Gita – Sandhi Vigraha And Anvaya In Malayalam

॥ Gita – Sandhi-Vigraha and Anvaya Malayalam Lyrics ॥

॥ ഗീതാ സന്ധിവിഗ്രഹ അന്വയ ॥

അഥ പ്രഥമോഽധ്യായഃ । അർജുനവിഷാദയോഗഃ ।
അഥ പ്രഥമഃ അധ്യായഃ । അർജുന-വിഷാദ യോഗഃ ।

ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച ।
ധൃതരാഷ്ട്രഃ ഉവാച ।

ധർമക്ഷേത്രേ കുരുക്ഷേത്രേ സമവേതാ യുയുത്സവഃ ।
മാമകാഃ പാണ്ഡവാശ്ചൈവ കിമകുർവത സഞ്ജയ ॥ 1-1 ॥

ധർമ-ക്ഷേത്രേ കുരു-ക്ഷേത്രേ സമവേതാഃ യുയുത്സവഃ ।
മാമകാഃ പാണ്ഡവാഃ ച ഏവ കിം അകുർവത സഞ്ജയ ॥ 1-1 ॥

ഹേ സഞ്ജയ! ധർമ-ക്ഷേത്രേ, കുരു-ക്ഷേത്രേ, യുയുത്സവഃ സമവേതാഃ
മാമകാഃ പാണ്ഡവാഃ ച ഏവ കിം അകുർവത ?

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ദൃഷ്ട്വാ തു പാണ്ഡവാനീകം വ്യൂഢം ദുര്യോധനസ്തദാ ।
ആചാര്യമുപസംഗമ്യ രാജാ വചനമബ്രവീത് ॥ 1-2 ॥

ദൃഷ്ട്വാ തു പാണ്ഡവ-അനീകം വ്യൂഢം ദുര്യോധനഃ തദാ ।
ആചാര്യം ഉപസംഗമ്യ രാജാ വചനം അബ്രവീത് ॥ 1-2 ॥

തദാ തു പാണ്ഡവ-അനീകം വ്യൂഢം ദൃഷ്ട്വാ, രാജാ ദുര്യോധനഃ
ആചാര്യം ഉപസംഗമ്യ, (ഇദം) വചനം അബ്രവീത് ॥

പശ്യൈതാം പാണ്ഡുപുത്രാണാമാചാര്യ മഹതീം ചമൂം ।
വ്യൂഢാം ദ്രുപദപുത്രേണ തവ ശിഷ്യേണ ധീമതാ ॥ 1-3 ॥

പശ്യ ഏതാം പാണ്ഡു-പുത്രാണാം ആചാര്യ മഹതീം ചമൂം ।
വ്യൂഢാം ദ്രുപദ-പുത്രേണ തവ ശിഷ്യേണ ധീമതാ ॥ 1-3 ॥

ഹേ ആചാര്യ! തവ ധീമതാ ശിഷ്യേണ, ദ്രുപദ-പുത്രേണ വ്യൂഢാം
പാണ്ഡു-പുത്രാണാം ഏതാം മഹതീം ചമൂം പശ്യ ।

അത്ര ശൂരാ മഹേഷ്വാസാ ഭീമാർജുനസമാ യുധി ।
യുയുധാനോ വിരാടശ്ച ദ്രുപദശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 1-4 ॥

അത്ര ശൂരാഃ മഹാ-ഇഷു-ആസാഃ ഭീമ-അർജുന-സമാഃ യുധി ।
യുയുധാനഃ വിരാടഃ ച ദ്രുപദഃ ച മഹാരഥഃ ॥ 1-4 ॥

അത്ര, ഭീമ-അർജുന-സമാഃ യുധി ശൂരാഃ മഹാ-ഇഷു-ആസാഃ,
മഹാരഥഃ യുയുധാനഃ, വിരാടഃ ച ദ്രുപദഃ ച ।

ധൃഷ്ടകേതുശ്ചേകിതാനഃ കാശിരാജശ്ച വീര്യവാൻ ।
പുരുജിത്കുന്തിഭോജശ്ച ശൈബ്യശ്ച നരപുംഗവഃ ॥ 1-5 ॥

ധൃഷ്ടകേതുഃ ചേകിതാനഃ കാശിരാജഃ ച വീര്യവാൻ ।
പുരുജിത് കുന്തിഭോജഃ ച ശൈബ്യഃ ച നര-പുംഗവഃ ॥ 1-5 ॥

ധൃഷ്ടകേതുഃ, ചേകിതാനഃ ച, വീര്യവാൻ കാശിരാജഃ ച,
പുരുജിത് കുന്തിഭോജഃ ച, നര-പുംഗവഃ ശൈബ്യഃ ച ।

യുധാമന്യുശ്ച വിക്രാന്ത ഉത്തമൗജാശ്ച വീര്യവാൻ ।
സൗഭദ്രോ ദ്രൗപദേയാശ്ച സർവ ഏവ മഹാരഥാഃ ॥ 1-6 ॥

യുധാമന്യുഃ ച വിക്രാന്തഃ ഉത്തമൗജാഃ ച വീര്യവാൻ ।
സൗഭദ്രഃ ദ്രൗപദേയാഃ ച സർവേ ഏവ മഹാരഥാഃ ॥ 1-6 ॥

വിക്രാന്തഃ യുധാമന്യുഃ ച, വീര്യവാൻ ഉത്തമൗജാഃ
സൗഭദ്രഃ ച, ദ്രൗപദേയാഃ ച, സർവേ മഹാരഥാഃ ഏവ ।

അസ്മാകം തു വിശിഷ്ടാ യേ താന്നിബോധ ദ്വിജോത്തമ ।
നായകാ മമ സൈന്യസ്യ സഞ്ജ്ഞാർഥം താൻബ്രവീമി തേ ॥ 1-7 ॥

അസ്മാകം തു വിശിഷ്ടാഃ യേ താൻ നിബോധ ദ്വിജ-ഉത്തമ ।
നായകാഃ മമ സൈന്യസ്യ സഞ്ജ്ഞാർഥം താൻ ബ്രവീമി തേ ॥ 1-7 ॥

ഹേ ദ്വിജ-ഉത്തമ! അസ്മാകം തു യേ വിശിഷ്ടാഃ, മമ സൈന്യസ്യ
നായകാഃ, താൻ നിബോധ । താൻ സഞ്ജ്ഞാർഥം തേ ബ്രവീമി ।

ഭവാൻഭീഷ്മശ്ച കർണശ്ച കൃപശ്ച സമിതിഞ്ജയഃ ।
അശ്വത്ഥാമാ വികർണശ്ച സൗമദത്തിർജയദ്രഥഃ ॥ 1-8 ॥

ഭവാൻ ഭീഷ്മഃ ച കർണഃ ച കൃപഃ ച സമിതിഞ്ജയഃ ।
അശ്വത്ഥാമാ വികർണഃ ച സൗമദത്തിഃ തഥാ ഏവ ച ॥ 1-8 ॥

ഭവാൻ ഭീഷ്മഃ ച, കർണഃ ച, സമിതിഞ്ജയഃ കൃപഃ ച,
അശ്വത്ഥാമാ വികർണഃ ച, തഥാ ഏവ ച സൗമദത്തിഃ ।

അന്യേ ച ബഹവഃ ശൂരാ മദർഥേ ത്യക്തജീവിതാഃ ।
നാനാശസ്ത്രപ്രഹരണാഃ സർവേ യുദ്ധവിശാരദാഃ ॥ 1-9 ॥

അന്യേ ച ബഹവഃ ശൂരാഃ മദർഥേ ത്യക്ത-ജീവിതാഃ ।
നാനാ-ശസ്ത്ര-പ്രഹരണാഃ സർവേ യുദ്ധ-വിശാരദാഃ ॥ 1-9 ॥

അന്യേ ച ബഹവഃ ശൂരാഃ, സർവേ മദർഥേ ത്യക്ത-ജീവിതാഃ,
നാനാ-ശസ്ത്ര-പ്രഹരണാഃ യുദ്ധ-വിശാരദാഃ [സന്തി].

അപര്യാപ്തം തദസ്മാകം ബലം ഭീഷ്മാഭിരക്ഷിതം ।
പര്യാപ്തം ത്വിദമേതേഷാം ബലം ഭീമാഭിരക്ഷിതം ॥ 1-10 ॥

അപര്യാപ്തം തത് അസ്മാകം ബലം ഭീഷ്മ-അഭിരക്ഷിതം ।
പര്യാപ്തം തു ഇദം ഏതേഷാം ബലം ഭീമ-അഭിരക്ഷിതം ॥ 1-10 ॥

അസ്മാകം ഭീഷ്മ-അഭിരക്ഷിതം തത് ബലം അപര്യാപ്തം,
ഏതേഷാം തു ഭീമ-അഭിരക്ഷിതം ഇദം ബലം പര്യാപ്തം (അസ്തി).
അയനേഷു ച സർവേഷു യഥാഭാഗമവസ്ഥിതാഃ ।
ഭീഷ്മമേവാഭിരക്ഷന്തു ഭവന്തഃ സർവ ഏവ ഹി ॥ 1-11 ॥

അയനേഷു ച സർവേഷു യഥാ-ഭാഗം അവസ്ഥിതാഃ ।
ഭീഷ്മം ഏവ അഭിരക്ഷന്തു ഭവന്തഃ സർവേ ഏവ ഹി ॥ 1-11 ॥

ഭവന്തഃ സർവേ ഏവ ഹി സർവേഷു അയനേഷു ച യഥാ-ഭാഗം അവസ്ഥിതാഃ
ഭീഷ്മം ഏവ അഭിരക്ഷന്തു ।

തസ്യ സഞ്ജനയൻഹർഷം കുരുവൃദ്ധഃ പിതാമഹഃ ।
സിംഹനാദം വിനദ്യോച്ചൈഃ ശംഖം ദധ്മൗ പ്രതാപവാൻ ॥ 1-12 ॥

തസ്യ സഞ്ജനയൻ ഹർഷം കുരു-വൃദ്ധഃ പിതാമഹഃ ।
സിംഹനാദം വിനദ്യ ഉച്ചൈഃ ശംഖം ദധ്മൗ പ്രതാപവാൻ ॥ 1-12 ॥

തസ്യ ഹർഷം സഞ്ജനയൻ പ്രതാപവാൻ കുരു-വൃദ്ധഃ
പിതാമഹഃ, ഉച്ചൈഃ സിംഹനാദം വിനദ്യ ശംഖം ദധ്മൗ ।

തതഃ ശംഖാശ്ച ഭേര്യശ്ച പണവാനകഗോമുഖാഃ ।
സഹസൈവാഭ്യഹന്യന്ത സ ശബ്ദസ്തുമുലോഽഭവത് ॥ 1-13 ॥

തതഃ ശംഖാഃ ച ഭേര്യഃ ച പണവ-ആനക-ഗോമുഖാഃ ।
സഹസാ ഏവ അഭ്യഹന്യന്ത സഃ ശബ്ദഃ തുമുലഃ അഭവത് ॥ 1-13 ॥

തതഃ ശംഖാഃ ച ഭേര്യഃ ച പണവ-ആനക-ഗോമുഖാഃ
സഹസാ ഏവ അഭ്യഹന്യന്ത । സഃ ശബ്ദഃ തുമുലഃ അഭവത് ।

തതഃ ശ്വേതൈർഹയൈര്യുക്തേ മഹതി സ്യന്ദനേ സ്ഥിതൗ ।
മാധവഃ പാണ്ഡവശ്ചൈവ ദിവ്യൗ ശംഖൗ പ്രദധ്മതുഃ ॥ 1-14 ॥

തതഃ ശ്വേതൈഃ ഹയൈഃ യുക്തേ മഹതി സ്യന്ദനേ സ്ഥിതൗ ।
മാധവഃ പാണ്ഡവഃ ച ഏവ ദിവ്യൗ ശംഖൗ പ്രദധ്മതുഃ ॥ 1-14 ॥

തതഃ ശ്വേതൈഃ ഹയൈഃ യുക്തേ മഹതി സ്യന്ദനേ സ്ഥിതൗ മാധവഃ
പാണ്ഡവഃ ച ഏവ ദിവ്യൗ ശംഖൗ പ്രദധ്മതുഃ ।

പാഞ്ചജന്യം ഹൃഷീകേശോ ദേവദത്തം ധനഞ്ജയഃ ।
പൗണ്ഡ്രം ദധ്മൗ മഹാശംഖം ഭീമകർമാ വൃകോദരഃ ॥ 1-15 ॥

പാഞ്ചജന്യം ഹൃഷീകേശഃ ദേവദത്തം ധനഞ്ജയഃ ।
പൗണ്ഡ്രം ദധ്മൗ മഹാ-ശംഖം ഭീമ-കർമാ വൃക-ഉദരഃ ॥ 1-15 ॥

ഹൃഷീകേശഃ പാഞ്ചജന്യം, ധനഞ്ജയഃ ദേവദത്തം,
ഭീമ-കർമാ വൃക-ഉദരഃ പൗണ്ഡ്രം മഹാ-ശംഖം ദധ്മൗ ।

അനന്തവിജയം രാജാ കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച സുഘോഷമണിപുഷ്പകൗ ॥ 1-16 ॥

അനന്തവിജയം രാജാ കുന്തീ-പുത്രഃ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
നകുലഃ സഹദേവഃ ച സുഘോഷ-മണി-പുഷ്പകൗ ॥ 1-16 ॥

കുന്തീ-പുത്രഃ രാജാ യുധിഷ്ഠിരഃ അനന്തവിജയം, നകുലഃ സഹദേവഃ ച
സുഘോഷ-മണി-പുഷ്പകൗ ।

കാശ്യശ്ച പരമേഷ്വാസഃ ശിഖണ്ഡീ ച മഹാരഥഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുമ്നോ വിരാടശ്ച സാത്യകിശ്ചാപരാജിതഃ ॥ 1-17 ॥

കാശ്യഃ ച പരമ-ഇഷു-ആസഃ ശിഖണ്ഡീ ച മഹാരഥഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുമ്നഃ വിരാടഃ ച സാത്യകിഃ ച അപരാജിതഃ ॥ 1-17 ॥

പരമ-ഇഷു-ആസഃ കാശ്യഃ ച, മഹാരഥഃ ശിഖണ്ഡീ ച
ധൃഷ്ടദ്യുമ്നഃ വിരാടഃ ച, അപരാജിതഃ സാത്യകിഃ ച ।

ദ്രുപദോ ദ്രൗപദേയാശ്ച സർവശഃ പൃഥിവീപതേ ।
സൗഭദ്രശ്ച മഹാബാഹുഃ ശംഖാന്ദധ്മുഃ പൃഥക്പൃഥക് ॥ 1-18 ॥

ദ്രുപദഃ ദ്രൗപദേയാഃ ച സർവശഃ പൃഥിവീ-പതേ ।
സൗഭദ്രഃ ച മഹാ-ബാഹുഃ ശംഖാൻ ദധ്മുഃ പൃഥക് പൃഥക് ॥ 1-18 ॥

ദ്രുപദഃ ദ്രൗപദേയാഃ ച, മഹാ-ബാഹുഃ സൗഭദ്രഃ ച,
ഹേ പൃഥിവീ-പതേ! പൃഥക് പൃഥക് സർവശഃ ശംഖാൻ ദധ്മുഃ ।

സ ഘോഷോ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം ഹൃദയാനി വ്യദാരയത് ।
നഭശ്ച പൃഥിവീം ചൈവ തുമുലോ വ്യനുനാദയൻ ॥ 1-19 ॥

സഃ ഘോഷഃ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം ഹൃദയാനി വ്യദാരയത് ।
നഭഃ ച പൃഥിവീം ച ഏവ തുമുലഃ അഭ്യനുനാദയൻ ॥ 1-19 ॥

സഃ തുമുലഃ ഘോഷഃ നഭഃ ച പൃഥിവീം ച ഏവ വ്യനുനാദയൻ,
ധാർത്രരാഷ്ട്രാണാം ഹൃദയാനി വ്യദാരയത് ।

അഥ വ്യവസ്ഥിതാന്ദൃഷ്ട്വാ ധാർത്രരാഷ്ട്രാൻ കപിധ്വജഃ ।
പ്രവൃത്തേ ശസ്ത്രസമ്പാതേ ധനുരുദ്യമ്യ പാണ്ഡവഃ ॥ 1-20 ॥

ഹൃഷീകേശം തദാ വാക്യമിദമാഹ മഹീപതേ ।

അഥ വ്യവസ്ഥിതാൻ ദൃഷ്ട്വാ ധാർത്രരാഷ്ട്രാൻ കപി-ധ്വജഃ ।
പ്രവൃത്തേ ശസ്ത്ര-സമ്പാതേ ധനുഃ ഉദ്യമ്യ പാണ്ഡവഃ ॥ 1-20 ॥

ഹൃഷീകേശം തദാ വാക്യം ഇദം ആഹ മഹീപതേ ।

അഥ കപി-ധ്വജഃ പാണ്ഡവഃ ധാർത്രരാഷ്ട്രാൻ വ്യവസ്ഥിതാൻ ദൃഷ്ട്വാ,
ശസ്ത്ര-സമ്പാതേ പ്രവൃത്തേ (സതി) ധനുഃ ഉദ്യമ്യ
ഹേ മഹീപതേ! തദാ ഹൃഷീകേശം ഇദം വാക്യം ആഹ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

സേനയോരുഭയോർമധ്യേ രഥം സ്ഥാപയ മേഽച്യുത ॥ 1-21 ॥

സേനയോഃ ഉഭയോഃ മധ്യേ രഥം സ്ഥാപയ മേ അച്യുത ॥ 1-21 ॥

ഹേ അച്യുത! ഉഭയോഃ സേനയോഃ മധ്യേ മേ രഥം സ്ഥാപയ ।

യാവദേതാന്നിരീക്ഷേഽഹം യോദ്ധുകാമാനവസ്ഥിതാൻ ।
കൈർമയാ സഹ യോദ്ധവ്യമസ്മിൻ രണസമുദ്യമേ ॥ 1-22 ॥ ॥

യാവത് ഏതാൻ നിരീക്ഷേ അഹം യോദ്ധു-കാമാൻ അവസ്ഥിതാൻ ।
കൈഃ മയാ സഹ യോദ്ധവ്യം അസ്മിൻ രണ-സമുദ്യമേ ॥ 1-22 ॥

യാവത് അഹം യോദ്ധു-കാമാൻ അവസ്ഥിതാൻ ഏതാൻ നിരീക്ഷേ;
അസ്മിൻ രണ-സമുദ്യമേ മയാ കൈഃ സഹ യോദ്ധവ്യം ?

യോത്സ്യമാനാനവേക്ഷേഽഹം യ ഏതേഽത്ര സമാഗതാഃ ।
ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ ദുർബുദ്ധേര്യുദ്ധേ പ്രിയചികീർഷവഃ ॥ 1-23 ॥ ॥

യോത്സ്യമാനാൻ അവേക്ഷേ അഹം യേ ഏതേ അത്ര സമാഗതാഃ ।
ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ ദുർബുദ്ധേഃ യുദ്ധേ പ്രിയ-ചികീർഷവഃ ॥ 1-23 ॥

ദുർബുദ്ധേഃ ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ യുദ്ധേ പ്രിയ-ചികീർഷവഃ
യേ ഏതേ അത്ര സമാഗതാഃ യോത്സ്യമാനാൻ അഹം അവേക്ഷേ ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ഏവമുക്തോ ഹൃഷീകേശോ ഗുഡാകേശേന ഭാരത ।
സേനയോരുഭയോർമധ്യേ സ്ഥാപയിത്വാ രഥോത്തമം ॥ 1-24 ॥

ഭീഷ്മദ്രോണപ്രമുഖതഃ സർവേഷാം ച മഹീക്ഷിതാം ।
ഉവാച പാർഥ പശ്യൈതാൻസമവേതാൻകുരൂനിതി ॥ 1-25 ॥

ഏവം ഉക്തഃ ഹൃഷീകേശഃ ഗുഡാകേശേന ഭാരത ।
സേനയോഃ ഉഭയോഃ മധ്യേ സ്ഥാപയിത്വാ രഥ-ഉത്തമം ॥ 1-24 ॥

ഭീഷ്മ-ദ്രോണ-പ്രമുഖതഃ സർവേഷാം ച മഹീ-ക്ഷിതാം ।
ഉവാച പാർഥ പശ്യ ഏതാൻ സമവേതാൻ കുരൂൻ ഇതി ॥ 1-25 ॥

ഹേ ഭാരത! ഏവം ഗുഡാകേശേന ഉക്തഃ ഹൃഷീകേശഃ, ഉഭയോഃ സേനയോഃ മധ്യേ,
ഭീഷ്മ-ദ്രോണ-പ്രമുഖതഃ സർവേഷാം ച മഹീ-ക്ഷിതാം
രഥ-ഉത്തമം സ്ഥാപയിത്വാ, ഹേ ‘പാർഥ! ഏതാൻ സമവേതാൻ കുരൂൻ
പശ്യ’, ഇതി ഉവാച ।

തത്രാപശ്യത്സ്ഥിതാൻപാർഥഃ പിതൄനഥ പിതാമഹാൻ ।
ആചാര്യാന്മാതുലാൻഭ്രാതൄൻപുത്രാൻപൗത്രാൻസഖീംസ്തഥാ ॥ 1-26 ॥

ശ്വശുരാൻസുഹൃദശ്ചൈവ സേനയോരുഭയോരപി ।
താൻസമീക്ഷ്യ സ കൗന്തേയഃ സർവാൻബന്ധൂനവസ്ഥിതാൻ ॥ 1-27 ॥

കൃപയാ പരയാവിഷ്ടോ വിഷീദന്നിദമബ്രവീത് ।

തത്ര അപശ്യത് സ്ഥിതാൻ പാർഥഃ പിതൄൻ അഥ പിതാമഹാൻ ।
ആചാര്യാൻ മാതുലാൻ ഭ്രാതൄൻ പുത്രാൻ പൗത്രാൻ സഖീൻ തഥാ ॥ 1-26 ॥

ശ്വശുരാൻ സുഹൃദഃ ച ഏവ സേനയോഃ ഉഭയോഃ അപി ।
താൻ സമീക്ഷ്യ സഃ കൗന്തേയഃ സർവാൻ ബന്ധൂൻ അവസ്ഥിതാൻ ॥ 1-27 ॥

കൃപയാ പരയാവിഷ്ടഃ വിഷീദൻ ഇദം അബ്രവീത് ।

അഥ പാർഥഃ ഉഭയോഃ സേനയോഃ അപി, തത്ര സ്ഥിതാൻ പിതൄൻ,
പിതാമഹാൻ, ആചാര്യാൻ, മാതുലാൻ, ഭ്രാതൄൻ, പുത്രാൻ,
പൗത്രാൻ തഥാ സഖീൻ, ശ്വശുരാൻ സുഹൃദഃ, ച ഏവ അപശ്യത് സഃ കൗന്തേയഃ ।
താൻ സർവാൻ ബന്ധൂൻ അവസ്ഥിതാൻ സമീക്ഷ്യ പരയാ കൃപയാ ആവിഷ്ടഃ,
വിഷീദൻ ഇദം അബ്രവീത് ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

ദൃഷ്ട്വേമം സ്വജനം കൃഷ്ണ യുയുത്സും സമുപസ്ഥിതം ॥ 1-28 ॥

സീദന്തി മമ ഗാത്രാണി മുഖം ച പരിശുഷ്യതി ।
വേപഥുശ്ച ശരീരേ മേ രോമഹർഷശ്ച ജായതേ ॥ 1-29 ॥

ദൃഷ്ട്വാ ഇമം സ്വജനം കൃഷ്ണ യുയുത്സും സമുപസ്ഥിതം ॥ 1-28 ॥

സീദന്തി മമ ഗാത്രാണി മുഖം ച പരിശുഷ്യതി ।
വേപഥുഃ ച ശരീരേ മേ രോമ-ഹർഷഃ ച ജായതേ ॥ 1-29 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! ഇമം സ്വജനം യുയുത്സും സമുപസ്ഥിതം ദൃഷ്ട്വാ
മമ ഗാത്രാണി സീദന്തി മുഖം ച പരിശുഷ്യതി, മേ ശരീരേ
വേപഥുഃ ച രോമ-ഹർഷഃ ച ജായതേ ।

ഗാണ്ഡീവം സ്രംസതേ ഹസ്താത്ത്വക്ചൈവ പരിദഹ്യതേ ।
ന ച ശക്നോമ്യവസ്ഥാതും ഭ്രമതീവ ച മേ മനഃ ॥ 1-30 ॥

ഗാണ്ഡീവം സ്രംസതേ ഹസ്താത് ത്വക് ച ഏവ പരിദഹ്യതേ ।
ന ച ശക്നോമി അവസ്ഥാതും ഭ്രമതി ഇവ ച മേ മനഃ ॥ 1-30 ॥

ഹസ്താത് ഗാണ്ഡീവം സ്രംസതേ, ത്വക് ച ഏവ പരിദഹ്യതേ,
അവസ്ഥാതും ച ന ശക്നോമി മേ മനഃ ച ഭ്രമതി ഇവ ।
നിമിത്താനി ച പശ്യാമി വിപരീതാനി കേശവ ।
ന ച ശ്രേയോഽനുപശ്യാമി ഹത്വാ സ്വജനമാഹവേ ॥ 1-31 ॥

നിമിത്താനി ച പശ്യാമി വിപരീതാനി കേശവ ।
ന ച ശ്രേയഃ അനുപശ്യാമി ഹത്വാ സ്വജനം ആഹവേ ॥ 1-31 ॥

ഹേ കേശവ! നിമിത്താനി വിപരീതാനി ച പശ്യാമി । ആഹവേ ച സ്വജനം
ഹത്വാ ശ്രേയഃ ന അനുപശ്യാമി ।

ന കാങ്ക്ഷേ വിജയം കൃഷ്ണ ന ച രാജ്യം സുഖാനി ച ।
കിം നോ രാജ്യേന ഗോവിന്ദ കിം ഭോഗൈർജീവിതേന വാ ॥ 1-32 ॥

ന കാങ്ക്ഷേ വിജയം കൃഷ്ണ ന ച രാജ്യം സുഖാനി ച ।
കിം നഃ രാജ്യേന ഗോവിന്ദ കിം ഭോഗൈഃ ജീവിതേന വാ ॥ 1-32 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! വിജയം ന, രാജ്യം ച സുഖാനി ച ന (കാങ്ക്ഷേ).
ഹേ ഗോവിന്ദ! നഃ രാജ്യേന കിം ഭോഗൈഃ ജീവിതേന വാ കിം ?

യേഷാമർഥേ കാങ്ക്ഷിതം നോ രാജ്യം ഭോഗാഃ സുഖാനി ച ।
ത ഇമേഽവസ്ഥിതാ യുദ്ധേ പ്രാണാംസ്ത്യക്ത്വാ ധനാനി ച ॥ 1-33 ॥

ആചാര്യാഃ പിതരഃ പുത്രാസ്തഥൈവ ച പിതാമഹാഃ ।
മാതുലാഃ ശ്വശുരാഃ പൗത്രാഃ ശ്യാലാഃ സംബന്ധിനസ്തഥാ ॥ 1-34 ॥

യേഷാം അർഥേ കാങ്ക്ഷിതം നഃ രാജ്യം ഭോഗാഃ സുഖാനി ച ।
തേ ഇമേ അവസ്ഥിതാഃ യുദ്ധേ പ്രാണാൻ ത്യക്ത്വാ ധനാനി ച ॥ 1-33 ॥

ആചാര്യാഃ പിതരഃ പുത്രാഃ തഥാ ഏവ ച പിതാമഹാഃ ।
മാതുലാഃ ശ്വശുരാഃ പൗത്രാഃ ശ്യാലാഃ സംബന്ധിനഃ തഥാ ॥ 1-34 ॥

യേഷാം അർഥേ നഃ രാജ്യം കാങ്ക്ഷിതം, ഭോഗാഃ സുഖാനി ച;
തേ ഇമേ ആചാര്യാഃ പിതരഃ പുത്രാഃ, തഥാ ഏവ ച പിതാമഹാഃ,
മാതുലാഃ, ശ്വശുരാഃ, പൗത്രാഃ, ശ്യാലാഃ, തഥാ സംബന്ധിനഃ പ്രാണാൻ
ധനാനി ച ത്യക്ത്വാ, യുദ്ധേ അവസ്ഥിതാഃ ।

ഏതാന്ന ഹന്തുമിച്ഛാമി ഘ്നതോഽപി മധുസൂദന ।
അപി ത്രൈലോക്യരാജ്യസ്യ ഹേതോഃ കിം നു മഹീകൃതേ ॥ 1-35 ॥

ഏതാൻ ന ഹന്തും ഇച്ഛാമി ഘ്നതഃ അപി മധുസൂദന ।
അപി ത്രൈലോക്യ-രാജ്യസ്യ ഹേതോഃ കിം നു മഹീകൃതേ ॥ 1-35 ॥

ഹേ മധുസൂദന! (മാം) ഘ്നതഃ അപി ഏതാൻ, ത്രൈലോക്യ-രാജ്യസ്യ ഹേതോഃ അപി
ന ഹന്തും ഇച്ഛാമി, കിം നു മഹീകൃതേ ?

നിഹത്യ ധാർതരാഷ്ട്രാന്നഃ കാ പ്രീതിഃ സ്യാജ്ജനാർദന ।
പാപമേവാശ്രയേദസ്മാൻഹത്വൈതാനാതതായിനഃ ॥ 1-36 ॥

നിഹത്യ ധാർതരാഷ്ട്രാൻ നഃ കാ പ്രീതിഃ സ്യാത് ജനാർദന ।
പാപം ഏവ ആശ്രയേത് അസ്മാൻ ഹത്വാ ഏതാൻ ആതതായിനഃ ॥ 1-36 ॥

ഹേ ജനാർദന! ഏതാൻ ധാർതരാഷ്ട്രാൻ നിഹത്യ നഃ കാ പ്രീതിഃ
സ്യാത് ? ആതതായിനഃ ഹത്വാ അസ്മാൻ പാപം ഏവ ആശ്രയേത് ।

തസ്മാന്നാർഹാ വയം ഹന്തും ധാർതരാഷ്ട്രാൻസ്വബാന്ധവാൻ ।
സ്വജനം ഹി കഥം ഹത്വാ സുഖിനഃ സ്യാമ മാധവ ॥ 1-37 ॥

തസ്മാത് ന അർഹാഃ വയം ഹന്തും ധാർതരാഷ്ട്രാൻ സ്വബാന്ധവാൻ ।
സ്വജനം ഹി കഥം ഹത്വാ സുഖിനഃ സ്യാമ മാധവ ॥ 1-37 ॥

ഹേ മാധവ! തസ്മാത് സ്വബാന്ധവാൻ ധാർതരാഷ്ട്രാൻ
ഹന്തും വയം ന അർഹാഃ । ഹി സ്വജനം ഹത്വാ (വയം) കഥം
സുഖിനഃ സ്യാമ ?

യദ്യപ്യേതേ ന പശ്യന്തി ലോഭോപഹതചേതസഃ ।
കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം മിത്രദ്രോഹേ ച പാതകം ॥ 1-38 ॥

കഥം ന ജ്ഞേയമസ്മാഭിഃ പാപാദസ്മാന്നിവർതിതും ।
കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം പ്രപശ്യദ്ഭിർജനാർദന ॥ 1-39 ॥

യദി അപി ഏതേ ന പശ്യന്തി ലോഭ-ഉപഹത-ചേതസഃ ।
കുല-ക്ഷയ-കൃതം ദോഷം മിത്ര-ദ്രോഹേ ച പാതകം ॥ 1-38 ॥

കഥം ന ജ്ഞേയം അസ്മാഭിഃ പാപാത് അസ്മാൻ നിവർതിതും ।
കുല-ക്ഷയ-കൃതം ദോഷം പ്രപശ്യദ്ഭിഃ ജനാർദന ॥ 1-39 ॥

യദി അപി ഏതേ ലോഭ-ഉപഹത-ചേതസഃ കുല-ക്ഷയ-കൃതം ദോഷം,
മിത്ര-ദ്രോഹേ ച പാതകം ന പശ്യന്തി; ഹേ ജനാർദന! കുല-ക്ഷയ-കൃതം
ദോഷം പ്രപശ്യദ്ഭിഃ അസ്മാഭിഃ അസ്മാത് പാപാത് നിവർതിതും കഥം ന ജ്ഞേയം ?

കുലക്ഷയേ പ്രണശ്യന്തി കുലധർമാഃ സനാതനാഃ ।
ധർമേ നഷ്ടേ കുലം കൃത്സ്നമധർമോഽഭിഭവത്യുത ॥ 1-40 ॥

കുല-ക്ഷയേ പ്രണശ്യന്തി കുല-ധർമാഃ സനാതനാഃ ।
ധർമേ നഷ്ടേ കുലം കൃത്സ്നം അധർമഃ അഭിഭവതി ഉത ॥ 1-40 ॥

കുല-ക്ഷയേ സനാതനാഃ കുല-ധർമാഃ പ്രണശ്യന്തി, ഉത ധർമേ നഷ്ടേ
അധർമഃ കൃത്സ്നം കുലം അഭിഭവതി ।

അധർമാഭിഭവാത്കൃഷ്ണ പ്രദുഷ്യന്തി കുലസ്ത്രിയഃ ।
സ്ത്രീഷു ദുഷ്ടാസു വാർഷ്ണേയ ജായതേ വർണസങ്കരഃ ॥ 1-41 ॥

അധർമ-അഭിഭവാത് കൃഷ്ണ പ്രദുഷ്യന്തി കുല-സ്ത്രിയഃ ।
സ്ത്രീഷു ദുഷ്ടാസു വാർഷ്ണേയ ജായതേ വർണ-സങ്കരഃ ॥ 1-41 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! അധർമ-അഭിഭവാത് കുല-സ്ത്രിയഃ പ്രദുഷ്യന്തി ।
ഹേ വാർഷ്ണേയ! സ്ത്രീഷു ദുഷ്ടാസു വർണ-സങ്കരഃ ജായതേ ।

സങ്കരോ നരകായൈവ കുലഘ്നാനാം കുലസ്യ ച ।
പതന്തി പിതരോ ഹ്യേഷാം ലുപ്തപിണ്ഡോദകക്രിയാഃ ॥ 1-42 ॥

സങ്കരഃ നരകായ ഏവ കുല-ഘ്നാനാം കുലസ്യ ച ।
പതന്തി പിതരഃ ഹി ഏഷാം ലുപ്ത-പിണ്ഡ-ഉദക-ക്രിയാഃ ॥ 1-42 ॥

സങ്കരഃ കുല-ഘ്നാനാം കുലസ്യ ച നരകായ ഏവ (ഭവതി);
ഹി ഏഷാം പിതരഃ ലുപ്ത-പിണ്ഡ-ഉദക-ക്രിയാഃ (സന്തഃ) പതന്തി ।

ദോഷൈരേതൈഃ കുലഘ്നാനാം വർണസങ്കരകാരകൈഃ ।
ഉത്സാദ്യന്തേ ജാതിധർമാഃ കുലധർമാശ്ച ശാശ്വതാഃ ॥ 1-43 ॥

ദോഷൈഃ ഏതൈഃ കുല-ഘ്നാനാം വർണ-സങ്കര-കാരകൈഃ ।
ഉത്സാദ്യന്തേ ജാതി-ധർമാഃ കുല-ധർമാഃ ച ശാശ്വതാഃ ॥ 1-43 ॥

കുല-ഘ്നാനാം ഏതൈഃ വർണ-സങ്കര-കാരകൈഃ ദോഷൈഃ ശാശ്വതാഃ
ജാതി-ധർമാഃ കുല-ധർമാഃ ച ഉത്സാദ്യന്തേ ।

ഉത്സന്നകുലധർമാണാം മനുഷ്യാണാം ജനാർദന ।
നരകേ നിയതം വാസോ ഭവതീത്യനുശുശ്രുമ ॥ 1-44 ॥

ഉത്സന്ന-കുല-ധർമാണാം മനുഷ്യാണാം ജനാർദന ।
നരകേ അനിയതം വാസഃ ഭവതി ഇതി അനുശുശ്രുമ ॥ 1-44 ॥

ഹേ ജനാർദന! ഉത്സന്ന-കുല-ധർമാണാം മനുഷ്യാണാം
നരകേ നിയതം വാസഃ ഭവതി, ഇതി അനുശുശ്രുമ ।

അഹോ ബത മഹത്പാപം കർതും വ്യവസിതാ വയം ।
യദ്രാജ്യസുഖലോഭേന ഹന്തും സ്വജനമുദ്യതാഃ ॥ 1-45 ॥

അഹോ ബത മഹത് പാപം കർതും വ്യവസിതാ വയം ।
യത് രാജ്യ-സുഖ-ലോഭേന ഹന്തും സ്വജനം ഉദ്യതാഃ ॥ 1-45 ॥

അഹോ! ബത, മഹത് പാപം കർതും വയം വ്യവസിതാഃ യത്
രാജ്യ-സുഖ-ലോഭേന സ്വജനം ഹന്തും ഉദ്യതാഃ ।

യദി മാമപ്രതീകാരമശസ്ത്രം ശസ്ത്രപാണയഃ ।
ധാർതരാഷ്ട്രാ രണേ ഹന്യുസ്തന്മേ ക്ഷേമതരം ഭവേത് ॥ 1-46 ॥

യദി മാം അപ്രതീകാരം അശസ്ത്രം ശസ്ത്ര-പാണയഃ ।
ധാർതരാഷ്ട്രാഃ രണേ ഹന്യുഃ തത് മേ ക്ഷേമതരം ഭവേത് ॥ 1-46 ॥

യദി ശസ്ത്ര-പാണയഃ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ അശസ്ത്രം അപ്രതീകാരം
മാം രണേ ഹന്യുഃ തത് മേ ക്ഷേമതരം ഭവേത് ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ഏവമുക്ത്വാർജുനഃ സംഖ്യേ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത് ।
വിസൃജ്യ സശരം ചാപം ശോകസംവിഗ്നമാനസഃ ॥ 1-47 ॥

ഏവം ഉക്ത്വാ അർജുനഃ സംഖ്യേ രഥ-ഉപസ്ഥേ ഉപാവിശത് ।
വിസൃജ്യ സശരം ചാപം ശോക-സംവിഗ്ന-മാനസഃ ॥ 1-47 ॥

സംഖ്യേ ഏവം ഉക്ത്വാ, ശോക-സംവിഗ്ന-മാനസഃ അർജുനഃ
സശരം ചാപം വിസൃജ്യ, രഥ-ഉപസ്ഥേ ഉപാവിശത് ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
അർജുനവിഷാദയോഗോ നാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥ 1 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
അർജുന-വിഷാദ-യോഗഃ നാമ പ്രഥമഃ അധ്യായഃ ॥ 1 ॥

അഥ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ । സാംഖ്യയോഗഃ ।
അഥ ദ്വിതീയഃ അധ്യായഃ । സാംഖ്യ-യോഗഃ ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

തം തഥാ കൃപയാവിഷ്ടമശ്രുപൂർണാകുലേക്ഷണം ।
വിഷീദന്തമിദം വാക്യമുവാച മധുസൂദനഃ ॥ 2-1 ॥

തം തഥാ കൃപയാ ആവിഷ്ടം അശ്രു-പൂർണ-ആകുല-ഈക്ഷണം ।
വിഷീദന്തം ഇദം വാക്യം ഉവാച മധുസൂദനഃ ॥ 2-1 ॥

തഥാ കൃപയാ ആവിഷ്ടം അശ്രു-പൂർണ-ആകുല-ഈക്ഷണം
വിഷീദന്തം തം മധുസൂദനഃ ഇദം വാക്യം ഉവാച ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

കുതസ്ത്വാ കശ്മലമിദം വിഷമേ സമുപസ്ഥിതം ।
അനാര്യജുഷ്ടമസ്വർഗ്യമകീർതികരമർജുന ॥ 2-2 ॥

കുതഃ ത്വാ കശ്മലം ഇദം വിഷമേ സമുപസ്ഥിതം ।
അനാര്യ-ജുഷ്ടം അസ്വർഗ്യം അകീർതികരം അർജുന ॥ 2-2 ॥

ഹേ അർജുന! അനാര്യ-ജുഷ്ടം അസ്വർഗ്യം അകീർതികരം
ഇദം കശ്മലം വിഷമേ ത്വാ കുതഃ സമുപസ്ഥിതം ?

ക്ലൈബ്യം മാ സ്മ ഗമഃ പാർഥ നൈതത്ത്വയ്യുപപദ്യതേ ।
ക്ഷുദ്രം ഹൃദയദൗർബല്യം ത്യക്ത്വോത്തിഷ്ഠ പരന്തപ ॥ 2-3 ॥

ക്ലൈബ്യം മാ സ്മ ഗമഃ പാർഥ ന ഏതത് ത്വയി ഉപപദ്യതേ ।
ക്ഷുദ്രം ഹൃദയ-ദൗർബല്യം ത്യക്ത്വാ ഉത്തിഷ്ഠ പരന്തപ ॥ 2-3 ॥

ഹേ പാർഥ! ക്ലൈബ്യം മാ സ്മ ഗമഃ । ഏതത് ത്വയി ന ഉപപദ്യതേ ।
ഹേ പരന്തപ! ക്ഷുദ്രം ഹൃദയ-ദൗർബല്യം ത്യക്ത്വാ ഉത്തിഷ്ഠ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

കഥം ഭീഷ്മമഹം സംഖ്യേ ദ്രോണം ച മധുസൂദന ।
ഇഷുഭിഃ പ്രതിയോത്സ്യാമി പൂജാർഹാവരിസൂദന ॥ 2-4 ॥

കഥം ഭീഷ്മം അഹം സംഖ്യേ ദ്രോണം ച മധുസൂദന ।
ഇഷുഭിഃ പ്രതിയോത്സ്യാമി പൂജാ-അർഹൗ അരി-സൂദന ॥ 2-4 ॥

ഹേ മധുസൂദന! അഹം ഭീഷ്മം ദ്രോണം ച സംഖ്യേ ഇഷുഭിഃ കഥം
പ്രതിയോത്സ്യാമി? അരി-സൂദന! (ഏതൗ) പൂജാ-അർഹൗ ।

ഗുരൂനഹത്വാ ഹി മഹാനുഭാവാൻ
ശ്രേയോ ഭോക്തും ഭൈക്ഷ്യമപീഹ ലോകേ ।
ഹത്വാർഥകാമാംസ്തു ഗുരൂനിഹൈവ
ഭുഞ്ജീയ ഭോഗാൻ രുധിരപ്രദിഗ്ധാൻ ॥ 2-5 ॥

ഗുരൂൻ അഹത്വാ ഹി മഹാനുഭാവാൻ
ശ്രേയഃ ഭോക്തും ഭൈക്ഷ്യം അപി ഇഹ ലോകേ ।
ഹത്വാ അർഥ-കാമാൻ തു ഗുരൂൻ ഇഹ ഏവ
ഭുഞ്ജീയ ഭോഗാൻ രുധിര-പ്രദിഗ്ധാൻ ॥ 2-5 ॥

ഹി മഹാനുഭാവാൻ ഗുരൂൻ അഹത്വാ, ഇഹ ലോകേ ഭൈക്ഷ്യം ഭോക്തും
അപി ശ്രേയഃ । ഗുരൂൻ ഹത്വാ തു ഇഹ ഏവ രുധിര-പ്രദിഗ്ധാൻ
അർഥ-കാമാൻ ഭോഗാൻ ഭുഞ്ജീയ ।

ന ചൈതദ്വിദ്മഃ കതരന്നോ ഗരീയോ
യദ്വാ ജയേമ യദി വാ നോ ജയേയുഃ ।
യാനേവ ഹത്വാ ന ജിജീവിഷാമ-
സ്തേഽവസ്ഥിതാഃ പ്രമുഖേ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ ॥ 2-6 ॥

ന ച ഏതത് വിദ്മഃ കതരത് നഃ ഗരീയഃ
യത് വാ ജയേമ യദി വാ നഃ ജയേയുഃ ।
യാൻ ഏവ ഹത്വാ ന ജിജീവിഷാമഃ
തേ അവസ്ഥിതാഃ പ്രമുഖേ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ ॥ 2-6 ॥

നഃ കതരത് ഗരീയഃ? യത് വാ (വയം) ജയേമ, യദി വാ (തേ)
നഃ ജയേയുഃ, ഏതത് ച ന വിദ്മഃ । യാൻ ഹത്വാ ന ജിജീവിഷാമഃ,
തേ ഏവ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ പ്രമുഖേ അവസ്ഥിതാഃ ।

കാർപണ്യദോഷോപഹതസ്വഭാവഃ
പൃച്ഛാമി ത്വാം ധർമസമ്മൂഢചേതാഃ ।
യച്ഛ്രേയഃ സ്യാന്നിശ്ചിതം ബ്രൂഹി തന്മേ
ശിഷ്യസ്തേഽഹം ശാധി മാം ത്വാം പ്രപന്നം ॥ 2-7 ॥

കാർപണ്യ-ദോഷ-ഉപഹത-സ്വഭാവഃ
പൃച്ഛാമി ത്വാം ധർമ-സമ്മൂഢ-ചേതാഃ ।
യത് ശ്രേയഃ സ്യാത് നിശ്ചിതം ബ്രൂഹി തത് മേ
ശിഷ്യഃ തേ അഹം ശാധി മാം ത്വാം പ്രപന്നം ॥ 2-7 ॥

കാർപണ്യ-ദോഷ-ഉപഹത-സ്വഭാവഃ ധർമ-സമ്മൂഢ-ചേതാഃ (അഹം)
ത്വാം പൃച്ഛാമി । യത് നിശ്ചിതം ശ്രേയഃ സ്യാത്, തത് മേ ബ്രൂഹി ।
അഹം തേ ശിഷ്യഃ । ത്വാം പ്രപന്നം മാം ശാധി ।

ന ഹി പ്രപശ്യാമി മമാപനുദ്യാദ്
യച്ഛോകമുച്ഛോഷണമിന്ദ്രിയാണാം ।
അവാപ്യ ഭൂമാവസപത്നമൃദ്ധം
രാജ്യം സുരാണാമപി ചാധിപത്യം ॥ 2-8 ॥

ന ഹി പ്രപശ്യാമി മമ അപനുദ്യാത്
യത് ശോകം ഉച്ഛോഷണം ഇന്ദ്രിയാണാം ।
അവാപ്യ ഭൂമൗ അസപത്നം ഋദ്ധം
രാജ്യം സുരാണാം അപി ച ആധിപത്യം ॥ 2-8 ॥

ഹി ഭൂമൗ അസപത്നം ഋദ്ധം രാജ്യം അവാപ്യ, സുരാണാം ച അപി
ആധിപത്യം, യത് മമ ഇന്ദ്രിയാണാം ഉച്ഛോഷണം ശോകം
അപനുദ്യാത് ന പ്രപശ്യാമി ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ഏവമുക്ത്വാ ഹൃഷീകേശം ഗുഡാകേശഃ പരന്തപഃ ।
ന യോത്സ്യ ഇതി ഗോവിന്ദമുക്ത്വാ തൂഷ്ണീം ബഭൂവ ഹ ॥ 2-9 ॥

ഏവം ഉക്ത്വാ ഹൃഷീകേശം ഗുഡാകേശഃ പരന്തപഃ ।
ന യോത്സ്യേ ഇതി ഗോവിന്ദം ഉക്ത്വാ തൂഷ്ണീം ബഭൂവ ഹ ॥ 2-9 ॥

പരന്തപഃ ഗുഡാകേശഃ ഹൃഷീകേശം ഏവം ഉക്ത്വാ ‘ന യോത്സ്യേ’
ഇതി ഗോവിന്ദം ഉക്ത്വാ തൂഷ്ണീം ബഭൂവ ഹ ।

തമുവാച ഹൃഷീകേശഃ പ്രഹസന്നിവ ഭാരത ।
സേനയോരുഭയോർമധ്യേ വിഷീദന്തമിദം വചഃ ॥ 2-10 ॥

തം ഉവാച ഹൃഷീകേശഃ പ്രഹസൻ ഇവ ഭാരത ।
സേനയോഃ ഉഭയോഃ മധ്യേ വിഷീദന്തം ഇദം വചഃ ॥ 2-10 ॥

ഹേ ഭാരത! ഉഭയോഃ സേനയോഃ മധ്യേ വിഷീദന്തം (അർജുനം) തം
ഹൃഷീകേശഃ പ്രഹസൻ ഇവ ഇദം വചഃ ഉവാച ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

അശോച്യാനന്വശോചസ്ത്വം പ്രജ്ഞാവാദാംശ്ച ഭാഷസേ ।
ഗതാസൂനഗതാസൂംശ്ച നാനുശോചന്തി പണ്ഡിതാഃ ॥ 2-11 ॥

അശോച്യാൻ അന്വശോചഃ ത്വം പ്രജ്ഞാ-വാദാ ച ഭാഷസേ ।
ഗതാസൂൻ അഗതാസൂൻ ച ന അനുശോചന്തി പണ്ഡിതാഃ ॥ 2-11 ॥

ത്വം അശോച്യാൻ അന്വശോചഃ । പ്രജ്ഞാ-വാദാൻ ച ഭാഷസേ ।
പണ്ഡിതാഃ ഗതാസൂൻ അഗതാസൂൻ ച ന അനുശോചന്തി ।

ന ത്വേവാഹം ജാതു നാസം ന ത്വം നേമേ ജനാധിപാഃ ।
ന ചൈവ ന ഭവിഷ്യാമഃ സർവേ വയമതഃ പരം ॥ 2-12 ॥

ന തു ഏവ അഹം ജാതു ന ആസം ന ത്വം ന ഇമേ ജനാധിപാഃ ।
ന ച ഏവ ന ഭവിഷ്യാമഃ സർവേ വയം അതഃ പരം ॥ 2-12 ॥

അഹം ജാതു ന ആസം (ഇതി) ന തു ഏവ, ത്വം (ജാതു ന ആസീഃ ഇതി)ന,
ഇമേ ജനാധിപാഃ (ജാതു ന ആസൻ ഇതി) ന, ।
അതഃ പരം ച വയം സർവേ ന ഭവിഷ്യാമഃ (ഇതി) ന ഏവ ।

ദേഹിനോഽസ്മിന്യഥാ ദേഹേ കൗമാരം യൗവനം ജരാ ।
തഥാ ദേഹാന്തരപ്രാപ്തിർധീരസ്തത്ര ന മുഹ്യതി ॥ 2-13 ॥

ദേഹിനഃ അസ്മിൻ യഥാ ദേഹേ കൗമാരം യൗവനം ജരാ ।
തഥാ ദേഹാന്തര-പ്രാപ്തിഃ ധീരഃ തത്ര ന മുഹ്യതി ॥ 2-13 ॥

ദേഹിനഃ അസ്മിൻ ദേഹേ യഥാ കൗമാരം യൗവനം ജരാ, തഥാ
ദേഹാന്തര-പ്രാപ്തിഃ । തത്ര ധീരഃ ന മുഹ്യതി ।

മാത്രാസ്പർശാസ്തു കൗന്തേയ ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖദാഃ ।
ആഗമാപായിനോഽനിത്യാസ്താംസ്തിതിക്ഷസ്വ ഭാരത ॥ 2-14 ॥

മാത്രാ-സ്പർശാഃ തു കൗന്തേയ ശീത-ഉഷ്ണ-സുഖ-ദുഃഖ-ദാഃ ।
ആഗമ അപായിനഃ അനിത്യാഃ । ഭാരത താൻ തിതിക്ഷസ്വ ॥ 2-14 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! മാത്രാ-സ്പർശാഃ തു ശീത-ഉഷ്ണ-സുഖ-ദുഃഖ-ദാഃ,
ആഗമ അപായിനഃ, അനിത്യാഃ । ഹേ ഭാരത! താൻ തിതിക്ഷസ്വ ।

യം ഹി ന വ്യഥയന്ത്യേതേ പുരുഷം പുരുഷർഷഭ ।
സമദുഃഖസുഖം ധീരം സോഽമൃതത്വായ കൽപതേ ॥ 2-15 ॥

യം ഹി ന വ്യഥയന്തി ഏതേ പുരുഷം പുരുഷ-ഋഷഭ ।
സമ-ദുഃഖ-സുഖം ധീരം സഃ അമൃതത്വായ കൽപതേ ॥ 2-15 ॥

ഹേ പുരുഷ-ഋഷഭ! ഹി യം സമ-ദുഃഖ-സുഖം ധീരം പുരുഷം
ഏതേ ന വ്യഥയന്തി, സഃ അമൃതത്വായ കൽപതേ ।

നാസതോ വിദ്യതേ ഭാവോ നാഭാവോ വിദ്യതേ സതഃ ।
ഉഭയോരപി ദൃഷ്ടോഽന്തസ്ത്വനയോസ്തത്ത്വദർശിഭിഃ ॥ 2-16 ॥

ന അസതഃ വിദ്യതേ ഭാവഃ ന അഭാവഃ വിദ്യതേ സതഃ ।
ഉഭയോഃ അപി ദൃഷ്ടഃ അന്തഃ തു അനയോഃ തത്ത്വ-ദർശിഭിഃ ॥ 2-16 ॥

അസതഃ ഭാവഃ ന വിദ്യതേ സതഃ അഭാവഃ ന വിദ്യതേ । തത്ത്വ-ദർശിഭിഃ തു
ഉഭയോഃ അപി അനയോഃ അന്തഃ ദൃഷ്ടഃ ।

അവിനാശി തു തദ്വിദ്ധി യേന സർവമിദം തതം ।
വിനാശമവ്യയസ്യാസ്യ ന കശ്ചിത്കർതുമർഹതി ॥ 2-17 ॥

അവിനാശി തു തത് വിദ്ധി യേന സർവം ഇദം തതം ।
വിനാശം അവ്യയസ്യ അസ്യ ന കശ്ചിത് കർതും അർഹതി ॥ 2-17 ॥

വിദ്ധി, യേന ഇദം സർവം തതം, തത് തു അവിനാശി । അസ്യ
അവ്യയസ്യ വിനാശം കർതും, കശ്ചിത് ന അർഹതി ।

അന്തവന്ത ഇമേ ദേഹാ നിത്യസ്യോക്താഃ ശരീരിണഃ ।
അനാശിനോഽപ്രമേയസ്യ തസ്മാദ്യുധ്യസ്വ ഭാരത ॥ 2-18 ॥

അന്തവന്തഃ ഇമേ ദേഹാഃ നിത്യസ്യ ഉക്താഃ ശരീരിണഃ ।
അനാശിനഃ അപ്രമേയസ്യ തസ്മാത് യുധ്യസ്വ ഭാരത ॥ 2-18 ॥

അനാശിനഃ അപ്രമേയസ്യ നിത്യസ്യ ശരീരിണഃ ഇമേ ദേഹാഃ അന്തവന്തഃ
ഉക്താഃ । ഹേ ഭാരത! തസ്മാത് യുധ്യസ്വ ।

യ ഏനം വേത്തി ഹന്താരം യശ്ചൈനം മന്യതേ ഹതം
ഉഭൗ തൗ ന വിജാനീതോ നായം ഹന്തി ന ഹന്യതേ ॥ 2-19 ॥

യഃ ഏനം വേത്തി ഹന്താരം യഃ ച ഏനം മന്യതേ ഹതം
ഉഭൗ തൗ ന വിജാനീതഃ ന അയം ഹന്തി ന ഹന്യതേ ॥ 2-19 ॥

യഃ ഏനം ഹന്താരം വേത്തി, യഃ ച ഏനം ഹതം മന്യതേ തൗ ഉഭൗ
ന വിജാനീതഃ, അയം ന ഹന്തി ന ഹന്യതേ ।

ന ജായതേ മ്രിയതേ വാ കദാചിൻ
നായം ഭൂത്വാ ഭവിതാ വാ ന ഭൂയഃ ।
അജോ നിത്യഃ ശാശ്വതോഽയം പുരാണോ
ന ഹന്യതേ ഹന്യമാനേ ശരീരേ ॥ 2-20 ॥

ന ജായതേ മ്രിയതേ വാ കദാചിത്
ന അയം ഭൂത്വാ അഭവിതാ വാ ന ഭൂയഃ ।
അജഃ നിത്യഃ ശാശ്വതഃ അയം പുരാണഃ
ന ഹന്യതേ ഹന്യമാനേ ശരീരേ ॥ 2-20 ॥

അയം കദാചിത് ന ജായതേ, ന വാ മ്രിയതേ, (അയം) ഭൂത്വാ ഭൂയഃ
അഭവിതാ വാ ന. അയം അജഃ നിത്യഃ ശാശ്വതഃ പുരാണഃ, ശരീരേ
ഹന്യമാനേ ന ഹന്യതേ ।

വേദാവിനാശിനം നിത്യം യ ഏനമജമവ്യയം ।
കഥം സ പുരുഷഃ പാർഥ കം ഘാതയതി ഹന്തി കം ॥ 2-21 ॥

വേദ അവിനാശിനം നിത്യം യഃ ഏനം അജം അവ്യയം ।
കഥം സഃ പുരുഷഃ പാർഥ കം ഘാതയതി ഹന്തി കം ॥ 2-21 ॥

ഹേ പാർഥ! യഃ ഏനം അവിനാശിനം നിത്യം അജം അവ്യയം വേദ,
സഃ പുരുഷഃ കഥം കം ഘാതയതി, കം ഹന്തി ?

വാസാംസി ജീർണാനി യഥാ വിഹായ
നവാനി ഗൃഹ്ണാതി നരോഽപരാണി ।
തഥാ ശരീരാണി വിഹായ ജീർണാ-
ന്യന്യാനി സംയാതി നവാനി ദേഹീ ॥ 2-22 ॥

വാസാംസി ജീർണാനി യഥാ വിഹായ
നവാനി ഗൃഹ്ണാതി നരഃ അപരാണി ।
തഥാ ശരീരാണി വിഹായ ജീർണാനി
അന്യാനി സംയാതി നവാനി ദേഹീ ॥ 2-22 ॥

യഥാ നരഃ ജീർണാനി വാസാംസി വിഹായ, അപരാണി നവാനി ഗൃഹ്ണാതി,
തഥാ ദേഹീ ജീർണാനി ശരീരാണി വിഹായ അന്യാനി നവാനി സംയാതി ।

നൈനം ഛിന്ദന്തി ശസ്ത്രാണി നൈനം ദഹതി പാവകഃ ।
ന ചൈനം ക്ലേദയന്ത്യാപോ ന ശോഷയതി മാരുതഃ ॥ 2-23 ॥

ന ഏനം ഛിന്ദന്തി ശസ്ത്രാണി ന ഏനം ദഹതി പാവകഃ ।
ന ച ഏനം ക്ലേദയന്തി ആപഃ ന ശോഷയതി മാരുതഃ ॥ 2-23 ॥

ഏനം ശസ്ത്രാണി ന ഛിന്ദന്തി, ഏനം പാവകഃ ന ദഹതി
ഏനം ആപഃ ന ക്ലേദയന്തി, (ഏനം) ച മാരുതഃ ന ശോഷയതി ।

അച്ഛേദ്യോഽയമദാഹ്യോഽയമക്ലേദ്യോഽശോഷ്യ ഏവ ച ।
നിത്യഃ സർവഗതഃ സ്ഥാണുരചലോഽയം സനാതനഃ ॥ 2-24 ॥

അച്ഛേദ്യഃ അയം അദാഹ്യഃ അയം അക്ലേദ്യഃ അശോഷ്യഃ ഏവ ച ।
നിത്യഃ സർവഗതഃ സ്ഥാണുഃ അചലഃ അയം സനാതനഃ ॥ 2-24 ॥

അയം അച്ഛേദ്യഃ, അയം അദാഹ്യഃ, അയം അക്ലേദ്യഃ, (അയം)
അശോഷ്യഃ ച ഏവ । അയം നിത്യഃ, സർവഗതഃ, സ്ഥാണുഃ, അചലഃ, സനാതനഃ ।

അവ്യക്തോഽയമചിന്ത്യോഽയമവികാര്യോഽയമുച്യതേ ।
തസ്മാദേവം വിദിത്വൈനം നാനുശോചിതുമർഹസി ॥ 2-25 ॥

അവ്യക്തഃ അയം അചിന്ത്യഃ അയം അവികാര്യഃ അയം ഉച്യതേ ।
തസ്മാത് ഏവം വിദിത്വാ ഏനം ന അനുശോചിതും അർഹസി ॥ 2-25 ॥

അയം അവ്യക്തഃ, അയം അചിന്ത്യഃ, അയം അവികാര്യഃ ഉച്യതേ ।
തസ്മാത് ഏനം ഏവം വിദിത്വാ (ത്വം) അനുശോചിതും ന അർഹസി ।

അഥ ചൈനം നിത്യജാതം നിത്യം വാ മന്യസേ മൃതം ।
തഥാപി ത്വം മഹാബാഹോ നൈനം ശോചിതുമർഹസി ॥ 2-26 ॥

അഥ ച ഏനം നിത്യ-ജാതം നിത്യം വാ മന്യസേ മൃതം ।
തഥാ അപി ത്വം മഹാ-ബാഹോ ന ഏനം ശോചിതും അർഹസി ॥ 2-26 ॥

അഥ ച ഏനം നിത്യ-ജാതം, നിത്യം വാ മൃതം മന്യസേ,
തഥാ അപി ഹേ മഹാ-ബാഹോ! ത്വം ഏനം ശോചിതും ന അർഹസി ।

ജാതസ്യ ഹി ധ്രുവോ മൃത്യുർധ്രുവം ജന്മ മൃതസ്യ ച ।
തസ്മാദപരിഹാര്യേഽർഥേ ന ത്വം ശോചിതുമർഹസി ॥ 2-27 ॥

ജാതസ്യ ഹി ധ്രുവഃ മൃത്യുഃ ധ്രുവം ജന്മ മൃതസ്യ ച ।
തസ്മാത് അപരിഹാര്യേ അർഥേ ന ത്വം ശോചിതും അർഹസി ॥ 2-27 ॥

ഹി ജാതസ്യ മൃത്യുഃ ധ്രുവഃ, മൃതസ്യ ച ജന്മ ധ്രുവം,
തസ്മാത് അപരിഹാര്യേ അർഥേ ത്വം ശോചിതും ന അർഹസി ।

അവ്യക്താദീനി ഭൂതാനി വ്യക്തമധ്യാനി ഭാരത ।
അവ്യക്തനിധനാന്യേവ തത്ര കാ പരിദേവനാ ॥ 2-28 ॥

അവ്യക്ത-ആദീനി ഭൂതാനി വ്യക്ത-മധ്യാനി ഭാരത ।
അവ്യക്ത-നിധനാനി ഏവ തത്ര കാ പരിദേവനാ ॥ 2-28 ॥

ഹേ ഭാരത! ഭൂതാനി അവ്യക്ത-ആദീനി വ്യക്ത-മധ്യാനി അവ്യക്ത-നിധനാനി ഏവ,
തത്ര പരിദേവനാ കാ?

ആശ്ചര്യവത്പശ്യതി കശ്ചിദേൻ-
മാശ്ചര്യവദ്വദതി തഥൈവ ചാന്യഃ ।
ആശ്ചര്യവച്ചൈനമന്യഃ ശൃണോതി
ശ്രുത്വാപ്യേനം വേദ ന ചൈവ കശ്ചിത് ॥ 2-29 ॥

ആശ്ചര്യവത് പശ്യതി കശ്ചിത് ഏനം
ആശ്ചര്യവത് വദതി തഥാ ഏവ ച അന്യഃ ।
ആശ്ചര്യവത് ച ഏനം അന്യഃ ശൃണോതി
ശ്രുത്വാ അപി ഏനം വേദ ന ച ഏവ കശ്ചിത് ॥ 2-29 ॥

കശ്ചിത് ഏനം ആശ്ചര്യവത് പശ്യതി, തഥാ ഏവ ച അന്യഃ
ഏനം ആശ്ചര്യവത് വദതി, അന്യഃ ച ഏനം ആശ്ചര്യവത് ശൃണോതി;
ശ്രുത്വാ അപി ച കശ്ചിത് ഏവ ന വേദ ।

ദേഹീ നിത്യമവധ്യോഽയം ദേഹേ സർവസ്യ ഭാരത ।
തസ്മാത്സർവാണി ഭൂതാനി ന ത്വം ശോചിതുമർഹസി ॥ 2-30 ॥

ദേഹീ നിത്യം അവധ്യഃ അയം ദേഹേ സർവസ്യ ഭാരത ।
തസ്മാത് സർവാണി ഭൂതാനി ന ത്വം ശോചിതും അർഹസി ॥ 2-30 ॥

ഹേ ഭാരത! സർവസ്യ ദേഹേ അയം ദേഹീ നിത്യം അവധ്യഃ; തസ്മാത്
ത്വം സർവാണി ഭൂതാനി ശോചിതും ന അർഹസി ।

സ്വധർമമപി ചാവേക്ഷ്യ ന വികമ്പിതുമർഹസി ।
ധർമ്യാദ്ധി യുദ്ധാച്ഛ്രേയോഽന്യത്ക്ഷത്രിയസ്യ ന വിദ്യതേ ॥ 2-31 ॥

സ്വധർമം അപി ച അവേക്ഷ്യ ന വികമ്പിതും അർഹസി ।
ധർമ്യാത് ഹി യുദ്ധാത് ശ്രേയഃ അന്യത് ക്ഷത്രിയസ്യ ന വിദ്യതേ ॥ 2-31 ॥

സ്വധർമം ച അപി അവേക്ഷ്യ വികമ്പിതും ന അർഹസി । ഹി ക്ഷത്രിയസ്യ
ധർമ്യാത് യുദ്ധാത് അന്യത് ശ്രേയഃ ന വിദ്യതേ ।

യദൃച്ഛയാ ചോപപന്നം സ്വർഗദ്വാരമപാവൃതം ।
സുഖിനഃ ക്ഷത്രിയാഃ പാർഥ ലഭന്തേ യുദ്ധമീദൃശം ॥ 2-32 ॥

യത് ഋച്ഛയാ ച ഉപപന്നം സ്വർഗ-ദ്വാരം അപാവൃതം ।
സുഖിനഃ ക്ഷത്രിയാഃ പാർഥ ലഭന്തേ യുദ്ധം ഈദൃശം ॥ 2-32 ॥

ഹേ പാർഥ! യത് ഋച്ഛയാ ച ഉപപന്നം ഈദൃശം അപാവൃതം
സ്വർഗ-ദ്വാരം യുദ്ധം സുഖിനഃ ക്ഷത്രിയാഃ ലഭന്തേ ।

അഥ ചേത്ത്വമിമം ധർമ്യം സംഗ്രാമം ന കരിഷ്യസി ।
തതഃ സ്വധർമം കീർതിം ച ഹിത്വാ പാപമവാപ്സ്യസി ॥ 2-33 ॥

അഥ ചേത് ത്വം ഇമം ധർമ്യം സംഗ്രാമം ന കരിഷ്യസി ।
തതഃ സ്വധർമം കീർതിം ച ഹിത്വാ പാപം അവാപ്സ്യസി ॥ 2-33 ॥

അഥ ത്വം ഇമം ധർമ്യം സംഗ്രാമം ന കരിഷ്യസി ചേത്, തതഃ
സ്വധർമം കീർതിം ച ഹിത്വാ പാപം അവാപ്സ്യസി ।

അകീർതിം ചാപി ഭൂതാനി കഥയിഷ്യന്തി തേഽവ്യയാം ।
സംഭാവിതസ്യ ചാകീർതിർമരണാദതിരിച്യതേ ॥ 2-34 ॥

അകീർതിം ച അപി ഭൂതാനി കഥയിഷ്യന്തി തേ അവ്യയാം ।
സംഭാവിതസ്യ ച അകീർതിഃ മരണാത് അതിരിച്യതേ ॥ 2-34 ॥

അപി ച ഭൂതാനി തേ അവ്യയാം അകീർതിം കഥയിഷ്യന്തി ।
സംഭാവിതസ്യ ച അകീർതിഃ മരണാത് അതിരിച്യതേ ।

ഭയാദ്രണാദുപരതം മംസ്യന്തേ ത്വാം മഹാരഥാഃ ।
യേഷാം ച ത്വം ബഹുമതോ ഭൂത്വാ യാസ്യസി ലാഘവം ॥ 2-35 ॥

ഭയാത് രണാത് ഉപരതം മംസ്യന്തേ ത്വാം മഹാരഥാഃ ।
യേഷാം ച ത്വം ബഹു-മതഃ ഭൂത്വാ യാസ്യസി ലാഘവം ॥ 2-35 ॥

മഹാരഥാഃ ത്വാം ഭയാത് രണാത് ഉപരതം മംസ്യന്തേ;
യേഷാം ച ത്വം ബഹു-മതഃ ഭൂത്വാ, ലാഘവം യാസ്യസി ।

അവാച്യവാദാംശ്ച ബഹൂന്വദിഷ്യന്തി തവാഹിതാഃ ।
നിന്ദന്തസ്തവ സാമർഥ്യം തതോ ദുഃഖതരം നു കിം ॥ 2-36 ॥

അവാച്യ-വാദാൻ ച ബഹൂൻ വദിഷ്യന്തി തവ അഹിതാഃ ।
നിന്ദന്തഃ തവ സാമർഥ്യം തതഃ ദുഃഖതരം നു കിം ॥ 2-36 ॥

തവ സാമർഥ്യം നിന്ദന്തഃ തവ അഹിതാഃ ച ബഹൂൻ അവാച്യ-വാദാൻ
വദിഷ്യന്തി । തതഃ കിം നു ദുഃഖതരം?

ഹതോ വാ പ്രാപ്സ്യസി സ്വർഗം ജിത്വാ വാ ഭോക്ഷ്യസേ മഹീം ।
തസ്മാദുത്തിഷ്ഠ കൗന്തേയ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ ॥ 2-37 ॥

ഹതഃ വാ പ്രാപ്സ്യസി സ്വർഗം ജിത്വാ വാ ഭോക്ഷ്യസേ മഹീം ।
തസ്മാത് ഉത്തിഷ്ഠ കൗന്തേയ യുദ്ധായ കൃത-നിശ്ചയഃ ॥ 2-37 ॥

ഹതഃ വാ സ്വർഗം പ്രാപ്സ്യസി, ജിത്വാ വാ മഹീം ഭോക്ഷ്യസേ ।
ഹേ കൗന്തേയ! തസ്മാത് യുദ്ധായ കൃത-നിശ്ചയഃ ഉത്തിഷ്ഠ ।

സുഖദുഃഖേ സമേ കൃത്വാ ലാഭാലാഭൗ ജയാജയൗ ।
തതോ യുദ്ധായ യുജ്യസ്വ നൈവം പാപമവാപ്സ്യസി ॥ 2-38 ॥

സുഖ-ദുഃഖേ സമേ കൃത്വാ ലാഭ-അലാഭൗ ജയ-അജയൗ ।
തതഃ യുദ്ധായ യുജ്യസ്വ ന ഏവം പാപം അവാപ്സ്യസി ॥ 2-38 ॥

സുഖ-ദുഃഖേ ലാഭ-അലാഭൗ ജയ-അജയൗ സമേ കൃത്വാ തതഃ യുദ്ധായ യുജ്യസ്വ ।
ഏവം പാപം ന അവാപ്സ്യസി ।

ഏഷാ തേഽഭിഹിതാ സാംഖ്യേ ബുദ്ധിര്യോഗേ ത്വിമാം ശൃണു ।
ബുദ്ധ്യാ യുക്തോ യയാ പാർഥ കർമബന്ധം പ്രഹാസ്യസി ॥ 2-39 ॥

ഏഷാ തേ അഭിഹിതാ സാംഖ്യേ ബുദ്ധിഃ യോഗേ തു ഇമാം ശൃണു ।
ബുദ്ധ്യാ യുക്തഃ യയാ പാർഥ കർമ-ബന്ധം പ്രഹാസ്യസി ॥ 2-39 ॥

ഹേ പാർഥ! ഏഷാ തേ സാംഖ്യേ ബുദ്ധിഃ അഭിഹിതാ; യോഗേ തു ഇമാം (ബുദ്ധിം)
ശൃണു । യയാ ബുദ്ധ്യാ യുക്തഃ (ത്വം) കർമ-ബന്ധം പ്രഹാസ്യസി ।

നേഹാഭിക്രമനാശോഽസ്തി പ്രത്യവായോ ന വിദ്യതേ ।
സ്വൽപമപ്യസ്യ ധർമസ്യ ത്രായതേ മഹതോ ഭയാത് ॥ 2-40 ॥

ന ഇഹ അഭിക്രമ-നാശഃ അസ്തി പ്രത്യവായഃ ന വിദ്യതേ ।
സ്വൽപം അപി അസ്യ ധർമസ്യ ത്രായതേ മഹതഃ ഭയാത് ॥ 2-40 ॥

ഇഹ അഭിക്രമ-നാശഃ ന അസ്തി, പ്രത്യവായഃ ന വിദ്യതേ, അസ്യ ധർമസ്യ
സ്വൽപം അപി (അനുഷ്ഠാനം) മഹതഃ ഭയാത് ത്രായതേ ।

വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിരേകേഹ കുരുനന്ദന ।
ബഹുശാഖാ ഹ്യനന്താശ്ച ബുദ്ധയോഽവ്യവസായിനാം ॥ 2-41 ॥

വ്യവസായ-ആത്മികാ ബുദ്ധിഃ ഏകാ ഇഹ കുരു-നന്ദന ।
ബഹു-ശാഖാഃ ഹി അനന്താഃ ച ബുദ്ധയഃ അവ്യവസായിനാം ॥ 2-41 ॥

ഹേ കുരു-നന്ദന! ഇഹ വ്യവസായ-ആത്മികാ ഏകാ ബുദ്ധിഃ ।
അവ്യവസായിനാം ഹി ബുദ്ധയഃ അനന്താഃ ബഹു-ശാഖാഃ ച ।

യാമിമാം പുഷ്പിതാം വാചം പ്രവദന്ത്യവിപശ്ചിതഃ ।
വേദവാദരതാഃ പാർഥ നാന്യദസ്തീതി വാദിനഃ ॥ 2-42 ॥

കാമാത്മാനഃ സ്വർഗപരാ ജന്മകർമഫലപ്രദാം ।
ക്രിയാവിശേഷബഹുലാം ഭോഗൈശ്വര്യഗതിം പ്രതി ॥ 2-43 ॥

ഭോഗൈശ്വര്യപ്രസക്താനാം തയാപഹൃതചേതസാം ।
വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിഃ സമാധൗ ന വിധീയതേ ॥ 2-44 ॥

യാം ഇമാം പുഷ്പിതാം വാചം പ്രവദന്തി അവിപശ്ചിതഃ ।
വേദ-വാദ-രതാഃ പാർഥ ന അന്യത് അസ്തി ഇതി വാദിനഃ ॥ 2-42 ॥

കാമ-ആത്മാനഃ സ്വർഗ-പരാഃ ജന്മ-കർമ-ഫല-പ്രദാം ।
ക്രിയാ-വിശേഷ-ബഹുലാം ഭോഗ-ഐശ്വര്യ-ഗതിം പ്രതി ॥ 2-43 ॥

ഭോഗ-ഐശ്വര്യ-പ്രസക്താനാം തയാ അപഹൃത-ചേതസാം ।
വ്യവസായ-ആത്മികാ ബുദ്ധിഃ സമാധൗ ന വിധീയതേ ॥ 2-44 ॥

ഹേ പാർഥ! വേദ-വാദ-രതാഃ, അന്യത് ന അസ്തി ഇതി വാദിനഃ,
അവിപശ്ചിതഃ, കാമ-ആത്മാനഃ, സ്വർഗ-പരാഃ, ഭോഗ-ഐശ്വര്യ-ഗതിം
പ്രതി ക്രിയാ-വിശേഷ-ബഹുലാം ജന്മ-കർമ-ഫല-പ്രദാം യാം
ഇമാം പുഷ്പിതാം വാചം പ്രവദന്തി, തയാ അപഹൃത-ചേതസാം
ഭോഗ-ഐശ്വര്യ-പ്രസക്താനാം ബുദ്ധിഃ വ്യവസായ-ആത്മികാ (ഭൂത്വാ)
സമാധൗ ന വിധീയതേ ।

ത്രൈഗുണ്യവിഷയാ വേദാ നിസ്ത്രൈഗുണ്യോ ഭവാർജുന ।
നിർദ്വന്ദ്വോ നിത്യസത്ത്വസ്ഥോ നിര്യോഗക്ഷേമ ആത്മവാൻ ॥ 2-45 ॥

ത്രൈഗുണ്യ-വിഷയാഃ വേദാഃ നിസ്ത്രൈഗുണ്യഃ ഭവാർജുന ।
നിർദ്വന്ദ്വഃ നിത്യ-സത്ത്വസ്ഥഃ നിര്യോഗക്ഷേമഃ ആത്മവാൻ ॥ 2-45 ॥

ഹേ അർജുന! വേദാഃ ത്രൈഗുണ്യ-വിഷയാഃ । (ത്വം) നിസ്ത്രൈഗുണ്യഃ,
നിത്യ-സത്ത്വസ്ഥഃ, നിർദ്വന്ദ്വഃ, നിര്യോഗക്ഷേമഃ ആത്മവാൻ ഭവ ।

യാവാനർഥ ഉദപാനേ സർവതഃ സമ്പ്ലുതോദകേ ।
താവാൻസർവേഷു വേദേഷു ബ്രാഹ്മണസ്യ വിജാനതഃ ॥ 2-46 ॥

യാവാൻ അർഥഃ ഉദപാനേ സർവതഃ സമ്പ്ലുതോദകേ ।
താവാൻ സർവേഷു വേദേഷു ബ്രാഹ്മണസ്യ വിജാനതഃ ॥ 2-46 ॥

യാവാൻ അർഥഃ ഉദപാനേ (താവാൻ) സർവതഃ സമ്പ്ലുതോദകേ (ഭവതി) ।
(തഥാ യാവാൻ അർഥഃ) സർവേഷു വേദേഷു താവാൻ വിജാനതഃ
ബ്രാഹ്മണസ്യ (ഭവതി) ।

കർമണ്യേവാധികാരസ്തേ മാ ഫലേഷു കദാചന ।
മാ കർമഫലഹേതുർഭൂർമാ തേ സംഗോഽസ്ത്വകർമണി ॥ 2-47 ॥

കർമണി ഏവ അധികാരഃ തേ മാ ഫലേഷു കദാചന ।
മാ കർമ-ഫല-ഹേതുഃ ഭൂഃ മാ തേ സംഗഃ അസ്തു അകർമണി ॥ 2-47 ॥

തേ അധികാരഃ കർമണി ഏവ; കദാചന ഫലേഷു മാ । കർമ-ഫല-ഹേതുഃ
മാ ഭൂഃ തേ സംഗഃ (ച) അകർമണി മാ അസ്തു ।

യോഗസ്ഥഃ കുരു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ധനഞ്ജയ ।
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോഃ സമോ ഭൂത്വാ സമത്വം യോഗ ഉച്യതേ ॥ 2-48 ॥

യോഗസ്ഥഃ കുരു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ധനഞ്ജയ ।
സിദ്ധി അസിദ്ധ്യോഃ സമഃ ഭൂത്വാ സമത്വം യോഗഃ ഉച്യതേ ॥ 2-48 ॥

ഹേ ധനഞ്ജയ! സംഗം ത്യക്ത്വാ, സിദ്ധി-അസിദ്ധ്യോഃ സമഃ
ഭൂത്വാ, യോഗസ്ഥഃ കർമാണി കുരു । സമത്വം യോഗഃ ഉച്യതേ ।

ദൂരേണ ഹ്യവരം കർമ ബുദ്ധിയോഗാദ്ധനഞ്ജയ ।
ബുദ്ധൗ ശരണമന്വിച്ഛ കൃപണാഃ ഫലഹേതവഃ ॥ 2-49 ॥

ദൂരേണ ഹി അവരം കർമ ബുദ്ധി-യോഗാത് ധനഞ്ജയ ।
ബുദ്ധൗ ശരണം അന്വിച്ഛ കൃപണാഃ ഫല-ഹേതവഃ ॥ 2-49 ॥

ഹേ ധനഞ്ജയ! കർമ ബുദ്ധി-യോഗാത് ദൂരേണ അവരം ഹി ।
ബുദ്ധൗ ശരണം അന്വിച്ഛ । ഫല-ഹേതവഃ കൃപണാഃ ।

ബുദ്ധിയുക്തോ ജഹാതീഹ ഉഭേ സുകൃതദുഷ്കൃതേ ।
തസ്മാദ്യോഗായ യുജ്യസ്വ യോഗഃ കർമസു കൗശലം ॥ 2-50 ॥

ബുദ്ധി-യുക്തഃ ജഹാതി ഇഹ ഉഭേ സുകൃത-ദുഷ്കൃതേ ।
തസ്മാത് യോഗായ യുജ്യസ്വ യോഗഃ കർമസു കൗശലം ॥ 2-50 ॥

ഇഹ ബുദ്ധി-യുക്തഃ ഉഭേ സുകൃത-ദുഷ്കൃതേ ജഹാതി । തസ്മാത് യോഗായ യുജ്യസ്വ ।
യോഗഃ കർമസു കൗശലം ।

കർമജം ബുദ്ധിയുക്താ ഹി ഫലം ത്യക്ത്വാ മനീഷിണഃ ।
ജന്മബന്ധവിനിർമുക്താഃ പദം ഗച്ഛന്ത്യനാമയം ॥ 2-51 ॥

കർമജം ബുദ്ധി-യുക്താഃ ഹി ഫലം ത്യക്ത്വാ മനീഷിണഃ ।
ജന്മ-ബന്ധ-വിനിർമുക്താഃ പദം ഗച്ഛന്തി അനാമയം ॥ 2-51 ॥

ഹി ബുദ്ധി-യുക്താഃ മനീഷിണഃ കർമജം ഫലം ത്യക്ത്വാ
ജന്മ-ബന്ധ-വിനിർമുക്താഃ അനാമയം പദം ഗച്ഛന്തി ।

യദാ തേ മോഹകലിലം ബുദ്ധിർവ്യതിതരിഷ്യതി ।
തദാ ഗന്താസി നിർവേദം ശ്രോതവ്യസ്യ ശ്രുതസ്യ ച ॥ 2-52 ॥

യദാ തേ മോഹ-കലിലം ബുദ്ധിഃ വ്യതിതരിഷ്യതി ।
തദാ ഗന്താസി നിർവേദം ശ്രോതവ്യസ്യ ശ്രുതസ്യ ച ॥ 2-52 ॥

യദാ തേ ബുദ്ധിഃ മോഹ-കലിലം വ്യതിതരിഷ്യതി, തദാ ശ്രോതവ്യസ്യ
ശ്രുതസ്യ ച നിർവേദം ഗന്താസി ।

ശ്രുതിവിപ്രതിപന്നാ തേ യദാ സ്ഥാസ്യതി നിശ്ചലാ ।
സമാധാവചലാ ബുദ്ധിസ്തദാ യോഗമവാപ്സ്യസി ॥ 2-53 ॥

ശ്രുതി-വിപ്രതിപന്നാ തേ യദാ സ്ഥാസ്യതി നിശ്ചലാ ।
സമാധൗ അചലാ ബുദ്ധിഃ തദാ യോഗം അവാപ്സ്യസി ॥ 2-53 ॥

യദാ ശ്രുതി-വിപ്രതിപന്നാ തേ ബുദ്ധിഃ നിശ്ചലാ (ഭൂത്വാ)
സമാധൗ അചലാ സ്ഥാസ്യതി, തദാ യോഗം അവാപ്സ്യസി ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്യ കാ ഭാഷാ സമാധിസ്ഥസ്യ കേശവ ।
സ്ഥിതധീഃ കിം പ്രഭാഷേത കിമാസീത വ്രജേത കിം ॥ 2-54 ॥

സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്യ കാ ഭാഷാ സമാധിസ്ഥസ്യ കേശവ ।
സ്ഥിതധീഃ കിം പ്രഭാഷേത കിം ആസീത വ്രജേത കിം ॥ 2-54 ॥

ഹേ കേശവ! സമാധിസ്ഥസ്യ സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്യ കാ ഭാഷാ?
സ്ഥിതധീഃ കിം പ്രഭാഷേത? കിം ആസീത? കിം വ്രജേത?

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

പ്രജഹാതി യദാ കാമാൻസർവാൻപാർഥ മനോഗതാൻ ।
ആത്മന്യേവാത്മനാ തുഷ്ടഃ സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്തദോച്യതേ ॥ 2-55 ॥

പ്രജഹാതി യദാ കാമാൻ സർവാൻ പാർഥ മനോഗതാൻ ।
ആത്മനി ഏവ ആത്മനാ തുഷ്ടഃ സ്ഥിതപ്രജ്ഞഃ തദാ ഉച്യതേ ॥ 2-55 ॥

ഹേ പാർഥ! യദാ ( നരഃ) മനോഗതാൻ സർവാൻ കാമാൻ
പ്രജഹാതി, ആത്മനി ഏവ ആത്മനാ തുഷ്ടഃ (ഭവതി) തദാ സ്ഥിതപ്രജ്ഞഃ ഉച്യതേ ।

ദുഃഖേഷ്വനുദ്വിഗ്നമനാഃ സുഖേഷു വിഗതസ്പൃഹഃ ।
വീതരാഗഭയക്രോധഃ സ്ഥിതധീർമുനിരുച്യതേ ॥ 2-56 ॥

ദുഃഖേഷു അനുദ്വിഗ്ന-മനാഃ സുഖേഷു വിഗത-സ്പൃഹഃ ।
വീത-രാഗ-ഭയ-ക്രോധഃ സ്ഥിതധീഃ മുനിഃ ഉച്യതേ ॥ 2-56 ॥

ദുഃഖേഷു അനുദ്വിഗ്ന-മനാഃ, സുഖേഷു വിഗത-സ്പൃഹഃ,
വീത-രാഗ-ഭയ-ക്രോധഃ മുനിഃ സ്ഥിതധീഃ ഉച്യതേ ।

യഃ സർവത്രാനഭിസ്നേഹസ്തത്തത്പ്രാപ്യ ശുഭാശുഭം ।
നാഭിനന്ദതി ന ദ്വേഷ്ടി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-57 ॥

യഃ സർവത്ര അനഭിസ്നേഹഃ തത് തത് പ്രാപ്യ ശുഭ-അശുഭം ।
ന അഭിനന്ദതി ന ദ്വേഷ്ടി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-57 ॥

യഃ സർവത്ര അനഭിസ്നേഹഃ, തത് തത് ശുഭ-അശുഭം പ്രാപ്യ,
ന അഭിനന്ദതി, ന ദ്വേഷ്ടി, തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ।

യദാ സംഹരതേ ചായം കൂർമോഽംഗാനീവ സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-58 ॥

യദാ സംഹരതേ ച അയം കൂർമഃ അംഗാനി ഇവ സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണി ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഭ്യഃ തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-58 ॥

കൂർമഃ അംഗാനി ഇവ, യദാ അയം ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഭ്യഃ ഇന്ദ്രിയാണി
സർവശഃ സംഹരതേ, (തദാ) തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ച ।

വിഷയാ വിനിവർതന്തേ നിരാഹാരസ്യ ദേഹിനഃ ।
രസവർജം രസോഽപ്യസ്യ പരം ദൃഷ്ട്വാ നിവർതതേ ॥ 2-59 ॥

വിഷയാഃ വിനിവർതന്തേ നിരാഹാരസ്യ ദേഹിനഃ ।
രസവർജം രസഃ അപി അസ്യ പരം ദൃഷ്ട്വാ നിവർതതേ ॥ 2-59 ॥

നിരാഹാരസ്യ ദേഹിനഃ വിഷയാഃ രസവർജം വിനിവർതന്തേ ।
അസ്യ രസഃ അപി പരം ദൃഷ്ട്വാ നിവർതതേ ।

യതതോ ഹ്യപി കൗന്തേയ പുരുഷസ്യ വിപശ്ചിതഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണി പ്രമാഥീനി ഹരന്തി പ്രസഭം മനഃ ॥ 2-60 ॥

യതതഃ ഹി അപി കൗന്തേയ പുരുഷസ്യ വിപശ്ചിതഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണി പ്രമാഥീനി ഹരന്തി പ്രസഭം മനഃ ॥ 2-60 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! പ്രമാഥീനി ഇന്ദ്രിയാണി യതതഃ വിപശ്ചിതഃ അപി
പുരുഷസ്യ മനഃ പ്രസഭം ഹരന്തി ഹി ।

താനി സർവാണി സംയമ്യ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ।
വശേ ഹി യസ്യേന്ദ്രിയാണി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-61 ॥

താനി സർവാണി സംയമ്യ യുക്തഃ ആസീത മത്പരഃ ।
വശേ ഹി യസ്യ ഇന്ദ്രിയാണി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-61 ॥

താനി സർവാണി സംയമ്യ യുക്തഃ മത്-പരഃ ആസീത । ഹി യസ്യ വശേ
ഇന്ദ്രിയാണി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ।

ധ്യായതോ വിഷയാൻപുംസഃ സംഗസ്തേഷൂപജായതേ ।
സംഗാത്സഞ്ജായതേ കാമഃ കാമാത്ക്രോധോഽഭിജായതേ ॥ 2-62 ॥

ധ്യായതഃ വിഷയാൻ പുംസഃ സംഗഃ തേഷു ഉപജായതേ ।
സംഗാത് സഞ്ജായതേ കാമഃ കാമാത് ക്രോധഃ അഭിജായതേ ॥ 2-62 ॥

വിഷയാൻ ധ്യായതഃ പുംസഃ തേഷു സംഗഃ ഉപജായതേ ।
സംഗാത് കാമഃ സഞ്ജായതേ । കാമാത് ക്രോധഃ അഭിജായതേ ।

ക്രോധാദ്ഭവതി സമ്മോഹഃ സമ്മോഹാത്സ്മൃതിവിഭ്രമഃ ।
സ്മൃതിഭ്രംശാദ് ബുദ്ധിനാശോ ബുദ്ധിനാശാത്പ്രണശ്യതി ॥ 2-63 ॥

ക്രോധാത് ഭവതി സമ്മോഹഃ സമ്മോഹാത് സ്മൃതി-വിഭ്രമഃ ।
സ്മൃതി-ഭ്രംശാത് ബുദ്ധി-നാശഃ ബുദ്ധി-നാശാത് പ്രണശ്യതി ॥

ക്രോധാത് സമ്മോഹഃ ഭവതി । സമ്മോഹാത് സ്മൃതി-വിഭ്രമഃ,
സ്മൃതി-ഭ്രംശാത് ബുദ്ധി-നാശഃ, ബുദ്ധി-നാശാത് പ്രണശ്യതി ।

രാഗദ്വേഷവിമുക്തൈസ്തു വിഷയാനിന്ദ്രിയൈശ്ചരൻ । or വിയുക്തൈസ്തു
ആത്മവശ്യൈർവിധേയാത്മാ പ്രസാദമധിഗച്ഛതി ॥ 2-64 ॥

രാഗ-ദ്വേഷ-വിമുക്തൈഃ തു വിഷയാൻ ഇന്ദ്രിയൈഃ ചരൻ । or വിയുക്തൈഃ തു
ആത്മ-വശ്യൈഃ വിധേയ-ആത്മാ പ്രസാദം അധിഗച്ഛതി ॥ 2-64 ॥

വിധേയ-ആത്മാ തു രാഗ-ദ്വേഷ-വിമുക്തൈഃ ആത്മ-വശ്യൈഃ ഇന്ദ്രിയൈഃ
വിഷയാൻ ചരൻ പ്രസാദം അധിഗച്ഛതി ।

പ്രസാദേ സർവദുഃഖാനാം ഹാനിരസ്യോപജായതേ ।
പ്രസന്നചേതസോ ഹ്യാശു ബുദ്ധിഃ പര്യവതിഷ്ഠതേ ॥ 2-65 ॥

പ്രസാദേ സർവ-ദുഃഖാനാം ഹാനിഃ അസ്യ ഉപജായതേ ।
പ്രസന്ന-ചേതസഃ ഹി ആശു ബുദ്ധിഃ പര്യവതിഷ്ഠതേ ॥ 2-65 ॥

പ്രസാദേ അസ്യ സർവ-ദുഃഖാനാം ഹാനിഃ ഉപജായതേ ।
പ്രസന്ന-ചേതസഃ ഹി ബുദ്ധിഃ ആശു പര്യവതിഷ്ഠതേ ।

നാസ്തി ബുദ്ധിരയുക്തസ്യ ന ചായുക്തസ്യ ഭാവനാ ।
ന ചാഭാവയതഃ ശാന്തിരശാന്തസ്യ കുതഃ സുഖം ॥ 2-66 ॥

ന അസ്തി ബുദ്ധിഃ അയുക്തസ്യ ന ച അയുക്തസ്യ ഭാവനാ ।
ന ച അഭാവയതഃ ശാന്തിഃ അശാന്തസ്യ കുതഃ സുഖം ॥ 2-66 ॥

അയുക്തസ്യ ബുദ്ധിഃ ന അസ്തി, അയുക്തസ്യ ച ഭാവനാ ന (അസ്തി);
അഭാവയതഃ ച ശാന്തിഃ ന (അസ്തി); അശാന്തസ്യ സുഖം കുതഃ?

ഇന്ദ്രിയാണാം ഹി ചരതാം യന്മനോഽനുവിധീയതേ ।
തദസ്യ ഹരതി പ്രജ്ഞാം വായുർനാവമിവാംഭസി ॥ 2-67 ॥

ഇന്ദ്രിയാണാം ഹി ചരതാം യത് മനഃ അനുവിധീയതേ ।
തത് അസ്യ ഹരതി പ്രജ്ഞാം വായുഃ നാവം ഇവ അംഭസി ॥ 2-67 ॥

ചരതാം ഇന്ദ്രിയാണാം ഹി യത് മനഃ അനുവിധീയതേ, തത് അസ്യ
പ്രജ്ഞാം അംഭസി ഹരതി വായുഃ നാവം ഇവ ।

തസ്മാദ്യസ്യ മഹാബാഹോ നിഗൃഹീതാനി സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-68 ॥

തസ്മാത് യസ്യ മഹാ-ബാഹോ നിഗൃഹീതാനി സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണി ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഭ്യഃ തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-68 ॥

തസ്മാത് ഹേ മഹാ-ബാഹോ! യസ്യ ഇന്ദ്രിയാണി ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഭ്യഃ സർവശഃ
നിഗൃഹീതാനി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ।

യാ നിശാ സർവഭൂതാനാം തസ്യാം ജാഗർതി സംയമീ ।
യസ്യാം ജാഗ്രതി ഭൂതാനി സാ നിശാ പശ്യതോ മുനേഃ ॥ 2-69 ॥

യാ നിശാ സർവ-ഭൂതാനാം തസ്യാം ജാഗർതി സംയമീ ।
യസ്യാം ജാഗ്രതി ഭൂതാനി സാ നിശാ പശ്യതഃ മുനേഃ ॥ 2-69 ॥

യാ സർവ-ഭൂതാനാം നിശാ, തസ്യാം സംയമീ ജാഗർതി ।
യസ്യാം ഭൂതാനി ജാഗ്രതി, സാ പശ്യതഃ മുനേഃ നിശാ ।

ആപൂര്യമാണമചലപ്രതിഷ്ഠം
സമുദ്രമാപഃ പ്രവിശന്തി യദ്വത് ।
തദ്വത്കാമാ യം പ്രവിശന്തി സർവേ
സ ശാന്തിമാപ്നോതി ന കാമകാമീ ॥ 2-70 ॥

ആപൂര്യമാണം അചല-പ്രതിഷ്ഠം
സമുദ്രം ആപഃ പ്രവിശന്തി യദ്വത് ।
തദ്വത് കാമാഃ യം പ്രവിശന്തി സർവേ
സഃ ശാന്തിം ആപ്നോതി ന കാമ-കാമീ ॥ 2-70 ॥

ആപൂര്യമാണം അചല-പ്രതിഷ്ഠം സമുദ്രം യദ്വത്
ആപഃ പ്രവിശന്തി, തദ്വത് യം സർവേ കാമാഃ പ്രവിശന്തി,
സഃ ശാന്തിം ആപ്നോതി; കാമ-കാമീ ന ।

വിഹായ കാമാന്യഃ സർവാൻപുമാംശ്ചരതി നിഃസ്പൃഹഃ ।
നിർമമോ നിരഹങ്കാരഃ സ ശാന്തിമധിഗച്ഛതി ॥ 2-71 ॥

വിഹായ കാമാൻ യഃ സർവാൻ പുമാൻ ചരതി നിഃസ്പൃഹഃ ।
നിർമമഃ നിരഹങ്കാരഃ സഃ ശാന്തിം അധിഗച്ഛതി ॥ 2-71 ॥

യഃ പുമാൻ സർവാൻ കാമാൻ വിഹായ, നിഃസ്പൃഹഃ നിർമമഃ
നിരഹങ്കാരഃ (ഭൂത്വാ) ചരതി, സഃ ശാന്തിം അധിഗച്ഛതി ।

ഏഷാ ബ്രാഹ്മീ സ്ഥിതിഃ പാർഥ നൈനാം പ്രാപ്യ വിമുഹ്യതി ।
സ്ഥിത്വാസ്യാമന്തകാലേഽപി ബ്രഹ്മനിർവാണമൃച്ഛതി ॥ 2-72 ॥

ഏഷാ ബ്രാഹ്മീ സ്ഥിതിഃ പാർഥ ന ഏനാം പ്രാപ്യ വിമുഹ്യതി ।
സ്ഥിത്വാ അസ്യാം അന്തകാലേ അപി ബ്രഹ്മ-നിർവാണം ഋച്ഛതി ॥ 2-72 ॥

ഹേ പാർഥ! ഏഷാ ബ്രാഹ്മീ സ്ഥിതിഃ, ഏനാം പ്രാപ്യ ന വിമുഹ്യതി,
അന്തകാലേ അപി അസ്യാം സ്ഥിത്വാ ബ്രഹ്മ-നിർവാണം ഋച്ഛതി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
സാംഖ്യയോഗോ നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥ 2 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത്-ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീ-കൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
സാംഖ്യ-യോഗഃ നാമ ദ്വിതീയഃ അധ്യായഃ ॥ 2 ॥

അഥ തൃതീയോഽധ്യായഃ । കർമയോഗഃ ।
അഥ തൃതീയഃ അധ്യായഃ । കർമ-യോഗഃ ।
അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

ജ്യായസീ ചേത്കർമണസ്തേ മതാ ബുദ്ധിർജനാർദന ।
തത്കിം കർമണി ഘോരേ മാം നിയോജയസി കേശവ ॥ 3-1 ॥

ജ്യായസീ ചേത് കർമണഃ തേ മതാ ബുദ്ധിഃ ജനാർദന ।
തത് കിം കർമണി ഘോരേ മാം നിയോജയസി കേശവ ॥ 3-1 ॥

ഹേ ജനാർദന! കർമണഃ ബുദ്ധിഃ ജ്യായസീ തേ മതാ ചേത്,
തത് ഹേ കേശവ! മാം ഘോരേ കർമണി കിം നിയോജയസി ?

വ്യാമിശ്രേണേവ വാക്യേന ബുദ്ധിം മോഹയസീവ മേ ।
തദേകം വദ നിശ്ചിത്യ യേന ശ്രേയോഽഹമാപ്നുയാം ॥ 3-2 ॥

വ്യാമിശ്രേണ ഇവ വാക്യേന ബുദ്ധിം മോഹയസി ഇവ മേ ।
തത് ഏകം വദ നിശ്ചിത്യ യേന ശ്രേയഃ അഹം ആപ്നുയാം ॥ 3-2 ॥

വ്യാമിശ്രേണ ഇവ വാക്യേന മേ ബുദ്ധിം മോഹയസി ഇവ । തത് നിശ്ചിത്യ
ഏകം വദ, യേന അഹം ശ്രേയഃ ആപ്നുയാം ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ലോകേഽസ്മിൻ ദ്വിവിധാ നിഷ്ഠാ പുരാ പ്രോക്താ മയാനഘ ।
ജ്ഞാനയോഗേന സാംഖ്യാനാം കർമയോഗേന യോഗിനാം ॥ 3-3 ॥

ലോകേ അസ്മിൻ ദ്വിവിധാ നിഷ്ഠാ പുരാ പ്രോക്താ മയാ അനഘ ।
ജ്ഞാന-യോഗേന സാംഖ്യാനാം കർമ-യോഗേന യോഗിനാം ॥ 3-3 ॥

ഹേ അനഘ! അസ്മിൻ ലോകേ സാംഖ്യാനാം ജ്ഞാന-യോഗേന,
യോഗിനാം കർമ-യോഗേന ദ്വിവിധാ നിഷ്ഠാ പുരാ മയാ പ്രോക്താ ।

ന കർമണാമനാരംഭാന്നൈഷ്കർമ്യം പുരുഷോഽശ്നുതേ ।
ന ച സംന്യസനാദേവ സിദ്ധിം സമധിഗച്ഛതി ॥ 3-4 ॥

ന കർമണാം അനാരംഭാത് നൈഷ്കർമ്യം പുരുഷഃ അശ്നുതേ ।
ന ച സംന്യസനാത് ഏവ സിദ്ധിം സമധിഗച്ഛതി ॥ 3-4 ॥

കർമണാം അനാരംഭാത് പുരുഷഃ നൈഷ്കർമ്യം ന അശ്നുതേ ।
(കർമണാം) ച സംന്യസനാത് ഏവ സിദ്ധിം ന സമധിഗച്ഛതി ।

ന ഹി കശ്ചിത്ക്ഷണമപി ജാതു തിഷ്ഠത്യകർമകൃത് ।
കാര്യതേ ഹ്യവശഃ കർമ സർവഃ പ്രകൃതിജൈർഗുണൈഃ ॥ 3-5 ॥

ന ഹി കശ്ചിത് ക്ഷണം അപി ജാതു തിഷ്ഠതി അകർമകൃത് ।
കാര്യതേ ഹി അവശഃ കർമ സർവഃ പ്രകൃതിജൈഃ ഗുണൈഃ ॥ 3-5 ॥

കശ്ചിത് ജാതു ക്ഷണം അപി അകർമകൃത് ന ഹി തിഷ്ഠതി ।
പ്രകൃതിജൈഃ ഗുണൈഃ സർവഃ ഹി അവശഃ കർമ കാര്യതേ ।

കർമേന്ദ്രിയാണി സംയമ്യ യ ആസ്തേ മനസാ സ്മരൻ ।
ഇന്ദ്രിയാർഥാന്വിമൂഢാത്മാ മിഥ്യാചാരഃ സ ഉച്യതേ ॥ 3-6 ॥

കർമ-ഇന്ദ്രിയാണി സംയമ്യ യഃ ആസ്തേ മനസാ സ്മരൻ ।
ഇന്ദ്രിയാർഥാൻ വിമൂഢാത്മാ മിഥ്യാചാരഃ സഃ ഉച്യതേ ॥ 3-6 ॥

യഃ കർമ-ഇന്ദ്രിയാണി സംയമ്യ, മനസാ ഇന്ദ്രിയാർഥാൻ സ്മരൻ ആസ്തേ,
സഃ വിമൂഢാത്മാ മിഥ്യാചാരഃ ഉച്യതേ ।

യസ്ത്വിന്ദ്രിയാണി മനസാ നിയമ്യാരഭതേഽർജുന ।
കർമേന്ദ്രിയൈഃ കർമയോഗമസക്തഃ സ വിശിഷ്യതേ ॥ 3-7 ॥

യഃ തു ഇന്ദ്രിയാണി മനസാ നിയമ്യ ആരഭതേ അർജുന ।
കർമ-ഇന്ദ്രിയൈഃ കർമ-യോഗം അസക്തഃ സഃ വിശിഷ്യതേ ॥ 3-7 ॥

ഹേ അർജുന ! യഃ തു മനസാ ഇന്ദ്രിയാണി നിയമ്യ, അസക്തഃ കർമ-ഇന്ദ്രിയൈഃ
കർമ-യോഗം ആരഭതേ, സഃ വിശിഷ്യതേ ।

നിയതം കുരു കർമ ത്വം കർമ ജ്യായോ ഹ്യകർമണഃ ।
ശരീരയാത്രാപി ച തേ ന പ്രസിദ്ധ്യേദകർമണഃ ॥ 3-8 ॥

നിയതം കുരു കർമ ത്വം കർമ ജ്യായഃ ഹി അകർമണഃ ।
ശരീര-യാത്രാ അപി ച തേ ന പ്രസിദ്ധ്യേത് അകർമണഃ ॥ 3-8 ॥

ത്വം നിയതം കർമ കുരു, അകർമണഃ ഹി കർമ ജ്യായഃ ।
തേ ശരീര-യാത്രാ ച അപി അകർമണഃ ന പ്രസിദ്ധ്യേത് ।

യജ്ഞാർഥാത്കർമണോഽന്യത്ര ലോകോഽയം കർമബന്ധനഃ ।
തദർഥം കർമ കൗന്തേയ മുക്തസംഗഃ സമാചര ॥ 3-9 ॥

യജ്ഞാർഥാത് കർമണഃ അന്യത്ര ലോകഃ അയം കർമ-ബന്ധനഃ ।
തത് അർഥം കർമ കൗന്തേയ മുക്ത-സംഗഃ സമാചര ॥ 3-9 ॥

യജ്ഞാർഥാത് കർമണഃ അന്യത്ര അയം ലോകഃ കർമ-ബന്ധനഃ ।
ഹേ കൗന്തേയ! മുക്ത-സംഗഃ തത് അർഥം കർമ സമാചര ।

സഹയജ്ഞാഃ പ്രജാഃ സൃഷ്ട്വാ പുരോവാച പ്രജാപതിഃ ।
അനേന പ്രസവിഷ്യധ്വമേഷ വോഽസ്ത്വിഷ്ടകാമധുക് ॥ 3-10 ॥

സഹ-യജ്ഞാഃ പ്രജാഃ സൃഷ്ട്വാ പുരാ ഉവാച പ്രജാപതിഃ ।
അനേന പ്രസവിഷ്യധ്വം ഏഷഃ വഃ അസ്തു ഇഷ്ട-കാമധുക് ॥ 3-10 ॥

പുരാ പ്രജാപതിഃ സഹ-യജ്ഞാഃ പ്രജാഃ സൃഷ്ട്വാ ‘അനേന (യൂയം)
പ്രസവിഷ്യധ്വം, ഏഷഃ വഃ ഇഷ്ട-കാമധുക് അസ്തു’ (ഇതി) ഉവാച ।

ദേവാൻഭാവയതാനേന തേ ദേവാ ഭാവയന്തു വഃ ।
പരസ്പരം ഭാവയന്തഃ ശ്രേയഃ പരമവാപ്സ്യഥ ॥ 3-11 ॥

ദേവാൻ ഭാവയത അനേന തേ ദേവാഃ ഭാവയന്തു വഃ ।
പരസ്പരം ഭാവയന്തഃ ശ്രേയഃ പരം അവാപ്സ്യഥ ॥ 3-11 ॥

അനേന (യൂയം) ദേവാൻ ഭാവയത, തേ ദേവാഃ വഃ ഭാവയന്തു,
(ഏവം) പരസ്പരം ഭാവയന്തഃ പരം ശ്രേയഃ അവാപ്സ്യഥ ।

ഇഷ്ടാൻഭോഗാൻഹി വോ ദേവാ ദാസ്യന്തേ യജ്ഞഭാവിതാഃ ।
തൈർദത്താനപ്രദായൈഭ്യോ യോ ഭുങ്ക്തേ സ്തേന ഏവ സഃ ॥ 3-12 ॥

ഇഷ്ടാൻ ഭോഗാൻ ഹി വഃ ദേവാഃ ദാസ്യന്തേ യജ്ഞ-ഭാവിതാഃ ।
തൈഃ ദത്താൻ അപ്രദായ ഏഭ്യഃ യഃ ഭുങ്ക്തേ സ്തേനഃ ഏവ സഃ ॥ 3-12 ॥

യജ്ഞ-ഭാവിതാഃ ദേവാഃ വഃ ഇഷ്ടാൻ ഭോഗാൻ ദാസ്യന്തേ ।
തൈഃ ദത്താൻ ഏഭ്യഃ അപ്രദായ, യഃ ഭുങ്ക്തേ, സഃ ഹി സ്തേനഃ ഏവ ।

യജ്ഞശിഷ്ടാശിനഃ സന്തോ മുച്യന്തേ സർവകിൽബിഷൈഃ ।
ഭുഞ്ജതേ തേ ത്വഘം പാപാ യേ പചന്ത്യാത്മകാരണാത് ॥ 3-13 ॥

യജ്ഞ-ശിഷ്ട ആശിനഃ സന്തഃ മുച്യന്തേ സർവ-കിൽബിഷൈഃ ।
ഭുഞ്ജതേ തേ തു അഘം പാപാഃ യേ പചന്തി ആത്മ-കാരണാത് ॥ 3-13 ॥

യജ്ഞ-ശിഷ്ട ആശിനഃ സന്തഃ സർവ-കിൽബിഷൈഃ മുച്യന്തേ ।
യേ തു ആത്മ-കാരണാത് പചന്തി, തേ പാപാഃ അഘം ഭുഞ്ജതേ ।

അന്നാദ്ഭവന്തി ഭൂതാനി പർജന്യാദന്നസംഭവഃ ।
യജ്ഞാദ്ഭവതി പർജന്യോ യജ്ഞഃ കർമസമുദ്ഭവഃ ॥ 3-14 ॥

അന്നാത് ഭവന്തി ഭൂതാനി പർജന്യാത് അന്ന-സംഭവഃ ।
യജ്ഞാത് ഭവതി പർജന്യഃ യജ്ഞഃ കർമ-സമുദ്ഭവഃ ॥ 3-14 ॥

ഭൂതാനി അന്നാത് ഭവന്തി, പർജന്യാത് അന്ന-സംഭവഃ,
പർജന്യഃ യജ്ഞാത് ഭവതി, യജ്ഞഃ കർമ-സമുദ്ഭവഃ ।

കർമ ബ്രഹ്മോദ്ഭവം വിദ്ധി ബ്രഹ്മാക്ഷരസമുദ്ഭവം ।
തസ്മാത്സർവഗതം ബ്രഹ്മ നിത്യം യജ്ഞേ പ്രതിഷ്ഠിതം ॥ 3-15 ॥

കർമ ബ്രഹ്മ-ഉദ്ഭവം വിദ്ധി ബ്രഹ്മ അക്ഷര-സമുദ്ഭവം ।
തസ്മാത് സർവഗതം ബ്രഹ്മ നിത്യം യജ്ഞേ പ്രതിഷ്ഠിതം ॥ 3-15 ॥

കർമ ബ്രഹ്മ-ഉദ്ഭവം വിദ്ധി, ബ്രഹ്മ അക്ഷര-സമുദ്ഭവം,
തസ്മാത് സർവഗതം ബ്രഹ്മ യജ്ഞേ നിത്യം പ്രതിഷ്ഠിതം ।

ഏവം പ്രവർതിതം ചക്രം നാനുവർതയതീഹ യഃ ।
അഘായുരിന്ദ്രിയാരാമോ മോഘം പാർഥ സ ജീവതി ॥ 3-16 ॥

ഏവം പ്രവർതിതം ചക്രം ന അനുവർതയതി ഇഹ യഃ ।
അഘായുഃ ഇന്ദ്രിയ-ആരാമഃ മോഘം പാർഥ സഃ ജീവതി ॥ 3-16 ॥

ഹേ പാർഥ! ഏവം പ്രവർതിതം ചക്രം യഃ ഇഹ ന അനുവർതയതി,
സഃ ഇന്ദ്രിയ-ആരാമഃ അഘായുഃ മോഘം ജീവതി ।

യസ്ത്വാത്മരതിരേവ സ്യാദാത്മതൃപ്തശ്ച മാനവഃ ।
ആത്മന്യേവ ച സന്തുഷ്ടസ്തസ്യ കാര്യം ന വിദ്യതേ ॥ 3-17 ॥

യഃ തു ആത്മ-രതിഃ ഏവ സ്യാത് ആത്മ-തൃപ്തഃ ച മാനവഃ ।
ആത്മനി ഏവ ച സന്തുഷ്ടഃ തസ്യ കാര്യം ന വിദ്യതേ ॥ 3-17 ॥

യഃ തു മാനവഃ ആത്മ-രതിഃ ഏവ, ആത്മ-തൃപ്തഃ ച,
ആത്മനി ഏവ ച സന്തുഷ്ടഃ സ്യാത് തസ്യ കാര്യം ന വിദ്യതേ ।

നൈവ തസ്യ കൃതേനാർഥോ നാകൃതേനേഹ കശ്ചന ।
ന ചാസ്യ സർവഭൂതേഷു കശ്ചിദർഥവ്യപാശ്രയഃ ॥ 3-18 ॥

ന ഏവ തസ്യ കൃതേന അർഥഃ ന അകൃതേന ഇഹ കശ്ചന ।
ന ച അസ്യ സർവ-ഭൂതേഷു കശ്ചിത് അർഥ-വ്യപാശ്രയഃ ॥ 3-18 ॥

ഇഹ കൃതേന തസ്യ അർഥഃ ന ഏവ, അകൃതേന (അപി) കശ്ചന അസ്യ (അർഥഃ) ന,
(തഥാ) സർവ-ഭൂതേഷു ച (അസ്യ) കശ്ചിത് അർഥ-വ്യപാശ്രയഃ ന ।

തസ്മാദസക്തഃ സതതം കാര്യം കർമ സമാചര ।
അസക്തോ ഹ്യാചരൻകർമ പരമാപ്നോതി പൂരുഷഃ ॥ 3-19 ॥

തസ്മാത് അസക്തഃ സതതം കാര്യം കർമ സമാചര ।
അസക്തഃ ഹി ആചരൻ കർമ പരം ആപ്നോതി പൂരുഷഃ ॥ 3-19 ॥

തസ്മാത് (ത്വം) അസക്തഃ (സൻ) സതതം കാര്യം കർമ സമാചര,
ഹി പൂരുഷഃ അസക്തഃ (സൻ) കർമ ആചരൻ, പരം ആപ്നോതി ।

കർമണൈവ ഹി സംസിദ്ധിമാസ്ഥിതാ ജനകാദയഃ ।
ലോകസംഗ്രഹമേവാപി സമ്പശ്യൻകർതുമർഹസി ॥ 3-20 ॥

കർമണാ ഏവ ഹി സംസിദ്ധിം ആസ്ഥിതാഃ ജനക-ആദയഃ ।
ലോക-സംഗ്രഹം ഏവ അപി സമ്പശ്യൻ കർതും അർഹസി ॥ 3-20 ॥

ഹി ജനക-ആദയഃ കർമണാ ഏവ സംസിദ്ധിം ആസ്ഥിതാഃ ।
(ത്വം) അപി ലോക-സംഗ്രഹം ഏവ സമ്പശ്യൻ കർതും അർഹസി ।

യദ്യദാചരതി ശ്രേഷ്ഠസ്തത്തദേവേതരോ ജനഃ ।
സ യത്പ്രമാണം കുരുതേ ലോകസ്തദനുവർതതേ ॥ 3-21 ॥

യത് യത് ആചരതി ശ്രേഷ്ഠഃ തത് തത് ഏവ ഇതരഃ ജനഃ ।
സഃ യത് പ്രമാണം കുരുതേ ലോകഃ തത് അനുവർതതേ ॥ 3-21 ॥

യത് യത് ശ്രേഷ്ഠഃ ആചരതി തത് തത് ഏവ ഇതരഃ ജനഃ ( ആചരതി).
സഃ യത് പ്രമാണം കുരുതേ, ലോകഃ തത് അനുവർതതേ ।

ന മേ പാർഥാസ്തി കർതവ്യം ത്രിഷു ലോകേഷു കിഞ്ചന ।
നാനവാപ്തമവാപ്തവ്യം വർത ഏവ ച കർമണി ॥ 3-22 ॥

ന മേ പാർഥ അസ്തി കർതവ്യം ത്രിഷു ലോകേഷു കിഞ്ചന ।
ന അനവാപ്തം അവാപ്തവ്യം വർതേ ഏവ ച കർമണി ॥ 3-22 ॥

ഹേ പാർഥ! (യദ്യപി) മേ ത്രിഷു ലോകേഷു കിഞ്ചന കർതവ്യം ന അസ്തി,
അനവാപ്തം അവാപ്തവ്യം ച ന (അസ്തി, തഥാ അപി അഹം) കർമണി വർതേ ഏവ ।

യദി ഹ്യഹം ന വർതേയം ജാതു കർമണ്യതന്ദ്രിതഃ ।
മമ വർത്മാനുവർതന്തേ മനുഷ്യാഃ പാർഥ സർവശഃ ॥ 3-23 ॥

യദി ഹി അഹം ന വർതേയം ജാതു കർമണി അതന്ദ്രിതഃ ।
മമ വർത്മ അനുവർതന്തേ മനുഷ്യാഃ പാർഥ സർവശഃ ॥ 3-23 ॥

യദി ഹി അഹം അതന്ദ്രിതഃ (സൻ) കർമണി ജാതു ന വർതേയം, (തർഹി)
ഹേ പാർഥ! മനുഷ്യാഃ സർവശഃ മമ വർത്മ അനുവർതന്തേ ।

ഉത്സീദേയുരിമേ ലോകാ ന കുര്യാം കർമ ചേദഹം ।
സങ്കരസ്യ ച കർതാ സ്യാമുപഹന്യാമിമാഃ പ്രജാഃ ॥ 3-24 ॥

ഉത്സീദേയുഃ ഇമേ ലോകാഃ ന കുര്യാം കർമ ചേത് അഹം ।
സങ്കരസ്യ ച കർതാ സ്യാം ഉപഹന്യാം ഇമാഃ പ്രജാഃ ॥ 3-24 ॥

അഹം കർമ ന കുര്യാം ചേത് ഇമേ ലോകാഃ ഉത്സീദേയുഃ,
സങ്കരസ്യ കർതാ സ്യാം ഇമാഃ പ്രജാഃ ച ഉപഹന്യാം ।

സക്താഃ കർമണ്യവിദ്വാംസോ യഥാ കുർവന്തി ഭാരത ।
കുര്യാദ്വിദ്വാംസ്തഥാസക്തശ്ചികീർഷുർലോകസംഗ്രഹം ॥ 3-25 ॥

സക്താഃ കർമണി അവിദ്വാംസഃ യഥാ കുർവന്തി ഭാരത ।
കുര്യാത് വിദ്വാൻ തഥാ അസക്തഃ ചികീർഷുഃ ലോക-സംഗ്രഹം ॥ 3-25 ॥

ഹേ ഭാരത! അവിദ്വാംസഃ യഥാ കർമണി സക്താഃ (കർമ) കുർവന്തി,
തഥാ ലോക-സംഗ്രഹം ചികീർഷുഃ വിദ്വാൻ അസക്തഃ (സൻ കർമ) കുര്യാത് ।

ന ബുദ്ധിഭേദം ജനയേദജ്ഞാനാം കർമസംഗിനാം ।
ജോഷയേത്സർവകർമാണി വിദ്വാന്യുക്തഃ സമാചരൻ ॥ 3-26 ॥

ന ബുദ്ധി-ഭേദം ജനയേത് അജ്ഞാനാം കർമ-സംഗിനാം ।
ജോഷയേത് സർവ-കർമാണി വിദ്വാൻ യുക്തഃ സമാചരൻ ॥ 3-26 ॥

വിദ്വാൻ കർമ-സംഗിനാം അജ്ഞാനാം ബുദ്ധി-ഭേദം ന ജനയേത്
(കിന്തു) യുക്തഃ സമാചരൻ സർവ-കർമാണി ജോഷയേത് ।

പ്രകൃതേഃ ക്രിയമാണാനി ഗുണൈഃ കർമാണി സർവശഃ ।
അഹങ്കാരവിമൂഢാത്മാ കർതാഹമിതി മന്യതേ ॥ 3-27 ॥

പ്രകൃതേഃ ക്രിയമാണാനി ഗുണൈഃ കർമാണി സർവശഃ ।
അഹങ്കാര-വിമൂഢ-ആത്മാ കർതാ അഹം ഇതി മന്യതേ ॥ 3-27 ॥

പ്രകൃതേഃ ഗുണൈഃ കർമാണി സർവശഃ ക്രിയമാണാനി (സന്തി, പരന്തു)
അഹങ്കാര-വിമൂഢ-ആത്മാ ‘അഹം’ കർതാ ഇതി മന്യതേ ।

തത്ത്വവിത്തു മഹാബാഹോ ഗുണകർമവിഭാഗയോഃ ।
ഗുണാ ഗുണേഷു വർതന്ത ഇതി മത്വാ ന സജ്ജതേ ॥ 3-28 ॥

തത്ത്വവിത് തു മഹാബാഹോ ഗുണ-കർമ-വിഭാഗയോഃ ।
ഗുണാഃ ഗുണേഷു വർതന്തേ ഇതി മത്വാ ന സജ്ജതേ ॥ 3-28 ॥

ഹേ മഹാബാഹോ! ഗുണ-കർമ-വിഭാഗയോഃ തത്ത്വവിത് തു
‘ഗുണാഃ ഗുണേഷു വർതന്തേ’ ഇതി മത്വാ ന സജ്ജതേ ।

പ്രകൃതേർഗുണസമ്മൂഢാഃ സജ്ജന്തേ ഗുണകർമസു ।
താനകൃത്സ്നവിദോ മന്ദാൻകൃത്സ്നവിന്ന വിചാലയേത് ॥ 3-29 ॥

പ്രകൃതേഃ ഗുണ-സമ്മൂഢാഃ സജ്ജന്തേ ഗുണ-കർമസു ।
താൻ അകൃത്സ്നവിദഃ മന്ദാൻ കൃത്സ്നവിത് ന വിചാലയേത് ॥ 3-29 ॥

പ്രകൃതേഃ ഗുണ-സമ്മൂഢാഃ ഗുണ-കർമസു സജ്ജന്തേ, താൻ
അകൃത്സ്നവിദഃ മന്ദാൻ കൃത്സ്നവിത് ന വിചാലയേത് ।

മയി സർവാണി കർമാണി സംന്യസ്യാധ്യാത്മചേതസാ ।
നിരാശീർനിർമമോ ഭൂത്വാ യുധ്യസ്വ വിഗതജ്വരഃ ॥ 3-30 ॥

മയി സർവാണി കർമാണി സംന്യസ്യ അധ്യാത്മ-ചേതസാ ।
നിരാശീഃ നിർമമഃ ഭൂത്വാ യുധ്യസ്വ വിഗത-ജ്വരഃ ॥ 3-30 ॥

മയി അധ്യാത്മ-ചേതസാ സർവാണി കർമാണി സംന്യസ്യ നിരാശീഃ
നിർമമഃ വിഗത-ജ്വരഃ ഭൂത്വാ, യുധ്യസ്വ ।

യേ മേ മതമിദം നിത്യമനുതിഷ്ഠന്തി മാനവാഃ ।
ശ്രദ്ധാവന്തോഽനസൂയന്തോ മുച്യന്തേ തേഽപി കർമഭിഃ ॥ 3-31 ॥

യേ മേ മതം ഇദം നിത്യം അനുതിഷ്ഠന്തി മാനവാഃ ।
ശ്രദ്ധാവന്തഃ അനസൂയന്തഃ മുച്യന്തേ തേ അപി കർമഭിഃ ॥ 3-31 ॥

യേ മാനവാഃ ശ്രദ്ധാവന്തഃ അനസൂയന്തഃ ഇദം മേ മതം
നിത്യം അനുതിഷ്ഠന്തി, തേ അപി കർമഭിഃ മുച്യന്തേ ।

യേ ത്വേതദഭ്യസൂയന്തോ നാനുതിഷ്ഠന്തി മേ മതം ।
സർവജ്ഞാനവിമൂഢാംസ്താന്വിദ്ധി നഷ്ടാനചേതസഃ ॥ 3-32 ॥

യേ തു ഏതത് അഭ്യസൂയന്തഃ ന അനുതിഷ്ഠന്തി മേ മതം ।
സർവ-ജ്ഞാന-വിമൂഢാൻ താൻ വിദ്ധി നഷ്ടാൻ അചേതസഃ ॥ 3-32 ॥

യേ തു ഏതത് അഭ്യസൂയന്തഃ മേ മതം ന അനുതിഷ്ഠന്തി, താൻ
സർവ-ജ്ഞാന-വിമൂഢാൻ അചേതസഃ നഷ്ടാൻ വിദ്ധി ।

സദൃശം ചേഷ്ടതേ സ്വസ്യാഃ പ്രകൃതേർജ്ഞാനവാനപി ।
പ്രകൃതിം യാന്തി ഭൂതാനി നിഗ്രഹഃ കിം കരിഷ്യതി ॥ 3-33 ॥

സദൃശം ചേഷ്ടതേ സ്വസ്യാഃ പ്രകൃതേഃ ജ്ഞാനവാൻ അപി ।
പ്രകൃതിം യാന്തി ഭൂതാനി നിഗ്രഹഃ കിം കരിഷ്യതി ॥ 3-33 ॥

ജ്ഞാനവാൻ അപി സ്വസ്യാഃ പ്രകൃതേഃ സദൃശം ചേഷ്ടതേ ।
ഭൂതാനി പ്രകൃതിം യാന്തി । നിഗ്രഹഃ കിം കരിഷ്യതി ?

ഇന്ദ്രിയസ്യേന്ദ്രിയസ്യാർഥേ രാഗദ്വേഷൗ വ്യവസ്ഥിതൗ ।
തയോർന വശമാഗച്ഛേത്തൗ ഹ്യസ്യ പരിപന്ഥിനൗ ॥ 3-34 ॥

ഇന്ദ്രിയസ്യ ഇന്ദ്രിയസ്യ-അർഥേ രാഗ-ദ്വേഷൗ വ്യവസ്ഥിതൗ ।
തയോഃ ന വശം ആഗച്ഛേത് തൗ ഹി അസ്യ പരിപന്ഥിനൗ ॥ 3-34 ॥

ഇന്ദ്രിയസ്യ-അർഥേ ഇന്ദ്രിയസ്യ രാഗ-ദ്വേഷൗ വ്യവസ്ഥിതൗ,
തയോഃ വശം ന ആഗച്ഛേത് । തൗ ഹി അസ്യ പരിപന്ഥിനൗ ।

ശ്രേയാൻസ്വധർമോ വിഗുണഃ പരധർമാത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വധർമേ നിധനം ശ്രേയഃ പരധർമോ ഭയാവഹഃ ॥ 3-35 ॥

ശ്രേയാൻ സ്വധർമഃ വിഗുണഃ പരധർമാത് സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വധർമേ നിധനം ശ്രേയഃ പരധർമഃ ഭയ-ആവഹഃ ॥ 3-35 ॥

സ്വനുഷ്ഠിതാത് പരധർമാത് വിഗുണഃ സ്വധർമഃ (അപി) ശ്രേയാൻ ।
സ്വധർമേ നിധനം ശ്രേയഃ । പരധർമഃ ഭയ-ആവഹഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

അഥ കേന പ്രയുക്തോഽയം പാപം ചരതി പൂരുഷഃ ।
അനിച്ഛന്നപി വാർഷ്ണേയ ബലാദിവ നിയോജിതഃ ॥ 3-36 ॥

അഥ കേന പ്രയുക്തഃ അയം പാപം ചരതി പൂരുഷഃ ।
അനിച്ഛൻ അപി വാർഷ്ണേയ ബലാത് ഇവ നിയോജിതഃ ॥ 3-36 ॥

ഹേ വാർഷ്ണേയ! അഥ കേന പ്രയുക്തഃ അയം പൂരുഷഃ അനിച്ഛൻ അപി,
ബലാത് നിയോജിതഃ ഇവ പാപം ചരതി?

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

കാമ ഏഷ ക്രോധ ഏഷ രജോഗുണസമുദ്ഭവഃ ।
മഹാശനോ മഹാപാപ്മാ വിദ്ധ്യേനമിഹ വൈരിണം ॥ 3-37 ॥

കാമഃ ഏഷഃ ക്രോധഃ ഏഷഃ രജഃ ഗുണ-സമുദ്ഭവഃ ।
മഹാ-അശനഃ മഹാ-പാപ്മാ വിദ്ധി ഏനം ഇഹ വൈരിണം ॥ 3-37 ॥

രജഃ ഗുണ-സമുദ്ഭവഃ മഹാ-പാപ്മാ മഹാ-അശനഃ ഏഷഃ കാമഃ,
ഏഷഃ ക്രോധഃ (അസ്തി; ത്വം) ഏനം ഇഹ വൈരിണം വിദ്ധി ।

ധൂമേനാവ്രിയതേ വഹ്നിര്യഥാദർശോ മലേന ച ।
യഥോൽബേനാവൃതോ ഗർഭസ്തഥാ തേനേദമാവൃതം ॥ 3-38 ॥

ധൂമേന ആവ്രിയതേ വഹ്നിഃ യഥാ ആദർശഃ മലേന ച ।
യഥാ ഉൽബേന ആവൃതഃ ഗർഭഃ തഥാ തേന ഇദം ആവൃതം ॥ 3-38 ॥

യഥാ ധൂമേന വഹ്നിഃ, യഥാ ച മലേന ആദർശഃ, ആവ്രിയതേ,
(യഥാ) ഉൽബേന ഗർഭഃ ആവൃതഃ, തഥാ തേന ഇദം ആവൃതം ।

ആവൃതം ജ്ഞാനമേതേന ജ്ഞാനിനോ നിത്യവൈരിണാ ।
കാമരൂപേണ കൗന്തേയ ദുഷ്പൂരേണാനലേന ച ॥ 3-39 ॥

ആവൃതം ജ്ഞാനം ഏതേന ജ്ഞാനിനഃ നിത്യവൈരിണാ ।
കാമരൂപേണ കൗന്തേയ ദുഷ്പൂരേണ അനലേന ച ॥ 3-39 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! നിത്യവൈരിണാ ഏതേന ദുഷ്പൂരേണ കാമരൂപേണ
ച അനലേന ജ്ഞാനിനഃ ജ്ഞാനം ആവൃതം ।

ഇന്ദ്രിയാണി മനോ ബുദ്ധിരസ്യാധിഷ്ഠാനമുച്യതേ ।
ഏതൈർവിമോഹയത്യേഷ ജ്ഞാനമാവൃത്യ ദേഹിനം ॥ 3-40 ॥

ഇന്ദ്രിയാണി മനഃ ബുദ്ധിഃ അസ്യ അധിഷ്ഠാനം ഉച്യതേ ।
ഏതൈഃ വിമോഹയതി ഏഷഃ ജ്ഞാനം ആവൃത്യ ദേഹിനം ॥ 3-40 ॥

ഇന്ദ്രിയാണി മനഃ ബുദ്ധിഃ അസ്യ അധിഷ്ഠാനം ഉച്യതേ ।
ഏഷഃ ഏതൈഃ ജ്ഞാനം ആവൃത്യ ദേഹിനം വിമോഹയതി ।

തസ്മാത്ത്വമിന്ദ്രിയാണ്യാദൗ നിയമ്യ ഭരതർഷഭ ।
പാപ്മാനം പ്രജഹി ഹ്യേനം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനനാശനം ॥ 3-41 ॥

തസ്മാത് ത്വം ഇന്ദ്രിയാണി ആദൗ നിയമ്യ ഭരതർഷഭ ।
പാപ്മാനം പ്രജഹി ഹി ഏനം ജ്ഞാന-വിജ്ഞാന-നാശനം ॥ 3-41 ॥

ഹേ ഭരതർഷഭ! തസ്മാത് ത്വം ആദൗ ഇന്ദ്രിയാണി നിയമ്യ,
ജ്ഞാന-വിജ്ഞാന-നാശനം ഏനം പാപ്മാനം പ്രജഹി ഹി ।

ഇന്ദ്രിയാണി പരാണ്യാഹുരിന്ദ്രിയേഭ്യഃ പരം മനഃ ।
മനസസ്തു പരാ ബുദ്ധിര്യോ ബുദ്ധേഃ പരതസ്തു സഃ ॥ 3-42 ॥

ഇന്ദ്രിയാണി പരാണി ആഹുഃ ഇന്ദ്രിയേഭ്യഃ പരം മനഃ ।
മനസഃ തു പരാ ബുദ്ധിഃ യഃ ബുദ്ധേഃ പരതഃ തു സഃ ॥ 3-42 ॥

ഇന്ദ്രിയാണി പരാണി ആഹുഃ, ഇന്ദ്രിയേഭ്യഃ മനഃ പരം, മനസഃ തു
ബുദ്ധിഃ പരാ, യഃ തു ബുദ്ധേഃ പരതഃ സഃ (ആത്മാ അസ്തി).

ഏവം ബുദ്ധേഃ പരം ബുദ്ധ്വാ സംസ്തഭ്യാത്മാനമാത്മനാ ।
ജഹി ശത്രും മഹാബാഹോ കാമരൂപം ദുരാസദം ॥ 3-43 ॥

ഏവം ബുദ്ധേഃ പരം ബുദ്ധ്വാ സംസ്തഭ്യ ആത്മാനം ആത്മനാ ।
ജഹി ശത്രും മഹാബാഹോ കാമ-രൂപം ദുരാസദം ॥ 3-43 ॥

ഹേ മഹാബാഹോ! ഏവം (ആത്മാനം) ബുദ്ധേഃ പരം ബുദ്ധ്വാ
ആത്മനാ ആത്മാനം സംസ്തഭ്യ, കാമ-രൂപം ദുരാസദം ശത്രും ജഹി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
കർമയോഗോ നാമ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥ 3 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത്-ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീ-കൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
കർമ-യോഗഃ നാമ തൃതീയഃ അധ്യായഃ ॥ 3 ॥

അഥ ചതുർഥോഽധ്യായഃ । ജ്ഞാനകർമസംന്യാസയോഗഃ
അഥ ചതുർഥോഅഃ അധ്യായഃ । ജ്ഞാന-കർമ-സംന്യാസ-യോഗഃ
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ഇമം വിവസ്വതേ യോഗം പ്രോക്തവാനഹമവ്യയം ।
വിവസ്വാന്മനവേ പ്രാഹ മനുരിക്ഷ്വാകവേഽബ്രവീത് ॥ 4-1 ॥

ഇമം വിവസ്വതേ യോഗം പ്രോക്തവാൻ അഹം അവ്യയം ।
വിവസ്വാൻ മനവേ പ്രാഹ മനുഃ ഇക്ഷ്വാകവേ അബ്രവീത് ॥ 4-1 ॥

അഹം ഇമം അവ്യയം യോഗം വിവസ്വതേ പ്രോക്തവാൻ ।
വിവസ്വാൻ മനവേ പ്രാഹ । മനുഃ ഇക്ഷ്വാകവേ അബ്രവീത് ।

ഏവം പരമ്പരാപ്രാപ്തമിമം രാജർഷയോ വിദുഃ ।
സ കാലേനേഹ മഹതാ യോഗോ നഷ്ടഃ പരന്തപ ॥ 4-2 ॥

ഏവം പരമ്പരാ-പ്രാപ്തം ഇമം രാജർഷയഃ വിദുഃ ।
സഃ കാലേന ഇഹ മഹതാ യോഗഃ നഷ്ടഃ പരന്തപ ॥ 4-2 ॥

ഹേ പരന്തപ! ഏവം പരമ്പരാ-പ്രാപ്തം ഇമം (യോഗം)
രാജർഷയഃ വിദുഃ । സഃ യോഗഃ മഹതാ കാലേന ഇഹ നഷ്ടഃ ।

സ ഏവായം മയാ തേഽദ്യ യോഗഃ പ്രോക്തഃ പുരാതനഃ ।
ഭക്തോഽസി മേ സഖാ ചേതി രഹസ്യം ഹ്യേതദുത്തമം ॥ 4-3 ॥

സഃ ഏവ അയം മയാ തേ അദ്യ യോഗഃ പ്രോക്തഃ പുരാതനഃ ।
ഭക്തഃ അസി മേ സഖാ ച ഇതി രഹസ്യം ഹി ഏതത് ഉത്തമം ॥ 4-3 ॥

സഃ ഏവ അയം പുരാതനഃ യോഗഃ മയാ അദ്യ തേ പ്രോക്തഃ । (ത്വം) മേ
ഭക്തഃ സഖാ ച അസി ഇതി, ഹി ഏതത് ഉത്തമം രഹസ്യം ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

അപരം ഭവതോ ജന്മ പരം ജന്മ വിവസ്വതഃ ।
കഥമേതദ്വിജാനീയാം ത്വമാദൗ പ്രോക്തവാനിതി ॥ 4-4 ॥

അപരം ഭവതഃ ജന്മ പരം ജന്മ വിവസ്വതഃ ।
കഥം ഏതത് വിജാനീയാം ത്വം ആദൗ പ്രോക്തവാൻ ഇതി ॥ 4-4 ॥

ഭവതഃ ജന്മ അപരം, വിവസ്വതഃ ജന്മ പരം, (അതഃ) ത്വം
ആദൗ ഏതത് പ്രോക്തവാൻ ഇതി കഥം വിജാനീയാം ?

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।

ബഹൂനി മേ വ്യതീതാനി ജന്മാനി തവ ചാർജുന ।
താന്യഹം വേദ സർവാണി ന ത്വം വേത്ഥ പരന്തപ ॥ 4-5 ॥

ബഹൂനി മേ വ്യതീതാനി ജന്മാനി തവ ച അർജുന ।
താനി അഹം വേദ സർവാണി ന ത്വം വേത്ഥ പരന്തപ ॥ 4-5 ॥

ഹേ പരന്തപ അർജുന! മേ തവ ച ബഹൂനി ജന്മാനി വ്യതീതാനി;
താനി സർവാണി അഹം വേദ, ത്വം ന വേത്ഥ ।

അജോഽപി സന്നവ്യയാത്മാ ഭൂതാനാമീശ്വരോഽപി സൻ ।
പ്രകൃതിം സ്വാമധിഷ്ഠായ സംഭവാമ്യാത്മമായയാ ॥ 4-6 ॥

അജഃ അപി സൻ അവ്യയ-ആത്മാ ഭൂതാനാം ഈശ്വരഃ അപി സൻ ।
പ്രകൃതിം സ്വാം അധിഷ്ഠായ സംഭവാമി ആത്മ-മായയാ ॥ 4-6 ॥

(അഹം) അജഃ അവ്യയ-ആത്മാ അപി സൻ, ഭൂതാനാം ഈശ്വരഃ അപി സൻ,
സ്വാം പ്രകൃതിം അധിഷ്ഠായ, ആത്മ-മായയാ സംഭവാമി ।

യദാ യദാ ഹി ധർമസ്യ ഗ്ലാനിർഭവതി ഭാരത ।
അഭ്യുത്ഥാനമധർമസ്യ തദാത്മാനം സൃജാമ്യഹം ॥ 4-7 ॥

യദാ യദാ ഹി ധർമസ്യ ഗ്ലാനിഃ ഭവതി ഭാരത ।
അഭ്യുത്ഥാനം അധർമസ്യ തദാ ആത്മാനം സൃജാമി അഹം ॥ 4-7 ॥

ഹേ ഭാരത! യദാ യദാ ഹി ധർമസ്യ ഗ്ലാനിഃ, അധർമസ്യ (ച)
അഭ്യുത്ഥാനം ഭവതി, തദാ അഹം ആത്മാനം സൃജാമി ।

പരിത്രാണായ സാധൂനാം വിനാശായ ച ദുഷ്കൃതാം ।
ധർമസംസ്ഥാപനാർഥായ സംഭവാമി യുഗേ യുഗേ ॥ 4-8 ॥

പരിത്രാണായ സാധൂനാം വിനാശായ ച ദുഷ്കൃതാം ।
ധർമ-സംസ്ഥാപന-അർഥായ സംഭവാമി യുഗേ യുഗേ ॥ 4-8 ॥

സാധൂനാം പരിത്രാണായ, ദുഷ്കൃതാം വിനാശായ,
ധർമ-സംസ്ഥാപന-അർഥായ ച, (അഹം) യുഗേ യുഗേ സംഭവാമി ।

ജന്മ കർമ ച മേ ദിവ്യമേവം യോ വേത്തി തത്ത്വതഃ ।
ത്യക്ത്വാ ദേഹം പുനർജന്മ നൈതി മാമേതി സോഽർജുന ॥ 4-9 ॥

ജന്മ കർമ ച മേ ദിവ്യം ഏവം യഃ വേത്തി തത്ത്വതഃ ।
ത്യക്ത്വാ ദേഹം പുനഃ ജന്മ ന ഏതി മാം ഏതി സഃ അർജുന ॥ 4-9 ॥

ഹേ അർജുന! യഃ മേ ദിവ്യം ജന്മ കർമ ച ഏവം തത്ത്വതഃ വേത്തി,
സഃ ദേഹം ത്യക്ത്വാ, പുനഃ ജന്മ ന ഏതി, (കിന്തു സഃ) മാം ഏതി ।

വീതരാഗഭയക്രോധാ മന്മയാ മാമുപാശ്രിതാഃ ।
ബഹവോ ജ്ഞാനതപസാ പൂതാ മദ്ഭാവമാഗതാഃ ॥ 4-10 ॥

വീത-രാഗ-ഭയ-ക്രോധാഃ മന്മയാഃ മാം ഉപാശ്രിതാഃ ।
ബഹവഃ ജ്ഞാന-തപസാ പൂതാഃ മദ്ഭാവം ആഗതാഃ ॥ 4-10 ॥

വീത-രാഗ-ഭയ-ക്രോധാഃ, മന്മയാഃ മാം ഉപാശ്രിതാഃ,
ജ്ഞാന-തപസാ പൂതാഃ, ബഹവഃ മദ്ഭാവം ആഗതാഃ ।

യേ യഥാ മാം പ്രപദ്യന്തേ താംസ്തഥൈവ ഭജാമ്യഹം ।
മമ വർത്മാനുവർതന്തേ മനുഷ്യാഃ പാർഥ സർവശഃ ॥ 4-11 ॥

യേ യഥാ മാം പ്രപദ്യന്തേ താൻ തഥാ ഏവ ഭജാമ്യി അഹം ।
മമ വർത്മ അനുവർതന്തേ മനുഷ്യാഃ പാർഥ സർവശഃ ॥ 4-11 ॥

യേ യഥാ മാം പ്രപദ്യന്തേ, താൻ തഥാ ഏവ അഹം ഭജാമി ।
ഹേ പാർഥ! മനുഷ്യാഃ സർവശഃ മമ വർത്മ അനുവർതന്തേ ।

കാങ്ക്ഷന്തഃ കർമണാം സിദ്ധിം യജന്ത ഇഹ ദേവതാഃ ।
ക്ഷിപ്രം ഹി മാനുഷേ ലോകേ സിദ്ധിർഭവതി കർമജാ ॥ 4-12 ॥

കാങ്ക്ഷന്തഃ കർമണാം സിദ്ധിം യജന്തേ ഇഹ ദേവതാഃ ।
ക്ഷിപ്രം ഹി മാനുഷേ ലോകേ സിദ്ധിഃ ഭവതി കർമജാ ॥ 4-12 ॥

കർമണാം സിദ്ധിം കാങ്ക്ഷന്തഃ (മനുഷ്യാഃ) ഇഹ ദേവതാഃ യജന്തേ;
ഹി മാനുഷേ ലോകേ കർമജാ സിദ്ധിഃ ക്ഷിപ്രം ഭവതി ।

ചാതുർവർണ്യം മയാ സൃഷ്ടം ഗുണകർമവിഭാഗശഃ ।
തസ്യ കർതാരമപി മാം വിദ്ധ്യകർതാരമവ്യയം ॥ 4-13 ॥

ചാതുർവർണ്യം മയാ സൃഷ്ടം ഗുണ-കർമ-വിഭാഗശഃ ।
തസ്യ കർതാരം അപി മാം വിദ്ധി അകർതാരം അവ്യയം ॥ 4-13 ॥

മയാ ഗുണ-കർമ-വിഭാഗശഃ ചാതുർവർണ്യം സൃഷ്ടം,
തസ്യ കർതാരം അപി മാം അവ്യയം അകർതാരം വിദ്ധി ।

ന മാം കർമാണി ലിമ്പന്തി ന മേ കർമഫലേ സ്പൃഹാ ।
ഇതി മാം യോഽഭിജാനാതി കർമഭിർന സ ബധ്യതേ ॥ 4-14 ॥

ന മാം കർമാണി ലിമ്പന്തി ന മേ കർമ-ഫലേ സ്പൃഹാ ।
ഇതി മാം യഃ അഭിജാനാതി കർമഭിഃ ന സ ബധ്യതേ ॥ 4-14 ॥

കർമ-ഫലേ മേ സ്പൃഹാ ന (അതഃ) കർമാണി മാം ന ലിമ്പന്തി ।
ഇതി യഃ മാം അഭിജാനാതി, സഃ കർമഭിഃ ന ബധ്യതേ ।

ഏവം ജ്ഞാത്വാ കൃതം കർമ പൂർവൈരപി മുമുക്ഷുഭിഃ ।
കുരു കർമൈവ തസ്മാത്ത്വം പൂർവൈഃ പൂർവതരം കൃതം ॥ 4-15 ॥

ഏവം ജ്ഞാത്വാ കൃതം കർമ പൂർവൈഃ അപി മുമുക്ഷുഭിഃ ।
കുരു കർമ ഏവ തസ്മാത് ത്വം പൂർവൈഃ പൂർവതരം കൃതം ॥ 4-15 ॥

ഏവം ജ്ഞാത്വാ പൂർവൈഃ മുമുക്ഷുഭിഃ അപി കർമ കൃതം ।
തസ്മാത് ത്വം പൂർവൈഃ പൂർവതരം കൃതം ഏവ കർമ കുരു ।

കിം കർമ കിമകർമേതി കവയോഽപ്യത്ര മോഹിതാഃ ।
തത്തേ കർമ പ്രവക്ഷ്യാമി യജ്ജ്ഞാത്വാ മോക്ഷ്യസേഽശുഭാത് ॥ 4-16 ॥

കിം കർമ കിം അകർമ ഇതി കവയഃ അപി അത്ര മോഹിതാഃ ।
തത് തേ കർമ പ്രവക്ഷ്യാമി യത് ജ്ഞാത്വാ മോക്ഷ്യസേ അശുഭാത് ॥ 4-16 ॥

‘കിം കർമ, കിം അകർമ’ ഇതി അത്ര കവയഃ അപി മോഹിതാഃ ।
തത് കർമ തേ പ്രവക്ഷ്യാമി, യത് ജ്ഞാത്വാ അശുഭാത് മോക്ഷ്യസേ ।

കർമണോ ഹ്യപി ബോദ്ധവ്യം ബോദ്ധവ്യം ച വികർമണഃ ।
അകർമണശ്ച ബോദ്ധവ്യം ഗഹനാ കർമണോ ഗതിഃ ॥ 4-17 ॥

കർമണഃ ഹി അപി ബോദ്ധവ്യം ബോദ്ധവ്യം ച വികർമണഃ ।
അകർമണഃ ച ബോദ്ധവ്യം ഗഹനാ കർമണഃ ഗതിഃ ॥ 4-17 ॥

കർമണഃ (തത്ത്വം) ഹി അപി ബോദ്ധവ്യം, വികർമണഃ ച (തത്ത്വം)
ബോദ്ധവ്യം, (തഥാ) അകർമണഃ ച (തത്ത്വം) ബോദ്ധവ്യം,
കർമണഃ ഗതിഃ ഗഹനാ ।

കർമണ്യകർമ യഃ പശ്യേദകർമണി ച കർമ യഃ ।
സ ബുദ്ധിമാന്മനുഷ്യേഷു സ യുക്തഃ കൃത്സ്നകർമകൃത് ॥ 4-18 ॥

കർമണി അകർമ യഃ പശ്യേത് അകർമണി ച കർമ യഃ ।
സഃ ബുദ്ധിമാൻ മനുഷ്യേഷു സഃ യുക്തഃ കൃത്സ്ന-കർമ-കൃത് ॥ 4-18 ॥

യഃ കർമണി അകർമ പശ്യേത് അകർമണി ച യഃ കർമ ( പശ്യേത്) സഃ
മനുഷ്യേഷു ബുദ്ധിമാൻ, സഃ യുക്തഃ, (സഃ) കൃത്സ്ന-കർമ-കൃത് ।

യസ്യ സർവേ സമാരംഭാഃ കാമസങ്കൽപവർജിതാഃ ।
ജ്ഞാനാഗ്നിദഗ്ധകർമാണം തമാഹുഃ പണ്ഡിതം ബുധാഃ ॥ 4-19 ॥

യസ്യ സർവേ സമാരംഭാഃ കാമ-സങ്കൽപ-വർജിതാഃ ।
ജ്ഞാന-അഗ്നി-ദഗ്ധ-കർമാണം തം ആഹുഃ പണ്ഡിതം ബുധാഃ ॥ 4-19 ॥

യസ്യ സർവേ സമാരംഭാഃ കാമ-സങ്കൽപ-വർജിതാഃ, തം
ജ്ഞാന-അഗ്നി-ദഗ്ധ-കർമാണം ബുധാഃ പണ്ഡിതം ആഹുഃ ।

ത്യക്ത്വാ കർമഫലാസംഗം നിത്യതൃപ്തോ നിരാശ്രയഃ ।
കർമണ്യഭിപ്രവൃത്തോഽപി നൈവ കിഞ്ചിത്കരോതി സഃ ॥ 4-20 ॥

ത്യക്ത്വാ കർമ-ഫല-ആസംഗം നിത്യ-തൃപ്തഃ നിരാശ്രയഃ ।
കർമണി അഭിപ്രവൃത്തഃ അപി ന ഏവ കിഞ്ചിത് കരോതി സഃ ॥ 4-20 ॥

(യഃ) കർമ-ഫല-ആസംഗം ത്യക്ത്വാ നിത്യ-തൃപ്തഃ നിരാശ്രയഃ,
സഃ കർമണി അഭിപ്രവൃത്തഃ അപി ന ഏവ കിഞ്ചിത് കരോതി ।

നിരാശീര്യതചിത്താത്മാ ത്യക്തസർവപരിഗ്രഹഃ ।
ശാരീരം കേവലം കർമ കുർവന്നാപ്നോതി കിൽബിഷം ॥ 4-21 ॥

നിരാശീഃ യത-ചിത്ത-ആത്മാ ത്യക്ത-സർവ-പരിഗ്രഹഃ ।
ശാരീരം കേവലം കർമ കുർവൻ ന ആപ്നോതി കിൽബിഷം ॥ 4-21 ॥

നിരാശീഃ യത-ചിത്ത-ആത്മാ ത്യക്ത-സർവ-പരിഗ്രഹഃ, കേവലം
ശാരീരം കർമ കുർവൻ കിൽബിഷം ന ആപ്നോതി ।

യദൃച്ഛാലാഭസന്തുഷ്ടോ ദ്വന്ദ്വാതീതോ വിമത്സരഃ ।
സമഃ സിദ്ധാവസിദ്ധൗ ച കൃത്വാപി ന നിബധ്യതേ ॥ 4-22 ॥

യദൃച്ഛാ-ലാഭ-സന്തുഷ്ടഃ ദ്വന്ദ്വ-അതീതഃ വിമത്സരഃ ।
സമഃ സിദ്ധൗ അസിദ്ധൗ ച കൃത്വാ അപി ന നിബധ്യതേ ॥ 4-22 ॥

യദൃച്ഛാ-ലാഭ-സന്തുഷ്ടഃ ദ്വന്ദ്വ-അതീതഃ വിമത്സരഃ സിദ്ധൗ
അസിദ്ധൗ ച സമഃ, കൃത്വാ അപി ന നിബധ്യതേ ।

ഗതസംഗസ്യ മുക്തസ്യ ജ്ഞാനാവസ്ഥിതചേതസഃ ।
യജ്ഞായാചരതഃ കർമ സമഗ്രം പ്രവിലീയതേ ॥ 4-23 ॥

ഗത-സംഗസ്യ മുക്തസ്യ ജ്ഞാന-അവസ്ഥിത-ചേതസഃ ।
യജ്ഞായ ആചരതഃ കർമ സമഗ്രം പ്രവിലീയതേ ॥ 4-23 ॥

ഗത-സംഗസ്യ ജ്ഞാന-അവസ്ഥിത-ചേതസഃ യജ്ഞായ ആചരതഃ
മുക്തസ്യ കർമ സമഗ്രം പ്രവിലീയതേ ।

ബ്രഹ്മാർപണം ബ്രഹ്മ ഹവിർബ്രഹ്മാഗ്നൗ ബ്രഹ്മണാ ഹുതം ।
ബ്രഹ്മൈവ തേന ഗന്തവ്യം ബ്രഹ്മകർമസമാധിനാ ॥ 4-24 ॥

ബ്രഹ്മ-അർപണം ബ്രഹ്മ ഹവിഃ ബ്രഹ്മ-അഗ്നൗ ബ്രഹ്മണാ ഹുതം ।
ബ്രഹ്മ ഏവ തേന ഗന്തവ്യം ബ്രഹ്മ-കർമ-സമാധിനാ ॥ 4-24 ॥

ബ്രഹ്മ അർപണം, ബ്രഹ്മ ഹവിഃ, ബ്രഹ്മ-അഗ്നൗ ബ്രഹ്മണാ ഹുതം,
ബ്രഹ്മ-കർമ-സമാധിനാ തേന ബ്രഹ്മ ഏവ ഗന്തവ്യം ।

ദൈവമേവാപരേ യജ്ഞം യോഗിനഃ പര്യുപാസതേ ।
ബ്രഹ്മാഗ്നാവപരേ യജ്ഞം യജ്ഞേനൈവോപജുഹ്വതി ॥ 4-25 ॥

ദൈവം ഏവ അപരേ യജ്ഞം യോഗിനഃ പര്യുപാസതേ ।
ബ്രഹ്മ-അഗ്നൗ അപരേ യജ്ഞം യജ്ഞേന ഏവ ഉപജുഹ്വതി ॥ 4-25 ॥

അപരേ യോഗിനഃ ദൈവം ഏവ യജ്ഞം പര്യുപാസതേ; അപരേ
ബ്രഹ്മ-അഗ്നൗ യജ്ഞേന യജ്ഞം ഏവ ഉപജുഹ്വതി ।

ശ്രോത്രാദീനീന്ദ്രിയാണ്യന്യേ സംയമാഗ്നിഷു ജുഹ്വതി ।
ശബ്ദാദീന്വിഷയാനന്യ ഇന്ദ്രിയാഗ്നിഷു ജുഹ്വതി ॥ 4-26 ॥

ശ്രോത്ര-ആദീനി ഇന്ദ്രിയാണി അന്യേ സംയമ-അഗ്നിഷു ജുഹ്വതി ।
ശബ്ദ-ആദീൻ വിഷയാൻ അന്യേ ഇന്ദ്രിയ-അഗ്നിഷു ജുഹ്വതി ॥ 4-26 ॥

അന്യേ ശ്രോത്ര-ആദീനി ഇന്ദ്രിയാണി സംയമ-അഗ്നിഷു ജുഹ്വതി, അന്യേ
ശബ്ദ-ആദീൻ വിഷയാൻ ഇന്ദ്രിയ-അഗ്നിഷു ജുഹ്വതി ।

സർവാണീന്ദ്രിയകർമാണി പ്രാണകർമാണി ചാപരേ ।
ആത്മസംയമയോഗാഗ്നൗ ജുഹ്വതി ജ്ഞാനദീപിതേ ॥ 4-27 ॥

സർവാണി ഇന്ദ്രിയ-കർമാണി പ്രാണ-കർമാണി ച അപരേ ।
ആത്മ-സംയമ-യോഗ-അഗ്നൗ ജുഹ്വതി ജ്ഞാന-ദീപിതേ ॥ 4-27 ॥

അപരേ ജ്ഞാന-ദീപിതേ ആത്മ-സംയമ-യോഗ-അഗ്നൗ സർവാണി
ഇന്ദ്രിയ-കർമാണി പ്രാണ-കർമാണി ച ജുഹ്വതി ।

ദ്രവ്യയജ്ഞാസ്തപോയജ്ഞാ യോഗയജ്ഞാസ്തഥാപരേ ।
സ്വാധ്യായജ്ഞാനയജ്ഞാശ്ച യതയഃ സംശിതവ്രതാഃ ॥ 4-28 ॥

ദ്രവ്യ-യജ്ഞാഃ തപോ-യജ്ഞാഃ യോഗ-യജ്ഞാഃ തഥാ അപരേ ।
സ്വാധ്യായ-ജ്ഞാന-യജ്ഞാഃ ച യതയഃ സംശിതവ്രതാഃ ॥ 4-28 ॥

അപരേ സംശിതവ്രതാഃ ദ്രവ്യ-യജ്ഞാഃ തപോ-യജ്ഞാഃ യോഗ-യജ്ഞാഃ
തഥാ ച സ്വാധ്യായ-ജ്ഞാന-യജ്ഞാഃ യതയഃ (സന്തി) ।

അപാനേ ജുഹ്വതി പ്രാണം പ്രാണേഽപാനം തഥാപരേ ।
പ്രാണാപാനഗതീ രുദ്ധ്വാ പ്രാണായാമപരായണാഃ ॥ 4-29 ॥

അപാനേ ജുഹ്വതി പ്രാണം പ്രാണേ അപാനം തഥാ അപരേ ।
പ്രാണ-അപാന-ഗതീ രുദ്ധ്വാ പ്രാണായാമ-പരായണാഃ ॥ 4-29 ॥

അപാനേ പ്രാണം പ്രാണേ അപാനം ജുഹ്വതി । (തഥാ അപരേ)
പ്രാണ-അപാന-ഗതീ രുദ്ധ്വാ പ്രാണായാമ-പരായണാഃ (സന്തി) ।

അപരേ നിയതാഹാരാഃ പ്രാണാൻപ്രാണേഷു ജുഹ്വതി ।
സർവേഽപ്യേതേ യജ്ഞവിദോ യജ്ഞക്ഷപിതകൽമഷാഃ ॥ 4-30 ॥

അപരേ നിയത-ആഹാരാഃ പ്രാണാൻ പ്രാണേഷു ജുഹ്വതി ।
സർവേ അപി ഏതേ യജ്ഞവിദഃ യജ്ഞ-ക്ഷപിത-കൽമഷാഃ ॥ 4-30 ॥

അപരേ നിയത-ആഹാരാഃ പ്രാണാൻ പ്രാണേഷു ജുഹ്വതി । ഏതേ സർവേ അപി
യജ്ഞവിദഃ യജ്ഞ-ക്ഷപിത-കൽമഷാഃ (സന്തി) ।

യജ്ഞശിഷ്ടാമൃതഭുജോ യാന്തി ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
നായം ലോകോഽസ്ത്യയജ്ഞസ്യ കുതോഽന്യഃ കുരുസത്തമ ॥ 4-31 ॥

യജ്ഞ-ശിഷ്ട-അമൃത-ഭുജഃ യാന്തി ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
നായം ലോകഃ അസ്തി അയജ്ഞസ്യ കുതഃ അന്യഃ കുരുസത്തമ ॥ 4-31 ॥

ഹേ കുരുസത്തമ! യജ്ഞ-ശിഷ്ട-അമൃത-ഭുജഃ സനാതനം ബ്രഹ്മ യാന്തി ।
അയജ്ഞസ്യ അയം ലോകഃ ന അസ്തി, കുതഃ അന്യഃ ?

ഏവം ബഹുവിധാ യജ്ഞാ വിതതാ ബ്രഹ്മണോ മുഖേ ।
കർമജാന്വിദ്ധി താൻസർവാനേവം ജ്ഞാത്വാ വിമോക്ഷ്യസേ ॥ 4-32 ॥

ഏവം ബഹുവിധാഃ യജ്ഞാഃ വിതതാഃ ബ്രഹ്മണഃ മുഖേ ।
കർമജാൻ വിദ്ധി താൻ സർവാൻ ഏവം ജ്ഞാത്വാ വിമോക്ഷ്യസേ ॥ 4-32 ॥

ഏവം ബഹുവിധാഃ യജ്ഞാഃ ബ്രഹ്മണഃ മുഖേ വിതതാഃ (സന്തി, ത്വം)
താൻ സർവാൻ കർമജാൻ വിദ്ധി । ഏവം ജ്ഞാത്വാ (ത്വം) വിമോക്ഷ്യസേ ।

ശ്രേയാന്ദ്രവ്യമയാദ്യജ്ഞാജ്ജ്ഞാനയജ്ഞഃ പരന്തപ ।
സർവം കർമാഖിലം പാർഥ ജ്ഞാനേ പരിസമാപ്യതേ ॥ 4-33 ॥

ശ്രേയാൻ ദ്രവ്യമയാത് യജ്ഞാത് ജ്ഞാന-യജ്ഞഃ പരന്തപ ।
സർവം കർമ-അഖിലം പാർഥ ജ്ഞാനേ പരിസമാപ്യതേ ॥ 4-33 ॥

ഹേ പരന്തപ! ദ്രവ്യമയാത് യജ്ഞാത് ജ്ഞാന-യജ്ഞഃ ശ്രേയാൻ ।
ഹേ പാർഥ! സർവം അഖിലം കർമ ജ്ഞാനേ പരിസമാപ്യതേ ।

തദ്വിദ്ധി പ്രണിപാതേന പരിപ്രശ്നേന സേവയാ ।
ഉപദേക്ഷ്യന്തി തേ ജ്ഞാനം ജ്ഞാനിനസ്തത്ത്വദർശിനഃ ॥ 4-34 ॥

തത് വിദ്ധി പ്രണിപാതേന പരിപ്രശ്നേന സേവയാ ।
ഉപദേക്ഷ്യന്തി തേ ജ്ഞാനം ജ്ഞാനിനഃ തത്ത്വ-ദർശിനഃ ॥ 4-34 ॥

പ്രണിപാതേന പരിപ്രശ്നേന സേവയാ തത്ത്വ-ദർശിനഃ ജ്ഞാനിനഃ
ജ്ഞാനം തേ ഉപദേക്ഷ്യന്തി തത് (ത്വം) വിദ്ധി ।

യജ്ജ്ഞാത്വാ ന പുനർമോഹമേവം യാസ്യസി പാണ്ഡവ ।
യേന ഭൂതാന്യശേഷാണ ദ്രക്ഷ്യസ്യാത്മന്യഥോ മയി ॥ 4-35 ॥

യത് ജ്ഞാത്വാ ന പുനഃ മോഹം ഏവം യാസ്യസി പാണ്ഡവ ।
യേന ഭൂതാനി അശേഷാണി ദ്രക്ഷ്യസി ആത്മനി അഥോ മയി ॥ 4-35 ॥

ഹേ പാണ്ഡവ! യത് ജ്ഞാത്വാ (ത്വം) പുനഃ ഏവം മോഹം
ന യാസ്യസി, യേന ഭൂതാനി അശേഷേണ ആത്മനി അഥോ മയി ദ്രക്ഷ്യസി ।

അപി ചേദസി പാപേഭ്യഃ സർവേഭ്യഃ പാപകൃത്തമഃ ।
സർവം ജ്ഞാനപ്ലവേനൈവ വൃജിനം സന്തരിഷ്യസി ॥ 4-36 ॥

അപി ചേത് അസി പാപേഭ്യഃ സർവേഭ്യഃ പാപ-കൃത്തമഃ ।
സർവം ജ്ഞാന-പ്ലവേന ഏവ വൃജിനം സന്തരിഷ്യസി ॥ 4-36 ॥

(ത്വം) സർവേഭ്യഃ പാപേഭ്യഃ അപി പാപ-കൃത്തമഃ അസി ചേത് സർവം
വൃജിനം ജ്ഞാന-പ്ലവേന ഏവ സന്തരിഷ്യസി ।

യഥൈധാംസി സമിദ്ധോഽഗ്നിർഭസ്മസാത്കുരുതേഽർജുന ।
ജ്ഞാനാഗ്നിഃ സർവകർമാണി ഭസ്മസാത്കുരുതേ തഥാ ॥ 4-37 ॥

യഥാ ഏധാംസി സമിദ്ധഃ അഗ്നിഃ ഭസ്മസാത് കുരുതേ അർജുന ।
ജ്ഞാന-അഗ്നിഃ സർവ-കർമാണി ഭസ്മസാത് കുരുതേ തഥാ ॥ 4-37 ॥

ഹേ അർജുന! യഥാ സമിദ്ധഃ അഗ്നിഃ ഏധാംസി ഭസ്മസാത് കുരുതേ,
തഥാ ജ്ഞാന-അഗ്നിഃ സർവ-കർമാണി ഭസ്മസാത് കുരുതേ ।

ന ഹി ജ്ഞാനേന സദൃശം പവിത്രമിഹ വിദ്യതേ ।
തത്സ്വയം യോഗസംസിദ്ധഃ കാലേനാത്മനി വിന്ദതി ॥ 4-38 ॥

ന ഹി ജ്ഞാനേന സദൃശം പവിത്രം ഇഹ വിദ്യതേ ।
തത് സ്വയം യോഗ-സംസിദ്ധഃ കാലേന ആത്മനി വിന്ദതി ॥ 4-38 ॥

ഹി ഇഹ ജ്ഞാനേന സദൃശം പവിത്രം ന വിദ്യതേ । തത് (ജ്ഞാനം)
സ്വയം യോഗ-സംസിദ്ധഃ കാലേന ആത്മനി വിന്ദതി ।

ശ്രദ്ധാവാഁല്ലഭതേ ജ്ഞാനം തത്പരഃ സംയതേന്ദ്രിയഃ ।
ജ്ഞാനം ലബ്ധ്വാ പരാം ശാന്തിമചിരേണാധിഗച്ഛതി ॥ 4-39 ॥

ശ്രദ്ധാവാൻ ലഭതേ ജ്ഞാനം തത്പരഃ സംയത-ഇന്ദ്രിയഃ ।
ജ്ഞാനം ലബ്ധ്വാ പരാം ശാന്തിം അചിരേണാധിഗച്ഛതി ॥ 4-39 ॥

ശ്രദ്ധാവാൻ, തത്പരഃ, സംയത-ഇന്ദ്രിയഃ ജ്ഞാനം ലഭതേ ।
ജ്ഞാനം ലബ്ധ്വാ അചിരേണ പരാം ശാന്തിം അധിഗച്ഛതി ।

അജ്ഞശ്ചാശ്രദ്ദധാനശ്ച സംശയാത്മാ വിനശ്യതി ।
നായം ലോകോഽസ്തി ന പരോ ന സുഖം സംശയാത്മനഃ ॥ 4-40 ॥

അജ്ഞഃ ച അശ്രദ്ദധാനഃ ച സംശയ-ആത്മാ വിനശ്യതി ।
ന അയം ലോകഃ അസ്തി ന പരഃ ന സുഖം സംശയാത്മനഃ ॥ 4-40 ॥

അജ്ഞഃ ച അശ്രദ്ദധാനഃ ച സംശയ-ആത്മാ വിനശ്യതി ।
സംശയാത്മനഃ അയം ലോകഃ ന അസ്തി, ന പരഃ (ലോകഃ),
ന (ച) സുഖം (അസ്തി).

യോഗസംന്യസ്തകർമാണം ജ്ഞാനസഞ്ഛിന്നസംശയം ।
ആത്മവന്തം ന കർമാണി നിബധ്നന്തി ധനഞ്ജയ ॥ 4-41 ॥

യോഗ-സംന്യസ്തകർമാണം ജ്ഞാനസഞ്ഛിന്നസംശയം ।
ആത്മവന്തം ന കർമാണി നിബധ്നന്തി ധനഞ്ജയ ॥ 4-41 ॥

ഹേ ധനഞ്ജയ! യോഗ-സംന്യസ്തകർമാണം ജ്ഞാനസഞ്ഛിന്നസംശയം
ആത്മവന്തം കർമാണി ന നിബധ്നന്തി ।

തസ്മാദജ്ഞാനസംഭൂതം ഹൃത്സ്ഥം ജ്ഞാനാസിനാത്മനഃ ।
ഛിത്ത്വൈനം സംശയം യോഗമാതിഷ്ഠോത്തിഷ്ഠ ഭാരത ॥ 4-42 ॥

തസ്മാത് അജ്ഞാന-സംഭൂതം ഹൃത്സ്ഥം ജ്ഞാന-അസിനാ-ആത്മനഃ ।
ഛിത്ത്വാ ഏനം സംശയം യോഗം ആതിഷ്ഠ ഉത്തിഷ്ഠ ഭാരത ॥ 4-42 ॥

ഹേ ഭാരത!തസ്മാത് അജ്ഞാന-സംഭൂതം ഹൃത്സ്ഥം ആത്മനഃ
ഏനം സംശയം ജ്ഞാന-അസിനാ ഛിത്ത്വാ യോഗം ആതിഷ്ഠ,
(യുദ്ധായ ച) ഉത്തിഷ്ഠ ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ജ്ഞാനകർമസംന്യാസയോഗോ നാമ ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥ 4 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ജ്ഞാന-കർമ-സംന്യാസ-യോഗഃ നാമ ചതുർഥഃ അധ്യായഃ ॥ 4 ॥

അഥ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ । സംന്യാസയോഗഃ ।
അഥ പഞ്ചമഃ അധ്യായഃ । സംന്യാസ-യോഗഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

സംന്യാസം കർമണാം കൃഷ്ണ പുനര്യോഗം ച ശംസസി ।
യച്ഛ്രേയ ഏതയോരേകം തന്മേ ബ്രൂഹി സുനിശ്ചിതം ॥ 5-1 ॥

സംന്യാസം കർമണാം കൃഷ്ണ പുനഃ യോഗം ച ശംസസി ।
യത് ശ്രേയഃ ഏതയോഃ ഏകം തത് മേ ബ്രൂഹി സുനിശ്ചിതം ॥ 5-1 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! കർമണാം സംന്യാസം, പുനഃ യോഗം ച ശംസസി;
ഏതയോഃ യത് ഏകം ശ്രേയഃ തത് മേ സുനിശ്ചിതം ബ്രൂഹി ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

സംന്യാസഃ കർമയോഗശ്ച നിഃശ്രേയസകരാവുഭൗ ।
തയോസ്തു കർമസംന്യാസാത്കർമയോഗോ വിശിഷ്യതേ ॥ 5-2 ॥

സംന്യാസഃ കർമ-യോഗഃ ച നിഃശ്രേയസകരൗ ഉഭൗ ।
തയോഃ തു കർമ-സംന്യാസാത് കർമ-യോഗഃ വിശിഷ്യതേ ॥ 5-2 ॥

സംന്യാസഃ കർമ-യോഗഃ ച ഉഭൗ നിഃശ്രേയസകരൗ;
തയോഃ തു കർമ-സംന്യാസാത് കർമ-യോഗഃ വിശിഷ്യതേ ।

ജ്ഞേയഃ സ നിത്യസംന്യാസീ യോ ന ദ്വേഷ്ടി ന കാങ്ക്ഷതി ।
നിർദ്വന്ദ്വോ ഹി മഹാബാഹോ സുഖം ബന്ധാത്പ്രമുച്യതേ ॥ 5-3 ॥

ജ്ഞേയഃ സഃ നിത്യ-സംന്യാസീ യഃ ന ദ്വേഷ്ടി ന കാങ്ക്ഷതി ।
നിർദ്വന്ദ്വഃ ഹി മഹാബാഹോ സുഖം ബന്ധാത് പ്രമുച്യതേ ॥ 5-3 ॥

യഃ ന ദ്വേഷ്ടി, ന (ച) കാങ്ക്ഷതി, സഃ നിത്യ-സംന്യാസീ
ജ്ഞേയഃ; മഹാബാഹോ! ഹി നിർദ്വന്ദ്വഃ ബന്ധാത് സുഖം പ്രമുച്യതേ ।

സാംഖ്യയോഗൗ പൃഥഗ്ബാലാഃ പ്രവദന്തി ന പണ്ഡിതാഃ ।
ഏകമപ്യാസ്ഥിതഃ സമ്യഗുഭയോർവിന്ദതേ ഫലം ॥ 5-4 ॥

സാംഖ്യ-യോഗൗ പൃഥക് ബാലാഃ പ്രവദന്തി ന പണ്ഡിതാഃ ।
ഏകം അപി ആസ്ഥിതഃ സമ്യക് ഉഭയോഃ വിന്ദതേ ഫലം ॥ 5-4 ॥

സാംഖ്യ-യോഗൗ പൃഥക് (ഇതി) ബാലാഃ പ്രവദന്തി, ന പണ്ഡിതാഃ ।
ഏകം അപി സമ്യക് ആസ്ഥിതഃ (പുരുഷഃ) ഉഭയോഃ ഫലം വിന്ദതേ ।

യത്സാംഖ്യൈഃ പ്രാപ്യതേ സ്ഥാനം തദ്യോഗൈരപി ഗമ്യതേ ।
ഏകം സാംഖ്യം ച യോഗം ച യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ॥ 5-5 ॥

യത് സാംഖ്യൈഃ പ്രാപ്യതേ സ്ഥാനം തത് യോഗൈഃ അപി ഗമ്യതേ ।
ഏകം സാംഖ്യം ച യോഗം ച യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ॥ 5-5 ॥

യത് സ്ഥാനം സാംഖ്യൈഃ പ്രാപ്യതേ, തത് യോഗൈഃ അപി ഗമ്യതേ;
യഃ സാംഖ്യം ച യോഗം ച ഏകം പശ്യതി, സ (ഏവ) പശ്യതി ।

സംന്യാസസ്തു മഹാബാഹോ ദുഃഖമാപ്തുമയോഗതഃ ।
യോഗയുക്തോ മുനിർബ്രഹ്മ നചിരേണാധിഗച്ഛതി ॥ 5-6 ॥

സംന്യാസഃ തു മഹാബാഹോ ദുഃഖം ആപ്തും അയോഗതഃ ।
യോഗ-യുക്തഃ മുനിഃ ബ്രഹ്മ നചിരേണ അധിഗച്ഛതി ॥ 5-6 ॥

ഹേ മഹാബാഹോ! അയോഗതഃ സംന്യാസഃ തു ദുഃഖം ആപ്തും,
യോഗ-യുക്തഃ മുനിഃ ന ചിരേണ ബ്രഹ്മ അധിഗച്ഛതി ।

യോഗയുക്തോ വിശുദ്ധാത്മാ വിജിതാത്മാ ജിതേന്ദ്രിയഃ ।
സർവഭൂതാത്മഭൂതാത്മാ കുർവന്നപി ന ലിപ്യതേ ॥ 5-7 ॥

യോഗ-യുക്തഃ വിശുദ്ധ-ആത്മാ വിജിത-ആത്മാ ജിത-ഇന്ദ്രിയഃ ।
സർവ-ഭൂത-ആത്മ-ഭൂത-ആത്മാ കുർവൻ അപി ന ലിപ്യതേ ॥ 5-7 ॥

യോഗ-യുക്തഃ, വിശുദ്ധ-ആത്മാ, വിജിത-ആത്മാ, ജിത-ഇന്ദ്രിയഃ,
സർവ-ഭൂത-ആത്മ-ഭൂത-ആത്മാ, കുർവൻ അപി ന ലിപ്യതേ ।

നൈവ കിഞ്ചിത്കരോമീതി യുക്തോ മന്യേത തത്ത്വവിത് ।
പശ്യഞ്ശൃണ്വൻസ്പൃശഞ്ജിഘ്രന്നശ്നൻഗച്ഛൻസ്വപഞ്ശ്വസൻ ॥ 5-8 ॥

പ്രലപന്വിസൃജൻഗൃഹ്ണന്നുന്മിഷന്നിമിഷന്നപി ।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഷു വർതന്ത ഇതി ധാരയൻ ॥ 5-9 ॥

ന ഏവ കിഞ്ചിത് കരോമി ഇതി യുക്തഃ മന്യേത തത്ത്വവിത് ।
പശ്യൻ ശൃണ്വൻ സ്പൃശൻ ജിഘ്രൻ അശ്നൻ ഗച്ഛൻ സ്വപഞ് ശ്വസൻ ॥ 5-8 ॥

പ്രലപൻ വിസൃജൻ ഗൃഹ്ണൻ ഉന്മിഷൻ നിമിഷൻ അപി ।
ഇന്ദ്രിയാണി ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഷു വർതന്തേ ഇതി ധാരയൻ ॥ 5-9 ॥

യുക്തഃ തത്ത്വവിത് പശ്യൻ, ശൃണ്വൻ, സ്പൃശൻ, ജിഘ്രൻ, അശ്നൻ,
ഗച്ഛൻ, സ്വപൻ, ശ്വസൻ, പ്രലപൻ, വിസൃജൻ, ഗൃഹ്ണൻ,
ഉന്മിഷൻ നിമിഷൻ അപി, ഇന്ദ്രിയാണി ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഷു വർതന്തേ ഇതി ധാരയൻ
കിഞ്ചിത് ന ഏവ കരോമി ഇതി മന്യേത ।

ബ്രഹ്മണ്യാധായ കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ കരോതി യഃ ।
ലിപ്യതേ ന സ പാപേന പദ്മപത്രമിവാംഭസാ ॥ 5-10 ॥

ബ്രഹ്മണി ആധായ കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ കരോതി യഃ ।
ലിപ്യതേ ന സഃ പാപേന പദ്മ-പത്രം ഇവ അംഭസാ ॥ 5-10 ॥

യഃ സംഗം ത്യക്ത്വാ കർമാണി, ബ്രഹ്മണി ആധായ കരോതി, സഃ
പദ്മ-പത്രം അംഭസാ ഇവ, പാപേന ന ലിപ്യതേ ।

കായേന മനസാ ബുദ്ധ്യാ കേവലൈരിന്ദ്രിയൈരപി ।
യോഗിനഃ കർമ കുർവന്തി സംഗം ത്യക്ത്വാത്മശുദ്ധയേ ॥ 5-11 ॥

കായേന മനസാ ബുദ്ധ്യാ കേവലൈഃ ഇന്ദ്രിയൈഃ അപി ।
യോഗിനഃ കർമ കുർവന്തി സംഗം ത്യക്ത്വാ ആത്മ-ശുദ്ധയേ ॥ 5-11 ॥

യോഗിനഃ ആത്മ-ശുദ്ധയേ കായേന, മനസാ, ബുദ്ധ്യാ, കേവലൈഃ
ഇന്ദ്രിയൈഃ അപി സംഗം ത്യക്ത്വാ കർമ കുർവന്തി ।

യുക്തഃ കർമഫലം ത്യക്ത്വാ ശാന്തിമാപ്നോതി നൈഷ്ഠികീം ।
അയുക്തഃ കാമകാരേണ ഫലേ സക്തോ നിബധ്യതേ ॥ 5-12 ॥

യുക്തഃ കർമ-ഫലം ത്യക്ത്വാ ശാന്തിം ആപ്നോതി നൈഷ്ഠികീം ।
അയുക്തഃ കാമകാരേണ ഫലേ സക്തഃ നിബധ്യതേ ॥ 5-12 ॥

യുക്തഃ കർമ-ഫലം ത്യക്ത്വാ നൈഷ്ഠികീം ശാന്തിം ആപ്നോതി ।
അയുക്തഃ കാമകാരേണ ഫലേ സക്തഃ നിബധ്യതേ ।

സർവകർമാണി മനസാ സംന്യസ്യാസ്തേ സുഖം വശീ ।
നവദ്വാരേ പുരേ ദേഹീ നൈവ കുർവന്ന കാരയൻ ॥ 5-13 ॥

സർവ-കർമാണി മനസാ സംന്യസ്യ ആസ്തേ സുഖം വശീ ।
നവ-ദ്വാരേ പുരേ ദേഹീ ന ഏവ കുർവൻ ന കാരയൻ ॥ 5-13 ॥

വശീ ദേഹീ സർവ-കർമാണി മനസാ സംന്യസ്യ, നവ-ദ്വാരേ പുരേ,
ന ഏവ കുർവൻ, ന കാരയൻ സുഖം ആസ്തേ ।

ന കർതൃത്വം ന കർമാണി ലോകസ്യ സൃജതി പ്രഭുഃ ।
ന കർമഫലസംയോഗം സ്വഭാവസ്തു പ്രവർതതേ ॥ 5-14 ॥

ന കർതൃത്വം ന കർമാണി ലോകസ്യ സൃജതി പ്രഭുഃ ।
ന കർമ-ഫല-സംയോഗം സ്വഭാവഃ തു പ്രവർതതേ ॥ 5-14 ॥

പ്രഭുഃ ലോകസ്യ ന കർതൃത്വം, ന കർമാണി, ന കർമ-ഫല-സംയോഗം
സൃജതി । സ്വഭാവഃ തു പ്രവർതതേ ।

നാദത്തേ കസ്യചിത്പാപം ന ചൈവ സുകൃതം വിഭുഃ ।
അജ്ഞാനേനാവൃതം ജ്ഞാനം തേന മുഹ്യന്തി ജന്തവഃ ॥ 5-15 ॥

ന ആദത്തേ കസ്യചിത് പാപം ന ച ഏവ സുകൃതം വിഭുഃ ।
അജ്ഞാനേന ആവൃതം ജ്ഞാനം തേന മുഹ്യന്തി ജന്തവഃ ॥ 5-15 ॥

വിഭുഃ ന കസ്യചിത് പാപം, ന ച ഏവ സുകൃതം ആദത്തേ ।
അജ്ഞാനേന ജ്ഞാനം ആവൃതം, തേന ജന്തവഃ മുഹ്യന്തി ।

ജ്ഞാനേന തു തദജ്ഞാനം യേഷാം നാശിതമാത്മനഃ ।
തേഷാമാദിത്യവജ്ജ്ഞാനം പ്രകാശയതി തത്പരം ॥ 5-16 ॥

ജ്ഞാനേന തു തത് അജ്ഞാനം യേഷാം നാശിതം ആത്മനഃ ।
തേഷാം ആദിത്യവത് ജ്ഞാനം പ്രകാശയതി തത് പരം ॥ 5-16 ॥

യേഷാം തു തത് അജ്ഞാനം ആത്മനഃ ജ്ഞാനേന നാശിതം, തേഷാം
ജ്ഞാനം ആദിത്യവത് തത് പരം പ്രകാശയതി ।

തദ്ബുദ്ധയസ്തദാത്മാനസ്തന്നിഷ്ഠാസ്തത്പരായണാഃ ।
ഗച്ഛന്ത്യപുനരാവൃത്തിം ജ്ഞാനനിർധൂതകൽമഷാഃ ॥ 5-17 ॥

തത് ബുദ്ധയഃ തത് ആത്മാനഃ തത് നിഷ്ഠാഃ തത് പരായണാഃ ।
ഗച്ഛന്തി അപുനരാവൃത്തിം ജ്ഞാന-നിർധൂത-കൽമഷാഃ ॥ 5-17 ॥

തത് ബുദ്ധയഃ, തത് ആത്മാനഃ, തത് നിഷ്ഠാഃ, തത് പരായണാഃ,
ജ്ഞാന-നിർധൂത-കൽമഷാഃ അപുനരാവൃത്തിം ഗച്ഛന്തി ।

വിദ്യാവിനയസമ്പന്നേ ബ്രാഹ്മണേ ഗവി ഹസ്തിനി ।
ശുനി ചൈവ ശ്വപാകേ ച പണ്ഡിതാഃ സമദർശിനഃ ॥ 5-18 ॥

വിദ്യാ-വിനയ-സമ്പന്നേ ബ്രാഹ്മണേ ഗവി ഹസ്തിനി ।
ശുനി ച ഏവ ശ്വപാകേ ച പണ്ഡിതാഃ സമ-ദർശിനഃ ॥ 5-18 ॥

പണ്ഡിതാഃ വിദ്യാ-വിനയ-സമ്പന്നേ ബ്രാഹ്മണേ, ഗവി, ഹസ്തിനി, ശുനി, ച
ശ്വപാകേ ച ഏവ സമ-ദർശിനഃ (സന്തി) ।

ഇഹൈവ തൈർജിതഃ സർഗോ യേഷാം സാമ്യേ സ്ഥിതം മനഃ ।
നിർദോഷം ഹി സമം ബ്രഹ്മ തസ്മാദ് ബ്രഹ്മണി തേ സ്ഥിതാഃ ॥ 5-19 ॥

ഇഹ ഏവ തൈഃ ജിതഃ സർഗഃ യേഷാം സാമ്യേ സ്ഥിതം മനഃ ।
നിർദോഷം ഹി സമം ബ്രഹ്മ തസ്മാത് ബ്രഹ്മണി തേ സ്ഥിതാഃ ॥ 5-19 ॥

യേഷാം മനഃ സാമ്യേ സ്ഥിതം, തൈഃ ഇഹ ഏവ സർഗഃ ജിതഃ,
ബ്രഹ്മ ഹി സമം നിർദോഷം, തസ്മാത് തേ ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതാഃ ।

ന പ്രഹൃഷ്യേത്പ്രിയം പ്രാപ്യ നോദ്വിജേത്പ്രാപ്യ ചാപ്രിയം ।
സ്ഥിരബുദ്ധിരസമ്മൂഢോ ബ്രഹ്മവിദ് ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതഃ ॥ 5-20 ॥

ന പ്രഹൃഷ്യേത് പ്രിയം പ്രാപ്യ ന ഉദ്വിജേത് പ്രാപ്യ ച അപ്രിയം ।
സ്ഥിര-ബുദ്ധിഃ അസമ്മൂഢഃ ബ്രഹ്മവിത് ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതഃ ॥ 5-20 ॥

പ്രിയം പ്രാപ്യ ന പ്രഹൃഷ്യേത്, അപ്രിയം പ്രാപ്യ ച ന ഉദ്വിജേത്,
(ഏവം) സ്ഥിര-ബുദ്ധിഃ, അസമ്മൂഢഃ, ബ്രഹ്മവിത് ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതഃ ।

ബാഹ്യസ്പർശേഷ്വസക്താത്മാ വിന്ദത്യാത്മനി യത്സുഖം ।
സ ബ്രഹ്മയോഗയുക്താത്മാ സുഖമക്ഷയമശ്നുതേ ॥ 5-21 ॥

ബാഹ്യ-സ്പർശേഷു അസക്ത-ആത്മാ വിന്ദതി ആത്മനി യത് സുഖം ।
സഃ ബ്രഹ്മ-യോഗ-യുക്താത്മാ സുഖം അക്ഷയം അശ്നുതേ ॥ 5-21 ॥

ബാഹ്യ-സ്പർശേഷു അസക്ത-ആത്മാ, ആത്മനി യത് സുഖം വിന്ദതി,
സഃ ബ്രഹ്മ-യോഗ-യുക്താത്മാ അക്ഷയം സുഖം അശ്നുതേ ।

യേ ഹി സംസ്പർശജാ ഭോഗാ ദുഃഖയോനയ ഏവ തേ ।
ആദ്യന്തവന്തഃ കൗന്തേയ ന തേഷു രമതേ ബുധഃ ॥ 5-22 ॥

യേ ഹി സംസ്പർശജാഃ ഭോഗാഃ ദുഃഖ-യോനയഃ ഏവ തേ ।
ആദി അന്തവന്തഃ കൗന്തേയ ന തേഷു രമതേ ബുധഃ ॥ 5-22 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! യേ ഹി സംസ്പർശജാഃ ഭോഗാഃ തേ ദുഃഖ-യോനയഃ
ആദി അന്തവന്തഃ ഏവ, തേഷു ബുധഃ ന രമതേ ।

ശക്നോതീഹൈവ യഃ സോഢും പ്രാക്ശരീരവിമോക്ഷണാത് ।
കാമക്രോധോദ്ഭവം വേഗം സ യുക്തഃ സ സുഖീ നരഃ ॥ 5-23 ॥

ശക്നോതി ഇഹ ഏവ യഃ സോഢും പ്രാക് ശരീര-വിമോക്ഷണാത് ।
കാമ-ക്രോധ-ഉദ്ഭവം വേഗം സഃ യുക്തഃ സഃ സുഖീ നരഃ ॥ 5-23 ॥

ഇഹ ഏവ ശരീര-വിമോക്ഷണാത് പ്രാക്, യഃ കാമ-ക്രോധ-ഉദ്ഭവം
വേഗം സോഢും ശക്നോതി, സഃ നരഃ യുക്തഃ, സഃ സുഖീ (ഭവതി) ।

യോഽന്തഃസുഖോഽന്തരാരാമസ്തഥാന്തർജ്യോതിരേവ യഃ ।
സ യോഗീ ബ്രഹ്മനിർവാണം ബ്രഹ്മഭൂതോഽധിഗച്ഛതി ॥ 5-24 ॥

യഃ അന്തഃ-സുഖഃ അന്തര-ആരാമഃ തഥാ അന്തർ-ജ്യോതിഃ ഏവ യഃ ।
സഃ യോഗീ ബ്രഹ്മ-നിർവാണം ബ്രഹ്മ-ഭൂതഃ അധിഗച്ഛതി ॥ 5-24 ॥

യഃ അന്തഃ-സുഖഃ, അന്തര-ആരാമഃ, തഥാ യഃ അന്തർ-ജ്യോതിഃ ഏവ,
സഃ യോഗീ ബ്രഹ്മ-ഭൂതഃ ബ്രഹ്മ-നിർവാണം അധിഗച്ഛതി ।

ലഭന്തേ ബ്രഹ്മനിർവാണമൃഷയഃ ക്ഷീണകൽമഷാഃ ।
ഛിന്നദ്വൈധാ യതാത്മാനഃ സർവഭൂതഹിതേ രതാഃ ॥ 5-25 ॥

ലഭന്തേ ബ്രഹ്മ-നിർവാണം ഋഷയഃ ക്ഷീണ-കൽമഷാഃ ।
ഛിന്ന-ദ്വൈധാഃ യത-ആത്മാനഃ സർവ-ഭൂതഹിതേ രതാഃ ॥ 5-25 ॥

ക്ഷീണ-കൽമഷാഃ, ഛിന്ന-ദ്വൈധാഃ, യത-ആത്മാനഃ,
സർവ-ഭൂതഹിതേ രതാഃ ഋഷയഃ ബ്രഹ്മ-നിർവാണം ലഭന്തേ ।

കാമക്രോധവിയുക്താനാം യതീനാം യതചേതസാം ।
അഭിതോ ബ്രഹ്മനിർവാണം വർതതേ വിദിതാത്മനാം ॥ 5-26 ॥

കാമ-ക്രോധ-വിയുക്താനാം യതീനാം യത-ചേതസാം ।
അഭിതഃ ബ്രഹ്മ-നിർവാണം വർതതേ വിദിത-ആത്മനാം ॥ 5-26 ॥

കാമ- ക്രോധ-വിയുക്താനാം യത-ചേതസാം വിദിത-ആത്മനാം
യതീനാം അഭിതഃ ബ്രഹ്മ-നിർവാണം വർതതേ ।

സ്പർശാൻകൃത്വാ ബഹിർബാഹ്യാംശ്ചക്ഷുശ്ചൈവാന്തരേ ഭ്രുവോഃ ।
പ്രാണാപാനൗ സമൗ കൃത്വാ നാസാഭ്യന്തരചാരിണൗ ॥ 5-27 ॥

യതേന്ദ്രിയമനോബുദ്ധിർമുനിർമോക്ഷപരായണഃ ।
വിഗതേച്ഛാഭയക്രോധോ യഃ സദാ മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 5-28 ॥

സ്പർശാൻ കൃത്വാ ബഹിഃ ബാഹ്യാൻ ചക്ഷുഃ ച ഏവ അന്തരേ ഭ്രുവോഃ ।
പ്രാണ-അപാനൗ സമൗ കൃത്വാ നാസ-അഭ്യന്തര-ചാരിണൗ ॥ 5-27 ॥

യത-ഇന്ദ്രിയ-മനഃ ബുദ്ധിഃ മുനിഃ മോക്ഷ-പരായണഃ ।
വിഗത-ഇച്ഛാ-ഭയ-ക്രോധഃ യഃ സദാ മുക്തഃ ഏവ സഃ ॥ 5-28 ॥

യഃ മുനിഃ ബാഹ്യാൻ സ്പർശാൻ ബഹിഃ കൃത്വാ, ചക്ഷുഃ ച ഏവ
ഭ്രുവോഃ അന്തരേ കൃത്വാ, പ്രാണ-അപാനൗ നാസ-അഭ്യന്തര-ചാരിണൗ
സമൗ ( കൃത്വാ), യത-ഇന്ദ്രിയ-മനഃ ബുദ്ധിഃ, വിഗത-ഇച്ഛാ-ഭയ-ക്രോധഃ,
മോക്ഷ-പരായണഃ (സ്യാത്) സഃ സദാ മുക്തഃ ഏവ ।

ഭോക്താരം യജ്ഞതപസാം സർവലോകമഹേശ്വരം ।
സുഹൃദം സർവഭൂതാനാം ജ്ഞാത്വാ മാം ശാന്തിമൃച്ഛതി ॥ 5-29 ॥

ഭോക്താരം യജ്ഞ-തപസാം സർവ-ലോക-മഹേശ്വരം ।
സുഹൃദം സർവ-ഭൂതാനാം ജ്ഞാത്വാ മാം ശാന്തിം ഋച്ഛതി ॥ 5-29 ॥

യജ്ഞ-തപസാം ഭോക്താരം സർവ-ഭൂതാനാം സുഹൃദം
സർവ-ലോക-മഹേശ്വരം മാം ജ്ഞാത്വാ ശാന്തിം ഋച്ഛതി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
സംന്യാസയോഗോ നാമ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥ 5 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
സംന്യാസ-യോഗഃ നാമ പഞ്ചമഃ അധ്യായഃ ॥ 5 ॥

അഥ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ । ആത്മസംയമയോഗഃ ।
അഥ ഷഷ്ഠഃ അധ്യായഃ । ആത്മ-സംയമ-യോഗഃ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

അനാശ്രിതഃ കർമഫലം കാര്യം കർമ കരോതി യഃ ।
സ സംന്യാസീ ച യോഗീ ച ന നിരഗ്നിർന ചാക്രിയഃ ॥ 6-1 ॥

അനാശ്രിതഃ കർമ-ഫലം കാര്യം കർമ കരോതി യഃ ।
സഃ സംന്യാസീ ച യോഗീ ച ന നിരഗ്നിഃ ന ച അക്രിയഃ ॥ 6-1 ॥

യഃ കർമ-ഫലം അനാശ്രിതഃ കാര്യം കർമ കരോതി,
സഃ സംന്യാസീ ച യോഗീ ച, നിരഗ്നിഃ ന അക്രിയഃ ച ന ।

യം സംന്യാസമിതി പ്രാഹുര്യോഗം തം വിദ്ധി പാണ്ഡവ ।
ന ഹ്യസംന്യസ്തസങ്കൽപോ യോഗീ ഭവതി കശ്ചന ॥ 6-2 ॥

യം സംന്യാസം ഇതി പ്രാഹുഃ യോഗം തം വിദ്ധി പാണ്ഡവ ।
ന ഹി അസംന്യസ്ത-സങ്കൽപഃ യോഗീ ഭവതി കശ്ചന ॥ 6-2 ॥

ഹേ പാണ്ഡവ! യം സംന്യാസം ഇതി പ്രാഹുഃ തം യോഗം വിദ്ധി,
കശ്ചന അസംന്യസ്ത-സങ്കൽപഃ യോഗീ ന ഭവതി ഹി ।

ആരുരുക്ഷോർമുനേര്യോഗം കർമ കാരണമുച്യതേ ।
യോഗാരൂഢസ്യ തസ്യൈവ ശമഃ കാരണമുച്യതേ ॥ 6-3 ॥

ആരുരുക്ഷോഃ മുനേഃ യോഗം കർമ കാരണം ഉച്യതേ ।
യോഗ-ആരൂഢസ്യ തസ്യ ഏവ ശമഃ കാരണം ഉച്യതേ ॥ 6-3 ॥

യോഗം ആരുരുക്ഷോഃ മുനേഃ കർമ കാരണം ഉച്യതേ,
യോഗ-ആരൂഢസ്യ തസ്യ ഏവ ശമഃ കാരണം ഉച്യതേ ।

യദാ ഹി നേന്ദ്രിയാർഥേഷു ന കർമസ്വനുഷജ്ജതേ ।
സർവസങ്കൽപസംന്യാസീ യോഗാരൂഢസ്തദോച്യതേ ॥ 6-4 ॥

യദാ ഹി ന ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഷു ന കർമസു അനുഷജ്ജതേ ।
സർവ-സങ്കൽപ-സംന്യാസീ യോഗ-ആരൂഢഃ തദാ ഉച്യതേ ॥ 6-4 ॥

യദാ ഹി ന ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഷു ന കർമസു അനുഷജ്ജതേ, തദാ
സർവ-സങ്കൽപ-സംന്യാസീ യോഗ-ആരൂഢഃ ഉച്യതേ ।

ഉദ്ധരേദാത്മനാത്മാനം നാത്മാനമവസാദയേത് ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ബന്ധുരാത്മൈവ രിപുരാത്മനഃ ॥ 6-5 ॥

ഉദ്ധരേത് ആത്മനാ ആത്മാനം ന ആത്മാനം അവസാദയേത് ।
ആത്മാ ഏവ ഹി ആത്മനഃ ബന്ധുഃ ആത്മാ ഏവ രിപുഃ ആത്മനഃ ॥ 6-5 ॥

ആത്മനാ ആത്മാനം ഉദ്ധരേത്, ആത്മാനം ന അവസാദയേത് ।
ആത്മാ ഏവ ഹി ആത്മനഃ ബന്ധുഃ, ആത്മാ ഏവ ആത്മനഃ രിപുഃ ।

ബന്ധുരാത്മാത്മനസ്തസ്യ യേനാത്മൈവാത്മനാ ജിതഃ ।
അനാത്മനസ്തു ശത്രുത്വേ വർതേതാത്മൈവ ശത്രുവത് ॥ 6-6 ॥

ബന്ധുഃ ആത്മാ ആത്മനഃ തസ്യ യേന ആത്മാ ഏവ ആത്മനാ ജിതഃ ।
അനാത്മനഃ തു ശത്രുത്വേ വർതേത ആത്മാ ഏവ ശത്രുവത് ॥ 6-6 ॥

യേന ആത്മനാ ഏവ ആത്മാ ജിതഃ, തസ്യ ആത്മനഃ ബന്ധുഃ ആത്മാ,
അനാത്മനഃ തു ശത്രുത്വേ ആത്മാ ഏവ ശത്രുവത് വർതേത ।

ജിതാത്മനഃ പ്രശാന്തസ്യ പരമാത്മാ സമാഹിതഃ ।
ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു തഥാ മാനാപമാനയോഃ ॥ 6-7 ॥

ജിത-ആത്മനഃ പ്രശാന്തസ്യ പരമാത്മാ സമാഹിതഃ ।
ശീത-ഉഷ്ണ-സുഖ-ദുഃഖേഷു തഥാ മാന-അപമാനയോഃ ॥ 6-7 ॥

ജിത-ആത്മനഃ പ്രശാന്തസ്യ പരമ-ആത്മാ ശീത-ഉഷ്ണ-സുഖ-ദുഃഖേഷു
തഥാ മാന-അപമാനയോഃ സമാഹിതഃ (ഭവതി).

ജ്ഞാനവിജ്ഞാനതൃപ്താത്മാ കൂടസ്ഥോ വിജിതേന്ദ്രിയഃ ।
യുക്ത ഇത്യുച്യതേ യോഗീ സമലോഷ്ടാശ്മകാഞ്ചനഃ ॥ 6-8 ॥

ജ്ഞാന-വിജ്ഞാന-തൃപ്ത-ആത്മാ കൂടസ്ഥഃ വിജിത-ഇന്ദ്രിയഃ ।
യുക്തഃ ഇതി ഉച്യതേ യോഗീ സമ-ലോഷ്ട-അശ്മ-കാഞ്ചനഃ ॥ 6-8 ॥

ജ്ഞാന-വിജ്ഞാന-തൃപ്ത-ആത്മാ കൂടസ്ഥഃ വിജിത-ഇന്ദ്രിയഃ
സമ-ലോഷ്ട-അശ്മ-കാഞ്ചനഃ യോഗീ യുക്തഃ ഇതി ഉച്യതേ ।

സുഹൃന്മിത്രാര്യുദാസീനമധ്യസ്ഥദ്വേഷ്യബന്ധുഷു ।
സാധുഷ്വപി ച പാപേഷു സമബുദ്ധിർവിശിഷ്യതേ ॥ 6-9 ॥

സുഹൃത് മിത്ര-അരി-ഉദാസീന-മധ്യസ്ഥ-ദ്വേഷ്യ-ബന്ധുഷു ।
സാധുഷു അപി ച പാപേഷു സമ-ബുദ്ധിഃ വിശിഷ്യതേ ॥ 6-9 ॥

സുഹൃത് മിത്ര-അരി-ഉദാസീന-മധ്യസ്ഥ-ദ്വേഷ്യ-ബന്ധുഷു സാധുഷു
അപി ച പാപേഷു സമ-ബുദ്ധിഃ വിശിഷ്യതേ ।

യോഗീ യുഞ്ജീത സതതമാത്മാനം രഹസി സ്ഥിതഃ ।
ഏകാകീ യതചിത്താത്മാ നിരാശീരപരിഗ്രഹഃ ॥ 6-10 ॥

യോഗീ യുഞ്ജീത സതതം ആത്മാനം രഹസി സ്ഥിതഃ ।
ഏകാകീ യത-ചിത്ത-ആത്മാ നിരാശീഃ അപരിഗ്രഹഃ ॥ 6-10 ॥

യോഗീ രഹസി സ്ഥിതഃ ഏകാകീ, യത-ചിത്ത-ആത്മാ, നിരാശീഃ,
അപരിഗ്രഹഃ (ച സൻ) സതതം ആത്മാനം യുഞ്ജീത ।

ശുചൗ ദേശേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ സ്ഥിരമാസനമാത്മനഃ ।
നാത്യുച്ഛ്രിതം നാതിനീചം ചൈലാജിനകുശോത്തരം ॥ 6-11 ॥

തത്രൈകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ യതചിത്തേന്ദ്രിയക്രിയഃ ।
ഉപവിശ്യാസനേ യുഞ്ജ്യാദ്യോഗമാത്മവിശുദ്ധയേ ॥ 6-12 ॥

ശുചൗ ദേശേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ സ്ഥിരം ആസനം ആത്മനഃ ।
ന അതി-ഉച്ഛ്രിതം ന അതി-നീചം ചൈല-അജിന-കുശ-ഉത്തരം ॥ 6-11 ॥

തത്ര ഏകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ യത-ചിത്ത-ഇന്ദ്രിയ-ക്രിയഃ ।
ഉപവിശ്യ ആസനേ യുഞ്ജ്യാത് യോഗം ആത്മ-വിശുദ്ധയേ ॥ 6-12 ॥

ശുചൗ ദേശേ, ന അതി-ഉച്ഛ്രിതം, ന അതി-നീചം, ചൈല-അജിന-കുശ-ഉത്തരം,
ആത്മനഃ സ്ഥിരം ആസനം പ്രതിഷ്ഠാപ്യ തത്ര ആസനേ ഉപവിശ്യ
മനഃ ഏകാഗ്രം കൃത്വാ, യത-ചിത്ത-ഇന്ദ്രിയ-ക്രിയഃ (സൻ)
ആത്മ-വിശുദ്ധയേ യോഗം യുഞ്ജ്യാത് ।

സമം കായശിരോഗ്രീവം ധാരയന്നചലം സ്ഥിരഃ ।
സമ്പ്രേക്ഷ്യ നാസികാഗ്രം സ്വം ദിശശ്ചാനവലോകയൻ ॥ 6-13 ॥

പ്രശാന്താത്മാ വിഗതഭീർബ്രഹ്മചാരിവ്രതേ സ്ഥിതഃ ।
മനഃ സംയമ്യ മച്ചിത്തോ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ॥ 6-14 ॥

സമം കായ-ശിരഃ-ഗ്രീവം ധാരയൻ അചലം സ്ഥിരഃ ।
സമ്പ്രേക്ഷ്യ നാസിക-അഗ്രം സ്വം ദിശഃ ച അനവലോകയൻ ॥ 6-13 ॥

പ്രശാന്ത-ആത്മാ വിഗത-ഭീഃ ബ്രഹ്മചാരി-വ്രതേ സ്ഥിതഃ ।
മനഃ സംയമ്യ മത്-ചിത്തഃ യുക്തഃ ആസീത മത്-പരഃ ॥ 6-14 ॥

സ്ഥിരഃ (ഭൂത്വാ) കായ-ശിരഃ-ഗ്രീവം അചലം സമം ധാരയൻ
സ്വം നാസിക-അഗ്രം സമ്പ്രേക്ഷ്യ, ച ദിശഃ അനവലോകയൻ പ്രശാന്ത-ആത്മാ
വിഗത-ഭീഃ ബ്രഹ്മചാരി-വ്രതേ സ്ഥിതഃ, മനഃ സംയമ്യ, മത്-ചിത്തഃ മത്-പരഃ യുക്തഃ ആസീത ।

യുഞ്ജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ നിയതമാനസഃ ।
ശാന്തിം നിർവാണപരമാം മത്സംസ്ഥാമധിഗച്ഛതി ॥ 6-15 ॥

യുഞ്ജൻ ഏവം സദാ ആത്മാനം യോഗീ നിയത-മാനസഃ ।
ശാന്തിം നിർവാണ-പരമാം മത്-സംസ്ഥാം അധിഗച്ഛതി ॥ 6-15 ॥

ഏവം സദാ ആത്മാനം യുഞ്ജൻ, നിയത-മാനസഃ യോഗീ
നിർവാണ-പരമാം മത്-സംസ്ഥാം ശാന്തിം അധിഗച്ഛതി ।

നാത്യശ്നതസ്തു യോഗോഽസ്തി ന ചൈകാന്തമനശ്നതഃ ।
ന ചാതിസ്വപ്നശീലസ്യ ജാഗ്രതോ നൈവ ചാർജുന ॥ 6-16 ॥

ന അതി അശ്നതഃ തു യോഗഃ അസ്തി ന ച ഏകാന്തം അനശ്നതഃ ।
ന ച അതി-സ്വപ്ന-ശീലസ്യ ജാഗ്രതഃ ന ഏവ ച അർജുന ॥ 6-16 ॥

ഹേ അർജുന! അതി അശ്നതഃ തു ന യോഗഃ അസ്തി, ഏകാന്തം അനശ്നതഃ ച ന,
അതി-സ്വപ്ന-ശീലസ്യ ച ന, ജാഗ്രതഃ ച ന ഏവ ।

യുക്താഹാരവിഹാരസ്യ യുക്തചേഷ്ടസ്യ കർമസു ।
യുക്തസ്വപ്നാവബോധസ്യ യോഗോ ഭവതി ദുഃഖഹാ ॥ 6-17 ॥

യുക്ത-ആഹാര-വിഹാരസ്യ യുക്ത-ചേഷ്ടസ്യ കർമസു ।
യുക്ത-സ്വപ്ന-അവബോധസ്യ യോഗഃ ഭവതി ദുഃഖഹാ ॥ 6-17 ॥

യുക്ത-ആഹാര-വിഹാരസ്യ, കർമസു യുക്ത-ചേഷ്ടസ്യ,
യുക്ത-സ്വപ്ന-അവബോധസ്യ യോഗഃ ദുഃഖഹാ ഭവതി ।

യദാ വിനിയതം ചിത്തമാത്മന്യേവാവതിഷ്ഠതേ ।
നിഃസ്പൃഹഃ സർവകാമേഭ്യോ യുക്ത ഇത്യുച്യതേ തദാ ॥ 6-18 ॥

യദാ വിനിയതം ചിത്തം ആത്മനി ഏവ അവതിഷ്ഠതേ ।
നിഃസ്പൃഹഃ സർവ-കാമേഭ്യഃ യുക്തഃ ഇതി ഉച്യതേ തദാ ॥ 6-18 ॥

യദാ വിനിയതം ചിത്തം ആത്മനി ഏവ അവതിഷ്ഠതേ,
സർവ-കാമേഭ്യഃ നിഃസ്പൃഹഃ തദാ യുക്തഃ ഇതി ഉച്യതേ ।

യഥാ ദീപോ നിവാതസ്ഥോ നേംഗതേ സോപമാ സ്മൃതാ ।
യോഗിനോ യതചിത്തസ്യ യുഞ്ജതോ യോഗമാത്മനഃ ॥ 6-19 ॥

യഥാ ദീപഃ നിവാതസ്ഥഃ നേംഗതേ സോപമാ സ്മൃതാ ।
യോഗിനഃ യത-ചിത്തസ്യ യുഞ്ജതഃ യോഗം ആത്മനഃ ॥ 6-19 ॥

യഥാ നിവാതസ്ഥഃ ദീപഃ ന ഇംഗതേ സാ ഉപമാ, ആത്മനഃ യോഗം
യുഞ്ജതഃ യത-ചിത്തസ്യ യോഗിനഃ, സ്മൃതാ ।

യത്രോപരമതേ ചിത്തം നിരുദ്ധം യോഗസേവയാ ।
യത്ര ചൈവാത്മനാത്മാനം പശ്യന്നാത്മനി തുഷ്യതി ॥ 6-20 ॥

സുഖമാത്യന്തികം യത്തദ് ബുദ്ധിഗ്രാഹ്യമതീന്ദ്രിയം ।
വേത്തി യത്ര ന ചൈവായം സ്ഥിതശ്ചലതി തത്ത്വതഃ ॥ 6-21 ॥

യം ലബ്ധ്വാ ചാപരം ലാഭം മന്യതേ നാധികം തതഃ ।
യസ്മിൻസ്ഥിതോ ന ദുഃഖേന ഗുരുണാപി വിചാല്യതേ ॥ 6-22 ॥

തം വിദ്യാദ് ദുഃഖസംയോഗവിയോഗം യോഗസഞ്ജ്ഞിതം ।
സ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യോ യോഗോഽനിർവിണ്ണചേതസാ ॥ 6-23 ॥

യത്ര ഉപരമതേ ചിത്തം നിരുദ്ധം യോഗ-സേവയാ ।
യത്ര ച ഏവ ആത്മനാ ആത്മാനം പശ്യൻ ആത്മനി തുഷ്യതി ॥ 6-20 ॥

സുഖം ആത്യന്തികം യത് തത് ബുദ്ധി-ഗ്രാഹ്യം-അതീന്ദ്രിയം ।
വേത്തി യത്ര ന ച ഏവ അയം സ്ഥിതഃ ചലതി തത്ത്വതഃ ॥ 6-21 ॥

യം ലബ്ധ്വാ ച അപരം ലാഭം മന്യതേ ന അധികം തതഃ ।
യസ്മിൻ സ്ഥിതഃ ന ദുഃഖേന ഗുരുണാ അപി വിചാല്യതേ ॥ 6-22 ॥

തം വിദ്യാത് ദുഃഖ-സംയോഗ-വിയോഗം യോഗ-സഞ്ജ്ഞിതം ।
സഃ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യഃ യോഗഃ അനിർവിണ്ണ-ചേതസാ ॥ 6-23 ॥

യോഗ-സേവയാ നിരുദ്ധം ചിത്തം യത്ര ഉപരമതേ,
ച ഏവ യത്ര ആത്മനാ ആത്മാനം പശ്യൻ ആത്മനി തുഷ്യതി,
യത്ര യത് തത് ബുദ്ധി-ഗ്രാഹ്യം-അതീന്ദ്രിയം ആത്യന്തികം
സുഖം വേത്തി, (യത്ര) ച സ്ഥിതഃ അയം തത്ത്വതഃ ന ഏവ ചലതി,
യം ച ലബ്ധ്വാ, തതഃ അധികം അപരം ലാഭം ന മന്യതേ,
യസ്മിൻ സ്ഥിതഃ ഗുരുണാ അപി ദുഃഖേന ന വിചാല്യതേ,
തം ദുഃഖ-സംയോഗ-വിയോഗം യോഗ-സഞ്ജ്ഞിതം വിദ്യാത്,
സഃ യോഗഃ അനിർവിണ്ണ-ചേതസാ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യഃ ।

സങ്കൽപപ്രഭവാൻകാമാംസ്ത്യക്ത്വാ സർവാനശേഷതഃ ।
മനസൈവേന്ദ്രിയഗ്രാമം വിനിയമ്യ സമന്തതഃ ॥ 6-24 ॥

സങ്കൽപ-പ്രഭവാൻ കാമാൻ ത്യക്ത്വാ സർവാൻ അശേഷതഃ ।
മനസാ ഏവ ഇന്ദ്രിയ-ഗ്രാമം വിനിയമ്യ സമന്തതഃ ॥ 6-24 ॥

സങ്കൽപ-പ്രഭവാൻ സർവാൻ കാമാൻ അശേഷതഃ ത്യക്ത്വാ,
മനസാ ഏവ ഇന്ദ്രിയ-ഗ്രാമം സമന്തതഃ വിനിയമ്യ,

ശനൈഃ ശനൈരുപരമേദ് ബുദ്ധ്യാ ധൃതിഗൃഹീതയാ ।
ആത്മസംസ്ഥം മനഃ കൃത്വാ ന കിഞ്ചിദപി ചിന്തയേത് ॥ 6-25 ॥

ശനൈഃ ശനൈഃ ഉപരമേത് ബുദ്ധ്യാ ധൃതി-ഗൃഹീതയാ ।
ആത്മ-സംസ്ഥം മനഃ കൃത്വാ ന കിഞ്ചിത് അപി ചിന്തയേത് ॥ 6-25 ॥

ധൃതി-ഗൃഹീതയാ ബുദ്ധ്യാ ശനൈഃ ശനൈഃ ഉപരമേത്, മനഃ
ആത്മ-സംസ്ഥം കൃത്വാ, കിഞ്ചിത് അപി ന ചിന്തയേത് ।

യതോ യതോ നിശ്ചരതി മനശ്ചഞ്ചലമസ്ഥിരം ।
തതസ്തതോ നിയമ്യൈതദാത്മന്യേവ വശം നയേത് ॥ 6-26 ॥

യതഃ യതഃ നിശ്ചരതി മനഃ ചഞ്ചലം അസ്ഥിരം ।
തതഃ തതഃ നിയമ്യ ഏതത് ആത്മനി ഏവ വശം നയേത് ॥ 6-26 ॥

ചഞ്ചലം അസ്ഥിരം മനഃ യതഃ യതഃ നിശ്ചരതി, തതഃ തതഃ
ഏതത് നിയമ്യ ആത്മനി ഏവ വശം നയേത് ।

പ്രശാന്തമനസം ഹ്യേനം യോഗിനം സുഖമുത്തമം ।
ഉപൈതി ശാന്തരജസം ബ്രഹ്മഭൂതമകൽമഷം ॥ 6-27 ॥

പ്രശാന്ത-മനസം ഹി ഏനം യോഗിനം സുഖം ഉത്തമം ।
ഉപൈതി ശാന്ത-രജസം ബ്രഹ്മ-ഭൂതം അകൽമഷം ॥ 6-27 ॥

പ്രശാന്ത-മനസം ശാന്ത-രജസം അകൽമഷം ബ്രഹ്മ-ഭൂതം
ഏനം യോഗിനം ഹി ഉത്തമം സുഖം ഉപൈതി ।

യുഞ്ജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ വിഗതകൽമഷഃ ।
സുഖേന ബ്രഹ്മസംസ്പർശമത്യന്തം സുഖമശ്നുതേ ॥ 6-28 ॥

യുഞ്ജൻ ഏവം സദാ ആത്മാനം യോഗീ വിഗത-കൽമഷഃ ।
സുഖേന ബ്രഹ്മ-സംസ്പർശം അത്യന്തം സുഖം അശ്നുതേ ॥ 6-28 ॥

ഏവം സദാ ആത്മാനം യുഞ്ജൻ യോഗീ വിഗത-കൽമഷഃ
ബ്രഹ്മ-സംസ്പർശം അത്യന്തം സുഖം സുഖേന അശ്നുതേ ।
സർവഭൂതസ്ഥമാത്മാനം സർവഭൂതാനി ചാത്മനി ।
ഈക്ഷതേ യോഗയുക്താത്മാ സർവത്ര സമദർശനഃ ॥ 6-29 ॥

സർവ-ഭൂതസ്ഥം ആത്മാനം സർവ-ഭൂതാനി ച ആത്മനി ।
ഈക്ഷതേ യോഗ-യുക്ത-ആത്മാ സർവത്ര സമ-ദർശനഃ ॥ 6-29 ॥

യോഗ-യുക്ത-ആത്മാ സർവത്ര സമ-ദർശനഃ, ആത്മാനം
സർവ-ഭൂതസ്ഥം സർവ-ഭൂതാനി ച ആത്മനി ഈക്ഷതേ ।

യോ മാം പശ്യതി സർവത്ര സർവം ച മയി പശ്യതി ।
തസ്യാഹം ന പ്രണശ്യാമി സ ച മേ ന പ്രണശ്യതി ॥ 6-30 ॥

യോ മാം പശ്യതി സർവത്ര സർവം ച മയി പശ്യതി ।
തസ്യ അഹം ന പ്രണശ്യാമി സഃ ച മേ ന പ്രണശ്യതി ॥ 6-30 ॥

യഃ മാം സർവത്ര പശ്യതി, സർവം ച മയി പശ്യതി,
തസ്യ അഹം ന പ്രണശ്യാമി, സഃ ച മേ ന പ്രണശ്യതി ।

സർവഭൂതസ്ഥിതം യോ മാം ഭജത്യേകത്വമാസ്ഥിതഃ ।
സർവഥാ വർതമാനോഽപി സ യോഗീ മയി വർതതേ ॥ 6-31 ॥

സർവ-ഭൂത-സ്ഥിതം യഃ മാം ഭജതി ഏകത്വം ആസ്ഥിതഃ ।
സർവഥാ വർതമാനഃ അപി സഃ യോഗീ മയി വർതതേ ॥ 6-31 ॥

യഃ ഏകത്വം ആസ്ഥിതഃ സർവ-ഭൂത-സ്ഥിതം മാം ഭജതി,
സഃ യോഗീ സർവഥാ വർതമാനഃ അപി, മയി വർതതേ ।

ആത്മൗപമ്യേന സർവത്ര സമം പശ്യതി യോഽർജുന ।
സുഖം വാ യദി വാ ദുഃഖം സ യോഗീ പരമോ മതഃ ॥ 6-32 ॥

ആത്മാ-ഉപമ്യേന സർവത്ര സമം പശ്യതി യഃ അർജുന ।
സുഖം വാ യദി വാ ദുഃഖം സഃ യോഗീ പരമഃ മതഃ ॥ 6-32 ॥

ഹേ അർജുന! യഃ ആത്മാ-ഉപമ്യേന സർവത്ര സുഖം വാ യദി വാ ദുഃഖം
സമം പശ്യതി, സഃ യോഗീ പരമഃ മതഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

യോഽയം യോഗസ്ത്വയാ പ്രോക്തഃ സാമ്യേന മധുസൂദന ।
ഏതസ്യാഹം ന പശ്യാമി ചഞ്ചലത്വാത്സ്ഥിതിം സ്ഥിരാം ॥ 6-33 ॥

യഃ അയം യോഗഃ ത്വയാ പ്രോക്തഃ സാമ്യേന മധുസൂദന ।
ഏതസ്യ അഹം ന പശ്യാമി ചഞ്ചലത്വാത് സ്ഥിതിം സ്ഥിരാം ॥ 6-33

ഹേ മധുസൂദന! യഃ അയം യോഗഃ ത്വയാ സാമ്യേന പ്രോക്തഃ, ഏതസ്യ
സ്ഥിരാം സ്ഥിതിം ചഞ്ചലത്വാത് അഹം ന പശ്യാമി ।

ചഞ്ചലം ഹി മനഃ കൃഷ്ണ പ്രമാഥി ബലവദ് ദൃഢം ।
തസ്യാഹം നിഗ്രഹം മന്യേ വായോരിവ സുദുഷ്കരം ॥ 6-34 ॥

ചഞ്ചലം ഹി മനഃ കൃഷ്ണ പ്രമാഥി ബലവത് ദൃഢം ।
തസ്യ അഹം നിഗ്രഹം മന്യേ വായോഃ ഇവ സുദുഷ്കരം ॥ 6-34 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! മനഃ ബലവത് ദൃഢം ചഞ്ചലം പ്രമാഥി,
അഹം ഹി തസ്യ നിഗ്രഹം വായോഃ ഇവ, സുദുഷ്കരം മന്യേ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

അസംശയം മഹാബാഹോ മനോ ദുർനിഗ്രഹം ചലം ।
അഭ്യാസേന തു കൗന്തേയ വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ ॥ 6-35 ॥

അസംശയം മഹാബാഹോ മനഃ ദുർനിഗ്രഹം ചലം ।
അഭ്യാസേന തു കൗന്തേയ വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ ॥ 6-35 ॥

ഹേ മഹാബാഹോ! മനഃ അസംശയം ചലം ദുർനിഗ്രഹം,
ഹേ കൗന്തേയ! (തത്) തു അഭ്യാസേന വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ ।

അസംയതാത്മനാ യോഗോ ദുഷ്പ്രാപ ഇതി മേ മതിഃ ।
വശ്യാത്മനാ തു യതതാ ശക്യോഽവാപ്തുമുപായതഃ ॥ 6-36 ॥

അസംയത-ആത്മനാ യോഗഃ ദുഷ്പ്രാപഃ ഇതി മേ മതിഃ ।
വശ്യ-ആത്മനാ തു യതതാ ശക്യഃ അവാപ്തും ഉപായതഃ ॥ 6-36 ॥

അസംയത-ആത്മനാ യോഗഃ ദുഷ്പ്രാപഃ, വശ്യ-ആത്മനാ യതതാ
തു ഉപായതഃ അവാപ്തും ശക്യഃ, ഇതി മേ മതിഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

അയതിഃ ശ്രദ്ധയോപേതോ യോഗാച്ചലിതമാനസഃ ।
അപ്രാപ്യ യോഗസംസിദ്ധിം കാം ഗതിം കൃഷ്ണ ഗച്ഛതി ॥ 6-37 ॥

അയതിഃ ശ്രദ്ധയാ ഉപേതഃ യോഗാത് ചലിത-മാനസഃ ।
അപ്രാപ്യ യോഗ-സംസിദ്ധിം കാം ഗതിം കൃഷ്ണ ഗച്ഛതി ॥ 6-37 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! ശ്രദ്ധയാ ഉപേതഃ അയതിഃ, യോഗാത് ചലിത-മാനസഃ,
യോഗ-സംസിദ്ധിം അപ്രാപ്യ, കാം ഗതിം ഗച്ഛതി?

കച്ചിന്നോഭയവിഭ്രഷ്ടശ്ഛിന്നാഭ്രമിവ നശ്യതി ।
അപ്രതിഷ്ഠോ മഹാബാഹോ വിമൂഢോ ബ്രഹ്മണഃ പഥി ॥ 6-38 ॥

കച്ചിത് ന ഉഭയ-വിഭ്രഷ്ടഃ ഛിന്ന-അഭ്രം ഇവ നശ്യതി ।
അപ്രതിഷ്ഠഃ മഹാബാഹോ വിമൂഢഃ ബ്രഹ്മണഃ പഥി ॥ 6-38 ॥

ഹേ മഹാബാഹോ! ബ്രഹ്മണഃ പഥി അപ്രതിഷ്ഠഃ വിമൂഢഃ ഉഭയ-വിഭ്രഷ്ടഃ
ഛിന്ന-അഭ്രം ഇവ ന നശ്യതി കച്ചിത്?

ഏതന്മേ സംശയം കൃഷ്ണ ഛേത്തുമർഹസ്യശേഷതഃ ।
ത്വദന്യഃ സംശയസ്യാസ്യ ഛേത്താ ന ഹ്യുപപദ്യതേ ॥ 6-39 ॥

ഏതത് മേ സംശയം കൃഷ്ണ ഛേത്തും അർഹസി അശേഷതഃ ।
ത്വത് അന്യഃ സംശയസ്യ അസ്യ ഛേത്താ ന ഹി ഉപപദ്യതേ ॥ 6-39 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! മേ ഏതത് സംശയം അശേഷതഃ ഛേത്തും അർഹസി;
ഹി ത്വത് അന്യഃ അസ്യ സംശയസ്യ ഛേത്താ ന ഉപപദ്യതേ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

പാർഥ നൈവേഹ നാമുത്ര വിനാശസ്തസ്യ വിദ്യതേ ।
ന ഹി കല്യാണകൃത്കശ്ചിദ് ദുർഗതിം താത ഗച്ഛതി ॥ 6-40 ॥

പാർഥ ന ഏവ ഇഹ ന അമുത്ര വിനാശഃ തസ്യ വിദ്യതേ ।
ന ഹി കല്യാണ-കൃത് കശ്ചിത് ദുർഗതിം താത ഗച്ഛതി ॥ 6-40 ॥

ഹേ പാർഥ! ന ഇഹ ന ഏവ (ച) അമുത്ര തസ്യ വിനാശഃ വിദ്യതേ ।
ഹേ താത! ഹി കശ്ചിത് കല്യാണ-കൃത് ദുർഗതിം ന ഗച്ഛതി ।

പ്രാപ്യ പുണ്യകൃതാം ലോകാനുഷിത്വാ ശാശ്വതീഃ സമാഃ ।
ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ യോഗഭ്രഷ്ടോഽഭിജായതേ ॥ 6-41 ॥

പ്രാപ്യ പുണ്യ-കൃതാം ലോകാൻ ഉഷിത്വാ ശാശ്വതീഃ സമാഃ ।
ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ യോഗ-ഭ്രഷ്ടഃ അഭിജായതേ ॥ 6-41 ॥

യോഗ-ഭ്രഷ്ടഃ പുണ്യ-കൃതാം ലോകാൻ പ്രാപ്യ, (തത്ര)
ശാശ്വതീഃ സമാഃ ഉഷിത്വാ, ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ അഭിജായതേ ।

അഥവാ യോഗിനാമേവ കുലേ ഭവതി ധീമതാം ।
ഏതദ്ധി ദുർലഭതരം ലോകേ ജന്മ യദീദൃശം ॥ 6-42 ॥

അഥവാ യോഗിനാം ഏവ കുലേ ഭവതി ധീമതാം ।
ഏതത് ഹി ദുർലഭതരം ലോകേ ജന്മ യത് ഈദൃശം ॥ 6-42 ॥

അഥവാ ധീമതാം യോഗിനാം ഏവ കുലേ ഭവതി, യത് ഏതത്
ഈദൃശം ജന്മ ലോകേ ദുർലഭതരം ഹി ।

തത്ര തം ബുദ്ധിസംയോഗം ലഭതേ പൗർവദേഹികം ।
യതതേ ച തതോ ഭൂയഃ സംസിദ്ധൗ കുരുനന്ദന ॥ 6-43 ॥

തത്ര തം ബുദ്ധി-സംയോഗം ലഭതേ പൗർവ-ദേഹികം ।
യതതേ ച തതഃ ഭൂയഃ സംസിദ്ധൗ കുരുനന്ദന ॥ 6-43 ॥

ഹേ കുരുനന്ദന! (സഃ) തത്ര തം പൗർവ-ദേഹികം ബുദ്ധി-സംയോഗം
ലഭതേ, തതഃ ച ഭൂയഃ സംസിദ്ധൗ യതതേ ।

പൂർവാഭ്യാസേന തേനൈവ ഹ്രിയതേ ഹ്യവശോഽപി സഃ ।
ജിജ്ഞാസുരപി യോഗസ്യ ശബ്ദബ്രഹ്മാതിവർതതേ ॥ 6-44 ॥

പൂർവ-അഭ്യാസേന തേന ഏവ ഹ്രിയതേ ഹി അവശഃ അപി സഃ ।
ജിജ്ഞാസുഃ അപി യോഗസ്യ ശബ്ദ-ബ്രഹ്മ അതിവർതതേ ॥ 6-44 ॥

തേന ഏവ പൂർവ-അഭ്യാസേന സഃ അവശഃ അപി ഹ്രിയതേ, ഹി
യോഗസ്യ ജിജ്ഞാസുഃ അപി ശബ്ദ-ബ്രഹ്മ അതിവർതതേ ।

പ്രയത്നാദ്യതമാനസ്തു യോഗീ സംശുദ്ധകിൽബിഷഃ ।
അനേകജന്മസംസിദ്ധസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 6-45 ॥

പ്രയത്നാത് യതമാനഃ തു യോഗീ സംശുദ്ധ-കിൽബിഷഃ ।
അനേക-ജന്മ-സംസിദ്ധഃ തതഃ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 6-45 ॥

തതഃ പ്രയത്നാത് യതമാനഃ സംശുദ്ധ-കിൽബിഷഃ യോഗീ തു
അനേക-ജന്മ-സംസിദ്ധഃ പരാം ഗതിം യാതി ।

തപസ്വിഭ്യോഽധികോ യോഗീ ജ്ഞാനിഭ്യോഽപി മതോഽധികഃ ।
കർമിഭ്യശ്ചാധികോ യോഗീ തസ്മാദ്യോഗീ ഭവാർജുന ॥ 6-46 ॥

തപസ്വിഭ്യഃ അധികഃ യോഗീ ജ്ഞാനിഭ്യഃ അപി മതഃ അധികഃ ।
കർമിഭ്യഃ ച അധികഃ യോഗീ തസ്മാത് യോഗീ ഭവ അർജുന ॥ 6-46 ॥

യോഗീ തപസ്വിഭ്യഃ അധികഃ, ജ്ഞാനിഭ്യഃ അപി ച അധികഃ മതഃ,
യോഗീ കർമിഭ്യഃ (ച) അധികഃ, തസ്മാത് ഹേ അർജുന!
(ത്വം) യോഗീ ഭവ ।

യോഗിനാമപി സർവേഷാം മദ്ഗതേനാന്തരാത്മനാ ।
ശ്രദ്ധാവാൻഭജതേ യോ മാം സ മേ യുക്തതമോ മതഃ ॥ 6-47 ॥

യോഗിനാം അപി സർവേഷാം മത് ഗതേന അന്തര-ആത്മനാ ।
ശ്രദ്ധാവാൻ ഭജതേ യഃ മാം സഃ മേ യുക്തതമഃ മതഃ ॥ 6-47 ॥

സർവേഷാം അപി യോഗിനാം യഃ ശ്രദ്ധാവാൻ, മത് ഗതേന
അന്തര-ആത്മനാ മാം ഭജതേ, സഃ മേ യുക്തതമഃ മതഃ ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ആത്മസംയമയോഗോ നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥ 6 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ആത്മ-സംയമ-യോഗഃ നാമ ഷഷ്ഠഃ അധ്യായഃ ॥ 6 ॥

അഥ സപ്തമോഽധ്യായഃ । ജ്ഞാനവിജ്ഞാനയോഗഃ ।
അഥ സപ്തമഃ അധ്യായഃ । ജ്ഞാന-വിജ്ഞാന-യോഗഃ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

മയ്യാസക്തമനാഃ പാർഥ യോഗം യുഞ്ജന്മദാശ്രയഃ ।
അസംശയം സമഗ്രം മാം യഥാ ജ്ഞാസ്യസി തച്ഛൃണു ॥ 7-1 ॥

മയി ആസക്ത-മനാഃ പാർഥ യോഗം യുഞ്ജൻ മത് ആശ്രയഃ ।
അസംശയം സമഗ്രം മാം യഥാ ജ്ഞാസ്യസി തത് ശൃണു ॥ 7-1 ॥

ഹേ പാർഥ! മയി ആസക്ത-മനാഃ മത് ആശ്രയഃ (ത്വം) യോഗം
യുഞ്ജൻ, മാം സമഗ്രം യഥാ അസംശയം ജ്ഞാസ്യസി, തത് ശൃണു ।

ജ്ഞാനം തേഽഹം സവിജ്ഞാനമിദം വക്ഷ്യാമ്യശേഷതഃ ।
യജ്ജ്ഞാത്വാ നേഹ ഭൂയോഽന്യജ്ജ്ഞാതവ്യമവശിഷ്യതേ ॥ 7-2 ॥

ജ്ഞാനം തേ അഹം സവിജ്ഞാനം ഇദം വക്ഷ്യാമി അശേഷതഃ ।
യത് ജ്ഞാത്വാ ന ഇഹ ഭൂയഃ അന്യത് ജ്ഞാതവ്യം അവശിഷ്യതേ ॥ 7-2 ॥

അഹം ഇദം സവിജ്ഞാനം ജ്ഞാനം തേ അശേഷതഃ വക്ഷ്യാമി;
യത് ജ്ഞാത്വാ ഇഹ ഭൂയഃ അന്യത് ജ്ഞാതവ്യം ന അവശിഷ്യതേ ।

മനുഷ്യാണാം സഹസ്രേഷു കശ്ചിദ്യതതി സിദ്ധയേ ।
യതതാമപി സിദ്ധാനാം കശ്ചിന്മാം വേത്തി തത്ത്വതഃ ॥ 7-3 ॥

മനുഷ്യാണാം സഹസ്രേഷു കശ്ചിത് യതതി സിദ്ധയേ ।
യതതാം അപി സിദ്ധാനാം കശ്ചിത് മാം വേത്തി തത്ത്വതഃ ॥ 7-3 ॥

മനുഷ്യാണാം സഹസ്രേഷു കശ്ചിത് സിദ്ധയേ യതതി;
യതതാം സിദ്ധാനാം അപി കശ്ചിത് മാം തത്ത്വതഃ വേത്തി ।

ഭൂമിരാപോഽനലോ വായുഃ ഖം മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
അഹങ്കാര ഇതീയം മേ ഭിന്നാ പ്രകൃതിരഷ്ടധാ ॥ 7-4 ॥

ഭൂമിഃ ആപഃ അനലഃ വായുഃ ഖം മനഃ ബുദ്ധിഃ ഏവ ച ।
അഹങ്കാരഃ ഇതി ഇയം മേ ഭിന്നാ പ്രകൃതിഃ അഷ്ടധാ ॥ 7-4 ॥

ഭൂമിഃ, ആപഃ, അനലഃ, വായുഃ, ഖം, മനഃ, ബുദ്ധിഃ ഏവ ച
അഹങ്കാരഃ ഇതി അഷ്ടധാ ഭിന്നാ മേ ഇയം പ്രകൃതിഃ ।

അപരേയമിതസ്ത്വന്യാം പ്രകൃതിം വിദ്ധി മേ പരാം ।
ജീവഭൂതാം മഹാബാഹോ യയേദം ധാര്യതേ ജഗത് ॥ 7-5 ॥

അപരാ ഇയം ഇതഃ തു അന്യാം പ്രകൃതിം വിദ്ധി മേ പരാം ।
ജീവ-ഭൂതാം മഹാബാഹോ യയാ ഇദം ധാര്യതേ ജഗത് ॥ 7-5 ॥

ഹേ മഹാബാഹോ! ഇയം അപരാ (പ്രകൃതിഃ അസ്തി) ഇതഃ തു അന്യാം
ജീവ-ഭൂതാം മേ പരാം പ്രകൃതിം വിദ്ധി, യയാ ഇദം ജഗത് ധാര്യതേ ।

ഏതദ്യോനീനി ഭൂതാനി സർവാണീത്യുപധാരയ ।
അഹം കൃത്സ്നസ്യ ജഗതഃ പ്രഭവഃ പ്രലയസ്തഥാ ॥ 7-6 ॥

ഏതത് യോനീനി ഭൂതാനി സർവാണി ഇതി ഉപധാരയ ।
അഹം കൃത്സ്നസ്യ ജഗതഃ പ്രഭവഃ പ്രലയഃ തഥാ ॥ 7-6 ॥

സർവാണി ഭൂതാനി ഏതത് യോനീനി ഇതി, ഉപധാരയ । അഹം കൃത്സ്നസ്യ
ജഗതഃ പ്രഭവഃ തഥാ പ്രലയഃ (അസ്മി).

മത്തഃ പരതരം നാന്യത്കിഞ്ചിദസ്തി ധനഞ്ജയ ।
മയി സർവമിദം പ്രോതം സൂത്രേ മണിഗണാ ഇവ ॥ 7-7 ॥

മത്തഃ പരതരം ന അന്യത് കിഞ്ചിത് അസ്തി ധനഞ്ജയ ।
മയി സർവം ഇദം പ്രോതം സൂത്രേ മണിഗണാഃ ഇവ ॥ 7-7 ॥

ഹേ ധനഞ്ജയ! മത്തഃ പരതരം അന്യത് കിഞ്ചിത് ന അസ്തി ।
സൂത്രേ മണിഗണാഃ ഇവ ഇദം സർവം മയി പ്രോതം ।

രസോഽഹമപ്സു കൗന്തേയ പ്രഭാസ്മി ശശിസൂര്യയോഃ ।
പ്രണവഃ സർവവേദേഷു ശബ്ദഃ ഖേ പൗരുഷം നൃഷു ॥ 7-8 ॥

രസഃ അഹം അപ്സു കൗന്തേയ പ്രഭാ അസ്മി ശശി-സൂര്യയോഃ ।
പ്രണവഃ സർവ-വേദേഷു ശബ്ദഃ ഖേ പൗരുഷം നൃഷു ॥ 7-8 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! അഹം അപ്സു രസഃ, ശശി-സൂര്യയോഃ പ്രഭാ,
സർവ-വേദേഷു പ്രണവഃ, ഖേ ശബ്ദഃ, നൃഷു പൗരുഷം അസ്മി ।

പുണ്യോ ഗന്ധഃ പൃഥിവ്യാം ച തേജശ്ചാസ്മി വിഭാവസൗ ।
ജീവനം സർവഭൂതേഷു തപശ്ചാസ്മി തപസ്വിഷു ॥ 7-9 ॥

പുണ്യഃ ഗന്ധഃ പൃഥിവ്യാം ച തേജഃ ച അസ്മി വിഭാവസൗ ।
ജീവനം സർവ-ഭൂതേഷു തപഃ ച അസ്മി തപസ്വിഷു ॥ 7-9 ॥

ച പൃഥിവ്യാം പുണ്യഃ ഗന്ധഃ, വിഭാവസൗ ച തേജഃ അസ്മി;
സർവ-ഭൂതേഷു ജീവനം, തപസ്വിഷു ച തപഃ അസ്മി ।

ബീജം മാം സർവഭൂതാനാം വിദ്ധി പാർഥ സനാതനം ।
ബുദ്ധിർബുദ്ധിമതാമസ്മി തേജസ്തേജസ്വിനാമഹം ॥ 7-10 ॥

ബീജം മാം സർവ-ഭൂതാനാം വിദ്ധി പാർഥ സനാതനം ।
ബുദ്ധിഃ ബുദ്ധിമതാം അസ്മി തേജഃ തേജസ്വിനാം അഹം ॥ 7-10 ॥

ഹേ പാർഥ! മാം സർവ-ഭൂതാനാം സനാതനം ബീജം വിദ്ധി,
അഹം ബുദ്ധിമതാം ബുദ്ധിഃ അസ്മി, തേജസ്വിനാം തേജഃ ।

ബലം ബലവതാം ചാഹം കാമരാഗവിവർജിതം ।
ധർമാവിരുദ്ധോ ഭൂതേഷു കാമോഽസ്മി ഭരതർഷഭ ॥ 7-11 ॥

ബലം ബലവതാം ച അഹം കാമ-രാഗ-വിവർജിതം ।
ധർമ-അവിരുദ്ധഃ ഭൂതേഷു കാമഃ അസ്മി ഭരതർഷഭ ॥ 7-11-

അഹം ച ബലവതാം കാമ-രാഗ-വിവർജിതം ബലം അസ്മി,
ഹേ ഭരതർഷഭ! ഭൂതേഷു ധർമ-അവിരുദ്ധഃ കാമഃ (അഹം അസ്മി).

യേ ചൈവ സാത്ത്വികാ ഭാവാ രാജസാസ്താമസാശ്ച യേ ।
മത്ത ഏവേതി താന്വിദ്ധി ന ത്വഹം തേഷു തേ മയി ॥ 7-12 ॥

യേ ച ഏവ സാത്ത്വികാഃ ഭാവാഃ രാജസാഃ താമസാഃ ച യേ ।
മത്തഃ ഏവ ഇതി താൻ വിദ്ധി ന തു അഹം തേഷു തേ മയി ॥ 7-12 ॥

യേ ച ഏവ സാത്ത്വികാഃ രാജസാഃ താമസാഃ ച ഭാവാഃ, തേ
മത്തഃ ഏവ ഇതി താൻ വിദ്ധി, അഹം തേഷു ന (അസ്മി), തു തേ മയി (വർതന്തേ) ।

ത്രിഭിഃ ഗുണമയൈഃ ഭാവൈഃ ഏഭിഃ സർവമ്മ് ഇദം ജഗത് ।
മോഹിതം ന അഭിജാനാതി മാം ഏഭ്യഃ പരം അവ്യയം ॥ 7-13 ॥

ത്രിഭിർഗുണമയൈർഭാവൈരേഭിഃ സർവമിദം ജഗത് ।
മോഹിതം നാഭിജാനാതി മാമേഭ്യഃ പരമവ്യയം ॥ 7-13 ॥

ഏഭിഃ ത്രിഭിഃ ഗുണമയൈഃ ഭാവൈഃ ഇദം സർവമ്മ് ജഗത് മോഹിതം,
(അതഃ) ഏഭ്യഃ പരം അവ്യയം മാം ന അഭിജാനാതി ।

ദൈവീ ഹ്യേഷാ ഗുണമയീ മമ മായാ ദുരത്യയാ ।
മാമേവ യേ പ്രപദ്യന്തേ മായാമേതാം തരന്തി തേ ॥ 7-14 ॥

ദൈവീ ഹി ഏഷാ ഗുണമയീ മമ മായാ ദുരത്യയാ ।
മാം ഏവ യേ പ്രപദ്യന്തേ മായാം ഏതാം തരന്തി തേ ॥ 7-14 ॥

ഏഷാ ദൈവീ ഗുണമയീ മമ മായാ ഹി ദുരത്യയാ । യേ മാം ഏവ
പ്രപദ്യന്തേ, തേ ഏതാം മായാം തരന്തി ।

ന മാം ദുഷ്കൃതിനോ മൂഢാഃ പ്രപദ്യന്തേ നരാധമാഃ ।
മായയാപഹൃതജ്ഞാനാ ആസുരം ഭാവമാശ്രിതാഃ ॥ 7-15 ॥

ന മാം ദുഷ്കൃതിനഃ മൂഢാഃ പ്രപദ്യന്തേ നര-അധമാഃ ।
മായയാ അപഹൃത-ജ്ഞാനാഃ ആസുരം ഭാവം ആശ്രിതാഃ ॥ 7-15 ॥

മായയാ അപഹൃത-ജ്ഞാനാഃ ആസുരം ഭാവം ആശ്രിതാഃ
ദുഷ്കൃതിനഃ മൂഢാഃ നര-അധമാഃ മാം ന പ്രപദ്യന്തേ ।

ചതുർവിധാ ഭജന്തേ മാം ജനാഃ സുകൃതിനോഽർജുന ।
ആർതോ ജിജ്ഞാസുരർഥാർഥീ ജ്ഞാനീ ച ഭരതർഷഭ ॥ 7-16 ॥

ചതുഃ-വിധാഃ ഭജന്തേ മാം ജനാഃ സുകൃതിനഃ അർജുന ।
ആർതഃ ജിജ്ഞാസുഃ അർഥാർഥീ ജ്ഞാനീ ച ഭരതർഷഭ ॥ 7-16 ॥

ഹേ ഭരതർഷഭ അർജുന! ആർതഃ, ജിജ്ഞാസുഃ, അർഥാർഥീ,
ജ്ഞാനീ ച (ഇതി) ചതുഃ-വിധാഃ സുകൃതിനഃ ജനാഃ മാം ഭജന്തേ ।

തേഷാം ജ്ഞാനീ നിത്യയുക്ത ഏകഭക്തിർവിശിഷ്യതേ ।
പ്രിയോ ഹി ജ്ഞാനിനോഽത്യർഥമഹം സ ച മമ പ്രിയഃ ॥ 7-17 ॥

തേഷാം ജ്ഞാനീ നിത്യ-യുക്തഃ ഏക-ഭക്തിഃ വിശിഷ്യതേ ।
പ്രിയഃ ഹി ജ്ഞാനിനഃ അത്യർഥം അഹം സഃ ച മമ പ്രിയഃ ॥ 7-17 ॥

തേഷാം നിത്യ-യുക്തഃ ഏക-ഭക്തിഃ ജ്ഞാനീ വിശിഷ്യതേ । അഹം ഹി
ജ്ഞാനിനഃ അത്യർഥം പ്രിയഃ (അസ്മി), സഃ (ജ്ഞാനീ) ച മമ പ്രിയഃ (അസ്തി).

ഉദാരാഃ സർവ ഏവൈതേ ജ്ഞാനീ ത്വാത്മൈവ മേ മതം ।
ആസ്ഥിതഃ സ ഹി യുക്താത്മാ മാമേവാനുത്തമാം ഗതിം ॥ 7-18 ॥

ഉദാരാഃ സർവേ ഏവ ഏതേ ജ്ഞാനീ തു ആത്മാ ഏവ മേ മതം ।
ആസ്ഥിതഃ സഃ ഹി യുക്ത-ആത്മാ മാം ഏവ അനുത്തമാം ഗതിം ॥ 7-18 ॥

ഏതേ സർവേ ഏവ ഉദാരാഃ (സന്തി), ജ്ഞാനീ തു (മമ) ആത്മാ ഏവ
(അസ്തി ഇതി) മേ മതം । സഃ ഹി യുക്ത-ആത്മാ അനുത്തമാം ഗതിം
മാം ഏവ ആസ്ഥിതഃ (അസ്തി).

ബഹൂനാം ജന്മനാമന്തേ ജ്ഞാനവാന്മാം പ്രപദ്യതേ ।
വാസുദേവഃ സർവമിതി സ മഹാത്മാ സുദുർലഭഃ ॥ 7-19 ॥

ബഹൂനാം ജന്മനാം അന്തേ ജ്ഞാനവാൻ മാം പ്രപദ്യതേ ।
വാസുദേവഃ സർവം ഇതി സഃ മഹാത്മാ സുദുർലഭഃ ॥ 7-19 ॥

ജ്ഞാനവാൻ ബഹൂനാം ജന്മനാം അന്തേ ‘വാസുദേവഃ
സർവം’ ഇതി (അനുഭൂയ) മാം പ്രപദ്യതേ । സഃ മഹാത്മാ സുദുർലഭഃ ।

കാമൈസ്തൈസ്തൈർഹൃതജ്ഞാനാഃ പ്രപദ്യന്തേഽന്യദേവതാഃ ।
തം തം നിയമമാസ്ഥായ പ്രകൃത്യാ നിയതാഃ സ്വയാ ॥ 7-20 ॥

കാമൈഃ തൈഃ തൈഃ ഹൃത-ജ്ഞാനാഃ പ്രപദ്യന്തേ അന്യ-ദേവതാഃ ।
തം തം നിയമം ആസ്ഥായ പ്രകൃത്യാ നിയതാഃ സ്വയാ ॥ 7-20 ॥

തൈഃ തൈഃ കാമൈഃ ഹൃത-ജ്ഞാനാഃ സ്വയാ പ്രകൃത്യാ നിയതാഃ
(അജ്ഞാനിനഃ) തം തം നിയമം ആസ്ഥായ അന്യ-ദേവതാഃ പ്രപദ്യന്തേ ।

യോ യോ യാം യാം തനും ഭക്തഃ ശ്രദ്ധയാർചിതുമിച്ഛതി ।
തസ്യ തസ്യാചലാം ശ്രദ്ധാം താമേവ വിദധാമ്യഹം ॥ 7-21 ॥

യഃ യഃ യാം യാം തനും ഭക്തഃ ശ്രദ്ധയാ അർചിതും ഇച്ഛതി ।
തസ്യ തസ്യ അചലാം ശ്രദ്ധാം താം ഏവ വിദധാമി അഹം ॥ 7-21 ॥

യഃ യഃ ഭക്തഃ യാം യാം തനും ശ്രദ്ധയാ അർചിതും ഇച്ഛതി,
തസ്യ തസ്യ താം ഏവ ശ്രദ്ധാം അഹം അചലാം വിദധാമി ।

സ തയാ ശ്രദ്ധയാ യുക്തസ്തസ്യാരാധനമീഹതേ ।
ലഭതേ ച തതഃ കാമാന്മയൈവ വിഹിതാൻഹി താൻ ॥ 7-22 ॥

സഃ തയാ ശ്രദ്ധയാ യുക്തഃ തസ്യ അരാധനം ഈഹതേ ।
ലഭതേ ച തതഃ കാമാൻ മയാ ഏവ വിഹിതാൻ ഹി താൻ ॥ 7-22 ॥

സഃ തയാ ശ്രദ്ധയാ യുക്തഃ തസ്യ ആരാധനം ഈഹതേ, തതഃ ച
മയാ ഏവ വിഹിതാൻ താൻ കാമാൻ ലഭതേ ഹി ।

അന്തവത്തു ഫലം തേഷാം തദ്ഭവത്യൽപമേധസാം ।
ദേവാന്ദേവയജോ യാന്തി മദ്ഭക്താ യാന്തി മാമപി ॥ 7-23 ॥

അന്തവത് തു ഫലം തേഷാം തത് ഭവതി അൽപ-മേധസാം ।
ദേവാൻ ദേവ-യജഃ യാന്തി മത് ഭക്താഃ യാന്തി മാം അപി ॥ 7-23 ॥

തേഷാം അൽപ-മേധസാം തത് ഫലം തു അന്തവത് ഭവതി;
ദേവ-യജഃ ദേവാൻ യാന്തി, മത് ഭക്താഃ അപി മാം യാന്തി ।

അവ്യക്തം വ്യക്തിമാപന്നം മന്യന്തേ മാമബുദ്ധയഃ ।
പരം ഭാവമജാനന്തോ മമാവ്യയമനുത്തമം ॥ 7-24 ॥

അവ്യക്തം വ്യക്തിം ആപന്നം മന്യന്തേ മാം അബുദ്ധയഃ ।
പരം ഭാവം അജാനന്തഃ മമ അവ്യയം അനുത്തമം ॥ 7-24 ॥

മമ പരം അവ്യയം അവ്യക്തം അനുത്തമം ഭാവം
അജാനന്തഃ അബുദ്ധയഃ മാം വ്യക്തിം ആപന്നം മന്യന്തേ ।

നാഹം പ്രകാശഃ സർവസ്യ യോഗമായാസമാവൃതഃ ।
മൂഢോഽയം നാഭിജാനാതി ലോകോ മാമജമവ്യയം ॥ 7-25 ॥

ന അഹം പ്രകാശഃ സർവസ്യ യോഗ-മായാ-സമാവൃതഃ ।
മൂഢഃ അയം ന അഭിജാനാതി ലോകഃ മാം അജം അവ്യയം ॥ 7-25 ॥

യോഗ-മായാ-സമാവൃതഃ അഹം സർവസ്യ പ്രകാശഃ ന ।
അയം മൂഢഃ ലോകഃ അജം അവ്യയം മാം ന അഭിജാനാതി ।

വേദാഹം സമതീതാനി വർതമാനാനി ചാർജുന ।
ഭവിഷ്യാണി ച ഭൂതാനി മാം തു വേദ ന കശ്ചന ॥ 7-26 ॥

വേദ അഹം സമതീതാനി വർതമാനാനി ച അർജുന ।
ഭവിഷ്യാണി ച ഭൂതാനി മാം തു വേദ ന കശ്ചന ॥ 7-26 ॥

ഹേ അർജുന! അഹം സമതീതാനി വർതമാനാനി ച ഭവിഷ്യാണി ച
ഭൂതാനി വേദ । കശ്ചന തു മാം ന വേദ ।

ഇച്ഛാദ്വേഷസമുത്ഥേന ദ്വന്ദ്വമോഹേന ഭാരത ।
സർവഭൂതാനി സമ്മോഹം സർഗേ യാന്തി പരന്തപ ॥ 7-27 ॥

ഇച്ഛാ-ദ്വേഷ-സമുത്ഥേന ദ്വന്ദ്വ-മോഹേന ഭാരത ।
സർവ-ഭൂതാനി സമ്മോഹം സർഗേ യാന്തി പരന്തപ ॥ 7-27 ॥

ഹേ പരന്തപ ഭാരത! സർവ-ഭൂതാനി ഇച്ഛാ-ദ്വേഷ-സമുത്ഥേന
ദ്വന്ദ്വ-മോഹേന സർഗേ സമ്മോഹം യാന്തി ।

യേഷാം ത്വന്തഗതം പാപം ജനാനാം പുണ്യകർമണാം ।
തേ ദ്വന്ദ്വമോഹനിർമുക്താ ഭജന്തേ മാം ദൃഢവ്രതാഃ ॥ 7-28 ॥

യേഷാം തു അന്തഗതം പാപം ജനാനാം പുണ്യ-കർമണാം ।
തേ ദ്വന്ദ്വ-മോഹ-നിർമുക്താഃ ഭജന്തേ മാം ദൃഢ-വ്രതാഃ ॥ 7-28 ॥

യേഷാം പുണ്യ-കർമണാം ജനാനാം തു പാപം അന്തഗതം,
തേ ദൃഢ-വ്രതാഃ ദ്വന്ദ്വ-മോഹ-നിർമുക്താഃ മാം ഭജന്തേ ।

ജരാമരണമോക്ഷായ മാമാശ്രിത്യ യതന്തി യേ ।
തേ ബ്രഹ്മ തദ്വിദുഃ കൃത്സ്നമധ്യാത്മം കർമ ചാഖിലം ॥ 7-29 ॥

ജരാ-മരണ-മോക്ഷായ മാം ആശ്രിത്യ യതന്തി യേ ।
തേ ബ്രഹ്മ തത് വിദുഃ കൃത്സ്നം അധ്യാത്മം കർമ ച അഖിലം ॥ 7-29 ॥

യേ മാം ആശ്രിത്യ ജരാ-മരണ-മോക്ഷായ യതന്തി, തേ തത് ബ്രഹ്മ,
കൃത്സ്നം അധ്യാത്മം, അഖിലം കർമ ച വിദുഃ ।

സാധിഭൂതാധിദൈവം മാം സാധിയജ്ഞം ച യേ വിദുഃ ।
പ്രയാണകാലേഽപി ച മാം തേ വിദുര്യുക്തചേതസഃ ॥ 7-30 ॥

സാധിഭൂത-അധിദൈവം മാം സാധിയജ്ഞം ച യേ വിദുഃ ।
പ്രയാണകാലേ അപി ച മാം തേ വിദുഃ യുക്ത-ചേതസഃ ॥ 7-30 ॥

യേ സാധിഭൂത-അധിദൈവം സാധിയജ്ഞം ച മാം വിദുഃ
തേ യുക്ത-ചേതസഃ പ്രയാണ-കാലേ അപി ച മാം വിദുഃ ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനയോഗോ നാമ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥ 7 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ജ്ഞാന-വിജ്ഞാന-യോഗഃ നാമ സപ്തമഃ അധ്യായഃ ॥ 7 ॥

അഥ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ । അക്ഷരബ്രഹ്മയോഗഃ ।
അഥ അഷ്ടമഃ അധ്യായഃ । അക്ഷര-ബ്രഹ്മ-യോഗഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

കിം തദ് ബ്രഹ്മ കിമധ്യാത്മം കിം കർമ പുരുഷോത്തമ ।
അധിഭൂതം ച കിം പ്രോക്തമധിദൈവം കിമുച്യതേ ॥ 8-1 ॥

കിം തത് ബ്രഹ്മ കിം അധ്യാത്മം കിം കർമ പുരുഷോത്തമ ।
അധിഭൂതം ച കിം പ്രോക്തം അധിദൈവം കിം ഉച്യതേ ॥ 8-1 ॥

ഹേ പുരുഷോത്തമ! തത് ബ്രഹ്മ കിം? അധ്യാത്മം കിം? കർമ കിം?
അധിഭൂതം കിം പ്രോക്തം? അധിദൈവം ച കിം ഉച്യതേ ?

അധിയജ്ഞഃ കഥം കോഽത്ര ദേഹേഽസ്മിന്മധുസൂദന ।
പ്രയാണകാലേ ച കഥം ജ്ഞേയോഽസി നിയതാത്മഭിഃ ॥ 8-2 ॥

അധിയജ്ഞഃ കഥം കഃ അത്ര ദേഹേ അസ്മിൻ മധുസൂദന ।
പ്രയാണ-കാലേ ച കഥം ജ്ഞേയഃ അസി നിയത-ആത്മഭിഃ ॥ 8-2 ॥

ഹേ മധുസൂദന! അത്ര അസ്മിൻ ദേഹേ അധിയജ്ഞഃ കഃ കഥം (ച അസ്തി)?
പ്രയാണ-കാലേ ച നിയത-ആത്മഭിഃ കഥം ജ്ഞേയഃ അസി ?

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

അക്ഷരം ബ്രഹ്മ പരമം സ്വഭാവോഽധ്യാത്മമുച്യതേ ।
ഭൂതഭാവോദ്ഭവകരോ വിസർഗഃ കർമസഞ്ജ്ഞിതഃ ॥ 8-3 ॥

അക്ഷരം ബ്രഹ്മ പരമം സ്വഭാവഃ അധ്യാത്മം ഉച്യതേ ।
ഭൂത-ഭാവ-ഉദ്ഭവ-കരഃ വിസർഗഃ കർമ-സഞ്ജ്ഞിതഃ ॥ 8-3 ॥

അക്ഷരം പരമം ബ്രഹ്മ, സ്വഭാവഃ അധ്യാത്മം ഉച്യതേ,
ഭൂത-ഭാവ-ഉദ്ഭവ-കരഃ വിസർഗഃ കർമ-സഞ്ജ്ഞിതഃ ।

അധിഭൂതം ക്ഷരോ ഭാവഃ പുരുഷശ്ചാധിദൈവതം ।
അധിയജ്ഞോഽഹമേവാത്ര ദേഹേ ദേഹഭൃതാം വര ॥ 8-4 ॥

അധിഭൂതം ക്ഷരഃ ഭാവഃ പുരുഷഃ ച അധിദൈവതം ।
അധിയജ്ഞഃ അഹം ഏവ അത്ര ദേഹേ ദേഹ-ഭൃതാം വര ॥ 8-4 ॥

ഹേ ദേഹ-ഭൃതാം വര! ക്ഷരഃ ഭാവഃ അധിഭൂതം, പുരുഷഃ
അധിദൈവതം, അത്ര ദേഹേ ച അഹം ഏവ അധിയജ്ഞഃ ।

അന്തകാലേ ച മാമേവ സ്മരന്മുക്ത്വാ കലേവരം ।
യഃ പ്രയാതി സ മദ്ഭാവം യാതി നാസ്ത്യത്ര സംശയഃ ॥ 8-5 ॥

അന്ത-കാലേ ച മാം ഏവ സ്മരൻ മുക്ത്വാ കലേവരം ।
യഃ പ്രയാതി സഃ മത് ഭാവം യാതി ന അസ്തി അത്ര സംശയഃ ॥ 8-5 ॥

യഃ ച അന്ത-കാലേ മാം ഏവ സ്മരൻ കലേവരം മുക്ത്വാ
പ്രയാതി, സഃ മത് ഭാവം യാതി, അത്ര സംശയഃ ന അസ്തി ।

യം യം വാപി സ്മരൻഭാവം ത്യജത്യന്തേ കലേവരം ।
തം തമേവൈതി കൗന്തേയ സദാ തദ്ഭാവഭാവിതഃ ॥ 8-6 ॥

യം യം വാ അപി സ്മരൻ ഭാവം ത്യജതി അന്തേ കലേവരം ।
തം തം ഏവ ഏതി കൗന്തേയ സദാ തദ്ത് ഭാവ-ഭാവിതഃ ॥ 8-6 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! യം യം വാ അപി ഭാവം സ്മരൻ അന്തേ കലേവരം ത്യജതി;
സദാ തദ്ത് ഭാവ-ഭാവിതഃ (സഃ) തം തം ഏവ ഏതി ।

തസ്മാത്സർവേഷു കാലേഷു മാമനുസ്മര യുധ്യ ച ।
മയ്യർപിതമനോബുദ്ധിർമാമേവൈഷ്യസ്യസംശയം ॥ 8-7 ॥

തസ്മാത് സർവേഷു കാലേഷു മാം അനുസ്മര യുധ്യ ച ।
മയി അർപിത-മനഃ-ബുദ്ധിഃ മാം ഏവ ഏഷ്യസി അസംശയം ॥ 8-7 ॥

തസ്മാത് സർവേഷു കാലേഷു മയി അർപിത-മനഃ-ബുദ്ധിഃ (ഭവ),
മാം അനുസ്മര, യുധ്യ ച । (ഏവം) അസംശയം മാം ഏവ ഏഷ്യസി ।

അഭ്യാസയോഗയുക്തേന ചേതസാ നാന്യഗാമിനാ ।
പരമം പുരുഷം ദിവ്യം യാതി പാർഥാനുചിന്തയൻ ॥ 8-8 ॥

അഭ്യാസ-യോഗ-യുക്തേന ചേതസാ ന അന്യ-ഗാമിനാ ।
പരമം പുരുഷം ദിവ്യം യാതി പാർഥ അനുചിന്തയൻ ॥ 8-8 ॥

ഹേ പാർഥ! അഭ്യാസ-യോഗ-യുക്തേന ന അന്യ-ഗാമിനാ ചേതസാ
അനുചിന്തയൻ, ദിവ്യം പരമം പുരുഷം യാതി ।

കവിം പുരാണമനുശാസിതാരം
അണോരണീയാംസമനുസ്മരേദ്യഃ ।
സർവസ്യ ധാതാരമചിന്ത്യരൂപം-
മാദിത്യവർണം തമസഃ പരസ്താത് ॥ 8-9 ॥

പ്രയാണകാലേ മനസാഽചലേന
ഭക്ത്യാ യുക്തോ യോഗബലേന ചൈവ ।
ഭ്രുവോർമധ്യേ പ്രാണമാവേശ്യ സമ്യക്
സ തം പരം പുരുഷമുപൈതി ദിവ്യം ॥ 8-10 ॥

കവിം പുരാണം അനുശാസിതാരം
അണോഃ അണീയാംസം അനുസ്മരേത് യഃ ।
സർവസ്യ ധാതാരം അചിന്ത്യ-രൂപം
ആദിത്യ-വർണം തമസഃ പരസ്താത് ॥ 8-9 ॥

പ്രയാണ-കാലേ മനസാ അചലേന
ഭക്ത്യാ യുക്തഃ യോഗ-ബലേന ച ഏവ ।
ഭ്രുവോഃ മധ്യേ പ്രാണം ആവേശ്യ സമ്യക്
സഃ തം പരം പുരുഷം ഉപൈതി ദിവ്യം ॥ 8-10 ॥

കവിം, പുരാണം, അനുശാസിതാരം, അണോഃ അണീയാംസം,
സർവസ്യ ധാതാരം, അചിന്ത്യ-രൂപം, തമസഃ പരസ്താത്
ആദിത്യ-വർണം (വിദ്യമാനം പുരുഷം), പ്രയാണ-കാലേ,
അചലേന മനസാ, ഭക്ത്യാ യുക്തഃ യോഗ-ബലേന ച ഏവ ഭ്രുവോഃ
മധ്യേ സമ്യക് പ്രാണം ആവേശ്യ, യഃ അനുസ്മരേത് സഃ തം പരം ദിവ്യം പുരുഷം ഉപൈതി ।

യദക്ഷരം വേദവിദോ വദന്തി
വിശന്തി യദ്യതയോ വീതരാഗാഃ ।
യദിച്ഛന്തോ ബ്രഹ്മചര്യം ചരന്തി
തത്തേ പദം സംഗ്രഹേണ പ്രവക്ഷ്യേ ॥ 8-11 ॥

യത് അക്ഷരം വേദ-വിദഃ വദന്തി
വിശന്തി യത് യതയഃ വീത-രാഗാഃ ।
യത് ഇച്ഛന്തഃ ബ്രഹ്മചര്യം ചരന്തി
തത് തേ പദം സംഗ്രഹേണ പ്രവക്ഷ്യേ ॥ 8-11 ॥

വേദ-വിദഃ യത് അക്ഷരം വദന്തി, വീത-രാഗാഃ യതയഃ യത്
വിശന്തി, (ബ്രഹ്മചാരിണഃ) യത് ഇച്ഛന്തഃ ബ്രഹ്മചര്യം ചരന്തി,
തത് പദം തേ സംഗ്രഹേണ പ്രവക്ഷ്യേ ।

സർവദ്വാരാണി സംയമ്യ മനോ ഹൃദി നിരുധ്യ ച ।
മൂർധ്ന്യാധായാത്മനഃ പ്രാണമാസ്ഥിതോ യോഗധാരണാം ॥ 8-12 ॥

ഓമിത്യേകാക്ഷരം ബ്രഹ്മ വ്യാഹരന്മാമനുസ്മരൻ ।
യഃ പ്രയാതി ത്യജന്ദേഹം സ യാതി പരമാം ഗതിം ॥ 8-13 ॥

സർവ-ദ്വാരാണി സംയമ്യ മനഃ ഹൃദി നിരുധ്യ ച ।
മൂർധ്നി ആധായ ആത്മനഃ പ്രാണം ആസ്ഥിതഃ യോഗ-ധാരണാം ॥ 8-12 ॥

ഓം ഇതി ഏക-അക്ഷരം ബ്രഹ്മ വ്യാഹരൻ മാം അനുസ്മരൻ ।
യഃ പ്രയാതി ത്യജൻ ദേഹം സഃ യാതി പരമാം ഗതിം ॥ 8-13 ॥

സർവ-ദ്വാരാണി സംയമ്യ, മനഃ ച ഹൃദി നിരുധ്യ,
മൂർധ്നി ആത്മനഃ പ്രാണം ആധായ, യോഗ-ധാരണാം ആസ്ഥിതഃ,
ഓം ഇതി ഏക-അക്ഷരം ബ്രഹ്മ വ്യാഹരൻ മാം അനുസ്മരൻ,
യഃ ദേഹം ത്യജൻ പ്രയാതി, സഃ പരമാം ഗതിം യാതി ।

അനന്യചേതാഃ സതതം യോ മാം സ്മരതി നിത്യശഃ ।
തസ്യാഹം സുലഭഃ പാർഥ നിത്യയുക്തസ്യ യോഗിനഃ ॥ 8-14 ॥

അനന്യ-ചേതാഃ സതതം യഃ മാം സ്മരതി നിത്യശഃ ।
തസ്യ അഹം സുലഭഃ പാർഥ നിത്യ-യുക്തസ്യ യോഗിനഃ ॥ 8-14 ॥

ഹേ പാർഥ! യഃ നിത്യശഃ അനന്യ-ചേതാഃ (സൻ) മാം
സതതം സ്മരതി, തസ്യ നിത്യ-യുക്തസ്യ യോഗിനഃ അഹം സുലഭഃ (അസ്മി) ।

മാമുപേത്യ പുനർജന്മ ദുഃഖാലയമശാശ്വതം ।
നാപ്നുവന്തി മഹാത്മാനഃ സംസിദ്ധിം പരമാം ഗതാഃ ॥ 8-15 ॥

മാം ഉപേത്യ പുനഃ-ജന്മ ദുഃഖ-ആലയം അശാശ്വതം ।
ന ആപ്നുവന്തി മഹാത്മാനഃ സംസിദ്ധിം പരമാം ഗതാഃ ॥ 8-15 ॥

പരമാം സംസിദ്ധിം ഗതാഃ മഹാത്മാനഃ മാം ഉപേത്യ,
പുനഃ ദുഃഖ-ആലയം അശാശ്വതം ജന്മ ന ആപ്നുവന്തി ।

ആബ്രഹ്മഭുവനാല്ലോകാഃ പുനരാവർതിനോഽർജുന ।
മാമുപേത്യ തു കൗന്തേയ പുനർജന്മ ന വിദ്യതേ ॥ 8-16 ॥

ആബ്രഹ്മ-ഭുവനാത് ലോകാഃ പുനഃ-ആവർതിനഃ അർജുന ।
മാം ഉപേത്യ തു കൗന്തേയ പുനഃ-ജന്മ ന വിദ്യതേ ॥ 8-16 ॥

ഹേ അർജുന! ആബ്രഹ്മ-ഭുവനാത് (സർവേ) ലോകാഃ പുനഃ-ആവർതിനഃ
(സന്തി); ഹേ കൗന്തേയ! മാം ഉപേത്യ തു പുനഃ ജന്മ ന വിദ്യതേ ।

സഹസ്രയുഗപര്യന്തമഹര്യദ് ബ്രഹ്മണോ വിദുഃ ।
രാത്രിം യുഗസഹസ്രാന്താം തേഽഹോരാത്രവിദോ ജനാഃ ॥ 8-17 ॥

സഹസ്ര-യുഗ-പര്യന്തം അഹഃ യത് ബ്രഹ്മണഃ വിദുഃ ।
രാത്രിം യുഗ-സഹസ്ര-അന്താം തേ അഹോരാത്ര-വിദഃ ജനാഃ ॥ 8-17 ॥

യത് തേ അഹോരാത്ര-വിദഃ ജനാഃ സഹസ്ര-യുഗ-പര്യന്തം ബ്രഹ്മണഃ
അഹഃ യുഗ-സഹസ്ര-അന്താം രാത്രിം (ച) വിദുഃ ।

അവ്യക്താദ് വ്യക്തയഃ സർവാഃ പ്രഭവന്ത്യഹരാഗമേ ।
രാത്ര്യാഗമേ പ്രലീയന്തേ തത്രൈവാവ്യക്തസഞ്ജ്ഞകേ ॥ 8-18 ॥

അവ്യക്താത് വ്യക്തയഃ സർവാഃ പ്രഭവന്തി അഹഃ ആഗമേ ।
രാത്രി ആഗമേ പ്രലീയന്തേ തത്ര ഏവ അവ്യക്ത-സഞ്ജ്ഞകേ ॥ 8-18 ॥

അഹഃ ആഗമേ സർവാഃ വ്യക്തയഃ അവ്യക്താത് പ്രഭവന്തി,
(പുനഃ) രാത്രി ആഗമേ തത്ര അവ്യക്ത-സഞ്ജ്ഞകേ ഏവ പ്രലീയന്തേ ।

ഭൂതഗ്രാമഃ സ ഏവായം ഭൂത്വാ ഭൂത്വാ പ്രലീയതേ ।
രാത്ര്യാഗമേഽവശഃ പാർഥ പ്രഭവത്യഹരാഗമേ ॥ 8-19 ॥

ഭൂത-ഗ്രാമഃ സഃ ഏവ അയം ഭൂത്വാ ഭൂത്വാ പ്രലീയതേ ।
രാത്രി ആഗമേ അവശഃ പാർഥ പ്രഭവതി അഹഃ ആഗമേ ॥ 8-19 ॥

ഹേ പാർഥ! സഃ ഏവ അയം ഭൂത-ഗ്രാമഃ അവശഃ (സൻ),
ഭൂത്വാ ഭൂത്വാ രാത്രി ആഗമേ പ്രലീയതേ (പുനഃ) അഹഃ ആഗമേ പ്രഭവതി ।

പരസ്തസ്മാത്തു ഭാവോഽന്യോഽവ്യക്തോഽവ്യക്താത്സനാതനഃ ।
യഃ സ സർവേഷു ഭൂതേഷു നശ്യത്സു ന വിനശ്യതി ॥ 8-20 ॥

പരഃ തസ്മാത് തു ഭാവഃ അന്യഃ അവ്യക്തഃ അവ്യക്താത് സനാതനഃ ।
യഃ സഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു നശ്യത്സു ന വിനശ്യതി ॥ 8-20 ॥

യഃ തു സർവേഷു ഭൂതേഷു നശ്യത്സു ന വിനശ്യതി, സഃ, തസ്മാത്
അവ്യക്താത് അന്യഃ, അവ്യക്തഃ സനാതനഃ പരഃ ഭാവഃ (അസ്തി)

അവ്യക്തോഽക്ഷര ഇത്യുക്തസ്തമാഹുഃ പരമാം ഗതിം ।
യം പ്രാപ്യ ന നിവർതന്തേ തദ്ധാമ പരമം മമ ॥ 8-21 ॥

അവ്യക്തഃ അക്ഷരഃ ഇതി ഉക്തഃ തം ആഹുഃ പരമാം ഗതിം ।
യം പ്രാപ്യ ന നിവർതന്തേ തത് ധാമ പരമം മമ ॥ 8-21 ॥

(യഃ) അവ്യക്തഃ (ഭാവഃ) അക്ഷരഃ ഇതി ഉക്തഃ, തം പരമാം
ഗതിം ആഹുഃ, (ജ്ഞാനിനഃ) യം പ്രാപ്യ ന നിവർതന്തേ, തത്
മമ പരമം ധാമ (അസ്തി).

പുരുഷഃ സ പരഃ പാർഥ ഭക്ത്യാ ലഭ്യസ്ത്വനന്യയാ ।
യസ്യാന്തഃസ്ഥാനി ഭൂതാനി യേന സർവമിദം തതം ॥ 8-22 ॥

പുരുഷഃ സഃ പരഃ പാർഥ ഭക്ത്യാ ലഭ്യഃ തു അനന്യയാ ।
യസ്യ അന്തഃ-സ്ഥാനി ഭൂതാനി യേന സർവം ഇദം തതം ॥ 8-22 ॥

ഹേ പാർഥ! ഭൂതാനി യസ്യ അന്തഃ-സ്ഥാനി (സന്തി), യേന ഇദം
സർവം തതം, സഃ തു പരഃ പുരുഷഃ അനന്യയാ ഭക്ത്യാ ലഭ്യഃ (അസ്തി).

യത്ര കാലേ ത്വനാവൃത്തിമാവൃത്തിം ചൈവ യോഗിനഃ ।
പ്രയാതാ യാന്തി തം കാലം വക്ഷ്യാമി ഭരതർഷഭ ॥ 8-23 ॥

യത്ര കാലേ തു അനാവൃത്തിം ആവൃത്തിം ച ഏവ യോഗിനഃ ।
പ്രയാതാഃ യാന്തി തം കാലം വക്ഷ്യാമി ഭരതർഷഭ ॥ 8-23 ॥

ഹേ ഭരതർഷഭ! യത്ര കാലേ തു പ്രയാതാഃ യോഗിനഃ അനാവൃത്തിം
ആവൃത്തിം ച ഏവ യാന്തി, തം കാലം വക്ഷ്യാമി ।

അഗ്നിർജ്യോതിരഹഃ ശുക്ലഃ ഷൺമാസാ ഉത്തരായണം ।
തത്ര പ്രയാതാ ഗച്ഛന്തി ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മവിദോ ജനാഃ ॥ 8-24 ॥

അഗ്നിഃ ജ്യോതിഃ അഹഃ ശുക്ലഃ ഷൺമാസാഃ ഉത്തര-ആയണം ।
തത്ര പ്രയാതാഃ ഗച്ഛന്തി ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മവിദഃ ജനാഃ ॥ 8-24 ॥

അഗ്നിഃ, ജ്യോതിഃ, അഹഃ, ശുക്ലഃ (പക്ഷഃ), ഷൺമാസാഃ ഉത്തര-ആയനം,
തത്ര (കാലേ) പ്രയാതാഃ ബ്രഹ്മവിദഃ ജനാഃ ബ്രഹ്മ ഗച്ഛന്തി ।

ധൂമോ രാത്രിസ്തഥാ കൃഷ്ണഃ ഷൺമാസാ ദക്ഷിണായനം ।
തത്ര ചാന്ദ്രമസം ജ്യോതിര്യോഗീ പ്രാപ്യ നിവർതതേ ॥ 8-25 ॥

ധൂമഃ രാത്രിഃ തഥാ കൃഷ്ണഃ ഷൺമാസാഃ ദക്ഷിണ-ആയനം ।
തത്ര ചാന്ദ്രമസം ജ്യോതിഃ യോഗീ പ്രാപ്യ നിവർതതേ ॥ 8-25 ॥

ധൂമഃ, രാത്രിഃ, തഥാ കൃഷ്ണഃ (പക്ഷഃ), ഷൺമാസാഃ
ദക്ഷിണ-ആയനം, തത്ര (കാലേ പ്രയാതാഃ) യോഗീ ചാന്ദ്രമസം
ജ്യോതിഃ പ്രാപ്യ നിവർതതേ ।

ശുക്ലകൃഷ്ണേ ഗതീ ഹ്യേതേ ജഗതഃ ശാശ്വതേ മതേ ।
ഏകയാ യാത്യനാവൃത്തിമന്യയാവർതതേ പുനഃ ॥ 8-26 ॥

ശുക്ല-കൃഷ്ണേ ഗതീ ഹി ഏതേ ജഗതഃ ശാശ്വതേ മതേ ।
ഏകയാ യാതി അനാവൃത്തിം അന്യയാ ആവർതതേ പുനഃ ॥ 8-26 ॥

ജഗതഃ ഏതേ ഹി ശുക്ല-കൃഷ്ണേ ഗതീ ശാശ്വതേ മതേ ।
ഏകയാ അനാവൃത്തിം യാതി അന്യയാ പുനഃ ആവർതതേ ।

നൈതേ സൃതീ പാർഥ ജാനന്യോഗീ മുഹ്യതി കശ്ചന ।
തസ്മാത്സർവേഷു കാലേഷു യോഗയുക്തോ ഭവാർജുന ॥ 8-27 ॥

ന ഏതേ സൃതീ പാർഥ ജാനൻ യോഗീ മുഹ്യതി കശ്ചന ।
തസ്മാത് സർവേഷു കാലേഷു യോഗ-യുക്തഃ ഭവ അർജുന ॥ 8-27 ॥

ഹേ പാർഥ! ഏതേ സൃതീ ജാനൻ കശ്ചന യോഗീ ന മുഹ്യതി;
തസ്മാത് ഹേ അർജുന! (ത്വം) സർവേഷു കാലേഷു യോഗ-യുക്തഃ ഭവ ।

വേദേഷു യജ്ഞേഷു തപഃസു ചൈവ
ദാനേഷു യത്പുണ്യഫലം പ്രദിഷ്ടം ।
അത്യേതി തത്സർവമിദം വിദിത്വാ
യോഗീ പരം സ്ഥാനമുപൈതി ചാദ്യം ॥ 8-28 ॥

വേദേഷു യജ്ഞേഷു തപഃസു ച ഏവ
ദാനേഷു യത് പുണ്യ-ഫലം പ്രദിഷ്ടം ।
അത്യേതി തത് സർവം ഇദം വിദിത്വാ
യോഗീ പരം സ്ഥാനം ഉപൈതി ച ആദ്യം ॥ 8-28 ॥

യോഗീ ഇദം വിദിത്വാ, വേദേഷു യജ്ഞേഷു തപഃസു ദാനേഷു ച ഏവ
യത് പുണ്യ-ഫലം പ്രദിഷ്ടം, തത് സർവം അത്യേതി, ആദ്യം പരം ച സ്ഥാനം ഉപൈതി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
അക്ഷരബ്രഹ്മയോഗോ നാമാഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥ 8 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
അക്ഷര-ബ്രഹ്മ-യോഗഃ നാമ അഷ്ടമഃ അധ്യായഃ ॥ 8 ॥

അഥ നവമോഽധ്യായഃ । രാജവിദ്യാരാജഗുഹ്യയോഗഃ ।
അഥ നവമഃ അധ്യായഃ । രാജ-വിദ്യാ-രാജ-ഗുഹ്യ-യോഗഃ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ഇദം തു തേ ഗുഹ്യതമം പ്രവക്ഷ്യാമ്യനസൂയവേ ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനസഹിതം യജ്ജ്ഞാത്വാ മോക്ഷ്യസേഽശുഭാത് ॥ 9-1 ॥

ഇദം തു തേ ഗുഹ്യതമം പ്രവക്ഷ്യാമി അനസൂയവേ ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാന-സഹിതം യത് ജ്ഞാത്വാ മോക്ഷ്യസേ അശുഭാത് ॥ 9-1 ॥

യത് ജ്ഞാത്വാ (ത്വം)അശുഭാത് മോക്ഷ്യസേ, (തത്) തു ഇദം
ഗുഹ്യതമം വിജ്ഞാന-സഹിതം ജ്ഞാനം അനസൂയവേ തേ പ്രവക്ഷ്യാമി ।

രാജവിദ്യാ രാജഗുഹ്യം പവിത്രമിദമുത്തമം ।
പ്രത്യക്ഷാവഗമം ധർമ്യം സുസുഖം കർതുമവ്യയം ॥ 9-2 ॥

രാജ-വിദ്യാ രാജ-ഗുഹ്യം പവിത്രമ്മ് ഇദം ഉത്തമം ।
പ്രത്യക്ഷ-അവഗമം ധർമ്യം സുസുഖം കർതും അവ്യയം ॥ 9-2 ॥

ഇദം (ജ്ഞാനം) രാജ-വിദ്യാ, രാജ-ഗുഹ്യം, ഉത്തമം,
പവിത്രം, അവ്യയം, പ്രത്യക്ഷ-അവഗമം, കർതും സുസുഖം,
ധർമ്യം ച (അസ്തി).

അശ്രദ്ദധാനാഃ പുരുഷാ ധർമസ്യാസ്യ പരന്തപ ।
അപ്രാപ്യ മാം നിവർതന്തേ മൃത്യുസംസാരവർത്മനി ॥ 9-3 ॥

അശ്രദ്ദധാനാഃ പുരുഷാഃ ധർമസ്യ അസ്യ പരന്തപ ।
അപ്രാപ്യ മാം നിവർതന്തേ മൃത്യു-സംസാര-വർത്മനി ॥ 9-3 ॥

ഹേ പരന്തപ! അസ്യ ധർമസ്യ അശ്രദ്ദധാനാഃ പുരുഷാഃ മാം
അപ്രാപ്യ മൃത്യു-സംസാര-വർത്മനി നിവർതന്തേ ।

മയാ തതമിദം സർവം ജഗദവ്യക്തമൂർതിനാ ।
മത്സ്ഥാനി സർവഭൂതാനി ന ചാഹം തേഷ്വവസ്ഥിതഃ ॥ 9-4 ॥

മയാ തതം ഇദം സർവം ജഗത് അവ്യക്ത-മൂർതിനാ ।
മത്-സ്ഥാനി സർവ-ഭൂതാനി ന ച അഹം തേഷു അവസ്ഥിതഃ ॥ 9-4 ॥

അവ്യക്ത-മൂർതിനാ മയാ ഇദം സർവം ജഗത് തതം ।
സർവ-ഭൂതാനി മത്-സ്ഥാനി (സന്തി), അഹം ച തേഷു ന അവസ്ഥിതഃ (അസ്മി).

ന ച മത്സ്ഥാനി ഭൂതാനി പശ്യ മേ യോഗമൈശ്വരം ।
ഭൂതഭൃന്ന ച ഭൂതസ്ഥോ മമാത്മാ ഭൂതഭാവനഃ ॥ 9-5 ॥

ന ച മത്-സ്ഥാനി ഭൂതാനി പശ്യ മേ യോഗം ഐശ്വരം ।
ഭൂത-ഭൃത് ന ച ഭൂത-സ്ഥഃ മമ ആത്മാ ഭൂത-ഭാവനഃ ॥ 9-5 ॥

ഭൂതാനി ച മത്-സ്ഥാനി ന (സന്തി), മേ ഐശ്വരം യോഗം പശ്യ ।
(അഹം) ഭൂത-ഭൃത് (അപി) ഭൂത-സ്ഥഃ ന । മമ ആത്മാ ച
ഭൂത-ഭാവനഃ (അസ്തി) ।

യഥാകാശസ്ഥിതോ നിത്യം വായുഃ സർവത്രഗോ മഹാൻ ।
തഥാ സർവാണി ഭൂതാനി മത്സ്ഥാനീത്യുപധാരയ ॥ 9-6 ॥

യഥാ ആകാശ-സ്ഥിതഃ നിത്യം വായുഃ സർവത്രഗഃ മഹാൻ ।
തഥാ സർവാണി ഭൂതാനി മത്-സ്ഥാനി ഇതി ഉപധാരയ ॥ 9-6 ॥

യഥാ സർവത്രഗഃ മഹാൻ വായുഃ നിത്യം ആകാശ-സ്ഥിതഃ (അസ്തി),
തഥാ സർവാണി ഭൂതാനി മത്-സ്ഥാനി (സന്തി), ഇതി (ത്വം) ഉപധാരയ ।

സർവഭൂതാനി കൗന്തേയ പ്രകൃതിം യാന്തി മാമികാം ।
കൽപക്ഷയേ പുനസ്താനി കൽപാദൗ വിസൃജാമ്യഹം ॥ 9-7 ॥

സർവ-ഭൂതാനി കൗന്തേയ പ്രകൃതിം യാന്തി മാമികാം ।
കൽപ-ക്ഷയേ പുനഃ താനി കൽപ-ആദൗ വിസൃജാമി അഹം ॥ 9-7 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! സർവ-ഭൂതാനി കൽപ-ക്ഷയേ മാമികാം പ്രകൃതിം
യാന്തി । പുനഃ കൽപ-ആദൗ താനി വിസൃജാമി ।

പ്രകൃതിം സ്വാമവഷ്ടഭ്യ വിസൃജാമി പുനഃ പുനഃ ।
ഭൂതഗ്രാമമിമം കൃത്സ്നമവശം പ്രകൃതേർവശാത് ॥ 9-8 ॥

പ്രകൃതിം സ്വാം അവഷ്ടഭ്യ വിസൃജാമി പുനഃ പുനഃ ।
ഭൂത-ഗ്രാമം ഇമം കൃത്സ്നം അവശം പ്രകൃതേഃ വശാത് ॥ 9-8 ॥

(അഹം) സ്വാം പ്രകൃതിം അവഷ്ടഭ്യ പ്രകൃതേഃ വശാത്
അവശം ഇമം കൃത്സ്നം ഭൂത-ഗ്രാമം പുനഃ പുനഃ വിസൃജാമി ।

ന ച മാം താനി കർമാണി നിബധ്നന്തി ധനഞ്ജയ ।
ഉദാസീനവദാസീനമസക്തം തേഷു കർമസു ॥ 9-9 ॥

ന ച മാം താനി കർമാണി നിബധ്നന്തി ധനഞ്ജയ ।
ഉദാസീനവത് ആസീനം അസക്തം തേഷു കർമസു ॥ 9-9 ॥

ഹേ ധനഞ്ജയ! തേഷു കർമസു അസക്തം ഉദാസീനവത്
ആസീനം മാം താനി കർമാണി ച ന നിബധ്നന്തി ।

മയാധ്യക്ഷേണ പ്രകൃതിഃ സൂയതേ സചരാചരം ।
ഹേതുനാനേന കൗന്തേയ ജഗദ്വിപരിവർതതേ ॥ 9-10 ॥

മയാ അധ്യക്ഷേണ പ്രകൃതിഃ സൂയതേ സചര-അചരം ।
ഹേതുനാ അനേന കൗന്തേയ ജഗത് വിപരിവർതതേ ॥ 9-10 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! മയാ അധ്യക്ഷേണ പ്രകൃതിഃ സചര-അചരം സൂയതേ,
അനേന ഹേതുനാ ജഗത് വിപരിവർതതേ ।

അവജാനന്തി മാം മൂഢാ മാനുഷീം തനുമാശ്രിതം ।
പരം ഭാവമജാനന്തോ മമ ഭൂതമഹേശ്വരം ॥ 9-11 ॥

അവജാനന്തി മാം മൂഢാഃ മാനുഷീം തനും ആശ്രിതം ।
പരം ഭാവം അജാനന്തഃ മമ ഭൂത-മഹേശ്വരം ॥ 9-11 ॥

ഭൂത-മഹേശ്വരം മമ പരം ഭാവം അജാനന്തഃ മൂഢാഃ
മാനുഷീം തനും ആശ്രിതം മാം അവജാനന്തി ।

മോഘാശാ മോഘകർമാണോ മോഘജ്ഞാനാ വിചേതസഃ ।
രാക്ഷസീമാസുരീം ചൈവ പ്രകൃതിം മോഹിനീം ശ്രിതാഃ ॥ 9-12 ॥

മോഘ-ആശാഃ മോഘ-കർമാണഃ മോഘ-ജ്ഞാനാഃ വിചേതസഃ ।
രാക്ഷസീം ആസുരീം ച ഏവ പ്രകൃതിം മോഹിനീം ശ്രിതാഃ ॥ 9-12 ॥

(തേ) മോഘ-ആശാഃ മോഘ-കർമാണഃ മോഘ-ജ്ഞാനാഃ വിചേതസഃ
മോഹിനീം രാക്ഷസീം ആസുരീം പ്രകൃതിം ച ഏവ ശ്രിതാഃ ।

മഹാത്മാനസ്തു മാം പാർഥ ദൈവീം പ്രകൃതിമാശ്രിതാഃ ।
ഭജന്ത്യനന്യമനസോ ജ്ഞാത്വാ ഭൂതാദിമവ്യയം ॥ 9-13 ॥

മഹാത്മാനഃ തു മാം പാർഥ ദൈവീം പ്രകൃതിം ആശ്രിതാഃ ।
ഭജന്തി അനന്യ-മനസഃ ജ്ഞാത്വാ ഭൂതാദിം അവ്യയം ॥ 9-13 ॥

ഹേ പാർഥ! ദൈവീം പ്രകൃതിം ആശ്രിതാഃ മഹാത്മാനഃ തു
മാം ഭൂതാദിം അവ്യയം ജ്ഞാത്വാ, അനന്യ-മനസഃ (മാം) ഭജന്തി ।

സതതം കീർതയന്തോ മാം യതന്തശ്ച ദൃഢവ്രതാഃ ।
നമസ്യന്തശ്ച മാം ഭക്ത്യാ നിത്യയുക്താ ഉപാസതേ ॥ 9-14 ॥

സതതം കീർതയന്തഃ മാം യതന്തഃ ച ദൃഢ-വ്രതാഃ ।
നമസ്യന്തഃ ച മാം ഭക്ത്യാ നിത്യ-യുക്താഃ ഉപാസതേ ॥ 9-14 ॥

(തേ) നിത്യ-യുക്താഃ ഭക്ത്യാ മാം സതതം കീർതയന്തഃ യതന്തഃ ച
ദൃഢ-വ്രതാഃ നമസ്യന്തഃ ച മാം ഉപാസതേ ।

ജ്ഞാനയജ്ഞേന ചാപ്യന്യേ യജന്തോ മാമുപാസതേ ।
ഏകത്വേന പൃഥക്ത്വേന ബഹുധാ വിശ്വതോമുഖം ॥ 9-15 ॥

ജ്ഞാന-യജ്ഞേന ച അപി അന്യേ യജന്തഃ മാം ഉപാസതേ ।
ഏകത്വേന പൃഥക്ത്വേന ബഹുധാ വിശ്വതോമുഖം ॥ 9-15.

അന്യേ ച അപി ജ്ഞാന-യജ്ഞേന യജന്തഃ ഏകത്വേന, പൃഥക്ത്വേന,
ബഹുധാ വിശ്വതോമുഖം മാം ഉപാസതേ ।

അഹം ക്രതുരഹം യജ്ഞഃ സ്വധാഹമഹമൗഷധം ।
മന്ത്രോഽഹമഹമേവാജ്യമഹമഗ്നിരഹം ഹുതം ॥ 9-16 ॥

അഹം ക്രതുഃ അഹം യജ്ഞഃ സ്വധാ അഹം അഹം ഔഷധം ।
മന്ത്രഃ അഹം അഹം ഏവ ആജ്യം അഹം അഗ്നിഃ അഹം ഹുതം ॥ 9-16 ॥

അഹം ക്രതുഃ, അഹം യജ്ഞഃ, അഹം സ്വധാ, അഹം ഔഷധം,
അഹം മന്ത്രഃ, അഹം ഏവ ആജ്യം, അഹം അഗ്നിഃ, അഹം ഹുതം,

പിതാഹമസ്യ ജഗതോ മാതാ ധാതാ പിതാമഹഃ ।
വേദ്യം പവിത്രമോങ്കാര ഋക്സാമ യജുരേവ ച ॥ 9-17 ॥

പിതാ അഹം അസ്യ ജഗതഃ മാതാ ധാതാ പിതാമഹഃ ।
വേദ്യം പവിത്രം ഓങ്കാരഃ ഋക്-സാമ യജുഃ ഏവ ച ॥ 9-17 ॥

അഹം അസ്യ ജഗതഃ മാതാ, പിതാ, ധാതാ, പിതാമഹഃ, വേദ്യം (വസ്തു),
പവിത്രം (വസ്തു), ഓങ്കാരഃ, ഋക്, സാമ, യജുഃ ഏവ ച (അസ്മി).

ഗതിർഭർതാ പ്രഭുഃ സാക്ഷീ നിവാസഃ ശരണം സുഹൃത് ।
പ്രഭവഃ പ്രലയഃ സ്ഥാനം നിധാനം ബീജമവ്യയം ॥ 9-18 ॥

ഗതിഃ ഭർതാ പ്രഭുഃ സാക്ഷീ നിവാസഃ ശരണം സുഹൃത് ।
പ്രഭവഃ പ്രലയഃ സ്ഥാനം നിധാനം ബീജം അവ്യയം ॥ 9-18 ॥

(അഹം) ഗതിഃ, ഭർതാ, പ്രഭുഃ, സാക്ഷീ, നിവാസഃ, ശരണം,
സുഹൃത്, പ്രഭവഃ, പ്രലയഃ, സ്ഥാനം, നിധാനം,
അവ്യയം ബീജം (ച അസ്മി) ।

തപാമ്യഹമഹം വർഷം നിഗൃഹ്ണാമ്യുത്സൃജാമി ച ।
അമൃതം ചൈവ മൃത്യുശ്ച സദസച്ചാഹമർജുന ॥ 9-19 ॥

തപാമി അഹം അഹം വർഷം നിഗൃഹ്ണാമി ഉത്സൃജാമി ച ।
അമൃതം ച ഏവ മൃത്യുഃ ച സത് അസത് ച അഹം അർജുന ॥ 9-19 ॥

ഹേ അർജുന! അഹം തപാമി, അഹം വർഷം, നിഗൃഹ്ണാമി
ഉത്സൃജാമി ച, അഹം ഏവ അമൃതം മൃത്യുഃ ച, (അഹം ഏവ)
സത് അസത് ച (അസ്മി) ।

ത്രൈവിദ്യാ മാം സോമപാഃ പൂതപാപാ
യജ്ഞൈരിഷ്ട്വാ സ്വർഗതിം പ്രാർഥയന്തേ ।
തേ പുണ്യമാസാദ്യ സുരേന്ദ്രലോക-
മശ്നന്തി ദിവ്യാന്ദിവി ദേവഭോഗാൻ ॥ 9-20 ॥

ത്രൈ-വിദ്യാഃ മാം സോമപാഃ പൂത-പാപാഃ
യജ്ഞൈഃ ഇഷ്ട്വാ സ്വർഗതിം പ്രാർഥയന്തേ ।
തേ പുണ്യം ആസാദ്യ സുരേന്ദ്ര-ലോകം
അശ്നന്തി ദിവ്യാൻ ദിവി ദേവ-ഭോഗാൻ ॥ 9-20 ॥

ത്രൈ-വിദ്യാഃ സോമപാഃ പൂത-പാപാഃ മാം യജ്ഞൈഃ ഇഷ്ട്വാ
സ്വർഗതിം പ്രാർഥയന്തേ । തേ പുണ്യം സുരേന്ദ്ര-ലോകം ആസാദ്യ,
ദിവി ദിവ്യാൻ ദേവ-ഭോഗാൻ അശ്നന്തി ।

തേ തം ഭുക്ത്വാ സ്വർഗലോകം വിശാലം
ക്ഷീണേ പുണ്യേ മർത്യലോകം വിശന്തി ।
ഏവം ത്രയീധർമമനുപ്രപന്നാ
ഗതാഗതം കാമകാമാ ലഭന്തേ ॥ 9-21 ॥

തേ തം ഭുക്ത്വാ സ്വർഗ-ലോകം വിശാലം
ക്ഷീണേ പുണ്യേ മർത്യ-ലോകം വിശന്തി ।
ഏവം ത്രയീ-ധർമം അനുപ്രപന്നാഃ
ഗത-ആഗതം കാമ-കാമാഃ ലഭന്തേ ॥ 9-21 ॥

തേ തം വിശാലം സ്വർഗ-ലോകം ഭുക്ത്വാ, പുണ്യേ ക്ഷീണേ (സതി)
മർത്യ-ലോകം വിശന്തി । ഏവം ത്രയീ-ധർമം അനുപ്രപന്നാഃ
കാമ-കാമാഃ ഗത-ആഗതം ലഭന്തേ ।

അനന്യാശ്ചിന്തയന്തോ മാം യേ ജനാഃ പര്യുപാസതേ ।
തേഷാം നിത്യാഭിയുക്താനാം യോഗക്ഷേമം വഹാമ്യഹം ॥ 9-22 ॥

അനന്യാഃ ചിന്തയന്തഃ മാം യേ ജനാഃ പര്യുപാസതേ ।
തേഷാം നിത്യ-അഭിയുക്താനാം യോഗ-ക്ഷേമം വഹാമി അഹം ॥ 9-22 ॥

അനന്യാഃ ചിന്തയന്തഃ യേ ജനാഃ മാം പര്യുപാസതേ, തേഷാം
നിത്യ-അഭിയുക്താനാം യോഗ-ക്ഷേമം അഹം വഹാമി ।

യേഽപ്യന്യദേവതാഭക്താ യജന്തേ ശ്രദ്ധയാന്വിതാഃ ।
തേഽപി മാമേവ കൗന്തേയ യജന്ത്യവിധിപൂർവകം ॥ 9-23 ॥

യേ അപി അന്യ-ദേവതാ-ഭക്താഃ യജന്തേ ശ്രദ്ധയാ അന്വിതാഃ ।
തേ അപി മാം ഏവ കൗന്തേയ യജന്തി അവിധി-പൂർവകം ॥ 9-23 ॥

അപി യേ അന്യ-ദേവതാ-ഭക്താഃ ശ്രദ്ധയാ അന്വിതാഃ
യജന്തേ, തേ അപി ഹേ കൗന്തേയ! അവിധി-പൂർവകം മാം ഏവ യജന്തി ।

അഹം ഹി സർവയജ്ഞാനാം ഭോക്താ ച പ്രഭുരേവ ച ।
ന തു മാമഭിജാനന്തി തത്ത്വേനാതശ്ച്യവന്തി തേ ॥ 9-24 ॥

അഹം ഹി സർവ-യജ്ഞാനാം ഭോക്താ ച പ്രഭുഃ ഏവ ച ।
ന തു മാം അഭിജാനന്തി തത്ത്വേന അതഃ ച്യവന്തി തേ ॥ 9-24 ॥

അഹം ഹി സർവ-യജ്ഞാനാം ഭോക്താ ച പ്രഭുഃ ഏവ ച (അസ്മി),
മാം തു തത്ത്വേന ന അഭിജാനന്തി, അതഃ തേ ച്യവന്തി ।

യാന്തി ദേവവ്രതാ ദേവാൻപിതൄന്യാന്തി പിതൃവ്രതാഃ ।
ഭൂതാനി യാന്തി ഭൂതേജ്യാ യാന്തി മദ്യാജിനോഽപി മാം ॥ 9-25 ॥

യാന്തി ദേവ-വ്രതാഃ ദേവാൻ പിതൄൻ യാന്തി പിതൃ-വ്രതാഃ ।
ഭൂതാനി യാന്തി ഭൂത-ഇജ്യാഃ യാന്തി മത് യാജിനഃ അപി മാം ॥ 9-25 ॥

ദേവ-വ്രതാഃ ദേവാൻ യാന്തി, പിതൃ-വ്രതാഃ പിതൄൻ യാന്തി,
ഭൂത-ഇജ്യാഃ ഭൂതാനി യാന്തി, മത് യാജിനഃ അപി മാം യാന്തി ।

പത്രം പുഷ്പം ഫലം തോയം യോ മേ ഭക്ത്യാ പ്രയച്ഛതി ।
തദഹം ഭക്ത്യുപഹൃതമശ്നാമി പ്രയതാത്മനഃ ॥ 9-26 ॥

പത്രം പുഷ്പം ഫലം തോയം യഃ മേ ഭക്ത്യാ പ്രയച്ഛതി ।
തത് അഹം ഭക്തി-ഉപഹൃതം അശ്നാമി പ്രയത ആത്മനഃ ॥ 9-26 ॥

യഃ പത്രം പുഷ്പം ഫലം തോയം ഭക്ത്യാ മേ പ്രയച്ഛതി,
(തസ്യ) പ്രയത-ആത്മനഃ ഭക്തി-ഉപഹൃതം തത് അഹം അശ്നാമി ।

യത്കരോഷി യദശ്നാസി യജ്ജുഹോഷി ദദാസി യത് ।
യത്തപസ്യസി കൗന്തേയ തത്കുരുഷ്വ മദർപണം ॥ 9-27 ॥

യത് കരോഷി യത് അശ്നാസി യത് ജുഹോഷി ദദാസി യത് ।
യത് തപസ്യസി കൗന്തേയ തത് കുരുഷ്വ മത് അർപണം ॥ 9-27 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! യത് കരോഷി, യത് അശ്നാസി, യത് ജുഹോഷി,
യത് ദദാസി, യത് തപസ്യസി, തത് മത് അർപണം കുരുഷ്വ ।

ശുഭാശുഭഫലൈരേവം മോക്ഷ്യസേ കർമബന്ധനൈഃ ।
സംന്യാസയോഗയുക്താത്മാ വിമുക്തോ മാമുപൈഷ്യസി ॥ 9-28 ॥

ശുഭ-അശുഭ-ഫലൈഃ ഏവം മോക്ഷ്യസേ കർമ-ബന്ധനൈഃ ।
സംന്യാസ-യോഗ-യുക്ത-ആത്മാ വിമുക്തഃ മാം ഉപൈഷ്യസി ॥ 9-28 ॥

ഏവം (കൃതേ സതി) ശുഭ-അശുഭ-ഫലൈഃ കർമ-ബന്ധനൈഃ
സംന്യാസ-യോഗ-യുക്ത-ആത്മാ വിമുക്തഃ (ഭൂത്വാ) മോക്ഷ്യസേ
മാം ഉപ-ഏഷ്യസി ।

സമോഽഹം സർവഭൂതേഷു ന മേ ദ്വേഷ്യോഽസ്തി ന പ്രിയഃ ।
യേ ഭജന്തി തു മാം ഭക്ത്യാ മയി തേ തേഷു ചാപ്യഹം ॥ 9-29 ॥

സമഃ അഹം സർവ-ഭൂതേഷു ന മേ ദ്വേഷ്യഃ അസ്തി ന പ്രിയഃ ।
യേ ഭജന്തി തു മാം ഭക്ത്യാ മയി തേ തേഷു ച അപി അഹം ॥ 9-29 ॥

അഹം സർവ-ഭൂതേഷു സമഃ, മേ ദ്വേഷ്യഃ പ്രിയഃ ച ന അസ്തി,
(പരം)തു യേ മാം ഭക്ത്യാ ഭജന്തി, തേ മയി, (ച) അഹം അപി തേഷു (ച).

അപി ചേത്സുദുരാചാരോ ഭജതേ മാമനന്യഭാക് ।
സാധുരേവ സ മന്തവ്യഃ സമ്യഗ്വ്യവസിതോ ഹി സഃ ॥ 9-30 ॥

അപി ചേത് സു-ദുഃ-ആചാരഃ ഭജതേ മാം അനന്യ-ഭാക് ।
സാധുഃ ഏവ സഃ മന്തവ്യഃ സമ്യക് വ്യവസിതഃ ഹി സഃ ॥ 9-30 ॥

സു-ദുഃ-ആചാരഃ അപി മാം അനന്യ-ഭാക് ഭജതേ ചേത്,
സഃ സാധുഃ ഏവ മന്തവ്യഃ, സഃ ഹി സമ്യക് വ്യവസിതഃ (അസ്തി).

ക്ഷിപ്രം ഭവതി ധർമാത്മാ ശശ്വച്ഛാന്തിം നിഗച്ഛതി ।
കൗന്തേയ പ്രതിജാനീഹി ന മേ ഭക്തഃ പ്രണശ്യതി ॥ 9-31 ॥

ക്ഷിപ്രം ഭവതി ധർമ-ആത്മാ ശശ്വത് ശാന്തിം നിഗച്ഛതി ।
കൗന്തേയ പ്രതിജാനീഹി ന മേ ഭക്തഃ പ്രണശ്യതി ॥ 9-31 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! (സഃ) ക്ഷിപ്രം ധർമ-ആത്മാ ഭവതി, ശശ്വത്
ശാന്തിം നിഗച്ഛതി, മേ ഭക്തഃ ന പ്രണശ്യതി, (ഇതി ത്വം) പ്രതിജാനീഹി ।

മാം ഹി പാർഥ വ്യപാശ്രിത്യ യേഽപി സ്യുഃ പാപയോനയഃ ।
സ്ത്രിയോ വൈശ്യാസ്തഥാ ശൂദ്രാസ്തേഽപി യാന്തി പരാം ഗതിം ॥ 9-32 ॥

മാം ഹി പാർഥ വ്യപാശ്രിത്യ യേ അപി സ്യുഃ പാപ-യോനയഃ ।
സ്ത്രിയഃ വൈശ്യാഃ തഥാ ശൂദ്രാഃ തേ അപി യാന്തി പരാം ഗതിം ॥ 9-32 ॥

ഹേ പാർഥ! യേ അപി ഹി പാപ-യോനയഃ സ്ത്രിയഃ വൈശ്യാഃ തഥാ
ശൂദ്രാഃ സ്യുഃ തേ അപി മാം വ്യപാശ്രിത്യ, പരാം ഗതിം യാന്തി ।

കിം പുനർബ്രാഹ്മണാഃ പുണ്യാ ഭക്താ രാജർഷയസ്തഥാ ।
അനിത്യമസുഖം ലോകമിമം പ്രാപ്യ ഭജസ്വ മാം ॥ 9-33 ॥

കിം പുനഃ ബ്രാഹ്മണാഃ പുണ്യാഃ ഭക്താഃ രാജർഷയഃ തഥാ ।
അനിത്യം അസുഖം ലോകം ഇമം പ്രാപ്യ ഭജസ്വ മാം ॥ 9-33 ॥

കിം പുനഃ പുണ്യാഃ ഭക്താഃ ബ്രാഹ്മണാഃ തഥാ രാജർഷയഃ?
(തസ്മാത് ത്വം) അനിത്യം അസുഖം ഇമം ലോകം പ്രാപ്യ, മാം ഭജസ്വ ।

മന്മനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാമേവൈഷ്യസി യുക്ത്വൈവമാത്മാനം മത്പരായണഃ ॥ 9-34 ॥

മത്-മനാഃ ഭവ മത്-ഭക്തഃ മത്-യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാം ഏവ ഏഷ്യസി യുക്ത്വാ ഏവം ആത്മാനം മത്-പരായണഃ ॥ 9-34 ॥

(ത്വം) മത്-മനാഃ മത്-ഭക്തഃ മത്-യാജീ (ച) ഭവ,
മാം മത്-പരായണഃ (സൻ) നമസ്കുരു ഏവം ആത്മാനം
യുക്ത്വാ മാം ഏവ ഏഷ്യസി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
രാജവിദ്യാരാജഗുഹ്യയോഗോ നാമ നവമോഽധ്യായഃ ॥ 9 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
രാജവിദ്യാ-രാജഗുഹ്യ-യോഗഃ നാമ നവമഃ അധ്യായഃ ॥ 9 ॥

അഥ ദശമോഽധ്യായഃ । വിഭൂതിയോഗഃ ।
അഥ ദശമഃ അധ്യായഃ । വിഭൂതി-യോഗഃ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ഭൂയ ഏവ മഹാബാഹോ ശൃണു മേ പരമം വചഃ ।
യത്തേഽഹം പ്രീയമാണായ വക്ഷ്യാമി ഹിതകാമ്യയാ ॥ 10-1 ॥

ഭൂയഃ ഏവ മഹാബാഹോ ശൃണു മേ പരമം വചഃ ।
യത് തേ അഹം പ്രീയമാണായ വക്ഷ്യാമി ഹിത-കാമ്യയാ ॥ 10-1 ॥

ഹേ മഹാബാഹോ! ഭൂയഃ ഏവ മേ പരമം വചഃ ശൃണു ।
പ്രീയമാണായ തേ യത് അഹം ഹിത-കാമ്യയാ വക്ഷ്യാമി ।

ന മേ വിദുഃ സുരഗണാഃ പ്രഭവം ന മഹർഷയഃ ।
അഹമാദിർഹി ദേവാനാം മഹർഷീണാം ച സർവശഃ ॥ 10-2 ॥

ന മേ വിദുഃ സുര-ഗണാഃ പ്രഭവം ന മഹർഷയഃ ।
അഹം ആദിഃ ഹി ദേവാനാം മഹർഷീണാം ച സർവശഃ ॥ 10-2 ॥

സുര-ഗണാഃ മഹർഷയഃ ച മേ പ്രഭവം ന വിദുഃ, അഹം ഹി
ദേവാനാം മഹർഷീണാം (ച) സർവശഃ ആദിഃ (അസ്മി).

യോ മാമജമനാദിം ച വേത്തി ലോകമഹേശ്വരം ।
അസമ്മൂഢഃ സ മർത്യേഷു സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ ॥ 10-3 ॥

യഃ മാം അജം അനാദിം ച വേത്തി ലോക-മഹേശ്വരം ।
അസമ്മൂഢഃ സഃ മർത്യേഷു സർവ-പാപൈഃ പ്രമുച്യതേ ॥ 10-3 ॥

യഃ മാം അജം അനാദിം ലോക-മഹേശ്വരം ച വേത്തി,
സഃ മർത്യേഷു അസമ്മൂഢഃ (ഭൂത്വാ) സർവ-പാപൈഃ പ്രമുച്യതേ ।

ബുദ്ധിർജ്ഞാനമസമ്മോഹഃ ക്ഷമാ സത്യം ദമഃ ശമഃ ।
സുഖം ദുഃഖം ഭവോഽഭാവോ ഭയം ചാഭയമേവ ച ॥ 10-4 ॥

ബുദ്ധിഃ ജ്ഞാനം അസമ്മോഹഃ ക്ഷമാ സത്യം ദമഃ ശമഃ ।
സുഖം ദുഃഖം ഭവഃ അഭാവഃ ഭയം ച അഭയം ഏവ ച ॥ 10-4 ॥

ബുദ്ധിഃ, ജ്ഞാനം, അസമ്മോഹഃ, ക്ഷമാ, സത്യം, ദമഃ,
ശമഃ, സുഖം, ദുഃഖം, ഭവഃ, അഭാവഃ, ഭയം ച
ഏവ അഭയം ച

അഹിംസാ സമതാ തുഷ്ടിസ്തപോ ദാനം യശോഽയശഃ ।
ഭവന്തി ഭാവാ ഭൂതാനാം മത്ത ഏവ പൃഥഗ്വിധാഃ ॥ 10-5 ॥

അഹിംസാ സമതാ തുഷ്ടിഃ തപഃ ദാനം യശഃ അയശഃ ।
ഭവന്തി ഭാവാഃ ഭൂതാനാം മത്തഃ ഏവ പൃഥക്-വിധാഃ ॥ 10-5 ॥

അഹിംസാ, സമതാ, തുഷ്ടിഃ, തപഃ, ദാനം, യശഃ, അയശഃ,
(ഇമേ) ഭൂതാനാം പൃഥക്-വിധാഃ ഭാവാഃ മത്തഃ ഏവ ഭവന്തി ।

മഹർഷയഃ സപ്ത പൂർവേ ചത്വാരോ മനവസ്തഥാ ।
മദ്ഭാവാ മാനസാ ജാതാ യേഷാം ലോക ഇമാഃ പ്രജാഃ ॥ 10-6 ॥

മഹർഷയഃ സപ്ത പൂർവേ ചത്വാരഃ മനവഃ തഥാ ।
മത് ഭാവാഃ മാനസാഃ ജാതാഃ യേഷാം ലോകേ ഇമാഃ പ്രജാഃ ॥ 10-6 ॥

പൂർവേ സപ്ത മഹർഷയഃ തഥാ ചത്വാരഃ മനവഃ മത് ഭാവാഃ,
മാനസാഃ ജാതാഃ യേഷാം ലോകേ ഇമാഃ പ്രജാഃ ।

ഏതാം വിഭൂതിം യോഗം ച മമ യോ വേത്തി തത്ത്വതഃ ।
സോഽവികമ്പേന യോഗേന യുജ്യതേ നാത്ര സംശയഃ ॥ 10-7 ॥

ഏതാം വിഭൂതിം യോഗം ച മമ യഃ വേത്തി തത്ത്വതഃ ।
സഃ അവികമ്പേന യോഗേന യുജ്യതേ ന അത്ര സംശയഃ ॥ 10-7 ॥

യഃ മമ ഏതാം വിഭൂതിം യോഗം ച തത്ത്വതഃ വേത്തി,
സഃ അവികമ്പേന യോഗേന യുജ്യതേ അത്ര സംശയഃ ന ।

അഹം സർവസ്യ പ്രഭവോ മത്തഃ സർവം പ്രവർതതേ ।
ഇതി മത്വാ ഭജന്തേ മാം ബുധാ ഭാവസമന്വിതാഃ ॥ 10-8 ॥

അഹം സർവസ്യ പ്രഭവഃ മത്തഃ സർവം പ്രവർതതേ ।
ഇതി മത്വാ ഭജന്തേ മാം ബുധാഃ ഭാവ-സമന്വിതാഃ ॥ 10-8 ॥

അഹം സർവസ്യ പ്രഭവഃ (അസ്മി), മത്തഃ സർവം പ്രവർതതേ,
ഇതി മത്വാ ബുധാഃ ഭാവ-സമന്വിതാഃ മാം ഭജന്തേ ।

മച്ചിത്താ മദ്ഗതപ്രാണാ ബോധയന്തഃ പരസ്പരം ।
കഥയന്തശ്ച മാം നിത്യം തുഷ്യന്തി ച രമന്തി ച ॥ 10-9 ॥

മത് ചിത്താഃ മത് ഗത-പ്രാണാഃ ബോധയന്തഃ പരസ്പരം ।
കഥയന്തഃ ച മാം നിത്യം തുഷ്യന്തി ച രമന്തി ച ॥ 10-9 ॥

മത് ചിത്താഃ മത് ഗത-പ്രാണാഃ പരസ്പരം മാം ബോധയന്തഃ
കഥയന്തഃ ച നിത്യം തുഷ്യന്തി ച ।

തേഷാം സതതയുക്താനാം ഭജതാം പ്രീതിപൂർവകം ।
ദദാമി ബുദ്ധിയോഗം തം യേന മാമുപയാന്തി തേ ॥ 10-10 ॥

തേഷാം സതത-യുക്താനാം ഭജതാം പ്രീതി-പൂർവകം ।
ദദാമി ബുദ്ധി-യോഗം തം യേന മാം ഉപയാന്തി തേ ॥ 10-10 ॥

(ഏവം) സതത-യുക്താനാം പ്രീതി-പൂർവകം ഭജതാം തേഷാം
തം ബുദ്ധി-യോഗം ദദാമി യേന തേ മാം ഉപയാന്തി ।

തേഷാമേവാനുകമ്പാർഥമഹമജ്ഞാനജം തമഃ ।
നാശയാമ്യാത്മഭാവസ്ഥോ ജ്ഞാനദീപേന ഭാസ്വതാ ॥ 10-11 ॥

തേഷാം ഏവ അനുകമ്പാർഥം അഹം അജ്ഞാനജം തമഃ ।
നാശയാമി ആത്മ-ഭാവസ്ഥഃ ജ്ഞാന-ദീപേന ഭാസ്വതാ ॥ 10-11 ॥

തേഷാം ഏവ അനുകമ്പാർഥം അഹം ആത്മ-ഭാവസ്ഥഃ (സൻ)
ഭാസ്വതാ ജ്ഞാന-ദീപേന അജ്ഞാനജം തമഃ നാശയാമി ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

പരം ബ്രഹ്മ പരം ധാമ പവിത്രം പരമം ഭവാൻ ।
പുരുഷം ശാശ്വതം ദിവ്യമാദിദേവമജം വിഭും ॥ 10-12 ॥

ആഹുസ്ത്വാമൃഷയഃ സർവേ ദേവർഷിർനാരദസ്തഥാ ।
അസിതോ ദേവലോ വ്യാസഃ സ്വയം ചൈവ ബ്രവീഷി മേ ॥ 10-13 ॥

പരം ബ്രഹ്മ പരം ധാമ പവിത്രം പരമം ഭവാൻ ।
പുരുഷം ശാശ്വതം ദിവ്യം ആദിദേവം അജം വിഭും ॥ 10-12 ॥

ആഹുഃ ത്വാം ഋഷയഃ സർവേ ദേവർഷിഃ നാരദഃ തഥാ ।
അസിതഃ ദേവലഃ വ്യാസഃ സ്വയം ച ഏവ ബ്രവീഷി മേ ॥ 10-13 ॥

ഭവാൻ പരം ബ്രഹ്മ, പരം ധാമ, പരമം പവിത്രം (അസ്തി) ।
സർവേ ഋഷയഃ ത്വാം ശാശ്വതം ദിവ്യം ആദിദേവം അജം
വിഭും പുരുഷം ആഹുഃ । തഥാ ദേവർഷിഃ നാരദഃ അസിതഃ ദേവലഃ
വ്യാസഃ (കഥയതി) (ത്വം) ച സ്വയം ഏവ മേ ബ്രവീഷി ।

സർവമേതദൃതം മന്യേ യന്മാം വദസി കേശവ ।
ന ഹി തേ ഭഗവന്വ്യക്തിം വിദുർദേവാ ന ദാനവാഃ ॥ 10-14 ॥

സർവം ഏതത് ഋതം മന്യേ യത് മാം വദസി കേശവ ।
ന ഹി തേ ഭഗവൻ വ്യക്തിം വിദുഃ ദേവാഃ ന ദാനവാഃ ॥ 10-14 ॥

ഹേ കേശവ! യത് മാം (ത്വം) വദസി, (തത്) ഏതത് സർവം
(അഹം) ഋതം മന്യേ । ഹേ ഭഗവൻ! ന ദേവാഃ ന ദാനവാഃ
(വാ) തേ വ്യക്തിം ഹി വിദുഃ ।

സ്വയമേവാത്മനാത്മാനം വേത്ഥ ത്വം പുരുഷോത്തമ ।
ഭൂതഭാവന ഭൂതേശ ദേവദേവ ജഗത്പതേ ॥ 10-15 ॥

സ്വയം ഏവ ആത്മനാ ആത്മാനം വേത്ഥ ത്വം പുരുഷോത്തമ ।
ഭൂത-ഭാവന ഭൂത-ഈശ ദേവ-ദേവ ജഗത്-പതേ ॥ 10-15 ॥

ഹേ പുരുഷോത്തമ! ഭൂത-ഭാവന, ഭൂത-ഈശ, ദേവ-ദേവ,
ഹേ ജഗത്-പതേ! ത്വം സ്വയം ഏവ ആത്മനാ ആത്മാനം വേത്ഥ ।

വക്തുമർഹസ്യശേഷേണ ദിവ്യാ ഹ്യാത്മവിഭൂതയഃ ।
യാഭിർവിഭൂതിഭിർലോകാനിമാംസ്ത്വം വ്യാപ്യ തിഷ്ഠസി ॥ 10-16 ॥

വക്തും അർഹസി അശേഷേണ ദിവ്യാഃ ഹി ആത്മ-വിഭൂതയഃ ।
യാഭിഃ വിഭൂതിഭിഃ ലോകാൻ ഇമാൻ ത്വം വ്യാപ്യ തിഷ്ഠസി ॥ 10-16 ॥

(അതഃ) യാഭിഃ വിഭൂതിഭിഃ ത്വം ഇമാൻ ലോകാൻ വ്യാപ്യ തിഷ്ഠസി,
(താഃ) ദിവ്യാഃ ആത്മ-വിഭൂതയഃ ഹി അശേഷേണ വക്തും അർഹസി ।

കഥം വിദ്യാമഹം യോഗിംസ്ത്വാം സദാ പരിചിന്തയൻ ।
കേഷു കേഷു ച ഭാവേഷു ചിന്ത്യോഽസി ഭഗവന്മയാ ॥ 10-17 ॥

കഥം വിദ്യാം അഹം യോഗിൻ ത്വാം സദാ പരിചിന്തയൻ ।
കേഷു കേഷു ച ഭാവേഷു ചിന്ത്യഃ അസി ഭഗവൻ മയാ ॥ 10-17 ॥

ഹേ യോഗിൻ! സദാ പരിചിന്തയൻ അഹം ത്വാം കഥം വിദ്യാം ?
ഹേ ഭഗവൻ! കേഷു കേഷു ച ഭാവേഷു (ത്വം) മയാ ചിന്ത്യഃ അസി ?

വിസ്തരേണാത്മനോ യോഗം വിഭൂതിം ച ജനാർദന ।
ഭൂയഃ കഥയ തൃപ്തിർഹി ശൃണ്വതോ നാസ്തി മേഽമൃതം ॥ 10-18 ॥

വിസ്തരേണ ആത്മനഃ യോഗം വിഭൂതിം ച ജനാർദന ।
ഭൂയഃ കഥയ തൃപ്തിഃ ഹി ശൃണ്വതഃ ന അസ്തി മേ അമൃതം ॥ 10-18 ॥

ഹേ ജനാർദന! ആത്മനഃ യോഗം വിഭൂതിം ച ഭൂയഃ വിസ്തരേണ
കഥയ । (ഏതത്) അമൃതം ശൃണ്വതഃ ഹി മേ തൃപ്തിഃ ന അസ്തി ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി ദിവ്യാ ഹ്യാത്മവിഭൂതയഃ ।
പ്രാധാന്യതഃ കുരുശ്രേഷ്ഠ നാസ്ത്യന്തോ വിസ്തരസ്യ മേ ॥ 10-19 ॥

ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി ദിവ്യാഃ ഹി ആത്മ-വിഭൂതയഃ ।
പ്രാധാന്യതഃ കുരു-ശ്രേഷ്ഠ ന അസ്തി അന്തഃ വിസ്തരസ്യ മേ ॥ 10-19 ॥

ഹേ കുരു-ശ്രേഷ്ഠ! ഹന്ത, ദിവ്യാഃ ആത്മ-വിഭൂതയഃ പ്രാധാന്യതഃ
തേ കഥയിഷ്യാമി, മേ വിസ്തരസ്യ ഹി അന്തഃ ന അസ്തി ।

അഹമാത്മാ ഗുഡാകേശ സർവഭൂതാശയസ്ഥിതഃ ।
അഹമാദിശ്ച മധ്യം ച ഭൂതാനാമന്ത ഏവ ച ॥ 10-20 ॥

അഹം ആത്മാ ഗുഡാകാ-ഈശ സർവ-ഭൂത-ആശയ-സ്ഥിതഃ ।
അഹം ആദിഃ ച മധ്യം ച ഭൂതാനാം അന്തഃ ഏവ ച ॥ 10-20 ॥

ഹേ ഗുഡാകാ-ഈശ! അഹം, സർവ-ഭൂത-ആശയ-സ്ഥിതഃ ആത്മാ,
ഭൂതാനാം ആദിഃ ച മധ്യം ച അന്തഃ ച അഹം ഏവ ।

ആദിത്യാനാമഹം വിഷ്ണുർജ്യോതിഷാം രവിരംശുമാൻ ।
മരീചിർമരുതാമസ്മി നക്ഷത്രാണാമഹം ശശീ ॥ 10-21 ॥

ആദിത്യാനാം അഹം വിഷ്ണുഃ ജ്യോതിഷാം രവിഃ അംശുമാൻ ।
മരീചിഃ മരുതാം അസ്മി നക്ഷത്രാണാം അഹം ശശീ ॥ 10-21 ॥

ആദിത്യാനാം വിഷ്ണുഃ അഹം, ജ്യോതിഷാം അംശുമാൻ രവിഃ,
മരുതാം മരീചിഃ, നക്ഷത്രാണാം ശശീ (ച) അഹം അസ്മി ।

വേദാനാം സാമവേദോഽസ്മി ദേവാനാമസ്മി വാസവഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണാം മനശ്ചാസ്മി ഭൂതാനാമസ്മി ചേതനാ ॥ 10-22 ॥

വേദാനാം സാമവേദഃ അസ്മി ദേവാനാം അസ്മി വാസവഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണാം മനഃ ച അസ്മി ഭൂതാനാം അസ്മി ചേതനാ ॥ 10-22 ॥

വേദാനാം സാമവേദഃ (അഹം), അസ്മി ദേവാനാം വാസവഃ അസ്മി,
ഇന്ദ്രിയാണാം മനഃ അസ്മി, ഭൂതാനാം ചേതനാ ച അസ്മി ।

രുദ്രാണാം ശങ്കരശ്ചാസ്മി വിത്തേശോ യക്ഷരക്ഷസാം ।
വസൂനാം പാവകശ്ചാസ്മി മേരുഃ ശിഖരിണാമഹം ॥ 10-23 ॥

രുദ്രാണാം ശങ്കരഃ ച അസ്മി വിത്ത-ഈശഃ യക്ഷ-രക്ഷസാം ।
വസൂനാം പാവകഃ ച അസ്മി മേരുഃ ശിഖരിണാം അഹം ॥ 10-23 ॥

രുദ്രാണാം ശങ്കരഃ, യക്ഷ-രക്ഷസാം ച വിത്ത-ഈശഃ അസ്മി,
വസൂനാം പാവകഃ, ശിഖരിണാം മേരുഃ ച അഹം അസ്മി ।

പുരോധസാം ച മുഖ്യം മാം വിദ്ധി പാർഥ ബൃഹസ്പതിം ।
സേനാനീനാമഹം സ്കന്ദഃ സരസാമസ്മി സാഗരഃ ॥ 10-24 ॥

പുരോധസാം ച മുഖ്യം മാം വിദ്ധി പാർഥ ബൃഹസ്പതിം ।
സേനാനീനാം അഹം സ്കന്ദഃ സരസാം അസ്മി സാഗരഃ ॥ 10-24 ॥

ഹേ പാർഥ! പുരോധസാം ച മുഖ്യം ബൃഹസ്പതിം മാം വിദ്ധി,
സേനാനീനാം സ്കന്ദഃ, സരസാം സാഗരഃ അഹം അസ്മി ।

മഹർഷീണാം ഭൃഗുരഹം ഗിരാമസ്മ്യേകമക്ഷരം ।
യജ്ഞാനാം ജപയജ്ഞോഽസ്മി സ്ഥാവരാണാം ഹിമാലയഃ ॥ 10-25 ॥

മഹർഷീണാം ഭൃഗുഃ അഹം ഗിരാം അസ്മി ഏകം അക്ഷരം ।
യജ്ഞാനാം ജപ-യജ്ഞഃ അസ്മി സ്ഥാവരാണാം ഹിമാലയഃ ॥ 10-25 ॥

മഹർഷീണാം ഭൃഗുഃ, ഗിരാം ഏകം അക്ഷരം അഹം അസ്മി,
യജ്ഞാനാം ജപ-യജ്ഞഃ, സ്ഥാവരാണാം ഹിമാലയഃ (ച) അസ്മി ।

അശ്വത്ഥഃ സർവവൃക്ഷാണാം ദേവർഷീണാം ച നാരദഃ ।
ഗന്ധർവാണാം ചിത്രരഥഃ സിദ്ധാനാം കപിലോ മുനിഃ ॥ 10-26 ॥

അശ്വത്ഥഃ സർവ-വൃക്ഷാണാം ദേവർഷീണാം ച നാരദഃ ।
ഗന്ധർവാണാം ചിത്രരഥഃ സിദ്ധാനാം കപിലഃ മുനിഃ ॥ 10-26 ॥

സർവ-വൃക്ഷാണാം അശ്വത്ഥഃ, ദേവർഷീണാം ച നാരദഃ,
ഗന്ധർവാണാം ചിത്രരഥഃ, സിദ്ധാനാം കപിലഃ മുനിഃ (അഹം അസ്മി) ।

ഉച്ചൈഃശ്രവസമശ്വാനാം വിദ്ധി മാമമൃതോദ്ഭവം ।
ഐരാവതം ഗജേന്ദ്രാണാം നരാണാം ച നരാധിപം ॥ 10-27 ॥

ഉച്ചൈഃശ്രവസം അശ്വാനാം വിദ്ധി മാം അമൃത-ഉദ്ഭവം ।
ഐരാവതം ഗജേന്ദ്രാണാം നരാണാം ച നരാധിപം ॥ 10-27 ॥

അശ്വാനാം അമൃത-ഉദ്ഭവം ഉച്ചൈഃശ്രവസം, ഗജേന്ദ്രാണാം
ഐരാവതം, നരാണാം നരാധിപം ച മാം വിദ്ധി ।

ആയുധാനാമഹം വജ്രം ധേനൂനാമസ്മി കാമധുക് ।
പ്രജനശ്ചാസ്മി കന്ദർപഃ സർപാണാമസ്മി വാസുകിഃ ॥ 10-28 ॥

ആയുധാനാം അഹം വജ്രം ധേനൂനാം അസ്മി കാമധുക് ।
പ്രജനഃ ച അസ്മി കന്ദർപഃ സർപാണാം അസ്മി വാസുകിഃ ॥ 10-28 ॥

ആയുധാനാം വജ്രം അഹം, ധേനൂനാം കാമധുക്
(അഹം) അസ്മി, പ്രജനഃ കന്ദർപഃ അസ്മി, സർപാണാം വാസുകിഃ ച അസ്മി ।

അനന്തശ്ചാസ്മി നാഗാനാം വരുണോ യാദസാമഹം ।
പിതൄണാമര്യമാ ചാസ്മി യമഃ സംയമതാമഹം ॥ 10-29 ॥

അനന്തഃ ച അസ്മി നാഗാനാം വരുണഃ യാദസാം അഹം ।
പിതൄണാം അര്യമാ ച അസ്മി യമഃ സംയമതാം അഹം ॥ 10-29 ॥

നാഗാനാം അനന്തഃ, യാദസാം വരുണഃ ച അഹം അസ്മി,
പിതൄണാം അര്യമാ ച, സംയമതാം യമഃ (ച) അഹം അസ്മി ।

പ്രഹ്ലാദശ്ചാസ്മി ദൈത്യാനാം കാലഃ കലയതാമഹം ।
മൃഗാണാം ച മൃഗേന്ദ്രോഽഹം വൈനതേയശ്ച പക്ഷിണാം ॥ 10-30 ॥

പ്രഹ്ലാദഃ ച അസ്മി ദൈത്യാനാം കാലഃ കലയതാം അഹം ।
മൃഗാണാം ച മൃഗേന്ദ്രഃ അഹം വൈനതേയഃ ച പക്ഷിണാം ॥ 10-30 ॥

ദൈത്യാനാം പ്രഹ്ലാദഃ, കലയതാം കാലഃ ച അഹം അസ്മി,
മൃഗാണാം മൃഗേന്ദ്രഃ ച, പക്ഷിണാം വൈനതേയഃ ച അഹം (അസ്മി) ।

പവനഃ പവതാമസ്മി രാമഃ ശസ്ത്രഭൃതാമഹം ।
ഝഷാണാം മകരശ്ചാസ്മി സ്രോതസാമസ്മി ജാഹ്നവീ ॥ 10-31 ॥

പവനഃ പവതാം അസ്മി രാമഃ ശസ്ത്ര-ഭൃതാം അഹം ।
ഝഷാണാം മകരഃ ച അസ്മി സ്രോതസാം അസ്മി ജാഹ്നവീ ॥ 10-31 ॥

പവതാം പവനഃ അസ്മി, ശസ്ത്ര-ഭൃതാം ച രാമഃ അഹം (അസ്മി),
ഝഷാണാം മകരഃ അസ്മി, സ്രോതസാം ജാഹ്നവീ ച (അഹം) അസ്മി ।

സർഗാണാമാദിരന്തശ്ച മധ്യം ചൈവാഹമർജുന ।
അധ്യാത്മവിദ്യാ വിദ്യാനാം വാദഃ പ്രവദതാമഹം ॥ 10-32 ॥

സർഗാണാം ആദിഃ അന്തഃ ച മധ്യം ച ഏവ അഹം അർജുന ।
അധ്യാത്മ-വിദ്യാ വിദ്യാനാം വാദഃ പ്രവദതാം അഹം ॥ 10-32 ॥

ഹേ അർജുന! സർഗാണാം ആദിഃ മധ്യം ച അന്തഃ ച ഏവ അഹം
(അസ്മി), വിദ്യാനാം അധ്യാത്മ-വിദ്യാ, പ്രവദതാം വാദഃ അഹം (അസ്മി).

അക്ഷരാണാമകാരോഽസ്മി ദ്വന്ദ്വഃ സാമാസികസ്യ ച ।
അഹമേവാക്ഷയഃ കാലോ ധാതാഹം വിശ്വതോമുഖഃ ॥ 10-33 ॥

അക്ഷരാണാം അകാരഃ അസ്മി ദ്വന്ദ്വഃ സാമാസികസ്യ ച ।
അഹം ഏവ അക്ഷയഃ കാലഃ ധാതാ അഹം വിശ്വതോമുഖഃ ॥ 10-33 ॥

അക്ഷരാണാം അകാരഃ, സാമാസികസ്യ ച ദ്വന്ദ്വഃ,
അക്ഷയഃ കാലഃ അഹം ഏവ, വിശ്വതോമുഖഃ ധാതാ (ച) അഹം അസ്മി ।

മൃത്യുഃ സർവഹരശ്ചാഹമുദ്ഭവശ്ച ഭവിഷ്യതാം ।
കീർതിഃ ശ്രീർവാക്ച നാരീണാം സ്മൃതിർമേധാ ധൃതിഃ ക്ഷമാ ॥ 10-34 ॥

മൃത്യുഃ സർവ-ഹരഃ ച അഹം ഉദ്ഭവഃ ച ഭവിഷ്യതാം ।
കീർതിഃ ശ്രീഃ വാക് ച നാരീണാം സ്മൃതിഃ മേധാ ധൃതിഃ ക്ഷമാ ॥ 10-34 ॥

സർവ-ഹരഃ മൃത്യുഃ, ഭവിഷ്യതാം ഉദ്ഭവഃ ച അഹം
നാരീണാം ച കീർതിഃ ശ്രീഃ വാക് സ്മൃതിഃ മേധാ ധൃതിഃ
ക്ഷമാ ച (അഹം അസ്മി).

ബൃഹത്സാമ തഥാ സാമ്നാം ഗായത്രീ ഛന്ദസാമഹം ।
മാസാനാം മാർഗശീർഷോഽഹമൃതൂനാം കുസുമാകരഃ ॥ 10-35 ॥

ബൃഹത്-സാമ തഥാ സാമ്നാം ഗായത്രീ ഛന്ദസാം അഹം ।
മാസാനാം മാർഗശീർഷഃ അഹം ഋതൂനാം കുസുമാകരഃ ॥ 10-35 ॥

സാമ്നാം ബൃഹത്-സാമ, തഥാ ഛന്ദസാം ഗായത്രീ അഹം,
മാസാനാം മാർഗശീർഷഃ, ഋതൂനാം കുസുമാകരഃ അഹം (അസ്മി) ।

ദ്യൂതം ഛലയതാമസ്മി തേജസ്തേജസ്വിനാമഹം ।
ജയോഽസ്മി വ്യവസായോഽസ്മി സത്ത്വം സത്ത്വവതാമഹം ॥ 10-36 ॥

ദ്യൂതം ഛലയതാം അസ്മി തേജഃ തേജസ്വിനാം അഹം ।
ജയഃ അസ്മി വ്യവസായഃ അസ്മി സത്ത്വം സത്ത്വവതാം അഹം ॥ 10-36 ॥

ഛലയതാം ദ്യൂതം, തേജസ്വിനാം തേജഃ അഹം അസ്മി,
ജയഃ അഹം അസ്മി, വ്യവസായഃ (അഹം) അസ്മി, സത്ത്വവതാം
സത്ത്വം (അഹം അസ്മി).

വൃഷ്ണീനാം വാസുദേവോഽസ്മി പാണ്ഡവാനാം ധനഞ്ജയഃ ।
മുനീനാമപ്യഹം വ്യാസഃ കവീനാമുശനാ കവിഃ ॥ 10-37 ॥

വൃഷ്ണീനാം വാസുദേവഃ അസ്മി പാണ്ഡവാനാം ധനഞ്ജയഃ ।
മുനീനാം അപി അഹം വ്യാസഃ കവീനാം ഉശനാ കവിഃ ॥ 10-37 ॥

വൃഷ്ണീനാം വാസുദേവഃ, പാണ്ഡവാനാം ധനഞ്ജയഃ അസ്മി,
മുനീനാം അപി വ്യാസഃ (അഹം), കവീനാം ഉശനാ കവിഃ (അഹം അസ്മി).

ദണ്ഡോ ദമയതാമസ്മി നീതിരസ്മി ജിഗീഷതാം ।
മൗനം ചൈവാസ്മി ഗുഹ്യാനാം ജ്ഞാനം ജ്ഞാനവതാമഹം ॥ 10-38 ॥

ദണ്ഡഃ ദമയതാം അസ്മി നീതിഃ അസ്മി ജിഗീഷതാം ।
മൗനം ച ഏവ അസ്മി ഗുഹ്യാനാം ജ്ഞാനം ജ്ഞാനവതാം അഹം ॥ 10-38 ॥

ദമയതാം ദണ്ഡഃ അസ്മി, ജിഗീഷതാം നീതിഃ അസ്മി । ഗുഹ്യാനാം
മൗനം, ജ്ഞാനവതാം ജ്ഞാനം ച ഏവ അഹം അസ്മി ।

യച്ചാപി സർവഭൂതാനാം ബീജം തദഹമർജുന ।
ന തദസ്തി വിനാ യത്സ്യാന്മയാ ഭൂതം ചരാചരം ॥ 10-39 ॥

യത് ച അപി സർവ-ഭൂതാനാം ബീജം തത് അഹം അർജുന ।
ന തത് അസ്തി വിനാ യത് സ്യാത് മയാ ഭൂതം ചര-അചരം ॥ 10-39 ॥

ഹേ അർജുന! ച സർവ-ഭൂതാനാം യത് ബീജം തത് അപി അഹം (അസ്മി),
യത് ചര-അചരം ഭൂതം സ്യാത് തത് മയാ വിനാ ന അസ്തി ।

നാന്തോഽസ്തി മമ ദിവ്യാനാം വിഭൂതീനാം പരന്തപ ।
ഏഷ തൂദ്ദേശതഃ പ്രോക്തോ വിഭൂതേർവിസ്തരോ മയാ ॥ 10-40 ॥

ന അന്തഃ അസ്തി മമ ദിവ്യാനാം വിഭൂതീനാം പരന്തപ ।
ഏഷഃ തു ഉദ്ദേശതഃ പ്രോക്തഃ വിഭൂതേഃ വിസ്തരഃ മയാ ॥ 10-40 ॥

ഹേ പരന്തപ! മമ ദിവ്യാനാം വിഭൂതീനാം അന്തഃ ന അസ്തി,
ഏഷഃ തു വിഭൂതേഃ വിസ്തരഃ മയാ ഉദ്ദേശതഃ പ്രോക്തഃ ।

യദ്യദ്വിഭൂതിമത്സത്ത്വം ശ്രീമദൂർജിതമേവ വാ ।
തത്തദേവാവഗച്ഛ ത്വം മമ തേജോംഽശസംഭവം ॥ 10-41 ॥

യത് യത് വിഭൂതിമത് സത്ത്വം ശ്രീമത് ഊർജിതം ഏവ വാ ।
തത് തത് അവഗച്ഛ ത്വം മമ തേജഃ അംശ-സംഭവം ॥ 10-41 ॥

യത് യത് സത്ത്വം വിഭൂതിമത്, ശ്രീമത് ഊർജിതം ഏവ വാ
(അസ്തി), തത് തത് മമ തേജഃ അംശ-സംഭവം (അസ്തി ഇതി)
ത്വം അവഗച്ഛ ।

അഥവാ ബഹുനൈതേന കിം ജ്ഞാതേന തവാർജുന ।
വിഷ്ടഭ്യാഹമിദം കൃത്സ്നമേകാംശേന സ്ഥിതോ ജഗത് ॥ 10-42 ॥

അഥവാ ബഹുനാ ഏതേന കിം ജ്ഞാതേന തവ അർജുന ।
വിഷ്ടഭ്യ അഹം ഇദം കൃത്സ്നം ഏക-അംശേന സ്ഥിതഃ ജഗത് ॥ 10-42 ॥

ഹേ അർജുന! അഥവാ ഏതേന ബഹുനാ ജ്ഞാതേന തവ കിം? അഹം
ഇദം കൃത്സ്നം ജഗത് ഏക-അംശേന വിഷ്ടഭ്യ സ്ഥിതഃ (അസ്മി ഇതി ത്വം വിദ്ധി) ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
വിഭൂതിയോഗോ നാമ ദശമോഽധ്യായഃ ॥ 10 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
വിഭൂതി-യോഗഃ നാമ ദശമഃ അധ്യായഃ ॥ 10 ॥

അഥൈകാദശോഽധ്യായഃ । വിശ്വരൂപദർശനയോഗഃ ।
അഥ ഏകാദശഃ അധ്യായഃ । വിശ്വ-രൂപ-ദർശന-യോഗഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുന ഉവാച ।

മദനുഗ്രഹായ പരമം ഗുഹ്യമധ്യാത്മസഞ്ജ്ഞിതം ।
യത്ത്വയോക്തം വചസ്തേന മോഹോഽയം വിഗതോ മമ ॥ 11-1 ॥

മത് അനുഗ്രഹായ പരമം ഗുഹ്യം അധ്യാത്മ-സഞ്ജ്ഞിതം ।
യത് ത്വയാ ഉക്തം വചഃ തേന മോഹഃ അയം വിഗതഃ മമ ॥ 11-1 ॥

ത്വയാ മത് അനുഗ്രഹായ അധ്യാത്മ-സഞ്ജ്ഞിതം യത് പരമം
ഗുഹ്യം വചഃ ഉക്തം, തേന മമ അയം മോഹഃ വിഗതഃ ।

ഭവാപ്യയൗ ഹി ഭൂതാനാം ശ്രുതൗ വിസ്തരശോ മയാ ।
ത്വത്തഃ കമലപത്രാക്ഷ മാഹാത്മ്യമപി ചാവ്യയം ॥ 11-2 ॥

ഭവ അപി അയൗ ഹി ഭൂതാനാം ശ്രുതൗ വിസ്തരശഃ മയാ ।
ത്വത്തഃ കമല-പത്ര-അക്ഷ മാഹാത്മ്യം അപി ച അവ്യയം ॥ 11-2 ॥

ഹേ കമല-പത്ര-അക്ഷ! ഭൂതാനാം ഭവ അപി അയൗ മയാ ത്വത്തഃ
വിസ്തരശഃ ശ്രുതൗ ഹി; അവ്യയം മാഹാത്മ്യം അപി ച (ശ്രുതം) ।

ഏവമേതദ്യഥാത്ഥ ത്വമാത്മാനം പരമേശ്വര ।
ദ്രഷ്ടുമിച്ഛാമി തേ രൂപമൈശ്വരം പുരുഷോത്തമ ॥ 11-3 ॥

ഏവം ഏതത് യഥാ ആത്ഥ ത്വം ആത്മാനം പരമേശ്വര ।
ദ്രഷ്ടും ഇച്ഛാമി തേ രൂപം ഐശ്വരം പുരുഷോത്തമ ॥ 11-3 ॥

ഹേ പരമേശ്വര! യഥാ ഏവം ത്വം ആത്മാനം ആത്ഥ, ഏതത്
ഹേ പുരുഷോത്തമ! തേ ഐശ്വരം രൂപം ദ്രഷ്ടും ഇച്ഛാമി ।

മന്യസേ യദി തച്ഛക്യം മയാ ദ്രഷ്ടുമിതി പ്രഭോ ।
യോഗേശ്വര തതോ മേ ത്വം ദർശയാത്മാനമവ്യയം ॥ 11-4 ॥

മന്യസേ യദി തത് ശക്യം മയാ ദ്രഷ്ടും ഇതി പ്രഭോ ।
യോഗേശ്വര തതഃ മേ ത്വം ദർശയ ആത്മാനം അവ്യയം ॥ 11-4 ॥

ഹേ യോഗേശ്വര പ്രഭോ! മയാ തത് ദ്രഷ്ടും ശക്യം ഇതി ത്വം
യദി മന്യസേ, തതഃ മേ അവ്യയം ആത്മാനം ദർശയ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

പശ്യ മേ പാർഥ രൂപാണി ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ।
നാനാവിധാനി ദിവ്യാനി നാനാവർണാകൃതീനി ച ॥ 11-5 ॥

പശ്യ മേ പാർഥ രൂപാണി ശതശഃ അഥ സഹസ്രശഃ ।
നാനാ-വിധാനി ദിവ്യാനി നാനാ-വർണ-ആകൃതീനി ച ॥ 11-5 ॥

ഹേ പാർഥ! മേ നാനാ-വിധാനി, നാനാ-വർണ-ആകൃതീനി, ദിവ്യാനി ച
ശതശഃ അഥ സഹസ്രശഃ രൂപാണി പശ്യ ।

പശ്യാദിത്യാന്വസൂൻ രുദ്രാനശ്വിനൗ മരുതസ്തഥാ ।
ബഹൂന്യദൃഷ്ടപൂർവാണി പശ്യാശ്ചര്യാണി ഭാരത ॥ 11-6 ॥

പശ്യ ആദിത്യാൻ വസൂൻ രുദ്രാൻ അശ്വിനൗ മരുതാഃ തഥാ ।
ബഹൂനി അദൃഷ്ട-പൂർവാണി പശ്യ ആശ്ചര്യാണി ഭാരത ॥ 11-6 ॥

ഹേ ഭാരത! ആദിത്യാൻ, വസൂൻ, രുദ്രാൻ, അശ്വിനൗ തഥാ
മരുതാഃ പശ്യ, അദൃഷ്ട-പൂർവാണി ബഹൂനി ആശ്ചര്യാണി (ച) പശ്യ ।

ഇഹൈകസ്ഥം ജഗത്കൃത്സ്നം പശ്യാദ്യ സചരാചരം ।
മമ ദേഹേ ഗുഡാകേശ യച്ചാന്യദ് ദ്രഷ്ടുമിച്ഛസി ॥ 11-7 ॥

ഇഹ ഏകസ്ഥം ജഗത് കൃത്സ്നം പശ്യ അദ്യ സചര-അചരം ।
മമ ദേഹേ ഗുഡാകേശ യത് ച അന്യത് ദ്രഷ്ടും ഇച്ഛസി ॥ 11-7 ॥

ഹേ ഗുഡാകേശ! കൃത്സ്നം സചര-അചരം ജഗത്, യത് അന്യത്
ച ദ്രഷ്ടും ഇച്ഛസി, (തത് അപി) ഇഹ മമ ദേഹേ ഏകസ്ഥം അദ്യ പശ്യ ।

ന തു മാം ശക്യസേ ദ്രഷ്ടുമനേനൈവ സ്വചക്ഷുഷാ ।
ദിവ്യം ദദാമി തേ ചക്ഷുഃ പശ്യ മേ യോഗമൈശ്വരം ॥ 11-8 ॥

ന തു മാം ശക്യസേ ദ്രഷ്ടും അനേന ഏവ സ്വ-ചക്ഷുഷാ ।
ദിവ്യം ദദാമി തേ ചക്ഷുഃ പശ്യ മേ യോഗം ഐശ്വരം ॥ 11-8 ॥

അനേന ഏവ സ്വ-ചക്ഷുഷാ തു മാം ദ്രഷ്ടും ന ശക്യസേ, (അത ഏവ)
ദിവ്യം ചക്ഷുഃ തേ ദദാമി, മേ ഐശ്വരം യോഗം പശ്യ ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ഏവമുക്ത്വാ തതോ രാജന്മഹായോഗേശ്വരോ ഹരിഃ ।
ദർശയാമാസ പാർഥായ പരമം രൂപമൈശ്വരം ॥ 11-9 ॥

ഏവം ഉക്ത്വാ തതഃ രാജൻ മഹാ-യോഗ-ഈശ്വരഃ ഹരിഃ ।
ദർശയാമാസ പാർഥായ പരമം രൂപം ഐശ്വരം ॥ 11-9 ॥

ഹേ രാജൻ! ഏവം ഉക്ത്വാ, തതഃ മഹാ-യോഗ-ഈശ്വരഃ ഹരിഃ പാർഥായ
പരമം ഐശ്വരം രൂപം ദർശയാമാസ ।

അനേകവക്ത്രനയനമനേകാദ്ഭുതദർശനം ।
അനേകദിവ്യാഭരണം ദിവ്യാനേകോദ്യതായുധം ॥ 11-10 ॥

അനേക-വക്ത്ര-നയനം അനേക-അദ്ഭുത-ദർശനം ।
അനേക-ദിവ്യ-ആഭരണം ദിവ്യ-അനേക-ഉദ്യത-ആയുധം ॥ 11-10 ॥

അനേക-വക്ത്ര-നയനം, അനേക-അദ്ഭുത-ദർശനം,
അനേക-ദിവ്യ-ആഭരണം, ദിവ്യ-അനേക-ഉദ്യത-ആയുധം,

ദിവ്യമാല്യാംബരധരം ദിവ്യഗന്ധാനുലേപനം ।
സർവാശ്ചര്യമയം ദേവമനന്തം വിശ്വതോമുഖം ॥ 11-11 ॥

ദിവ്യ-മാല്യ-അംബര-ധരം ദിവ്യ-ഗന്ധ-അനുലേപനം ।
സർവ-ആശ്ചര്യമയം ദേവം അനന്തം വിശ്വതോമുഖം ॥ 11-11 ॥

ദിവ്യ-മാല്യ-അംബര-ധരം, ദിവ്യ-ഗന്ധ-അനുലേപനം,
സർവ-ആശ്ചര്യമയം, അനന്തം, വിശ്വതോമുഖം
ദേവം (അർജുനഃ അപശ്യത്) ।

ദിവി സൂര്യസഹസ്രസ്യ ഭവേദ്യുഗപദുത്ഥിതാ ।
യദി ഭാഃ സദൃശീ സാ സ്യാദ്ഭാസസ്തസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 11-12 ॥

ദിവി സൂര്യ-സഹസ്രസ്യ ഭവേത് യുഗപത് ഉത്ഥിതാ ।
യദി ഭാഃ സദൃശീ സാ സ്യാത് ഭാസഃ തസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 11-12 ॥

യദി ദിവി സൂര്യ-സഹസ്രസ്യ ഭാഃ യുഗപത് ഉത്ഥിതാ ഭവേത്,
(തർഹി) സാ തസ്യ മഹാത്മനഃ ഭാസഃ സദൃശീ സ്യാത് ।

തത്രൈകസ്ഥം ജഗത്കൃത്സ്നം പ്രവിഭക്തമനേകധാ ।
അപശ്യദ്ദേവദേവസ്യ ശരീരേ പാണ്ഡവസ്തദാ ॥ 11-13 ॥

തത്ര ഏകസ്ഥം ജഗത് കൃത്സ്നം പ്രവിഭക്തം അനേകധാ ।
അപശ്യത് ദേവ-ദേവസ്യ ശരീരേ പാണ്ഡവഃ തദാ ॥ 11-13 ॥

പാണ്ഡവഃ തദാ അനേകധാ പ്രവിഭക്തം കൃത്സ്നം ജഗത്,
തത്ര ദേവ-ദേവസ്യ ശരീരേ ഏകസ്ഥം അപശ്യത് ।

തതഃ സ വിസ്മയാവിഷ്ടോ ഹൃഷ്ടരോമാ ധനഞ്ജയഃ ।
പ്രണമ്യ ശിരസാ ദേവം കൃതാഞ്ജലിരഭാഷത ॥ 11-14 ॥

തതഃ സഃ വിസ്മയ-ആവിഷ്ടഃ ഹൃഷ്ട-രോമാ ധനഞ്ജയഃ ।
പ്രണമ്യ ശിരസാ ദേവം കൃത-അഞ്ജലിഃ അഭാഷത ॥ 11-14 ॥

തതഃ വിസ്മയ-ആവിഷ്ടഃ ഹൃഷ്ട-രോമാ സഃ ധനഞ്ജയഃ, ദേവം
ശിരസാ പ്രണമ്യ, കൃത-അഞ്ജലിഃ അഭാഷത ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

പശ്യാമി ദേവാംസ്തവ ദേവ ദേഹേ
സർവാംസ്തഥാ ഭൂതവിശേഷസംഘാൻ ।
ബ്രഹ്മാണമീശം കമലാസനസ്ഥ-
മൃഷീംശ്ച സർവാനുരഗാംശ്ച ദിവ്യാൻ ॥ 11-15 ॥

പശ്യാമി ദേവാൻ തവ ദേവ ദേഹേ
സർവാൻ തഥാ ഭൂത-വിശേഷ-സംഘാൻ ।
ബ്രഹ്മാണം ഈശം കമല-ആസനസ്ഥം
ഋഷീൻ ച സർവാൻ ഉരഗാൻ ച ദിവ്യാൻ ॥ 11-15 ॥

ഹേ ദേവ! (അഹം) തവ ദേഹേ സർവാൻ ദേവാൻ, തഥാ
ഭൂത-വിശേഷ-സംഘാൻ, കമല-ആസനസ്ഥം ഈശം
ബ്രഹ്മാണം ച, സർവാൻ ഋഷീൻ, ദിവ്യാൻ ഉരഗാൻ ച പശ്യാമി ।

അനേകബാഹൂദരവക്ത്രനേത്രം
പശ്യാമി ത്വാം സർവതോഽനന്തരൂപം ।
നാന്തം ന മധ്യം ന പുനസ്തവാദിം
പശ്യാമി വിശ്വേശ്വര വിശ്വരൂപ ॥ 11-16 ॥

അനേക-ബാഹു-ഉദര-വക്ത്ര-നേത്രം
പശ്യാമി ത്വാം സർവതഃ അനന്ത-രൂപം ।
ന അന്തം ന മധ്യം ന പുനഃ തവ ആദിം
പശ്യാമി വിശ്വേശ്വര വിശ്വരൂപ ॥ 11-16 ॥

(അഹം) ത്വാം അനേക-ബാഹു-ഉദര-വക്ത്ര-നേത്രം സർവതഃ
അനന്ത-രൂപം പശ്യാമി । ഹേ വിശ്വരൂപ വിശ്വേശ്വര!
പുനഃ തവ അന്തം മധ്യം ആദിം ന പശ്യാമി ।

കിരീടിനം ഗദിനം ചക്രിണം ച
തേജോരാശിം സർവതോ ദീപ്തിമന്തം ।
പശ്യാമി ത്വാം ദുർനിരീക്ഷ്യം സമന്താദ്
ദീപ്താനലാർകദ്യുതിമപ്രമേയം ॥ 11-17 ॥

കിരീടിനം ഗദിനം ചക്രിണം ച
തേജോ-രാശിം സർവതഃ ദീപ്തിമന്തം ।
പശ്യാമി ത്വാം ദുർനിരീക്ഷ്യം സമന്താത്
ദീപ്ത-അനല-അർക-ദ്യുതിം അപ്രമേയം ॥ 11-17 ॥

ത്വാം കിരീടിനം, ഗദിനം, ചക്രിണം, തേജോ-രാശിം
സർവതഃ ദീപ്തിമന്തം, സമന്താത് ദീപ്ത-അനല-അർക-ദ്യുതിം
അപ്രമേയം ദുർനിരീക്ഷ്യം ച പശ്യാമി ।

ത്വമക്ഷരം പരമം വേദിതവ്യം
ത്വമസ്യ വിശ്വസ്യ പരം നിധാനം ।
ത്വമവ്യയഃ ശാശ്വതധർമഗോപ്താ
സനാതനസ്ത്വം പുരുഷോ മതോ മേ ॥ 11-18 ॥

ത്വം അക്ഷരം പരമം വേദിതവ്യം
ത്വം അസ്യ വിശ്വസ്യ പരം നിധാനം ।
ത്വം അവ്യയഃ ശാശ്വത-ധർമ-ഗോപ്താ
സനാതനഃ ത്വം പുരുഷഃ മതഃ മേ ॥ 11-18 ॥

ത്വം വേദിതവ്യം പരമം അക്ഷരം, ത്വം അസ്യ വിശ്വസ്യ
പരം നിധാനം, ത്വം അവ്യയഃ ശാശ്വത-ധർമ-ഗോപ്താ,
ത്വം സനാതനഃ പുരുഷഃ മേ മതഃ ।

അനാദിമധ്യാന്തമനന്തവീര്യ-
മനന്തബാഹും ശശിസൂര്യനേത്രം ।
പശ്യാമി ത്വാം ദീപ്തഹുതാശവക്ത്രം
സ്വതേജസാ വിശ്വമിദം തപന്തം ॥ 11-19 ॥

അനാദി-മധ്യ-അന്തം അനന്ത-വീര്യം
അനന്ത-ബാഹും ശശി-സൂര്യ-നേത്രം ।
പശ്യാമി ത്വാം ദീപ്ത-ഹുതാശ-വക്ത്രം
സ്വ-തേജസാ വിശ്വം ഇദം തപന്തം ॥ 11-19 ॥

അനാദി-മധ്യ-അന്തം, അനന്ത-വീര്യം, അനന്ത-ബാഹും,
ശശി-സൂര്യ-നേത്രം, ദീപ്ത-ഹുതാശ-വക്ത്രം, സ്വ-തേജസാ
ഇദം വിശ്വം തപന്തം, ത്വാം പശ്യാമി ।

ദ്യാവാപൃഥിവ്യോരിദമന്തരം ഹി
വ്യാപ്തം ത്വയൈകേന ദിശശ്ച സർവാഃ ।
ദൃഷ്ട്വാദ്ഭുതം രൂപമുഗ്രം തവേദം
ലോകത്രയം പ്രവ്യഥിതം മഹാത്മൻ ॥ 11-20 ॥

ദ്യാവാ-പൃഥിവ്യോഃ ഇദം അന്തരം ഹി
വ്യാപ്തം ത്വയാ ഏകേന ദിശഃ ച സർവാഃ ।
ദൃഷ്ട്വാ അദ്ഭുതം രൂപം ഉഗ്രം തവ ഇദം
ലോക-ത്രയം പ്രവ്യഥിതം മഹാത്മൻ ॥ 11-20 ॥

ഹേ മഹാത്മൻ! ത്വയാ ഏകേന ദ്യാവാ-പൃഥിവ്യോഃ ഇദം
അന്തരം വ്യാപ്തം, സർവാഃ ദിശഃ ച (വ്യാപ്താഃ), ഇദം തവ
അദ്ഭുതം ഉഗ്രം രൂപം ദൃഷ്ട്വാ ലോക-ത്രയം പ്രവ്യഥിതം ഹി ।

അമീ ഹി ത്വാം സുരസംഘാ വിശന്തി
കേചിദ്ഭീതാഃ പ്രാഞ്ജലയോ ഗൃണന്തി ।
സ്വസ്തീത്യുക്ത്വാ മഹർഷിസിദ്ധസംഘാഃ
സ്തുവന്തി ത്വാം സ്തുതിഭിഃ പുഷ്കലാഭിഃ ॥ 11-21 ॥

അമീ ഹി ത്വാം സുര-സംഘാഃ വിശന്തി
കേചിത് ഭീതാഃ പ്രാഞ്ജലയഃ ഗൃണന്തി ।
സ്വസ്തി ഇതി ഉക്ത്വാ മഹർഷി-സിദ്ധ-സംഘാഃ
സ്തുവന്തി ത്വാം സ്തുതിഭിഃ പുഷ്കലാഭിഃ ॥ 11-21 ॥

അമീ ഹി സുര-സംഘാഃ ത്വാം വിശന്തി, കേചിത് ഭീതാഃ പ്രാഞ്ജലയഃ
ഗൃണന്തി; മഹർഷി-സിദ്ധ-സംഘാഃ സ്വസ്തി ഇതി ഉക്ത്വാ പുഷ്കലാഭിഃ
സ്തുതിഭിഃ ത്വാം സ്തുവന്തി ।

രുദ്രാദിത്യാ വസവോ യേ ച സാധ്യാ
വിശ്വേഽശ്വിനൗ മരുതശ്ചോഷ്മപാശ്ച ।
ഗന്ധർവയക്ഷാസുരസിദ്ധസംഘാ
വീക്ഷന്തേ ത്വാം വിസ്മിതാശ്ചൈവ സർവേ ॥ 11-22 ॥

രുദ്ര-ആദിത്യാഃ വസവഃ യേ ച സാധ്യാഃ
വിശ്വേ അശ്വിനൗ മരുതഃ ച ഉഷ്മപാഃ ച ।
ഗന്ധർവ-യക്ഷ-അസുര-സിദ്ധ-സംഘാഃ
വീക്ഷന്തേ ത്വാം വിസ്മിതാഃ ച ഏവ സർവേ ॥ 11-22 ॥

രുദ്ര-ആദിത്യാഃ, വസവഃ, യേ ച സാധ്യാഃ, വിശ്വേ അശ്വിനൗ ച,
മരുതഃ, ഉഷ്മപാഃ ച, ഗന്ധർവ-യക്ഷ-അസുര-സിദ്ധ-സംഘാഃ
ച സർവേ വിസ്മിതാഃ ഏവ ത്വാം വീക്ഷന്തേ ।

രൂപം മഹത്തേ ബഹുവക്ത്രനേത്രം
മഹാബാഹോ ബഹുബാഹൂരുപാദം ।
ബഹൂദരം ബഹുദംഷ്ട്രാകരാലം
ദൃഷ്ട്വാ ലോകാഃ പ്രവ്യഥിതാസ്തഥാഹം ॥ 11-23 ॥

രൂപം മഹത് തേ ബഹു-വക്ത്ര-നേത്രം
മഹാ-ബാഹോ ബഹു-ബാഹു-ഊരു-പാദം ।
ബഹു-ഉദരം ബഹു-ദംഷ്ട്രാ-കരാലം
ദൃഷ്ട്വാ ലോകാഃ പ്രവ്യഥിതാഃ തഥാ അഹം ॥ 11-23 ॥

ഹേ മഹാ-ബാഹോ! ബഹു-വക്ത്ര-നേത്രം, ബഹു-ബാഹു-ഊരു-പാദം,
ബഹു-ഉദരം, ബഹു-ദംഷ്ട്രാ-കരാലം തേ മഹത് രൂപം ദൃഷ്ട്വാ
ലോകാഃ പ്രവ്യഥിതാഃ, തഥാ അഹം (അപി വ്യഥിതഃ അസ്മി).

നഭഃസ്പൃശം ദീപ്തമനേകവർണം
വ്യാത്താനനം ദീപ്തവിശാലനേത്രം ।
ദൃഷ്ട്വാ ഹി ത്വാം പ്രവ്യഥിതാന്തരാത്മാ
ധൃതിം ന വിന്ദാമി ശമം ച വിഷ്ണോ ॥ 11-24 ॥

നഭഃ-സ്പൃശം ദീപ്തം അനേക-വർണം
വ്യാത്ത-ആനനം ദീപ്ത-വിശാല-നേത്രം ।
ദൃഷ്ട്വാ ഹി ത്വാം പ്രവ്യഥിത-അന്തര-ആത്മാ
ധൃതിം ന വിന്ദാമി ശമം ച വിഷ്ണോ ॥ 11-24 ॥

ഹേ വിഷ്ണോ! ത്വാം നഭഃ-സ്പൃശം, ദീപ്തം, അനേക-വർണം,
വ്യാത്ത-ആനനം, ദീപ്ത-വിശാല-നേത്രം, ദൃഷ്ട്വാ ഹി (അഹം)
പ്രവ്യഥിത-അന്തര-ആത്മാ (ഭൂത്വാ) ധൃതിം ശമം ച ന വിന്ദാമി ।

ദംഷ്ട്രാകരാലാനി ച തേ മുഖാനി
ദൃഷ്ട്വൈവ കാലാനലസന്നിഭാനി ।
ദിശോ ന ജാനേ ന ലഭേ ച ശർമ
പ്രസീദ ദേവേശ ജഗന്നിവാസ ॥ 11-25 ॥

ദംഷ്ട്രാ-കരാലാനി ച തേ മുഖാനി
ദൃഷ്ട്വാ ഏവ കാല-അനല-സന്നിഭാനി ।
ദിശഃ ന ജാനേ ന ലഭേ ച ശർമ
പ്രസീദ ദേവേശ ജഗത്-നിവാസ ॥ 11-25 ॥

ഹേ ദേവേശ! ഹേ ജഗത്-നിവാസ! കാല-അനല-സന്നിഭാനി
ദംഷ്ട്രാ-കരാലാനി ച തേ മുഖാനി ദൃഷ്ട്വാ ഏവ (അഹം) ദിശഃ
ന ജാനേ, ശർമ ച ന ലഭേ, (അതഃ ത്വം) പ്രസീദ ।

അമീ ച ത്വാം ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ പുത്രാഃ
സർവേ സഹൈവാവനിപാലസംഘൈഃ ।
ഭീഷ്മോ ദ്രോണഃ സൂതപുത്രസ്തഥാസൗ
സഹാസ്മദീയൈരപി യോധമുഖ്യൈഃ ॥ 11-26 ॥

വക്ത്രാണി തേ ത്വരമാണാ വിശന്തി
ദംഷ്ട്രാകരാലാനി ഭയാനകാനി ।
കേചിദ്വിലഗ്നാ ദശനാന്തരേഷു
സന്ദൃശ്യന്തേ ചൂർണിതൈരുത്തമാംഗൈഃ ॥ 11-27 ॥

അമീ ച ത്വാം ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ പുത്രാഃ
സർവേ സഹ ഏവ അവനിപാല-സംഘൈഃ ।
ഭീഷ്മഃ ദ്രോണഃ സൂത-പുത്രഃ തഥാ അസൗ
സഹ അസ്മദീയൈഃ അപി യോധ-മുഖ്യൈഃ ॥ 11-26 ॥

വക്ത്രാണി തേ ത്വരമാണാഃ വിശന്തി
ദംഷ്ട്രാ-കരാലാനി ഭയാനകാനി ।
കേചിത് വിലഗ്നാഃ ദശന-അന്തരേഷു
സന്ദൃശ്യന്തേ ചൂർണിതൈഃ ഉത്തമ-അംഗൈഃ ॥ 11-27 ॥

അമീ ച സർവേ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ പുത്രാഃ അവനിപാല-സംഘൈഃ സഹ ഏവ,
തഥാ ഭീഷ്മഃ ദ്രോണഃ അസൗ സൂത-പുത്രഃ അസ്മദീയൈഃ അപി യോധ-മുഖ്യൈഃ
സഹ ത്വാം വിശന്തി ।തേ ദംഷ്ട്രാ-കരാലാനി ഭയാനകാനി വക്ത്രാണി
ത്വരമാണാഃ (വിശന്തി), കേചിത് ദശന-അന്തരേഷു വിലഗ്നാഃ ചൂർണിതൈഃ
ഉത്തമ-അംഗൈഃ (യുക്താഃ) സന്ദൃശ്യന്തേ ।

യഥാ നദീനാം ബഹവോഽംബുവേഗാഃ
സമുദ്രമേവാഭിമുഖാ ദ്രവന്തി ।
തഥാ തവാമീ നരലോകവീരാ
വിശന്തി വക്ത്രാണ്യഭിവിജ്വലന്തി ॥ 11-28 ॥

യഥാ നദീനാം ബഹവഃ അംബു-വേഗാഃ
സമുദ്രം ഏവ അഭിമുഖാഃ ദ്രവന്തി ।
തഥാ തവ അമീ നര-ലോക-വീരാഃ
വിശന്തി വക്ത്രാണി അഭിവിജ്വലന്തി ॥ 11-28 ॥

യഥാ നദീനാം ബഹവഃ അംബു-വേഗാഃ അഭിമുഖാഃ സമുദ്രം
ഏവ ദ്രവന്തി, തഥാ അമീ നര-ലോക-വീരാഃ തവ അഭിവിജ്വലന്തി വക്ത്രാണി വിശന്തി ।

യഥാ പ്രദീപ്തം ജ്വലനം പതംഗാ
വിശന്തി നാശായ സമൃദ്ധവേഗാഃ ।
തഥൈവ നാശായ വിശന്തി ലോകാസ്-
തവാപി വക്ത്രാണി സമൃദ്ധവേഗാഃ ॥ 11-29 ॥

യഥാ പ്രദീപ്തം ജ്വലനം പതംഗാഃ
വിശന്തി നാശായ സമൃദ്ധ-വേഗാഃ ।
തഥാ ഏവ നാശായ വിശന്തി ലോകാഃ
തവ അപി വക്ത്രാണി സമൃദ്ധ-വേഗാഃ ॥ 11-29 ॥

യഥാ പതംഗാഃ സമൃദ്ധ-വേഗാഃ നാശായ പ്രദീപ്തം ജ്വലനം
വിശന്തി, തഥാ ഏവ ലോകാഃ സമൃദ്ധ-വേഗാഃ നാശായ തവ അപി വക്ത്രാണി വിശന്തി ।

ലേലിഹ്യസേ ഗ്രസമാനഃ സമന്താൽ-
ലോകാൻസമഗ്രാന്വദനൈർജ്വലദ്ഭിഃ ।
തേജോഭിരാപൂര്യ ജഗത്സമഗ്രം
ഭാസസ്തവോഗ്രാഃ പ്രതപന്തി വിഷ്ണോ ॥ 11-30 ॥

ലേലിഹ്യസേ ഗ്രസമാനഃ സമന്താത്
ലോകാൻ സമഗ്രാൻ വദനൈഃ ജ്വലദ്ഭിഃ ।
തേജോഭിഃ ആപൂര്യ ജഗത് സമഗ്രം
ഭാസഃ തവ ഉഗ്രാഃ പ്രതപന്തി വിഷ്ണോ ॥ 11-30 ॥

ഹേ വിഷ്ണോ! സമന്താത് ജ്വലദ്ഭിഃ വദനൈഃ സമഗ്രാൻ ലോകാൻ
ഗ്രസമാനഃ (ത്വം) ലേലിഹ്യസേ, തവ ഉഗ്രാഃ ഭാസഃ തേജോഭിഃ
സമഗ്രം ജഗത് ആപൂര്യ പ്രതപന്തി ।

ആഖ്യാഹി മേ കോ ഭവാനുഗ്രരൂപോ
നമോഽസ്തു തേ ദേവവര പ്രസീദ ।
വിജ്ഞാതുമിച്ഛാമി ഭവന്തമാദ്യം
ന ഹി പ്രജാനാമി തവ പ്രവൃത്തിം ॥ 11-31 ॥

ആഖ്യാഹി മേ കോ ഭവാനുഗ്രരൂപോ
നമഃ അസ്തു തേ ദേവവര പ്രസീദ ।
വിജ്ഞാതും ഇച്ഛാമി ഭവന്തം ആദ്യം
ന ഹി പ്രജാനാമി തവ പ്രവൃത്തിം ॥ 11-31 ॥

ഹേ ദേവവര! തേ നമഃ അസ്തു, (ത്വം) പ്രസീദ, ഭവാൻ
ഉഗ്ര-രൂപഃ കഃ (അസ്തി)? (തത്) മേ ആഖ്യാഹി । (അഹം) ആദ്യം
ഭവന്തം വിജ്ഞാതും ഇച്ഛാമി ।
തവ പ്രവൃത്തിം ഹി (അഹം)ന പ്രജാനാമി ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

കാലോഽസ്മി ലോകക്ഷയകൃത്പ്രവൃദ്ധോ
ലോകാൻസമാഹർതുമിഹ പ്രവൃത്തഃ ।
ഋതേഽപി ത്വാം ന ഭവിഷ്യന്തി സർവേ
യേഽവസ്ഥിതാഃ പ്രത്യനീകേഷു യോധാഃ ॥ 11-32 ॥

കാലഃ അസ്മി ലോക-ക്ഷയ-കൃത് പ്രവൃദ്ധഃ
ലോകാൻ സമാഹർതും ഇഹ പ്രവൃത്തഃ ।
ഋതേ അപി ത്വാം ന ഭവിഷ്യന്തി സർവേ
യേ അവസ്ഥിതാഃ പ്രത്യനീകേഷു യോധാഃ ॥ 11-32 ॥

(അഹം) ലോക-ക്ഷയ-കൃത് പ്രവൃദ്ധഃ കാലഃ അസ്മി, ഇഹ ലോകാൻ
സമാഹർതും പ്രവൃത്തഃ (അസ്മി), ത്വാം ഋതേ അപി പ്രത്യനീകേഷു
യേ യോധാഃ അവസ്ഥിതാഃ, (തേ) സർവേ ന ഭവിഷ്യന്തി ।

തസ്മാത്ത്വമുത്തിഷ്ഠ യശോ ലഭസ്വ
ജിത്വാ ശത്രൂൻ ഭുങ്ക്ഷ്വ രാജ്യം സമൃദ്ധം ।
മയൈവൈതേ നിഹതാഃ പൂർവമേവ
നിമിത്തമാത്രം ഭവ സവ്യസാചിൻ ॥ 11-33 ॥

തസ്മാത് ത്വം ഉത്തിഷ്ഠ യശഃ ലഭസ്വ
ജിത്വാ ശത്രൂൻ ഭുങ്ക്ഷ്വ രാജ്യം സമൃദ്ധം ।
മയാ ഏവ ഏതേ നിഹതാഃ പൂർവം ഏവ
നിമിത്ത-മാത്രം ഭവ സവ്യ-സാചിൻ ॥ 11-33 ॥

തസ്മാത് ഹേ സവ്യ-സാചിൻ! ത്വം ഉത്തിഷ്ഠ, യശഃ ലഭസ്വ,
ശത്രൂൻ ജിത്വാ സമൃദ്ധം രാജ്യം ഭുങ്ക്ഷ്വ । മയാ ഏവ ഏതേ
പൂർവം ഏവ നിഹതാഃ, (ത്വം) നിമിത്ത-മാത്രം ഭവ ।

ദ്രോണം ച ഭീഷ്മം ച ജയദ്രഥം ച
കർണം തഥാന്യാനപി യോധവീരാൻ ।
മയാ ഹതാംസ്ത്വം ജഹി മാ വ്യഥിഷ്ഠാ
യുധ്യസ്വ ജേതാസി രണേ സപത്നാൻ ॥ 11-34 ॥

ദ്രോണം ച ഭീഷ്മം ച ജയദ്രഥം ച
കർണം തഥാ അന്യാൻ അപി യോധ-വീരാൻ ।
മയാ ഹതാൻ ത്വം ജഹി മാ വ്യഥിഷ്ഠാഃ
യുധ്യസ്വ ജേതാ അസി രണേ സപത്നാൻ ॥ 11-34 ॥

ത്വം ദ്രോണം ച ഭീഷ്മം ച ജയദ്രഥം ച കർണം തഥാ
മയാ ഹതാൻ അന്യാൻ അപി യോധ-വീരാൻ ജഹി, മാ വ്യഥിഷ്ഠാഃ,
യുധ്യസ്വ, രണേ സപത്നാൻ ജേതാ അസി ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ഏതച്ഛ്രുത്വാ വചനം കേശവസ്യ
കൃതാഞ്ജലിർവേപമാനഃ കിരീടീ ।
നമസ്കൃത്വാ ഭൂയ ഏവാഹ കൃഷ്ണം
സഗദ്ഗദം ഭീതഭീതഃ പ്രണമ്യ ॥ 11-35 ॥

ഏതത് ശ്രുത്വാ വചനം കേശവസ്യ
കൃത-അഞ്ജലിഃ വേപമാനഃ കിരീടീ ।
നമസ്കൃത്വാ ഭൂയഃ ഏവ ആഹ കൃഷ്ണം
സഗദ്ഗദം ഭീത-ഭീതഃ പ്രണമ്യ ॥ 11-35 ॥

കേശവസ്യ ഏതത് വചനം ശ്രുത്വാ, വേപമാനഃ കിരീടീ
കൃത-അഞ്ജലിഃ കൃഷ്ണം നമഃ കൃത്വാ, ഭീത-ഭീതഃ പ്രണമ്യ
(ച) ഭൂയഃ ഏവ സഗദ്ഗദം ആഹ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

സ്ഥാനേ ഹൃഷീകേശ തവ പ്രകീർത്യാ
ജഗത്പ്രഹൃഷ്യത്യനുരജ്യതേ ച ।
രക്ഷാംസി ഭീതാനി ദിശോ ദ്രവന്തി
സർവേ നമസ്യന്തി ച സിദ്ധസംഘാഃ ॥ 11-36 ॥

സ്ഥാനേ ഹൃഷീകേശ തവ പ്രകീർത്യാ
ജഗത് പ്രഹൃഷ്യതി അനുരജ്യതേ ച ।
രക്ഷാംസി ഭീതാനി ദിശഃ ദ്രവന്തി
സർവേ നമസ്യന്തി ച സിദ്ധ-സംഘാഃ ॥ 11-36 ॥

ഹേ ഹൃഷീകേശ! സ്ഥാനേ, തവ പ്രകീർത്യാ ജഗത് പ്രഹൃഷ്യതി,
അനുരജ്യതേ ച, ഭീതാനി രക്ഷാംസി ദിശഃ ദ്രവന്തി, സർവേ ച
സിദ്ധ-സംഘാഃ നമസ്യന്തി ।

കസ്മാച്ച തേ ന നമേരന്മഹാത്മൻ
ഗരീയസേ ബ്രഹ്മണോഽപ്യാദികർത്രേ ।
അനന്ത ദേവേശ ജഗന്നിവാസ
ത്വമക്ഷരം സദസത്തത്പരം യത് ॥ 11-37 ॥

കസ്മാത് ച തേ ന നമേരൻ മഹാത്മൻ
ഗരീയസേ ബ്രഹ്മണഃ അപി ആദി-കർത്രേ ।
അനന്ത ദേവേശ ജഗത് നിവാസ
ത്വം അക്ഷരം സത് അസത് തത് പരം യത് ॥ 11-37 ॥

ഹേ മഹാത്മൻ! അനന്ത, ദേവേശ! ബ്രഹ്മണഃ അപി
ഗരീയസേ ആദി-കർത്രേ(തുഭ്യം) തേ കസ്മാത് ച ന നമേരൻ,
ഹേ ജഗത്-നിവാസ! യത് സത് അസത് (അസ്തി) തത് പരം അക്ഷരം ത്വം

ത്വമാദിദേവഃ പുരുഷഃ പുരാണസ്-
ത്വമസ്യ വിശ്വസ്യ പരം നിധാനം ।
വേത്താസി വേദ്യം ച പരം ച ധാമ
ത്വയാ തതം വിശ്വമനന്തരൂപ ॥ 11-38 ॥

ത്വം ആദിദേവഃ പുരുഷഃ പുരാണഃ
ത്വം അസ്യ വിശ്വസ്യ പരം നിധാനം ।
വേത്താ അസി വേദ്യം ച പരം ച ധാമ
ത്വയാ തതം വിശ്വം അനന്ത-രൂപ ॥ 11-38 ॥

ത്വം ആദിദേവഃ, പുരാണഃ പുരുഷഃ, ത്വം അസ്യ വിശ്വസ്യ പരം
നിധാനം, (ത്വം) വേത്താ ച വേദ്യം. പരം ധാമ ഹ് ചാസി ।
ഹേ അനന്ത-രൂപ! ത്വയാ വിശ്വം തതം ।

വായുര്യമോഽഗ്നിർവരുണഃ ശശാങ്കഃ
പ്രജാപതിസ്ത്വം പ്രപിതാമഹശ്ച ।
നമോ നമസ്തേഽസ്തു സഹസ്രകൃത്വഃ
പുനശ്ച ഭൂയോഽപി നമോ നമസ്തേ ॥ 11-39 ॥

വായുഃ യമഃ അഗ്നിഃ വരുണഃ ശശാങ്കഃ
പ്രജാപതിഃ ത്വം പ്രപിതാമഹഃ ച ।
നമഃ നമഃ തേ അസ്തു സഹസ്ര-കൃത്വഃ
പുനഃ ച ഭൂയഃ അപി നമഃ നമഃ തേ ॥ 11-39 ॥

ത്വം വായുഃ യമഃ അഗ്നിഃ വരുണഃ ശശാങ്കഃ പ്രജാപതിഃ ച
പ്രപിതാമഹഃ (അസി) തേ സഹസ്ര-കൃത്വഃ, നമഃ നമഃ,
പുനഃ ച ഭൂയഃ അപി തേ നമഃ നമഃ അസ്തു ।

നമഃ പുരസ്താദഥ പൃഷ്ഠതസ്തേ
നമോഽസ്തു തേ സർവത ഏവ സർവ ।
അനന്തവീര്യാമിതവിക്രമസ്ത്വം
സർവം സമാപ്നോഷി തതോഽസി സർവഃ ॥ 11-40 ॥

നമഃ പുരസ്താത് അഥ പൃഷ്ഠതഃ തേ
നമഃ അസ്തു തേ സർവതഃ ഏവ സർവ ।
അനന്ത-വീര്യ-അമിത-വിക്രമഃ ത്വം
സർവം സമാപ്നോഷി തതഃ അസി സർവഃ ॥ 11-40 ॥

ഹേ സർവ! തേ പുരസ്താത് നമഃ, അഥ തേ പൃഷ്ഠതഃ നമഃ,
(തേ) സർവതഃ ഏവ (നമഃ അസ്തു), ഹേ അനന്ത-വീര്യ! ത്വം-അമിത-വിക്രമഃ
സർവം സമാപ്നോഷി തതഃ സർവഃ അസി ।

സഖേതി മത്വാ പ്രസഭം യദുക്തം
ഹേ കൃഷ്ണ ഹേ യാദവ ഹേ സഖേതി ।
അജാനതാ മഹിമാനം തവേദം
മയാ പ്രമാദാത്പ്രണയേന വാപി ॥ 11-41 ॥

യച്ചാവഹാസാർഥമസത്കൃതോഽസി
വിഹാരശയ്യാസനഭോജനേഷു ।
ഏകോഽഥവാപ്യച്യുത തത്സമക്ഷം
തത്ക്ഷാമയേ ത്വാമഹമപ്രമേയം ॥ 11-42 ॥

സഖാ ഇതി മത്വാ പ്രസഭം യത് ഉക്തം
ഹേ കൃഷ്ണ ഹേ യാദവ ഹേ സഖാ ഇതി ।
അജാനതാ മഹിമാനം തവ ഇദം
മയാ പ്രമാദാത് പ്രണയേന വാ അപി ॥ 11-41 ॥

യത് ച അവഹാസാർഥം അസത് കൃതഃ അസി
വിഹാര-ശയ്യാ-ആസന-ഭോജനേഷു ।
ഏകഃ അഥവാ അപി അച്യുത തത് സമക്ഷം
തത് ക്ഷാമയേ ത്വാം അഹം അപ്രമേയം ॥ 11-42 ॥

തവ ഇദം മഹിമാനം അജാനതാ മയാ സഖാ ഇതി മത്വാ, ‘ ഹേ കൃഷ്ണ!
ഹേ യാദവ, ഹേ സഖാ! ‘ ഇതി പ്രമാദാത് പ്രണയേന വാ അപി പ്രസഭം
യത് ഉക്തം; ഹേ അച്യുത! യത് ച വിഹാര-ശയ്യാ-ആസന-ഭോജനേഷു,
അവഹാസാർഥം ഏകഃ അഥവാ തത് സമക്ഷം അപി, അസത് കൃതഃ
അസി തത് അഹം അപ്രമേയം ത്വാം ക്ഷാമയേ ।

പിതാസി ലോകസ്യ ചരാചരസ്യ
ത്വമസ്യ പൂജ്യശ്ച ഗുരുർഗരീയാൻ ।
ന ത്വത്സമോഽസ്ത്യഭ്യധികഃ കുതോഽന്യോ
ലോകത്രയേഽപ്യപ്രതിമപ്രഭാവ ॥ 11-43 ॥

പിതാ അസി ലോകസ്യ ചര-അചരസ്യ
ത്വം അസ്യ പൂജ്യഃ ച ഗുരുഃ ഗരീയാൻ ।
ന ത്വത് സമഃ അസ്തി അഭ്യധികഃ കുതഃ അന്യഃ
ലോക-ത്രയേ അപി അപ്രതിമ-പ്രഭാവ ॥ 11-43 ॥

ഹേ അപ്രതിമ-പ്രഭാവ! ത്വം അസ്യ ചര-അചരസ്യ ലോകസ്യ പിതാ,
ഗരീയാൻ പൂജ്യഃ ഗുരുഃ ച അസി, ലോക-ത്രയേ അപി ത്വത് സമഃ ന അസ്തി,
കുതഃ അഭ്യധികഃ അന്യഃ?

തസ്മാത്പ്രണമ്യ പ്രണിധായ കായം
പ്രസാദയേ ത്വാമഹമീശമീഡ്യം ।
പിതേവ പുത്രസ്യ സഖേവ സഖ്യുഃ
പ്രിയഃ പ്രിയായാർഹസി ദേവ സോഢും ॥ 11-44 ॥

തസ്മാത് പ്രണമ്യ പ്രണിധായ കായം
പ്രസാദയേ ത്വാം അഹം ഈശം ഈഡ്യം ।
പിതാ ഇവ പുത്രസ്യ സഖാ ഇവ സഖ്യുഃ
പ്രിയഃ പ്രിയായാഃ അർഹസി ദേവ സോഢും ॥ 11-44 ॥

ഹേ ദേവ! തസ്മാത് കായം പ്രണിധായ, പ്രണമ്യ, അഹം ഈഡ്യം
ഈശം ത്വാം പ്രസാദയേ, പുത്രസ്യ (അപരാധം) പിതാ ഇവ,
സഖ്യുഃ (അപരാധം) സഖാ, പ്രിയായാഃ (അപരാധം) പ്രിയഃ (ഇവ)
(മമ അപരാധാൻ) സോഢും അർഹസി ।

അദൃഷ്ടപൂർവം ഹൃഷിതോഽസ്മി ദൃഷ്ട്വാ
ഭയേന ച പ്രവ്യഥിതം മനോ മേ ।
തദേവ മേ ദർശയ ദേവ രൂപം
പ്രസീദ ദേവേശ ജഗന്നിവാസ ॥ 11-45 ॥

അദൃഷ്ട-പൂർവം ഹൃഷിതഃ അസ്മി ദൃഷ്ട്വാ
ഭയേന ച പ്രവ്യഥിതം മനഃ മേ ।
തത് ഏവ മേ ദർശയ ദേവ രൂപം
പ്രസീദ ദേവേശ ജഗത്-നിവാസ ॥ 11-45 ॥

ഹേ ദേവേശ! ഹേ ജഗത്-നിവാസ! അദൃഷ്ട-പൂർവം (വിശ്വരൂപം ത്വാം)
ദൃഷ്ട്വാ (അഹം) ഹൃഷിതഃ അസ്മി, മേ മനഃ ഭയേന പ്രവ്യഥിതം (അസ്തി, അതഃ)
ഹേ ദേവ! (ത്വം) പ്രസീദ ച തത് ഏവ (പൂർവം) രൂപം മേ ദർശയ ।

കിരീടിനം ഗദിനം ചക്രഹസ്തം
ഇച്ഛാമി ത്വാം ദ്രഷ്ടുമഹം തഥൈവ ।
തേനൈവ രൂപേണ ചതുർഭുജേന
സഹസ്രബാഹോ ഭവ വിശ്വമൂർതേ ॥ 11-46 ॥

കിരീടിനം ഗദിനം ചക്ര-ഹസ്തം
ഇച്ഛാമി ത്വാം ദ്രഷ്ടും അഹം തഥാ ഏവ ।
തേന ഏവ രൂപേണ ചതുഃ-ഭുജേന
സഹസ്ര-ബാഹോ ഭവ വിശ്വ-മൂർതേ ॥ 11-46 ॥

ഹേ സഹസ്ര-ബാഹോ! ഹേ വിശ്വ-മൂർതേ! അഹം ത്വാം കിരീടിനം
ഗദിനം (ച) തഥാ ഏവ ചക്ര-ഹസ്തം ദ്രഷ്ടും ഇച്ഛാമി,
(തസ്മാത്) തേന ഏവ ചതുഃ-ഭുജേന രൂപേണ (യുക്തഃ) ഭവ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

മയാ പ്രസന്നേന തവാർജുനേദം
രൂപം പരം ദർശിതമാത്മയോഗാത് ।
തേജോമയം വിശ്വമനന്തമാദ്യം
യന്മേ ത്വദന്യേന ന ദൃഷ്ടപൂർവം ॥ 11-47 ॥

മയാ പ്രസന്നേന തവ അർജുന ഇദം
രൂപം പരം ദർശിതം ആത്മ-യോഗാത് ।
തേജോമയം വിശ്വം അനന്തം ആദ്യം
യത് മേ ത്വത് അന്യേന ന ദൃഷ്ട-പൂർവം ॥ 11-47 ॥

ഹേ അർജുന! യത് ത്വത് അന്യേന ദൃഷ്ട-പൂർവം ന, (തത്) ഇദം മേ
തേജോമയം വിശ്വം അനന്തം ആദ്യം പരം രൂപം പ്രസന്നേന
മയാ ആത്മ-യോഗാത് തവ ദർശിതം ।

ന വേദയജ്ഞാധ്യയനൈർന ദാനൈർ-
ന ച ക്രിയാഭിർന തപോഭിരുഗ്രൈഃ ।
ഏവം രൂപഃ ശക്യ അഹം നൃലോകേ
ദ്രഷ്ടും ത്വദന്യേന കുരുപ്രവീര ॥ 11-48 ॥

ന വേദ-യജ്ഞ-അധ്യയനൈഃ ന ദാനൈഃ
ന ച ക്രിയാഭിഃ ന തപോഭിഃ ഉഗ്രൈഃ ।
ഏവം രൂപഃ ശക്യഃ അഹം നൃ-ലോകേ
ദ്രഷ്ടും ത്വത് അന്യേന കുരു-പ്രവീര ॥ 11-48 ॥

ഹേ കുരു-പ്രവീര! അഹം ഏവം രൂപഃ നൃ-ലോകേ ന വേദ-യജ്ഞ-അധ്യയനൈഃ
ന, ദാനൈഃ ന, ക്രിയാഭിഃ ന, ഉഗ്രൈഃ തപോഭിഃ ചന ത്വത് അന്യേന ദ്രഷ്ടും ശക്യഃ ।

മാ തേ വ്യഥാ മാ ച വിമൂഢഭാവോ
ദൃഷ്ട്വാ രൂപം ഘോരമീദൃങ്മമേദം ।
വ്യപേതഭീഃ പ്രീതമനാഃ പുനസ്ത്വം
തദേവ മേ രൂപമിദം പ്രപശ്യ ॥ 11-49 ॥

മാ തേ വ്യഥാ മാ ച വിമൂഢ-ഭാവഃ
ദൃഷ്ട്വാ രൂപം ഘോരം ഈദൃക് മമ ഇദം ।
വ്യപേത-ഭീഃ പ്രീത-മനാഃ പുനഃ ത്വം
തത് ഏവ മേ രൂപം ഇദം പ്രപശ്യ ॥ 11-49 ॥

മമ ഇദം ഈദൃക് ഘോരം രൂപം ദൃഷ്ട്വാ തേ വ്യഥാ മാ
(അസ്തു), വിമൂഢ-ഭാവഃ ച മാ (അസ്തു) । ത്വം വ്യപേത-ഭീഃ
പ്രീത-മനാഃ (ഭൂത്വാ) പുനഃ തത് ഏവ ഇദം മേ രൂപം പ്രപശ്യ ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ഇത്യർജുനം വാസുദേവസ്തഥോക്ത്വാ
സ്വകം രൂപം ദർശയാമാസ ഭൂയഃ ।
ആശ്വാസയാമാസ ച ഭീതമേനം
ഭൂത്വാ പുനഃ സൗമ്യവപുർമഹാത്മാ ॥ 11-50 ॥

ഇതി അർജുനം വാസുദേവഃ തഥാ ഉക്ത്വാ
സ്വകം രൂപം ദർശയാമാസ ഭൂയഃ ।
ആശ്വാസയാമാസ ച ഭീതം ഏനം
ഭൂത്വാ പുനഃ സൗമ്യ-വപുഃ മഹാത്മാ ॥ 11-50 ॥

മഹാത്മാ വാസുദേവഃ ഇതി തഥാ അർജുനം ഉക്ത്വാ ഭൂയഃ സ്വകം
രൂപം ദർശയാമാസ । പുനഃ ച സൗമ്യ-വപുഃ ഭൂത്വാ, ഭീതം
ഏനം ആശ്വാസയാമാസ ।

അർജുന ഉവാച
അർജുനഃ ഉവാച ।

ദൃഷ്ട്വേദം മാനുഷം രൂപം തവ സൗമ്യം ജനാർദന ।
ഇദാനീമസ്മി സംവൃത്തഃ സചേതാഃ പ്രകൃതിം ഗതഃ ॥ 11-51 ॥

ദൃഷ്ട്വാ ഇദം മാനുഷം രൂപം തവ സൗമ്യം ജനാർദന ।
ഇദാനീം അസ്മി സംവൃത്തഃ സചേതാഃ പ്രകൃതിം ഗതഃ ॥ 11-51 ॥

ഹേ ജനാർദന! തവ ഇദം മാനുഷം സൗമ്യം രൂപം ദൃഷ്ട്വാ
(അഹം) ഇദാനീം സചേതാഃ സംവൃത്തഃ അസ്മി പ്രകൃതിം ഗതഃ (അസ്മി) ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

സുദുർദർശമിദം രൂപം ദൃഷ്ടവാനസി യന്മമ ।
ദേവാ അപ്യസ്യ രൂപസ്യ നിത്യം ദർശനകാങ്ക്ഷിണഃ ॥ 11-52 ॥

സുദുർദർശം ഇദം രൂപം ദൃഷ്ടവാൻ അസി യത് മമ ।
ദേവാഃ അപി അസ്യ രൂപസ്യ നിത്യം ദർശന-കാങ്ക്ഷിണഃ ॥ 11-52 ॥

യത് മമ സുദുർദർശം ഇദം രൂപം ദൃഷ്ടവാൻ അസി, അസ്യ
രൂപസ്യ ദേവാഃ അപി നിത്യം ദർശന-കാങ്ക്ഷിണഃ (സന്തി).

നാഹം വേദൈർന തപസാ ന ദാനേന ന ചേജ്യയാ ।
ശക്യ ഏവംവിധോ ദ്രഷ്ടും ദൃഷ്ടവാനസി മാം യഥാ ॥ 11-53 ॥

ന അഹം വേദൈഃ ന തപസാ ന ദാനേന ന ച ഇജ്യയാ ।
ശക്യഃ ഏവം-വിധഃ ദ്രഷ്ടും ദൃഷ്ടവാൻ അസി മാം യഥാ ॥ 11-53 ॥

(ത്വം) യഥാ മാം ദൃഷ്ടവാൻ അസി, ഏവം-വിധഃ അഹം ന വേദൈഃ,
ന തപസാ, ന ദാനേന, ന ച ഇജ്യയാ ദ്രഷ്ടും ശക്യഃ (അസ്മി).

ഭക്ത്യാ ത്വനന്യയാ ശക്യ അഹമേവംവിധോഽർജുന ।
ജ്ഞാതും ദ്രഷ്ടും ച തത്ത്വേന പ്രവേഷ്ടും ച പരന്തപ ॥ 11-54 ॥

ഭക്ത്യാ തു അനന്യയാ ശക്യഃ അഹം ഏവം-വിധഃ അർജുന ।
ജ്ഞാതും ദ്രഷ്ടും ച തത്ത്വേന പ്രവേഷ്ടും ച പരന്തപ ॥ 11-54 ॥

ഹേ പരന്തപ അർജുന! അഹം ഏവം-വിധഃ തത്ത്വേന ജ്ഞാതും ച
ദ്രഷ്ടും പ്രവേഷ്ടും ച അനന്യയാ ഭക്ത്യാ തു ശക്യഃ ।

മത്കർമകൃന്മത്പരമോ മദ്ഭക്തഃ സംഗവർജിതഃ ।
നിർവൈരഃ സർവഭൂതേഷു യഃ സ മാമേതി പാണ്ഡവ ॥ 11-55 ॥

മത്-കർമ-കൃത് മത്-പരമഃ മത്-ഭക്തഃ സംഗ-വർജിതഃ ।
നിർവൈരഃ സർവ-ഭൂതേഷു യഃ സഃ മാം ഏതി പാണ്ഡവ ॥ 11-55 ॥

ഹേ പാണ്ഡവ! യഃ മത്-കർമ-കൃത്, മത്-പരമഃ,
സംഗ-വർജിതഃ സർവ-ഭൂതേഷു നിർവൈരഃ മത്-ഭക്തഃ (അസ്തി),
സഃ മാം ഏതി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
വിശ്വരൂപദർശനയോഗോ നാമൈകാദശോഽധ്യായഃ ॥ 11 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
വിശ്വ-രൂപ-ദർശന-യോഗഃ നാമ ഏകാദശഃ അധ്യായഃ ॥ 11 ॥

അഥ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ । ഭക്തിയോഗഃ ।
അഥ ദ്വാദശഃ അധ്യായഃ । ഭക്തി-യോഗഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

ഏവം സതതയുക്താ യേ ഭക്താസ്ത്വാം പര്യുപാസതേ ।
യേ ചാപ്യക്ഷരമവ്യക്തം തേഷാം കേ യോഗവിത്തമാഃ ॥ 12-1 ॥

ഏവം സതത-യുക്താഃ യേ ഭക്താഃ ത്വാം പര്യുപാസതേ ।
യേ ച അപി അക്ഷരം അവ്യക്തം തേഷാം കേ യോഗ-വിത്തമാഃ ॥ 12-1 ॥

(ഹേ ഭഗവൻ) ഏവം സതത-യുക്താഃ യേ ഭക്താഃ ത്വാം പര്യുപാസതേ,
യേ ച അപി അവ്യക്തം അക്ഷരം (പര്യുപാസതേ) തേഷാം (മധ്യേ)
കേ യോഗ-വിത്തമാഃ (സന്തി) ?

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

മയ്യാവേശ്യ മനോ യേ മാം നിത്യയുക്താ ഉപാസതേ ।
ശ്രദ്ധയാ പരയോപേതാഃ തേ മേ യുക്തതമാ മതാഃ ॥ 12-2 ॥

മയി ആവേശ്യ മനഃ യേ മാം നിത്യ-യുക്താഃ ഉപാസതേ ।
ശ്രദ്ധയാ പരയാ ഉപേതാഃ തേ മേ യുക്തതമാഃ മതാഃ ॥ 12-2 ॥

(ഹേ അർജുന!) മയി മനഃ ആവേശ്യ നിത്യ-യുക്താഃ (സന്തഃ) യേ പരയാ
ശ്രദ്ധയാ ഉപേതാഃ മാം ഉപാസതേ, തേ യുക്തതമാഃ മേ മതാഃ ।

യേ ത്വക്ഷരമനിർദേശ്യമവ്യക്തം പര്യുപാസതേ ।
സർവത്രഗമചിന്ത്യം ച കൂടസ്ഥമചലം ധ്രുവം ॥ 12-3 ॥

സന്നിയമ്യേന്ദ്രിയഗ്രാമം സർവത്ര സമബുദ്ധയഃ ।
തേ പ്രാപ്നുവന്തി മാമേവ സർവഭൂതഹിതേ രതാഃ ॥ 12-4 ॥

യേ തു അക്ഷരം അനിർദേശ്യം അവ്യക്തം പര്യുപാസതേ ।
സർവത്രഗം അചിന്ത്യം ച കൂടസ്ഥം അചലം ധ്രുവം ॥ 12-3 ॥

സന്നിയമ്യ ഇന്ദ്രിയ-ഗ്രാമം സർവത്ര സമ-ബുദ്ധയഃ ।
തേ പ്രാപ്നുവന്തി മാം ഏവ സർവ-ഭൂത-ഹിതേ രതാഃ ॥ 12-4 ॥

യേ തു സർവ-ഭൂത-ഹിതേ രതാഃ സർവത്ര സമ-ബുദ്ധയഃ (സന്തഃ)
ഇന്ദ്രിയ-ഗ്രാമം സംനിയമ്യ, അവ്യക്തം, അചിന്ത്യം, അനിർദേശ്യം,
സർവത്രഗം, കൂടസ്ഥം, അചലം, ധ്രുവം അക്ഷരം ച
പര്യുപാസതേ തേ മാം ഏവ പ്രാപ്നുവന്തി ।

ക്ലേശോഽധികതരസ്തേഷാമവ്യക്താസക്തചേതസാം ॥

അവ്യക്താ ഹി ഗതിർദുഃഖം ദേഹവദ്ഭിരവാപ്യതേ ॥ 12-5 ॥

ക്ലേശഃ അധികതരഃ തേഷാം അവ്യക്ത-ആസക്ത-ചേതസാം ॥

അവ്യക്താ ഹി ഗതിഃ ദുഃഖം ദേഹവദ്ഭിഃ അവാപ്യതേ ॥ 12-5 ॥

അവ്യക്ത-ആസക്ത-ചേതസാം തേഷാം അധികതരഃ ക്ലേശഃ (അസ്തി തൈഃ)
ദേഹവദ്ഭിഃ അവ്യക്താ ഗതിഃ ദുഃഖം അവാപ്യതേ ഹി ।

യേ തു സർവാണി കർമാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരഃ ।
അനന്യേനൈവ യോഗേന മാം ധ്യായന്ത ഉപാസതേ ॥ 12-6 ॥

യേ തു സർവാണി കർമാണി മയി സംന്യസ്യ മത്-പരാഃ ।
അനന്യേന ഏവ യോഗേന മാം ധ്യായന്തഃ ഉപാസതേ ॥ 12-6 ॥

യേ തു മത്-പരാഃ (സന്തഃ), സർവാണി കർമാണി മയി സംന്യസ്യ,
മാം ധ്യായന്തഃ അനന്യേന യോഗേന ഏവ ഉപാസതേ,

തേഷാമഹം സമുദ്ധർതാ മൃത്യുസംസാരസാഗരാത് ।
ഭവാമി ന ചിരാത്പാർഥ മയ്യാവേശിതചേതസാം ॥ 12-7 ॥

തേഷാം അഹം സമുദ്ധർതാ മൃത്യു-സംസാര-സാഗരാത് ।
ഭവാമി ന ചിരാത് പാർഥ മയി ആവേശിത-ചേതസാം ॥ 12-7 ॥

ഹേ പാർഥ! മയി ആവേശിത-ചേതസാം തേഷാം മൃത്യു-സംസാര-സാഗരാത്
ന ചിരാത് അഹം സമുദ്ധർതാ ഭവാമി ।

മയ്യേവ മന ആധത്സ്വ മയി ബുദ്ധിം നിവേശയ ।
നിവസിഷ്യസി മയ്യേവ അത ഊർധ്വം ന സംശയഃ ॥ 12-8 ॥

മയി ഏവ മനഃ ആധത്സ്വ മയി ബുദ്ധിം നിവേശയ ।
നിവസിഷ്യസി മയി ഏവ അതഃ ഊർധ്വം ന സംശയഃ ॥ 12-8 ॥

മയി ഏവ മനഃ ആധത്സ്വ്, മയി ബുദ്ധിം നിവേശയ, അതഃ ഊർധ്വം
മയി ഏവ നിവസിഷ്യസി, (അത്ര) സംശയഃ ന ।

അഥ ചിത്തം സമാധാതും ന ശക്നോഷി മയി സ്ഥിരം ।
അഭ്യാസയോഗേന തതോ മാമിച്ഛാപ്തും ധനഞ്ജയ ॥ 12-9 ॥

അഥ ചിത്തം സമാധാതും ന ശക്നോഷി മയി സ്ഥിരം ।
അഭ്യാസ-യോഗേന തതഃ മാം ഇച്ഛ ആപ്തും ധനഞ്ജയ ॥ 12-9 ॥

ഹേ ധനഞ്ജയ! അഥ മയി സ്ഥിരം ചിത്തം സമാധാതും ന ശക്നോഷി,
തതഃ അഭ്യാസ-യോഗേന മാം ആപ്തും ഇച്ഛ ।

അഭ്യാസേഽപ്യസമർഥോഽസി മത്കർമപരമോ ഭവ ।
മദർഥമപി കർമാണി കുർവൻസിദ്ധിമവാപ്സ്യസി ॥ 12-10 ॥

അഭ്യാസേ അപി അസമർഥഃ അസി മത്-കർമ-പരമഃ ഭവ ।
മത്-അർഥം അപി കർമാണി കുർവൻ സിദ്ധിം അവാപ്സ്യസി ॥ 12-10 ॥

(ത്വം) അഭ്യാസേ അപി അസമർഥഃ അസി (ചേത്), മത്-കർമ-പരമഃ ഭവ,
മത്-അർഥം കർമാണി കുർവൻ അപി സിദ്ധിം അവാപ്സ്യസി ।

അഥൈതദപ്യശക്തോഽസി കർതും മദ്യോഗമാശ്രിതഃ ।
സർവകർമഫലത്യാഗം തതഃ കുരു യതാത്മവാൻ ॥ 12-11 ॥

അഥ ഏതത് അപി അശക്തഃ അസി കർതും മത്-യോഗം ആശ്രിതഃ ।
സർവ-കർമ-ഫല-ത്യാഗം തതഃ കുരു യത-ആത്മവാൻ ॥ 12-11 ॥

അഥ ഏതത് അപി കർതും അശക്തഃ അസി (ചേത്), തതഃ
യത-ആത്മവാൻ മത്-യോഗം ആശ്രിതഃ (സൻ)
സർവ-കർമ-ഫല-ത്യാഗം കുരു ।

ശ്രേയോ ഹി ജ്ഞാനമഭ്യാസാജ്ജ്ഞാനാദ്ധ്യാനം വിശിഷ്യതേ ।
ധ്യാനാത്കർമഫലത്യാഗസ്ത്യാഗാച്ഛാന്തിരനന്തരം ॥ 12-12 ॥

ശ്രേയഃ ഹി ജ്ഞാനം അഭ്യാസാത് ജ്ഞാനാത് ധ്യാനം വിശിഷ്യതേ ।
ധ്യാനാത് കർമ-ഫല-ത്യാഗഃ ത്യാഗാത് ശാന്തിഃ അനന്തരം ॥ 12-12 ॥

അഭ്യാസാത് ജ്ഞാനം ഹി ശ്രേയഃ (അസ്തി) ജ്ഞാനാത് ധ്യാനം വിശിഷ്യതേ;
ധ്യാനാത് കർമ-ഫല-ത്യാഗഃ (വിശിഷ്യതേ); അനന്തരം ത്യാഗാത്
ശാന്തിഃ (ഭവതി) ഹി ।

അദ്വേഷ്ടാ സർവഭൂതാനാം മൈത്രഃ കരുണ ഏവ ച ।
നിർമമോ നിരഹങ്കാരഃ സമദുഃഖസുഖഃ ക്ഷമീ ॥ 12-13 ॥

സന്തുഷ്ടഃ സതതം യോഗീ യതാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയഃ ।
മയ്യർപിതമനോബുദ്ധിര്യോ മദ്ഭക്തഃ സ മേ പ്രിയഃ ॥ 12-14 ॥

അദ്വേഷ്ടാ സർവ-ഭൂതാനാം മൈത്രഃ കരുണഃ ഏവ ച ।
നിർമമഃ നിരഹങ്കാരഃ സമ-ദുഃഖ-സുഖഃ ക്ഷമീ ॥ 12-13 ॥

സന്തുഷ്ടഃ സതതം യോഗീ യത-ആത്മാ ദൃഢ-നിശ്ചയഃ ।
മയി അർപിത-മനഃ-ബുദ്ധിഃ യഃ മത്-ഭക്തഃ സഃ മേ പ്രിയഃ ॥ 12-14 ॥

യഃ സർവ-ഭൂതാനാം അദ്വേഷ്ടാ, മൈത്രഃ, കരുണഃ ച ഏവ, നിർമമഃ,
നിരഹങ്കാരഃ, സമ-ദുഃഖ-സുഖഃ ക്ഷമീ, സതതം സന്തുഷ്ടഃ,
യോഗീ, യത-ആത്മാ, ദൃഢ-നിശ്ചയഃ,മയി അർപിത-മനഃ-ബുദ്ധിഃ,
സഃ മത്-ഭക്തഃ മേ പ്രിയഃ (അസ്തി).

യസ്മാന്നോദ്വിജതേ ലോകോ ലോകാന്നോദ്വിജതേ ച യഃ ।
ഹർഷാമർഷഭയോദ്വേഗൈർമുക്തോ യഃ സ ച മേ പ്രിയഃ ॥ 12-15 ॥

യസ്മാത് ന ഉദ്വിജതേ ലോകഃ ലോകാത് ന ഉദ്വിജതേ ച യഃ ।
ഹർഷ-ആമർഷ-ഭയ-ഉദ്വേഗൈഃ മുക്തഃ യഃ സഃ ച മേ പ്രിയഃ ॥ 12-15 ॥

ലോകഃ യസ്മാത് ന ഉദ്വിജതേ, യഃ ച ലോകാത് ന ഉദ്വിജതേ, യഃ ച
ഹർഷ-ആമർഷ-ഭയ-ഉദ്വേഗൈഃ മുക്തഃ, സഃ മേ പ്രിയഃ (അസ്തി).

അനപേക്ഷഃ ശുചിർദക്ഷ ഉദാസീനോ ഗതവ്യഥഃ ।
സർവാരംഭപരിത്യാഗീ യോ മദ്ഭക്തഃ സ മേ പ്രിയഃ ॥ 12-16 ॥

അനപേക്ഷഃ ശുചിഃ ദക്ഷഃ ഉദാസീനഃ ഗത-വ്യഥഃ ।
സർവ-ആരംഭ-പരിത്യാഗീ യഃ മത്-ഭക്തഃ സഃ മേ പ്രിയഃ ॥ 12-16 ॥

യഃ മത്-ഭക്തഃ അനപേക്ഷഃ, ശുചിഃ, ദക്ഷഃ, ഉദാസീനഃ,
ഗത-വ്യഥഃ, സർവ-ആരംഭ-പരിത്യാഗീ, സഃ മേ പ്രിയഃ ।

യോ ന ഹൃഷ്യതി ന ദ്വേഷ്ടി ന ശോചതി ന കാങ്ക്ഷതി ।
ശുഭാശുഭപരിത്യാഗീ ഭക്തിമാന്യഃ സ മേ പ്രിയഃ ॥ 12-17 ॥

യഃ ന ഹൃഷ്യതി ന ദ്വേഷ്ടി ന ശോചതി ന കാങ്ക്ഷതി ।
ശുഭ-അശുഭ-പരിത്യാഗീ ഭക്തിമാൻ യഃ സഃ മേ പ്രിയഃ ॥ 12-17 ॥

യഃ ന ഹൃഷ്യതി, ന ദ്വേഷ്ടി, ന ശോചതി, ന കാങ്ക്ഷതി,
യഃ ശുഭ-അശുഭ-പരിത്യാഗീ, ഭക്തിമാൻ (അസ്തി), സഃ മേ പ്രിയഃ (ഭവതി) ।

സമഃ ശത്രൗ ച മിത്രേ ച തഥാ മാനാപമാനയോഃ ।
ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു സമഃ സംഗവിവർജിതഃ ॥ 12-18 ॥

തുല്യനിന്ദാസ്തുതിർമൗനീ സന്തുഷ്ടോ യേന കേനചിത് ।
അനികേതഃ സ്ഥിരമതിർഭക്തിമാന്മേ പ്രിയോ നരഃ ॥ 12-19 ॥

സമഃ ശത്രൗ ച മിത്രേ ച തഥാ മാന-അപമാനയോഃ ।
ശീത-ഉഷ്ണ-സുഖ-ദുഃഖേഷു സമഃ സംഗ-വിവർജിതഃ ॥ 12-18 ॥

തുല്യ-നിന്ദാ-സ്തുതിഃ മൗനീ സന്തുഷ്ടഃ യേന കേനചിത് ।
അനികേതഃ സ്ഥിര-മതിഃ ഭക്തിമാൻ മേ പ്രിയഃ നരഃ ॥ 12-19 ॥

(യഃ) ശത്രൗ മിത്രേ ച തഥാ മാന-അപമാനയോഃ സമഃ,
ശീത-ഉഷ്ണ-സുഖ-ദുഃഖേഷു സമഃ, സംഗ-വിവർജിതഃ ച (അസ്തി)
തുല്യ-നിന്ദാ-സ്തുതിഃ, മൗനീ, (യഃ) യേന കേനചിത് സന്തുഷ്ടഃ,
(ഭവതി) അനികേതഃ, സ്ഥിര-മതിഃ, ഭക്തിമാൻ (സഃ) നരഃ മേ പ്രിയഃ ।

യേ തു ധർമ്യാമൃതമിദം യഥോക്തം പര്യുപാസതേ ।
ശ്രദ്ദധാനാ മത്പരമാ ഭക്താസ്തേഽതീവ മേ പ്രിയാഃ ॥ 12-20 ॥

യേ തു ധർമ്യ-അമൃതം ഇദം യഥാ ഉക്തം പര്യുപാസതേ ।
ശ്രദ്ദധാനാഃ മത്-പരമാഃ ഭക്താഃ തേ അതീവ മേ പ്രിയാഃ ॥ 12-20 ॥

യേ തു ശ്രദ്ദധാനാഃ മത്-പരമാഃ ഭക്താഃ ഇദം യഥാ ഉക്തം
ധർമ്യ-അമൃതം പര്യുപാസതേ, തേ മേ അതീവ പ്രിയാഃ (സന്തി).

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ഭക്തിയോഗോ നാമ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥ 12 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ഭക്തി-യോഗഃ നാമ ദ്വാദശഃ അധ്യായഃ ॥ 12 ॥

അഥ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ । ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞവിഭാഗയോഗഃ ।
അഥ ത്രയോദശഃ അധ്യായഃ । ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞ-വിഭാഗ-യോഗഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

പ്രകൃതിം പുരുഷം ചൈവ ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രജ്ഞമേവ ച ।
ഏതദ്വേദിതുമിച്ഛാമി ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ച കേശവ ॥ 13-0 ॥

പ്രകൃതിം പുരുഷം ച ഏവ ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രജ്ഞം ഏവ ച ।
ഏതത് വേദിതും ഇച്ഛാമി ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ച കേശവ ॥ 13-0 ॥

ഹേ കേശവ! പ്രകൃതിം പുരുഷം ച ഏവ ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രജ്ഞം ച
ഏവ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ച ഏതത് വേദിതും ഇച്ഛാമി ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ഇദം ശരീരം കൗന്തേയ ക്ഷേത്രമിത്യഭിധീയതേ ।
ഏതദ്യോ വേത്തി തം പ്രാഹുഃ ക്ഷേത്രജ്ഞ ഇതി തദ്വിദഃ ॥ 13-1 ॥

ഇദം ശരീരം കൗന്തേയ ക്ഷേത്രം ഇതി അഭിധീയതേ ।
ഏതത് യഃ വേത്തി തം പ്രാഹുഃ ക്ഷേത്രജ്ഞഃ ഇതി തത്-വിദഃ ॥ 13-1 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! ഇദം ശരീരം ക്ഷേത്രം ഇതി അഭിധീയതേ । യഃ ഏതത്
വേത്തി, തം ക്ഷേത്രജ്ഞഃ ഇതി തത്-വിദഃ പ്രാഹുഃ ।

ക്ഷേത്രജ്ഞം ചാപി മാം വിദ്ധി സർവക്ഷേത്രേഷു ഭാരത ।
ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞയോർജ്ഞാനം യത്തജ്ജ്ഞാനം മതം മമ ॥ 13-2 ॥

ക്ഷേത്രജ്ഞം ച അപി മാം വിദ്ധി സർവ-ക്ഷേത്രേഷു ഭാരത ।
ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞയോഃ ജ്ഞാനം യത് തത് ജ്ഞാനം മതം മമ ॥ 13-2 ॥

ഹേ ഭാരത! സർവ-ക്ഷേത്രേഷു മാം അപി ച ക്ഷേത്രജ്ഞം വിദ്ധി । യത്
ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞയോഃ ജ്ഞാനം, തത് ജ്ഞാനം (ഇതി) മമ മതം (അസ്തി).

തത്ക്ഷേത്രം യച്ച യാദൃക്ച യദ്വികാരി യതശ്ച യത് ।
സ ച യോ യത്പ്രഭാവശ്ച തത്സമാസേന മേ ശൃണു ॥ 13-3 ॥

തത് ക്ഷേത്രം യത് ച യാദൃക് ച യത് വികാരി യതഃ ച യത് ।
സഃ ച യഃ യത് പ്രഭാവഃ ച തത് സമാസേന മേ ശൃണു ॥ 13-3 ॥

തത് ക്ഷേത്രം യത് ച, യാദൃക് ച, യത് വികാരി (ച), യതഃ ച യത്,
സഃ ച യഃ, യത് പ്രഭാവഃ ച (അസ്തി) തത്, (ത്വം) സമാസേന മേ ശൃണു ।

ഋഷിഭിർബഹുധാ ഗീതം ഛന്ദോഭിർവിവിധൈഃ പൃഥക് ।
ബ്രഹ്മസൂത്രപദൈശ്ചൈവ ഹേതുമദ്ഭിർവിനിശ്ചിതൈഃ ॥ 13-4 ॥

ഋഷിഭിഃ ബഹുധാ ഗീതം ഛന്ദോഭിഃ വിവിധൈഃ പൃഥക് ।
ബ്രഹ്മ-സൂത്ര-പദൈഃ ച ഏവ ഹേതുമദ്ഭിഃ വിനിശ്ചിതൈഃ ॥ 13-4 ॥

(ഇദം ജ്ഞാനം) ഋഷിഭിഃ ബഹുധാ, (തഥാ) വിവിധൈഃ ഛന്ദോഭിഃ
പൃഥക് ഹേതുമദ്ഭിഃ വിനിശ്ചിതൈഃ ബ്രഹ്മ-സൂത്ര-പദൈഃ ച ഗീതം ഏവ ।

മഹാഭൂതാന്യഹങ്കാരോ ബുദ്ധിരവ്യക്തമേവ ച ।
ഇന്ദ്രിയാണി ദശൈകം ച പഞ്ച ചേന്ദ്രിയഗോചരാഃ ॥ 13-5 ॥

ഇച്ഛാ ദ്വേഷഃ സുഖം ദുഃഖം സംഘാതശ്ചേതനാ ധൃതിഃ ।
ഏതത്ക്ഷേത്രം സമാസേന സവികാരമുദാഹൃതം ॥ 13-6 ॥

മഹാ-ഭൂതാനി അഹങ്കാരഃ ബുദ്ധിഃ അവ്യക്തം ഏവ ച ।
ഇന്ദ്രിയാണി ദശ–ഏകം ച പഞ്ച ച ഇന്ദ്രിയ-ഗോചരാഃ ॥ 13-5 ॥

ഇച്ഛാ ദ്വേഷഃ സുഖം ദുഃഖം സംഘാതഃ ചേതനാ ധൃതിഃ ।
ഏതത് ക്ഷേത്രം സമാസേന സവികാരം ഉദാഹൃതം ॥ 13-6 ॥

മഹാ-ഭൂതാനി, അഹങ്കാരഃ, ബുദ്ധിഃ, അവ്യക്തം ഏവ ച,
ദശ ഇന്ദ്രിയാണി ച, ഏകം (മനഃ) ഇന്ദ്രിയ-ഗോചരാഃ പഞ്ച ച,
ഇച്ഛാ, ദ്വേഷഃ, സുഖം, ദുഃഖം, സംഘാതഃ, ചേതനാ, ധൃതിഃ,
ഏതത് സവികാരം ക്ഷേത്രം (മയാ) സമാസേന ഉദാഹൃതം ।

അമാനിത്വമദംഭിത്വമഹിംസാ ക്ഷാന്തിരാർജവം ।
ആചാര്യോപാസനം ശൗചം സ്ഥൈര്യമാത്മവിനിഗ്രഹഃ ॥ 13-7 ॥

അമാനിത്വം അദംഭിത്വം അഹിംസാ ക്ഷാന്തിഃ ആർജവം ।
ആചാര്യ-ഉപാസനം ശൗചം സ്ഥൈര്യം ആത്മ-വിനിഗ്രഹഃ ॥ 13-7 ॥

അമാനിത്വം, അദംഭിത്വം, അഹിംസാ, ക്ഷാന്തിഃ, ആർജവം,
ആചാര്യ-ഉപാസനം, ശൗചം, സ്ഥൈര്യം, ആത്മ-വിനിഗ്രഹഃ,

ഇന്ദ്രിയാർഥേഷു വൈരാഗ്യമനഹങ്കാര ഏവ ച ।
ജന്മമൃത്യുജരാവ്യാധിദുഃഖദോഷാനുദർശനം ॥ 13-8 ॥

ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഷു വൈരാഗ്യം അനഹങ്കാരഃ ഏവ ച ।
ജന്മ-മൃത്യു-ജരാ-വ്യാധി-ദുഃഖ-ദോഷ-അനുദർശനം ॥ 13-8 ॥

ഇന്ദ്രിയ-അർഥേഷു വൈരാഗ്യം, അനഹങ്കാരഃ ഏവ ച,
ജന്മ-മൃത്യു-ജരാ-വ്യാധി-ദുഃഖ-ദോഷ-അനുദർശനം,

അസക്തിരനഭിഷ്വംഗഃ പുത്രദാരഗൃഹാദിഷു ।
നിത്യം ച സമചിത്തത്വമിഷ്ടാനിഷ്ടോപപത്തിഷു ॥ 13-9 ॥

അസക്തിഃ അനഭിഷ്വംഗഃ പുത്ര-ദാര-ഗൃഹ-ആദിഷു ।
നിത്യം ച സമ-ചിത്തത്വം ഇഷ്ട അനിഷ്ട-ഉപപത്തിഷു ॥ 13-9 ॥

അസക്തിഃ, പുത്ര-ദാര-ഗൃഹ-ആദിഷു അനഭിഷ്വംഗഃ,
ഇഷ്ട-അനിഷ്ട-ഉപപത്തിഷു നിത്യം സമ-ചിത്തത്വം ച,

മയി ചാനന്യയോഗേന ഭക്തിരവ്യഭിചാരിണീ ।
വിവിക്തദേശസേവിത്വമരതിർജനസംസദി ॥ 13-10 ॥

മയി ച അനന്യ-യോഗേന ഭക്തിഃ അവ്യഭിചാരിണീ ।
വിവിക്ത-ദേശ-സേവിത്വം അരതിഃ ജന-സംസദി ॥ 13-10 ॥

മയി ച അനന്യ-യോഗേന അവ്യഭിചാരിണീ ഭക്തിഃ,
വിവിക്ത-ദേശ-സേവിത്വം, ജന-സംസദി അരതിഃ,

അധ്യാത്മജ്ഞാനനിത്യത്വം തത്ത്വജ്ഞാനാർഥദർശനം ।
ഏതജ്ജ്ഞാനമിതി പ്രോക്തമജ്ഞാനം യദതോഽന്യഥാ ॥ 13-11 ॥

അധ്യാത്മ-ജ്ഞാന-നിത്യത്വം തത്ത്വ-ജ്ഞാന-അർഥ-ദർശനം ।
ഏതത് ജ്ഞാനം ഇതി പ്രോക്തം അജ്ഞാനം യത് അതഃ അന്യഥാ ॥ 13-11 ॥

അധ്യാത്മ-ജ്ഞാന-നിത്യത്വം, തത്ത്വ-ജ്ഞാന-അർഥ-ദർശനം,
ഏതത് ജ്ഞാനം ഇതി പ്രോക്തം, യത് അതഃ അന്യഥാ (തത്) അജ്ഞാനം ( ഇതി പ്രോക്തം) ।

ജ്ഞേയം യത്തത്പ്രവക്ഷ്യാമി യജ്ജ്ഞാത്വാമൃതമശ്നുതേ ।
അനാദിമത്പരം ബ്രഹ്മ ന സത്തന്നാസദുച്യതേ ॥ 13-12 ॥

ജ്ഞേയം യത് തത് പ്രവക്ഷ്യാമി യത് ജ്ഞാത്വാ അമൃതം അശ്നുതേ ।
അനാദിമത് പരം ബ്രഹ്മ ന സത് തത് ന അസത് ഉച്യതേ ॥ 13-12 ॥

യത് ജ്ഞേയം, യത് ജ്ഞാത്വാ (ജീവഃ) അമൃതം അശ്നുതേ, തത് പ്രവക്ഷ്യാമി ।
തത് അനാദിമത് പരം ബ്രഹ്മ സത് ന, അസത് (ച) ന (ഇതി) ഉച്യതേ ।

സർവതഃ പാണിപാദം തത്സർവതോഽക്ഷിശിരോമുഖം ।
സർവതഃ ശ്രുതിമല്ലോകേ സർവമാവൃത്യ തിഷ്ഠതി ॥ 13-13 ॥

സർവതഃ പാണി-പാദം തത് സർവതഃ അക്ഷി-ശിരഃ-മുഖം ।
സർവതഃ ശ്രുതിമത് ലോകേ സർവം ആവൃത്യ തിഷ്ഠതി ॥ 13-13 ॥

ലോകേ തത് സർവതഃ പാണി-പാദം, സർവതഃ അക്ഷി-ശിരഃ-മുഖം, സർവതഃ
ശ്രുതിമത് (അസ്തി), സർവം (ച) ആവൃത്യ തിഷ്ഠതി ।

സർവേന്ദ്രിയഗുണാഭാസം സർവേന്ദ്രിയവിവർജിതം ।
അസക്തം സർവഭൃച്ചൈവ നിർഗുണം ഗുണഭോക്തൃ ച ॥ 13-14 ॥

സർവ-ഇന്ദ്രിയ-ഗുണ-ആഭാസം സർവ-ഇന്ദ്രിയ-വിവർജിതം ।
അസക്തം സർവ-ഭൃത് ച ഏവ നിർഗുണം ഗുണ-ഭോക്തൃ ച ॥ 13-14 ॥

(തത്) സർവ-ഇന്ദ്രിയ-ഗുണ-ആഭാസം, സർവ-ഇന്ദ്രിയ-വിവർജിതം,
അസക്തം, സർവ-ഭൃത് ച ഏവ, നിർഗുണം ഗുണ-ഭോക്തൃ ച (അസ്തി) ।

ബഹിരന്തശ്ച ഭൂതാനാമചരം ചരമേവ ച ।
സൂക്ഷ്മത്വാത്തദവിജ്ഞേയം ദൂരസ്ഥം ചാന്തികേ ച തത് ॥ 13-15 ॥

ബഹിഃ-അന്തഃ ച ഭൂതാനാം അചരം ചരം ഏവ ച ।
സൂക്ഷ്മത്വാത് തത് അവിജ്ഞേയം ദൂരസ്ഥം ച അന്തികേ ച തത് ॥ 13-15 ॥

തത് ഭൂതാനാം ബഹിഃ അന്തഃ ച (അസ്തി), അചരം ചരം ച ഏവ (അസ്തി),
തത് സൂക്ഷ്മത്വാത് അവിജ്ഞേയം (അസ്തി), ദൂരസ്ഥം ച അന്തികേ ച (അസ്തി) ।

അവിഭക്തം ച ഭൂതേഷു വിഭക്തമിവ ച സ്ഥിതം ।
ഭൂതഭർതൃ ച തജ്ജ്ഞേയം ഗ്രസിഷ്ണു പ്രഭവിഷ്ണു ച ॥ 13-16 ॥

അവിഭക്തം ച ഭൂതേഷു വിഭക്തം ഇവ ച സ്ഥിതം ।
ഭൂത-ഭർതൃ ച തത് ജ്ഞേയം ഗ്രസിഷ്ണു പ്രഭവിഷ്ണു ച ॥ 13-16 ॥

തത് ജ്ഞേയം അവിഭക്തം ച ഭൂതേഷു വിഭക്തം ഇവ സ്ഥിതം,
ഭൂത-ഭർതൃ ച ഗ്രസിഷ്ണു ച പ്രഭവിഷ്ണു ച (അസ്തി) ।

ജ്യോതിഷാമപി തജ്ജ്യോതിസ്തമസഃ പരമുച്യതേ ।
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ജ്ഞാനഗമ്യം ഹൃദി സർവസ്യ ധിഷ്ഠിതം ॥ 13-17 ॥

ജ്യോതിഷാം അപി തത് ജ്യോതിഃ തമസഃ പരം ഉച്യതേ ।
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ജ്ഞാനഗമ്യം ഹൃദി സർവസ്യ ധിഷ്ഠിതം ॥ 13-17 ॥

തത് ജ്യോതിഷാം അപി ജ്യോതിഃ (അസ്തി), തമസഃ പരം ഉച്യതേ, (തത്)
ജ്ഞാനം, ജ്ഞേയം, ജ്ഞാനഗമ്യം (അസ്തി), സർവസ്യ ഹൃദി ധിഷ്ഠിതം (അസ്തി) ।

ഇതി ക്ഷേത്രം തഥാ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ചോക്തം സമാസതഃ ।
മദ്ഭക്ത ഏതദ്വിജ്ഞായ മദ്ഭാവായോപപദ്യതേ ॥ 13-18 ॥

ഇതി ക്ഷേത്രം തഥാ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ച ഉക്തം സമാസതഃ ।
മത്-ഭക്തഃ ഏതത് വിജ്ഞായ മത്-ഭാവായ ഉപപദ്യതേ ॥ 13-18 ॥

ഇതി ക്ഷേത്രം, തഥാ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ച സമാസതഃ ഉക്തം,
ഏതത് വിജ്ഞായ, മത്-ഭക്തഃ മത്-ഭാവായ ഉപപദ്യതേ ।

പ്രകൃതിം പുരുഷം ചൈവ വിദ്ധ്യനാദീ ഉഭാവപി ।
വികാരാംശ്ച ഗുണാംശ്ചൈവ വിദ്ധി പ്രകൃതിസംഭവാൻ ॥ 13-19 ॥

പ്രകൃതിം പുരുഷം ച ഏവ വിദ്ധി അനാദീ ഉഭാഉ അപി ।
വികാരാൻ ച ഗുണാൻ ച ഏവ വിദ്ധി പ്രകൃതി-സംഭവാൻ ॥ 13-19 ॥

(ത്വം) പ്രകൃതിം പുരുഷം ച ഉഭാഉ അപി അനാദീ ഏവ വിദ്ധി ।
വികാരാൻ ച ഗുണാൻ ച പ്രകൃതി-സംഭവാൻ ഏവ വിദ്ധി ।

കാര്യകാരണകർതൃത്വേ ഹേതുഃ പ്രകൃതിരുച്യതേ ।
പുരുഷഃ സുഖദുഃഖാനാം ഭോക്തൃത്വേ ഹേതുരുച്യതേ ॥ 13-20 ॥

കാര്യ-കാരണ-കർതൃത്വേ ഹേതുഃ പ്രകൃതിഃ ഉച്യതേ ।
പുരുഷഃ സുഖ-ദുഃഖാനാം ഭോക്തൃത്വേ ഹേതുഃ ഉച്യതേ ॥ 13-20 ॥

പ്രകൃതിഃ കാര്യ-കാരണ-കർതൃത്വേ ഹേതുഃ ഉച്യതേ । പുരുഷഃ
സുഖ-ദുഃഖാനാം ഭോക്തൃത്വേ ഹേതുഃ ഉച്യതേ ।

പുരുഷഃ പ്രകൃതിസ്ഥോ ഹി ഭുങ്ക്തേ പ്രകൃതിജാൻഗുണാൻ ।
കാരണം ഗുണസംഗോഽസ്യ സദസദ്യോനിജന്മസു ॥ 13-21 ॥

പുരുഷഃ പ്രകൃതിസ്ഥഃ ഹി ഭുങ്ക്തേ പ്രകൃതിജാൻ ഗുണാൻ ।
കാരണം ഗുണ-സംഗഃ അസ്യ സത് അസത് യോനി-ജന്മസു ॥ 13-21 ॥

പുരുഷഃ പ്രകൃതിസ്ഥഃ (സൻ) പ്രകൃതിജാൻ ഗുണാൻ ഭുങ്ക്തേ ഹി ।
ഗുണ-സംഗഃ അസ്യ സത്-അസത്-യോനി-ജന്മസു കാരണം (അസ്തി) ।

ഉപദ്രഷ്ടാനുമന്താ ച ഭർതാ ഭോക്താ മഹേശ്വരഃ ।
പരമാത്മേതി ചാപ്യുക്തോ ദേഹേഽസ്മിൻപുരുഷഃ പരഃ ॥ 13-22 ॥

ഉപദ്രഷ്ടാ അനുമന്താ ച ഭർതാ ഭോക്താ മഹേശ്വരഃ ।
പരമാത്മാ ഇതി ച അപി ഉക്തഃ ദേഹേ അസ്മിൻ പുരുഷഃ പരഃ ॥ 13-22 ॥

ഉപദ്രഷ്ടാ, അനുമന്താ, ഭർതാ, ച ഭോക്താ, മഹേശ്വരഃ, അപി
ച പരമാത്മാ ഇതി ഉക്തഃ പരഃ പുരുഷഃ അസ്മിൻ ദേഹേ (അസ്തി) ।

യ ഏവം വേത്തി പുരുഷം പ്രകൃതിം ച ഗുണൈഃ സഹ ।
സർവഥാ വർതമാനോഽപി ന സ ഭൂയോഽഭിജായതേ ॥ 13-23 ॥

യഃ ഏവം വേത്തി പുരുഷം പ്രകൃതിം ച ഗുണൈഃ സഹ ।
സർവഥാ വർതമാനഃ അപി ന സഃ ഭൂയഃ അഭിജായതേ ॥ 13-23 ॥

യഃ ഏവം പുരുഷം ഗുണൈഃ സഹ പ്രകൃതിം ച വേത്തി, സഃ
സർവഥാ വർതമാനഃ അപി ഭൂയഃ ന അഭിജായതേ ।

ധ്യാനേനാത്മനി പശ്യന്തി കേചിദാത്മാനമാത്മനാ ।
അന്യേ സാംഖ്യേന യോഗേന കർമയോഗേന ചാപരേ ॥ 13 -24 ॥

ധ്യാനേന ആത്മനി പശ്യന്തി കേചിത് ആത്മാനം ആത്മനാ ।
അന്യേ സാംഖ്യേന യോഗേന കർമ-യോഗേന ച അപരേ ॥ 13-24 ॥

കേചിത് ധ്യാനേന ആത്മനാ ആത്മനി ആത്മാനം പശ്യന്തി ।
അന്യേ സാംഖ്യേന യോഗേന (ആത്മാനം പശ്യന്തി) । അപരേ ച
കർമ-യോഗേന (ആത്മാനം പശ്യന്തി).

അന്യേ ത്വേവമജാനന്തഃ ശ്രുത്വാന്യേഭ്യ ഉപാസതേ ।
തേഽപി ചാതിതരന്ത്യേവ മൃത്യും ശ്രുതിപരായണാഃ ॥ 13-25 ॥

അന്യേ തു ഏവം അജാനന്തഃ ശ്രുത്വാ അന്യേഭ്യഃ ഉപാസതേ ।
തേ അപി ച അതിതരന്തി ഏവ മൃത്യും ശ്രുതി-പരായണാഃ ॥ 13-25 ॥

അന്യേ തു ഏവം അജാനന്തഃ അന്യേഭ്യഃ ശ്രുത്വാ ഉപാസതേ, തേ
ശ്രുതി-പരായണാഃ ച അപി മൃത്യും അതിതരന്തി ഏവ ।

യാവത്സഞ്ജായതേ കിഞ്ചിത്സത്ത്വം സ്ഥാവരജംഗമം ।
ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞസ. ന്യോഗാത്തദ്വിദ്ധി ഭരതർഷഭ ॥ 13-26 ॥

യാവത് സഞ്ജായതേ കിഞ്ചിത് സത്ത്വം സ്ഥാവര-ജംഗമം ।
ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞ-സംയോഗാത് തത് വിദ്ധി ഭരതർഷഭ ॥ 13-26 ॥

ഹേ ഭരതർഷഭ! യാവത് കിഞ്ചിത് സ്ഥാവര-ജംഗമം സത്ത്വം
സഞ്ജായതേ, തത് ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞ-സംയോഗാത് (സഞ്ജായതേ ഇതി ത്വം) വിദ്ധി ।

സമം സർവേഷു ഭൂതേഷു തിഷ്ഠന്തം പരമേശ്വരം ।
വിനശ്യത്സ്വവിനശ്യന്തം യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ॥ 13-27 ॥

സമം സർവേഷു ഭൂതേഷു തിഷ്ഠന്തം പരമേശ്വരം ।
വിനശ്യത്സു അവിനശ്യന്തം യഃ പശ്യതി സഃ പശ്യതി ॥ 13-27 ॥

യഃ വിനശ്യത്സു സർവേഷു ഭൂതേഷു സമം തിഷ്ഠന്തം അവിനശ്യന്തം
പരമേശ്വരം പശ്യതി, സഃ പശ്യതി ।

സമം പശ്യൻഹി സർവത്ര സമവസ്ഥിതമീശ്വരം ।
ന ഹിനസ്ത്യാത്മനാത്മാനം തതോ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 13-28 ॥

സമം പശ്യൻ ഹി സർവത്ര സമവസ്ഥിതം ഈശ്വരം ।
ന ഹിനസ്തി ആത്മനാ ആത്മാനം തതഃ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 13-28 ॥

(യഃ) സർവത്ര സമവസ്ഥിതം ഈശ്വരം സമം പശ്യൻ ഹി ആത്മനാ
ആത്മാനം ന ഹിനസ്തി,(സഃ) തതഃ പരാം ഗതിം യാതി ।

പ്രകൃത്യൈവ ച കർമാണി ക്രിയമാണാനി സർവശഃ ।
യഃ പശ്യതി തഥാത്മാനമകർതാരം സ പശ്യതി ॥ 13-29 ॥

പ്രകൃത്യാ ഏവ ച കർമാണി ക്രിയമാണാനി സർവശഃ ।
യഃ പശ്യതി തഥാ ആത്മാനം അകർതാരം സഃ പശ്യതി ॥ 13-29 ॥

യഃ ച പ്രകൃത്യാ ഏവ കർമാണി സർവശഃ ക്രിയമാണാനി (സന്തി ഇതി പശ്യതി),
തഥാ ആത്മാനം അകർതാരം പശ്യതി, സഃ പശ്യതി ।

യദാ ഭൂതപൃഥഗ്ഭാവമേകസ്ഥമനുപശ്യതി ।
തത ഏവ ച വിസ്താരം ബ്രഹ്മ സമ്പദ്യതേ തദാ ॥ 13-30 ॥

യദാ ഭൂത-പൃഥക്-ഭാവം ഏകസ്ഥം അനുപശ്യതി ।
തതഃ ഏവ ച വിസ്താരം ബ്രഹ്മ സമ്പദ്യതേ തദാ ॥ 13-30 ॥

യദാ ഭൂത-പൃഥക്-ഭാവം ഏകസ്ഥം ച തതഃ ഏവ
വിസ്താരം അനുപശ്യതി, തദാ ബ്രഹ്മ സമ്പദ്യതേ ।

അനാദിത്വാന്നിർഗുണത്വാത്പരമാത്മായമവ്യയഃ ।
ശരീരസ്ഥോഽപി കൗന്തേയ ന കരോതി ന ലിപ്യതേ ॥ 13-31 ॥

അനാദിത്വാത് നിർഗുണത്വാത് പരമാത്മാ അയം അവ്യയഃ ।
ശരീരസ്ഥഃ അപി കൗന്തേയ ന കരോതി ന ലിപ്യതേ ॥ 13-31 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! അയം പരമാത്മാ അനാദിത്വാത്, നിർഗുണത്വാത്, അവ്യയഃ
(അസ്തി, അതഃ സഃ) ശരീരസ്ഥഃ (സൻ) അപി ന കരോതി, ന (ച) ലിപ്യതേ ।

യഥാ സർവഗതം സൗക്ഷ്മ്യാദാകാശം നോപലിപ്യതേ ।
സർവത്രാവസ്ഥിതോ ദേഹേ തഥാത്മാ നോപലിപ്യതേ ॥ 13-32 ॥

യഥാ സർവഗതം സൗക്ഷ്മ്യാത് ആകാശം ന ഉപലിപ്യതേ ।
സർവത്ര-അവസ്ഥിതഃ ദേഹേ തഥാ ആത്മാ ന ഉപലിപ്യതേ ॥ 13-32 ॥

യഥാ സർവഗതം ആകാശം സൗക്ഷ്മ്യാത് ന ഉപലിപ്യതേ, തഥാ
സർവത്ര ദേഹേ അവസ്ഥിതഃ ആത്മാ ന ഉപലിപ്യതേ ।

യഥാ പ്രകാശയത്യേകഃ കൃത്സ്നം ലോകമിമം രവിഃ ।
ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രീ തഥാ കൃത്സ്നം പ്രകാശയതി ഭാരത ॥ 13-33 ॥

യഥാ പ്രകാശയതി ഏകഃ കൃത്സ്നം ലോകം ഇമം രവിഃ ।
ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രീ തഥാ കൃത്സ്നം പ്രകാശയതി ഭാരത ॥ 13-33 ॥

ഹേ ഭാരത! യഥാ ഏകഃ രവിഃ ഇമം കൃത്സ്നം ലോകം പ്രകാശയതി,
തഥാ ക്ഷേത്രീ കൃത്സ്നം ക്ഷേത്രം പ്രകാശയതി ।

ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞയോരേവമന്തരം ജ്ഞാനചക്ഷുഷാ ।
ഭൂതപ്രകൃതിമോക്ഷം ച യേ വിദുര്യാന്തി തേ പരം ॥ 13-34 ॥

ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞയോഃ ഏവം അന്തരം ജ്ഞാന-ചക്ഷുഷാ ।
ഭൂത-പ്രകൃതി-മോക്ഷം ച യേ വിദുഃ യാന്തി തേ പരം ॥ 13-34 ॥

ഏവം യേ ജ്ഞാന-ചക്ഷുഷാ ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞയോഃ അന്തരം (ജ്ഞാനം)
ഭൂത-പ്രകൃതി-മോക്ഷം ച വിദുഃ, തേ പരം യാന്തി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞവിഭാഗയോഗോ നാമ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥ 13 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ക്ഷേത്ര-ക്ഷേത്രജ്ഞ-വിഭാഗ-യോഗഃ നാമ ത്രയോദശഃ അധ്യായഃ ॥ 13 ॥

അഥ ചതുർദശോഽധ്യായഃ । ഗുണത്രയവിഭാഗയോഗഃ ।
അഥ ചതുർദശഃ അധ്യായഃ । ഗുണ-ത്രയ-വിഭാഗ-യോഗഃ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

പരം ഭൂയഃ പ്രവക്ഷ്യാമി ജ്ഞാനാനാം ജ്ഞാനമുത്തമം ।
യജ്ജ്ഞാത്വാ മുനയഃ സർവേ പരാം സിദ്ധിമിതോ ഗതാഃ ॥ 14-1 ॥

പരം ഭൂയഃ പ്രവക്ഷ്യാമി ജ്ഞാനാനാം ജ്ഞാനം ഉത്തമം ।
യത് ജ്ഞാത്വാ മുനയഃ സർവേ പരാം സിദ്ധിം ഇതഃ ഗതാഃ ॥ 14-1 ॥

യത് ജ്ഞാത്വാ സർവേ മുനയഃ ഇതഃ പരാം സിദ്ധിം ഗതാഃ, (തത്)
ജ്ഞാനാനാം ഉത്തമം പരം ജ്ഞാനം ഭൂയഃ (അഹം തേ) പ്രവക്ഷ്യാമി ।

ഇദം ജ്ഞാനമുപാശ്രിത്യ മമ സാധർമ്യമാഗതാഃ ।
സർഗേഽപി നോപജായന്തേ പ്രലയേ ന വ്യഥന്തി ച ॥ 14-2 ॥

ഇദം ജ്ഞാനം ഉപാശ്രിത്യ മമ സാധർമ്യം ആഗതാഃ ।
സർഗേ അപി ന ഉപജായന്തേ പ്രലയേ ന വ്യഥന്തി ച ॥ 14-2 ॥

(യ) ഇദം ജ്ഞാനം ഉപാശ്രിത്യ മമ സാധർമ്യം ആഗതാഃ, (തേ)
സർഗേ അപി ന ഉപജായന്തേ, പ്രലയേ ച ന വ്യഥന്തി ।

മമ യോനിർമഹദ് ബ്രഹ്മ തസ്മിൻഗർഭം ദധാമ്യഹം ।
സംഭവഃ സർവഭൂതാനാം തതോ ഭവതി ഭാരത ॥ 14-3 ॥

മമ യോനിഃ മഹത് ബ്രഹ്മ തസ്മിൻ ഗർഭം ദധാമി അഹം ।
സംഭവഃ സർവ-ഭൂതാനാം തതഃ ഭവതി ഭാരത ॥ 14-3 ॥

ഹേ ഭാരത! മഹത് ബ്രഹ്മ മമ യോനിഃ (അസ്തി); തസ്മിൻ അഹം
ഗർഭം ദധാമി; തതഃ സർവ-ഭൂതാനാം സംഭവഃ ഭവതി ।

സർവയോനിഷു കൗന്തേയ മൂർതയഃ സംഭവന്തി യാഃ ।
താസാം ബ്രഹ്മ മഹദ്യോനിരഹം ബീജപ്രദഃ പിതാ ॥ 14-4 ॥

സർവ-യോനിഷു കൗന്തേയ മൂർതയഃ സംഭവന്തി യാഃ ।
താസാം ബ്രഹ്മ മഹത് യോനിഃ അഹം ബീജ-പ്രദഃ പിതാ ॥ 14-4 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! സർവ-യോനിഷു യാഃ മൂർതയഃ സംഭവന്തി താസാം
യോനിഃ മഹത് ബ്രഹ്മ (അസ്തി), അഹം ബീജ-പ്രദഃ പിതാ (ച അസ്മി) ।

സത്ത്വം രജസ്തമ ഇതി ഗുണാഃ പ്രകൃതിസംഭവാഃ ।
നിബധ്നന്തി മഹാബാഹോ ദേഹേ ദേഹിനമവ്യയം ॥ 14-5 ॥

സത്ത്വം രജഃ തമഃ ഇതി ഗുണാഃ പ്രകൃതി-സംഭവാഃ ।
നിബധ്നന്തി മഹാ-ബാഹോ ദേഹേ ദേഹിനം അവ്യയം ॥ 14-5 ॥

ഹേ മഹാ-ബാഹോ! സത്ത്വം രജഃ തമഃ ഇതി ഗുണാഃ പ്രകൃതി-സംഭവാഃ
(സന്തി, തേ) ദേഹേ അവ്യയം ദേഹിനം നിബധ്നന്തി ।

തത്ര സത്ത്വം നിർമലത്വാത്പ്രകാശകമനാമയം ।
സുഖസംഗേന ബധ്നാതി ജ്ഞാനസംഗേന ചാനഘ ॥ 14-6 ॥

തത്ര സത്ത്വം നിർമലത്വാത് പ്രകാശകം അനാമയം ।
സുഖ-സംഗേന ബധ്നാതി ജ്ഞാന-സംഗേന ച അനഘ ॥ 14-6 ॥

ഹേ അനഘ! തത്ര അനാമയം പ്രകാശകം സത്ത്വം നിർമലത്വാത്
(ആത്മാനം) സുഖ-സംഗേന ജ്ഞാന-സംഗേന ച ബധ്നാതി ।

രജോ രാഗാത്മകം വിദ്ധി തൃഷ്ണാസംഗസമുദ്ഭവം ।
തന്നിബധ്നാതി കൗന്തേയ കർമസംഗേന ദേഹിനം ॥ 14-7 ॥

രജഃ രാഗ-ആത്മകം വിദ്ധി തൃഷ്ണാ-സംഗ-സമുദ്ഭവം ।
തത് നിബധ്നാതി കൗന്തേയ കർമ-സംഗേന ദേഹിനം ॥ 14-7 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! രാഗ-ആത്മകം രജഃ തൃഷ്ണാ-സംഗ-സമുദ്ഭവം
വിദ്ധി । തത് ദേഹിനം കർമ-സംഗേന നിബധ്നാതി ।

തമസ്ത്വജ്ഞാനജം വിദ്ധി മോഹനം സർവദേഹിനാം ।
പ്രമാദാലസ്യനിദ്രാഭിസ്തന്നിബധ്നാതി ഭാരത ॥ 14-8 ॥

തമഃ തു അജ്ഞാനജം വിദ്ധി മോഹനം സർവ-ദേഹിനാം ।
പ്രമാദ-ആലസ്യ-നിദ്രാഭിഃ തത് നിബധ്നാതി ഭാരത ॥ 14-8 ॥

ഹേ ഭാരത! തമഃ തു സർവ-ദേഹിനാം മോഹനം അജ്ഞാനജം വിദ്ധി ।
തത് (ദേഹിനാം) പ്രമാദ-ആലസ്യ-നിദ്രാഭിഃ നിബധ്നാതി ।

സത്ത്വം സുഖേ സഞ്ജയതി രജഃ കർമണി ഭാരത ।
ജ്ഞാനമാവൃത്യ തു തമഃ പ്രമാദേ സഞ്ജയത്യുത ॥ 14-9 ॥

സത്ത്വം സുഖേ സഞ്ജയതി രജഃ കർമണി ഭാരത ।
ജ്ഞാനം ആവൃത്യ തു തമഃ പ്രമാദേ സഞ്ജയതി ഉത ॥ 14-9 ॥

ഹേ ഭാരത! സത്ത്വം (ദേഹിനാം) സുഖേ സഞ്ജയതി, രജഃ കർമണി,
ഉത തമഃ തു ജ്ഞാനം ആവൃത്യ പ്രമാദേ സഞ്ജയതി ।

രജസ്തമശ്ചാഭിഭൂയ സത്ത്വം ഭവതി ഭാരത ।
രജഃ സത്ത്വം തമശ്ചൈവ തമഃ സത്ത്വം രജസ്തഥാ ॥ 14-10 ॥

രജഃ തമഃ ച അഭിഭൂയ സത്ത്വം ഭവതി ഭാരത ।
രജഃ സത്ത്വം തമഃ ച ഏവ തമഃ സത്ത്വം രജഃ തഥാ ॥ 14-10 ॥

ഹേ ഭാരത! സത്ത്വം, രജഃ തമഃ ഏവ അഭിഭൂയ (സ്വയം) ഭവതി;
ച രജഃ, സത്ത്വം തമഃ ച (അഭിഭൂയ സ്വയം ഭവതി); തഥാ തമഃ,
സത്ത്വം രജഃ (അഭിഭൂയ സ്വയം ഭവതി).

സർവദ്വാരേഷു ദേഹേഽസ്മിൻപ്രകാശ ഉപജായതേ ।
ജ്ഞാനം യദാ തദാ വിദ്യാദ്വിവൃദ്ധം സത്ത്വമിത്യുത ॥ 14-11 ॥

സർവ-ദ്വാരേഷു ദേഹേ അസ്മിൻ പ്രകാശഃ ഉപജായതേ ।
ജ്ഞാനം യദാ തദാ വിദ്യാത് വിവൃദ്ധം സത്ത്വം ഇതി ഉത ॥ 14-11 ॥

ഉത യദാ അസ്മിൻ ദേഹേ സർവ-ദ്വാരേഷു പ്രകാശഃ ജ്ഞാനം (ച)
ഉപജായതേ, തദാ സത്ത്വം വിവൃദ്ധം ഇതി വിദ്യാത് ।

ലോഭഃ പ്രവൃത്തിരാരംഭഃ കർമണാമശമഃ സ്പൃഹാ ।
രജസ്യേതാനി ജായന്തേ വിവൃദ്ധേ ഭരതർഷഭ ॥ 14-12 ॥

ലോഭഃ പ്രവൃത്തിഃ ആരംഭഃ കർമണാം അശമഃ സ്പൃഹാ ।
രജസി ഏതാനി ജായന്തേ വിവൃദ്ധേ ഭരതർഷഭ ॥ 14-12 ॥

ഹേ ഭരതർഷഭ! ലോഭഃ, പ്രവൃത്തിഃ, കർമണാം ആരംഭഃ,
അശമഃ, സ്പൃഹാ ഏതാനി (ചിഹ്നാനി) രജസി വിവൃദ്ധേ (സതി) ജായന്തേ ।

അപ്രകാശോഽപ്രവൃത്തിശ്ച പ്രമാദോ മോഹ ഏവ ച ।
തമസ്യേതാനി ജായന്തേ വിവൃദ്ധേ കുരുനന്ദന ॥ 14-13 ॥

അപ്രകാശഃ അപ്രവൃത്തിഃ ച പ്രമാദഃ മോഹഃ ഏവ ച ।
തമസി ഏതാനി ജായന്തേ വിവൃദ്ധേ കുരു-നന്ദന ॥ 14-13 ॥

ഹേ കുരു-നന്ദന! അപ്രകാശഃ, അപ്രവൃത്തിഃ ച, പ്രമാദഃ ച,
മോഹഃ ഏവ ഏതാനി (ചിഹ്നാനി) തമസി വിവൃദ്ധേ (സതി) ജായന്തേ ।

യദാ സത്ത്വേ പ്രവൃദ്ധേ തു പ്രലയം യാതി ദേഹഭൃത് ।
തദോത്തമവിദാം ലോകാനമലാൻപ്രതിപദ്യതേ ॥ 14-14 ॥

യദാ സത്ത്വേ പ്രവൃദ്ധേ തു പ്രലയം യാതി ദേഹ-ഭൃത് ।
തദാ ഉത്തമ-വിദാം ലോകാൻ അമലാൻ പ്രതിപദ്യതേ ॥ 14-14 ॥

യദാ തു സത്ത്വേ പ്രവൃദ്ധേ (സതി) ദേഹ-ഭൃത് പ്രലയം യാതി
തദാ ഉത്തമ-വിദാം അമലാൻ ലോകാൻ പ്രതിപദ്യതേ ।

രജസി പ്രലയം ഗത്വാ കർമസംഗിഷു ജായതേ ।
തഥാ പ്രലീനസ്തമസി മൂഢയോനിഷു ജായതേ ॥ 14-15 ॥

രജസി പ്രലയം ഗത്വാ കർമ-സംഗിഷു ജായതേ ।
തഥാ പ്രലീനഃ തമസി മൂഢ-യോനിഷു ജായതേ ॥ 14-15 ॥

(ദേഹ-ഭൃത്) രജസി പ്രലയം ഗത്വാ കർമ-സംഗിഷു ജായതേ ।
തഥാ (സഃ) തമസി പ്രലീനഃ മൂഢ-യോനിഷു ജായതേ ।

കർമണഃ സുകൃതസ്യാഹുഃ സാത്ത്വികം നിർമലം ഫലം ।
രജസസ്തു ഫലം ദുഃഖമജ്ഞാനം തമസഃ ഫലം ॥ 14-16 ॥

കർമണഃ സുകൃതസ്യ ആഹുഃ സാത്ത്വികം നിർമലം ഫലം ।
രജസഃ തു ഫലം ദുഃഖം അജ്ഞാനം തമസഃ ഫലം ॥ 14-16 ॥

സുകൃതസ്യ കർമണഃ സാത്ത്വികം നിർമലം ഫലം, രജസഃ ഫലം
തു ദുഃഖം, തമസഃ (ച) ഫലം അജ്ഞാനം (ഇതി) ആഹുഃ ।

സത്ത്വാത്സഞ്ജായതേ ജ്ഞാനം രജസോ ലോഭ ഏവ ച ।
പ്രമാദമോഹൗ തമസോ ഭവതോഽജ്ഞാനമേവ ച ॥ 14-17 ॥

സത്ത്വാത് സഞ്ജായതേ ജ്ഞാനം രജസഃ ലോഭഃ ഏവ ച ।
പ്രമാദ-മോഹൗ തമസഃ ഭവതഃ അജ്ഞാനം ഏവ ച ॥ 14-17 ॥

സത്ത്വാത് ജ്ഞാനം സഞ്ജായതേ, രജസഃ ലോഭഃ ഏവ ച
(സഞ്ജായതേ), തമസഃ പ്രമാദ-മോഹൗ ഭവതഃ, അജ്ഞാനം ച ഏവ
(ഭവതി) ।

ഊർധ്വം ഗച്ഛന്തി സത്ത്വസ്ഥാ മധ്യേ തിഷ്ഠന്തി രാജസാഃ ।
ജഘന്യഗുണവൃത്തിസ്ഥാ അധോ ഗച്ഛന്തി താമസാഃ ॥ 14-18 ॥

ഊർധ്വം ഗച്ഛന്തി സത്ത്വസ്ഥാഃ മധ്യേ തിഷ്ഠന്തി രാജസാഃ ।
ജഘന്യ-ഗുണ-വൃത്തിസ്ഥാഃ അധഃ ഗച്ഛന്തി താമസാഃ ॥ 14-18 ॥

സത്ത്വസ്ഥാഃ ഊർധ്വം ഗച്ഛന്തി, രാജസാഃ മധ്യേ തിഷ്ഠന്തി,
ജഘന്യ-ഗുണ-വൃത്തിസ്ഥാഃ താമസാഃ അധഃ ഗച്ഛന്തി ।

നാന്യം ഗുണേഭ്യഃ കർതാരം യദാ ദ്രഷ്ടാനുപശ്യതി ।
ഗുണേഭ്യശ്ച പരം വേത്തി മദ്ഭാവം സോഽധിഗച്ഛതി ॥ 14-19 ॥

ന അന്യം ഗുണേഭ്യഃ കർതാരം യദാ ദ്രഷ്ടാ അനുപശ്യതി ।
ഗുണേഭ്യഃ ച പരം വേത്തി മത്-ഭാവം സഃ അധിഗച്ഛതി ॥ 14-19 ॥

യദാ ദ്രഷ്ടാ ഗുണേഭ്യഃ അന്യം കർതാരം ന അനുപശ്യതി, ഗുണേഭ്യഃ
ച പരം (ആത്മാനം) വേത്തി, (തദാ) സഃ മത്-ഭാവം അധിഗച്ഛതി ।

ഗുണാനേതാനതീത്യ ത്രീന്ദേഹീ ദേഹസമുദ്ഭവാൻ ।
ജന്മമൃത്യുജരാദുഃഖൈർവിമുക്തോഽമൃതമശ്നുതേ ॥ 14-20 ॥

ഗുണാൻ ഏതാൻ അതീത്യ ത്രീൻ ദേഹീ ദേഹ-സമുദ്ഭവാൻ ।
ജന്മ-മൃത്യു-ജരാ-ദുഃഖൈഃ വിമുക്തഃ അമൃതം അശ്നുതേ ॥ 14-20 ॥

ദേഹീ ഏതാൻ ദേഹ-സമുദ്ഭവാൻ ത്രീൻ ഗുണാൻ അതീത്യ,
ജന്മ-മൃത്യു-ജരാ-ദുഃഖൈഃ വിമുക്തഃ (സൻ) അമൃതം അശ്നുതേ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

കൈർലിംഗൈസ്ത്രീൻഗുണാനേതാനതീതോ ഭവതി പ്രഭോ ।
കിമാചാരഃ കഥം ചൈതാംസ്ത്രീൻഗുണാനതിവർതതേ ॥ 14-21 ॥

കൈഃ ലിംഗൈഃ ത്രീൻ ഗുണാൻ ഏതാൻ അതീതഃ ഭവതി പ്രഭോ ।
കിം ആചാരഃ കഥം ച ഏതാൻ ത്രീൻ ഗുണാൻ അതിവർതതേ ॥ 14-21 ॥

ഹേ പ്രഭോ! ഏതാൻ ത്രീൻ ഗുണാൻ അതീതഃ (ജീവഃ) കൈഃ ലിംഗൈഃ
(ജ്ഞാതഃ) ഭവതി? (സഃ) ച കിം ആചാരഃ? (സഃ)
ച ഏതാൻ ത്രീൻ ഗുണാൻ കഥം അതിവർതതേ?

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

പ്രകാശം ച പ്രവൃത്തിം ച മോഹമേവ ച പാണ്ഡവ ।
ന ദ്വേഷ്ടി സമ്പ്രവൃത്താനി ന നിവൃത്താനി കാങ്ക്ഷതി ॥ 14-22 ॥

പ്രകാശം ച പ്രവൃത്തിം ച മോഹം ഏവ ച പാണ്ഡവ ।
ന ദ്വേഷ്ടി സമ്പ്രവൃത്താനി ന നിവൃത്താനി കാങ്ക്ഷതി ॥ 14-22 ॥

ഹേ പാണ്ഡവ! പ്രകാശം ച പ്രവൃത്തിം ച മോഹം ഏവ ച
സമ്പ്രവൃത്താനി ന ദ്വേഷ്ടി, നിവൃത്താനി (ച) ന കാങ്ക്ഷതി ।

ഉദാസീനവദാസീനോ ഗുണൈര്യോ ന വിചാല്യതേ ।
ഗുണാ വർതന്ത ഇത്യേവം യോഽവതിഷ്ഠതി നേംഗതേ ॥ 14-23 ॥

ഉദാസീനവത് ആസീനഃ ഗുണൈഃ യഃ ന വിചാല്യതേ ।
ഗുണാഃ വർതന്തേ ഇതി ഏവം യഃ അവതിഷ്ഠതി ന ഇംഗതേ ॥ 14-23 ॥

യഃ ഉദാസീനവത് ആസീനഃ ഗുണൈഃ ന വിചാല്യതേ, യഃ (ച) ഗുണാഃ
വർതന്തേ ഇതി (മത്വാ) ഏവം അവതിഷ്ഠതി, (ച) ന ഇംഗതേ ।

സമദുഃഖസുഖഃ സ്വസ്ഥഃ സമലോഷ്ടാശ്മകാഞ്ചനഃ ।
തുല്യപ്രിയാപ്രിയോ ധീരസ്തുല്യനിന്ദാത്മസംസ്തുതിഃ ॥ 14-24 ॥

സമ-ദുഃഖ-സുഖഃ സ്വസ്ഥഃ സമ-ലോഷ്ട-അശ്മ-കാഞ്ചനഃ ।
തുല്യ-പ്രിയ-അപ്രിയഃ ധീരഃ തുല്യ-നിന്ദാ-ആത്മ-സംസ്തുതിഃ ॥ 14-24 ॥

(യഃ) സമ-ദുഃഖ-സുഖഃ, സ്വസ്ഥഃ, സമ-ലോഷ്ട-അശ്മ-കാഞ്ചനഃ,
തുല്യ-പ്രിയ-അപ്രിയഃ, ധീരഃ, തുല്യ-നിന്ദാ-ആത്മ-സംസ്തുതിഃ,

മാനാപമാനയോസ്തുല്യസ്തുല്യോ മിത്രാരിപക്ഷയോഃ ।
സർവാരംഭപരിത്യാഗീ ഗുണാതീതഃ സ ഉച്യതേ ॥ 14-25 ॥

മാന-അപമാനയോഃ തുല്യഃ തുല്യഃ മിത്ര-അരി-പക്ഷയോഃ ।
സർവ-ആരംഭ-പരിത്യാഗീ ഗുണാതീതഃ സഃ ഉച്യതേ ॥ 14-25 ॥

(യഃ) മാന-അപമാനയോഃ തുല്യഃ, മിത്ര-അരി-പക്ഷയോഃ തുല്യഃ,
സർവ-ആരംഭ-പരിത്യാഗീ (ച അസ്തി) സഃ ഗുണാതീതഃ ഉച്യതേ ।

മാം ച യോഽവ്യഭിചാരേണ ഭക്തിയോഗേന സേവതേ ।
സ ഗുണാൻസമതീത്യൈതാൻബ്രഹ്മഭൂയായ കൽപതേ ॥ 14-26 ॥

മാം ച യഃ അവ്യഭിചാരേണ ഭക്തി-യോഗേന സേവതേ ।
സഃ ഗുണാൻ സമതീത്യ ഏതാൻ ബ്രഹ്മ-ഭൂയായ കൽപതേ ॥ 14-26 ॥

യഃ മാം ച അവ്യഭിചാരേണ ഭക്തി-യോഗേന സേവതേ, സഃ ഏതാൻ
ഗുണാൻ സമതീത്യ, ബ്രഹ്മ-ഭൂയായ കൽപതേ ।

ബ്രഹ്മണോ ഹി പ്രതിഷ്ഠാഹമമൃതസ്യാവ്യയസ്യ ച ।
ശാശ്വതസ്യ ച ധർമസ്യ സുഖസ്യൈകാന്തികസ്യ ച ॥ 14-27 ॥

ബ്രഹ്മണഃ ഹി പ്രതിഷ്ഠാ അഹം അമൃതസ്യ അവ്യയസ്യ ച ।
ശാശ്വതസ്യ ച ധർമസ്യ സുഖസ്യ ഏകാന്തികസ്യ ച ॥ 14-27 ॥

അമൃതസ്യ അവ്യയസ്യ ച ബ്രഹ്മണഃ, ശാശ്വതസ്യ ച ധർമസ്യ,
ഏകാന്തികസ്യ സുഖസ്യ ച ഹി അഹം പ്രതിഷ്ഠാ (അസ്മി) ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ഗുണത്രയവിഭാഗയോഗോ നാമ ചതുർദശോഽധ്യായഃ ॥ 14 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ഗുണ-ത്രയ-വിഭാഗ-യോഗഃ നാമ ചതുർദശഃ അധ്യായഃ ॥ 14 ॥

അഥ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ । പുരുഷോത്തമയോഗഃ ।
അഥ പഞ്ചദശഃ അധ്യായഃ । പുരുഷോത്തമ-യോഗഃ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ഊർധ്വമൂലമധഃശാഖമശ്വത്ഥം പ്രാഹുരവ്യയം ।
ഛന്ദാംസി യസ്യ പർണാനി യസ്തം വേദ സ വേദവിത് ॥ 15-1 ॥

ഊർധ്വ-മൂലം അധഃ-ശാഖം അശ്വത്ഥം പ്രാഹുഃ അവ്യയം ।
ഛന്ദാംസി യസ്യ പർണാനി യഃ തം വേദ സഃ വേദവിത് ॥ 15-1 ॥

ഛന്ദാംസി യസ്യ പർണാനി (സന്തി തം) അശ്വത്ഥം ഊർധ്വ-മൂലം
അധഃ-ശാഖം അവ്യയം പ്രാഹുഃ । യഃ തം വേദ, സഃ വേദവിത് (ഇതി ഉച്യതേ).

അധശ്ചോർധ്വം പ്രസൃതാസ്തസ്യ ശാഖാ
ഗുണപ്രവൃദ്ധാ വിഷയപ്രവാലാഃ ।
അധശ്ച മൂലാന്യനുസന്തതാനി
കർമാനുബന്ധീനി മനുഷ്യലോകേ ॥ 15-2 ॥

അധഃ ച ഊർധ്വം പ്രസൃതാഃ തസ്യ ശാഖാഃ
ഗുണ-പ്രവൃദ്ധാഃ വിഷയ-പ്രവാലാഃ ।
അധഃ ച മൂലാനി അനുസന്തതാനി
കർമ-അനുബന്ധീനി മനുഷ്യ-ലോകേ ॥ 15-2 ॥

തസ്യ ഗുണ-പ്രവൃദ്ധാഃ വിഷയ-പ്രവാലാഃ ശാഖാഃ അധഃ
ഊർധ്വം ച പ്രസൃതാഃ (സന്തി) അധഃ ച മനുഷ്യ-ലോകേ
കർമ-അനുബന്ധീനി മൂലാനി അനുസന്തതാനി (സന്തി).

ന രൂപമസ്യേഹ തഥോപലഭ്യതേ
നാന്തോ ന ചാദിർന ച സമ്പ്രതിഷ്ഠാ ।
അശ്വത്ഥമേനം സുവിരൂഢമൂലം
അസംഗശസ്ത്രേണ ദൃഢേന ഛിത്ത്വാ ॥ 15-3 ॥

ന രൂപം അസ്യ ഇഹ തഥാ ഉപലഭ്യതേ
ന അന്തഃ ന ച ആദിഃ ന ച സമ്പ്രതിഷ്ഠാ ।
അശ്വത്ഥം ഏനം സുവിരൂഢ-മൂലം
അസംഗ-ശസ്ത്രേണ ദൃഢേന ഛിത്ത്വാ ॥ 15-3 ॥

(യഥാ അയം വർണിതഃ) തഥാ അസ്യ രൂപം ഇഹ ന ഉപലഭ്യതേ ।
(അസ്യ) അന്തഃ ന, ആദിഃ ച ന, സമ്പ്രതിഷ്ഠാ ച ന (ഉപലഭ്യതേ),
സുവിരൂഢ-മൂലം ഏനം അശ്വത്ഥം ദൃഢേന അസംഗ-ശസ്ത്രേണ ഛിത്ത്വാ,

തതഃ പദം തത്പരിമാർഗിതവ്യം
യസ്മിൻഗതാ ന നിവർതന്തി ഭൂയഃ ।
തമേവ ചാദ്യം പുരുഷം പ്രപദ്യേ ।
യതഃ പ്രവൃത്തിഃ പ്രസൃതാ പുരാണീ ॥ 15-4 ॥

തതഃ പദം തത് പരിമാർഗിതവ്യം
യസ്മിൻ ഗതാഃ ന നിവർതന്തി ഭൂയഃ ।
തം ഏവ ച ആദ്യം പുരുഷം പ്രപദ്യേ ।
യതഃ പ്രവൃത്തിഃ പ്രസൃതാ പുരാണീ ॥ 15-4 ॥

തതഃ യതഃ പുരാണീ പ്രവൃത്തിഃ പ്രസൃതാ തം ഏവ ച ആദ്യം
പുരുഷം പ്രപദ്യേ, (ഇതി) തത് പദം പരിമാർഗിതവ്യം, യസ്മിൻ
ഗതാഃ ഭൂയഃ ന നിവർതന്തി ।

നിർമാനമോഹാ ജിതസംഗദോഷാ
അധ്യാത്മനിത്യാ വിനിവൃത്തകാമാഃ ।
ദ്വന്ദ്വൈർവിമുക്താഃ സുഖദുഃഖസഞ്ജ്ഞൈർ-
ഗച്ഛന്ത്യമൂഢാഃ പദമവ്യയം തത് ॥ 15-5 ॥

നിർമാന-മോഹാഃ ജിതസംഗദോഷാഃ
അധ്യാത്മ-നിത്യാഃ വിനിവൃത്ത-കാമാഃ ।
ദ്വന്ദ്വൈഃ വിമുക്താഃ സുഖ-ദുഃഖ-സഞ്ജ്ഞൈഃ
ഗച്ഛന്തി അമൂഢാഃ പദം അവ്യയം തത് ॥ 15-5 ॥

നിർമാന-മോഹാഃ, ജിതസംഗദോഷാഃ, അധ്യാത്മ-നിത്യാഃ,
വിനിവൃത്ത-കാമാഃ, സുഖ-ദുഃഖ-സഞ്ജ്ഞൈഃ ദ്വന്ദ്വൈഃ വിമുക്താഃ,
അമൂഢാഃ, തത് അവ്യയം പദം ഗച്ഛന്തി ।

ന തദ്ഭാസയതേ സൂര്യോ ന ശശാങ്കോ ന പാവകഃ ।
യദ്ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ തദ്ധാമ പരമം മമ ॥ 15-6 ॥

ന തത് ഭാസയതേ സൂര്യഃ ന ശശാങ്കഃ ന പാവകഃ ।
യത് ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ തത് ധാമ പരമം മമ ॥ 15-6 ॥

ന സൂര്യഃ, ന ശശാങ്കഃ, ന പാവകഃ (ച) തത് (പദം) ഭാസയതേ ।
യത് ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ തത് മമ പരമം ധാമ ।

മമൈവാംശോ ജീവലോകേ ജീവഭൂതഃ സനാതനഃ ।
മനഃഷഷ്ഠാനീന്ദ്രിയാണി പ്രകൃതിസ്ഥാനി കർഷതി ॥ 15-7 ॥

മമ ഏവ അംശഃ ജീവ-ലോകേ ജീവ-ഭൂതഃ സനാതനഃ ।
മനഃ-ഷഷ്ഠാനി-ഇന്ദ്രിയാണി പ്രകൃതി-സ്ഥാനി കർഷതി ॥ 15-7 ॥

(അസ്മിൻ) ജീവ-ലോകേ മമ ഏവ സനാതനഃ അംശഃ ജീവ-ഭൂതഃ
(അസ്തി, സഃ) പ്രകൃതി-സ്ഥാനി മനഃ-ഷഷ്ഠാനി-ഇന്ദ്രിയാണി കർഷതി ।

ശരീരം യദവാപ്നോതി യച്ചാപ്യുത്ക്രാമതീശ്വരഃ ।
ഗൃഹീത്വൈതാനി സംയാതി വായുർഗന്ധാനിവാശയാത് ॥ 15-8 ॥

ശരീരം യത് അവാപ്നോതി യത് ച അപി ഉത്ക്രാമതി ഈശ്വരഃ ।
ഗൃഹീത്വാ ഏതാനി സംയാതി വായുഃ ഗന്ധാൻ ഇവ ആശയാത് ॥ 15-8 ॥

യത് (ഏഷഃ) ഈശ്വരഃ ശരീരം അവാപ്നോതി, അപി ച യത് ഉത്ക്രാമതി
(തത്) വായുഃ ആശയാത് ഗന്ധാൻ ഇവ, ഏതാനി ഗൃഹീത്വാ സംയാതി ।

ശ്രോത്രം ചക്ഷുഃ സ്പർശനം ച രസനം ഘ്രാണമേവ ച ।
അധിഷ്ഠായ മനശ്ചായം വിഷയാനുപസേവതേ ॥ 15-9 ॥

ശ്രോത്രം ചക്ഷുഃ സ്പർശനം ച രസനം ഘ്രാണം ഏവ ച ।
അധിഷ്ഠായ മനഃ ച അയം വിഷയാൻ ഉപസേവതേ ॥ 15-9 ॥

അയം (ജീവഃ) ശ്രോത്രം ചക്ഷുഃ സ്പർശനം ച, രസനം
ഘ്രാണം മനഃ ച ഏവ അധിഷ്ഠായ വിഷയാൻ ഉപസേവതേ ।

ഉത്ക്രാമന്തം സ്ഥിതം വാപി ഭുഞ്ജാനം വാ ഗുണാന്വിതം ।
വിമൂഢാ നാനുപശ്യന്തി പശ്യന്തി ജ്ഞാനചക്ഷുഷഃ ॥ 15-10 ॥

ഉത്ക്രാമന്തം സ്ഥിതം വാ അപി ഭുഞ്ജാനം വാ ഗുണ-അന്വിതം ।
വിമൂഢാഃ ന അനുപശ്യന്തി പശ്യന്തി ജ്ഞാന-ചക്ഷുഷഃ ॥ 15-10 ॥

ഉത്ക്രാമന്തം സ്ഥിതം വാ, ഭുഞ്ജാനം ഗുണ-അന്വിതം വാ അപി
വിമൂഢാഃ ന അനുപശ്യന്തി, ജ്ഞാന-ചക്ഷുഷഃ പശ്യന്തി ।

യതന്തോ യോഗിനശ്ചൈനം പശ്യന്ത്യാത്മന്യവസ്ഥിതം ।
യതന്തോഽപ്യകൃതാത്മാനോ നൈനം പശ്യന്ത്യചേതസഃ ॥ 15-11 ॥

യതന്തഃ യോഗിനഃ ച ഏനം പശ്യന്തി ആത്മനി അവസ്ഥിതം ।
യതന്തഃ അപി അകൃത-ആത്മാനഃ ന ഏനം പശ്യന്തി അചേതസഃ ॥ 15-11 ॥

യതന്തഃ യോഗിനഃ ആത്മനി അവസ്ഥിതം ഏനം പശ്യന്തി, അചേതസഃ
അകൃത-ആത്മാനഃ ച യതന്തഃ അപി ഏനം ന പശ്യന്തി ।

യദാദിത്യഗതം തേജോ ജഗദ്ഭാസയതേഽഖിലം ।
യച്ചന്ദ്രമസി യച്ചാഗ്നൗ തത്തേജോ വിദ്ധി മാമകം ॥ 15-12 ॥

യത് ആദിത്യ-ഗതം തേജഃ ജഗത് ഭാസയതേ അഖിലം ।
യത് ചന്ദ്രമസി യത് ച അഗ്നൗ തത് തേജഃ വിദ്ധി മാമകം ॥ 15-12 ॥

യത് ആദിത്യ-ഗതം തേജഃ അഖിലം ജഗത് ഭാസയതേ, യത് ച ചന്ദ്രമസി,
യത് ച അഗ്നൗ (സ്ഥിതം അസ്തി), തത് മാമകം തേജഃ (അസ്തി ഇതി ത്വം) വിദ്ധി ।

ഗാമാവിശ്യ ച ഭൂതാനി ധാരയാമ്യഹമോജസാ ।
പുഷ്ണാമി ചൗഷധീഃ സർവാഃ സോമോ ഭൂത്വാ രസാത്മകഃ ॥ 15-13 ॥

ഗാം ആവിശ്യ ച ഭൂതാനി ധാരയാമി അഹം ഓജസാ ।
പുഷ്ണാമി ച ഓഷധീഃ സർവാഃ സോമഃ ഭൂത്വാ രസാത്മകഃ ॥ 15-13 ॥

അഹം ച ഗാം ആവിശ്യ ഭൂതാനി ഓജസാ ധാരയാമി । രസാത്മകഃ
സോമഃ ഭൂത്വാ ച സർവാഃ ഓഷധീഃ പുഷ്ണാമി ।

അഹം വൈശ്വാനരോ ഭൂത്വാ പ്രാണിനാം ദേഹമാശ്രിതഃ ।
പ്രാണാപാനസമായുക്തഃ പചാമ്യന്നം ചതുർവിധം ॥ 15-14 ॥

അഹം വൈശ്വാനരഃ ഭൂത്വാ പ്രാണിനാം ദേഹം ആശ്രിതഃ ।
പ്രാണ-അപാന-സമ-ആയുക്തഃ പചാമി അന്നം ചതുർവിധം ॥ 15-14 ॥

അഹം പ്രാണിനാം ദേഹം ആശ്രിതഃ പ്രാണ-അപാന-സമ-ആയുക്തഃ
വൈശ്വാനരഃ ഭൂത്വാ ചതുർവിധം അന്നം പചാമി ।

സർവസ്യ ചാഹം ഹൃദി സന്നിവിഷ്ടോ
മത്തഃ സ്മൃതിർജ്ഞാനമപോഹനഞ്ച ।
വേദൈശ്ച സർവൈരഹമേവ വേദ്യോ
വേദാന്തകൃദ്വേദവിദേവ ചാഹം ॥ 15-15 ॥

സർവസ്യ ച അഹം ഹൃദി സന്നിവിഷ്ടഃ
മത്തഃ സ്മൃതിഃ ജ്ഞാനം അപോഹനം ച ।
വേദൈഃ ച സർവൈഃ അഹം ഏവ വേദ്യഃ
വേദാന്ത-കൃത് വേദ-വിത് ഏവ ച അഹം ॥ 15-15 ॥

അഹം സർവസ്യ ഹൃദി സന്നിവിഷ്ടഃ (അസ്മി), മത്തഃ (സർവസ്യ)
സ്മൃതിഃ ജ്ഞാനം അപോഹനം ച (ഭവതി) അഹം ച ഏവ
സർവൈഃ വേദൈഃ വേദ്യഃ (അസ്മി), അഹം ഏവ ച വേദാന്ത-കൃത്
വേദ-വിത് ച (അസ്മി) ।

ദ്വാവിമൗ പുരുഷൗ ലോകേ ക്ഷരശ്ചാക്ഷര ഏവ ച ।
ക്ഷരഃ സർവാണി ഭൂതാനി കൂടസ്ഥോഽക്ഷര ഉച്യതേ ॥ 15-16 ॥

ദ്വൗ ഇമൗ പുരുഷൗ ലോകേ ക്ഷരഃ ച അക്ഷരഃ ഏവ ച ।
ക്ഷരഃ സർവാണി ഭൂതാനി കൂടസ്ഥഃ അക്ഷരഃ ഉച്യതേ ॥ 15-16 ॥

(അസ്മിൻ) ലോകേ ക്ഷരഃ അക്ഷരഃ ച ഏവ ഇമൗ ദ്വൗ പുരുഷൗ (സ്തഃ),
സർവാണി ഭൂതാനി ക്ഷരഃ, കൂടസ്ഥഃ ച അക്ഷരഃ ഉച്യതേ ।

ഉത്തമഃ പുരുഷസ്ത്വന്യഃ പരമാത്മേത്യുദാഹൃതഃ ।
യോ ലോകത്രയമാവിശ്യ ബിഭർത്യവ്യയ ഈശ്വരഃ ॥ 15-17 ॥

ഉത്തമഃ പുരുഷഃ തു അന്യഃ പരം-ആത്മാ ഇതി ഉദാഹൃതഃ ।
യഃ ലോക-ത്രയം ആവിശ്യ ബിഭർതി അവ്യയഃ ഈശ്വരഃ ॥ 15-17 ॥

ഉത്തമഃ പുരുഷഃ തു അന്യഃ (അസ്തി), (സഃ) പരം-ആത്മാ ഇതി
ഉദാഹൃതഃ യഃ അവ്യയഃ ഈശ്വരഃ ലോക-ത്രയം ആവിശ്യ (തത്) ബിഭർതി ।

യസ്മാത്ക്ഷരമതീതോഽഹമക്ഷരാദപി ചോത്തമഃ ।
അതോഽസ്മി ലോകേ വേദേ ച പ്രഥിതഃ പുരുഷോത്തമഃ ॥ 15-18 ॥

യസ്മാത് ക്ഷരം അതീതഃ അഹം അക്ഷരാത് അപി ച ഉത്തമഃ ।
അതഃ അസ്മി ലോകേ വേദേ ച പ്രഥിതഃ പുരുഷോത്തമഃ ॥ 15-18 ॥

യസ്മാത് അഹം ക്ഷരം അതീതഃ, അക്ഷരാത് അപി ച ഉത്തമഃ
(അസ്മി), അതഃ (അഹം) ലോകേ വേദേ ച പുരുഷോത്തമഃ ഇതി പ്രഥിതഃ അസ്മി ।

യോ മാമേവമസമ്മൂഢോ ജാനാതി പുരുഷോത്തമം ।
സ സർവവിദ്ഭജതി മാം സർവഭാവേന ഭാരത ॥ 15-19 ॥

യഃ മാം ഏവം അസമ്മൂഢഃ ജാനാതി പുരുഷോത്തമം ।
സഃ സർവ-വിത് ഭജതി മാം സർവ-ഭാവേന ഭാരത ॥ 15-19 ॥

ഹേ ഭാരത! യഃ അസമ്മൂഢഃ മാം പുരുഷോത്തമം ഏവം ജാനാതി,
സഃ സർവ-വിത് (ഭൂത്വാ) മാം സർവ-ഭാവേന ഭജതി ।

ഇതി ഗുഹ്യതമം ശാസ്ത്രമിദമുക്തം മയാനഘ ।
ഏതദ്ബുദ്ധ്വാ ബുദ്ധിമാൻസ്യാത്കൃതകൃത്യശ്ച ഭാരത ॥ 15-20 ॥

ഇതി ഗുഹ്യതമം ശാസ്ത്രം ഇദം ഉക്തം മയാ അനഘ ।
ഏതത് ബുദ്ധ്വാ ബുദ്ധിമാൻ സ്യാത് കൃതകൃത്യഃ ച ഭാരത ॥ 15-20 ॥

ഹേ അനഘ! ഇതി ഗുഹ്യതമം ഇദം ശാസ്ത്രം മയാ ഉക്തം,
ഹേ ഭാരത! ഏതത് ബുദ്ധ്വാ (ജീവഃ) ബുദ്ധിമാൻ കൃതകൃത്യഃ ച സ്യാത് ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
പുരുഷോത്തമയോഗോ നാമ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ ॥ 15 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേപുരുഷോത്തമ-യോഗോ
നാമ പഞ്ചദശഃ അധ്യായഃ ॥ 15 ॥

അഥ ഷോഡശോഽധ്യായഃ । ദൈവാസുരസമ്പദ്വിഭാഗയോഗഃ ।
അഥ ഷോഡശഃ അധ്യായഃ । ദൈവ-ആസുര-സമ്പത്-വിഭാഗ-യോഗഃ ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

അഭയം സത്ത്വസംശുദ്ധിർജ്ഞാനയോഗവ്യവസ്ഥിതിഃ ।
ദാനം ദമശ്ച യജ്ഞശ്ച സ്വാധ്യായസ്തപ ആർജവം ॥ 16-1 ॥

അഭയം സത്ത്വ-സംശുദ്ധിഃ ജ്ഞാന-യോഗ-വ്യവസ്ഥിതിഃ ।
ദാനം ദമഃ ച യജ്ഞഃ ച സ്വാധ്യായഃ തപഃ ആർജവം ॥ 16-1 ॥

അഭയം, സത്ത്വ-സംശുദ്ധിഃ, ജ്ഞാന-യോഗ-വ്യവസ്ഥിതിഃ, ദാനം,
ദമഃ ച യജ്ഞഃ ച, സ്വാധ്യായഃ, തപഃ, ആർജവം,

അഹിംസാ സത്യമക്രോധസ്ത്യാഗഃ ശാന്തിരപൈശുനം ।
ദയാ ഭൂതേഷ്വലോലുപ്ത്വം മാർദവം ഹ്രീരചാപലം ॥ 16-2 ॥

അഹിംസാ സത്യം അക്രോധഃ ത്യാഗഃ ശാന്തിഃ അപൈശുനം ।
ദയാ ഭൂതേഷു അലോലുപ്ത്വം മാർദവം ഹ്രീഃ അചാപലം ॥ 16-2 ॥

അഹിംസാ, സത്യം, അക്രോധഃ, ത്യാഗഃ, ശാന്തിഃ, അപൈശുനം,
ഭൂതേഷു ദയാ, അലോലുപ്ത്വം, മാർദവം, ഹ്രീഃ, അചാപലം,

തേജഃ ക്ഷമാ ധൃതിഃ ശൗചമദ്രോഹോ നാതിമാനിതാ ।
ഭവന്തി സമ്പദം ദൈവീമഭിജാതസ്യ ഭാരത ॥ 16-3 ॥

തേജഃ ക്ഷമാ ധൃതിഃ ശൗചം അദ്രോഹഃ ന അതി-മാനിതാ ।
ഭവന്തി സമ്പദം ദൈവീം അഭിജാതസ്യ ഭാരത ॥ 16-3 ॥

ഹേ ഭാരത! തേജഃ, ക്ഷമാ, ധൃതിഃ, ശൗചം, അദ്രോഹഃ,
ന അതി-മാനിതാ (ഇതി ഏതാനി ലക്ഷണാനി) ദൈവീം സമ്പദം
അഭിജാതസ്യ (പുരുഷസ്യ) ഭവന്തി ।

ദംഭോ ദർപോഽഭിമാനശ്ച ക്രോധഃ പാരുഷ്യമേവ ച ।
അജ്ഞാനം ചാഭിജാതസ്യ പാർഥ സമ്പദമാസുരീം ॥ 16-4 ॥

ദംഭഃ ദർപഃ അഭിമാനഃ ച ക്രോധഃ പാരുഷ്യം ഏവ ച ।
അജ്ഞാനം ച അഭിജാതസ്യ പാർഥ സമ്പദം ആസുരീം ॥ 16-4 ॥

ഹേ പാർഥ! ദംഭഃ, ദർപഃ, അഭിമാനഃ ച, ക്രോധഃ, പാരുഷ്യം,
ഏവ ച അജ്ഞാനം ച (ഏതാനി ലക്ഷ്ണാനി) ആസുരീം സമ്പദം
അഭിജാതസ്യ (പുരുഷസ്യ ഭവന്തി) ।

ദൈവീ സമ്പദ്വിമോക്ഷായ നിബന്ധായാസുരീ മതാ ।
മാ ശുചഃ സമ്പദം ദൈവീമഭിജാതോഽസി പാണ്ഡവ ॥ 16-5 ॥

ദൈവീ സമ്പത് വിമോക്ഷായ നിബന്ധായ ആസുരീ മതാ ।
മാ ശുചഃ സമ്പദം ദൈവീം അഭിജാതഃ അസി പാണ്ഡവ ॥ 16-5 ॥

ദൈവീ സമ്പത് വിമോക്ഷായ, ആസുരീ (സമ്പത് ച) നിബന്ധായ മതാ ।
ഹേ പാണ്ഡവ! (ത്വം) ദൈവീം സമ്പദം അഭിജാതഃ അസി, മാ ശുചഃ ।

ദ്വൗ ഭൂതസർഗൗ ലോകേഽസ്മിന്ദൈവ ആസുര ഏവ ച ।
ദൈവോ വിസ്തരശഃ പ്രോക്ത ആസുരം പാർഥ മേ ശൃണു ॥ 16-6 ॥

ദ്വൗ ഭൂത-സർഗൗ ലോകേ അസ്മിൻ ദൈവഃ ആസുരഃ ഏവ ച ।
ദൈവഃ വിസ്തരശഃ പ്രോക്തഃ ആസുരം പാർഥ മേ ശൃണു ॥ 16-6 ॥

ഹേ പാർഥ! അസ്മിൻ ലോകേ ദൈവഃ ആസുരഃ ച ഏവ ദ്വൗ
ഭൂത-സർഗൗ (സ്തഃ തത്ര) ദൈവഃ വിസ്തരശഃ പ്രോക്തഃ ആസുരം മേ ശൃണു ।

പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച ജനാ ന വിദുരാസുരാഃ ।
ന ശൗചം നാപി ചാചാരോ ന സത്യം തേഷു വിദ്യതേ ॥ 16-7 ॥

പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച ജനാഃ ന വിദുഃ ആസുരാഃ ।
ന ശൗചം ന അപി ച ആചാരഃ ന സത്യം തേഷു വിദ്യതേ ॥ 16-7 ॥

ആസുരാഃ ജനാഃ പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച ന വിദുഃ, തേഷു ച
ന ശൗചം, ന ആചാരഃ, ന അപി സത്യം വിദ്യതേ ।

അസത്യമപ്രതിഷ്ഠം തേ ജഗദാഹുരനീശ്വരം ।
അപരസ്പരസംഭൂതം കിമന്യത്കാമഹൈതുകം ॥ 16-8 ॥

അസത്യം അപ്രതിഷ്ഠം തേ ജഗത് ആഹുഃ അനീശ്വരം ।
അപരസ്പര-സംഭൂതം കിം അന്യത് കാമ-ഹൈതുകം ॥ 16-8 ॥

(ഇദം) ജഗത് അസത്യം, അപ്രതിഷ്ഠം, അനീശ്വരം, അപരസ്പര-സംഭൂതം
കാമ-ഹൈതുകം (ച അസ്തി) അന്യത് കിം (ഇതി) തേ ആഹുഃ ।

ഏതാം ദൃഷ്ടിമവഷ്ടഭ്യ നഷ്ടാത്മാനോഽൽപബുദ്ധയഃ ।
പ്രഭവന്ത്യുഗ്രകർമാണഃ ക്ഷയായ ജഗതോഽഹിതാഃ ॥ 16-9 ॥

ഏതാം ദൃഷ്ടിം അവഷ്ടഭ്യ നഷ്ട-ആത്മാനഃ അൽപ-ബുദ്ധയഃ ।
പ്രഭവന്തി ഉഗ്ര-കർമാണഃ ക്ഷയായ ജഗതഃ അഹിതാഃ ॥ 16-9 ॥

ഏതാം ദൃഷ്ടിം അവഷ്ടഭ്യ നഷ്ട-ആത്മാനഃ, അൽപ-ബുദ്ധയഃ,
ഉഗ്ര-കർമാണഃ, അഹിതാഃ ജഗതഃ ക്ഷയായ പ്രഭവന്തി ।

കാമമാശ്രിത്യ ദുഷ്പൂരം ദംഭമാനമദാന്വിതാഃ ।
മോഹാദ്ഗൃഹീത്വാ സദ്ഗ്രാഹാൻപ്രവർതന്തേഽശുചിവ്രതാഃ ॥ 16-10 ॥

കാമം ആശ്രിത്യ ദുഷ്പൂരം ദംഭ-മാന-മദ-അന്വിതാഃ ।
മോഹാത് ഗൃഹീത്വാ അസത് ഗ്രാഹാൻ പ്രവർതന്തേ അശുചി-വ്രതാഃ ॥ 16-10 ॥

ദുഷ്പൂരം കാമം ആശ്രിത്യ, മോഹാത് അസത് ഗ്രാഹാൻ ഗൃഹീത്വാ,
അശുചി-വ്രതാഃ ദംഭ-മാന-മദ-അന്വിതാഃ പ്രവർതന്തേ ।

ചിന്താമപരിമേയാം ച പ്രലയാന്താമുപാശ്രിതാഃ ।
കാമോപഭോഗപരമാ ഏതാവദിതി നിശ്ചിതാഃ ॥ 16-11 ॥

ചിന്താം അപരിമേയാം ച പ്രലയാന്താം ഉപാശ്രിതാഃ ।
കാമ-ഉപഭോഗ-പരമാഃ ഏതാവത് ഇതി നിശ്ചിതാഃ ॥ 16-11 ॥

(തേ) അപരിമേയാം പ്രലയാന്താം ചിന്താം ഉപാശ്രിതാഃ
കാമ-ഉപഭോഗ-പരമാഃ ച, ഏതാവത് ഇതി നിശ്ചിതാഃ ।

ആശാപാശശതൈർബദ്ധാഃ കാമക്രോധപരായണാഃ ।
ഈഹന്തേ കാമഭോഗാർഥമന്യായേനാർഥസഞ്ചയാൻ ॥ 16-12 ॥

ആശാ-പാശ-ശതൈഃ ബദ്ധാഃ കാമ-ക്രോധ-പരായണാഃ ।
ഈഹന്തേ കാമ-ഭോഗാർഥം അന്യായേന അർഥ-സഞ്ചയാൻ ॥ 16-12 ॥

ആശാ-പാശ-ശതൈഃ ബദ്ധാഃ, കാമ-ക്രോധ-പരായണാഃ,
കാമ-ഭോഗാർഥം അന്യായേന അർഥ-സഞ്ചയാൻ ഈഹന്തേ ।

ഇദമദ്യ മയാ ലബ്ധമിമം പ്രാപ്സ്യേ മനോരഥം ।
ഇദമസ്തീദമപി മേ ഭവിഷ്യതി പുനർധനം ॥ 16-13 ॥

ഇദം അദ്യ മയാ ലബ്ധം ഇമം പ്രാപ്സ്യേ മനോരഥം ।
ഇദം അസ്തി ഇദം അപി മേ ഭവിഷ്യതി പുനഃ ധനം ॥ 16-13 ॥

അദ്യ ഇദം മയാ ലബ്ധം, ഇമം മനോരഥം (ശ്വഃ) പ്രാപ്സ്യേ,
ഇദം ധനം (അധുനാ) അസ്തി, ഇദം അപി ( ധനം ച) മേ പുനഃ
ഭവിഷ്യതി ।

അസൗ മയാ ഹതഃ ശത്രുർഹനിഷ്യേ ചാപരാനപി ।
ഈശ്വരോഽഹമഹം ഭോഗീ സിദ്ധോഽഹം ബലവാൻസുഖീ ॥ 16-14 ॥

അസൗ മയാ ഹതഃ ശത്രുഃ ഹനിഷ്യേ ച അപരാൻ അപി ।
ഈശ്വരഃ അഹം അഹം ഭോഗീ സിദ്ധഃ അഹം ബലവാൻ സുഖീ ॥ 16-14 ॥

അസൗ ശത്രുഃ മയാ ഹതഃ, അപരാൻ ച അപി ഹനിഷ്യേ, അഹം ഈശ്വരഃ,
അഹം ഭോഗീ, അഹം സിദ്ധഃ, ബലവാൻ സുഖീ (ച അഹം അസ്മി) ।

ആഢ്യോഽഭിജനവാനസ്മി കോഽന്യോഽസ്തി സദൃശോ മയാ ।
യക്ഷ്യേ ദാസ്യാമി മോദിഷ്യ ഇത്യജ്ഞാനവിമോഹിതാഃ ॥ 16-15 ॥

ആഢ്യഃ അഭിജനവാൻ അസ്മി കഃ അന്യഃ അസ്തി സദൃശഃ മയാ ।
യക്ഷ്യേ ദാസ്യാമി മോദിഷ്യേ ഇതി അജ്ഞാന-വിമോഹിതാഃ ॥ 16-15 ॥

ആഢ്യഃ അഭിജനവാൻ അസ്മി, മയാ സദൃശഃ കഃ അന്യഃ അസ്തി?
(അഹം) യക്ഷ്യേ, ദാസ്യാമി, മോദിഷ്യേ ഇതി അജ്ഞാന-വിമോഹിതാഃ
(തേ സന്തി) ।

അനേകചിത്തവിഭ്രാന്താ മോഹജാലസമാവൃതാഃ ।
പ്രസക്താഃ കാമഭോഗേഷു പതന്തി നരകേഽശുചൗ ॥ 16-16 ॥

അനേക-ചിത്ത-വിഭ്രാന്താഃ മോഹ-ജാല-സമാവൃതാഃ ।
പ്രസക്താഃ കാമ-ഭോഗേഷു പതന്തി നരകേ അശുചൗ ॥ 16-16 ॥

അനേക-ചിത്ത-വിഭ്രാന്താഃ മോഹ-ജാല-സമാവൃതാഃ കാമ-ഭോഗേഷു
പ്രസക്താഃ, അശുചൗ നരകേ പതന്തി ।

ആത്മസംഭാവിതാഃ സ്തബ്ധാ ധനമാനമദാന്വിതാഃ ।
യജന്തേ നാമയജ്ഞൈസ്തേ ദംഭേനാവിധിപൂർവകം ॥ 16-17 ॥

ആത്മ-സംഭാവിതാഃ സ്തബ്ധാഃ ധന-മാന-മദ-അന്വിതാഃ ।
യജന്തേ നാമ-യജ്ഞൈഃ തേ ദംഭേന അവിധി-പൂർവകം ॥ 16-17 ॥

ആത്മ-സംഭാവിതാഃ സ്തബ്ധാഃ ധന-മാന-മദ-അന്വിതാഃ, തേ ദംഭേന
അവിധി-പൂർവകം നാമ-യജ്ഞൈഃ യജന്തേ ।

അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം ച സംശ്രിതാഃ ।
മാമാത്മപരദേഹേഷു പ്രദ്വിഷന്തോഽഭ്യസൂയകാഃ ॥ 16-18 ॥

അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം ച സംശ്രിതാഃ ।
മാം ആത്മ-പര-ദേഹേഷു പ്രദ്വിഷന്തഃ അഭ്യസൂയകാഃ ॥ 16-18 ॥

അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം ച സംശ്രിതാഃ
ആത്മ-പര-ദേഹേഷു (സ്ഥിതം) മാം പ്രദ്വിഷന്തഃ അഭ്യസൂയകാഃ
(തേ ഭവന്തി) ।

താനഹം ദ്വിഷതഃ ക്രൂരാൻസംസാരേഷു നരാധമാൻ ।
ക്ഷിപാമ്യജസ്രമശുഭാനാസുരീഷ്വേവ യോനിഷു ॥ 16-19 ॥

താൻ അഹം ദ്വിഷതഃ ക്രൂരാൻ സംസാരേഷു നരാധമാൻ ।
ക്ഷിപാമി അജസ്രം അശുഭാൻ ആസുരീഷു ഏവ യോനിഷു ॥ 16-19 ॥

താൻ ദ്വിഷതഃ ക്രൂരാൻ, അശുഭാൻ, നരാധമാൻ സംസാരേഷു
ആസുരീഷു ഏവ യോനിഷു അജസ്രം അഹം ക്ഷിപാമി ।

ആസുരീം യോനിമാപന്നാ മൂഢാ ജന്മനി ജന്മനി ।
മാമപ്രാപ്യൈവ കൗന്തേയ തതോ യാന്ത്യധമാം ഗതിം ॥ 16-20 ॥

ആസുരീം യോനിം ആപന്നാഃ മൂഢാഃ ജന്മനി ജന്മനി ।
മാം അപ്രാപ്യ ഏവ കൗന്തേയ തതഃ യാന്തി അധമാം ഗതിം ॥ 16-20 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! ആസുരീം യോനിം ആപന്നാഃ ജന്മനി ജന്മനി മൂഢാഃ
(സന്തഃ) മാം അപ്രാപ്യ ഏവ, തതഃ അധമാം ഗതിം യാന്തി ।

ത്രിവിധം നരകസ്യേദം ദ്വാരം നാശനമാത്മനഃ ।
കാമഃ ക്രോധസ്തഥാ ലോഭസ്തസ്മാദേതത്ത്രയം ത്യജേത് ॥ 16-21 ॥

ത്രിവിധം നരകസ്യ ഇദം ദ്വാരം നാശനം ആത്മനഃ ।
കാമഃ ക്രോധഃ തഥാ ലോഭഃ തസ്മാത് ഏതത് ത്രയം ത്യജേത് ॥ 16-21 ॥

കാമഃ ക്രോധഃ തഥാ ലോഭഃ ഇദം ത്രിവിധം ആത്മനഃ നാശനം
നരകസ്യ ദ്വാരം (അസ്തി), തസ്മാത് ഏതത് ത്രയം ത്യജേത് ।

ഏതൈർവിമുക്തഃ കൗന്തേയ തമോദ്വാരൈസ്ത്രിഭിർനരഃ ।
ആചരത്യാത്മനഃ ശ്രേയസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 16-22 ॥

ഏതൈഃ വിമുക്തഃ കൗന്തേയ തമോ-ദ്വാരൈഃ ത്രിഭിഃ നരഃ ।
ആചരതി ആത്മനഃ ശ്രേയഃ തതഃ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 16-22 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! ഏതൈഃ ത്രിഭിഃ തമോ-ദ്വാരൈഃ വിമുക്തഃ നരഃ, ആത്മനഃ
ശ്രേയഃ ആചരത്, തതഃ പരാം ഗതിം യാതി ।

യഃ ശാസ്ത്രവിധിമുത്സൃജ്യ വർതതേ കാമകാരതഃ ।
ന സ സിദ്ധിമവാപ്നോതി ന സുഖം ന പരാം ഗതിം ॥ 16-23 ॥

യഃ ശാസ്ത്ര-വിധിം ഉത്സൃജ്യ വർതതേ കാമ-കാരതഃ ।
ന സഃ സിദ്ധിം അവാപ്നോതി ന സുഖം ന പരാം ഗതിം ॥ 16-23 ॥

യഃ ശാസ്ത്ര-വിധിം ഉത്സൃജ്യ, കാമ-കാരതഃ വർതതേ, സഃ ന സിദ്ധിം,
ന സുഖം, ന (ച) പരാം ഗതിം അവാപ്നോതി ।

തസ്മാച്ഛാസ്ത്രം പ്രമാണം തേ കാര്യാകാര്യവ്യവസ്ഥിതൗ ।
ജ്ഞാത്വാ ശാസ്ത്രവിധാനോക്തം കർമ കർതുമിഹാർഹസി ॥ 16-24 ॥

തസ്മാത് ശാസ്ത്രം പ്രമാണം തേ കാര്യ-അകാര്യ-വ്യവസ്ഥിതൗ ।
ജ്ഞാത്വാ ശാസ്ത്ര-വിധാന-ഉക്തം കർമ കർതും ഇഹ അർഹസി ॥ 16-24 ॥

തസ്മാത് കാര്യ-അകാര്യ-വ്യവസ്ഥിതൗ തേ ശാസ്ത്രം പ്രമാണം (അസ്തി),
ശാസ്ത്ര-വിധാന-ഉക്തം കർമ ജ്ഞാത്വാ (തത് ത്വം) ഇഹ കർതും അർഹസി ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ദൈവാസുരസമ്പദ്വിഭാഗയോഗോ നാമ ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥ 16 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ദൈവ-ആസുര-സമ്പത്-വിഭാഗ-യോഗഃ നാമ ഷോഡശഃ അധ്യായഃ ॥

അഥ സപ്തദശോഽധ്യായഃ । ശ്രദ്ധാത്രയവിഭാഗയോഗഃ
അഥ സപ്തദശഃ അധ്യായഃ । ശ്രദ്ധാ-ത്രയ-വിഭാഗ-യോഗഃ

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

യേ ശാസ്ത്രവിധിമുത്സൃജ്യ യജന്തേ ശ്രദ്ധയാന്വിതാഃ ।
തേഷാം നിഷ്ഠാ തു കാ കൃഷ്ണ സത്ത്വമാഹോ രജസ്തമഃ ॥ 17-1 ॥

യേ ശാസ്ത്ര-വിധിം ഉത്സൃജ്യ യജന്തേ ശ്രദ്ധയാ അന്വിതാഃ ।
തേഷാം നിഷ്ഠാ തു കാ കൃഷ്ണ സത്ത്വം ആഹോ രജഃ തമഃ ॥ 17-1 ॥

ഹേ കൃഷ്ണ! യേ ശാസ്ത്ര-വിധിം ഉത്സൃജ്യ, ശ്രദ്ധയാ അന്വിതാഃ
(സന്തഃ) യജന്തേ, തേഷാം തു കാ നിഷ്ഠാ? സത്ത്വം രജഃ ആഹോ തമഃ ?

ശ്രീഭഗവാനുവാച
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

ത്രിവിധാ ഭവതി ശ്രദ്ധാ ദേഹിനാം സാ സ്വഭാവജാ ।
സാത്ത്വികീ രാജസീ ചൈവ താമസീ ചേതി താം ശൃണു ॥ 17-2 ॥

ത്രിവിധാ ഭവതി ശ്രദ്ധാ ദേഹിനാം സാ സ്വഭാവജാ ।
സാത്ത്വികീ രാജസീ ച ഏവ താമസീ ച ഇതി താം ശൃണു ॥ 17-2 ॥

ദേഹിനാം (യാ) സ്വഭാവജാ ശ്രദ്ധാ, സാ സാത്ത്വികീ ച രാജസീ (ച)
താമസീ ച ഏവ ഇതി ത്രിവിധാ ഭവതി, താം ശൃണു ।

സത്ത്വാനുരൂപാ സർവസ്യ ശ്രദ്ധാ ഭവതി ഭാരത ।
ശ്രദ്ധാമയോഽയം പുരുഷോ യോ യച്ഛ്രദ്ധഃ സ ഏവ സഃ ॥ 17-3 ॥

സത്ത്വ-അനുരൂപാ സർവസ്യ ശ്രദ്ധാ ഭവതി ഭാരത ।
ശ്രദ്ധാമയഃ അയം പുരുഷഃ യഃ യത് ശ്രദ്ധഃ സഃ ഏവ സഃ ॥ 17-3 ॥

ഹേ ഭാരത! സർവസ്യ സത്ത്വ-അനുരൂപാ ശ്രദ്ധാ ഭവതി, അയം
പുരുഷഃ ശ്രദ്ധാമയഃ (അസ്തി), യഃ യത് ശ്രദ്ധഃ (ഭവതി), സഃ ഏവ സഃ ।

യജന്തേ സാത്ത്വികാ ദേവാന്യക്ഷരക്ഷാംസി രാജസാഃ ।
പ്രേതാൻഭൂതഗണാംശ്ചാന്യേ യജന്തേ താമസാ ജനാഃ ॥ 17-4 ॥

യജന്തേ സാത്ത്വികാഃ ദേവാൻ യക്ഷ-രക്ഷാംസി രാജസാഃ ।
പ്രേതാൻ ഭൂതഗണാൻ ച അന്യേ യജന്തേ താമസാഃ ജനാഃ ॥ 17-4 ॥

സാത്ത്വികാഃ ദേവാൻ യജന്തേ, രാജസാഃ യക്ഷ-രക്ഷാംസി (യജന്തേ),
അന്യേ താമസാഃ ജനാഃ പ്രേതാൻ ഭൂതഗണാൻ ച യജന്തേ ।

അശാസ്ത്രവിഹിതം ഘോരം തപ്യന്തേ യേ തപോ ജനാഃ ।
ദംഭാഹങ്കാരസംയുക്താഃ കാമരാഗബലാന്വിതാഃ ॥ 17-5 ॥

കർഷയന്തഃ ശരീരസ്ഥം ഭൂതഗ്രാമമചേതസഃ ।
മാം ചൈവാന്തഃശരീരസ്ഥം താന്വിദ്ധ്യാസുരനിശ്ചയാൻ ॥ 17-6 ॥

അശാസ്ത്ര-വിഹിതം ഘോരം തപ്യന്തേ യേ തപഃ ജനാഃ ।
ദംഭ-അഹങ്കാര-സംയുക്താഃ കാമ-രാഗ-ബല-അന്വിതാഃ ॥ 17-5 ॥

കർഷയന്തഃ ശരീരസ്ഥം ഭൂത-ഗ്രാമം അചേതസഃ ।
മാം ച ഏവ അന്തഃ-ശരീരസ്ഥം താൻ വിദ്ധി ആസുര-നിശ്ചയാൻ ॥ 17-6 ॥

ദംഭ-അഹങ്കാര-സംയുക്താഃ കാമ-രാഗ-ബല-അന്വിതാഃ യേ ജനാഃ
അശാസ്ത്ര-വിഹിതം ഘോരം തപഃ തപ്യന്തേ, അചേതസഃ ച (യേ)
ശരീരസ്ഥം ഭൂത-ഗ്രാമം അന്തഃ-ശരീരസ്ഥം മാം ഏവ
കർഷയന്തഃ താൻ ആസുര-നിശ്ചയാൻ വിദ്ധി ।

ആഹാരസ്ത്വപി സർവസ്യ ത്രിവിധോ ഭവതി പ്രിയഃ ।
യജ്ഞസ്തപസ്തഥാ ദാനം തേഷാം ഭേദമിമം ശൃണു ॥ 17-7 ॥

ആഹാരഃ തു അപി സർവസ്യ ത്രിവിധഃ ഭവതി പ്രിയഃ ।
യജ്ഞഃ തപഃ തഥാ ദാനം തേഷാം ഭേദം ഇമം ശൃണു ॥ 17-7 ॥

സർവസ്യ പ്രിയഃ ആഹാരഃ അപി തു ത്രിവിധഃ ഭവതി, തഥാ യജ്ഞഃ, തപഃ,
ദാനം (ച സർവസ്യ ത്രിവിധം ഭവതി, ത്വം) തേഷാം ഇമം ഭേദം ശൃണു ।

ആയുഃസത്ത്വബലാരോഗ്യസുഖപ്രീതിവിവർധനാഃ ।
രസ്യാഃ സ്നിഗ്ധാഃ സ്ഥിരാ ഹൃദ്യാ ആഹാരാഃ സാത്ത്വികപ്രിയാഃ ॥ 17-8 ॥

ആയുഃ-സത്ത്വ-ബല-ആരോഗ്യ-സുഖ-പ്രീതി-വിവർധനാഃ ।
രസ്യാഃ സ്നിഗ്ധാഃ സ്ഥിരാഃ ഹൃദ്യാഃ ആഹാരാഃ സാത്ത്വിക-പ്രിയാഃ ॥ 17-8 ॥

ആയുഃ-സത്ത്വ-ബല-ആരോഗ്യ-സുഖ-പ്രീതി-വിവർധനാഃ, രസ്യാഃ സ്നിഗ്ധാഃ
സ്ഥിരാഃ ഹൃദ്യാഃ ആഹാരാഃ സാത്ത്വിക-പ്രിയാഃ (സന്തി).

കട്വമ്ലലവണാത്യുഷ്ണതീക്ഷ്ണരൂക്ഷവിദാഹിനഃ ।
ആഹാരാ രാജസസ്യേഷ്ടാ ദുഃഖശോകാമയപ്രദാഃ ॥ 17-9 ॥

കട്വമ്ല-ലവണ-അതി-ഉഷ്ണ-തീക്ഷ്ണ-രൂക്ഷ-വിദാഹിനഃ ।
ആഹാരാഃ രാജസസ്യ ഇഹ്ടാഃ ദുഃഖ-ശോക-ആമയ-പ്രദാഃ ॥ 17-9 ॥

കട്വമ്ല-ലവണ-അതി-ഉഷ്ണ-തീക്ഷ്ണ-രൂക്ഷ-വിദാഹിനഃ
ദുഃഖ-ശോക-ആമയ-പ്രദാഃ ആഹാരാഃ രാജസസ്യ ഇഹ്ടാഃ (ഭവതി) ।

യാതയാമം ഗതരസം പൂതി പര്യുഷിതം ച യത് ।
ഉച്ഛിഷ്ടമപി ചാമേധ്യം ഭോജനം താമസപ്രിയം ॥ 17-10 ॥

യാതയാമം ഗത-രസം പൂതി പര്യുഷിതം ച യത് ।
ഉച്ഛിഷ്ടം അപി ച അമേധ്യം ഭോജനം താമസ-പ്രിയം ॥ 17-10 ॥

യത് യാതയാമം, ഗത-രസം, പൂതി, പര്യുഷിതം ച ഉച്ഛിഷ്ടം
അപി ച അമേധ്യം ഭോജനം (തത്) താമസ-പ്രിയം (അസ്തി) ।

അഫലാകാങ്ക്ഷിഭിര്യജ്ഞോ വിധിദൃഷ്ടോ യ ഇജ്യതേ ।
യഷ്ടവ്യമേവേതി മനഃ സമാധായ സ സാത്ത്വികഃ ॥ 17-11 ॥

അഫല-ആകാങ്ക്ഷിഭിഃ യജ്ഞഃ വിധി-ദൃഷ്ടഃ യഃ ഇജ്യതേ ।
യഷ്ടവ്യം ഏവ ഇതി മനഃ സമാധായ സഃ സാത്ത്വികഃ ॥ 17-11 ॥

അഫല-ആകാങ്ക്ഷിഭിഃ (പുരുഷൈഃ) യഷ്ടവ്യം ഏവ ഇതി മനഃ സമാധായ
വിധി-ദൃഷ്ടഃ യഃ യജ്ഞഃ ഇജ്യതേ, സഃ സാത്ത്വികഃ (യജ്ഞഃ മതഃ) ।

അഭിസന്ധായ തു ഫലം ദംഭാർഥമപി ചൈവ യത് ।
ഇജ്യതേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ തം യജ്ഞം വിദ്ധി രാജസം ॥ 17-12 ॥

അഭിസന്ധായ തു ഫലം ദംഭാർഥം അപി ച ഏവ യത് ।
ഇജ്യതേ ഭരത-ശ്രേഷ്ഠ തം യജ്ഞം വിദ്ധി രാജസം ॥ 17-12 ॥

ഹേ ഭരത-ശ്രേഷ്ഠ! ഫലം തു അഭിസന്ധായ, അപി ച ദംഭാർഥം
ഏവ യത് ഇജ്യതേ, തം യജ്ഞം രാജസം വിദ്ധി ।

വിധിഹീനമസൃഷ്ടാന്നം മന്ത്രഹീനമദക്ഷിണം ।
ശ്രദ്ധാവിരഹിതം യജ്ഞം താമസം പരിചക്ഷതേ ॥ 17-13 ॥

വിധി-ഹീനം അസൃഷ്ട-അന്നം മന്ത്ര-ഹീനം അദക്ഷിണം ।
ശ്രദ്ധാ-വിരഹിതം യജ്ഞം താമസം പരിചക്ഷതേ ॥ 17-13 ॥

വിധി-ഹീനം, അസൃഷ്ട-അന്നം, മന്ത്ര-ഹീനം, അദക്ഷിണം,
ശ്രദ്ധാ-വിരഹിതം, (ച) യജ്ഞം താമസം പരിചക്ഷതേ ।

ദേവദ്വിജഗുരുപ്രാജ്ഞപൂജനം ശൗചമാർജവം ।
ബ്രഹ്മചര്യമഹിംസാ ച ശാരീരം തപ ഉച്യതേ ॥ 17-14 ॥

ദേവ-ദ്വിജ-ഗുരു-പ്രാജ്ഞ-പൂജനം ശൗചം ആർജവം ।
ബ്രഹ്മചര്യം അഹിംസാ ച ശാരീരം തപഃ ഉച്യതേ ॥ 17-14 ॥

ദേവ-ദ്വിജ-ഗുരു-പ്രാജ്ഞ-പൂജനം, ശൗചം, ആർജവം,
ബ്രഹ്മചര്യം, അഹിംസാ ച (ഇതി) ശാരീരം തപഃ ഉച്യതേ ।

അനുദ്വേഗകരം വാക്യം സത്യം പ്രിയഹിതം ച യത് ।
സ്വാധ്യായാഭ്യസനം ചൈവ വാങ്മയം തപ ഉച്യതേ ॥ 17-15 ॥

അനുദ്വേഗകരം വാക്യം സത്യം പ്രിയ-ഹിതം ച യത് ।
സ്വാധ്യായ-അഭ്യസനം ച ഏവ വാങ്മയം തപഃ ഉച്യതേ ॥ 17-15 ॥

യത് അനുദ്വേഗകരം സത്യം പ്രിയ-ഹിതം വാക്യം ച
(യത്) സ്വാധ്യായ-അഭ്യസനം ച, (തത്) ഏവ
വാങ്മയം തപഃ (ഇതി) ഉച്യതേ ।

മനഃ പ്രസാദഃ സൗമ്യത്വം മൗനമാത്മവിനിഗ്രഹഃ ।
ഭാവസംശുദ്ധിരിത്യേതത്തപോ മാനസമുച്യതേ ॥ 17-16 ॥

മനഃ-പ്രസാദഃ സൗമ്യത്വം മൗനം ആത്മ-വിനിഗ്രഹഃ ।
ഭാവ-സംശുദ്ധിഃ ഇതി ഏതത് തപഃ മാനസം ഉച്യതേ ॥ 17-16 ॥

മനഃ-പ്രസാദഃ സൗമ്യത്വം, മൗനം, ആത്മ-വിനിഗ്രഹഃ,
ഭാവ-സംശുദ്ധിഃ ഇതി ഏതത് മാനസം തപഃ ഉച്യതേ ।

ശ്രദ്ധയാ പരയാ തപ്തം തപസ്തത്ത്രിവിധം നരൈഃ ।
അഫലാകാങ്ക്ഷിഭിര്യുക്തൈഃ സാത്ത്വികം പരിചക്ഷതേ ॥ 17-17 ॥

ശ്രദ്ധയാ പരയാ തപ്തം തപഃ തത് ത്രിവിധം നരൈഃ ।
അഫല-ആകാങ്ക്ഷിഭിഃ യുക്തൈഃ സാത്ത്വികം പരിചക്ഷതേ ॥ 17-17 ॥

അഫല-ആകാങ്ക്ഷിഭിഃ യുക്തൈഃ നരൈഃ പരയാ ശ്രദ്ധയാ തപ്തം
(യത്) ത്രിവിധം തപഃ, തത് സാത്ത്വികം പരിചക്ഷതേ ।

സത്കാരമാനപൂജാർഥം തപോ ദംഭേന ചൈവ യത് ।
ക്രിയതേ തദിഹ പ്രോക്തം രാജസം ചലമധ്രുവം ॥ 17-18 ॥

സത്കാര-മാന-പൂജാർഥം തപഃ ദംഭേന ച ഏവ യത് ।
ക്രിയതേ തത് ഇഹ പ്രോക്തം രാജസം ചലം അധ്രുവം ॥ 17-18 ॥

സത്കാര-മാന-പൂജാർഥം ദംഭേന ച ഏവ യത് തപഃ ക്രിയതേ,
തത് ഇഹ രാജസം, ചലം, അധ്രുവം പ്രോക്തം ।

മൂഢഗ്രാഹേണാത്മനോ യത്പീഡയാ ക്രിയതേ തപഃ ।
പരസ്യോത്സാദനാർഥം വാ തത്താമസമുദാഹൃതം ॥ 17-19 ॥

മൂഢ-ഗ്രാഹേണ ആത്മനഃ യത് പീഡയാ ക്രിയതേ തപഃ ।
പരസ്യ ഉത്സാദനാർഥം വാ തത് താമസം ഉദാഹൃതം ॥ 17-
19 ॥

മൂഢ-ഗ്രാഹേണ ആത്മനഃ പീഡയാ പരസ്യ ഉത്സാദനാർഥം വാ
യത് തപഃ ക്രിയതേ, തത് താമസം ഉദാഹൃതം ।

ദാതവ്യമിതി യദ്ദാനം ദീയതേഽനുപകാരിണേ ।
ദേശേ കാലേ ച പാത്രേ ച തദ്ദാനം സാത്ത്വികം സ്മൃതം ॥ 17-20 ॥

ദാതവ്യം ഇതി യത് ദാനം ദീയതേ അനുപകാരിണേ ।
ദേശേ കാലേ ച പാത്രേ ച തത് ദാനം സാത്ത്വികം സ്മൃതം ॥ 17-20 ॥

ദാതവ്യം ഇതി യത് ദാനം ദേശേ ച കാലേ ച പാത്രേ (ച) അനുപകാരിണേ
ദീയതേ, തത് ദാനം സാത്ത്വികം സ്മൃതം ।

യത്തു പ്രത്യുപകാരാർഥം ഫലമുദ്ദിശ്യ വാ പുനഃ ।
ദീയതേ ച പരിക്ലിഷ്ടം തദ്ദാനം രാജസം സ്മൃതം ॥ 17-21 ॥

യത് തു പ്രതി-ഉപകാരാർഥം ഫലം ഉദ്ദിശ്യ വാ പുനഃ ।
ദീയതേ ച പരിക്ലിഷ്ടം തത് ദാനം രാജസം സ്മൃതം ॥ 17-21 ॥

യത് തു പ്രതി-ഉപകാരാർഥം, ഫലം ഉദ്ദിശ്യ, വാ പുനഃ
പരിക്ലിഷ്ടം ച ദീയതേ, തത് ദാനം രാജസം സ്മൃതം ।

അദേശകാലേ യദ്ദാനമപാത്രേഭ്യശ്ച ദീയതേ ।
അസത്കൃതമവജ്ഞാതം തത്താമസമുദാഹൃതം ॥ 17-22 ॥

അദേശ-കാലേ യത് ദാനം അപാത്രേഭ്യഃ ച ദീയതേ ।
അസത്കൃതം അവജ്ഞാതം തത് താമസം ഉദാഹൃതം ॥ 17-22 ॥

യത് ദാനം അസത്കൃതം അവജ്ഞാതം, അദേശ-കാലേ അപാത്രേഭ്യഃ
ച ദീയതേ, തത് താമസം ഉദാഹൃതം ।

ഓന്തത്സദിതി നിർദേശോ ബ്രഹ്മണസ്ത്രിവിധഃ സ്മൃതഃ ।
ബ്രാഹ്മണാസ്തേന വേദാശ്ച യജ്ഞാശ്ച വിഹിതാഃ പുരാ ॥ 17-23 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി നിർദേശഃ ബ്രഹ്മണഃ ത്രിവിധഃ സ്മൃതഃ ।
ബ്രാഹ്മണാഃ തേന വേദാഃ ച യജ്ഞാഃ ച വിഹിതാഃ പുരാ ॥ 17-23 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ബ്രഹ്മണഃ ത്രിവിധഃ നിർദേശഃ സ്മൃതഃ
തേന ബ്രാഹ്മണാഃ വേദാഃ ച യജ്ഞാഃ ച പുരാ വിഹിതാഃ ।

തസ്മാദോമിത്യുദാഹൃത്യ യജ്ഞദാനതപഃക്രിയാഃ ।
പ്രവർതന്തേ വിധാനോക്താഃ സതതം ബ്രഹ്മവാദിനാം ॥ 17-24 ॥

തസ്മാത് ഓം ഇതി ഉദാഹൃത്യ യജ്ഞ-ദാന-തപഃ-ക്രിയാഃ ।
പ്രവർതന്തേ വിധാന-ഉക്താഃ സതതം ബ്രഹ്മ-വാദിനാം ॥ 17-24 ॥

തസ്മാത് ബ്രഹ്മ-വാദിനാം വിധാന-ഉക്താഃ യജ്ഞ-ദാന-തപഃ-ക്രിയാഃ
ഓം ഇതി ഉദാഹൃത്യ സതതം പ്രവർതന്തേ ।

തദിത്യനഭിസന്ധായ ഫലം യജ്ഞതപഃക്രിയാഃ ।
ദാനക്രിയാശ്ച വിവിധാഃ ക്രിയന്തേ മോക്ഷകാങ്ക്ഷിഭിഃ ॥ 17-25 ॥

തത് ഇതി അനഭിസന്ധായ ഫലം യജ്ഞ-തപഃ-ക്രിയാഃ ।
ദാന-ക്രിയാഃ ച വിവിധാഃ ക്രിയന്തേ മോക്ഷ-കാങ്ക്ഷിഭിഃ ॥ 17-25 ॥

മോക്ഷ-കാങ്ക്ഷിഭിഃ തത് ഇതി (ഉദാഹൃത്യ) ഫലം അനഭിസന്ധായ
വിവിധാഃ യജ്ഞ-തപഃ-ക്രിയാഃ ദാന-ക്രിയാഃ ച ക്രിയന്തേ ।

സദ്ഭാവേ സാധുഭാവേ ച സദിത്യേതത്പ്രയുജ്യതേ ।
പ്രശസ്തേ കർമണി തഥാ സച്ഛബ്ദഃ പാർഥ യുജ്യതേ ॥ 17-26 ॥

സത്-ഭാവേ സാധു-ഭാവേ ച സത് ഇതി ഏതത് പ്രയുജ്യതേ ।
പ്രശസ്തേ കർമണി തഥാ സത് ശബ്ദഃ പാർഥ യുജ്യതേ ॥ 17-26 ॥

(ജ്ഞാനിഭിഃ) സത് ഇതി ഏതത് സത്-ഭാവേ ച സാധു-ഭാവേ ച പ്രയുജ്യതേ,
തഥാ ഹേ പാർഥ! പ്രശസ്തേ കർമണി സത് ശബ്ദഃ യുജ്യതേ ।

യജ്ഞേ തപസി ദാനേ ച സ്ഥിതിഃ സദിതി ചോച്യതേ ।
കർമ ചൈവ തദർഥീയം സദിത്യേവാഭിധീയതേ ॥ 17-27 ॥

യജ്ഞേ തപസി ദാനേ ച സ്ഥിതിഃ സത് ഇതി ച ഉച്യതേ ।
കർമ ച ഏവ തത്-അർഥീയം സത് ഇതി ഏവ അഭിധീയതേ ॥ 17-27 ॥

യജ്ഞേ തപസി ദാനേ ച സ്ഥിതിഃ സത് ഇതി ച ഉച്യതേ । തത്-അർഥീയം
ച ഏവ കർമ സത് ഇതി ഏവ അഭിധീയതേ ।

അശ്രദ്ധയാ ഹുതം ദത്തം തപസ്തപ്തം കൃതം ച യത് ।
അസദിത്യുച്യതേ പാർഥ ന ച തത്പ്രേത്യ നോ ഇഹ ॥ 17-28 ॥

അശ്രദ്ധയാ ഹുതം ദത്തം തപഃ തപ്തം കൃതം ച യത് ।
അസത് ഇതി ഉച്യതേ പാർഥ ന ച തത് പ്രേത്യ നോ ഇഹ ॥ 17-28 ॥

ഹേ പാർഥ! അശ്രദ്ധയാ ഹുതം ദത്തം, തപഃ തപ്തം, യത്
ച കൃതം, തത് അസത് ഇതി ഉച്യതേ; (തത്) പ്രേത്യ,
ഇഹ (അപി) ച ന (ഫലപ്രദം) നോ (ഭവതി) ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
ശ്രദ്ധാത്രയവിഭാഗയോഗോ നാമ സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥ 17 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
ശ്രദ്ധാ-ത്രയ-വിഭാഗ-യോഗഃ നാമ സപ്തദശഃ അധ്യായഃ ॥ 17 ॥

അഥാഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ । മോക്ഷസംന്യാസയോഗഃ ।
അഥ അഷ്ടാദശഃ അധ്യായഃ । മോക്ഷ-സംന്യാസ-യോഗഃ ।

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

സംന്യാസസ്യ മഹാബാഹോ തത്ത്വമിച്ഛാമി വേദിതും ।
ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക്കേശിനിഷൂദന ॥ 18-1 ॥

സംന്യാസസ്യ മഹാ-ബാഹോ തത്ത്വം ഇച്ഛാമി വേദിതും ।
ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക് കേശി-നിഷൂദന ॥ 18-1 ॥

ഹേ മഹാ-ബാഹോ! ഹേ കേശി-നിഷൂദന ഹൃഷീകേശ ! (അഹം)
സംന്യാസസ്യ ത്യാഗസ്യ ച തത്ത്വം പൃഥക് വേദിതും ഇച്ഛാമി ।

ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച ।

കാമ്യാനാം കർമണാം ന്യാസം സംന്യാസം കവയോ വിദുഃ ।
സർവകർമഫലത്യാഗം പ്രാഹുസ്ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ ॥ 18-2 ॥

കാമ്യാനാം കർമണാം ന്യാസം സംന്യാസം കവയഃ വിദുഃ ।
സർവ-കർമ-ഫല-ത്യാഗം പ്രാഹുഃ ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ ॥ 18-2 ॥

കവയഃ കാമ്യാനാം കർമണാം ന്യാസം സംന്യാസം വിദുഃ,
വിചക്ഷണാഃ (ച) സർവ-കർമ-ഫല-ത്യാഗം ത്യാഗം പ്രാഹുഃ ।

ത്യാജ്യം ദോഷവദിത്യേകേ കർമ പ്രാഹുർമനീഷിണഃ ।
യജ്ഞദാനതപഃകർമ ന ത്യാജ്യമിതി ചാപരേ ॥ 18-3 ॥

ത്യാജ്യം ദോഷവത് ഇതി ഏകേ കർമ പ്രാഹുഃ മനീഷിണഃ ।
യജ്ഞ-ദാന-തപഃ-കർമ ന ത്യാജ്യം ഇതി ച അപരേ ॥ 18-3 ॥

ഏകേ മനീഷിണഃ കർമ ദോഷവത് (അസ്തി തസ്മാത്) ത്യാജ്യം ഇതി പ്രാഹുഃ,
അപരേ ച യജ്ഞ-ദാന-തപഃ-കർമ ന ത്യാജ്യം ഇതി (ആഹുഃ).

നിശ്ചയം ശൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ ।
ത്യാഗോ ഹി പുരുഷവ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സമ്പ്രകീർതിതഃ ॥ 18-4 ॥

നിശ്ചയം ശൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ ।
ത്യാഗഃ ഹി പുരുഷ-വ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സമ്പ്രകീർതിതഃ ॥ 18-4 ॥

ഹേ ഭരതസത്തമ! തത്ര ത്യാഗേ മേ നിശ്ചയം ശൃണു ।
ഹേ പുരുഷ-വ്യാഘ്ര! ത്യാഗഃ ഹി ത്രിവിധഃ സമ്പ്രകീർതിതഃ (അസ്തി).

യജ്ഞദാനതപഃകർമ ന ത്യാജ്യം കാര്യമേവ തത് ।
യജ്ഞോ ദാനം തപശ്ചൈവ പാവനാനി മനീഷിണാം ॥ 18-5 ॥

യജ്ഞ-ദാന-തപഃ-കർമ ന ത്യാജ്യം കാര്യം ഏവ തത് ।
യജ്ഞഃ ദാനം തപഃ ച ഏവ പാവനാനി മനീഷിണാം ॥ 18-5 ॥

യജ്ഞ-ദാന-തപഃ-കർമ ന ത്യാജ്യം തത് കാര്യം ഏവ ।
യജ്ഞഃ ദാനം തപഃ ച (ഏതാനി) മനീഷിണാം പാവനാനി ഏവ
(സന്തി) ।

ഏതാന്യപി തു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച ।
കർതവ്യാനീതി മേ പാർഥ നിശ്ചിതം മതമുത്തമം ॥ 18-6 ॥

ഏതാനി അപി തു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച ।
കർതവ്യാനി ഇതി മേ പാർഥ നിശ്ചിതം മതം ഉത്തമം ॥ 18-6 ॥

അപി തു ഏതാനി കർമാണി സംഗം ഫലാനി ച ത്യക്ത്വാ കർതവ്യാനി
ഇതി, ഹേ പാർഥ! മേ നിശ്ചിതം ഉത്തമം മതം (അസ്തി) ।

നിയതസ്യ തു സംന്യാസഃ കർമണോ നോപപദ്യതേ ।
മോഹാത്തസ്യ പരിത്യാഗസ്താമസഃ പരികീർതിതഃ ॥ 18-7 ॥

നിയതസ്യ തു സംന്യാസഃ കർമണഃ ന ഉപപദ്യതേ ।
മോഹാത് തസ്യ പരിത്യാഗഃ താമസഃ പരികീർതിതഃ ॥ 18-7 ॥

നിയതസ്യ കർമണഃ തു സംന്യാസഃ ന ഉപപദ്യതേ ।
മോഹാത് തസ്യ പരിത്യാഗഃ താമസഃ പരികീർതിതഃ ।

ദുഃഖമിത്യേവ യത്കർമ കായക്ലേശഭയാത്ത്യജേത് ।
സ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം നൈവ ത്യാഗഫലം ലഭേത് ॥ 18-8 ॥

ദുഃഖം ഇതി ഏവ യത് കർമ കായ-ക്ലേശ-ഭയാത് ത്യജേത് ।
സഃ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം ന ഏവ ത്യാഗ-ഫലം ലഭേത് ॥ 18-8 ॥

(യഃ) ദുഃഖം ഇതി (മത്വാ) ഏവ യത് കർമ കായ-ക്ലേശ-ഭയാത്
ത്യജേത്, സഃ രാജസം ത്യാഗം കൃത്വാ ത്യാഗ-ഫലം ന ഏവ ലഭേത് ।

കാര്യമിത്യേവ യത്കർമ നിയതം ക്രിയതേഽർജുന ।
സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ചൈവ സ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികോ മതഃ ॥ 18-9 ॥

കാര്യം ഇതി ഏവ യത് കർമ നിയതം ക്രിയതേ അർജുന ।
സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ച ഏവ സഃ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികഃ മതഃ ॥ 18-9 ॥

ഹേ അർജുന! കാര്യം ഇതി (മത്വാ) ഏവ യത് നിയതം കർമ, സംഗം
ഫലം ച ഏവ ത്യക്ത്വാ ക്രിയതേ, സഃ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികഃ മതഃ ।

ന ദ്വേഷ്ട്യകുശലം കർമ കുശലേ നാനുഷജ്ജതേ ।
ത്യാഗീ സത്ത്വസമാവിഷ്ടോ മേധാവീ ഛിന്നസംശയഃ ॥ 18-10 ॥

ന ദ്വേഷ്ടി അകുശലം കർമ കുശലേ ന അനുഷജ്ജതേ ।
ത്യാഗീ സത്ത്വ-സമാവിഷ്ടഃ മേധാവീ ഛിന്ന-സംശയഃ ॥ 18-10 ॥

(സഃ) ത്യാഗീ സത്ത്വ-സമാവിഷ്ടഃ മേധാവീ ഛിന്ന-സംശയഃ
(ച ഭവതി സഃ) അകുശലം കർമ ന ദ്വേഷ്ടി, കുശലേ (ച) ന അനുഷജ്ജതേ ।

ന ഹി ദേഹഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കർമാണ്യശേഷതഃ ।
യസ്തു കർമഫലത്യാഗീ സ ത്യാഗീത്യഭിധീയതേ ॥ 18-11 ॥

ന ഹി ദേഹ-ഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കർമാണി അശേഷതഃ ।
യഃ തു കർമ-ഫല-ത്യാഗീ സഃ ത്യാഗീ ഇതി അഭിധീയതേ ॥ 18-11 ॥

ദേഹ-ഭൃതാ അശേഷതഃ കർമാണി ത്യക്തും ന ശക്യം,
യഃ തു ഹി കർമ-ഫല-ത്യാഗീ സഃ ത്യാഗീ ഇതി അഭിധീയതേ ।

അനിഷ്ടമിഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കർമണഃ ഫലം ।
ഭവത്യത്യാഗിനാം പ്രേത്യ ന തു സംന്യാസിനാം ക്വചിത് ॥ 18-12 ॥

അനിഷ്ടം ഇഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കർമണഃ ഫലം ।
ഭവതി അത്യാഗിനാം പ്രേത്യ ന തു സംന്യാസിനാം ക്വചിത് ॥ 18-12 ॥

അനിഷ്ടം, ഇഷ്ടം, മിശ്രം ച (ഇതി) ത്രിവിധം കർമണഃ ഫലം
പ്രേത്യ അത്യാഗിനാം ഭവതി, സംന്യാസിനാം തു ക്വചിത് ന (ഭവതി).

പഞ്ചൈതാനി മഹാബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ ।
സാംഖ്യേ കൃതാന്തേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സർവകർമണാം ॥ 18-13 ॥

പഞ്ച ഏതാനി മഹാ-ബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ ।
സാംഖ്യേ കൃത-അന്തേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സർവ-കർമണാം ॥ 18-13 ॥

ഹേ മഹാ-ബാഹോ! സർവ-കർമണാം സിദ്ധയേ കൃത-അന്തേ സാംഖ്യേ
പ്രോക്താനി ഏതാനി പഞ്ച കാരണാനി മേ നിബോധ ।

അധിഷ്ഠാനം തഥാ കർതാ കരണം ച പൃഥഗ്വിധം ।
വിവിധാശ്ച പൃഥക്ചേഷ്ടാ ദൈവം ചൈവാത്ര പഞ്ചമം ॥ 18-14 ॥

അധിഷ്ഠാനം തഥാ കർതാ കരണം ച പൃഥക്-വിധം ।
വിവിധാഃ ച പൃഥക് ചേഷ്ടാഃ ദൈവം ച ഏവ അത്ര പഞ്ചമം ॥ 18-14 ॥

അധിഷ്ഠാനം, തഥാ കർതാ ച, പൃഥക്-വിധം കരണം ച,
വിവിധാഃ പൃഥക് ചേഷ്ടാഃ, അത്ര ദൈവം പഞ്ചമം ഏവ (ഭവതി).

ശരീരവാങ്മനോഭിര്യത്കർമ പ്രാരഭതേ നരഃ ।
ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പഞ്ചൈതേ തസ്യ ഹേതവഃ ॥ 18-15 ॥

ശരീര-വാക്-മനോഭിഃ യത് കർമ പ്രാരഭതേ നരഃ ।
ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പഞ്ച ഏതേ തസ്യ ഹേതവഃ ॥ 18-15 ॥

നരഃ ശരീര-വാക്-മനോഭിഃ ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ യത്
കർമ പ്രാരഭതേ, തസ്യ ഏതേ പഞ്ച ഹേതവഃ (സന്തി) ।

തത്രൈവം സതി കർതാരമാത്മാനം കേവലം തു യഃ ।
പശ്യത്യകൃതബുദ്ധിത്വാന്ന സ പശ്യതി ദുർമതിഃ ॥ 18-16 ॥

തത്ര ഏവം സതി കർതാരം ആത്മാനം കേവലം തു യഃ ।
പശ്യതി അകൃത-ബുദ്ധിത്വാത് ന സഃ പശ്യതി ദുർമതിഃ ॥ 18-16 ॥

തത്ര ഏവം സതി യഃ തു കേവലം ആത്മാനം കർതാരം പശ്യതി,
സഃ ദുർമതിഃ അകൃത-ബുദ്ധിത്വാത് ന പശ്യതി ।

യസ്യ നാഹങ്കൃതോ ഭാവോ ബുദ്ധിര്യസ്യ ന ലിപ്യതേ ।
ഹത്വാഽപി സ ഇമാഁല്ലോകാന്ന ഹന്തി ന നിബധ്യതേ ॥ 18-17 ॥

യസ്യ ന അഹങ്കൃതഃ ഭാവഃ ബുദ്ധിഃ യസ്യ ന ലിപ്യതേ ।
ഹത്വാ അപി സഃ ഇമാൻ ലോകാൻ ന ഹന്തി ന നിബധ്യതേ ॥ 18-17 ॥

യസ്യ അഹങ്കൃതഃ ഭാവഃ ന, യസ്യ ബുദ്ധിഃ ന ലിപ്യതേ, സഃ ഇമാൻ
ലോകാൻ ഹത്വാ അപി ന ഹന്തി, ന നിബധ്യതേ ।

ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കർമചോദനാ ।
കരണം കർമ കർതേതി ത്രിവിധഃ കർമസംഗ്രഹഃ ॥ 18-18 ॥

ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കർമ-ചോദനാ ।
കരണം കർമ കർതാ ഇതി ത്രിവിധഃ കർമ-സംഗ്രഹഃ ॥ 18-18 ॥

ജ്ഞാനം, ജ്ഞേയം, പരിജ്ഞാതാ ഇതി ത്രിവിധാ കർമ-ചോദനാ (അസ്തി) ।
കരണം, കർമ, കർതാ (ഇതി) ത്രിവിധഃ കർമ-സംഗ്രഹഃ (അസ്തി) ।

ജ്ഞാനം കർമ ച കർതാ ച ത്രിധൈവ ഗുണഭേദതഃ ।
പ്രോച്യതേ ഗുണസംഖ്യാനേ യഥാവച്ഛൃണു താന്യപി ॥ 18-19 ॥

ജ്ഞാനം കർമ ച കർതാ ച ത്രിധാ ഏവ ഗുണ-ഭേദതഃ ।
പ്രോച്യതേ ഗുണ-സംഖ്യാനേ യഥാവത് ശൃണു താനി അപി ॥ 18-19 ॥

ജ്ഞാനം, കർമ ച കർതാ ച ത്രിധാ ഏവ ഗുണ-ഭേദതഃ
ഗുണ-സംഖ്യാനേ പ്രോച്യതേ, താനി അപി യഥാവത് ശൃണു ।

സർവഭൂതേഷു യേനൈകം ഭാവമവ്യയമീക്ഷതേ ।
അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്ത്വികം ॥ 18-20 ॥

സർവ-ഭൂതേഷു യേന ഏകം ഭാവം അവ്യയം ഈക്ഷതേ ।
അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തത് ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്ത്വികം ॥ 18-20 ॥

യേന (ജീവഃ) വിഭക്തേഷു സർവ-ഭൂതേഷു അവിഭക്തം, ഏകം
അവ്യയം ഭാവം ഈക്ഷതേ, തത് ജ്ഞാനം സാത്ത്വികം വിദ്ധി ।

പൃഥക്ത്വേന തു യജ്ജ്ഞാനം നാനാഭാവാൻപൃഥഗ്വിധാൻ ।
വേത്തി സർവേഷു ഭൂതേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസം ॥ 18-21 ॥

പൃഥക്ത്വേന തു യത് ജ്ഞാനം നാനാ-ഭാവാൻ പൃഥക്-വിധാൻ ।
വേത്തി സർവേഷു ഭൂതേഷു തത് ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസം ॥ 18-21 ॥

യത് ജ്ഞാനം പൃഥക്ത്വേന സർവേഷു ഭൂതേഷു തു പൃഥക്-വിധാൻ
നാനാ-ഭാവാൻ വേത്തി, തത് ജ്ഞാനം രാജസം വിദ്ധി ।

യത്തു കൃത്സ്നവദേകസ്മിൻകാര്യേ സക്തമഹൈതുകം ।
അതത്ത്വാർഥവദൽപം ച തത്താമസമുദാഹൃതം ॥ 18-22 ॥

യത് തു കൃത്സ്നവത് ഏകസ്മിൻ കാര്യേ സക്തം അഹൈതുകം ।
അതത്ത്വാർഥവത് അൽപം ച തത് താമസം ഉദാഹൃതം ॥ 18-22 ॥

യത് തു ഏകസ്മിൻ കാര്യേ കൃത്സ്നവത് സക്തം അഹൈതുകം
അതത്ത്വാർഥവത് അൽപം ച, തത്(ജ്ഞാനം) താമസം ഉദാഹൃതം ।

നിയതം സംഗരഹിതമരാഗദ്വേഷതഃ കൃതം ।
അഫലപ്രേപ്സുനാ കർമ യത്തത്സാത്ത്വികമുച്യതേ ॥ 18-23 ॥

നിയതം സംഗ-രഹിതം അരാഗ-ദ്വേഷതഃ കൃതം ।
അഫല-പ്രേപ്സുനാ കർമ യത് തത് സാത്ത്വികം ഉച്യതേ ॥ 18-23 ॥

അഫല-പ്രേപ്സുനാ യത് നിയതം കർമ സംഗ-രഹിതം അരാഗ-ദ്വേഷതഃ
കൃതം, തത് സാത്ത്വികം ഉച്യതേ ।

യത്തു കാമേപ്സുനാ കർമ സാഹങ്കാരേണ വാ പുനഃ ।
ക്രിയതേ ബഹുലായാസം തദ്രാജസമുദാഹൃതം ॥ 18-24 ॥

യത് തു കാമ-ഈപ്സുനാ കർമ സാഹങ്കാരേണ വാ പുനഃ ।
ക്രിയതേ ബഹുല ആയാസം തത് രാജസം ഉദാഹൃതം ॥ 18-24 ॥

പുനഃ യത് തു കാമ-ഈപ്സുനാ, സാഹങ്കാരേണ വാ ബഹുല ആയാസം
കർമ ക്രിയതേ, തത് രാജസം ഉദാഹൃതം ।

അനുബന്ധം ക്ഷയം ഹിംസാമനപേക്ഷ്യ ച പൗരുഷം ।
മോഹാദാരഭ്യതേ കർമ യത്തത്താമസമുച്യതേ ॥ 18-25 ॥

അനുബന്ധം ക്ഷയം ഹിംസാം അനപേക്ഷ്യ ച പൗരുഷം ।
മോഹാത് ആരഭ്യതേ കർമ യത് തത് താമസം ഉച്യതേ ॥ 18-25 ॥

അനുബന്ധം ക്ഷയം ഹിംസാം പൗരുഷം ച അനപേക്ഷ്യ
യത് കർമ മോഹാത് ആരഭ്യതേ, തത് താമസം ഉച്യതേ ।

മുക്തസംഗോഽനഹംവാദീ ധൃത്യുത്സാഹസമന്വിതഃ ।
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോർനിർവികാരഃ കർതാ സാത്ത്വിക ഉച്യതേ ॥ 18-26 ॥

മുക്ത-സംഗഃ അനഹം-വാദീ ധൃതി-ഉത്സാഹ-സമന്വിതഃ ।
സിദ്ധി-അസിദ്ധ്യോഃ നിർവികാരഃ കർതാ സാത്ത്വികഃ ഉച്യതേ ॥ 18-26 ॥

മുക്ത-സംഗഃ, അനഹം-വാദീ, ധൃതി-ഉത്സാഹ-സമന്വിതഃ,
സിദ്ധി-അസിദ്ധ്യോഃ നിർവികാരഃ കർതാ സാത്ത്വികഃ ഉച്യതേ ।

രാഗീ കർമഫലപ്രേപ്സുർലുബ്ധോ ഹിംസാത്മകോഽശുചിഃ ।
ഹർഷശോകാന്വിതഃ കർതാ രാജസഃ പരികീർതിതഃ ॥ 18-27 ॥

രാഗീ കർമ-ഫല-പ്രേപ്സുഃ ലുബ്ധഃ ഹിംസാത്മകഃ അശുചിഃ ।
ഹർഷ-ശോക-അന്വിതഃ കർതാ രാജസഃ പരികീർതിതഃ ॥ 18-27 ॥

രാഗീ, കർമ-ഫല-പ്രേപ്സുഃ, ലുബ്ധഃ, ഹിംസാത്മകഃ, അശുചിഃ,
ഹർഷ-ശോക-അന്വിതഃ കർതാ രാജസഃ പരികീർതിതഃ ।

അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠോ നൈഷ്കൃതികോഽലസഃ ।
വിഷാദീ ദീർഘസൂത്രീ ച കർതാ താമസ ഉച്യതേ ॥ 18-28 ॥

അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠഃ നൈഷ്കൃതികഃ അലസഃ ।
വിഷാദീ ദീർഘ-സൂത്രീ ച കർതാ താമസഃ ഉച്യതേ ॥ 18-28 ॥

അയുക്തഃ, പ്രാകൃതഃ, സ്തബ്ധഃ, ശഠഃ, നൈഷ്കൃതികഃ, അലസഃ,
വിഷാദീ, ദീർഘ-സൂത്രീ ച കർതാ താമസഃ ഉച്യതേ ।

ബുദ്ധേർഭേദം ധൃതേശ്ചൈവ ഗുണതസ്ത്രിവിധം ശൃണു ।
പ്രോച്യമാനമശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനഞ്ജയ ॥ 18-29 ॥

ബുദ്ധേഃ ഭേദം ധൃതേഃ ച ഏവ ഗുണതഃ ത്രിവിധം ശൃണു ।
പ്രോച്യമാനം അശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനഞ്ജയ ॥ 18-29 ॥

ഹേ ധനഞ്ജയ! ബുദ്ധേഃ ധൃതേഃ ച ഏവ ഗുണതഃ ത്രിവിധം
ഭേദം അശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന പ്രോച്യമാനം ശൃണു ।

പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യാകാര്യേ ഭയാഭയേ ।
ബന്ധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ സാത്ത്വികീ ॥ 18-30 ॥

പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യ-അകാര്യേ ഭയ-അഭയേ ।
ബന്ധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ സാത്ത്വികീ ॥ 18-30 ॥

ഹേ പാർഥ! യാ ബുദ്ധിഃ പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം കാര്യ-അകാര്യേ
ഭയ-അഭയേ ച ബന്ധം മോക്ഷം ച വേത്തി, സാ സാത്ത്വികീ (മതാ).

യയാ ധർമമധർമം ച കാര്യം ചാകാര്യമേവ ച ।
അയഥാവത്പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ രാജസീ ॥ 18-31 ॥

യയാ ധർമം അധർമം ച കാര്യം ച അകാര്യം ഏവ ച ।
അയഥാവത് പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ രാജസീ ॥ 18-31 ॥

ഹേ പാർഥ! യയാ ച (ബുദ്ധ്യാ ജീവഃ) ധർമം അധർമം ച,
കാര്യം അകാര്യം ച, അയഥാവത് ഏവ പ്രജാനാതി സാ ബുദ്ധിഃ രാജസീ (മതാ).

അധർമം ധർമമിതി യാ മന്യതേ തമസാവൃതാ ।
സർവാർഥാന്വിപരീതാംശ്ച ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ താമസീ ॥ 18-32 ॥

അധർമം ധർമം ഇതി യാ മന്യതേ തമസാ ആവൃതാ ।
സർവ-അർഥാൻ വിപരീതാൻ ച ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ താമസീ ॥ 18-32 ॥

ഹേ പാർഥ! യാ തമസാ ആവൃതാ (ബുദ്ധിഃ) അധർമം ധർമം
സർവ-അർഥാൻ വിപരീതാൻ ച ഇതി മന്യതേ, സാ ബുദ്ധിഃ താമസീ (സ്മൃതാ) ।

ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃപ്രാണേന്ദ്രിയക്രിയാഃ ।
യോഗേനാവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ സാത്ത്വികീ ॥ 18-33 ॥

ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃ-പ്രാണ-ഇന്ദ്രിയ-ക്രിയാഃ ।
യോഗേന അവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ സാത്ത്വികീ ॥ 18-33 ॥

ഹേ പാർഥ! (നരഃ) യയാ അവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃത്യാ
മനഃ-പ്രാണ-ഇന്ദ്രിയ-ക്രിയാഃ യോഗേന ധാരയതേ, സാ ധൃതിഃ സാത്ത്വികീ (അസ്തി) ।

യയാ തു ധർമകാമാർഥാന്ധൃത്യാ ധാരയതേഽർജുന ।
പ്രസംഗേന ഫലാകാങ്ക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാർഥ രാജസീ ॥ 18-34 ॥

യയാ തു ധർമ-കാമ-അർഥാൻ ധൃത്യാ ധാരയതേ അർജുന ।
പ്രസംഗേന ഫല-ആകാങ്ക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാർഥ രാജസീ ॥ 18-34 ॥

ഹേ അർജുന! യയാ ധൃത്യാ പ്രസംഗേന ഫല-ആകാങ്ക്ഷീ തു (സൻ)
ധർമ-കാമ-അർഥാൻ (നരഃ) ധാരയതേ, ഹേ പാർഥ! സാ
ധൃതിഃ രാജസീ (അസ്തി) ।

യയാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം മദമേവ ച ।
ന വിമുഞ്ചതി ദുർമേധാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ താമസീ ॥ 18-35 ॥

യയാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം മദം ഏവ ച ।
ന വിമുഞ്ചതി ദുർമേധാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ താമസീ ॥ 18-35 ॥

ഹേ പാർഥ! ദുർമേധാ (നരഃ) യയാ സ്വപ്നം, ഭയം, ശോകം,
വിഷാദം, മദം ഏവ ച ന വിമുഞ്ചതി, സാ ധൃതിഃ താമസീ (മതാ) ।

സുഖം ത്വിദാനീം ത്രിവിധം ശൃണു മേ ഭരതർഷഭ ।
അഭ്യാസാദ്രമതേ യത്ര ദുഃഖാന്തം ച നിഗച്ഛതി ॥ 18-36 ॥

സുഖം തു ഇദാനീം ത്രിവിധം ശൃണു മേ ഭരതർഷഭ ।
അഭ്യാസാത് രമതേ യത്ര ദുഃഖാന്തം ച നിഗച്ഛതി ॥ 18-36 ॥

ഹേ ഭരതർഷഭ! ഇദാനീം തു ത്രിവിധം സുഖം മേ ശൃണു,
യത്ര (സുഖേ ജീവഃ) അഭ്യാസാത് രമതേ, ദുഃഖാന്തം ച നിഗച്ഛതി ।

യത്തദഗ്രേ വിഷമിവ പരിണാമേഽമൃതോപമം ।
തത്സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തമാത്മബുദ്ധിപ്രസാദജം ॥ 18-37 ॥

യത് തത് അഗ്രേ വിഷം ഇവ പരിണാമേ അമൃത-ഉപമം ।
തത് സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തം ആത്മ-ബുദ്ധി-പ്രസാദജം ॥ 18-37 ॥

യത് അഗ്രേ വിഷം ഇവ, പരിണാമേ അമൃത-ഉപമം തത്
ആത്മ-ബുദ്ധി-പ്രസാദജം (അസ്തി), തത് സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തം ।

വിഷയേന്ദ്രിയസംയോഗാദ്യത്തദഗ്രേഽമൃതോപമം ।
പരിണാമേ വിഷമിവ തത്സുഖം രാജസം സ്മൃതം ॥ 18-38 ॥

വിഷയ-ഇന്ദ്രിയ-സംയോഗാത് യത് തത് അഗ്രേ അമൃത-ഉപമം ।
പരിണാമേ വിഷം ഇവ തത് സുഖം രാജസം സ്മൃതം ॥ 18-38 ॥

യത് വിഷയ-ഇന്ദ്രിയ-സംയോഗാത് അഗ്രേ അമൃത-ഉപമം, തത്
പരിണാമേ (ച) വിഷം ഇവ (അസ്തി) തത് സുഖം രാജസം സ്മൃതം ।

യദഗ്രേ ചാനുബന്ധേ ച സുഖം മോഹനമാത്മനഃ ।
നിദ്രാലസ്യപ്രമാദോത്ഥം തത്താമസമുദാഹൃതം ॥ 18-39 ॥

യത് അഗ്രേ ച അനുബന്ധേ ച സുഖം മോഹനം ആത്മനഃ ।
നിദ്രാ-ആലസ്യ-പ്രമാദ-ഉത്ഥം തത് താമസം ഉദാഹൃതം ॥ 18-39 ॥

യത് അഗ്രേ ച അനുബന്ധേ ച ആത്മനഃ മോഹനം നിദ്രാ-ആലസ്യ-പ്രമാദ-ഉത്ഥം,
തത് സുഖം താമസം ഉദാഹൃതം ।

ന തദസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ ।
സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈർമുക്തം യദേഭിഃ സ്യാത്ത്രിഭിർഗുണൈഃ ॥ 18-40 ॥

ന തത് അസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ ।
സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈഃ മുക്തം യത് ഏഭിഃ സ്യാത് ത്രിഭിഃ ഗുണൈഃ ॥ 18-40 ॥

യത് സത്ത്വം ഏഭിഃ പ്രകൃതിജൈഃ ത്രിഭിഃ ഗുണൈഃ മുക്തം സ്യാത്, തത്
പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി വാ പുനഃ ദേവേഷു (വാ) ന അസ്തി ।

ബ്രാഹ്മണക്ഷത്രിയവിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരന്തപ ।
കർമാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവപ്രഭവൈർഗുണൈഃ ॥ 18-41 ॥

ബ്രാഹ്മണ-ക്ഷത്രിയ-വിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരന്തപ ।
കർമാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവ-പ്രഭവൈഃ ഗുണൈഃ ॥ 18-41 ॥

ഹേ പരന്തപ! ബ്രാഹ്മണ-ക്ഷത്രിയ-വിശാം ശൂദ്രാണാം ച
കർമാണി സ്വഭാവ-പ്രഭവൈഃ ഗുണൈഃ പ്രവിഭക്താനി (സന്തി) ।

ശമോ ദമസ്തപഃ ശൗചം ക്ഷാന്തിരാർജവമേവ ച ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനമാസ്തിക്യം ബ്രഹ്മകർമ സ്വഭാവജം ॥ 18-42 ॥

ശമഃ ദമഃ തപഃ ശൗചം ക്ഷാന്തിഃ ആർജവം ഏവ ച ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനം ആസ്തിക്യം ബ്രഹ്മ-കർമ സ്വഭാവജം ॥ 18-42 ॥

ശമഃ, ദമഃ, തപഃ, ശൗചം, ക്ഷാന്തിഃ, ആർജവം, ജ്ഞാനം,
വിജ്ഞാനം, ആസ്തിക്യം ഏവ ച (ഇതി) സ്വഭാവജം ബ്രഹ്മ-കർമ (അസ്തി) ।

ശൗര്യം തേജോ ധൃതിർദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ചാപ്യപലായനം ।
ദാനമീശ്വരഭാവശ്ച ക്ഷാത്രം കർമ സ്വഭാവജം ॥ 18-43 ॥

ശൗര്യം തേജഃ ധൃതിഃ ദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ച അപി അപലായനം ।
ദാനം ഈശ്വര-ഭാവഃ ച ക്ഷാത്രം കർമ സ്വഭാവജം ॥ 18-43 ॥

ശൗര്യം, തേജഃ, ധൃതിഃ, ദാക്ഷ്യം, യുദ്ധേ അപി ച അപലായനം,
ദാനം, ഈശ്വര-ഭാവഃ ച (ഇതി) സ്വഭാവജം ക്ഷാത്രം കർമ (അസ്തി) ।

കൃഷിഗൗരക്ഷ്യവാണിജ്യം വൈശ്യകർമ സ്വഭാവജം ।
പരിചര്യാത്മകം കർമ ശൂദ്രസ്യാപി സ്വഭാവജം ॥ 18-44 ॥

കൃഷി-ഗൗരക്ഷ്യ-വാണിജ്യം വൈശ്യ-കർമ സ്വഭാവജം ।
പരിചര്യാ-ആത്മകം കർമ ശൂദ്രസ്യ അപി സ്വഭാവജം ॥ 18-44 ॥

കൃഷി-ഗൗരക്ഷ്യ-വാണിജ്യം സ്വഭാവജം വൈശ്യ-കർമ (അസ്തി)
അപി (ച) ശൂദ്രസ്യ പരിചര്യാ-ആത്മകം കർമ സ്വഭാവജം (അസ്തി) ।

സ്വേ സ്വേ കർമണ്യഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ ।
സ്വകർമനിരതഃ സിദ്ധിം യഥാ വിന്ദതി തച്ഛൃണു ॥ 18-45 ॥

സ്വേ സ്വേ കർമണി അഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ ।
സ്വകർമ-നിരതഃ സിദ്ധിം യഥാ വിന്ദതി തത് ശൃണു ॥ 18-45 ॥

സ്വേ സ്വേ കർമണി അഭിരതഃ നരഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ ।
സ്വകർമ-നിരതഃ (നരഃ) യഥാ സിദ്ധിം വിന്ദതി, തത് ശൃണു ।

യതഃ പ്രവൃത്തിർഭൂതാനാം യേന സർവമിദം തതം ।
സ്വകർമണാ തമഭ്യർച്യ സിദ്ധിം വിന്ദതി മാനവഃ ॥ 18-46 ॥

യതഃ പ്രവൃത്തിഃ ഭൂതാനാം യേന സർവം ഇദം തതം ।
സ്വകർമണാ തം അഭ്യർച്യ സിദ്ധിം വിന്ദതി മാനവഃ ॥ 18-46 ॥

യതഃ ഭൂതാനാം പ്രവൃത്തിഃ (അസ്തി), യേന ഇദം സർവം തതം
(അസ്തി) തം (ഈശ്വരം) സ്വകർമണാ അഭ്യർച്യ മാനവഃ സിദ്ധിം വിന്ദതി ।

ശ്രേയാൻസ്വധർമോ വിഗുണഃ പരധർമാത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വഭാവനിയതം കർമ കുർവന്നാപ്നോതി കിൽബിഷം ॥ 18-47 ॥

ശ്രേയാൻ സ്വധർമഃ വിഗുണഃ പര-ധർമാത് സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വഭാവ-നിയതം കർമ കുർവൻ ന ആപ്നോതി കിൽബിഷം ॥ 18-47 ॥

വിഗുണഃ സ്വധർമഃ സ്വനുഷ്ഠിതാത് പര-ധർമാത് ശ്രേയാൻ (അസ്തി),
സ്വഭാവ-നിയതം കർമ കുർവൻ (നരഃ) കിൽബിഷം ന ആപ്നോതി ।

സഹജം കർമ കൗന്തേയ സദോഷമപി ന ത്യജേത് ।
സർവാരംഭാ ഹി ദോഷേണ ധൂമേനാഗ്നിരിവാവൃതാഃ ॥ 18-48 ॥

സഹജം കർമ കൗന്തേയ സദോഷം അപി ന ത്യജേത് ।
സർവാരംഭാഃ ഹി ദോഷേണ ധൂമേന അഗ്നിഃ ഇവ ആവൃതാഃ ॥ 18-48 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! സഹജം കർമ സദോഷം അപി ന ത്യജേത്,
ധൂമേന അഗ്നിഃ ഇവ ഹി സർവാരംഭാഃ ദോഷേണ ആവൃതാഃ (സന്തി) ।

അസക്തബുദ്ധിഃ സർവത്ര ജിതാത്മാ വിഗതസ്പൃഹഃ ।
നൈഷ്കർമ്യസിദ്ധിം പരമാം സംന്യാസേനാധിഗച്ഛതി ॥ 18-49 ॥

അസക്ത-ബുദ്ധിഃ സർവത്ര ജിത-ആത്മാ വിഗത-സ്പൃഹഃ ।
നൈഷ്കർമ്യ-സിദ്ധിം പരമാം സംന്യാസേന അധിഗച്ഛതി ॥ 18-49 ॥

സർവത്ര അസക്ത-ബുദ്ധിഃ ജിത-ആത്മാ, വിഗത-സ്പൃഹഃ (നരഃ)
പരമാം നൈഷ്കർമ്യ-സിദ്ധിം സംന്യാസേന അധിഗച്ഛതി ।

സിദ്ധിം പ്രാപ്തോ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാപ്നോതി നിബോധ മേ ।
സമാസേനൈവ കൗന്തേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ ॥ 18-50 ॥

സിദ്ധിം പ്രാപ്തഃ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാ ആപ്നോതി നിബോധ മേ ।
സമാസേന ഏവ കൗന്തേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ ॥ 18-50 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! സിദ്ധിം പ്രാപ്തഃ (മാനവഃ) യഥാ ബ്രഹ്മ ആപ്നോതി,
തഥാ മേ സമാസേന ഏവ നിബോധ, യാ (ച ഇയം ബ്രഹ്മ-പ്രാപ്തിഃ)
(സാ) ജ്ഞാനസ്യ പരാ നിഷ്ഠാ (വർതതേ) ।

ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തോ ധൃത്യാത്മാനം നിയമ്യ ച ।
ശബ്ദാദീന്വിഷയാംസ്ത്യക്ത്വാ രാഗദ്വേഷൗ വ്യുദസ്യ ച ॥ 18-51 ॥

ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തഃ ധൃത്യാ ആത്മാനം നിയമ്യ ച ।
ശബ്ദാദീൻ വിഷയാൻ ത്യക്ത്വാ രാഗ-ദ്വേഷൗ വ്യുദസ്യ ച ॥ 18-51 ॥

വിശുദ്ധയാ ബുദ്ധ്യാ യുക്തഃ, ധൃത്യാ ആത്മാനം നിയമ്യ ച,
ശബ്ദാദീൻ വിഷയാൻ ത്യക്ത്വാ, രാഗ-ദ്വേഷൗ ച വ്യുദസ്യ,

വിവിക്തസേവീ ലഘ്വാശീ യതവാക്കായമാനസഃ ।
ധ്യാനയോഗപരോ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ ॥ 18-52 ॥

വിവിക്ത-സേവീ ലഘു-ആശീ യത-വാക്-കായ-മാനസഃ ।
ധ്യാന-യോഗ-പരഃ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ ॥ 18-52 ॥

വിവിക്ത-സേവീ, ലഘു-ആശീ, യത-വാക്-കായ-മാനസഃ, നിത്യം
ധ്യാന-യോഗ-പരഃ, വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ (ച),

അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം ।
വിമുച്യ നിർമമഃ ശാന്തോ ബ്രഹ്മഭൂയായ കൽപതേ ॥ 18-53 ॥

അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം ।
വിമുച്യ നിർമമഃ ശാന്തഃ ബ്രഹ്മ-ഭൂയായ കൽപതേ ॥ 18-53 ॥

അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം (ച)
വിമുച്യ, നിർമമഃ, ശാന്തഃ, (നരഃ) ബ്രഹ്മ-ഭൂയായ കൽപതേ ।

ബ്രഹ്മഭൂതഃ പ്രസന്നാത്മാ ന ശോചതി ന കാങ്ക്ഷതി ।
സമഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു മദ്ഭക്തിം ലഭതേ പരാം ॥ 18-54 ॥

ബ്രഹ്മ-ഭൂതഃ പ്രസന്ന-ആത്മാ ന ശോചതി ന കാങ്ക്ഷതി ।
സമഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു മത്-ഭക്തിം ലഭതേ പരാം ॥ 18-54 ॥

ബ്രഹ്മ-ഭൂതഃ പ്രസന്ന-ആത്മാ (സൻ) ന ശോചതി, ന കാങ്ക്ഷതി,
(ച) സർവേഷു ഭൂതേഷു സമഃ (ഭൂത്വാ) പരാം മത്-ഭക്തിം ലഭതേ ।

ഭക്ത്യാ മാമഭിജാനാതി യാവാന്യശ്ചാസ്മി തത്ത്വതഃ ।
തതോ മാം തത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തദനന്തരം ॥ 18-55 ॥

ഭക്ത്യാ മാം അഭിജാനാതി യാവാൻ യഃ ച അസ്മി തത്ത്വതഃ ।
തതഃ മാം തത്ത്വതഃ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തത് അനന്തരം ॥ 18-55 ॥

യാവാൻ യഃ ച അസ്മി, (തം) മാം തത്ത്വതഃ ഭക്ത്യാ അഭിജാനാതി,
തതഃ തത്ത്വതഃ മാം ജ്ഞാത്വാ തത് അനന്തരം (മാം) വിശതേ ।

സർവകർമാണ്യപി സദാ കുർവാണോ മദ്വ്യപാശ്രയഃ ।
മത്പ്രസാദാദവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദമവ്യയം ॥ 18-56 ॥

സർവ-കർമാണി അപി സദാ കുർവാണഃ മത്-വ്യപാശ്രയഃ ।
മത്-പ്രസാദാത് അവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദം അവ്യയം ॥ 18-56 ॥

മത്-വ്യപാശ്രയഃ സദാ സർവ-കർമാണി അപി കുർവാണഃ
മത്-പ്രസാദാത് ശാശ്വതം അവ്യയം പദം അവാപ്നോതി ।

ചേതസാ സർവകർമാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരഃ ।
ബുദ്ധിയോഗമുപാശ്രിത്യ മച്ചിത്തഃ സതതം ഭവ ॥ 18-57 ॥

ചേതസാ സർവ-കർമാണി മയി സംന്യസ്യ മത്-പരഃ ।
ബുദ്ധി-യോഗം ഉപാശ്രിത്യ മത്-ചിത്തഃ സതതം ഭവ ॥ 18-57 ॥

(ത്വം) സർവ-കർമാണി ചേതസാ മയി സംന്യസ്യ, മത്-പരഃ
(സൻ), ബുദ്ധി-യോഗം ഉപാശ്രിത്യ,സതതം മത്-ചിത്തഃ ഭവ ।

മച്ചിത്തഃ സർവദുർഗാണി മത്പ്രസാദാത്തരിഷ്യസി ।
അഥ ചേത്ത്വമഹങ്കാരാന്ന ശ്രോഷ്യസി വിനങ്ക്ഷ്യസി ॥ 18-58 ॥

മത്-ചിത്തഃ സർവ-ദുർഗാണി മത്-പ്രസാദാത് തരിഷ്യസി ।
അഥ ചേത് ത്വം അഹങ്കാരാത് ന ശ്രോഷ്യസി വിനങ്ക്ഷ്യസി ॥ 18-58 ॥

(ത്വം) മത്-ചിത്തഃ (സൻ) സർവ-ദുർഗാണി മത്-പ്രസാദാത്
തരിഷ്യസി । അഥ ത്വം അഹങ്കാരാത് ന ശ്രോഷ്യസി ചേത്, വിനങ്ക്ഷ്യസി ।

യദഹങ്കാരമാശ്രിത്യ ന യോത്സ്യ ഇതി മന്യസേ ।
മിഥ്യൈഷ വ്യവസായസ്തേ പ്രകൃതിസ്ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി ॥ 18-59 ॥

യത് അഹങ്കാരം ആശ്രിത്യ ന യോത്സ്യേ ഇതി മന്യസേ ।
മിഥ്യാ ഏഷഃ വ്യവസായഃ തേ പ്രകൃതിഃ ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി ॥ 18-59 ॥

യത് അഹങ്കാരം ആശ്രിത്യ ‘ന യോത്സ്യേ’ ഇതി മന്യസേ, (തത്) ഏഷഃ
തേ വ്യവസായഃ മിഥ്യാ (ഏവ അസ്തി), പ്രകൃതിഃ ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി ।

സ്വഭാവജേന കൗന്തേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കർമണാ ।
കർതും നേച്ഛസി യന്മോഹാത്കരിഷ്യസ്യവശോഽപി തത് ॥ 18-60 ॥

സ്വഭാവജേന കൗന്തേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കർമണാ ।
കർതും ന ഇച്ഛസി യത് മോഹാത് കരിഷ്യസി അവശഃ അപി തത് ॥ 18-60 ॥

ഹേ കൗന്തേയ! (യതഃ) സ്വഭാവജേന സ്വേന കർമണാ നിബദ്ധഃ
(ത്വം) യത് മോഹാത് കർതും ന ഇച്ഛസി, തത് അവശഃ (സൻ)
അപി കരിഷ്യസി ।

ഈശ്വരഃ സർവഭൂതാനാം ഹൃദ്ദേശേഽർജുന തിഷ്ഠതി ।
ഭ്രാമയൻസർവഭൂതാനി യന്ത്രാരൂഢാനി മായയാ ॥ 18-61 ॥

ഈശ്വരഃ സർവ-ഭൂതാനാം ഹൃത്-ദേശേ അർജുന തിഷ്ഠതി ।
ഭ്രാമയൻ സർവ-ഭൂതാനി യന്ത്ര-ആരൂഢാനി മായയാ ॥ 18-61 ॥

ഹേ അർജുന! യന്ത്ര-ആരൂഢാനി സർവ-ഭൂതാനി മായയാ
ഭ്രാമയൻ ഈശ്വരഃ സർവ-ഭൂതാനാം ഹൃത്-ദേശേ തിഷ്ഠതി ।

തമേവ ശരണം ഗച്ഛ സർവഭാവേന ഭാരത ।
തത്പ്രസാദാത്പരാം ശാന്തിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതം ॥ 18-62 ॥

തം ഏവ ശരണം ഗച്ഛ സർവ-ഭാവേന ഭാരത ।
തത് പ്രസാദാത് പരാം ശാന്തിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതം ॥ 18-62 ॥

ഹേ ഭാരത! (ത്വം) തം ഏവ സർവ-ഭാവേന ശരണം ഗച്ഛ ।
തത് പ്രസാദാത് പരാം ശാന്തിം ശാശ്വതം സ്ഥാനം (ച) പ്രാപ്സ്യസി ।

ഇതി തേ ജ്ഞാനമാഖ്യാതം ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം മയാ ।
വിമൃശ്യൈതദശേഷേണ യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു ॥ 18-63 ॥

ഇതി തേ ജ്ഞാനം ആഖ്യാതം ഗുഹ്യാത് ഗുഹ്യതരം മയാ ।
വിമൃശ്യ ഏതത് അശേഷേണ യഥാ ഇച്ഛസി തഥാ കുരു ॥ 18-63 ॥

ഇതി ഗുഹ്യാത് ഗുഹ്യതരം ജ്ഞാനം മയാ തേ ആഖ്യാതം,
ഏതത് അശേഷേണ വിമൃശ്യ, യഥാ ഇച്ഛസി തഥാ കുരു ।

സർവഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശൃണു മേ പരമം വചഃ ।
ഇഷ്ടോഽസി മേ ദൃഢമിതി തതോ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം ॥ 18-64 ॥

സർവ-ഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശൃണു മേ പരമം വചഃ ।
ഇഷ്ടഃ അസി മേ ദൃഢം ഇതി തതഃ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം ॥ 18-64 ॥

സർവ-ഗുഹ്യതമം പരമം വചഃ മേ ഭൂയഃ ശൃണു । മേ ദൃഢം
ഇഷ്ടഃ അസി, ഇതി തതഃ തേ ഹിതം വക്ഷ്യാമി ।

മന്മനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാമേവൈഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയോഽസി മേ ॥ 18-65 ॥

മത്-മനാഃ ഭവ മത്-ഭക്തഃ മത്-യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാം ഏവ ഏഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയഃ അസി മേ ॥ 18-65 ॥

മത്-മനാഃ, മത്-ഭക്തഃ, മത്-യാജീ (ച) ഭവ, മാം
നമസ്കുരു (ഏവം കൃത്വാ ത്വം) മാം ഏവ ഏഷ്യസി । (ഇതി) തേ
സത്യം പ്രതിജാനേ, (യതഃ ത്വം) മേ പ്രിയഃ അസി ।

സർവധർമാൻപരിത്യജ്യ മാമേകം ശരണം വ്രജ ।
അഹം ത്വാ സർവപാപേഭ്യോ മോക്ഷ്യയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ ॥ 18-66 ॥

സർവ-ധർമാൻ പരിത്യജ്യ മാം ഏകം ശരണം വ്രജ ।
അഹം ത്വാ സർവ-പാപേഭ്യഃ മോക്ഷ്യയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ ॥ 18-66 ॥

(ത്വം) സർവ-ധർമാൻ പരിത്യജ്യ മാം ഏകം ശരണം വ്രജ,
അഹം ത്വാ സർവ-പാപേഭ്യഃ മോക്ഷ്യയിഷ്യാമി, (ത്വം) മാ ശുചഃ ।

ഇദം തേ നാതപസ്കായ നാഭക്തായ കദാചന ।
ന ചാശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യോഽഭ്യസൂയതി ॥ 18-67 ॥

ഇദം തേ ന അതപസ്കായ ന അഭക്തായ കദാചന ।
ന ച അശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യഃ അഭ്യസൂയതി ॥ 18-67 ॥

ഇദം തേ ന അതപസ്കായ, (ച) ന അഭക്തായ, ന ച അശുശ്രൂഷവേ,
ന ച യഃ മാം അഭ്യസൂയതി (തസ്മൈ) കദാചന വാച്യം ।

യ ഇദം പരമം ഗുഹ്യം മദ്ഭക്തേഷ്വഭിധാസ്യതി ।
ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാമേവൈഷ്യത്യസംശയഃ ॥ 18-68 ॥

യഃ ഇദം പരമം ഗുഹ്യം മത്-ഭക്തേഷു അഭിധാസ്യതി ।
ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാം ഏവ ഏഷ്യതി അസംശയഃ ॥ 18-68 ॥

യഃ ഇദം പരമം ഗുഹ്യം (ജ്ഞാനം) മത്-ഭക്തേഷു അഭിധാസ്യതി,
(സഃ) മയി പരാം ഭക്തിം കൃത്വാ, അസംശയഃ (സൻ) മാം
ഏവ ഏഷ്യതി ।

ന ച തസ്മാന്മനുഷ്യേഷു കശ്ചിന്മേ പ്രിയകൃത്തമഃ ।
ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാദന്യഃ പ്രിയതരോ ഭുവി ॥ 18-69 ॥

ന ച തസ്മാത് മനുഷ്യേഷു കശ്ചിത് മേ പ്രിയ-കൃത്തമഃ ।
ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാത് അന്യഃ പ്രിയതരഃ ഭുവി ॥ 18-69 ॥

മനുഷ്യേഷു ച കശ്ചിത് തസ്മാത് പ്രിയ-കൃത്തമഃ മേ ന (അസ്തി);
തസ്മാത് അന്യഃ ഭുവി പ്രിയതരഃ ച മേ ന ഭവിതാ ।

അധ്യേഷ്യതേ ച യ ഇമം ധർമ്യം സംവാദമാവയോഃ ।
ജ്ഞാനയജ്ഞേന തേനാഹമിഷ്ടഃ സ്യാമിതി മേ മതിഃ ॥ 18-70 ॥

അധ്യേഷ്യതേ ച യഃ ഇമം ധർമ്യം സംവാദം ആവയോഃ ।
ജ്ഞാന-യജ്ഞേന തേന അഹം ഇഷ്ടഃ സ്യാം ഇതി മേ മതിഃ ॥ 18-70 ॥

യഃ ച ആവയോഃ ഇമം ധർമ്യം സംവാദം അധ്യേഷ്യതേ, തേന
ജ്ഞാന-യജ്ഞേന അഹം ഇഷ്ടഃ സ്യാം ഇതി മേ മതിഃ ।

ശ്രദ്ധാവാനനസൂയശ്ച ശൃണുയാദപി യോ നരഃ ।
സോഽപി മുക്തഃ ശുഭാഁല്ലോകാൻപ്രാപ്നുയാത്പുണ്യകർമണാം ॥ 18-71 ॥

ശ്രദ്ധാവാൻ അനസൂയഃ ച ശൃണുയാത് അപി യഃ നരഃ ।
സഃ അപി മുക്തഃ ശുഭാൻ ലോകാൻ പ്രാപ്നുയാത് പുണ്യ-കർമണാം ॥ 18-71 ॥

ശ്രദ്ധാവാൻ അനസൂയഃ ച യഃ നരഃ (ഇദം) ശൃണുയാത് അപി സഃ
മുക്തഃ (സൻ) പുണ്യ-കർമണാം ശുഭാൻ ലോകാൻ അപി പ്രാപ്നുയാത് ।

കച്ചിദേതച്ഛ്രുതം പാർഥ ത്വയൈകാഗ്രേണ ചേതസാ ।
കച്ചിദജ്ഞാനസമ്മോഹഃ പ്രനഷ്ടസ്തേ ധനഞ്ജയ ॥ 18-72 ॥

കച്ചിത് ഏതത് ശ്രുതം പാർഥ ത്വയാ ഏകാഗ്രേണ ചേതസാ ।
കച്ചിത് അജ്ഞാന-സമ്മോഹഃ പ്രനഷ്ടഃ തേ ധനഞ്ജയ ॥ 18-72 ॥

ഹേ പാർഥ! ത്വയാ ഏതത് ഏകാഗ്രേണ ചേതസാ ശ്രുതം കച്ചിത്?
ഹേ ധനഞ്ജയ! തേ അജ്ഞാന-സമ്മോഹഃ പ്രനഷ്ടഃ കച്ചിത്?

അർജുന ഉവാച ।
അർജുനഃ ഉവാച ।

നഷ്ടോ മോഹഃ സ്മൃതിർലബ്ധാ ത്വത്പ്രസാദാന്മയാച്യുത ।
സ്ഥിതോഽസ്മി ഗതസന്ദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ ॥ 18-73 ॥

നഷ്ടഃ മോഹഃ സ്മൃതിഃ ലബ്ധാ ത്വത് പ്രസാദാത് മയാ അച്യുത ।
സ്ഥിതഃ അസ്മി ഗത-സന്ദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ ॥ 18-73 ॥

ഹേ അച്യുത! ത്വത് പ്രസാദാത് (മേ) മോഹഃ നഷ്ടഃ,
മയാ സ്മൃതിഃ ലബ്ധാ, (അഹം) ഗത-സന്ദേഹഃ സ്ഥിതഃ അസ്മി,
(ഇദാനീം) തവ വചനം കരിഷ്യേ ।

സഞ്ജയ ഉവാച ।
സഞ്ജയഃ ഉവാച ।

ഇത്യഹം വാസുദേവസ്യ പാർഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ ।
സംവാദമിമമശ്രൗഷമദ്ഭുതം രോമഹർഷണം ॥ 18-74 ॥

ഇതി അഹം വാസുദേവസ്യ പാർഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ ।
സംവാദം ഇമം അശ്രൗഷം അദ്ഭുതം രോമ-ഹർഷണം ॥ 18-74 ॥

ഇതി അഹം വാസുദേവസ്യ മഹാത്മനഃ പാർഥസ്യ ച ഇമം അദ്ഭുതം
രോമ-ഹർഷണം സംവാദം അശ്രൗഷം ।

വ്യാസപ്രസാദാച്ഛ്രുതവാനേതദ്ഗുഹ്യമഹം പരം ।
യോഗം യോഗേശ്വരാത്കൃഷ്ണാത്സാക്ഷാത്കഥയതഃ സ്വയം ॥ 18-75 ॥

വ്യാസ-പ്രസാദാത് ശ്രുതവാൻ ഏതത് ഗുഹ്യം അഹം പരം ।
യോഗം യോഗേശ്വരാത് കൃഷ്ണാത് സാക്ഷാത് കഥയതഃ സ്വയം ॥ 18-75 ॥

വ്യാസ-പ്രസാദാത് സ്വയം യോഗം കഥയതഃ യോഗേശ്വരാത് കൃഷ്ണാത്
ഏതത് പരം ഗുഹ്യം അഹം സാക്ഷാത് ശ്രുതവാൻ ।

രാജൻസംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദമിമമദ്ഭുതം ।
കേശവാർജുനയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുർമുഹുഃ ॥ 18-76 ॥

രാജൻ സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദം ഇമം അദ്ഭുതം ।
കേശവ-അർജുനയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുഃ മുഹുഃ ॥ 18-76 ॥

ഹേ രാജൻ! (അഹം) കേശവ-അർജുനയോഃ ഇമം പുണ്യം അദ്ഭുതം
ച സംവാദം സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ മുഹുഃ മുഹുഃ ഹൃഷ്യാമി ।

തച്ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപമത്യദ്ഭുതം ഹരേഃ ।
വിസ്മയോ മേ മഹാൻ രാജൻഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ ॥ 18-77 ॥

തത് ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപം അതി-അദ്ഭുതം ഹരേഃ ।
വിസ്മയഃ മേ മഹാൻ രാജൻ ഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ ॥ 18-77 ॥

ഹേ രാജൻ! ഹരേഃ തത് ച അതി-അദ്ഭുതം രൂപം സംസ്മൃത്യ
സംസ്മൃത്യ മേ മഹാൻ വിസ്മയഃ (ഭവതി), (അഹം) പുനഃ പുനഃ ഹൃഷ്യാമി ച ।

യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണോ യത്ര പാർഥോ ധനുർധരഃ ।
തത്ര ശ്രീർവിജയോ ഭൂതിർധ്രുവാ നീതിർമതിർമമ ॥ 18-78 ॥

യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണഃ യത്ര പാർഥഃ ധനുർധരഃ ।
തത്ര ശ്രീഃ വിജയഃ ഭൂതിഃ ധ്രുവാ നീതിഃ മതിഃ മമ ॥ 18-78 ॥

യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണഃ യത്ര ധനുർധരഃ പാർഥഃ,
തത്ര ശ്രീഃ, വിജയഃ, ഭൂതിഃ, ധ്രുവാ നീതിഃ (ച ഇതി)
മമ മതിഃ (അസ്തി) ।

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
മോക്ഷസംന്യാസയോഗോ നാമ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥ 18 ॥

ഓം തത് സത് ഇതി ശ്രീമത് ഭഗവത് ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മ-വിദ്യായാം യോഗ-ശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണ-അർജുന-സംവാദേ
മോക്ഷ-സംന്യാസ-യോഗഃ നാമ അഷ്ടാദശഃ അധ്യായഃ ॥ 18 ॥

– Chant Stotra in Other Languages –

Gita – Sandhi Vigraha and Anvaya in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil