસ્માદાકાશ ઉત્પન્નઃ શબ્દતન્માત્રરૂપકઃ ।
ભવેત્સ્પર્શાત્મકો વાયુસ્તેજો રૂપાત્મકં પુનઃ ॥ ૨૭ ॥
જલં રસાત્મકં પશ્ચાત્તતો ગન્ધાત્મિકા ધરા ।
શબ્દૈકગુણ આકાશો વાયુઃ સ્પર્શરવાન્વિતઃ ॥ ૨૮ ॥
શબ્દસ્પર્શરૂપગુણં તેજ ઇત્યુચ્યતે બુધૈઃ ।
શબ્દસ્પર્શરૂપરસૈરાપો વેદગુણાઃ સ્મૃતાઃ ॥ ૨૯ ॥
શબ્દસ્પર્શરૂપરસગન્ધૈઃ પઞ્ચગુણા ધરા ।
તેભ્યોઽભવન્મહત્સૂત્રં યલ્લિઙ્ગં પરિચક્ષતે ॥ ૩૦ ॥
સર્વાત્મકં તત્સમ્પ્રોક્તં સૂક્ષ્મદેહોઽયમાત્મનઃ ।
અવ્યક્તં કારણો દેહઃ સ ચોક્તઃ પૂર્વમેવ હિ ॥ ૩૧ ॥
યસ્મિઞ્જગદ્બીજરૂપં સ્થિતં લિઙ્ગોદ્ભવો યતઃ ।
તતઃ સ્થૂલાનિ ભૂતાનિ પઞ્ચીકરણમાર્ગતઃ ॥ ૩૨ ॥
પઞ્ચ સઙ્ખ્યાનિ જાયન્તે તત્પ્રકારસ્ત્વથોચ્યતે ।
પૂર્વોક્તાનિ ચ ભૂતાનિ પ્રત્યેકં વિભજેદ્દ્વિધા ॥ ૩૩ ॥
એકૈકં ભાગમેકસ્ય ચતુર્ધા વિભજેદ્ગિરે ।
સ્વસ્વેતરદ્વિતીયાંશે યોજનાત્પઞ્ચ પઞ્ચ તે ॥ ૩૪ ॥
તત્કાર્યં ચ વિરાડ્ દેહઃ સ્થૂલદેહોઽયમાત્મનઃ ।
પઞ્ચભૂતસ્થસત્ત્વાંશૈઃ શ્રોત્રાદીનાં સમુદ્ભવઃ ॥ ૩૫ ॥
જ્ઞાનેન્દ્રિયાણાં રાજેન્દ્ર પ્રત્યેકં મીલિતૈસ્તુ તૈઃ ।
અન્તઃકરણમેકં સ્યાદ્વૃત્તિભેદાચ્ચતુર્વિધમ્ ॥ ૩૬ ॥
યદા તુ સઙ્કલ્પવિકલ્પકૃત્યં
તદા ભવેત્તન્મન ઇત્યભિખ્યમ્ ।
સ્યાદ્બુદ્ધિસંજ્ઞં ચ યદા પ્રવેત્તિ
સુનિશ્ચિતં સંશયહીનરૂપમ્ ॥ ૩૭ ॥
અનુસન્ધાનરૂપં તચ્ચિત્તં ચ પરિકીર્તિતમ્ ।
અહઙ્કૃત્યાઽઽત્મવૃત્યા તુ તદહઙ્કારતાં ગતમ્ ॥ ૩૮ ॥
તેષાં રજોંઽશૈર્જાતાનિ ક્રમાત્કર્મેન્દ્રિયાણિ ચ ।
પ્રત્યેકં મીલિતૈસ્તૈસ્તુ પ્રાણો ભવતિ પઞ્ચધા ॥ ૩૯ ॥
હૃદિ પ્રાણો ગુદેઽપાનો નાભિસ્થસ્તુ સમાનકઃ ।
કણ્ઠદેશેપ્યુદાનઃ સ્યાદ્વ્યાનઃ સર્વશરીરગઃ ॥ ૪૦ ॥
જ્ઞાનેન્દ્રિયાણિ પઞ્ચૈવ પઞ્ચ કર્મેન્દ્રિયાણિ ચ ।
પ્રાણાદિ પઞ્ચકં ચૈવ ધિયા ચ સહિતં મનઃ ॥ ૪૧ ॥
એતત્સૂક્ષ્મશરીરં સ્યાન્મમ લિઙ્ગં યદુચ્યતે ।
તત્ર યા પ્રકૃતિઃ પ્રોક્તા સા રાજન્વિવિધા સ્મૃતા ॥ ૪૨ ॥
સત્ત્વાત્મિકા તુ માયા સ્યાદવિદ્યા ગુણમિશ્રિતા ।
સ્વાશ્રયં યા તુ સંરક્ષેત્સા માયેતિ નિગદ્યતે ॥ ૪૩ ॥
તસ્યાં યત્પ્રતિબિમ્બં સ્યાદ્બિમ્બભૂતસ્ય ચેશિતુઃ ।
સ ઈશ્વરઃ સમાખ્યાતઃ સ્વાશ્રયજ્ઞાનવાન્ પરઃ ॥ ૪૪ ॥
સર્વજ્ઞઃ સર્વકર્તા ચ સર્વાનુગ્રહકારકઃ ।
અવિદ્યાયાં તુ યત્કિઞ્ચિત્પ્રતિબિંબં નગાધિપ ॥ ૪૫ ॥
તદેવ જીવસંજ્ઞં સ્યાત્સર્વદુઃખાશ્રયં પુનઃ ।
દ્વયોરપીહ સમ્પ્રોક્તં દેહત્રયમવિદ્યયા ॥ ૪૬ ॥
દેહત્રયાભિમાનાચ્ચાપ્યભૂન્નામત્રયં પુનઃ ।
પ્રાજ્ઞસ્તુ કારણાત્મા સ્યાત્સૂક્ષ્મધી તુ તૈજસઃ ॥ ૪૭ ॥
સ્થૂલદેહી તુ વિશ્વાખ્યસ્ત્રિવિધઃ પરિકીર્તિતઃ ।
એવમીશોઽપિ સમ્પ્રોક્ત ઈશસૂત્રવિરાટ્પદૈઃ ॥ ૪૮ ॥
પ્રથમો વ્યષ્ટિરૂપસ્તુ સમષ્ટ્યાત્મા પરઃ સ્મૃતઃ ।
સ હિ સર્વેશ્વરઃ સાક્ષાજ્જીવાનુગ્રહકામ્યયા ॥ ૪૯ ॥
કરોતિ વિવિધં વિશ્વં નાનાભોગાશ્રયં પુનઃ ।
મચ્છક્તિપ્રેરિતો નિત્યં મયિ રાજન્પ્રકલ્પિતઃ ॥ ૫૦ ॥
ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥
દેવ્યુવાચ –
મન્માયાશક્તિસંક્લૃપ્તંજગત્સર્વં ચરાચરમ્ ।
સાપિ મત્તઃ પૃથઙ્ માયા નાસ્ત્યેવ પરમાર્થતઃ ॥ ૧ ॥
વ્યવહારદૃશા સેયં માયાઽવિદ્યેતિ વિશ્રુતા ।
તત્ત્વદૃષ્ટ્યા તુ નાસ્ત્યેવ તત્ત્વમેવાસ્તિ કેવલમ્ ॥ ૨ ॥
સાહં સર્વં જગત્સૃષ્ટ્વા તદન્તઃ પ્રવિશામ્યહમ્ ।
માયા કર્માદિસહિતા ગિરે પ્રાણપુરઃસરા ॥ ૩ ॥
લોકાન્તરગતિર્નો ચેત્કથં સ્યાદિતિ હેતુના ।
યથા યથા ભવન્ત્યેવ માયાભેદાસ્તથા તથા ॥ ૪ ॥
ઉપાધિભેદાદ્ભિન્નાઽહં ઘટાકાશાદયો યથા ।
ઉચ્ચનીચાદિ વસ્તૂનિ ભાસયન્ભાસ્કરઃ સદા ॥ ૫ ॥
ન દુષ્યતિ તથૈવાહં દોષૈર્લિપ્તા કદાપિ ન ।
મયિ બુદ્ધ્યાદિકર્તૃત્વમધ્યસ્યૈવાપરે જનાઃ ॥ ૬ ॥
વદન્તિ ચાત્મા કર્તેતિ વિમૂઢા ન સુબુદ્ધયઃ ।
અજ્ઞાનભેદતસ્તદ્વન્માયાયા ભેદતસ્તથા ॥ ૭ ॥
જીવેશ્વરવિભાગશ્ચ કલ્પિતો માયયૈવ તુ ।
ઘટાકાશમહાકાશવિભાગઃ કલ્પિતો યથા ॥ ૮ ॥
તથૈવ કલ્પિતો ભેદો જીવાત્મપરમાત્મનોઃ ।
યથા જીવબહુત્વં ચ માયયૈવ ન ચ સ્વતઃ ॥ ૯ ॥
તથેશ્વરબહુત્વં ચ માયયા ન સ્વભાવતઃ ।
દેહેન્દ્રિયાદિસઙ્ઘાતવાસનાભેદભેદિતા ॥ ૧૦ ॥
અવિદ્યા જીવભેદસ્ય હેતુર્નાન્યઃ પ્રકીર્તિતઃ ।
ગુણાનાં વાસનાભેદભેદિતા યા ધરાધર ॥ ૧૧ ॥
માયા સા પરભેદસ્ય હેતુર્નાન્યઃ કદાચન ।
મયિ સર્વમિદં પ્રોતમોતં ચ ધરણીધર ॥ ૧૨ ॥
ઈશ્વરોઽહં ચ સૂત્રાત્મા વિરાડાત્માઽહમસ્મિ ચ ।
બ્રહ્માઽહં વિષ્ણુરુદ્રૌ ચ ગૌરી બ્રાહ્મી ચ વૈષ્ણવી ॥ ૧૩ ॥
સૂર્યોઽહં તારકાશ્ચાહં તારકેશસ્તથાસ્મ્યહમ્ ।
પશુપક્ષિસ્વરૂપાઽહં ચાણ્ડાલોઽહં ચ તસ્કરઃ ॥ ૧૪ ॥
વ્યાધોઽહં ક્રૂરકર્માઽહં સત્કર્મોઽહં મહાજનઃ ।
સ્ત્રીપુન્નપુંસકાકારોઽપ્યહમેવ ન સંશયઃ ॥ ૧૫ ॥
યચ્ચ કિઞ્ચિત્ક્વચિદ્વસ્તુ દૃશ્યતે શ્રૂયતેઽપિ વા ।
અન્તર્બહિશ્ચ તત્સર્વં વ્યાપ્યાહં સર્વદા સ્થિતા ॥ ૧૬ ॥
ન તદસ્તિ મયા ત્યક્તં વસ્તુ કિઞ્ચિચ્ચરાચરમ્ ।
યદ્યસ્તિ ચેત્તચ્છૂન્યં સ્યાદ્વન્ધ્યાપુત્રોપમં હિ તત્ ॥ ૧૭ ॥
રજ્જુર્યથા સર્પમાલાભેદૈરેકા વિભાતિ હિ ।
તથૈવેશાદિરૂપેણ ભામ્યહં નાત્ર સંશયઃ ॥ ૧૮ ॥
અધિષ્ઠાનાતિરેકેણ કલ્પિતં તન્ન ભાસતે ।
તસ્માન્મત્સત્તયૈવૈતત્સત્તાવન્નાન્યથા ભવેત્ ॥ ૧૯ ॥
હિમાલય ઉવાચ –
યથા વદસિ દેવેશિ સમષ્ટ્યાઽઽત્મવપુસ્ત્વિદમ્ ।
તથૈવ દ્રષ્ટુમિચ્છામિ યદિ દેવિ કૃપા મયિ ॥ ૨૦ ॥
વ્યાસ ઉવાચ –
ઇતિ તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા સર્વે દેવાઃ સવિષ્ણવઃ ।
નનન્દુર્મુદિતાત્માનઃ પૂજયન્તશ્ચ તદ્વચઃ ॥ ૨૧ ॥
અથ દેવમતં જ્ઞાત્વા ભક્તકામદુઘા શિવા ।
અદર્શયન્નિજં રૂપં ભક્તકામપ્રપૂરિણી ॥ ૨૨ ॥
અપશ્યંસ્તે મહાદેવ્યા વિરાડરૂપં પરાત્પરમ્ ।
દ્યૌર્મસ્તકં ભવેદ્યસ્ય ચન્દ્રસૂર્યૌ ચ ચક્ષુષી ॥ ૨૩ ॥
દિશઃ શ્રોત્રે વચો વેદાઃ પ્રાણો વાયુઃ પ્રકીર્તિતઃ ।
વિશ્વં હૃદયમિત્યાહુઃ પૃથિવી જઘનં સ્મૃતમ્ ॥ ૨૪ ॥
નભસ્તલં નાભિસરો જ્યોતિશ્ચક્રમુરસ્થલમ્ ।
મહર્લોકસ્તુ ગ્રીવા સ્યાજ્જનો લોકો મુખં સ્મૃતમ્ ॥ ૨૫ ॥
તપો લોકો રરાટિસ્તુ સત્યલોકાદધઃ સ્થિતઃ ।
ઇન્દ્રાદયો બાહવઃ સ્યુઃ શબ્દઃ શ્રોત્રં મહેશિતુઃ ॥ ૨૬ ॥
નાસત્યદસ્રૌ નાસે સ્તૌ ગન્ધો ઘ્રાણં સ્મૃતો બુધૈઃ ।
મુખમગ્નિઃ સમાખ્યાતો દિવારાત્રી ચ પક્ષ્મણી ॥ ૨૭ ॥
બ્રહ્મસ્થાનં ભ્રૂવિજૃંભોઽપ્યાપસ્તાલુઃ પ્રકીર્તિતાઃ ।
રસો જિહ્વા સમાખ્યાતા યમો દંષ્ટ્રાઃ પ્રકીર્તિતાઃ ॥ ૨૮ ॥
દન્તાઃ સ્નેહકલા યસ્ય હાસો માયા પ્રકીર્તિતા ।
સર્ગસ્ત્વપાઙ્ગમોક્ષઃ સ્યાદ્વ્રીડોર્ધ્વોષ્ઠો મહેશિતુઃ ॥ ૨૯ ॥
લોભઃ સ્યાદધરોષ્ઠોઽસ્યા ધર્મમાર્ગસ્તુ પૃષ્ઠભૂઃ ।
પ્રજાપતિશ્ચ મેઢ્રં સ્યાદ્યઃ સ્રષ્ટા જગતીતલે ॥ ૩૦ ॥
કુક્ષિઃ સમુદ્રા ગિરયોઽસ્થીનિ દેવ્યા મહેશિતુઃ ।
નદ્યો નાડ્યઃ સમાખ્યાતા વૃક્ષાઃ કેશાઃ પ્રકીર્તિતાઃ ॥ ૩૧ ॥
કૌમારયૌવનજરાવયોઽસ્ય ગતિરુત્તમા ।
બલાહકાસ્તુ કેશાઃ સ્યુઃ સન્ધ્યે તે વાસસી વિભોઃ ॥ ૩૨ ॥
રાજઞ્છ્રીજગદમ્બાયાશ્ચન્દ્રમાસ્તુ મનઃ સ્મૃતઃ ।
વિજ્ઞાનશક્તિસ્તુ હરી રુદ્રોન્તઃકરણં સ્મૃતમ્ ॥ ૩૩ ॥
અશ્વાદિજાતયઃ સર્વાઃ શ્રોણિદેશે સ્થિતા વિભોઃ ।
અતલાદિમહાલોકાઃ કટ્યધોભાગતાં ગતાઃ ॥ ૩૪ ॥
એતાદૃશં મહારૂપં દદૃશુઃ સુરપુઙ્ગવાઃ ।
જ્વાલામાલાસહસ્રાઢ્યં લેલિહાનં ચ જિહ્વયા ॥ ૩૫ ॥
દંષ્ટ્રાકટકટારાવં વમન્તં વહ્નિમક્ષિભિઃ ।
નાનાયુધધરં વીરં બ્રહ્મક્ષત્રૌદનં ચ યત્ ॥ ૩૬ ॥
સહસ્રશીર્ષનયનં સહસ્રચરણં તથા ।
કોટિસૂર્યપ્રતીકાશં વિદ્યુત્કોટિસમપ્રભમ્ ॥ ૩૭ ॥
ભયઙ્કરં મહાઘોરં હૃદક્ષ્ણોસ્ત્રાસકારકમ્ ।
દદૃશુસ્તે સુરાઃ સર્વે હાહાકારં ચ ચક્રિરે ॥ ૩૮ ॥
વિકમ્પમાનહૃદયા મૂર્ચ્છામાપુર્દુરત્યયામ્ ।
સ્મરણં ચ ગતં તેષાં જગદમ્બેયમિત્યપિ ॥ ૩૯ ॥
અથ તે યે સ્થિતા વેદાશ્ચતુર્દિક્ષુ મહાવિભોઃ ।
બોધયામાસુરત્યુગ્રં મૂર્ચ્છાતો મૂર્ચ્છિતાન્સુરાન્ ॥ ૪૦ ॥
અથ તે ધૈર્યમાલમ્બ્ય લબ્ધ્વા ચ શ્રુતિમુત્તમામ્ ।
પ્રેમાશ્રુપૂર્ણનયના રુદ્ધકણ્ઠાસ્તુ નિર્જરાઃ ॥ ૪૧ ॥
બાષ્પગદ્ગદદયા વાચા સ્તોતું સમુપચક્રિરે ।
દેવા ઊચુઃ –
અપરાધં ક્ષમસ્વામ્બ પાહિ દીનાંસ્ત્વદુદ્ભવાન્ ॥ ૪૨ ॥
કોપં સંહર દેવેશિ સભયા રૂપદર્શનાત્ ।
કા તે સ્તુતિઃ પ્રકર્તવ્યા પામરૈર્નિજરૈરિહ ॥ ૪૩ ॥
સ્વસ્યાપ્યજ્ઞેય એવાસૌ યાવાન્યશ્ચ સ્વવિક્રમઃ ।
તદર્વાગ્જાયમાનાનાં કથં સ વિષયો ભવેત્ ॥ ૪૪ ॥
નમસ્તે ભુવનેશાનિ નમસ્તે પ્રણવાત્મકે ।
સર્વ વેદાન્તસંસિદ્ધે નમો હ્રીઙ્કારમૂર્તયે ॥ ૪૫ ॥
યસ્માદગ્નિઃ સમુત્પન્નો યસ્માત્સૂર્યશ્ચ ચન્દ્રમાઃ ।
યસ્માદોષધયઃ સર્વાસ્તસ્મૈ સર્વાત્મને નમઃ ॥ ૪૬ ॥
યસ્માચ્ચ દેવાઃ સંભૂતાઃ સાધ્યાઃ પક્ષિણ એવ ચ ।
પશવશ્ચ મનુષ્યાશ્ચ તસ્મૈ સર્વાત્મને નમઃ ॥ ૪૭ ॥
પ્રાણાપાનૌ વ્રીહિયવૌ તપઃ શ્રદ્ધા ઋતં તથા ।
બ્રહ્મચર્યં વિધિશ્ચૈવ યસ્માત્તસ્મૈ નમો નમઃ ॥ ૪૮ ॥
સપ્ત પ્રાણાર્ચિષો યસ્માત્સમિધઃ સપ્ત એવ ચ ।
હોમાઃ સપ્ત તથા લોકાસ્તસ્મૈ સર્વાત્મને નમઃ ॥ ૪૯ ॥
યસ્માત્સમુદ્રા ગિરયઃ સિન્ધવઃ પ્રચરન્તિ ચ ।
યસ્માદોષધયઃ સર્વા રસાસ્તસ્મૈ નમો નમઃ ॥ ૫૦ ॥
યસ્માદ્યજ્ઞઃ સમુદ્ભૂતો દીક્ષાયૂપશ્ચ દક્ષિણાઃ ।
ઋચો યજૂંષિ સામાનિ તસ્મૈ સર્વાત્મને નમઃ ॥ ૫૧ ॥
નમઃ પુરસ્તાત્પૃષ્ઠે ચ નમસ્તે પાર્શ્વયોર્દ્વયોઃ ।
અધ ઊર્ધ્વં ચતુર્દિક્ષુ માતર્ભૂયો નમો નમઃ ॥ ૫૨ ॥
ઉપસંહર દેવેશિ રૂપમેતદલૌકિકમ્ ।
તદેવ દર્શયાસ્માકં રૂપં સુન્દરસુન્દરમ્ ॥ ૫૩ ॥
વ્યાસ ઉવાચ –
ઇતિ ભીતાન્સુરાન્દૃષ્ટ્વા જગદમ્બા કૃપાર્ણવા ।
સંહૃત્ય રૂપં ઘોરં તદ્દર્શયામાસ સુન્દરમ્ ॥ ૫૪ ॥
પાશાઙ્કુશવરાભીતિધરં સર્વાઙ્ગકોમલમ્ ।
કરુણાપૂર્ણનયનં મન્દસ્મિતમુખામ્બુજમ્ ॥ ૫૫ ॥
દૃષ્ટ્વા તત્સુન્દરં રૂપં તદા ભીતિવિવર્જિતાઃ ।
શાન્તિચિત્તા પ્રણેમુસ્તે હર્ષગદ્ગદનિઃસ્વનાઃ ॥ ૫૬ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
શ્રીદેવ્યુવાચ –
ક્વ યૂયં મન્દભાગ્યા વૈ ક્વેદં રૂપં મહાદ્ભુતમ્ ।
તથાપિ ભક્તવાત્સલ્યાદીદૃશં દર્શિતં મયા ॥ ૧ ॥
ન વેદાધ્યયનૈર્યોગૈર્ન દાનૈસ્તપસેજ્યયા ।
રૂપં દ્રષ્ટુમિદં શક્યં કેવલં મત્કૃપાં વિના ॥ ૨ ॥
પ્રકૃતં શૃણુ રાજેન્દ્ર પરમાત્માત્ર જીવતામ્ ।
ઉપાધિયોગાત્સમ્પ્રાપ્તઃ કર્તૃત્વાદિકમપ્યુત ॥ ૩ ॥
ક્રિયાઃ કરોતિ વિવિધા ધર્માધર્મૈકહેતવઃ ।
નાનાયોનીસ્તતઃ પ્રાપ્ય સુખદુઃખૈશ્ચ યુજ્યતે ॥ ૪ ॥
પુનસ્તત્સંસ્કૃતિવશાન્નાનાકર્મરતઃ સદા ।
નાનાદેહાન્સમાપ્નોતિ સુખદુઃખૈશ્ચ યુજ્યતે ॥ ૫ ॥
ઘટીયન્ત્રવદેતસ્ય ન વિરામઃ કદાપિ હિ ।
અજ્ઞાનમેવ મૂલં સ્યાત્તતઃ કામઃ ક્રિયાસ્તતઃ ॥ ૬ ॥
તસ્માદજ્ઞાનનાશાય યતેત નિયતં નરઃ ।
એતદ્ધિ જન્મસાફલ્યં યદજ્ઞાનસ્ય નાશનમ્ ॥ ૭ ॥
પુરુષાર્થસમાપ્તિશ્ચ જીવન્મુક્તિદશાઽપિ ચ ।
અજ્ઞાનનાશને શક્તા વિદ્યૈવ તુ પટીયસી ॥ ૮ ॥
ન કર્મ તજ્જં નોપાસ્તિર્વિરોધાભાવતો ગિરે ।
પ્રત્યુતાશાઽજ્ઞાનનાશે કર્મણા નૈવ ભાવ્યતામ્ ॥ ૯ ॥
અનર્થદાનિ કર્માણિ પુનઃ પુનરુશન્તિ હિ ।
તતો રાગસ્તતો દોષસ્તતોઽનર્થો મહાન્ભવેત્ ॥ ૧૦ ॥
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન જ્ઞાનં સમ્પાદયેન્નરઃ ।
કુર્વન્નેવેહ કર્માણીત્યતઃ કર્માપ્યવશ્યકમ્ ॥ ૧૧ ॥
જ્ઞાનાદેવ હિ કૈવલ્યમતઃ સ્યાત્તત્સમુચ્ચયઃ ।
સહાયતાં વ્રજેત્કર્મ જ્ઞાનસ્ય હિતકારિ ચ ॥ ૧૨ ॥
ઇતિ કેચિદ્વદન્ત્યત્ર તદ્વિરોધાન્ન સંભવેત્ ।
જ્ઞાનાધૃદ્ગ્રન્થિભેદઃ સ્યાધૃદ્ગ્રન્થૌ કર્મસંભવઃ ॥ ૧૩ ॥
યૌગપદ્યં ન સંભાવ્યં વિરોધાત્તુ તતસ્તયોઃ ।
તમઃપ્રકાશયોર્યદ્વદ્યૌગપદ્યં ન સંભવિ ॥ ૧૪ ॥
તસ્માત્સર્વાણિ કર્માણિ વૈદિકાનિ મહામતે ।
ચિત્તશુદ્ધ્યન્તમેવ સ્યુસ્તાનિ કુર્યાત્પ્રયત્નતઃ ॥ ૧૫ ॥
શમો દમસ્તિતિક્ષા ચ વૈરાગ્યં સત્ત્વસંભવઃ ।
તાવત્પર્યન્તમેવ સ્યુઃ કર્માણિ ન તતઃ પરમ્ ॥ ૧૬ ॥
તદન્તે ચૈવ સંન્યસ્ય સશ્રયેદ્ગુરુમાત્મવાન્ ।
શ્રોત્રિયં બ્રહ્મનિષ્ઠં ચ ભક્ત્યા નિર્વ્યાજયા પુનઃ ॥ ૧૭ ॥
વેદાન્તશ્રવણં કુર્યાન્નિત્યમેવમતન્દ્રિતઃ ।
તત્ત્વમસ્યાદિવાક્યસ્ય નિત્યમર્થં વિચારયેત્ ॥ ૧૮ ॥
તત્ત્વમસ્યાદિવાક્યં તુ જીવબ્રહ્મૈક્યબોધકમ્ ।
ઐક્યે જ્ઞાતે નિર્ભયસ્તુ મદ્રૂપો હિ પ્રજાયતે ॥ ૧૯ ॥
પદાર્થાવગતિઃ પૂર્વં વાક્યાર્થાવગતિસ્તતઃ ।
તત્પદસ્ય ચ વાચ્યાર્થો ગિરેઽહં પરિકીર્તિતઃ ॥ ૨૦ ॥
ત્વંપદસ્ય ચ વાચ્યાર્થો જીવ એવ ન સંશયઃ ।
ઉભયોરૈક્યમસિના પદેન પ્રોચ્યતે બુધૈઃ ॥ ૨૧ ॥
વાચ્યાર્થયોર્વિરુદ્ધત્વાદૈક્યં નૈવ ઘટેત હ ।
લક્ષણાઽતઃ પ્રકર્તવ્યા તત્ત્વમોઃ શ્રુતિસંસ્થયોઃ ॥ ૨૨ ॥
ચિન્માત્રં તુ તયોર્લક્ષ્યં તયોરૈક્યસ્ય સંભવઃ ।
તયોરૈક્યં તથા જ્ઞાત્વા સ્વાભેદેનાદ્વયો ભવેત્ ॥ ૨૩ ॥
દેવદત્તઃ સ એવાયમિતિવલ્લક્ષણા સ્મૃતા ।
સ્થૂલાદિદેહરહિતો બ્રહ્મસમ્પદ્યતે નરઃ ॥ ૨૪ ॥
પઞ્ચીકૃતમહાભૂતસંભૂતઃ સ્થૂલદેહકઃ ।
ભોગાલયો જરાવ્યાધિસંયુતઃ સર્વકર્મણામ્ ॥ ૨૫ ॥
મિથ્યાભૂતોઽયમાભાતિ સ્ફુટં માયામયત્વતઃ ।
સોઽયં સ્થૂલ ઉપાધિઃ સ્યાદાત્મનો મે નગેશ્વર ॥ ૨૬ ॥
જ્ઞાનકર્મેન્દ્રિયયુતં પ્રાણપઞ્ચકસંયુતમ્ ।
મનોબુદ્ધિયુતં ચૈતત્સૂક્ષ્મં તત્કવયો વિદુઃ ॥ ૨૭ ॥
અપઞ્ચીકૃતભૂતોત્થં સૂક્ષ્મદેહોઽયમાત્મનઃ ।
દ્વિતીયોઽયમુપાધિઃ સ્યાત્સુખાદેરવબોધકઃ ॥ ૨૮ ॥
અનાદ્યનિર્વાચ્યમિદમજ્ઞાનં તુ તૃતીયકઃ ।
દેહોઽયમાત્મનો ભાતિ કારણાત્મા નગેશ્વર ॥ ૨૯ ॥
ઉપાધિવિલયે જાતે કેવલાત્માઽવશિષ્યતે ।
દેહત્રયે પઞ્ચકોશા અન્તસ્થાઃ સન્તિ સર્વદા ॥ ૩૦ ॥
પઞ્ચકોશપરિત્યાગે બ્રહ્મપુચ્છં હિ લભ્યતે ।
નેતિ નેતીત્યાદિવાક્યૈર્મમ રૂપં યદુચ્યતે ॥ ૩૧ ॥
ન જાયતે મ્રિયતે વા કદાચિ-
ન્નાયં ભૂત્વા ન બભૂવ કશ્ચિત્ ।
અજો નિત્યઃ શાશ્વતોઽયં પુરાણો
ન હન્યતે હન્યમાને શરીરે ॥ ૩૨ ॥
હન્તા ચેન્મન્યતે હન્તું હતશ્ચેન્મન્યતે હતમ્ ।
ઉભૌ તૌ ન વિજાનીતો નાયં હન્તિ ન હન્યતે ॥ ૩૩ ॥
અણોરણીયાન્મહતો મહીયા-
નાત્માઽસ્ય જન્તોર્નિહિતો ગુહાયામ્ ।
તમક્રતુઃ પશ્યતિ વીતશોકો
ધાતુપ્રસાદાન્મહિમાનમસ્ય ॥ ૩૪ ॥
આત્માનં રથિનં વિદ્ધિ શરીરં રથમેવ તુ ।
બુદ્ધિં તુ સારથિં વિદ્ધિ મનઃ પ્રગ્રહમેવ ચ ॥ ૩૫ ॥
ઇન્દ્રિયાણિ હયાનાહુર્વિષયાંસ્તેષુ ગોચરાન્ ।
આત્મેન્દ્રિયમનોયુક્તં ભોક્તેત્યાહુર્મનીષિણઃ ॥ ૩૬ ॥
યસ્ત્વવિદ્વાન્ભવતિ ચામનસ્કઃ સદાઽશુચિઃ ।
સ તુ તત્પદમવાપ્નોતિ સંસારં ચાધિગચ્છતિ ॥ ૩૭ ॥
યસ્તુ વિજ્ઞાનવાન્ભવતિ સમનસ્કઃ સદા શુચિઃ ।
સ તુ તત્પદમાપ્નોતિ યસ્માદ્ભૂયો ન જાયતે ॥ ૩૮ ॥
વિજ્ઞાનસારથિર્યસ્તુ મનઃ પ્રગ્રહવાન્નરઃ ।
સોઽધ્વનઃ પારમાપ્નોતિ મદીયં યત્પરં પદમ્ ॥ ૩૯ ॥
ઇત્થં શ્રુત્યા ચ મત્યા ચ નિશ્ચિત્યાત્માનમાત્મના ।
ભાવયેન્મામાત્મરૂપાં નિદિધ્યાસનતોઽપિ ચ ॥ ૪૦ ॥
યોગવૃત્તેઃ પુરા સ્વામિન્ભાવયેદક્ષરત્રયમ્ ।
દેવીપ્રણવસંજ્ઞસ્ય ધ્યાનાર્થં મન્ત્રવાચ્યયોઃ ॥ ૪૧ ॥
હકારઃ સ્થૂલદેહઃ સ્યાદ્રકારઃ સૂક્ષ્મદેહકઃ ।
ઈકારઃ કારાણાત્માઽસૌ હ્રીઙ્કારોઽહં તુરીયકમ્ ॥ ૪૨ ॥
એવં સમષ્ટિદેહેઽપિ જ્ઞાત્વા બીજત્રયં ક્રમાત્ ।
સમષ્ટિવ્યષ્ટ્યોરેકત્વં ભાવયેન્મતિમાન્નરઃ ॥ ૪૩ ॥
સમાધિકાલાત્પૂર્વં તુ ભાવયિત્વૈવમાદૃતઃ ।
તતો ધ્યાયેન્નિલીનાક્ષો દેવીં માં જગદીશ્વરીમ્ ॥ ૪૪ ॥
પ્રાણાપાનૌ સમૌ કૃત્વા નાસાભ્યન્તરચારિણૌ ।
નિવૃત્તવિષયાકાઙ્ક્ષો વીતદોષો વિમત્સરઃ ॥ ૪૫ ॥
ભક્ત્યા નિર્વ્યાજયા યુક્તો ગુહાયાં નિઃસ્વને સ્થલે ।
હકારં વિશ્વમાત્માનં રકારે પ્રવિલાપયેત્ ॥ ૪૬ ॥
રકારં તૈજસં દેવમીકારે પ્રવિલાપયેત્ ।
ઈકારં પ્રાજ્ઞયાત્માનં હ્રીઙ્કારે પ્રવિલાપયેત્ ॥ ૪૭ ॥
વાચ્યવાચકતાહીનં દ્વૈતભાવવિવર્જિતમ્ ।
અખણ્ડં સચ્ચિદાનન્દં ભાવયેત્તચ્છિખાન્તરે ॥ ૪૮ ॥
ઇતિ ધ્યાનેન માં રાજન્સાક્ષાત્કૃત્ય નરોત્તમઃ ।
મદ્રૂપ એવ ભવતિ દ્વયોરપ્યેકતા યતઃ ॥ ૪૯ ॥
યોગયુક્ત્યાઽનયા દ્રષ્ટા મામાત્માનં પરાત્પરમ્ ।
અજ્ઞાનસ્ય સકાર્યસ્ય તત્ક્ષણે નાશકો ભવેત્ ॥ ૫૦ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ ચતુર્તોઽધ્યાયઃ ॥
હિમાલય ઉવાચ –
યોગં વદ મહેશાનિ સાઙ્ગ સંવિત્પ્રદાયકમ્ ।
કૃતેન યેન યોગ્યોઽહં ભવેયં તત્ત્વદર્શને ॥ ૧ ॥
શ્રીદેવ્યુવાચ –
ન યોગો નભસઃ પૃષ્ઠે ન ભૂમૌ ન રસાતલે ।
ઐક્યં જીવાત્મનોરાહુર્યોગં યોગવિશારદાઃ ॥ ૨ ॥
તત્પ્રત્યૂહાઃ ષડાખ્યાતા યોગવિઘ્નકરાનઘ ।
કામક્રોધૌ લોભમોહૌ મદમાત્સર્યસંજ્ઞકૌ ॥ ૩ ॥
યોગાઙ્ગૈરેવ ભિત્ત્વા તાન્યોગિનો યોગમાપ્નુયુઃ ।
યમં નિયમમાસનપ્રાણાયામૌ તતઃપરમ્ ॥ ૪ ॥
પ્રત્યાહારં ધારણાખ્યં ધ્યાનં સાર્ધં સમાધિના ।
અષ્ટાઙ્ગાન્યાહુરેતાનિ યોગિનાં યોગસાધને ॥ ૫ ॥
અહિંસા સત્યમસ્તેયં બ્રહ્મચર્યં દયાઽઽર્જવમ્ ।
ક્ષમા ધૃતિર્મિતાહારઃ શૌચં ચેતિ યમા દશ ॥ ૬ ॥
તપઃ સન્તોષ આસ્તિક્યં દાનં દેવસ્ય પૂજનમ્ ।
સિદ્ધાન્તશ્રવણં ચૈવ હ્રીર્મતિશ્ચ જપો હુતમ્ ॥ ૭ ॥
દશૈતે નિયમાઃ પ્રોક્તા મયા પર્વતનાયક ।
પદ્માસનં સ્વસ્તિકં ચ ભદ્રં વજ્રાસનં તથા ॥ ૮ ॥
વીરાસનમિતિ પ્રોક્તં ક્રમાદાસનપઞ્ચકમ્ ।
ઊર્વોરુપરિ વિન્યસ્ય સમ્યક્પાદતલે શુભે ॥ ૯ ॥
અઙ્ગિષ્ઠૌ ચ નિબધ્નીયાદ્ધસ્તાભ્યાં વ્યુત્ક્રમાત્તતઃ ।
પદ્માસનમિતિ પ્રોક્તં યોગિનાં હૃદયંગમમ્ ॥ ૧૦ ॥
જાનૂર્વોરન્તરે સમ્યક્કૃત્વા પાદતલે શુભે ।
ઋજુકાયો વિશેદ્યોગી સ્વસ્તિકં તત્પ્રચક્ષતે ॥ ૧૧ ॥
સીવન્યાઃ પાર્શ્વયોર્ન્યસ્ય ગુલ્ફયુગ્મં સુનિશ્ચિતમ્ ।
વૃષણાધઃ પાદપાર્ષ્ણી પાણિભ્યાં પરિબન્ધયેત્ ॥ ૧૨ ॥
ભદ્રાસનમિતિ પ્રોક્તં યોગિભિઃ પરિપૂજિતમ્ ।
ઊર્વોઃ પાદૌ ક્રમાન્ન્યસ્ય જાન્વોઃપ્રત્યઙ્મુખાઙ્ગુલી ॥ ૧૩ ॥
કરૌ વિદધ્યાદાખ્યાતં વજ્રાસનમનુત્તમમ્ ।
એકં પાદમધઃ કૃત્વા વિન્યસ્યોરું તથોત્તરે ॥ ૧૪ ॥
ઋજુકાયો વિશેદ્યોગી વીરાસનમિતીરિતમ્ ।
ઈડયાકર્ષયેદ્વાયું બાહ્યં ષોડશમાત્રયા
ધારયેત્પૂરિતં યોગી ચતુઃષષ્ટ્યા તુ માત્રયા ॥ ૧૫ ॥
સુષુમ્નામધ્યગં સમ્ય દ્વાત્રિંશન્માત્રયા શનૈઃ ॥ ૧૬ ॥
નાડ્યા પિઙ્ગલયા ચૈવ રેચયેદ્યોગવિત્તમઃ ।
પ્રાણાયામમિમં પ્રાહુર્યોગશાસ્ત્રવિશારદાઃ ॥ ૧૭ ॥
ભૂયો ભૂયઃ ક્રમાત્તસ્ય બાહ્યમેવં સમાચરેત્ ।
માત્રાવૃદ્ધિઃ ક્રમેણૈવ સમ્યગ્દ્વાદશ ષોડશ ॥ ૧૮ ॥
જપધ્યાનાદિભિઃ સાર્થં સગર્ભં તં વિદુર્બુધાઃ ।
તદપેતં વિગર્ભં ચ પ્રાણાયામં પરે વિદુઃ ॥ ૧૯ ॥
ક્રમાદભ્યસ્યતઃ પુંસો દેહે સ્વેદોદ્ગમોઽધમઃ ।
મધ્યમઃ કંપસંયુક્તો ભૂમિત્યાગઃ પરો મતઃ ॥ ૨૦ ॥
ઉત્તમસ્ય ગુણાવાપ્તિર્યાવચ્છીલનમિષ્યતે ।
ઇન્દ્રિયાણાં વિચરતાં વિષયેષુ નિરર્ગલમ્ ॥ ૨૧ ॥
બલાદાહરણં તેભ્યઃ પ્રત્યાહારોઽભિધીયતે ।
અઙ્ગુષ્ઠગુલ્ફજાનૂરુમૂલાધારલિઙ્ગનાભિષુ ॥ ૨૨ ॥
હૃદ્ગ્રીવાકણ્ઠદેશેષુ લંબિકાયાં તતો નસિ ।
ભ્રૂમધ્યે મસ્તકે મૂર્ધ્નિ દ્વાદશાન્તે યથાવિધિ ॥ ૨૩ ॥
ધારણં પ્રાણમરુતો ધારણેતિ નિગદ્યતે ।
સમાહિતેન મનસા ચૈતન્યાન્તરવર્તિના ॥ ૨૪ ॥
આત્મન્યભીષ્ટદેવાનાં ધ્યાનં ધ્યાનમિહોચ્યતે ।
સમત્વભાવના નિત્યં જીવાત્મપરમાત્મનોઃ ॥ ૨૫ ॥
સમાધિર્માહુર્મુનયઃ પ્રોક્તમષ્ટાઙ્ગલક્ષણમ્ ।
ઇદાનીં કથયે તેઽહં મન્ત્રયોગમનુત્તમમ્ ॥ ૨૬ ॥
વિશ્વં શરીરમિત્યુક્તં પઞ્ચભૂતાત્મકં નગ ।
ચન્દ્રસૂર્યાગ્નિતેજોભિર્જીવબ્રહ્મૈક્યરૂપકમ્ ॥ ૨૭ ॥
તિસ્રઃ કોટ્યસ્તદર્ધેન શરીરે નાડયો મતાઃ ।
તાસુ મુખ્યા દશ પ્રોક્તાસ્તાભ્યસ્તિસ્રો વ્યવસ્થિતાઃ ॥ ૨૮ ॥
પ્રધાના મેરુદણ્ડેઽત્ર ચન્દ્રસૂર્યાગ્નિરૂપિણી ।
ઇડા વામે સ્થિતા નાડી શુભ્રા તુ ચન્દ્રરૂપિણી ॥ ૨૯ ॥
શક્તિરૂપા તુ સા નાડી સાક્ષાદમૃતવિગ્રહા ।
દક્ષિણે યા પિઙ્ગલાખ્યા પુંરૂપા સૂર્યવિગ્રહા ॥ ૩૦ ॥
સર્વતેજોમયી સા તુ સુષુમ્ના વહ્નિરૂપિણી ।
તસ્યા મધ્યે વિચિત્રાખ્યે ઇચ્છાજ્ઞાનક્રિયાત્મકમ્ ॥ ૩૧ ॥
મધ્યે સ્વયંભૂલિઙ્ગં તુ કોટિસૂર્યસમપ્રભમ્ ।
તદૂર્ધ્વં માયાબીજં તુ હરાત્માબિન્દુનાદકમ્ ॥ ૩૨ ॥
તદૂર્ધ્વં તુ શિખાકારા કુણ્ડલી રક્તવિગ્રહા ।
દેવ્યાત્મિકા તુ સા પ્રોક્તા મદભિન્ના નગાધિપ ॥ ૩૩ ॥
તદ્બાહ્યે હેમરૂપાભં વાદિસાન્તચતુર્દલમ્ ।
દ્રુતહેમસમપ્રખ્યં પદ્મં તત્ર વિચિન્તયેત્ ॥ ૩૪ ॥
તદૂર્ધ્વં ત્વનલપ્રખ્યં ષડ્દલં હીરકપ્રભમ્ ।
વાદિલાન્તષડ્વર્ણેન સ્વાધિષ્ઠાનમનુત્તમમ્ ॥ ૩૫ ॥
મૂલાધાર ષટ્કોણં મૂલાધારં તતો વિદુઃ ।
સ્વશબ્દેન પરં લિઙ્ગં સ્વાધિષ્ઠાનં તતો વિદુઃ ॥ ૩૬ ॥
તદૂર્ધ્વં નાભિદેશે તુ મણિપૂરં મહાપ્રભમ્ ।
મેઘાભં વિદ્યુદાભં ચ બહુતેજોમયં તતઃ ॥ ૩૭ ॥
મણિવદ્ભિન્નં તત્પદ્મં મણિપદ્મં તથોચ્યતે ।
દશભિશ્ચ દલૈર્યુક્તં ડાદિફાન્તાક્ષરાન્વિતમ્ ॥ ૩૮ ॥
વિષ્ણુનાઽધિષ્ઠિતં પત્રં વિષ્ણ્વાલોકનકારણમ્ ।
તદૂર્ધ્વેઽનાહતં પદ્મમુદ્યદાદિત્યસન્નિભમ્ ॥ ૩૯ ॥
કાદિઠાન્તદલૈરર્કપત્રૈશ્ચ સમધિષ્ઠિતમ્ ।
તન્મધ્યે બાણલિઙ્ગં તુ સૂર્યાયુતસમપ્રભમ્ ॥ ૪૦ ॥
શબ્દબ્રહ્મમયં શબ્દાનાહતં તત્ર દૃશ્યતે ।
અનાહતાખ્યં તત્પદ્મં મુનિભિઃ પરિકીર્તિતમ્ ॥ ૪૧ ॥
આનન્દસદનં તત્તુ પુરુષાધિષ્ઠિતં પરમ્ ।
તદૂર્ધ્વં તુ વિશુદ્ધાખ્યં દલષોડશપઙ્કજમ્ ॥ ૪૨ ॥
સ્વરૈઃ ષોડશભિર્યુક્તં ધૂમ્રવર્ણં મહાપ્રભમ્ ।
વિશુદ્ધં તનુતે યસ્માજ્જીવસ્ય હંસલોકનાત્ ॥ ૪૩ ॥
વિશુદ્ધં પદ્મમાખ્યાતમાકાશાખ્યં મહાદ્ભુતમ્ ।
આજ્ઞાચક્રં તદૂર્ધ્વે તુ આત્મનાઽધિષ્ઠિતં પરમ્ ॥ ૪૪ ॥
આજ્ઞાસઙ્ક્રમણં તત્ર તેનાજ્ઞેતિ પ્રકીર્તિતમ્ ।
દ્વિદલં હક્ષસંયુક્તં પદ્મં તત્સુમનોહરમ્ ॥ ૪૫ ॥
કૈલાસાખ્યં તદૂર્ધ્વં તુ રોધિની તુ તદૂર્ધ્વતઃ ।
એવં ત્વાધારચક્રાણિ પ્રોક્તાનિ તવ સુવ્રત ॥ ૪૬ ॥
સહસ્રારયુતં બિન્દુસ્થાનં તદૂર્ધ્વમીરિતમ્ ।
ઇત્યેતત્કથિતં સર્વં યોગમાર્ગમનુત્તમમ્ ॥ ૪૭ ॥
આદૌ પૂરકયોગેનાપ્યાધારે યોજયેન્મનઃ ।
ગુદમેઢ્રાન્તરે શક્તિસ્તામાકુઞ્ચ્ય પ્રબોધયેત્ ॥ ૪૮ ॥
લિઙ્ગભેદક્રમેણૈવ બિન્દુચક્રં ચ પ્રાપયેત્ ।
શંભુના તાં પરાશક્તિમેકીભૂતાં વિચિન્તયેત્ ॥ ૪૯ ॥
તત્રોત્થિતામૃતં યત્તુ દ્રુતલાક્ષારસોપમમ્ ।
પાયયિત્વા તુ તાં શક્તિં માયખ્યાં યોગસિદ્ધિદામ્ ॥ ૫૦ ॥
ષટ્ચક્રદેવતાસ્તત્ર સન્તર્પ્યામૃતધારયા ।
આનયેત્તેન માર્ગેણ મૂલાધારં તતઃ સુધીઃ ॥ ૫૧ ॥
એવમભ્યસ્યમાનસ્યાપ્યહન્યહનિ નિશ્ચિતમ્ ।
પૂર્વોક્તદૂષિતા મન્ત્રાઃ સર્વે સિધ્યન્તિ નાન્યથા ॥ ૫૨ ॥
જરામરણદુઃખાદ્યૈર્મુચ્યતે ભવબન્ધનાત્ ।
યે ગુણાઃ સન્તિ દેવ્યા મે જગન્માતુર્યથા તથા ॥ ૫૩ ॥
તે ગુણાઃ સાધકવરે ભવન્ત્યેવ ચાન્યથા ।
ઇત્યેવં કથિતં તાત વાયુધારણમુત્તમમ્ ॥ ૫૪ ॥
ઇદાનીં ધારણાખ્યં તુ શૃણુષ્વાવહિતો મમ ।
દિક્કાલાદ્યનવચ્છિન્નદેવ્યાં ચેતો વિધાય ચ ॥ ૫૫ ॥
તન્મયો ભવતિ ક્ષિપ્રં જીવબ્રહ્મૈક્યયોજનાત્ ।
અથવા સમલં ચેતો યદિ ક્ષિપ્રં ન સિધ્યતિ ॥ ૫૬ ॥
તદાવયવયોગેન યોગી યોગાન્સમભ્યસેત્ ।
મદીયહસ્તપાદાદાવઙ્ગે તુ મધુરે નગ ॥ ૫૭ ॥
ચિત્તં સંસ્થાપયેન્મન્ત્રી સ્થાનસ્થાનજયાત્પુનઃ ।
વિશુદ્ધચિત્તઃ સર્વસ્મિન્રૂપે સંસ્થાપયેન્મનઃ ॥ ૫૮ ॥
યાવન્મનોલયં યાતિ દેવ્યાં સંવિદિ પર્વત ।
તાવદિષ્ટમિદં મન્ત્રી જપહોમૈઃ સમભ્યસેત્ ॥ ૫૯ ॥
મન્ત્રાભ્યાસેન યોગેન જ્ઞેયજ્ઞાનાય કલ્પતે ।
ન યોગેન વિના મન્ત્રો ન મન્ત્રેણ વિના હિ સઃ ॥ ૬૦ ॥
દ્વયોરભ્યાસયોગો હિ બ્રહ્મસંસિદ્ધિકારણમ્ ।
તમઃપરિવૃતે ગેહે ઘટો દીપેન દૃશ્યતે ॥ ૬૧ ॥
એવં માયાવૃતો હ્યાત્મા મનુના ગોચરીકૃતઃ ।
ઇતિ યોગવિધિઃ કૃત્સ્નઃ સાઙ્ગઃ પ્રોક્તો મયાઽધુના ॥ ૬૨ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥
શ્રીદેવ્યુવાચ –
ઇત્યાદિ યોગયુક્તાત્મા ધ્યાયેન્માં બ્રહ્મરૂપિણીમ્ ।
ભક્ત્યા નિર્વ્યાજયા રાજન્નાસને સમુપસ્થિતઃ ॥ ૧ ॥
આવિઃ સન્નિહિતં ગુહાચરં નામ મહત્પરમ્ ।
અત્રૈતત્સર્વમર્પિતમેજત્પ્રાણનિમિષચ્ચ યત્ ॥ ૨ ॥
એતજ્જાનથ સદસદ્વરેણ્યં
વિજ્ઞાનાદ્યદ્વરિષ્ઠં પ્રજાનામ્ ।
યદર્ચિમદ્યદણુભ્યોઽણુ ચ
યસ્મિંલ્લોકા નિહિતા લોકિનશ્ચ ॥ ૩ ॥
તદેતદક્ષરં બ્રહ્મ સ પ્રાણસ્તદુ વાઙ્ મનઃ ।
તદેતત્સત્યમમૃતં તદ્વેદ્ધવ્યં સૌમ્ય વિદ્ધિ ॥ ૪ ॥
ધનુર્ગૄત્વૌપનિષદં મહાસ્ત્રં
શરં હ્યુપાસાનિશિતં સન્ધયીત ।
આયમ્ય તદ્ભાવગતેન ચેતસા
લક્ષ્યં તદેવાક્ષરં સૌમ્ય વિદ્ધિ ॥ ૫ ॥
પ્રણવો ધનુઃ શરો હ્યાત્મા બ્રહ્મતલ્લક્ષ્યમુચ્યતે ।
અપ્રમત્તેન વેદ્ધવ્યં શરવત્તન્મયો ભવેત્ ॥ ૬ ॥
યસ્મિન્દ્યૌશ્ચ પૃથિવી ચાન્તરિક્ષ-
મોતં મનઃ સહ પ્રાણૈશ્ચ સર્વૈઃ ।
તમેવૈકં જાનથાત્માનમન્યા
વાચો વિમુઞ્ચથા અમૃતસ્યૈષ સેતુઃ ॥ ૭ ॥
અરા ઇવ રથનાભૌ સંહતા યત્ર નાડ્યઃ ।
સ એષોન્તશ્ચરતે બહુધા જાયમાનઃ ॥ ૮ ॥
ઓમિત્યેવં ધ્યાયથાત્માનં સ્વસ્તિ વઃ પારાય તમસઃ પરસ્તાત્ ।
દિવ્યે બ્રહ્મપુરે વ્યોમ્નિ આત્મા સમ્પ્રતિષ્ઠિતઃ ॥ ૯ ॥
મનોમયઃ પ્રાણશરીરનેતા
પ્રતિષ્ઠિતોઽન્ને હૃદયં સંનિધાય ।
તદ્વિજ્ઞાનેન પરિપશ્યન્તિ ધીરા
આનન્દરૂપમમૃતં યદ્વિભાતિ ॥ ૧૦ ॥
ભિદ્યતે હૃદયગ્રન્થિશ્ચ્છિદ્યન્તે સર્વસંશયાઃ ।
ક્ષીયન્તે ચાસ્ય કર્માણિ તસ્મિન્દૃષ્ટે પરાવરે ॥ ૧૧ ॥
હિરણ્મયે પરે કોશે વિરજં બ્રહ્મ નિષ્કલમ્ ।
તચ્છુભ્રં જ્યોતિષાં જ્યોતિસ્તદ્યદાત્મવિદો વિદુઃ ॥ ૧૨ ॥
ન તત્ર સૂર્યો ભાતિ ન ચન્દ્રતારકં
નેમા વિદ્યુતો ભાન્તિ કુતોઽયમગ્નિઃ ।
તમેવ ભાન્તમનુભાતિ સર્વં
તસ્ય ભાસા સર્વમિદં વિભાતિ ॥ ૧૩ ॥
બ્રહ્મૈવેદમમૃતં પુરસ્તાદ્
બ્રહ્મ પશ્ચાદ્ બ્રહ્મ દક્ષિણશ્ચોત્તરેણ ।
અધશ્ચોર્ધ્વં પ્રસૃતં બ્રહ્મ
એવેદં વિશ્વં વરિષ્ઠમ્ ॥ ૧૪ ॥
એતાદૃગનુભવો યસ્ય સ કૃતાર્થો નરોત્તમઃ ।
બ્રહ્મભૂતઃ પ્રસન્નાત્મા ન શોચતિ ન કાઙ્ક્ષતિ ॥ ૧૫ ॥
દ્વિતીયાદ્વૈ ભયં રજંસ્તદભાવાદ્બિભેતિ ન ।
ન તદ્વિયોગો મેઽપ્યસ્તિ મદ્વિયોગોઽપિ તસ્ય ન ॥ ૧૬ ॥
અહમેવ સ સોઽહં વૈ નિશ્ચિતં વિદ્ધિ પર્વત ।
મદ્દર્શનં તુ તત્ર સ્યાદ્યત્ર જ્ઞાની સ્થિતો મમ ॥ ૧૭ ॥
નાહં તીર્થે ન કૈલાસે વૈકુણ્ઠે વા ન કર્હિચિત્ ।
વસામિ કિન્તુ મજ્જ્ઞાનિહૃદયાંભોજમધ્યમે ॥ ૧૮ ॥
મત્પૂજાકોટિફલદં સકૃન્મજ્જ્ઞાનિનોઽર્ચનમ્ ।
કુલં પવિત્રં તસ્યાસ્તિ જનની કૃતકૃત્યકા ॥ ૧૯ ॥
વિશ્વંભરા પુણ્યવતી ચિલ્લયો યસ્ય ચેતસઃ ।
બ્રહ્મજ્ઞાનં તુ યત્પૃષ્ટં ત્વયા પર્વતસત્તમ ॥ ૨૦ ॥
કથિતં તન્મયા સર્વં નાતો વક્તવ્યમસ્તિ હિ ।
ઇદં જ્યેષ્ઠાય પુત્રાય ભક્તિયુક્તાય શીલિને ॥ ૨૧ ॥
શિષ્યાય ચ યથોક્તાય વક્તવ્યં નાન્યથા ક્વચિત્ ।
યસ્ય દેવે પરા ભક્તિર્યથા દેવે તથા ગુરૌ ॥ ૨૨ ॥
તસ્યૈતે કથિતા હ્યર્થાઃ પ્રકાશન્તે મહાત્મનઃ ।
યેનોપદિષ્ટા વિદ્યેયં સ એવ પરમેશ્વરઃ ॥ ૨૩ ॥
યસ્યાયં સુકૃતં કર્તુમસમર્થસ્તતો ઋણી ।
પિત્રોરપ્યધિકઃ પ્રોક્તો બ્રહ્મજન્મપ્રદાયકઃ ॥ ૨૪ ॥
પિતૃજાતં જન્મ નષ્ટં નેત્થં જાતં કદાચન ।
તસ્મૈ ન દ્રુહ્યેદિત્યાદિ નિગમોઽપ્યવદન્નગ ॥ ૨૫ ॥
તસ્માચ્છાસ્ત્રસ્ય સિદ્ધાન્તો બ્રહ્મદાતા ગુરુઃ પરઃ ।
શિવે રુષ્ટે ગુરુસ્ત્રાતા ગુરૌ રુષ્ટે ન શઙ્કરઃ ॥ ૨૬ ॥
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન શ્રીગુરું તોષયેન્નગ ।
કાયેન મનસા વાચા સર્વદા તત્પરો ભવેત્ ॥ ૨૭ ॥
અન્યથા તુ કૃતઘ્નઃ સ્યાત્કૃતઘ્ને નાસ્તિ નિષ્કૃતિઃ ।
ઇન્દ્રેણાથર્વણાયોક્તા શિરશ્છેદપ્રતિજ્ઞયા ॥ ૨૮ ॥
અશ્વિભ્યાં કથને તસ્ય શિરશ્છિન્નં ચ વજ્રિણા ।
અશ્વીયં તચ્છિરો નષ્ટં દૃષ્ટ્વા વૈદ્યો સુરોત્તમૌ ॥ ૨૯ ॥
પુનઃ સંયોજિતં સ્વીયં તાભ્યાં મુનિશિરસ્તદા ।
ઇતિ સઙ્કટસમ્પાદ્યા બ્રહ્મવિદ્યા નગાધિપ ।
લબ્ધા યેન સ ધન્યઃ સ્યાત્કૃતકૃત્યશ્ચ ભૂધર ॥ ૩૦ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥
હિમાલય ઉવાચ –
સ્વીયાં ભક્તિં વદસ્વામ્બ યેન જ્ઞાતં સુખેન હિ ।
જાયતે મનુજસ્યાસ્ય મધ્યમસ્યવિરાગિણઃ ॥ ૧ ॥
દેવ્યુવાચ –
માર્ગાસ્ત્રયો મે વિખ્યાતા મોક્ષપ્રાપ્તૌ નગાધિપ ।
કર્મયોગો જ્ઞાનયોગો ભક્તિયોગશ્ચ સત્તમ ॥ ૨ ॥
ત્રયાણામપ્યયં યોગ્યઃ કર્તું શક્યોઽસ્તિ સર્વથા ।
સુલભત્વાન્માનસત્વાત્કાયચિત્તાદ્યપીડનાત્ ॥ ૩ ॥
ગુણભેદાન્મનુષ્યાણાં સા ભક્તિસ્ત્રિવિધા મતા ।
પરપીડાં સમુદ્દિશ્ય દંભં કૃત્વા પુરઃસરમ્ ॥ ૩ ॥
માત્સર્યક્રોધયુક્તો યસ્તસ્ય ભક્તિસ્તુ તામસી ।
પરપીડાદિરહિતઃ સ્વકલ્યાણાર્થમેવ ચ ॥ ૫ ॥
નિત્યં સકામો હૃદયે યશોર્થી ભોગલોલુપઃ ।
તત્તત્ફલસમાવાપ્ત્યૈ મામુપાસ્તેઽતિભક્તિતઃ ॥ ૬ ॥
ભેદબુદ્ધ્યા તુ માં સ્વસ્માદન્યાં જાનાતિ પામરઃ ।
તસ્ય ભક્તિઃ સમાખ્યાતા નગાધિપ તુ રાજસી ॥ ૭ ॥
પરમેશાર્પણં કર્મ પાપસઙ્ક્ષાલનાય ચ ।
વેદોક્તત્વાદવશ્યં તત્કર્તવ્યં તુ મયાનિશમ્ ॥ ૮ ॥
ઇતિ નિશ્ચિતબુદ્ધિસ્તુ ભેદબુદ્ધિમુપાશ્રિતઃ ।
કરોતિ પ્રીયતે કર્મ ભક્તિઃ સા નગ સાત્ત્વિકી ॥ ૯ ॥
પરભક્તેઃ પ્રાપિકેયં ભેદબુદ્ધ્યવલમ્બનાત્ ।
પૂર્વપ્રોક્તેત્યુભે ભક્તી ન પરપ્રાપિકે મતે ॥ ૧૦ ॥
અધુના પરભક્તિં તુ પ્રોચ્યમાનાં નિબોધ મે ।
મદ્ગુણશ્રવણં નિત્યં મમ નામાનુકીર્તનમ્ ॥ ૧૧ ॥
કલ્યાણગુણરત્નાનામાકરાયાં મયિ સ્થિરમ્ ।
ચેતસો વર્તનં ચૈવ તૈલધારાસમં સદા ॥ ૧૨ ॥
હેતુસ્તુ તત્ર કો વાપિ ન કદાચિદ્ભવેદપિ ।
સામીપ્યસાર્ષ્ટિસાયુજ્યસલોક્યાનાં ન ચએષણા ॥ ૧૩ ॥
મત્સેવાતોઽધિકં કિઞ્ચિન્નૈવ જાનાતિ કર્હિચિત્ ।
સેવ્યસેવકતાભાવાતત્ર મોક્ષં ન વાઞ્છતિ ॥ ૧૪ ॥
પરાનુરક્ત્યા મામેવ ચિન્તયેદ્યો હ્યતન્દ્રિતઃ ।
સ્વાભેદેનૈવ માં નિત્યં જાનાતિ ન વિભેદતઃ ॥ ૧૫ ॥
મદ્રૂપત્વેન જીવાનાં ચિન્તનં કુરુતે તુ યઃ ।
યથા સ્વસ્યાત્મનિ પ્રીતિસ્તથૈવ ચ પરાત્મનિ ॥ ૧૬ ॥
ચૈતન્યસ્ય સમાનત્વાન્ન ભેદં કુરુતે તુ યઃ ।
સર્વત્ર વર્તમાનાં માં સર્વરૂપાં ચ સર્વદા ॥ ૧૭ ॥
નમતે યજતે ચૈવાપ્યાચાણ્ડાલાન્તમીશ્વરમ્ ।
ન કુત્રાપિ દ્રોહબુદ્ધિં કુરુતે ભેદવર્જનાત્ ॥ ૧૮ ॥
મત્સ્થાનદર્શને શ્રદ્ધા મદ્ભક્તદર્શને તથા ।
મચ્છાસ્ત્રશ્રવણે શ્રદ્ધા મન્ત્રતન્ત્રાદિષુ પ્રભો ॥ ૧૯ ॥
મયિ પ્રેમાકુલમતી રોમાઞ્ચિતતનુઃ સદા ।
પ્રેમાશ્રુજલપૂર્ણાક્ષઃ કણ્ઠગદ્ગદનિસ્વનઃ ॥ ૨૦ ॥
અનન્યેનૈવ ભાવેન પૂજયેદ્યો નગાધિપ ।
મામીશ્વરીં જગદ્યોનિં સર્વકારણકારણમ્ ॥ ૨૧ ॥
વ્રતાનિ મમ દિવ્યાનિ નિત્યનૈમિત્તિકાન્યપિ ।
નિત્યં યઃ કુરુતે ભક્ત્યા વિત્તશાઠ્યવિવર્જિતઃ ॥ ૨૨ ॥
મદુત્સ્વદિદૃક્ષા ચ મદુત્સ્વકૃતિસ્તથા ।
જાયતે યસ્ય નિયતં સ્વભાવાદેવ ભૂધર ॥ ૨૩ ॥
ઉચ્ચૈર્ગાયંશ્ચ નામાનિ મમૈવ ખલુ નૃત્યતિ ।
અહઙ્કારાદિરહિતો દેહતાદાત્મ્યવર્જિતઃ ॥ ૨૪ ॥
પ્રારબ્ધેન યથા યચ્ચ ક્રિયતે તત્તથા ભવેત્ ।
ન મે ચિન્તાસ્તિ તત્રાપિ દેહસંરક્ષણાદિષુ ॥ ૨૫ ॥
ઇતિ ભક્તિસ્તુ યા પ્રોક્તા પરભક્તિસ્તુ સા સ્મૃતા ।
યસ્યાં દેવ્યતિરિક્તં તુ ન કિઞ્ચિદપિ ભાવ્યતે ॥ ૨૬ ॥
ઇત્થં જાતા પરા ભક્તિર્યસ્ય ભૂધર તત્ત્વતઃ ।
તદૈવ તસ્ય ચિન્માત્રે મદ્રૂપે વિલયો ભવેત્ ॥ ૨૭ ॥
ભક્તેસ્તુ યા પરા કાષ્ઠા સૈવ જ્ઞાનં પ્રકીર્તિતમ્ ।
વૈરાગ્યસ્ય ચ સીમા સા જ્ઞાને તદુભયં યતઃ ॥ ૨૮ ॥
ભક્તૌ કૃતાયાં યસ્યાપિ પ્રારબ્ધવશતો નગ ।
ન જાયતે મમ જ્ઞાનં મણિદ્વીપં સ ગચ્છતિ ॥ ૨૯ ॥
તત્ર ગત્વાઽખિલાન્ભોગાનનિચ્છન્નપિ ચર્ચ્છતિ ।
તદન્તે મમ ચિદ્રૂપજ્ઞાનં સમ્યગ્ભવેન્નગ ॥ ૩૦ ॥
તેન યુક્તઃ સદૈવ સ્યાજ્જ્ઞાનાન્મુક્તિર્ન ચાન્યથા ।
ઇહૈવ યસ્ય જ્ઞાનં સ્યાધૃદ્ગતપ્રત્યગાત્મનઃ ॥ ૩૧ ॥
મમ સંવિત્પરતનોસ્તસ્ય પ્રાણા વ્રજન્તિ ન ।
બ્રહ્મૈવ સંસ્તદાપ્નોતિ બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મ વેદ યઃ ॥ ૩૨ ॥
કણ્ઠચામીકરસમમજ્ઞાનાત્તુ તિરોહિતમ્ ।
જ્ઞાનાદજ્ઞાનનાશેન લબ્ધમેવ હિ લભ્યતે ॥ ૩૩ ॥
વિદિતાવિદિતાદન્યન્નગોત્તમ વપુર્મમ ।
યથાઽઽદર્શે યથાઽઽત્મનિ યથા જલે તથા પિતૃલોકે ॥ ૩૪ ॥
છાયાતપૌ તથા સ્વચ્છૌ વિવિક્તૌ તદ્વદેવ હિ ।
મમ લોકે ભવેજ્જ્ઞાનં દ્વૈતભાનવિવર્જિતમ્ ॥ ૩૫ ॥
યસ્તુ વૈરાગ્યવાનેવ જ્ઞાનહીનો મ્રિયેત ચેત્ ।
બ્રહ્મલોકે વસેન્નિત્યં યાવત્કલ્પં તતઃપરમ્ ॥ ૩૬ ॥
શુચીનાં શ્રીમતાં ગેહે ભવેત્તસ્યા જનિઃ પુનઃ ।
કરોતિ સાધનં પશ્ચાત્તતો જ્ઞાનં હિ જાયતે ॥ ૩૭ ॥
અનેકજન્મભી રાજઞ્જ્ઞાનં સ્યાન્નૈકજન્મના ।
તતઃ સર્વપ્રયત્નેન જ્ઞાનાર્થં યત્નમાશ્રયેત્ ॥ ૩૮ ॥
નોચેન્મહાવિનાશઃ સ્યાજ્જન્મેતદ્દુર્લભં પુનઃ ।
તત્રાપિ પ્રથમે વર્ણે વેદે પ્રાપ્તિશ્ચ દુર્લભા ॥ ૩૯ ॥
શમાદિષટ્કસમ્પત્તિર્યોગસિદ્ધિસ્તથૈવ ચ ।
તથોત્તમગુરુપ્રાપ્તિઃ સર્વમેવાત્ર દુર્લભમ્ ॥ ૪૦ ॥
તથેન્દ્રિયાણાં પટુતા સંસ્કૃતત્વં તનોસ્તથા ।
અનેકજન્મપુણ્યૈસ્તુ મોક્ષેચ્છા જાયતે તતઃ ॥ ૪૧ ॥
સાધને સફલેઽપ્યેવં જાયમાનેઽપિ યો નરઃ ।
જ્ઞાનાર્થં નૈવ યતતે તસ્ય જન્મ નિરર્થકમ્ ॥ ૪૨ ॥
તસ્માદ્રાજન્યથાશક્ત્યા જ્ઞાનાર્થં યત્નમાશ્રયેત્ ।
પદે પદેઽશ્વમેધસ્ય ફલમાપ્નોતિ નિશ્ચિતમ્ ॥ ૪૩ ॥
ઘૃતમિવ પયસિ નિગૂઢં ભૂતે ચ વસતિ વિજ્ઞાનમ્ ।
સતતં મન્થયિતવ્યં મનસા મન્થાનભૂતેન ॥ ૪૪ ॥
જ્ઞાનં લબ્ધ્વા કૃતાર્થઃ સ્યાદિતિ વેદાન્તદિણ્ડિમઃ ।
સર્વમુક્તં સમાસેન કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ ॥ ૪૫ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥
હિમાલય ઉવાચ –
કતિ સ્થાનાનિ દેવેશિ દ્રષ્ટવ્યાનિ મહીતલે ।
મુખ્યાનિ ચ પવિત્રાણિ દેવીપ્રિયતમાનિ ચ ॥ ૧ ॥
વ્રતાન્યપિ તથા યાનિ તુષ્ટિદાન્યુત્સવા અપિ ।
તત્સર્વં વદ મે માતઃ કૃતકૃત્યો યતો નરઃ ॥ ૨ ॥
શ્રીદેવ્યુવાચ –
સર્વં દૃશ્યં મમ સ્થાનં સર્વે કાલા વ્રતાત્મકાઃ ।
ઉત્સવાઃ સર્વકાલેષુ યતોઽહં સર્વરૂપિણી ॥ ૩ ॥
તથાપિ ભક્તવાત્સલ્યાત્કિઞ્ચિત્કિઞ્ચિદથોચ્યતે ।
શૃણુષ્વાવહિતો ભૂત્વા નગરાજ વચો મમ ॥ ૪ ॥
કોલાપુરં મહાસ્થાનં યત્ર લક્ષ્મીઃ સદા સ્થિતા ।
માતુઃપુરં દ્વિતીયં ચ રેણુકાધિષ્ઠિતં પરમ્ ॥ ૫ ॥
તુલજાપુરં તૃતીયં સ્યાત્સપ્તશૃઙ્ગં તથૈવ ચ ।
હિઙ્ગુલાયાં મહાસ્થાનં જ્વાલામુખ્યાસ્તથૈવ ચ ॥ ૬ ॥
શાકંભર્યાઃ પરં સ્થાનં ભ્રામર્યાઃ સ્થાનમુત્તમમ્ ।
શ્રીરક્તદન્તિકાસ્થાનં દુર્ગાસ્થાનં તથૈવ ચ ॥ ૭ ॥
વિન્ધ્યાચલનિવાસિન્યાઃ સ્થાનં સર્વોત્તમોત્તમમ્ ।
અન્નપૂર્ણામહાસ્થાનં કાઞ્ચીપુરમનુત્તમમ્ ॥ ૮ ॥
ભીમાદેવ્યાઃ પરં સ્થાનં વિમલાસ્થાનમેવ ચ ।
શ્રીચન્દ્રલામહાસ્થાનં કૌશિકીસ્થાનમેવ ચ ॥ ૯ ॥
નીલાંબાયાઃ પરં સ્થાનં નીલપર્વતમસ્તકે ।
જાંબૂનદેશ્વરીસ્થાનં તથા શ્રીનગરં શુભમ્ ॥ ૧૦ ॥
ગુહ્યકાલ્યા મહાસ્થાનં નેપાલે યત્પ્રતિષ્ઠિતમ્ ।
મીનાક્ષ્યાઃ પરમં સ્થાનં યચ્ચ પ્રોક્તં ચિદંબરે ॥ ૧૧ ॥
વેદારણ્યં મહાસ્થાનં સુન્દર્યા સમધિષ્ઠિતમ્ ।
એકાંબરં મહાસ્થાનં પરશક્ત્યા પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ ૧૨ ॥
મહાલસા પરં સ્થાનં યોગેશ્વર્યાસ્તથૈવ ચ ।
તથા નીલસરસ્વત્યાઃ સ્થાનં ચીનેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ ૧૩ ॥
વૈદ્યનાથે તુ બગલાસ્થાનં સર્વોત્તમં મતમ્ ।
શ્રીમચ્છ્રીભુવનેશ્વર્યા મણિદ્વીપં મમ સ્મૃતમ્ ॥ ૧૪ ॥
શ્રીમત્ત્રિપુરભૈરવ્યાઃ કામાખ્યાયોનિમણ્ડલમ્ ।
ભૂમણ્ડલે ક્ષેત્રરત્નં મહામાયાધિવાસિતમ્ ॥ ૧૫ ॥
નાતઃ પરતરં સ્થાનં ક્વચિદસ્તિ ધરાતલે ।
પ્રતિમાસં ભવેદ્દેવી યત્ર સાક્ષાદ્રજસ્વલા ॥ ૧૬ ॥
તત્રત્યા દેવતાઃ સર્વાઃ પર્વતાત્મકતાં ગતાઃ ।
પર્વતેષુ વસન્ત્યેવ મહત્યો દેવતા અપિ ॥ ૧૭ ॥
તત્રત્યા પૃથિવી સર્વા દેવીરૂપા સ્મૃતા બુધૈઃ ।
નાતઃ પરતરં સ્થાનં કામાખ્યાયોનિમણ્ડલાત્ ॥ ૧૮ ॥
ગાયત્ર્યાશ્ચ પરં સ્થાનં શ્રીમત્પુષ્કરમીરિતમ્ ।
અમરેશે ચણ્ડિકા સ્યાત્પ્રભાસે પુષ્કરેક્ષિણી ॥ ૧૯ ॥
નૈમિષે તુ મહાસ્થાને દેવી સા લિઙ્ગધારિણી ।
પુરુહૂતા પુષ્કરાક્ષે આષાઢૌ ચ રતિસ્તથા ॥ ૨૦ ॥
ચણ્ડમુણ્ડી મહાસ્થાને દણ્ડિની પરમેશ્વરી ।
ભારભૂતૌ ભવેદ્ભૂતિર્નાકુલે નકુલેશ્વરી ॥ ૨૧ ॥
ચન્દ્રિકા તુ હરિશ્ચન્દ્રે શ્રીગિરૌ શાઙ્કરી સ્મૃતા ।
જપ્યેશ્વરે ત્રિશૂલા સ્યાત્સૂક્ષ્મા ચામ્રાતકેશ્વરે ॥ ૨૨ ॥
શાઙ્કરી તુ મહાકાલે શર્વાણી મધ્યમાભિધે ।
કેદારાખ્યે મહાક્ષેત્રે દેવી સા માર્ગદાયિની ॥ ૨૩ ॥
ભૈરવાખ્યે ભૈરવી સા ગયાયાં મઙ્ગલા સ્મૃતા ।
સ્થાણુપ્રિયા કુરુક્ષેત્રે સ્વાયંભુવ્યપિ નાકુલે ॥ ૨૪ ॥
કનખલે ભવેદુગ્રા વિશ્વેશા વિમલેશ્વરે ।
અટ્ટહાસે મહાનન્દા મહેન્દ્રે તુ મહાન્તકા ॥ ૨૫ ॥
ભીમે ભીમેશ્વરી પ્રોક્તા રુદ્રાણી ત્વર્ધકોટિકે ॥ ૨૬ ॥
અવિમુક્તે વિશાલાક્ષી મહાભાગા મહાલયે ।
ગોકર્ણે ભદ્રકર્ણી સ્યાદ્ભદ્રા સ્યાદ્ભદ્રકર્ણકે ॥ ૨૭ ॥
ઉત્પલાક્ષી સુવર્ણાક્ષે સ્થાણ્વીશા સ્થાણુસંજ્ઞકે ।
કમલાલયે તુ કમલા પ્રચણ્ડા છગલણ્ડકે ॥ ૨૮ ॥
કુરણ્ડલે ત્રિસન્ધ્યા સ્યાન્માકોટે મુકુટેશ્વરી ।
મણ્ડલેશે શાણ્ડકી સ્યાત્કાલી કાલઞ્જરે પુનઃ ॥ ૨૯ ॥
શઙ્કુકર્ણે ધ્વનિઃ પ્રોક્તા સ્થૂલા સ્યાત્સ્થૂલકેશ્વરે ।
જ્ઞાનિનાં હૃદયાંભોજે હૃલ્લેખા પરમેશ્વરી ॥ ૩૦ ॥
પ્રોક્તાનીમાનિ સ્થાનાનિ દેવ્યાઃ પ્રિયતમાનિ ચ ।
તત્તત્ક્ષેત્રસ્ય માહાત્મ્યં શ્રુત્વા પૂર્વં નગોત્તમ ॥ ૩૧ ॥
તદુક્તેન વિધાનેન પશ્ચાદ્દેવીં પ્રપૂજયેત્ ।
અથવા સર્વક્ષેત્રાણિ કાશ્યાં સન્તિ નગોત્તમ ॥ ૩૨ ॥
તત્ર નિત્યં વસેન્નિત્યં દેવીભક્તિપરાયણઃ ।
તાનિ સ્થાનાનિ સમ્પશ્યઞ્જપન્દેવીં નિરન્તરમ્ ॥ ૩૩ ॥
ધ્યાયંસ્તચ્ચરણાંભોજં મુક્તો ભવતિ બન્ધનાત્ ।
ઇઅમાનિ દેવીનામાનિ પ્રાતરુત્થાય યઃ પઠેત્ ॥ ૩૪ ॥
ભસ્મીભવન્તિ પાપાનિ તત્ક્ષણાન્નગ સત્વરમ્ ।
શ્રાદ્ધકાલે પઠેદેતાન્યમલાનિ દ્વિજાગ્રતઃ ॥ ૩૫ ॥
મુક્તાસ્તત્પિતરઃ સર્વે પ્રયાન્તિ પરમાં ગતિમ્ ।
અધુના કથયિષ્યામિ વ્રતાનિ તવ સુવ્રત ॥ ૩૬ ॥
નારીભિશ્ચ નરૈશ્ચૈવ કર્તવ્યાનિ પ્રયત્નતઃ ।
વ્રતમનન્તતૃતીયાખ્યં રસકલ્યાણિનીવ્રતમ્ ॥ ૩૭ ॥
આર્દ્રાનન્દકરં નામ્ના તૃતીયાયાં વ્રતં ચ યત્ ।
શુક્રવારવતં ચૈવ તથા કૃષ્ણચતુર્દશી ॥ ૩૮ ॥
ભૌમવારવ્રતં ચૈવ પ્રદોષવ્રતમેવ ચ ।
યત્ર દેવો મહાદેવો દેવીં સંસ્થાપ્ય વિષ્ટરે ॥ ૩૯ ॥
નૃત્યં કરોતિ પુરતઃ સાર્ધં દવૈર્નિશામુખે ।
તત્રોપોષ્ય રજન્યાદૌ પ્રદોષે પૂજયાચ્છિવામ્ ॥ ૪૦ ॥
પ્રતિપક્ષં વિશેષેણ તદ્દેવીપ્રીતિકારકમ્ ।
સોમવારવ્રતં ચૈવ મમાતિપ્રિયકૃન્નગ ॥ ૪૧ ॥
તત્રાપિ દેવીં સમ્પૂજ્ય રાત્રૌ ભોજનમાચરેત્ ।
નવરાત્રદ્વયં ચૈવ વ્રતં પ્રીતિકરં મમ ॥ ૪૨ ॥
એવમન્યાન્યપિ વિભો નિત્યનૈમિત્તિકાનિ ચ ।
વ્રતાનિ કુરુતે યો વૈ મત્પ્રીત્યર્થં વિમત્સરઃ ॥ ૪૩ ॥
પ્રાપ્નોતિ મમ સાયુજ્યં સ મે ભક્તઃ સ મે પ્રિયઃ ।
ઉત્સવાનપિ કુર્વીત દોલોત્સવમુખાન્વિભો ॥ ૪૪ ॥
શયનોત્સવં તથા કુર્યાત્તથા જાગરણોત્સવમ્ ।
રથોત્સવં ચ મે કુર્યાદ્દમનોત્સવમેવ ચ ॥ ૪૫ ॥
પવિત્રોત્સવમેવાપિ શ્રાવણે પ્રીતિકારકમ્ ।
મમ ભક્તઃ સદા કુર્યાદેવમન્યાન્મહોત્સવાન્ ॥ ૪૬ ॥
મદ્ભક્તાન્ભોજયેત્પ્રીત્યા તથા ચૈવ સુવાસિનીઃ ।
કુમારીબટુકાંશ્ચાપિ મદ્બુદ્ધ્યા તદ્ગતાન્તરઃ ॥ ૪૭ ॥
વિત્તશાઠ્યેન રહિતો યજેદેતાન્સુમાદિભિઃ ।
ય એવં કુરુતે ભક્ત્યા પ્રતિવર્ષમતન્દ્રિતઃ ॥ ૪૮ ॥
સ ધન્યઃ કૃતકૃત્યોઽસૌ મત્પ્રીતેઃ પાત્રમઞ્જસા ।
સર્વમુક્તં સમાસેન મમ પ્રીતિપ્રદાયકમ્ ।
નાશિષ્યાય પ્રદાતવ્યં નાભક્તાય કદાચન ॥ ૪૯ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥
હિમાલય ઉવાચ –
દેવદેવિ મહેશાનિ કરુણાસાગરેઽમ્બિકે ।
બ્રૂહિ પૂજાવિધિં સમ્યગ્યથાવદધુના નિજમ્ ॥ ૧ ॥
શ્રીદેવ્યુવાચ –
વક્ષ્યે પૂજાવિધિં રાજન્નમ્બિકાયા યથાપ્રિયમ્ ।
અત્યન્તશ્રદ્ધયા સાર્ધં શૃણુ પર્વતપુઙ્ગવ ॥ ૨ ॥
દ્વિવિધા મમ પૂજા સ્યાદ્બાહ્યા ચાભ્યાન્તરાપિ ચ ।
બાહ્યાપિ દ્વિવિધા પ્રોક્તા વૈદિકી તાન્ત્રિકી તથા ॥ ૩ ॥
વૈદિક્યર્ચાપિ દ્વિવિધા મૂર્તિભેદેન ભૂધર ।
વૈદિકી વૈદિકૈઃ કાર્યા વેદદીક્ષા સમન્વિતૈઃ ॥ ૪ ॥
તન્ત્રોક્તદીક્ષાવદ્ભિસ્તુ તાન્ત્રિકી સંશ્રિતા ભવેત્ ।
ઇત્થં પૂજારહસ્યં ચ ન જ્ઞાત્વા વિપરીતકમ્ ॥ ૫ ॥
કરોતિ યો નરો મૂઢઃ સ પતત્યેવ સર્વથા ।
તત્ર યા વૈદિકી પ્રોક્તા પ્રથમા તાં વદામ્યહમ્ ॥ ૬ ॥
યન્મે સાક્ષાત્પરં રૂપં દૃષ્ટવાનસિ ભૂધર ।
અનન્તશીર્ષનયનમનન્તચરણં મહત્ ॥ ૭ ॥
સર્વશક્તિસમાયુક્તં પ્રેરકં યત્પરાત્પરમ્ ।
તદેવ પૂજયેન્નિત્યં નમેદ્ધ્યાયેત્સ્મરેદપિ ॥ ૮ ॥
ઇત્યેતત્પ્રથમાચાર્યાઃ સ્વરૂપં કથિતં નગ ।
શાન્તઃ સમાહિતમના દંભાહઙ્કારવર્જિતઃ ॥ ૯ ॥
તત્પરો ભવ તદ્યાજી તદેવ શરણં વ્રજ ।
તદેવ ચેતસા પશ્ય જપ ધ્યાયસ્વ સર્વદા ॥ ૧૦ ॥
અનન્યયા પ્રેમયુક્તભક્ત્યા મદ્ભાવમાશ્રિતઃ ।
યજ્ઞૈર્યજ તપોદાનૈર્મામેવ પરિતોષય ॥ ૧૧ ॥
ઇત્થં મમાનુગ્રહતો મોક્ષ્યસે ભવબન્ધનાત્ ।
મત્પરા યે મદાસક્તચિત્તા ભક્તપરા મતાઃ ॥ ૧૨ ॥
પ્રતિજાને ભવાદસ્માદુદ્ધારામ્યચિરેણ તુ ।
ધ્યાનેન કર્મયુક્તેન ભક્તિજ્ઞાનેન વા પુનઃ ॥ ૧૩ ॥
પ્રાપ્યાહં સર્વથા રાજન્ન તુ કેવલકર્મભિઃ ।
ધર્માત્સઞ્જાયતે ભક્તિર્ભક્ત્યા સઞ્જાયતે પરમ્ ॥ ૧૪ ॥
શ્રુતિસ્મૃતિભ્યામુદિતં યત્સ ધર્મઃ પ્રકીર્તિતઃ ।
અન્યશાસ્ત્રેણ યઃ પ્રોક્તો ધર્માભાસઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૫ ॥
સર્વજ્ઞાત્સર્વશક્તેશ્ચ મત્તો વેદઃ સમુત્થિતઃ ।
અજ્ઞાનસ્ય મમાભાવાદપ્રમાણા ન ચ શ્રુતિઃ ॥ ૧૬ ॥
સ્મૃતયશ્ચ શ્રુતેરર્થં ગૃહીત્વૈવ ચ નિર્ગતાઃ ।
મન્વાદીનાં સ્મૃતીનાં ચ તતઃ પ્રામાણ્યમિષ્યતે ॥ ૧૭ ॥
ક્વચિત્કદાચિત્તન્ત્રાર્થકટાક્ષેણ પરોદિતમ્ ।
ધર્મં વદન્તિ સોંઽશસ્તુ નૈવ ગ્રાહ્યોઽસ્તિ વૈદિકૈઃ ॥ ૧૮ ॥
અન્યેષાં શાસ્ત્રકર્તૄણામજ્ઞાનપ્રભવત્વતઃ ।
અજ્ઞાનદોષદુષ્ટત્વાત્તદુક્તેર્ન પ્રમાણતા ॥ ૧૯ ॥
તસ્માન્મુમુક્ષુર્ધર્માર્થં સર્વથા વેદમાશ્રયેત્ ।
રાજાજ્ઞા ચ યથા લોકે હન્યતે ન કદાચન ॥ ૨૦ ॥
સર્વેશાયા મમાજ્ઞા સા શ્રુતિસ્ત્યાજ્યા કથં નૃભિઃ ।
મદાજ્ઞારક્ષણાર્થં તુ બ્રહ્મક્ષત્રિયજાતયઃ ॥ ૨૧ ॥
મયા સૃષ્ટાસ્તતો જ્ઞેયં રહસ્યં મે શ્રુતેર્વચઃ ।
યદા યદા હિ ધર્મસ્ય ગ્લાનિર્ભવતિ ભૂધર ॥ ૨૨ ॥
અભ્યુત્થાનમધર્મસ્ય તદા વેષાન્બિભર્મ્યહમ્ ।
દેવદૈત્યવિભાગશ્ચાપ્યત એવાભવન્નૃપ ॥ ૨૩ ॥
યે ન કુર્વન્તિ તદ્ધર્મં તચ્છિક્ષાર્થં મયા સદા ।
સમ્પાદિતાસ્તુ નરકાસ્રાસો યચ્છ્રવણાદ્ભવેત્ ॥ ૨૪ ॥
યો વેદધર્મમુજ્ઝિત્ય ધર્મમન્યં સમાશ્રયેત્ ।
રાજા પ્રવાસયેદ્દેશાન્નિજાદેતાનધર્મિણઃ ॥ ૨૫ ॥
બ્રાહ્મણૈર્ન ચ સંભાષ્યાઃ પઙ્ક્તિગ્રાહ્યા ન ચ દ્વિજૈઃ ।
અન્યાનિ યાનિ શાસ્ત્રાણિ લોકેઽસ્મિન્વિવિધાનિ ચ ॥ ૨૬ ॥
શ્રુતિસ્મૃતિવિરુદ્ધાનિ તામસાન્યેવ સર્વશઃ ।
વામં કાપાલકં ચૈવ કૌલકં ભૈરવાગમઃ ॥ ૨૭ ॥
શિવેન મોહનાર્થાય પ્રણીતો નાન્યહેતુકઃ ।
યક્ષશાપાદ્ ભૃગોઃ શાપાદ્દધીચસ્ય ચ શાપતઃ ॥ ૨૮ ॥
દગ્ધા યે બ્રાહ્મણવરા વેદમાર્ગબહિષ્કૃતાઃ ।
તેષામુદ્ધરણાર્થાય સોપાનક્રમતઃ સદા ॥ ૨૯ ॥
શૈવાશ્ચ વૈષ્ણવાશ્ચૈવ સૌરાઃ શાક્તાસ્તથૈવ ચ ।
ગાણપત્યા આગમાશ્ચ પ્રણીતાઃ શઙ્કરેણ તુ ॥ ૩૦ ॥
તત્ર વેદાવિરુદ્ધોંઽશોઽપ્યુક્ત એવ ક્વચિત્ક્વચિત્ ।
વૈદિકસ્તદ્ગ્રહે દોષો ન ભવત્યેવ કર્હિચિત્ ॥ ૩૧ ॥
સર્વથા વેદભિન્નાર્થે નાધિકારી દ્વિજો ભવેત્ ।
વેદાધિકારહીનસ્તુ ભવેત્તત્રાધિકારવાન્ ॥ ૩૨ ॥
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન વૈદિકો વેદમાશ્રયેત્ ।
ધર્મેણ સહિતં જ્ઞાનં પરં બ્રહ્મ પ્રકાશયેત્ ॥ ૩૩ ॥
સર્વૈષણાઃ પરિત્યજ્ય મામેવ શરણં ગતાઃ ।
સર્વભૂતદયાવન્તો માનાહઙ્કારવર્જિતાઃ ॥ ૩૪ ॥
મચ્ચિત્તા મદ્ગતપ્રાણા મત્સ્થાનકથને રતાઃ ।
સંન્યાસિનો વનસ્થાશ્ચ ગૃહસ્થા બ્રહ્મચારિણઃ ॥ ૩૫ ॥
ઉપાસન્તે સદા ભક્ત્યા યોગમૈશ્વરસંજ્ઞિતમ્ ।
તેષાં નિત્યાભિયુક્તાનામહમજ્ઞાનજં તમઃ ॥ ૩૬ ॥
જ્ઞાનસૂર્યપ્રકાશેન નાશયામિ ન સંશયઃ ।
ઇત્થં વૈદિકપૂજાયાઃ પ્રથમાયા નગાધિપ ॥ ૩૭ ॥
સ્વરૂપમુક્તં સઙ્ક્ષેપાદ્દ્વિતીયાયા અથો બ્રુવે ।
મૂર્તૌ વા સ્થણ્ડિલે વાપિ તથા સૂર્યેન્દુમણ્ડલે ॥ ૩૮ ॥
જલેઽથવા બાણલિઙ્ગે યન્ત્રે વાપિ મહાપટે ।
તથા શ્રીહૃદયાંભોજે ધ્યાત્વા દેવીં પરાત્પરામ્ ॥ ૩૯ ॥
સગુણાં કરુણાપૂર્ણાં તરુણીમરુણારુણામ્ ।
સૌન્દર્યસારસીમાન્તાં સર્વાવયવસુન્દરામ્ ॥ ૪૦ ॥
શૃઙ્ગારરસસમ્પૂર્ણાં સદા ભક્તાર્તિકાતરામ્ ।
પ્રસાદસુમુખીમમ્બાં ચન્દ્રખણ્ડાશિખણ્ડિનીમ્ ॥ ૪૧ ॥
પાશાઙ્કુશવરાભીતિધરામાનન્દરૂપિણીમ્ ।
પૂજયેદુપચારૈશ્ચ યથાવિત્તાનુસારતઃ ॥ ૪૨ ॥
યાવદાન્તરપૂજાયામધિકારો ભવેન્ન હિ ।
તાવદ્બાહ્યામિમાં પૂજાં શ્રયેજ્જાતે તુ તાં ત્યજેત્ ॥ ૪૩ ॥
આભ્યન્તરા તુ યા પૂજા સા તુ સંવિલ્લયઃ સ્મૃતઃ ।
સંવિદેવપરં રૂપમુપાધિરહિતં મમ ॥ ૪૪ ॥
અતઃ સંવિદિ મદ્રૂપે ચેતઃ સ્થાપ્યં નિરાશ્રયમ્ ।
સંવિદ્રૂપાતિરિક્તં તુ મિથ્યા માયામયં જગત્ ॥ ૪૫ ॥
અતઃ સંસારનાશાય સાક્ષિણીમાત્મરૂપિણીમ્ ।
ભાવયન્નિર્મનસ્કેન યોગયુક્તેન ચેતસા ॥ ૪૬ ॥
અતઃપરં બાહ્યપૂજાવિસ્તારઃ કથ્યતે મયા ।
સાવધાનેન મનસા શૃણુ પર્વતસત્તમ ॥ ૪૭ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ નવમોઽધ્યાયઃ ॥
શ્રીદેવ્યુવાચ –
પ્રાતરુત્થાય શિરસિ સંસ્મરેત્પદ્મમુજ્જ્વલમ્ ।
કર્પૂરાભં સ્મરેત્તત્ર શ્રીગુરું નિજરૂપિણમ્ ॥ ૧ ॥
સુપ્રસન્નં લસદ્ભૂષાભૂષિતં શક્તિસંયુતમ્ ।
નમસ્કૃત્ય તતો દેવીં કુણ્ડલીં સંસ્મરેદ્બુધઃ ॥ ૨ ॥
પ્રકાશમાનાં પ્રથમે પ્રયાણે
પ્રતિપ્રયાણેઽપ્યમૃતાયમાનામ્ ।
અન્તઃપદવ્યામનુસઞ્ચરન્તી-
માનન્દરૂપામબલાં પ્રપદ્યે ॥ ૩ ॥
ધ્યાત્વૈવં તચ્છિખામધ્યે સચ્ચિદાનન્દરૂપિણીમ્ ।
માં ધ્યાયેદથ શૌચાદિક્રિયાઃ સર્વાઃ સમાપયેત્ ॥ ૪ ॥
અગ્નિહોત્રં તતો હુત્વા મત્પ્રીત્યર્થં દ્વિજોત્તમઃ ।
હોમાન્તે સ્વાસને સ્થિત્વા પૂજાસઙ્કલ્પમાચરેત્ ॥ ૫ ॥
ભૂતશુદ્ધિં પુરા કૃત્વા માતૃકાન્યાસમેવ ચ ।
હૃલ્લેખામાતૃકાન્યાસં નિત્યમેવ સમાચરેત્ ॥ ૬ ॥
મૂલાધારે હકારં ચ હૃદયે ચ રકારકમ્ ।
ભ્રૂમધ્યે તદ્વદીકારં હ્રીઙ્કારં મસ્તકે ન્યસેત્ ॥ ૭ ॥
તત્તન્મન્ત્રોદિતાનન્યાન્ન્યાસાન્સર્વાન્સમાચરેત્ ।
કલ્પયેત્સ્વાત્મનો દેહે પીઠં ધર્માદિભિઃ પુનઃ ॥ ૮ ॥
તતો ધ્યાયેન્મહાદેવીં પ્રાણાયામૈર્વિજૃમ્ભિતે ।
હૃદમ્ભોજે મમ સ્થાને પઞ્ચપ્રેતાસને બુધઃ ॥ ૯ ॥
બ્રહ્મા વિષ્ણુશ્ચ રુદ્રશ્ચ ઈશ્વરશ્ચ સદાશિવઃ ।
એતે પઞ્ચ મહાપ્રેતાઃ પાદમૂલે મમ સ્થિતાઃ ॥ ૧૦ ॥
પઞ્ચભૂતાત્મકા હ્યેતે પઞ્ચાવસ્થાત્મકા અપિ ।
અહં ત્વવ્યક્તચિદ્રૂપા તદતીતાઽસ્મિ સર્વથા ॥ ૧૧ ॥
તતો વિષ્ટરતાં યાતાઃ શક્તિતન્ત્રેષુ સર્વદા ।
ધ્યાત્વૈવં માનસૈર્ભોગૈઃ પૂજયેન્માં જપેદપિ ॥ ૧૨ ॥
જપં સમર્પ્ય શ્રીદેવ્યૈ તતોઽર્ઘ્યસ્થાપનં ચરેત્ ।
પાત્રાસાદનકં કૃત્વા પૂજાદ્રવ્યાણિ શોધયેત્ ॥ ૧૩ ॥
જલેન તેન મનુના ચાસ્ત્રમન્ત્રેણ દેશિકઃ ।
દિગ્બન્ધં ચ પુરા કૃત્વા ગુરૂન્નત્વા તતઃ પરમ્ ॥ ૧૪ ॥
તદનુજ્ઞાં સમાદાય બાહ્યપીઠે તતઃ પરમ્ ।
હૃદિસ્થાં ભાવિતાં મૂર્તિં મમ દિવ્યાં મનોહરામ્ ॥ ૧૫ ॥
આવાહયેત્તતઃ પીઠે પ્રાણસ્થાપનવિદ્યયા ।
આસનાવાહને ચાર્ઘ્યં પાદ્યાદ્યાચમનં તથા ॥ ૧૬ ॥
સ્નાનં વાસોદ્વયં ચૈવ ભૂષણાનિ ચ સર્વશઃ ।
ગન્ધપુષ્પં યથાયોગ્યં દત્ત્વા દેવ્યૈ સ્વભક્તિતઃ ॥ ૧૭ ॥
યન્ત્રસ્થાનામાવૃતીનાં પૂજનં સમ્યગાચરેત્ ।
પ્રતિવારમશક્તાનાં શુક્રવારો નિયમ્યતે ॥ ૧૮ ॥
મૂલદેવીપ્રભારૂપાઃ સ્મર્તવ્યા અઙ્ગદેવતાઃ ।
તત્પ્રભાપટલવ્યાપ્તં ત્રૈલોક્યં ચ વિચિન્તયેત્ ॥ ૧૯ ॥
પુનરાવૃત્તિસહિતાં મૂલદેવીં ચ પૂજયેત્ ।
ગન્ધાદિભિઃ સુગન્ધૈસ્તુ તથા પુષ્પૈઃ સુવાસિતૈઃ ॥ ૨૦ ॥
નૈવેદ્યૈસ્તર્પણૈશ્ચૈવ તાંબૂલૈર્દક્ષિણાદિભિઃ ।
તોષયેન્માં ત્વત્કૃતેન નામ્નાં સાહસ્રકેણ ચ ॥ ૨૧ ॥
કવચેન ચ સૂક્તેનાહં રુદ્રેભિરિતિ પ્રભો ।
દેવ્યથર્વશિરોમન્ત્રૈર્હૃલ્લેખોપનિષદ્ભવૈઃ ॥ ૨૨ ॥
મહાવિદ્યામહામન્ત્રૈસ્તોષયેન્માં મુહુર્મુહુઃ ।
ક્ષમાપયેજ્જગદ્ધાત્રીં પ્રેમાર્દ્રહૃદયો નરઃ ॥ ૨૩ ॥
પુલકાઙ્કિતસર્વાઙ્ગૈર્બાલ્યરુદ્ધાક્ષિનિઃસ્વનઃ ।
નૃત્યગીતાદિઘોષેણ તોષયેન્માં મુહુર્મુહુઃ ॥ ૨૪ ॥
વેદપારાયણૈશ્ચૈવ પુરાણૈઃ સકલૈરપિ ।
પ્રતિપાદ્યા યતોઽહં વૈ તસ્માત્તૈસ્તોષયેત્તુ મામ્ ॥ ૨૫ ॥
નિજ સર્વસ્વમપિ મે સદેહં નિત્યશોઽર્પયેત્ ।
નિત્યહોમં તતઃ કુર્યાદ્બ્રાહ્મણાંશ્ચ સુવાસિનીઃ ॥ ૨૬ ॥
બટુકાન્પામરાનનન્યાન્દેવીબુદ્ધ્યા તુ ભોજયેત્ ।
નત્વા પુનઃ સ્વહૃદયે વ્યુત્ક્રમેણ વિસર્જયેત્ ॥ ૨૭ ॥
સર્વં હૃલ્લેખયા કુર્યાત્પૂજનં મમ સુવ્રત ।
હૃલ્લેખા સર્વમન્ત્રાણાં નાયિકા પરમા સ્મૃતા ॥ ૨૮ ॥
હૃલ્લેખાદર્પણે નિત્યમહં તુ પ્રતિબિમ્બિતા ।
તસ્માધૃલ્લેખયા દત્તં સર્વમન્ત્રૈઃ સમર્પિતમ્ ॥ ૨૯ ॥
ગુરું સમ્પૂજ્ય ભૃષાદ્યૈઃ કૃતકૃત્યત્વમાવહેત્ ।
ય એવં પૂજયેદ્દેવીં શ્રીમદ્ભુવનસુન્દરીમ્ ॥ ૩૦ ॥
ન તસ્ય દુર્લભં કિઞ્ચિત્કદાવ્હિત્ક્વચિદસ્તિ હિ ।
દેહાન્તે તુ મણિદ્વીપં મામ યાત્યેવ સર્વથા ॥ ૩૧ ॥
જ્ઞેયો દેવીસ્વરૂપોઽસૌ દેવા નિત્યં નમન્તિ તમ્ ।
ઇતિ તે કથિતં રાજન્મહાદેવ્યાઃ પ્રપૂજનમ્ ॥ ૩૨ ॥
વિમૃશ્યૈતદશેષેણાપ્યધિકારાનુરૂપતઃ ।
કુરુ મે પૂજનં તેન કૃતાર્થસ્ત્વં ભવિષ્યસિ ॥ ૩૩ ॥
ઇદં તુ ગીતાશાસ્ત્રં મે નાશિષ્યાય વદેત્ક્વચિત્ ।
નાભક્તાય પ્રદાતવ્યં ન ધૂર્તાય ચ દુર્હૃદે ॥ ૩૪ ॥
એતત્પ્રકાશનં માતુરુદ્ધાટનમુરોજયોઃ ।
તસ્માદવશ્યં યત્નેન ગોપનીયમિદં સદા ॥ ૩૫ ॥
દેયં ભક્તાય શિષ્યાય જ્યેષ્ઠપુત્રાય ચૈવ હિ ।
સુશીલાય સુવેષાય દેવીભક્તિયુતાય ચ ॥ ૩૬ ॥
શ્રાદ્ધકાલે પઠેદેતદ્ બ્રાહ્મણાનાં સમીપતઃ ।
તૃપ્તાસ્તત્પિતરઃ સર્વે પ્રયાન્તિ પરમં પદમ્ ॥ ૩૭ ॥
વ્યાસ ઉવાચ –
ઇત્યુક્ત્વા સા ભગવતી તત્રૈવાન્તરધીયત ।
દેવાશ્ચ મુદિતાઃ સર્વે દેવીદર્શનતોઽભવન્ ॥ ૩૮ ॥
તતા હિમાલયે જજ્ઞે દેવી હૈમવતી તુ સા ।
યા ગૌરીતિ પ્રસિદ્ધાસીદ્દત્તા સા શઙ્કરાય ચ ॥ ૩૯ ॥
તતઃ સ્કન્દઃ સમુદ્ભૂતસ્તારકસ્તેન પાતિતઃ ।
સમુદ્રમન્થને પૂર્વં રત્નાન્યાસુર્નરાધિપ ॥ ૪૦ ॥
તત્ર દેવૈસ્તુતા દેવી લક્ષ્મીપ્રાપ્ત્યર્થમાદરાત્ ।
તેષામનુગ્રહાર્થાય નિર્ગતા તુ રમા તતઃ ॥ ૪૧ ॥
વૈકુણ્ઠાય સુરૈર્દત્તા તેન તસ્ય શમાભવત્ ।
ઇતિ તે કથિતં રાજન્દેવીમાહાત્મ્યમુત્તમમ્ ॥ ૪૨ ॥
ગૌરીલક્ષ્મ્યોઃ સમુદ્ભૂતિવિષયં સર્વકામદમ્ ।
ન વાચ્યં ત્વેતદન્યસ્મૈ રહસ્યં કથિતં યતઃ ॥ ૪૩ ॥
ગીતા રહસ્યભૂતેયં ગોપનીયા પ્રયત્નતઃ ।
સર્વમુક્તં સમાસેન યત્પૃષ્ટં તત્વયાનઘ ।
પવિત્રં પાવનં દિવ્યં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ ॥ ૪૪ ॥
॥ ઇતિ શ્રીદેવીભાગવતે દેવીગીતાયાં નવમોઽધ્યાયઃ ॥
॥ ઇતિ શ્રીમદ્દેવીગીતા સમાપ્તા ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Devi Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil