Skandha 11 Adhyaya 13 Bhagavata Purana.
॥ Hamsa Geetaa from Shrimad Bhagavata Purana Skandha 11 Gujarati Lyrics ॥
॥ હંસગીતા ભાગવતપુરાણે એકાદશસ્કન્ધે ॥
શ્રીભગવાનુવાચ ।
સત્ત્વં રજસ્તમ ઇતિ ગુણા બુદ્ધેર્ન ચાત્મનઃ ।
સત્ત્વેનાન્યતમૌ હન્યાત્સત્ત્વં સત્ત્વેન ચૈવ હિ ॥ ૧૩ ।૧ ॥
સત્ત્વાદ્ધર્મો ભવેદ્વૃદ્ધાત્પુંસો મદ્ભક્તિલક્ષણઃ ।
સાત્ત્વિકોપાસયા સત્ત્વં તતો ધર્મઃ પ્રવર્તતે ॥ ૧૩ ।૨ ॥
ધર્મો રજસ્તમો હન્યાત્સત્ત્વવૃદ્ધિરનુત્તમઃ ।
આશુ નશ્યતિ તન્મૂલો હ્યધર્મ ઉભયે હતે ॥ ૧૩ ।૩ ॥
આગમોઽપઃ પ્રજા દેશઃ કાલઃ કર્મ ચ જન્મ ચ ।
ધ્યાનં મન્ત્રોઽથ સંસ્કારો દશૈતે ગુણહેતવઃ ॥ ૧૩ ।૪ ॥
તત્તત્સાત્ત્વિકમેવૈષાં યદ્યદ્વૃદ્ધાઃ પ્રચક્ષતે ।
નિન્દન્તિ તામસં તત્તદ્રાજસં તદુપેક્ષિતમ્ ॥ ૧૩ ।૫ ॥
સાત્ત્વિકાન્યેવ સેવેત પુમાન્સત્ત્વવિવૃદ્ધયે ।
તતો ધર્મસ્તતો જ્ઞાનં યાવત્સ્મૃતિરપોહનમ્ ॥ ૧૩ ।૬ ॥
વેણુસઙ્ઘર્ષજો વહ્નિર્દગ્ધ્વા શામ્યતિ તદ્વનમ્ ।
એવં ગુણવ્યત્યયજો દેહઃ શામ્યતિ તત્ક્રિયઃ ॥ ૧૩ ।૭ ॥
ઉદ્ધવ ઉવાચ ।
વિદન્તિ મર્ત્યાઃ પ્રાયેણ વિષયાન્પદમાપદામ્ ।
તથાપિ ભુઞ્જતે કૃષ્ણ તત્કથં શ્વખરાજવત્ ॥ ૧૩ ।૮ ॥
શ્રીભગવાનુવાચ ।
અહમિત્યન્યથાબુદ્ધિઃ પ્રમત્તસ્ય યથા હૃદિ ।
ઉત્સર્પતિ રજો ઘોરં તતો વૈકારિકં મનઃ ॥ ૧૩ ।૯ ॥
રજોયુક્તસ્ય મનસઃ સઙ્કલ્પઃ સવિકલ્પકઃ ।
તતઃ કામો ગુણધ્યાનાદ્દુઃસહઃ સ્યાદ્ધિ દુર્મતેઃ ॥ ૧૩ ।૧૦ ॥
કરોતિ કામવશગઃ કર્માણ્યવિજિતેન્દ્રિયઃ ।
દુઃખોદર્કાણિ સમ્પશ્યન્ રજોવેગવિમોહિતઃ ॥ ૧૩ ।૧૧ ॥
રજસ્તમોભ્યાં યદપિ વિદ્વાન્વિક્ષિપ્તધીઃ પુનઃ ।
અતન્દ્રિતો મનો યુઞ્જન્દોષદૃષ્ટિર્ન સજ્જતે ॥ ૧૩ ।૧૨ ॥
અપ્રમત્તોઽનુયુઞ્જીત મનો મય્યર્પયઞ્છનૈઃ ।
અનિર્વિણ્ણો યથાકાલં જિતશ્વાસો જિતાસનઃ ॥ ૧૩ ।૧૩ ॥
એતાવાન્યોગ આદિષ્ટો મચ્છિષ્યૈઃ સનકાદિભિઃ ।
સર્વતો મન આકૃષ્ય મય્યદ્ધાવેશ્યતે યથા ॥ ૧૩ ।૧૪ ॥
ઉદ્ધવ ઉવાચ ।
યદા ત્વં સનકાદિભ્યો યેન રૂપેણ કેશવ ।
યોગમાદિષ્ટવાનેતદ્રૂપમિચ્છામિ વેદિતુમ્ ॥ ૧૩ ।૧૫ ॥
શ્રીભગવાનુવાચ ।
પુત્રા હિરણ્યગર્ભસ્ય માનસાઃ સનકાદયઃ ।
પપ્રચ્છુઃ પિતરં સૂક્ષ્માં યોગસ્યૈકાન્તિકીં ગતિમ્ ॥ ૧૩ ।૧૬ ॥
સનકાદય ઊચુઃ ।
ગુણેષ્વાવિશતે ચેતો ગુણાશ્ચેતસિ ચ પ્રભો ।
કથમન્યોન્યસન્ત્યાગો મુમુક્ષોરતિતિતીર્ષોઃ ॥ ૧૩ ।૧૭ ॥
શ્રીભગવાનુવાચ ।
એવં પૃષ્ટો મહાદેવઃ સ્વયમ્ભૂર્ભૂતભાવનઃ ।
ધ્યાયમાનઃ પ્રશ્નબીજં નાભ્યપદ્યત કર્મધીઃ ॥ ૧૩ ।૧૮ ॥
સ મામચિન્તયદ્દેવઃ પ્રશ્નપારતિતીર્ષયા ।
તસ્યાહં હંસરૂપેણ સકાશમગમં તદા ॥ ૧૩ ।૧૯ ॥
દૃષ્ટ્વા માં ત ઉપવ્રજ્ય કૃત્વા પાદાભિવન્દનમ્ ।
બ્રહ્માણમગ્રતઃ કૃત્વા પપ્રચ્છુઃ કો ભવાનિતિ ॥ ૧૩ ।૨૦ ॥
ઇત્યહં મુનિભિઃ પૃષ્ટસ્તત્ત્વજિજ્ઞાસુભિસ્તદા ।
યદવોચમહં તેભ્યસ્તદુદ્ધવ નિબોધ મે ॥ ૧૩ ।૨૧ ॥
વસ્તુનો યદ્યનાનાત્વ આત્મનઃ પ્રશ્ન ઈદૃશઃ ।
કથં ઘટેત વો વિપ્રા વક્તુર્વા મે ક આશ્રયઃ ॥ ૧૩ ।૨૨ ॥
પઞ્ચાત્મકેષુ ભૂતેષુ સમાનેષુ ચ વસ્તુતઃ ।
કો ભવાનિતિ વઃ પ્રશ્નો વાચારમ્ભો હ્યનર્થકઃ ॥ ૧૩ ।૨૩ ॥
મનસા વચસા દૃષ્ટ્યા ગૃહ્યતેઽન્યૈરપીન્દ્રિયૈઃ ।
અહમેવ ન મત્તોઽન્યદિતિ બુધ્યધ્વમઞ્જસા ॥ ૧૩ ।૨૪ ॥
ગુણેષ્વાવિશતે ચેતો ગુણાશ્ચેતસિ ચ પ્રજાઃ ।
જીવસ્ય દેહ ઉભયં ગુણાશ્ચેતો મદાત્મનઃ ॥ ૧૩ ।૨૫ ॥
ગુણેષુ ચાવિશચ્ચિત્તમભીક્ષ્ણં ગુણસેવયા ।
ગુણાશ્ચ ચિત્તપ્રભવા મદ્રૂપ ઉભયં ત્યજેત્ ॥ ૧૩ ।૨૬ ॥
જાગ્રત્સ્વપ્નઃ સુષુપ્તં ચ ગુણતો બુદ્ધિવૃત્તયઃ ।
તાસાં વિલક્ષણો જીવઃ સાક્ષિત્વેન વિનિશ્ચિતઃ ॥ ૧૩ ।૨૭ ॥
યર્હિ સંસૃતિબન્ધોઽયમાત્મનો ગુણવૃત્તિદઃ ।
મયિ તુર્યે સ્થિતો જહ્યાત્ત્યાગસ્તદ્ગુણચેતસામ્ ॥ ૧૩ ।૨૮ ॥
અહઙ્કારકૃતં બન્ધમાત્મનોઽર્થવિપર્યયમ્ ।
વિદ્વાન્નિર્વિદ્ય સંસારચિન્તાં તુર્યે સ્થિતસ્ત્યજેત્ ॥ ૧૩ ।૨૯ ॥
યાવન્નાનાર્થધીઃ પુંસો ન નિવર્તેત યુક્તિભિઃ ।
જાગર્ત્યપિ સ્વપન્નજ્ઞઃ સ્વપ્ને જાગરણં યથા ॥ ૧૩ ।૩૦ ॥
અસત્ત્વાદાત્મનોઽન્યેષાં ભાવાનાં તત્કૃતા ભિદા ।
ગતયો હેતવશ્ચાસ્ય મૃષા સ્વપ્નદૃશો યથા ॥ ૧૩ ।૩૧ ॥
યો જાગરે બહિરનુક્ષણધર્મિણોઽર્થાન્
ભુઙ્ક્તે સમસ્તકરણૈર્હૃદિ તત્સદૃક્ષાન્ ।
સ્વપ્ને સુષુપ્ત ઉપસંહરતે સ એકઃ
સ્મૃત્યન્વયાત્ત્રિગુણવૃત્તિદૃગિન્દ્રિયેશઃ ॥ ૧૩ ।૩૨ ॥
એવં વિમૃશ્ય ગુણતો મનસસ્ત્ર્યવસ્થા
મન્માયયા મયિ કૃતા ઇતિ નિશ્ચિતાર્થાઃ ।
સઞ્છિદ્ય હાર્દમનુમાનસદુક્તિતીક્ષ્ણ-
જ્ઞાનાસિના ભજત માખિલસંશયાધિમ્ ॥ ૧૩ ।૩૩ ॥
ઈક્ષેત વિભ્રમમિદં મનસો વિલાસં
દૃષ્ટં વિનષ્ટમતિલોલમલાતચક્રમ્ ।
વિજ્ઞાનમેકમુરુધેવ વિભાતિ માયા
સ્વપ્નસ્ત્રિધા ગુણવિસર્ગકૃતો વિકલ્પઃ ॥ ૧૩ ।૩૪ ॥
દૃષ્ટિં તતઃ પ્રતિનિવર્ત્ય નિવૃત્તતૃષ્ણ-
સ્તૂષ્ણીં ભવેન્નિજસુખાનુભવો નિરીહઃ ।
સન્દૃશ્યતે ક્વ ચ યદીદમવસ્તુબુદ્ધ્યા
ત્યક્તં ભ્રમાય ન ભવેત્સ્મૃતિરાનિપાતાત્ ॥ ૧૩ ।૩૫ ॥
દેહં ચ નશ્વરમવસ્થિતમુત્થિતં વા
સિદ્ધો ન પશ્યતિ યતોઽધ્યગમત્સ્વરૂપમ્ ।
દૈવાદપેતમથ દૈવવશાદુપેતં
વાસો યથા પરિકૃતં મદિરામદાન્ધઃ ॥ ૧૩ ।૩૬ ॥
દેહોઽપિ દૈવવશગઃ ખલુ કર્મ યાવત્
સ્વારમ્ભકં પ્રતિસમીક્ષત એવ સાસુઃ ।
તં સપ્રપઞ્ચમધિરૂઢસમાધિયોગઃ
સ્વાપ્નં પુનર્ન ભજતે પ્રતિબુદ્ધવસ્તુઃ ॥ ૧૩ ।૩૭ ॥
મયૈતદુક્તં વો વિપ્રા ગુહ્યં યત્સાઙ્ખ્યયોગયોઃ ।
જાનીત માઽઽગતં યજ્ઞં યુષ્મદ્ધર્મવિવક્ષયા ॥ ૧૩ ।૩૮ ॥
અહં યોગસ્ય સાઙ્ખ્યસ્ય સત્યસ્યર્તસ્ય તેજસઃ ।
પરાયણં દ્વિજશ્રેષ્ઠાઃ શ્રિયઃ કીર્તેર્દમસ્ય ચ ॥ ૧૩ ।૩૯ ॥
માં ભજન્તિ ગુણાઃ સર્વે નિર્ગુણં નિરપેક્ષકમ્ ।
સુહૃદં પ્રિયમાત્માનં સામ્યાસઙ્ગાદયોઽગુણાઃ ॥ ૧૩ ।૪૦ ॥
ઇતિ મે છિન્નસન્દેહા મુનયઃ સનકાદયઃ ।
સભાજયિત્વા પરયા ભક્ત્યાગૃણત સંસ્તવૈઃ ॥ ૧૩ ।૪૧ ॥
તૈરહં પૂજિતઃ સમ્યક્સંસ્તુતઃ પરમર્ષિભિઃ ।
પ્રત્યેયાય સ્વકં ધામ પશ્યતઃ પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૧૩ ।૪૨ ॥
॥ ઇતિ ભાગવતપુરાણે એકાદશસ્કન્ધાન્તર્ત્ગતા હંસગીતા સમાપ્તા ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Hamsagita from Shrimad Bhagavata Purana Skandha 11 in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil