॥ Ishvara Geetaa from Kurmapurana Gujarati Lyrics ॥
॥ ઈશ્વરગીતા કૂર્મપુરાણે ॥
પ્રથમોઽધ્યાયઃ
ઋષય ઊચુઃ
ભવતા કથિતઃ સમ્યક્ સર્ગઃ સ્વાયંભુવસ્તતઃ ।
બ્રહ્માણ્ડસ્યાસ્ય વિસ્તારો મન્વન્તરવિનિશ્ચયઃ ॥ ૧.૧ ॥
તત્રેશ્વરેશ્વરો દેવો વર્ણિભિર્ધર્મતત્પરૈઃ ।
જ્ઞાનયોગરતૈર્નિત્યમારાધ્યઃ કથિતસ્ત્વયા ॥ ૧.૨ ॥
તદ્વદાશેષસંસારદુઃખનાશમનુત્તમમ્ ।
જ્ઞાનં બ્રહ્મૈકવિષયં યેન પશ્યેમ તત્પરમ્ ॥ ૧.૩ ॥
ત્વં હિ નારાયણ સાક્ષાત્ કૃષ્ણદ્વૈપાયનાત્ પ્રભો ।
અવાપ્તાખિલવિજ્ઞાનસ્તત્ત્વાં પૃચ્છામહે પુનઃ ॥ ૧.૪ ॥
શ્રુત્વા મુનીનાં તદ્ વાક્યં કૃષ્ણદ્વૈપાયનાત્ પ્રભુમ્ ।
સૂતઃ પૌરાણિકઃ સ્મૃત્વા ભાષિતું હ્યુપચક્રમે ॥ ૧.૫ ॥
અથાસ્મિન્નન્તરે વ્યાસઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનઃ સ્વયમ્ ।
આજગામ મુનિશ્રેષ્ઠા યત્ર સત્રં સમાસતે ॥ ૧.૬ ॥
તં દૃષ્ટ્વા વેદવિદ્વાંસં કાલમેઘસમદ્યુતિમ્ ।
વ્યાસં કમલપત્રાક્ષં પ્રણેમુર્દ્વિજપુંગવાઃ ॥ ૧.૭ ॥
પપાત દણ્ડવદ્ ભૂમૌ દૃષ્ટ્વાઽસૌ લોમહર્ષણઃ ।
પ્રદક્ષિણીકૃત્ય ગુરું પ્રાઞ્જલિઃ પાર્શ્વગોઽભવત્ ॥ ૧.૮ ॥
પૃષ્ટાસ્તેઽનામયં વિપ્રાઃ શૌનકાદ્યા મહામુનિમ્ ।
સમાશ્વાસ્યાસનં તસ્મૈ તદ્યોગ્યં સમકલ્પયન્ ॥ ૧.૯ ॥
અથૈતાનબ્રવીદ્ વાક્યં પરાશરસુતઃ પ્રભુઃ ।
કચ્ચિન્ન તપસો હાનિઃ સ્વાધ્યાયસ્ય શ્રુતસ્ય ચ ॥ ૧.૧૦ ॥
તતઃ સ સૂતઃ સ્વગુરું પ્રણમ્યાહ મહામુનિમ્ ।
જ્ઞાનં તદ્ બ્રહ્મવિષયં મુનીનાં વક્તુમર્હસિ ॥ ૧.૧૧ ॥
ઇમે હિ મુનયઃ શાન્તાસ્તાપસા ધર્મતત્પરાઃ ।
શુશ્રૂષા જાયતે ચૈષાં વક્તુમર્હસિ તત્ત્વતઃ ॥ ૧.૧૨ ॥
જ્ઞાનં વિમુક્તિદં દિવ્યં યન્મે સાક્ષાત્ ત્વયોદિતમ્ ।
મુનીનાં વ્યાહૃતં પૂર્વં વિષ્ણુના કૂર્મરૂપિણા ॥ ૧.૧૩ ॥
૩શ્રુત્વા સૂતસ્ય વચનં મુનિઃ સત્યવતીસુતઃ
પ્રણમ્ય શિરસા રુદ્રં વચઃ પ્રાહ સુખાવહમ્ ॥ ૧.૧૪ ॥
વ્યાસ ઉવાચ
વક્ષ્યે દેવો મહાદેવઃ પૃષ્ટો યોગીશ્વરૈઃ પુરા ।
સનત્કુમારપ્રમુખૈઃ સ સ્વયં સમભાષત ॥ ૧.૧૫ ॥
સનત્કુમારઃ સનકસ્તથૈવ ચ સનન્દનઃ ।
અઙ્ગિરા રુદ્રસહિતો ભૃગુઃ પરમધર્મવિત્ ॥ ૧.૧૬ ॥
કણાદઃ કપિલો યોગી વામદેવો મહામુનિઃ ।
શુક્રો વસિષ્ઠો ભગવાન્ સર્વે સંયતમાનસાઃ ॥ ૧.૧૭ ॥
પરસ્પરં વિચાર્યૈતે સંશયાવિષ્ટચેતસઃ ।
તપ્તવન્તસ્તપો ઘોરં પુણ્યે બદરિકાશ્રમે ॥ ૧.૧૮ ॥
અપશ્યંસ્તે મહાયોગમૃષિં ધર્મસુતં શુચિમ્ ।
નારાયણમનાદ્યન્તં નરેણ સહિતં તદા ॥ ૧.૧૯ ॥
સંસ્તૂય વિવિધૈઃ સ્તોત્રૈઃ સર્વે વેદસમુદ્ભવૈઃ ।
પ્રણેમુર્ભક્તિસંયુક્તા યોગિનો યોગવિત્તમમ્ ॥ ૧.૨૦ ॥
વિજ્ઞાય વાઞ્છિતં તેષાં ભગવાનપિ સર્વવિત્ ।
પ્રાહ ગમ્ભીરયા વાચા કિમર્થં તપ્યતે તપઃ ॥ ૧.૨૧ ॥
અબ્રુવન્ હૃષ્ટમનસો વિશ્વાત્માનં સનાતનમ્ ।
સાક્ષાન્નારાયણં દેવમાગતં સિદ્ધિસૂચકમ્ ॥ ૧.૨૨ ॥
વયં સંશયમાપન્નાઃ સર્વે વૈ બ્રહ્મવાદિનઃ ।
ભવન્તમેકં શરણં પ્રપન્નાઃ પુરુષોત્તમમ્ ॥ ૧.૨૩ ॥
ત્વં હિ વેત્સિ પરમં ગુહ્યં સર્વન્તુ ભગવાનૃષિઃ ।
નારાયણઃ સ્વયં સાક્ષાત્ પુરાણોઽવ્યક્તપૂરુષઃ ॥ ૧.૨૪ ॥
નહ્યન્યો વિદ્યતે વેત્તા ત્વામૃતે પરમેશ્વરમ્ ।
શુશ્રૂષાઽસ્માકમખિલં સંશયં છેત્તુમર્હસિ ॥ ૧.૨૫ ॥
કિં કારણમિદં કૃત્સ્નં કોઽનુસંસરતે સદા ।
કશ્ચિદાત્મા ચ કા મુક્તિઃ સંસારઃ કિંનિમિત્તકઃ ॥ ૧.૨૬ ॥
કઃ સંસારપતીશાનઃ કો વા સર્વં પ્રપશ્યતિ ।
કિં તત્ પરતરં બ્રહ્મ સર્વં નો વક્તુમર્હસિ ॥ ૧.૨૭ ॥
એવમુક્તા તુ મુનયઃ પ્રાપશ્યન્ પુરુષોત્તમમ્ ।
વિહાય તાપસં રૂપં સંસ્થિતં સ્વેન તેજસા ॥ ૧.૨૮ ॥
વિભ્રાજમાનં વિમલં પ્રભામણ્ડલમણ્ડિતમ્ ।
શ્રીવત્સવક્ષસં દેવં તપ્તજામ્બૂનદપ્રભમ્ ॥ ૧.૨૯ ॥
શઙ્ખચક્રગદાપાણિં શાર્ઙ્ગહસ્તં શ્રિયાવૃતમ્ ।
ન દૃષ્ટસ્તત્ક્ષણાદેવ નરસ્તસ્યૈવ તેજસા ॥ ૧.૩૦ ॥
તદન્તરે મહાદેવઃ શશાઙ્કાઙ્કિતશેખરઃ ।
પ્રસાદાભિમુખો રુદ્રઃ પ્રાદુરાસીન્મહેશ્વરઃ ॥ ૧.૩૧ ॥
નિરીક્ષ્ય તે જગન્નાથં ત્રિનેત્રં ચન્દ્રભૂષણમ્ ।
તુષ્ટબુર્હૃષ્ટમનસો ભક્ત્યા તં પરમેશ્વરમ્ ॥ ૧.૩૨ ॥
જયેશ્વર મહાદેવ જય ભૂતપતે શિવ ।
જયાશેષમુનીશાન તપસાઽભિપ્રપૂજિત ॥ ૧.૩૩ ॥
સહસ્રમૂર્તે વિશ્વાત્મન્ જગદ્યન્ત્રપ્રવર્ત્તક ।
જયાનન્ત જગજ્જન્મત્રાણસંહારકારક ॥ ૧.૩૪ ॥
સહસ્રચરણેશાન શંભો યોગીન્દ્રવન્દિત ।
જયામ્બિકાપતે દેવ નમસ્તે પરમેશ્વર ॥ ૧.૩૫ ॥
સંસ્તુતો ભગવાનીશસ્ત્ર્યમ્બકો ભક્તવત્સલઃ ।
સમાલિઙ્ગ્ય હૃષીકેશં પ્રાહ ગમ્ભીરયા ગિરા ॥ ૧.૩૬ ॥
કિમર્થં પુણ્ડરીકાક્ષ મુનીન્દ્રા બ્રહ્મવાદિનઃ ।
ઇમં સમાગતા દેશં કિં વા કાર્યં મયાઽચ્યુત ॥ ૧.૩૭ ॥
આકર્ણ્ય ભગવદ્વાક્યં દેવદેવો જનાર્દનઃ ।
પ્રાહ દેવો મહાદેવં પ્રસાદાભિમુખં સ્થિતમ્ ॥ ૧.૩૮ ॥
ઇમે હિ મુનયો દેવ તાપસાઃ ક્ષીણકલ્પષાઃ ।
અભ્યાગતાનાં શરણં સમ્યગ્દર્શનકાઙ્ક્ષિણામ્ ॥ ૧.૩૯ ॥
યદિ પ્રસન્નો ભગવાન્ મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્ ।
સન્નિધૌ મમ તજ્જ્ઞાનં દિવ્યં વક્તુમિહાર્હસિ ॥ ૧.૪૦ ॥
ત્વં હિ વેત્સિ સ્વમાત્માનં ન હ્યન્યો વિદ્યતે શિવ ।
તતસ્ત્વમાત્મનાત્માનં મુનીન્દ્રેભ્યઃ પ્રદર્શય ॥ ૧.૪૧ ॥
એવમુક્ત્વા હૃષીકેશઃ પ્રોવાચ મુનિપુંગવાન્ ।
પ્રદર્શયન્ યોગસિદ્ધિં નિરીક્ષ્ય વૃષભધ્વજમ્ ॥ ૧.૪૨ ॥
સંદર્શનાન્મહેશસ્ય શંકરસ્યાથ શૂલિનઃ ।
કૃતાર્થં સ્વયમાત્માનં જ્ઞાતુમર્હથ તત્ત્વતઃ ॥ ૧.૪૩ ॥
દ્રષ્ટુમર્હથ વિશ્વેશં પ્રત્યક્ષં પુરતઃ સ્થિતમ્ ।
મમૈવ સન્નિધાવેવ યથાવદ્ વક્તુમીશ્વરઃ ॥ ૧.૪૪ ॥
નિશમ્ય વિષ્ણોર્વચનં પ્રણમ્ય વૃષભધ્વજમ્ ।
સનત્કુમારપ્રમુખાઃ પૃચ્છન્તિ સ્મ મહેશ્વરમ્ ॥ ૧.૪૫ ॥
અથાસ્મિન્નન્તરે દિવ્યમાસનં વિમલં શિવમ્ ।
કિમપ્યચિન્ત્યં ગગનાદીશ્વરાર્થે સમુદ્બભૌ ॥ ૧.૪૬ ॥
તત્રાસસાદ યોગાત્મા વિષ્ણુના સહ વિશ્વકૃત્ ।
તેજસા પૂરયન્ વિશ્વં ભાતિ દેવો મહેશ્વરઃ ॥ ૧.૪૭ ॥
તતો દેવાદિદેવેશં શંકરં બ્રહ્મવાદિનઃ ।
વિભ્રાજમાનં વિમલે તસ્મિન્ દદૃશુરાસને ॥ ૧.૪૮ ॥
યં પ્રપશ્યન્તિયોગસ્થાઃ સ્વાત્મન્યાત્માનમીશ્વરમા ।
અનન્યતેજસં શાન્તં શિવં દદૃશિરે કિલ ॥ ૧.૪૯ ॥
યતઃ પ્રસૂતિર્ભૂતાનાં યત્રૈતત્ પ્રવિલીયતે ।
તમાસનસ્થં ભૂતાનામીશં દદૃશિરે કિલ ॥ ૧.૫૦ ॥
યદન્તરા સર્વમેતદ્ યતોઽભિન્નમિદં જગત્ ।
સવાસુદેવમાસીનં તમીશં દદૃશુઃ કિલ ॥ ૧.૫૧ ॥
પ્રોવાચ પૃષ્ટો ભગવાન્ મુનીનાં પરમેશ્વરઃ ।
નિરીક્ષ્ય પુણ્ડરીકાક્ષં સ્વાત્મયોગમનુત્તમમ્ ॥ ૧.૫૨ ॥
તચ્છૃણુધ્વં યથાન્યાયમુચ્યમાનં મયાઽનઘાઃ ।
પ્રશાન્તમાનસાઃ સર્વે જ્ઞાનમીશ્વરભાષિતમ્ ॥ ૧.૫૩ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥ ૧ ॥
દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ ।
અવાચ્યમેતદ્ વિજ્ઞાનમાત્મગુહ્યં સનાતનમ્ ।
યન્ન દેવા વિજાનન્તિ યતન્તોઽપિ દ્વિજાતયઃ ॥ ૨.૧ ॥
ઇદં જ્ઞાનં સમાશ્રિત્ય બ્રહ્મભૂતા દ્વિજોત્તમાઃ ।
ન સંસારં પ્રપદ્યન્તે પૂર્વેઽપિ બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ ૨.૨ ॥
ગુહ્યાદ્ ગુહ્યતમં સાક્ષાદ્ ગોપનીયં પ્રયત્નતઃ ।
વક્ષ્યે ભક્તિમતામદ્ય યુષ્માકં બ્રહ્મવાદિનામ્ ॥ ૨.૩ ॥
આત્માયઃ કેવલઃ સ્વચ્છઃ શુદ્ધઃ સૂક્ષ્મઃ સનાતનઃ ।
અસ્તિ સર્વાન્તરઃ સાક્ષાચ્ચિન્માત્રસ્તમસઃ પરઃ ॥ ૨.૪ ॥
સોઽન્તર્યામી સ પુરુષઃ સ પ્રાણઃ સ મહેશ્વરઃ ।
સ કાલોઽત્રસ્તદવ્યક્તં સ એવેદમિતિ શ્રુતિઃ ॥ ૨.૫ ॥
અસ્માદ્ વિજાયતે વિશ્વમત્રૈવ પ્રવિલીયતે ।
સ માયી માયયા બદ્ધઃ કરોતિ વિવિધાસ્તનૂઃ ॥ ૨.૬ ॥
ન ચાપ્યયં સંસરતિ ન ચ સંસારમયઃ પ્રભુઃ ।
નાયં પૃથ્વી ન સલિલં ન તેજઃ પવનો નભઃ ॥ ૨.૭ ॥
ન પ્રાણે ન મનોઽવ્યક્તં ન શબ્દઃ સ્પર્શ એવ ચ ।
ન રૂપરસગન્ધાશ્ચ નાહં કર્ત્તા ન વાગપિ ॥ ૨.૮ ॥
ન પાણિપાદૌ નો પાયુર્ન ચોપસ્થં દ્વિજોત્તમાઃ ।
ન કર્ત્તા ન ચ ભોક્તા વા ન ચ પ્રકૃતિપૂરુષૌ ॥ ૨.૯ ॥
ન માયા નૈવ ચ પ્રાણા ચૈતન્યં પરમાર્થતઃ ।
યથા પ્રકાશતમસોઃ સમ્બન્ધો નોપપદ્યતે ॥ ૨.૧૦ ॥
તદ્વદૈક્યં ન સંબન્ધઃ પ્રપઞ્ચપરમાત્મનોઃ
છાયાતપૌ યથા લોકે પરસ્પરવિલક્ષણૌ ॥ ૨.૧૧ ॥
તદ્વત્ પ્રપઞ્ચપુરુષૌ વિભિન્નૌ પરમાર્થતઃ ।
તથાત્મા મલિનોઽસૃષ્ટો વિકારી સ્યાત્ સ્વભાવતઃ ॥ ૨.૧૨ ॥
નહિ તસ્ય ભવેન્મુક્તિર્જન્માન્તરશતૈરપિ ।
પશ્યન્તિ મુનયો યુક્તાઃ સ્વાત્માનં પરમાર્થતઃ ॥ ૨.૧૩ ॥
વિકારહીનં નિર્દુઃ ખમાનન્દાત્માનમવ્યયમ્ ।
અહ કર્ત્તા સુખી દુઃખી કૃશઃ સ્થૂલેતિ યા મતિઃ ॥ ૨.૧૪ ॥
સા ચાહંકારકર્તૃત્વાદાત્મન્યારોપ્યતે જનૈઃ ।
વદન્તિ વેદવિદ્વાંસઃ સાક્ષિણં પ્રકૃતેઃ પરમ્ ॥ ૨.૧૫ ॥
ભોક્તારમક્ષરં શુદ્ધં સર્વત્ર સમવસ્થિતમ્ ।
તસ્માદજ્ઞાનમૂલો હિ સંસારઃ સર્વદેહિનામ્ ॥ ૨.૧૬ ॥
અજ્ઞાનાદન્યથા જ્ઞાનાત્ તત્વં પ્રકૃતિસંગતમ્ ।
નિત્યોદિતં સ્વયં જ્યોતિઃ સર્વગઃ પુરુષઃ પરઃ ॥ ૨.૧૭ ॥
અહંકારાવિવેકેન કર્ત્તાહમિતિ મન્યતે ।
પશ્યન્તિ ઋષયોઽવ્યક્તં નિત્યં સદસદાત્મકમ્ ॥ ૨.૧૮ ॥
પ્રધાનં પ્રકૃતિં બુદ્ધ્વા કારણં બ્રહ્મવાદિનઃ ।
તેનાયં સંગતો હ્યાત્મા કૂટસ્થોઽપિ નિરઞ્જનઃ ॥ ૨.૧૯ ॥
સ્વાત્માનમક્ષરં બ્રહ્મ નાવબુદ્ધ્યેત તત્ત્વતઃ ।
અનાત્મન્યાત્મવિજ્ઞાનં તસ્માદ્ દુઃખં તથેતરત્ ॥ ૨.૨૦ ॥
રગદ્વેષાદયો દોષાઃ સર્વે ભ્રાન્તિનિબન્ધનાઃ ।
કર્માણ્યસ્ય ભવેદ્ દોષઃ પુણ્યાપુણ્યમિતિ સ્થિતિઃ ॥ ૨.૨૧ ॥
તદ્વશાદેવ સર્વેષાં સર્વદેહસમુદ્ભવઃ ।
નિત્યઃ સર્વત્રગો હ્યાત્મા કૂટસ્થો દોષવર્જિતઃ ॥ ૨.૨૨ ॥
એકઃ સ ભિદ્યતે શક્ત્યા માયયા ન સ્વભાવતઃ ।
તસ્માદદ્વૈતમેવાહુર્મુનયઃ પરમાર્થતઃ ॥ ૨.૨૩ ॥
ભેદો વ્યક્તસ્વભાવેન સા ચ માયાત્મસંશ્રયા ।
યથા હિ ધૂમસમ્પર્કાન્નાકાશો મલિનો ભવેત્ ॥ ૨.૨૪ ॥
અન્તઃ કરણજૈર્ભાવૈરાત્મા તદ્વન્ન લિપ્યતે ।
યથા સ્વપ્રભયા ભાતિ કેવલઃ સ્ફટિકોઽમલઃ ॥ ૨.૨૫ ॥
ઉપાધિહીનો વિમલસ્તથૈવાત્મા પ્રકાશતે ।
જ્ઞાનસ્વૂપમેવાહુર્જગદેતદ્ વિચક્ષણાઃ ॥ ૨.૨૬ ॥
અર્થસ્વરૂપમેવાન્યે પશ્યન્ત્યન્યે કુદૃષ્ટયઃ ।
કૂટસ્થો નિર્ગુણો વ્યાપી ચૈતન્યાત્મા સ્વભાવતઃ ॥ ૨.૨૭ ॥
દૃશ્યતે હ્યર્થરૂપેણ પુરુષૈર્જ્ઞાનદૃષ્ટિભિઃ ।
યથા સ લક્ષ્યતે રક્તઃ કેવલઃ સ્ફટિકો જનૈઃ ॥ ૨.૨૮ ॥
રક્તિકાદ્યુપધાનેન તદ્વત્ પરમપૂરુષઃ ।
તસ્માદાત્માઽક્ષરઃ શુદ્ધો નિત્યઃ સર્વગતોઽવ્યયઃ ॥ ૨.૨૯ ॥
ઉપાસિતવ્યો મન્તવ્યઃ શ્રોતવ્યશ્ચ મુમુક્ષુભિઃ ।
યદા મનસિ ચૈતન્યં ભાતિ સર્વત્રગં સદા ॥ ૨.૩૦ ॥
યોગિનોઽવ્યવધાનેન તદા સમ્પદ્યતે સ્વયમ્ ।
યદા સર્વાણિ ભૂતાનિ સ્વાત્મન્યેવાભિપશ્યતિ ॥ ૨.૩૧ ॥
સર્વભૂતેષુ ચાત્માનં બ્રહ્મ સમ્પદ્યતે તદા ।
યદા સર્વાણિ ભૂતાનિ સમાધિસ્થો ન પશ્યતિ ॥ ૨.૩૨ ॥
એકીભૂતઃ પરેણાસૌ તદા ભવતિ કેવલમ્ ।
યદા સર્વે પ્રમુચ્યન્તે કામા યેઽસ્ય હૃદિ સ્થિતાઃ ॥ ૨.૩૩ ॥
તદાઽસાવમૃતીભૂતઃ ક્ષેમં ગચ્છતિ પણ્ડિતઃ ।
યદા ભૂતપૃથગ્ભાવમેકસ્થમનુપશ્યતિ ॥ ૨.૩૪ ॥
તત એવ ચ વિસ્તારં બ્રહ્મ સમ્પદ્યતે તદા ।
યદા પશ્યતિ ચાત્માનં કેવલં પરમાર્થતઃ ॥ ૨.૩૫ ॥
માયામાત્રં જગત્ કૃત્સ્નં તદા ભવતિ નિર્વૃતઃ ॥ ૨.૩૬ ॥
યદા જન્મજરાદુઃખવ્યાધીનામેકભેષજમ્ ।
કેવલં બ્રહ્મવિજ્ઞાનં જાયતેઽસૌ તદા શિવઃ ॥ ૨.૩૭ ॥
યથા નદીનદા લોકે સાગરેણૈકતાં યયુઃ ।
તદ્વદાત્માઽક્ષરેણાસૌ નિષ્કલેનૈકતાં વ્રજેત્ ॥ ૨.૩૮ ॥
તસ્માદ્ વિજ્ઞાનમેવાસ્તિ ન પ્રપઞ્ચો ન સંસૃતિઃ ।
અજ્ઞાનેનાવૃતં લોકો વિજ્ઞાનં તેન મુહ્યતિ ॥ ૨.૩૯ ॥
તજ્જ્ઞાનં નિર્મલં સૂક્ષ્મં નિર્વિકલ્પં તદવ્યયમ્ ।
અજ્ઞાનમિતરત્ સર્વં વિજ્ઞાનમિતિ તન્મતમ્ ॥ ૨.૪૦ ॥
એતદ્વઃ કથિતં સાંખ્યં ભાષિતં જ્ઞાનમુત્તમમ્ ।
સર્વવેદાન્તસારં હિ યોગસ્તત્રૈકચિત્તતા ॥ ૨.૪૧ ॥
યોગાત્ સંજાયતે જ્ઞાનં જ્ઞાનાદ્ યોગઃ પ્રવર્ત્તતે ।
યોગજ્ઞાનાભિયુક્તસ્ય નાવાપ્યં વિદ્યતે ક્વચિત્ ॥ ૨.૪૨ ॥
યદેવ યોગિનો યાન્તિ સાંખ્યૈસ્તદધિગમ્યતે ।
એકં સાંખ્યં ચ યોગં ચ યઃ પશ્યતિ સ તત્ત્વવિત્ ॥ ૨.૪૩ ॥
અન્યે ચ યોગિનો વિપ્રા ઐશ્વર્યાસક્તચેતસઃ ।
મજ્જન્તિ તત્ર તત્રૈવ યે ચાન્યેકુણ્ટબુદ્ધયઃ ॥ ૨.૪૪ ॥
યત્તત્ સર્વગતં દિવ્યમૈશ્વર્યમચલં મહત્ ।
જ્ઞાનયોગાભિયુક્તસ્તુ દેહાન્તે તદવાપ્નુયાત્ ॥ ૨.૪૫ ॥
એષ આત્માઽહમવ્યક્તો માયાવી પરમેશ્વરઃ ।
કીર્તિતઃ સર્વવેદેષુ સર્વાત્મા સર્વતોમુખઃ ॥ ૨.૪૬ ॥
સર્વકામઃ સર્વરસઃ સર્વગન્ધોઽજરોઽમરઃ ।
સર્વતઃ પાણિપાદોઽહમન્તર્યામી સનાતનઃ ॥ ૨.૪૭ ॥
અપાણિપાદો જવનો ગ્રહીતા હૃદિ સંસ્થિતઃ ।
અચક્ષુરપિ પશ્યામિ તથાઽકર્ણઃ શૃણોમ્યહમ્ ॥ ૨.૪૮ ॥
વેદાહં સર્વમેવેદં ન માં જાનાતિ કશ્ચન ।
પ્રાહુર્મહાન્તં પુરુષં મામેકં તત્ત્વદર્શિનઃ ॥ ૨.૪૯ ॥
પશ્યન્તિ ઋષયો હેતુમાત્મનઃ સૂક્ષ્મદર્શિનઃ ।
નિર્ગુણામલરૂપસ્ય યત્તદૈશ્વર્યમુત્તમમ્ ॥ ૨.૫૦ ॥
યન્ન દેવા વિજાનન્તિ મોહિતા મમ માયયા ।
વક્ષ્યે સમાહિતા યૂયં શૃણુધ્વં બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ ૨.૫૧ ॥
નાહં પ્રશાસ્તા સર્વસ્ય માયાતીતઃ સ્વભાવતઃ ।
પ્રેરયામિ તથાપીદં કારણં સૂરયો વિદુઃ ॥ ૨.૫૨ ॥
યન્મે ગુહ્યતમં દેહં સર્વગં તત્ત્વદર્શિનઃ ।
પ્રવિષ્ટા મમ સાયુજ્યં લભન્તે યોગિનોઽવ્યયમ્ ॥ ૨.૫૩ ॥
તેષાં હિ વશમાપન્ના માયા મે વિશ્વરૂપિણી ।
લભન્તે પરમં શુદ્ધં નિર્વાણં તે મયા સહ ॥ ૨.૫૪ ॥
ન તેષાં પુનરાવૃત્તિઃ કલ્પકોટિશતૈરપિ ।
પ્રસાદાન્મમ યોગીન્દ્રા એતદ્ વેદાનુસાસનમ્ ॥ ૨.૫૫ ॥
તત્પુત્રશિષ્યયોગિભ્યો દાતવ્યં બ્રહ્મવાદિભિઃ ।
મદુક્તમેતદ્ વિજ્ઞાનં સાંખ્યં યોગસમાશ્રયમ્ ॥ ૨.૫૬ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥ ૨ ॥
તૃતીયોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ
અવ્યક્તાદભવત્ કાલઃ પ્રધાનં પુરુષઃ પરઃ ।
તેભ્યઃ સર્વમિદં જાતં તસ્માદ્ બ્રહ્મમયં જગત્ ॥ ૩.૧ ॥
સર્વતઃ પાણિપાદાન્તં સર્વતોઽક્ષિશિરોમુખમ્ ।
સર્વતઃ શ્રુતિમલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ॥ ૩.૨ ॥
સર્વેન્દ્રિયગુણાભાસં સર્વેન્દ્રિયવિવર્જિતમ્ ।
સર્વાધારં સદાનન્દમવ્યક્તં દ્વૈતવર્જિતમ્ ॥ ૩.૩ ॥
સર્વોપમાનરહિતં પ્રમાણાતીતગોચરમ્ ।
નિર્વકલ્પં નિરાભાસં સર્વાવાસં પરામૃતમ્ ॥ ૩.૪ ॥
અભિન્નં ભિન્નસંસ્થાનં શાશ્વતં ધ્રુવમવ્યયમ્ ।
નિર્ગુણં પરમં વ્યોમ તજ્જ્ઞાનં સૂરયો વિદુઃ ॥ ૩.૫ ॥
સ આત્મા સર્વભૂતાનાં સ બાહ્યાભ્યન્તરઃ પરઃ ।
સોઽહં સર્વત્રગઃ શાન્તો જ્ઞાનાત્મા પરમેશ્વરઃ ॥ ૩.૬ ॥
મયા તતમિદં વિશ્વં જગદવ્યક્તમૂર્તિના ।
મત્સ્થાનિ સર્વભૂતાનિ યસ્તં વેદ સ વેદવિત્ ॥ ૩.૭ ॥
પ્રધાનં પુરુષં ચૈવ તદ્વસ્તુ સમુદાહૃતમ્ ।
તયોરનાદિરુદ્દિષ્ટઃ કાલઃ સંયોગજઃ પરઃ ॥ ૩.૮ ॥
ત્રયમેતદનાદ્યન્તમવ્યક્તે સમવસ્થિતમ્ ।
તદાત્મકં તદન્યત્ સ્યાત્ તદ્રૂપં મામકં વિદુઃ ॥ ૩.૯ ॥
મહદાદ્યં વિશેષાન્તં સમ્પ્રસૂતેઽખિલં જગત્ ।
યા સા પ્રકૃતિરુદ્દિષ્ટા મોહિની સર્વદેહિનામ્ ॥ ૩.૧૦ ॥
પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થો હિ ભુઙ્ક્તેયઃ પ્રાકૃતાન્ ગુણાન્ ।
અહંકારવિમુક્તત્વાત્ પ્રોચ્યતે પઞ્ચવિંશકઃ ॥ ૩.૧૧ ॥
આદ્યો વિકારઃ પ્રકૃતેર્મહાનિતિ ચ કથ્યતે ।
વિજ્ઞાતૃશક્તિર્વિજ્ઞાનાત્ હ્યહંકારસ્તદુત્થિતઃ ॥ ૩.૧૨ ॥
એક એવ મહાનાત્મા સોઽહંકારોઽભિધીયતે ।
સ જીવઃ સોઽન્તરાત્મેતિ ગીયતે તત્ત્વચિન્તકૈઃ ॥ ૩.૧૩ ॥
તેન વેદયતે સર્વં સુખં દુઃ ખં ચ જન્મસુ ।
સ વિજ્ઞાનાત્મકસ્તસ્ય મનઃ સ્યાદુપકારકમ્ ॥ ૩.૧૪ ॥
તેનાપિ તન્મયસ્તસ્માત્ સંસારઃ પુરુષસ્ય તુ ।
સ ચાવિવેકઃ પ્રકૃતૌ સઙ્ગાત્ કાલેન સોઽભવત્ ॥ ૩.૧૫ ॥
કાલઃ સૃજતિ ભૂતાનિ કાલઃ સંહરતિ પ્રજાઃ ।
સર્વે કાલસ્ય વશગા ન કાલઃ કસ્યચિદ્ વશે ॥ ૩.૧૬ ॥
સોઽન્તરા સર્વમેવેદં નિયચ્છતિ સનાતનઃ ।
પ્રોચ્યતે ભગવાન્ પ્રાણઃ સર્વજ્ઞઃ પુરુષોત્તમઃ ॥ ૩.૧૭ ॥
સર્વેન્દ્રિયેભ્યઃ પરમં મન આહુર્મનીષિણઃ ।
મનસશ્ચાપ્યહંકારમહંકારાન્મહાન્ પરઃ ॥ ૩.૧૮ ॥
મહતઃ પરમવ્યક્તમવ્યક્તાત્ પુરુષઃ પરઃ ।
પુરુષાદ્ ભગવાન્ પ્રાણસ્તસ્ય સર્વમિદં જગત્ ॥ ૩.૧૯ ॥
પ્રાણાત્ પરતરં વ્યોમ વ્યોમાતીતોઽગ્નિરીશ્વરઃ ।
સોઽહં બ્રહ્માવ્યયઃ શાન્તો જ્ઞાનાત્મા પરમેશ્વરઃ ।
નાસ્તિ મત્તઃ પરં ભૂતં માં વિજ્ઞાય મુચ્યતે ॥ ૩.૨૦ ॥
નિત્યં હિ નાસ્તિ જગતિ ભૂતં સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ।
ઋતે મામેકમવ્યક્તં વ્યોમરૂપં મહેશ્વરમ્ ॥ ૩.૨૧ ॥
સોઽહં સૃજામિ સકલં સંહરામિ સદા જગત્ ।
માયી માયામયો દેવઃ કાલેન સહ સઙ્ગતઃ ॥ ૩.૨૨ ॥
મત્સન્નિધાવેષ કાલઃ કરોતિ સકલં જગત્ ।
નિયોજયત્યનન્તાત્મા હ્યેતદ્ વેદાનુશાસનમ્ ॥ ૩.૨૩ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥ ૩ ॥
ચતુર્થોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ ।
વક્ષ્યે સમાહિતા યૂયં શૃણુધ્વં બ્રહ્મવાદિનઃ ।
માહાત્મ્યં દેવદેવસ્ય યેને સર્વં પ્રવર્ત્તતે ॥ ૪.૧ ॥
નાહં તપોભિર્વિવિધૈર્ન દાનેન ન ચેજ્યયા ।
શક્યો હિ પુરુષૈર્જ્ઞાતુમૃતે ભક્તિમનુત્તમામ્ ॥ ૪.૨ ॥
અહં હિ સર્વભાવાનામન્તસ્તિષ્ઠામિ સર્વગઃ ।
માં સર્વસાક્ષિણં લોકો ન જાનાતિ મુનીશ્વરાઃ ॥ ૪.૩ ॥
યસ્યાન્તરા સર્વમિદં યો હિ સર્વાન્તકઃ પરઃ ।
સોઽહંધાતા વિધાતા ચ કાલોઽગ્નિર્વિશ્વતોમુખઃ ॥ ૪.૪ ॥
ન માં પશ્યન્તિ મુનયઃ સર્વે પિતૃદિવૌકસઃ ।
બ્રહ્મા ચ મનવઃ શક્રો યે ચાન્યે પ્રથિતૌજસઃ ॥ ૪.૫ ॥
ગૃણન્તિ સતતં વેદા મામેકં પરમેશ્વરમ્ ।
યજન્તિ વિવિધૈરગ્નિં બ્રાહ્મણા વૈદિકૈર્મખૈઃ ॥ ૪.૬ ॥
સર્વે લોકા નમસ્યન્તિ બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ ।
ધ્યાયન્તિ યોગિનો દેવં ભૂતાધિપતિમીશ્વરમ્ ॥ ૪.૭ ॥
અહં હિ સર્વહવિષાં ભોક્તા ચૈવ ફલપ્રદઃ ।
સર્વદેવતનુર્ભૂત્વા સર્વાત્મા સર્વસમ્પ્લુતઃ ॥ ૪.૮ ॥
માં પશ્યન્તીહ વિદ્વાંશો ધાર્મિકા વેદવાદિનઃ ।
તેષાં સન્નિહિતો નિત્યં યે ભક્ત્યા મામુપાસતે ॥ ૪.૯ ॥
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યા ધાર્મિકા મામુપાસતે ।
તેષાં દદામિ તત્ સ્થાનમાનન્દં પરમં પદમ્ ॥ ૪.૧૦ ॥
અન્યેઽપિ યે સ્વધર્મસ્થાઃ શૂદ્રાદ્યા નીચજાતયઃ ।
ભક્તિમન્તઃ પ્રમુચ્યન્તે કાલેન મયિ સંગતાઃ ॥ ૪.૧૧ ॥
ન મદ્ભક્તા વિનશ્યન્તિ મદ્ભક્તા વીતકલ્મષાઃ ।
આદાવેવ પ્રતિજ્ઞાતં ન મે ભક્તઃ પ્રણશ્યતિ ॥ ૪.૧૨ ॥
યો વૈ નિન્દતિ તં મૂઢો દેવદેવં સ નિન્દતિ ।
યો હિ પૂજયતે ભક્ત્યા સ પૂજયતિ માં સદા ॥ ૪.૧૩ ॥
પત્રં પુષ્પં ફલં તોયં મદારાધનકારણાત્ ।
યો મે દદાતિ નિયતં સ મે ભક્તઃ પ્રિયો મતઃ ॥ ૪.૧૪ ॥
અહં હિ જગતામાદૌ બ્રહ્માણં પરમેષ્ઠિનમ્ ।
વિદધૌ દત્તવાન્ વેદાનશેષાનાત્મનિઃ સૃતાન્ ॥ ૪.૧૫ ॥
અહમેવ હિ સર્વેષાં યોગિનાં ગુરુરવ્યયઃ ।
ધાર્મિકાણાં ચ ગોપ્તાઽહં નિહન્તા વેદવિદ્વિષામ્ ॥ ૪.૧૬ ॥
અહં વૈ સર્વસંસારાન્મોચકો યોગિનામિહ ।
સંસારહેતુરેવાહં સર્વસંસારવર્જિતઃ ॥ ૪.૧૭ ॥
અહમેવ હિ સંહર્ત્તા સંસ્રષ્ટા પરિપાલકઃ ।
માયાવી મામીકા શક્તિર્માયા લોકવિમોહિની ॥ ૪.૧૮ ॥
મમૈવ ચ પરા શક્તિર્યા સા વિદ્યતે ગીયતે ।
નાશયામિ ચ તાં માયાં યોગિનાં હૃદિ સંસ્થિતઃ ॥ ૪.૧૯ ॥
અહં હિ સર્વશક્તીનાં પ્રવર્ત્તકનિવર્ત્તકઃ ।
આધારભૂતઃ સર્વાસાં નિધાનમમૃતસ્ય ચ ॥ ૪.૨૦ ॥
એકા સર્વાન્તરા શક્તિઃ કરોતિ વિવિધં જગત્ ।
આસ્થાય બ્રહ્માણો રૂપં મન્મયી મદધિષ્ઠિતા ॥ ૪.૨૧ ॥
અન્યા ચ શક્તિર્વિપુલા સંસ્થાપયતિ મે જગત્ ।
ભૂત્વા નારાયણોઽનન્તો જગન્નાથો જગન્મયઃ ॥ ૪.૨૨ ॥
તૃતીયા મહતી શક્તિર્નિહન્તિ સકલં જગત્ ।
તામસી મે સમાખ્યાતા કાલાખ્યા રુદ્રરૂપિણી ॥ ૪.૨૩ ॥
ધ્યાનેન માં પ્રપશ્યન્તિ કેચિજ્જ્ઞાનેન ચાપરે ।
અપરે ભક્તિયોગેન કર્મયોગેન ચાપરે ॥ ૪.૨૪ ॥
સર્વેષામેવ ભક્તાનામિષ્ટઃ પ્રિયતમો મમ ।
યો હિ જ્ઞાનેન માં નિત્યમારાધયતિ નાન્યથા ॥ ૪.૨૫ ॥
અન્યે ચ હરયે ભક્તા મદારાધનકાઙ્ક્ષિણઃ ।
તેઽપિ માં પ્રાપ્નુવન્ત્યેવ નાવર્ત્તન્તે ચ વૈ પુનઃ ॥ ૪.૨૬ ॥
મયા તતમિદં કૃત્સનં પ્રધાનપુરુષાત્મકમ્ ।
મય્યેવ સંસ્થિતં ચિત્તં મયા સમ્પ્રેર્યતે જગત્ ॥ ૪.૨૭ ॥
નાહં પ્રેરયિતા વિપ્રાઃ પરમં યોગમાશ્રિતઃ ।
પ્રેરયામિ જગત્કૃત્સ્નમેતદ્યો વેદ સોઽમૃતઃ ॥ ૪.૨૮ ॥
પશ્યામ્યશેષમેવેદં વર્ત્તમાનં સ્વભાવતઃ ।
કરોતિ કાલો ભગવાન્ મહાયોગેશ્વરઃ સ્વયમ્ ॥ ૪.૨૯ ॥
યોગઃ સમ્પ્રોચ્યતે યોગી માયી શાસ્ત્રેષુ સૂરિભિઃ ।
યોગેશ્વરોઽસૌ ભગવાન્ મહાદેવો મહાન્ પ્રભુઃ ॥ ૪.૩૦ ॥
મહત્ત્વં સર્વતત્ત્વાનાં વરત્વાત્ પરમેષ્ઠિનઃ ।
પ્રોચ્યતે ભગવાન્ બ્રહ્મા મહાન્ બ્રહ્મયોઽમલઃ ॥ ૪.૩૧ ॥
યો મામેવં વિજાનાતિ મહાયોગેશ્વરેશ્વરમ્ ।
સોઽવિકલ્પેન યોગેન યુજ્યતે નાત્ર સંશયઃ ॥ ૪.૩૨ ॥
સોઽહં પ્રેરયિતા દેવઃ પરમાનન્દમાશ્રિતઃ ।
નૃત્યામિ યોગી સતતં યસ્તદ્ વેદ સ વેદવિત્ ॥ ૪.૩૩ ॥
ઇતિ ગુહ્યતમં જ્ઞાનં સર્વવેદેષુ નિષ્ઠિતમ્ ।
પ્રસન્નચેતસે દેયં ધાર્મિકાયાહિતાગ્નયે ॥ ૪.૩૪ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥ ૪ ॥
પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ
વ્યાસ ઉવાચ ।
એતાવદુક્ત્વા ભગવાન્ યોગિનાં પરમેશ્વરઃ ।
નનર્ત્ત પરમં ભાવમૈશ્વરં સમ્પ્રદર્શયન્ ॥ ૫.૧ ॥
તં તે દદૃશુરીશાનં તેજસાં પરમં નિધિમ્ ।
નૃત્યમાનં મહાદેવં વિષ્ણુના ગગનેઽમલે ॥ ૫.૨ ॥
યં વિદુર્યોગતત્ત્વજ્ઞા યોગિનો યતમાનસાઃ ।
તમીશં સર્વભૂતાનામાકશે દદૃશુઃ કિલ ॥ ૫.૩ ॥
યસ્ય માયામયં સર્વં યેનેદં પ્રેર્યતે જગત્ ।
નૃત્યમાનઃ સ્વયં વિપ્રૈર્વિશ્વેશઃ ખલુ દૃશ્યતે ॥ ૫.૪ ॥
યત્ પાદપઙ્કજં સ્મૃત્વા પુરુષોઽજ્ઞાનજં ભયમ્ ।
જહતિ નૃત્યમાનં તં ભૂતેશં દદૃશુઃ કિલ ॥ ૫.૫ ॥
યં વિનિદ્રા જિતશ્વાસાઃ શાન્તા ભક્તિસમન્વિતાઃ ।
જ્યોતિર્મયં પ્રપશ્યન્તિ સ યોગી દૃશ્યતે કિલ ॥ ૫.૬ ॥
યોઽજ્ઞાનાન્મોચયેત્ ક્ષિપ્રં પ્રસન્નો ભક્તવત્સલઃ ।
તમેવ મોચનં રુદ્રમાકાશે દદૃશુઃ પરમ્ ॥ ૫.૮ ॥
સહસ્રશિરસં દેવં સહસ્રચરણાકૃતિમ્ ।
સહસ્રબાહું જટિલં ચન્દ્રાર્ધકૃતશેખરમ્ ॥ ૫.૮ ॥
વસાનં ચર્મ વૈયાઘ્રં શૂલાસક્તમહાકરમ્ ।
દણ્ડપાણિં ત્રયીનેત્રં સૂર્યસોમાગ્નિલોચનમ્ ॥ ૫.૯ ॥
બ્રહ્માણ્ડં તેજસા સ્વેન સર્વમાવૃત્ય ચ સ્થિતમ્ ।
દંષ્ટ્રાકરાલં દુર્દ્ધર્ષં સૂર્યકોટિસમપ્રભમ્ ॥ ૫.૧૦ ॥
અણ્ડસ્થં ચાણ્ડબાહ્યસ્થં બાહ્યમભ્યન્તરં પરમ્ ।
સૃજન્તમનલજ્વાલં દહન્તમખિલં જગત્ ।
નૃત્યન્તં દદૃશુર્દેવં વિશ્વકર્માણમીશ્વરમ્ ॥ ૫.૧૧ ॥
મહાદેવં મહાયોગં દેવાનામપિ દૈવતમ્ ।
પશૂનાં પતિમીશાનં જ્યોતિષાં જ્યોતિરવ્યયમ્ ॥ ૫.૧૨ ॥
પિનાકિનં વિશાલાક્ષં ભેષજં ભવરોગિણામ્ ।
કાલાત્માનં કાલકાલં દેવદેવં મહેશ્વરમ્ ॥ ૫.૧૩ ॥
ઉમાપતિં વિરૂપાક્ષં યોગાનન્દમયં પરમ્ ।
જ્ઞાનવૈરાગ્યનિલયં જ્ઞાનયોગં સનાતનમ્ ॥ ૫.૧૪ ॥
શાશ્વતૈશ્વર્યવિભવં ધર્માધારં દુરાસદમ્ ।
મહેન્દ્રોપેન્દ્રનમિતં મહર્ષિગણવન્દિતમ્ ॥ ૫.૧૫ ॥
આધારં સર્વશક્તીનાં મહાયોગેશ્વરેશ્વરમ્ ।
યોગિનાં પરમં બ્રહ્મ યોગિનાં યોગવન્દિતમ્ ।
યોગિનાં હૃદિ તિષ્ઠન્તં યોગમાયાસમાવૃતમ્ ॥ ॥
ક્ષણેન જગતો યોનિં નારાયણમનામયમ્ ॥ ૫.૧૬ ॥
ઈશ્વરેણૈકતાપન્નમપશ્યન્ બ્રહ્મવાદિનઃ ।
દૃષ્ટ્વા તદૈશ્વરં રૂપં રુદ્રનારાયણાત્મકમ્ ।
કૃતાર્થં મેનિરે સન્તઃ સ્વાત્માનં બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ ૫.૧૮ ॥
સનત્કુમારઃ સનકો ભૃગુશ્ચસનાતનશ્ચૈવ સનન્દનશ્ચ ।
રૈભ્યોઽઙ્ગિરા વામદેવોઽથ શુક્રો મહર્ષિરત્રિઃ કપિલો મરીચિઃ ॥ ૫.૧૮ ॥
દૃષ્ટ્વાઽથ રુદ્રં જગદીશિતારંતં પદ્મનાભાશ્રિતવામભાગમ્ ।
ધ્યાત્વા હૃદિસ્થં પ્રણિપત્ય મૂર્ધ્નાબદ્ધ્વાઞ્જલિં સ્વેષુ
શિરઃ સુ ભૂયઃ ॥ ૫.૧૯ ॥
ઓઙ્કારમુચ્ચાર્ય વિલોક્ય દેવ-મન્તઃ શરીરે નિહિતં ગુહાયામ્ ।
સમસ્તુવન્ બ્રહ્મમયૈર્વચોભિ-રાનન્દપૂર્ણાયતમાનસાસ્તે ॥ ૫.૨૦ ॥
મુનય ઊચુઃ
ત્વામેકમીશં પુરુષં પુરાણંપ્રાણેશ્વરં રુદ્રમનન્તયોગમ્ ।
નમામ સર્વે હૃદિ સન્નિવિષ્ટંપ્રચેતસં બ્રહ્મમયં પવિત્રમ્ ॥ ૫.૨૧ ॥
ત્વાં પશ્યન્તિ મુનયો બ્રહ્મયોનિંદાન્તાઃ શાન્તા વિમલં રુક્મવર્ણમ્ ।
ધ્યાત્વાત્મસ્થમચલં સ્વે શરીરે કવિં પરેભ્યઃ પરમં પરં ચ ॥ ૫.૨૨ ॥
ત્વત્તઃ પ્રસૂતા જગતઃ પ્રસૂતિઃ સર્વાત્મભૂસ્ત્વં પરમાણુભૂતઃ ।
અણોરણીયાન્ મહતો મહીયાં-સ્ત્વામેવ સર્વં પ્રવદન્તિ સન્તઃ ॥ ૫.૨૩ ॥
હિરણ્યગર્ભો જગદન્તરાત્મા ત્વત્તોઽધિજાતઃ પુરુષઃ પુરાણઃ ।
સંજાયમાનો ભવતા વિસૃષ્ટો યથાવિધાનં સકલં સસર્જ ॥ ૫.૨૪ ॥
ત્વત્તો વેદાઃ સકલાઃ સમ્પ્રસૂતા-સ્ત્વય્યેવાન્તે સંસ્થિતિં તે લભન્તે ।
પશ્યામસ્ત્વાં જગતો હેતુભૂતં નૃત્યન્તં સ્વે હૃદયે સન્નિવિષ્ટમ્ ॥ ૫.૨૫ ॥
ત્વયૈવેદં ભ્રામ્યતે બ્રહ્મચક્રંમાયાવી ત્વં જગતામેકનાથઃ ।
નમામસ્ત્વાં શરણં સમ્પ્રપન્નાયોગાત્માનં ચિત્પતિં દિવ્યનૃત્યમ્ ॥ ૫.૨૬ ॥
પશ્યામસ્ત્ત્વાં પરમાકાશમધ્યેનૃત્યન્તં તે મહિમાનં સ્મરામઃ ।
સર્વાત્માનં બહુધા સન્નિવિષ્ટંબ્રહ્માનન્દમનુભૂયાનુભૂય ॥ ૫.૨૮ ॥
ૐકારસ્તે વાચકો મુક્તિબીજંત્વમક્ષરં પ્રકૃતૌ ગૂઢરૂપમ્ ।
તત્ત્વાં સત્યં પ્રવદન્તીહ સન્તઃસ્વયંપ્રભં ભવતો યત્પ્રભાવમ્ ॥ ૫.૨૮ ॥
સ્તુવન્તિ ત્વાં સતતં સર્વવેદાનમન્તિ ત્વામૃષયઃ ક્ષીણદોષાઃ ।
શાન્તાત્માનઃ સત્યસંધં વરિષ્ઠવિશન્તિ ત્વાં યતયો બ્રહ્મનિષ્ઠાઃ ॥ ૫.૨૯ ॥
એકો વેદો બહુશાખો હ્યનન્તસ્ત્વામેવૈકં બોધયત્યેકરૂપમ્ ।
વંન્દ્યં ત્વાં યે શરણં સમ્પ્રપન્ના-સ્તેષાં શાન્તિઃ શાશ્વતી
નેતરેષામ્ ॥ ૫.૩૦ ॥
ભવાનીશોઽનાદિમાંસ્તેજોરાશિ-ર્બ્રહ્મા વિશ્વં પરમેષ્ઠી વરિષ્ટઃ ।
સ્વાત્માનન્દમનુભૂય વિશન્તેસ્વયં જ્યોતિરચલો નિત્યમુક્તાઃ ॥ ૫.૩૧ ॥
એકો રુદ્રસ્ત્વં કરોષીહ વિશ્વંત્વં પાલયસ્યખિલં વિશ્વરૂપમ્ ।
ત્વામેવાન્તે નિલયં વિન્દતીદં નમામસ્ત્વાં શરણં સમ્પ્રપન્નાઃ ॥ ૫.૩૨ ॥
ત્વામેકમાહુઃ કવિમેકરુદ્રંબ્રહ્મં બૃહન્તં હરિમગ્નિમીશમ્ ।
ઇન્દ્રં મૃત્યુમનિલં ચેકિતાનંધાતારમાદિત્યમનેકરૂપમ્ ॥ ૫.૩૩ ॥
ત્વમક્ષરં પરમં વેદિતવ્યં ત્વમસ્ય વિશ્વસ્ય પરં નિધાનમ્ ।
ત્વમવ્યયઃ શાશ્વતધર્મગોપ્તાસનાતનસ્ત્વં પુરુષોત્તમોઽસિ ॥ ૫.૩૪ ॥
ત્વમેવ વિષ્ણુશ્ચતુરાનનસ્ત્વં ત્વમેવ રુદ્રો ભગવાનપીશઃ ।
ત્વં વિશ્વનાથઃ પ્રકૃતિઃ પ્રતિષ્ઠાસર્વેશ્વરસ્ત્વં
પરમેશ્વરોઽસિ ॥ ૫.૩૫ ॥
ત્વામેકમાહુઃ પુરુષં પુરાણ-માદિત્યવર્ણં તમસઃ પરસ્તાત્ ।
ચિન્માત્રમવ્યક્તમચિન્ત્યરૂપંખં બ્રહ્મ શૂન્યં પ્રકૃતિં નિર્ગુણં
ચ ॥ ૫.૩૬ ॥
યદન્તરા સર્વમિદં વિભાતિ યદવ્યયં નિર્મલમેકરૂપમ્ ।
કિમપ્યચિન્ત્યં તવ રૂપમેતત્ તદન્તરા યત્પ્રતિભાતિ તત્ત્વમ્ ॥ ૫.૩૮ ॥
યોગેશ્વરં ભદ્રમનન્તશક્તિંપરાયણં બ્રહ્મતનું પુરાણમ્ ।
નમામ સર્વે શરણાર્થિનસ્ત્વાંપ્રસીદ ભૂતાધિપતે મહેશ ॥ ૫.૩૮ ॥
ત્વત્પાદપદ્મસ્મરણાદશેષ-સંસારબીજં નિલયં પ્રયાતિ ।
મનો નિયમ્ય પ્રણિધાય કાયંપ્રસાદયામો વયમેકમીશમ્ ॥ ૫.૩૯ ॥
નમો ભવાયાસ્તુ ભવોદ્ભવાયકાલાય સર્વાય હરાય તુમ્યમ્ ।
નમોઽસ્તુ રુદ્રાય કપર્દિને તે નમોઽગ્નયે દેવ નમઃ શિવાય ॥ ૫.૪૦ ॥
તતઃ સ ભગવાન્ પ્રીતઃ કપર્દી વૃષવાહનઃ ।
સંહૃત્ય પરમં રૂપં પ્રકૃતિસ્થોઽભવદ્ ભવઃ ॥ ૫.૪૧ ॥
તે ભવં બૂતભવ્યેશં પૂર્વવત્ સમવસ્થિતમ્ ।
દૃષ્ટ્વા નારાયણં દેવં વિસ્મિતં વાક્યમબ્રુવન્ ॥ ૫.૪૨ ॥
ભગવન્ ભૂતભવ્યેશ ગોવૃષાઙ્કિતશાસન ।
દૃષ્ટ્વા તે પરમં રૂપં નિર્વૃતાઃ સ્મ સનાતન ॥ ૫.૪૩ ॥
ભવત્પ્રસાદાદમલે પરસ્મિન્ પરમેશ્વરે ।
અસ્માકં જાયતે ભક્તિસ્ત્વય્યેવાવ્યભિચારિણી ॥ ૫.૪૪ ॥
ઇદાનીં શ્રોતુમિચ્છામો માહાત્મ્યં તવ શંકર ।
ભૂયોઽપિ તારયન્નિત્યં યાથાત્મ્યં પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૫.૪૫ ॥
સ તેષાં વાક્યમાકર્ણ્ય યોગિનાં યોગસિદ્ધિદઃ ।
પ્રાહઃ ગમ્ભીરયા વાચા સમાલોક્ય ચ માધવમ્ ॥ ૫.૪૬ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥ ૫ ॥
ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ ।
શૃણુધ્વમૃષયઃ સર્વે યથાવત્ પરમેષ્ઠિનઃ ।
વક્ષ્યામીશસ્ય માહાત્મ્યં યત્તદ્વેદવિદો વિદુઃ ॥ ૬.૧ ॥
સર્વલોકૈકનિર્માતા સર્વલોકૈકરક્ષિતા ।
સર્વલોકૈકસંહર્ત્તા સર્વાત્માઽહં સનાતનઃ ॥ ૬.૨ ॥
સર્વેષામેવ વસ્તૂનામન્તર્યામી મહેશ્વરઃ ।
મધ્યે ચાન્તઃ સ્થિતં સર્વં નાહં સર્વત્ર સંસ્થિતઃ ॥ ૬.૩ ॥
ભવદ્ભિરદ્ભુતં દૃષ્ટં યત્સ્વરૂપં તુ મામકમ્ ।
મમૈષા હ્યુપમા વિપ્રા માયયા દર્શિતા મયા ॥ ૬.૪ ॥
સર્વેષામેવ ભાવાનામન્તરા સમવસ્થિતઃ ।
પ્રેરયામિ જગત્ કૃત્સ્નં ક્રિયાશાક્તિરિયં મમ ॥ ૬.૫ ॥
યયેદં ચેષ્ટતે વિશ્વં તત્સ્વભાવાનુવર્ત્તિ ચ ।
સોઽહં કાલો જગત્ કૃત્સ્નં પ્રેરયામિ કલાત્મકમ્ ॥ ૬.૬ ॥
એકાંશેન જગત્ કૃત્સ્નં કરોમિ મુનિપુંગવાઃ ।
સંહરામ્યેકરૂપેણ સ્થિતાઽવસ્થા મમૈવ તુ ॥ ૬.૭ ॥
આદિમધ્યાન્તનિર્મુક્તો માયાતત્ત્વપ્રવર્ત્તકઃ ।
ક્ષોભયામિ ચ સર્ગાદૌ પ્રધાનપુરુષાવુભૌ ॥ ૬.૮ ॥
તાભ્યાં સંજાયતે વિશ્વં સંયુક્તાભ્યાં પરસ્પરમ્ ।
મહદાદિક્રમેણૈવ મમ તેજો વિજૃમ્ભતે ॥ ૬.૯ ॥
યો હિ સર્વજગત્સાક્ષી કાલચક્રપ્રવર્ત્તકઃ ।
હિરણ્યગર્ભો માર્ત્તણ્ડઃ સોઽપિ મદ્દેહસંભવઃ ॥ ૬.૧૦ ॥
તસ્મૈ દિવ્યં સ્વમૈશ્વર્યં જ્ઞાનયોગં સનાતનમ્ ।
દત્તવાનાત્મજાન્ વેદાન્ કલ્પાદૌ ચતુરો દ્વિજાઃ ॥ ૬.૧૧ ॥
સ મન્નિયોગતો દેવો બ્રહ્મા મદ્ભાવભાવિતઃ ।
દિવ્યં તન્મામકૈશ્વર્યં સર્વદા વહતિ સ્વયમ્ ॥ ૬.૧૨ ॥
સ સર્વલોકનિર્માતા મન્નિયોગેન સર્વવિત્ ।
ભૂત્વા ચતુર્મુખઃ સર્ગં સૃજત્યેવાત્મસંભવઃ ॥ ૬.૧૩ ॥
યોઽપિ નારાયણોઽનન્તો લોકાનાં પ્રભવાવ્યયઃ ।
મમૈવ પરમા મૂર્તિઃ કરોતિ પરિપાલનમ્ ॥ ૬.૧૪ ॥
યોઽન્તકઃ સર્વભૂતાનાં રુદ્રઃ કાલાત્મકઃ પ્રભુઃ ।
મદાજ્ઞયાઽસૌ સતતં સંહરિષ્યતિ મે તનુઃ ॥ ૬.૧૫ ॥
હવ્યં વહતિ દેવાનાં કવ્યં કવ્યાશિનામપિ ।
પાકં ચ કુરુતે વહ્નિઃ સોઽપિ મચ્છક્તિનોદિતઃ ॥ ૬.૧૬ ॥
ભુક્તમાહારજાતં ચ પચતે તદહર્નિશમ્ ।
વૈશ્વાનરોઽગ્નિર્ભગવાનીશ્વરસ્ય નિયોગતઃ ॥ ૬.૧૭ ॥
યોઽપિ સર્વામ્ભસાં યોનિર્વરુણો દેવપુંગવઃ ।
સોઽપિ સંજીવયેત્ કૃત્સ્નમીશસ્યૈવ નિયોગતઃ ॥ ૬.૧૮ ॥
યોઽન્તસ્તિષ્ઠતિ ભૂતાનાં બહિર્દેવઃ પ્રભઞ્જનઃ ।
મદાજ્ઞયાઽસૌ ભૂતાનાં શરીરાણિ બિભર્તિ હિ ॥ ૬.૧૯ ॥
યોઽપિ સંજીવનો નૄણાં દેવાનામમૃતાકરઃ ।
સોમઃ સ મન્નિયોગેન ચોદિતઃ કિલ વર્તતે ॥ ૬.૨૦ ॥
યઃ સ્વભાસા જગત્ કૃત્સ્નં પ્રકાશયતિ સર્વદા ।
સૂર્યો વૃષ્ટિં વિતનુતે શાસ્ત્રેણૈવ સ્વયંભુવઃ ॥ ૬.૨૧ ॥
યોઽપ્યશેષજગચ્છાસ્તા શક્રઃ સર્વામરેશ્વરઃ ।
યજ્વનાં ફલદો દેવો વર્ત્તતેઽસૌ મદાજ્ઞયા ॥ ૬.૨૨ ॥
યઃ પ્રશાસ્તા હ્યસાધૂનાં વર્ત્તતે નિયમાદિહ ।
યમો વૈવસ્વતો દેવો દેવદેવનિયોગતઃ ॥ ૬.૨૩ ॥
યોઽપિ સર્વધનાધ્યક્ષો ધનાનાં સમ્પ્રદાયકઃ ।
સોઽપીશ્વરનિયોગેન કુબેરો વર્ત્તતે સદા ॥ ૬.૨૪ ॥
યઃ સર્વરક્ષસાં નાથસ્તામસાનાં ફલપ્રદઃ ।
મન્નિયોગાદસૌ દેવો વર્ત્તતે નિરૃતિઃ સદા ॥ ૬.૨૫ ॥
વેતાલગણભૂતાનાં સ્વામી ભોગફલપ્રદઃ ।
ઈશાનઃ કિલ ભક્તાનાં સોઽપિ તિષ્ઠન્મમાજ્ઞયા ॥ ૬.૨૬ ॥
યો વામદેવોઽઙ્ગિરસઃ શિષ્યો રુદ્રગણાગ્રણીઃ ।
રક્ષકો યોગિનાં નિત્યં વર્ત્તતેઽસૌ મદાજ્ઞયા ॥ ૬.૨૭ ॥
યશ્ચ સર્વજગત્પૂજ્યો વર્ત્તતે વિઘ્નકારકઃ ।
વિનાયકો ધર્મરતઃ સોઽપિ મદ્વચનાત્ કિલ ॥ ૬.૨૮ ॥
યોઽપિ બ્રહ્મવિદાં શ્રેષ્ઠો દેવસેનાપતિઃ પ્રભુઃ ।
સ્કન્દોઽસૌ વર્ત્તતે નિત્યં સ્વયંભૂર્વિધિચોદિતઃ ॥ ૬.૨૯ ॥
યે ચ પ્રજાનાં પતયો મરીચ્યાદ્યા મહર્ષયઃ ।
સૃજન્તિ વિવિધં લોકં પરસ્યૈવ નિયોગતઃ ॥ ૬.૩૦ ॥
યા ચ શ્રીઃ સર્વભૂતાનાં દદાતિ વિપુલાં શ્રિયમ્ ।
પત્ની નારાયણસ્યાસૌ વર્ત્તતે મદનુગ્રહાત્ ॥ ૬.૩૧ ॥
વાચં દદાતિ વિપુલાં યા ચ દેવી સરસ્વતી ।
સાઽપીશ્વરનિયોગેન ચોદિતા સમ્પ્રવર્ત્તતે ॥ ૬.૩૨ ॥
યાઽશેષપુરુષાન્ ઘોરાન્નરકાત્ તારયિષ્યતિ ।
સાવિત્રી સંસ્મૃતા દેવી દેવાજ્ઞાઽનુવિધાયિની ॥ ૬.૩૩ ॥
પાર્વતી પરમા દેવી બ્રહ્મવિદ્યાપ્રદાયિની ।
યાઽપિ ધ્યાતા વિશેષેણ સાપિ મદ્વચનાનુગા ॥ ૬.૩૪ ॥
યોઽનન્તમહિમાઽનન્તઃ શેષોઽશેષામરપ્રભુઃ ।
દધાતિ શિરસા લોકં સોઽપિ દેવનિયોગતઃ ॥ ૬.૩૫ ॥
યોઽગ્નિઃ સંવર્ત્તકો નિત્યં વડવારૂપસંસ્થિતઃ ।
પિબત્યખિલમમ્ભોધિમીશ્વરસ્ય નિયોગતઃ ॥ ૬.૩૬ ॥
યે ચતુર્દશ લોકેઽસ્મિન્ મનવઃ પ્રથિતૌજસઃ ।
પાલયન્તિ પ્રજાઃ સર્વાસ્તેઽપિ તસ્ય નિયોગતઃ ॥ ૬.૩૭ ॥
આદિત્યા વસવો રુદ્રા મરુતશ્ચ તથાઽશ્વિનૌ ।
અન્યાશ્ચ દેવતાઃ સર્વા મચ્છાસ્ત્રેણૈવ નિષ્ઠિતાઃ ॥ ૬.૩૮ ॥
ગન્ધર્વા ગરુડા ઋક્ષાઃ સિદ્ધાઃ સાધ્યાશ્ચચારણાઃ ।
યક્ષરક્ષઃ પિશાચાશ્ચ સ્થિતાઃ સૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવઃ ॥ ૬.૩૯ ॥
કલાકાષ્ઠાનિમેષાશ્ચ મુહૂર્ત્તા દિવસાઃ ક્ષપાઃ ।
ઋતવઃ પક્ષમાસાશ્ચ સ્થિતાઃ શાસ્ત્રે પ્રજાપતેઃ ॥ ૬.૪૦ ॥
યુગમન્વન્તરાણ્યેવ મમ તિષ્ઠન્તિ શાસને ।
પરાશ્ચૈવ પરાર્ધાશ્ચ કાલભેદાસ્તથા પરે ॥ ૬.૪૧ ॥
ચતુર્વિધાનિ બૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ ।
નિયોગાદેવ વર્ત્તન્તે દેવસ્ય પરમાત્મનઃ ॥ ૬.૪૨ ॥
પાતાલાનિ ચ સર્વાણિ ભુવનાનિ ચ શાસનાત્ ।
બ્રહ્માણ્ડાનિ ચ વર્ત્તન્તે સર્વાણ્યેવ સ્વયંભુવઃ ॥ ૬.૪૩ ॥
અતીતાન્યપ્યસંખ્યાનિ બ્રહ્માણ્ડાનિ મમાજ્ઞયા ।
પ્રવૃત્તાનિ પદાર્થૌઘૈઃ સહિતાનિ સમન્તતઃ ॥ ૬.૪૪ ॥
બ્રહ્માણ્ડાનિ ભવિષ્યન્તિ સહ વસ્તુભિરાત્મગૈઃ ।
વહિષ્યન્તિ સદૈવાજ્ઞાં પરસ્ય પરમાત્મનઃ ॥ ૬.૪૫ ॥
ભૂમિરાપોઽનલો વાયુઃ ખં મનો બુદ્ધિરેવ ચ ।
ભૂતાદિરાદિપ્રકૃતિર્નિયોગે મમ વર્ત્તતે ॥ ૬.૪૬ ॥
યોઽશેષજગતાં યોનિર્મોહિની સર્વદેહિનામ્ ।
માયા વિવર્ત્તતે નિત્યં સાપીશ્વરનિયોગતઃ ॥ ૬.૪૭ ॥
યો વૈ દેહભૃતાં દેવઃ પુરુષઃ પઠ્યતે પરઃ ।
આત્માઽસૌ વર્ત્તતે નિત્યમીશ્વરસ્ય નિયોગતઃ ॥ ૬.૪૮ ॥
વિધૂય મોહકલિલં યયા પશ્યતિ તત્ પદમ્ ।
સાઽપિ બુદ્ધિર્મહેશસ્ય નિયોગવશવર્ત્તિની ॥ ૬.૪૯ ॥
બહુનાઽત્ર કિમુક્તેન મમ શક્ત્યાત્મકં જગત્ ॥ ॥
મયૈવ પ્રેર્યતે કૃત્સ્નં મય્યેવ પ્રલયં વ્રજેત્ ॥ ૬.૫૦ ॥
અહં હિ ભગવાનીશઃ સ્વયં જ્યોતિઃ સનાતનઃ ।
પરમાત્માર પરં બ્રહ્મ મત્તો હ્યન્યો ન વિદ્યતે ॥ ૬.૫૧ ॥
ઇત્યેતત્ પરમં જ્ઞાનં યુષ્માકં કથિતં મયા ।
જ્ઞાત્વા વિમુચ્યતે જન્તુર્જન્મસંસારબન્ધનાત્ ॥ ૬.૫૨ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥ ૬ ॥
સપ્તમોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ ।
શૃણુધ્વમૃષયઃ સર્વે પ્રભાવં પરમેષ્ઠિનઃ ।
યં જ્ઞાત્વા પુરુષો મુક્તો ન સંસારે પતેત્ પુનઃ ॥ ૭.૧ ॥
પરાત્ પરતરં બ્રહ્મ શાશ્વતં નિષ્કલં પરમ્ ।
નિત્યાનન્દં નિર્વિકલ્પં તદ્ધામ પરમં મમ ॥ ૭.૨ ॥
અહં બ્રહ્મવિદાં બ્રહ્મા સ્વયંભૂર્વિશ્વતોમુખઃ ।
માયાવિનામહં દેવઃ પુરાણો હરિરવ્યયઃ ॥ ૭.૩ ॥
યોગિનામસ્મ્યહં શંભુઃ સ્ત્રીણાં દેવી ગિરીન્દ્રજા ।
આદિત્યાનામહં વિષ્ણુર્વસૂનામસ્મિ પાવકઃ ॥ ૭.૪ ॥
રુદ્રાણાં શંકરશ્ચાહં ગરુડઃ પતતામહમ્ ।
ઐરાવતો ગજેન્દ્રાણાં રામઃ શસ્ત્રપ્રભૃતામહમ્ ॥ ૭.૫ ॥
ઋષીણાં ચ વસિષ્ઠોઽહં દેવાનાં ચ શતક્રતુઃ ।
શિલ્પિનાં વિશ્વકર્માઽહં પ્રહ્લાદોઽસ્મ્યમરદ્વિષામ્ ॥ ૭.૬ ॥
મુનીનામપ્યહં વ્યાસો ગણાનાં ચ વિનાયકઃ ।
વીરાણાં વીરભદ્રોઽહં સિદ્ધાનાં કપિલો મુનિઃ ॥ ૭.૭ ॥
પર્વતાનામહં મેરુર્નક્ષત્રાણાં ચ ચન્દ્રમાઃ ।
વજ્રં પ્રહરણાનાં ચ વ્રતાનાં સત્યમસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૮ ॥
અનન્તો ભોગિનાં દેવઃ સેનાનીનાં ચ પાવકિઃ ।
આશ્રમાણાં ચ ગૃહસ્થોઽહમીશ્વરાણાં મહેશ્વરઃ ॥ ૭.૯ ॥
મહાકલ્પશ્ચ કલ્પાનાં યુગાનાં કૃતમસ્મ્યહમ્ ।
કુબેરઃ સર્વયક્ષાણાં ગણેશાનાં ચ વીરુકઃ ॥ ૭.૧૦ ॥
પ્રજાપતીનાં દક્ષોઽહં નિરૃતિઃ સર્વરક્ષસામ્ ।
વાયુર્બલવતામસ્મિ દ્વીપાનાં પુષ્કરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૧૧ ॥
મૃગેન્દ્રાણાં ચ સિંહોઽહં યન્ત્રાણાં ધનુરેવ ચ ।
વેદાનાં સામવેદોઽહં યજુષાં શતરુદ્રિયમ્ ॥ ૭.૧૨ ॥
સાવિત્રી સર્વજપ્યાનાં ગુહ્યાનાં પ્રણવોઽસ્મ્યહમ્ ।
સૂક્તાનાં પૌરુષં સૂક્તં જ્યેષ્ઠસામ ચ સામસુ ॥ ૭.૧૩ ॥
સર્વવેદાર્થવિદુષાં મનુઃ સ્વાયંભુવોઽસ્મ્યહમ્ ।
બ્રહ્માવર્ત્તસ્તુ દેશાનાં ક્ષેત્રાણામવિમુક્તકમ્ ॥ ૭.૧૪ ॥
વિદ્યાનામાત્મવિદ્યાઽહં જ્ઞાનાનામૈશ્વરં પરમ્ ।
ભૂતાનામસ્મ્યહં વ્યોમ સત્ત્વાનાં મૃત્યુરેવ ચ ॥ ૭.૧૫ ॥
પાશાનામસ્મ્યહં માયા કાલઃ કલયતામહમ્ ।
ગતીનાં મુક્તિરેવાહં પરેષાં પરમેશ્વરઃ ॥ ૭.૧૬ ॥
યચ્ચાન્યદપિ લોકેઽસ્મિન્ સત્ત્વં તેજોબલાધિકમ્ ।
તત્સર્વં પ્રતિજાનીધ્વં મમ તેજોવિજૃમ્ભિતમ્ ॥ ૭.૧૭ ॥
આત્માનઃ પશવઃ પ્રોક્તાઃ સર્વે સંસારવર્ત્તિનઃ ।
તેષાં પતિરહં દેવઃ સ્મૃતઃ પશુપતિર્બુધૈઃ ॥ ૭.૧૮ ॥
માયાપાશેન બધ્નામિ પશૂનેતાન્ સ્વલીલયા ।
મામેવ મોચકં પ્રાહુઃ પશૂનાં વેદવાદિનઃ ॥ ૭.૧૯ ॥
માયાપાશેન બદ્ધાનાં મોચકોઽન્યો ન વિદ્યતે ।
મામૃતે પરમાત્માનં ભૂતાધિપતિમવ્યયમ્ ॥ ૭.૨૦ ॥
ચતુર્વિશતિતત્ત્વાનિ માયા કર્મ ગુણા ઇતિ ।
એતે પાશાઃ પશુપતેઃ ક્લેશાશ્ચ પશુબન્ધનાઃ ॥ ૭.૨૧ ॥
મનો બુદ્ધિરહંકારઃ ખાનિલાગ્નિજલાનિ ભૂઃ ।
એતાઃ પ્રકૃતયસ્ત્વષ્ટૌ વિકારાશ્ચ તથાપરે ॥ ૭.૨૨ ॥
શ્રોત્રં ત્વક્ચક્ષુષી જિહ્વા ઘ્રાણં ચૈવ તુ પઞ્ચમમ્ ।
પાયૂપસ્થં કરૌ પાદૌ વાક્ ચૈવ દશમી મતા ॥ ૭.૨૩ ॥
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ રસો ગન્ધસ્તથૈવ ચ ।
ત્રયોવિંશતિરેતાનિ તત્ત્વાનિ પ્રાકૃતાનિ ॥ ૭.૨૪ ॥
ચતુર્વિંશકમવ્યક્તં પ્રધાનં ગુણલક્ષણમ્ ।
અનાદિમધ્યનિધનં કારણં જગતઃ પરમ્ ॥ ૭.૨૫ ॥
સત્ત્વં રજસ્તમશ્ચેતિ ગુણત્રયમુદાહૃતમ્ ।
સામ્યાવસ્થિતિમેતેષામવ્યક્તં પ્રકૃતિં વિદુઃ ॥ ૭.૨૬ ॥
સત્ત્વં જ્ઞાનં તમોઽજ્ઞાનં રજો મિશ્રમુદાહૃતમ્ ।
ગુણાનાં બુદ્ધિવૈષમ્યાદ્ વૈષમ્યં કવયો વિદુઃ ॥ ૭.૨૭ ॥
ધર્માધર્માવિતિ પ્રોક્તૌ પાશૌ દ્વૌ કર્મસંજ્ઞિતૌ ।
મય્યર્પિતાનિ કર્માણિ નબન્ધાય વિમુક્તયે ॥ ૭.૨૮ ॥
અવિદ્યામસ્મિતાં રાગં દ્વેષં ચાભિનિવેશકમ્ ।
ક્લેશાખ્યાંસ્તાન્ સ્વયં પ્રાહ પાશાનાત્મનિબન્ધનાન્ ॥ ૭.૨૯ ॥
એતેષામેવ પાશાનાં માયા કારણમુચ્યતે ।
મૂલપ્રકૃતિરવ્યક્તા સા શક્તિર્મયિ તિષ્ઠતિ ॥ ૭.૩૦ ॥
સ એવ મૂલપ્રકૃતિઃ પ્રધાનં પુરુષોઽપિ ચ ।
વિકારા મહદાદીનિ દેવદેવઃ સનાતનઃ ॥ ૭.૩૧ ॥
સ એવ બન્ધઃ સ ચ બન્ધકર્ત્તાસ એવ પાશઃ પશુભૃત્સ એવ ।
સ વેદ સર્વં ન ચ તસ્ય વેત્તાતમાહુરાદ્યં પુરુષં પુરાણમ્ ॥ ૭.૩૨ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥ ૭ ॥
અષ્ટમોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ ।
અન્યદ્ ગુહ્યતમં જ્ઞાનં વક્ષ્યે બ્રાહ્મણપુંગવાઃ ।
યેનાસૌ તરતે જન્તુર્ઘોરં સંસારસાગરમ્ ॥ ૮.૧ ॥
અહં બ્રહ્મમયઃ શાન્તઃ શાશ્વતો નિર્મલોઽવ્યયઃ ।
એકાકી ભગવાનુક્તઃ કેવલઃ પરમેશ્વરઃ ॥ ૮.૨ ॥
મમ યોનિર્મહદ્ બ્રહ્મ તત્ર ગર્ભં દધામ્યહમ્ ।
મૂલ માયાભિધાનં તં તતો જાતમિદં જગત્ ॥ ૮.૩ ॥
પ્રધાનં પુરુષો હ્યત્મા મહાન્ ભૂતાદિરેવ ચ ।
તન્માત્રાણિ મહાભૂતાનીન્દ્રિયાણિ ચ જજ્ઞિરે ॥ ૮.૪ ॥
તતોઽણ્ડમભવદ્ધૈમં સૂર્યકોટિસમપ્રભમ્ ।
તસ્મિન્ જજ્ઞે મહાબ્રહ્મા મચ્છક્ત્યા ચોપબૃંહિતઃ ॥ ૮.૫ ॥
યે ચાન્યે બહવો જીવા મન્મયાઃ સર્વ એવ તે ।
ન માં પશ્યન્તિ પિતરં માયયા મમ મોહિતાઃ ॥ ૮.૬ ॥
યાસુ યોનિષુ સર્વાસુ સંભવન્તિ હિ મૂર્ત્તયઃ ।
તાસાં માયા પરા યોનિર્મામેવ પિતરં વિદુઃ ॥ ૮.૭ ॥
યો મામેવં વિજાનાતિ બીજિનં પિતરં પ્રભુમ્ ।
સ ધીરઃ સર્વલોકેષુ ન મોહમધિગચ્છતિ ॥ ૮.૮ ॥
ઈશાનઃ સર્વવિદ્યાનાં ભૂતાનાં પરમેશ્વરઃ ।
ઓઙ્કારમૂર્તિર્ભગવાનહં બ્રહ્મા પ્રજાપતિઃ ॥ ૮.૯ ॥
સમં સર્વેષુ ભૂતેષુ તિષ્ઠન્તં પરમેશ્વરમ્ ।
વિનશ્યત્સ્વવિનશ્યન્તં યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ ॥ ૮.૧૦ ॥
સમં પશ્યન્ હિ સર્વત્ર સમવસ્થિતમીશ્વરમ્ ।
ન હિનસ્ત્યાત્મનાત્માનં તતો યાતિ પરાંગતિમ્ ॥ ૮.૧૧ ॥
વિદિત્વા સપ્ત સૂક્ષ્માણિ ષડઙ્ગં ચ મહેશ્વરમ્ ।
પ્રધાનવિનિયોગજ્ઞઃ પરં બ્રહ્માધિગચ્છતિ ॥ ૮.૧૨ ॥
સર્વજ્ઞતા તૃપ્તિરનાદિબોધઃ સ્વતન્દતા નિત્યમલુપ્તશક્તિઃ ।
અનન્તશક્તિશ્ચ વિભોર્વિદિત્વા ષડાહુરઙ્ગાનિ મહેશ્વરસ્ય ॥ ૮.૧૩ ॥
તન્માત્રાણિ મન આત્મા ચ તાનિ સૂક્ષ્માણ્યાહુઃ સપ્તતત્ત્વાત્મકાનિ ।
યા સા હેતુઃ પ્રકૃતિઃ સા પ્રધાનંબન્ધઃ પ્રોક્તો વિનિયોગોઽપિ તેન ॥ ૮.૧૪ ॥
યા સા શક્તિઃ પ્રકૃતૌ લીનરૂપાવેદેષૂક્તા કારણં બ્રહ્મયોનિઃ ।
તસ્યા એકઃ પરમેષ્ઠી પુરસ્તા-ન્મહેશ્વરઃ પુરુષઃ સત્યરૂપઃ ॥ ૮.૧૫ ॥
બ્રહામા યોગી પરમાત્મા મહીયાન્ વ્યોમવ્યાપી વેદવેદ્યઃ પુરાણઃ ।
એકો રુદ્રો મૃત્યુમવ્યક્તમેકંબીજં વિશ્વં દેવ એકઃ સ એવ ॥ ૮.૧૬ ॥
તમેવૈકં પ્રાહુરન્યેઽપ્યનેકં ત્વેકાત્માનં કેચિદન્યંતમાહુઃ ।
અણોરણીયાન્ મહતો મહીયાન્ મહાદેવઃ પ્રોચ્યતે વેદવિદ્ભિઃ ॥ ૮.૧૭ ॥
એવમ્ હિ યો વેદ ગુહાશયં પરં પ્રભું પુરાણં પુરુષં વિશ્વરૂપમ્ ।
હિરણ્મયં બુદ્ધિમતાં પરાં ગતિંસબુદ્ધિમાન્ બુદ્ધિમતીત્ય તિષ્ઠતિ ॥ ૮.૧૮ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપારાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥ ૮ ॥
નવમોઽધ્યાયઃ
ઋષય ઊચુઃ ।
નિષ્કલો નિર્મલો નિત્યો નિષ્ક્રિયઃ પરમેશ્વરઃ ।
તન્નો વદ મહાદેવ વિશ્વરૂપઃ કથં ભવાન્ ॥ ૯.૧ ॥
ઈશ્વર ઉવાચ ।
નાહં વિશ્વો ન વિશ્વં ચ મામૃતે વિદ્યતે દ્વિજાઃ ।
માયાનિમિત્તમત્રાસ્તિ સા ચાત્મનિ મયા શ્રિતા ॥ ૯.૨ ॥
અનાદિનિધના શક્તિર્માયાઽવ્યક્તસમાશ્રયા ।
તન્નિમિત્તઃ પ્રપઞ્ચોઽયમવ્યક્તાદભવત્ ખલુ ॥ ૯.૩ ॥
અવ્યક્તં કારણં પ્રાહુરાનન્દં જ્યોતિરક્ષરમ્ ।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ મત્તો હ્યન્યન્ન વિદ્યતે ॥ ૯.૪ ॥
તસ્માન્મે વિશ્વરૂપત્વં નિશ્ચિતં બ્રહ્મવાદિભિઃ ।
એકત્વે ચ પૃથક્ત્વં ચ પ્રોક્તમેતન્નિદર્શનમ્ ॥ ૯.૫ ॥
અહં તત્ પરમં બ્રહ્મ પરમાત્મા સનાતનઃ ।
અકારણં દ્વિજાઃ પ્રોક્તો ન દોષો હ્યાત્મનસ્તથા ॥ ૯.૬ ॥
અનન્તા શક્તયોઽવ્યક્તા માયયા સંસ્થિતા ધ્રુવાઃ ।
તસ્મિન્ દિવિ સ્થિતં નિત્યમવ્યક્તં ભાતિ કેવલમ્ ॥ ૯.૭ ॥
યાભિસ્તલ્લક્ષ્યતે ભિન્નં બ્રગ્માવ્યક્તં સનાતનમ્ ।
એકયા મમ સાયુજ્યમનાદિનિધનં ધ્રુવમ્ ॥ ૯.૮ ॥
પુંસોઽન્યાભૂદ્યથા ભૂતિરન્યયા ન તિરોહિતમ્ ।
અનાદિમધ્યં તિષ્ઠન્તં ચેષ્ટતેઽવિદ્યયા કિલ ॥ ૯.૯ ॥
તદેતત્ પરમં વ્યક્તં પ્રભામણ્ડલમણ્ડિતમ્ ।
તદક્ષરં પરં જ્યોતિસ્તદ્ વિષ્ણોઃ પરમં પદમ્ ॥ ૯.૧૦ ॥
તત્ર સર્વમિદં પ્રોતમોતં ચૈવાખિલં જગત્ ।
તદેવ ચ જગત્ કૃત્સ્નં તદ્ વિજ્ઞાય વિમુચ્યતે ॥ ૯.૧૧ ॥
યતો વાચો નિવર્ત્તન્તે અપ્રાપ્ય મનસા સહ ।
આનન્દં બ્રહ્મણો વિદ્વાન્ વિભેતિ ન કુતશ્ચન ॥ ૯.૧૨ ॥
વેદાહમેતં પુરુષં મહાન્ત-
માદિત્યવર્ણં તમસઃ પરસ્તાત્ ।
તદ્ વિજ્ઞાય પરિમુચ્યેત વિદ્વાન્
નિત્યાનન્દી ભવતિ બ્રહ્મભૂતઃ ॥ ૯.૧૩ ॥
યસ્માત્ પરં નાપરમસ્તિ કિઞ્ચિત્
યજ્જ્યોતિષાં જ્યોતિરેકં દિવિસ્થમ્ ।
તદેવાત્માનં મન્યમાનોઽથ વિદ્વા-
નાત્મનન્દી ભવતિ બ્રહ્મભૂતઃ ॥ ૯.૧૪ ॥
તદપ્યયં કલિલં ગૂઢદેહં
બ્રહ્માનન્દમમૃતં વિશ્વધામા ।
વદન્ત્યેવં બ્રાહ્મણા બ્રહ્મનિષ્ઠા
યત્ર ગત્વા ન નિવર્ત્તેત ભૂયઃ ॥ ૯.૧૫ ॥
હિરણ્મયે પરમાકાશતત્ત્વે
યદર્ચિષિ પ્રવિભાતીવ તેજઃ ।
તદ્વિજ્ઞાને પરિપશ્યન્તિ ધીરા
વિભ્રાજમાનં વિમલં વ્યોમ ધામ ॥ ૯.૧૬ ॥
તતઃ પરં પરિપશ્યન્તિ ધીરા
આત્મન્યાત્માનમનુભૂય સાક્ષાત્ ।
સ્વયંપ્રભુઃ પરમેષ્ઠી મહીયાન્
બ્રહ્માનન્દી ભગવાનીશ એષઃ ॥ ૯.૧૭ ॥
એકો દેવઃ સર્વભૂતેષુ ગૂઢઃ
સર્વવ્યાપી સર્વભૂતાન્તરાત્મા ।
તમેવૈકં યેઽનુપશ્યન્તિ ધીરા-
સ્તેષાં શાન્તિઃ શાશ્વતીનેતરેષામ્ ॥ ૯.૧૮ ॥
સર્વાયનશિરોગ્રીવઃ સર્વભૂતગુહાશયઃ ।
સર્વવ્યાપી ચ ભગવાન્ ન તસ્માદન્યદિષ્યતે ॥ ૯.૧૯ ॥
ઇત્યેતદૈશ્વરં જ્ઞાનમુક્તં વો મુનિપુંગવાઃ ।
ગોપનીયં વિશેષેણ યોગિનામપિ દુર્લભમ્ ॥ ૯.૨૦ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપારાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) નવમોઽધ્યાયઃ ॥ ૯ ॥
દશમોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ ।
અલિઙ્ગમેકમવ્યક્તં લિઙ્ગં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિતમ્ ।
સ્વયંજ્યોતિઃ પરં તત્ત્વં પરે વ્યોમ્નિ વ્યવસ્થિતમ્ ॥ ૧૦.૧ ॥
અવ્યક્તં કારણં યત્તદક્ષરં પરમં પદમ્ ।
નિર્ગુણં શુદ્ધવિજ્ઞાનં તદ્ વૈ પશ્યન્તિ સૂરયઃ ॥ ૧૦.૨ ॥
તન્નિષ્ઠાઃ શાન્તસંકલ્પા નિત્યં તદ્ભાવભાવિતાઃ ।
પશ્યન્તિ તત્ પરં બ્રહ્મ યત્તલ્લિઙ્ગમિતિ શ્રુતિઃ ॥ ૧૦.૩ ॥
અન્યથા નહિ માં દ્રષ્ટું શક્યં વૈ મુનિપુંગવાઃ ।
નહિ તદ્ વિદ્યતે જ્ઞાનં યતસ્તજ્જ્ઞાયતે પરમ્ ॥ ૧૦.૪ ॥
એતત્તત્પરમં જ્ઞાનં કેવલં કવયો વિદુઃ ।
અજ્ઞાનમિતરત્ સર્વં યસ્માન્માયામયં જગત્ ॥ ૧૦.૫ ॥
યજ્જ્ઞાનં નિર્મલં શુદ્ધં નિર્વિકલ્પં યદવ્યયમ્ ।
મમાત્માઽસૌ તદેવેમિતિ પ્રાહુર્વિપશ્ચિતઃ ॥ ૧૦.૬ ॥
યેઽપ્યનેકં પ્રપશ્યન્તિ તેઽપિ પશ્યન્તિ તત્પરમ્ ।
આશ્રિતાઃ પરમાં નિષ્ઠાં બુદ્ધ્વૈકં તત્ત્વમવ્યયમ્ ॥ ૧૦.૭ ॥
યે પુનઃ પરમં તત્ત્વમેકં વાનેકમીશ્વરમ્ ।
ભક્ત્યા માં સમ્પ્રપશ્યન્તિ વિજ્ઞેયાસ્તે તદાત્મકાઃ ॥ ૧૦.૮ ॥
સાક્ષાદેવ પ્રપશ્યન્તિ સ્વાત્માનં પરમેશ્વરમ્ ।
નિત્યાનન્દં નિર્વિકલ્પં સત્યરૂપમિતિ સ્થિતિઃ ॥ ૧૦.૯ ॥
ભજન્તે પરમાનન્દં સર્વગં જગદાત્મકમ્ ।
સ્વાત્મન્યવસ્થિતાઃ શાન્તાઃ પરઽવ્યક્તે પરસ્ય તુ ॥ ૧૦.૧૦ ॥
એષા વિમુક્તિઃ પરમા મમ સાયુજ્યમુત્તમમ્ ।
નિર્વાણં બ્રહ્મણા ચૈક્યં કૈવલ્યં કવયો વિદુઃ ॥ ૧૦.૧૧ ॥
તસ્માદનાદિમધ્યાન્તં વસ્ત્વેકં પરમં શિવમ્ ।
સ ઈશ્વરો મહાદેવસ્તં વિજ્ઞાય પ્રમુચ્યતે ॥ ૧૦.૧૨ ॥
ન તત્ર સૂર્યઃ પ્રવિભાતીહ ચન્દ્રો
નક્ષત્રાણાં ગણો નોત વિદ્યુત્ ।
તદ્ભાસિતં હ્યખિલં ભાતિ વિશ્વં
અતીવભાસમમલં તદ્વિભાતિ ॥ ૧૦.૧૩ ॥
વિશ્વોદિતં નિષ્કલં નિર્વિકલ્પં
શુદ્ધં બૃહન્તં પરમં યદ્વિભાતિ ।
અત્રાન્તરે બ્રહ્મવિદોઽથ નિત્યં
પશ્યન્તિ તત્ત્વમચલં યત્ સ ઈશઃ ॥ ૧૦.૧૪ ॥
નિત્યાનન્દમમૃતં સત્યરૂપં
શુદ્ધં વદન્તિ પુરુષં સર્વવેદાઃ ।
તમોમિતિ પ્રણવેનેશિતારં
ધાયાયન્તિ વેદાર્થવિનિશ્ચિતાર્થાઃ ॥ ૧૦.૧૫ ॥
ન ભૂમિરાપો ન મનો ન વહ્નિઃ
પ્રાણોઽનિલો ગગનં નોત બુદ્ધિઃ ।
ન ચેતનોઽન્યત્ પરમાકાશમધ્યે
વિભાતિ દેવઃ શિવ એવ કેવલઃ ॥ ૧૦.૧૬ ॥
ઇત્યેતદુક્તં પરમં રહસ્યં
જ્ઞાનામૃતં સર્વવેદેષુ ગૂઢમ્ ।
જાનાતિ યોગી વિજનેઽથ દેશે
યુઞ્જીત યોગં પ્રયતો હ્યજસ્ત્રમ્ ॥ ૧૦.૧૭ ॥
ઇતી શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) દશમોઽધ્યાયઃ ॥ ૧૦ ॥
એકાદશોઽધ્યાયઃ
ઈશ્વર ઉવાચ ।
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ યોગં પરમદુર્લભમ્ ।
યેનાત્માનં પ્રપશ્યન્તિ ભાનુમન્તમિવેશ્વરમ્ ॥ ૧૧.૧ ॥
યોગાગ્નિર્દહતિ ક્ષિપ્રમશેષં પાપપઞ્જરમ્ ।
પ્રસન્નં જાયતે જ્ઞાનં સાક્ષાન્નિર્વાણસિદ્ધિદમ્ ॥ ૧૧.૨ ॥
યોગાત્સંજાયતે જ્ઞાનં જ્ઞાનાદ્ યોગઃ પ્રવર્ત્તતે ।
યોગજ્ઞાનાભિયુક્તસ્ય પ્રસીદતિ મહેશ્વરઃ ॥ ૧૧.૩ ॥
એકકાલં દ્વિકાલં વા ત્રિકાલં નિત્યમેવ વા ।
યે યુઞ્જન્તિ મહાયોગં તે વિજ્ઞેયા મહેશ્વરાઃ ॥ ૧૧.૪ ॥
યોગસ્તુ દ્વિવિધો જ્ઞેયો હ્યભાવઃ પ્રથમો મતઃ ।
અપરસ્તુ મહાયોગઃ સર્વયોગોત્તમોત્તમઃ ॥ ૧૧.૫ ॥
શૂન્યં સર્વનિરાભાસં સ્વરૂપં યત્ર ચિન્ત્યતે ।
અભાવયોગઃ સ પ્રોક્તો યેનાત્માનં પ્રપશ્યતિ ॥ ૧૧.૬ ॥
યત્ર પશ્યતિ ચાત્માનં નિત્યાનન્દં નિરઞ્જનમ્ ।
મયૈક્યં સ મહાયોગો ભાષિતઃ પરમેશ્વરઃ ॥ ૧૧.૭ ॥
યે ચાન્યે યોગિનાં યોગાઃ શ્રૂયન્તે ગ્રન્થવિસ્તરે ।
સર્વે તે બ્રહ્મયોગસ્ય કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્ ॥ ૧૧.૮ ॥
યત્ર સાક્ષાત્ પ્રપશ્યન્તિ વિમુક્તા વિશ્વમીશ્વરમ્ ।
સર્વેષામેવ યોગાનાં સ યોગઃ પરમો મતઃ ॥ ૧૧.૯ ॥
સહસ્રશોઽથ શતશો યે ચેશ્વરબહિષ્કૃતાઃ ।
ન તે પશ્યન્તિ મામેકં યોગિનો યતમાનસાઃ ॥ ૧૧.૧૦ ॥
પ્રાણાયામસ્તથા ધ્યાનં પ્રત્યાહારોઽથ ધારણા ।
સમાધિશ્ચ મુનિશ્રેષ્ઠા યમો નિયમ આસનમ્ ॥ ૧૧.૧૧ ॥
મય્યેકચિત્તતાયોગો વૃત્ત્યન્તરનિરોધતઃ ।
તત્સાધનાનિ ચાન્યાનિ યુષ્માકં કથિતાનિ તુ ॥ ૧૧.૧૨ ॥
અહિંસા સત્યમસ્તેયં બ્રહ્મચર્યાપરિગ્રહૌ ।
યમાઃ સંક્ષેપતઃ પ્રોક્તાશ્ચિત્તશુદ્ધિપ્રદા નૃણામ્ ॥ ૧૧.૧૩ ॥
કર્મણા મનસા વાચા સર્વભૂતેષુ સર્વદા ।
અક્લેશજનનં પ્રોક્તા ત્વહિંસા પરમર્ષિભિઃ ॥ ૧૧.૧૪ ॥
અહિંસાયાઃ પરો ધર્મો નાસ્ત્યહિંસા પરં સુખમ્ ।
વિધિના યા ભવેદ્ધિંસા ત્વહિંસૈવ પ્રકીર્ત્તિતા ॥ ૧૧.૧૫ ॥
સત્યેન સર્વમાપ્નોતિ સત્યે સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ।
યથાર્થકથનાચારઃ સત્યં પ્રોક્તં દ્વિજાતિભિઃ ॥ ૧૧.૧૬ ॥
પરદ્રવ્યાપહરણં ચૌર્યાદઽથ બલેન વા ।
સ્તેયં તસ્યાનાચરણાદસ્તેયં ધર્મસાધનમ્ ॥ ૧૧.૧૭ ॥
કર્મણા મનસા વાચા સર્વાવસ્થાસુ સર્વદા ।
સર્વત્ર મૈથુનત્યાગં બ્રહ્મચર્યં પ્રચક્ષતે ॥ ૧૧.૧૮ ॥
દ્રવ્યાણામપ્યનાદાનમાપદ્યપિ તથેચ્છયા ।
અપરિગ્રહં ઇત્યાહુસ્તં પ્રયત્નેન પાલયેત્ ॥ ૧૧.૧૯ ॥
તપઃ સ્વાધ્યાયસંતોષૌ શૌચમીશ્વરપૂજનમ્ ।
સમાસાન્નિયમાઃ પ્રોક્તા યોગસિદ્ધિપ્રદાયિનઃ ॥ ૧૧.૨૦ ॥
ઉપવાસપરાકાદિકૃચ્છ્રચાન્દ્રાયણાદિભિઃ ।
શરીરશોષણં પ્રાહુસ્તાપસાસ્તપ ઉત્તમમ્ ॥ ૧૧.૨૧ ॥
વેદાન્તશતરુદ્રીયપ્રણવાદિજપં બુધાઃ ।
સત્ત્વસિદ્ધિકરં પુંસાં સ્વાધ્યાયં પરિચક્ષતે ॥ ૧૧.૨૨ ॥
સ્વાધ્યાયસ્ય ત્રયો ભેદા વાચિકોપાંશુમાનસાઃ ।
ઉત્તરોત્તરવૈશિષ્ટ્યં પ્રાહુર્વેદાર્થવેદિનઃ ॥ ૧૧.૨૩ ॥
યઃ શબ્દબોધજનનઃ પરેષાં શૃણ્વતાં સ્ફુટમ્ ।
સ્વાધ્યાયો વાચિકઃ પ્રોક્ત ઉપાંશોરથ લક્ષણમ્ ॥ ૧૧.૨૪ ॥
ઓષ્ઠયોઃ સ્પન્દમાત્રેણ પરસ્યાશબ્દબોધકમ્ ।
ઉપાંશુરેષ નિર્દિષ્ટઃ સાહસ્રવાચિકોજપઃ ॥ ૧૧.૨૫ ॥
યત્પદાક્ષરસઙ્ગત્યા પરિસ્પન્દનવર્જિતમ્ ।
ચિન્તનં સર્વશબ્દાનાં માનસં તં જપં વિદુઃ ॥ ૧૧.૨૬ ॥
યદૃચ્છાલાભતો નિત્યમલં પુંસો ભવેદિતિ ।
પ્રાશસ્ત્યમૃષયઃ પ્રાહુઃ સંતોષં સુખલક્ષણમ્ ॥ ૧૧.૨૭ ॥
બાહ્યમાભ્યન્તરં શૌચં દ્વિધા પ્રોક્તં દ્વિજોત્તમાઃ ।
મૃજ્જલાભ્યાં સ્મૃતં બાહ્યં મનઃ શુદ્ધિરથાન્તરમ્ ॥ ૧૧.૨૮ ॥
સ્તુતિસ્મરણપૂજાભિર્વાઙ્મનઃ કાયકર્મભિઃ ।
સુનિશ્ચલા શિવે ભક્તિરેતદીશ્વરપૂજનમ્ ॥ ૧૧.૨૯ ॥
યમાશ્ચ નિયમાઃ પ્રોક્તાઃ પ્રાણાયામં નિબોધત ।
પ્રાણઃ સ્વદેહજો વાયુરાયામસ્તન્નિરોધનમ્ ॥ ૧૧.૩૦ ॥
ઉત્તમાધમમધ્યત્વાત્ ત્રિધાઽયં પ્રતિપાદિતઃ ।
ય એવ દ્વિવિધઃ પ્રોક્તઃ સગર્ભોઽગર્ભ એવ ચ ॥ ૧૧.૩૧ ॥
માત્રાદ્વાદશકો મન્દશ્ચતુર્વિશતિમાત્રકઃ ।
મધ્યમઃ પ્રાણસંરોધઃ ષટ્ત્રિંશાન્માત્રિકોત્તમઃ ॥ ૧૧.૩૨ ॥
યઃ સ્વેદકમ્પનોચ્છ્વાસજનકસ્તુ યથાક્રમમ્ ।
મન્દમધ્યમમુખ્યાનામાનન્દાદુત્તમોત્તમઃ ॥ ૧૧.૩૩ ॥
સગર્ભમાહુઃ સજપમગર્ભં વિજપં બુધાઃ ।
એતદ્ વૈ યોગિનામુક્તં પ્રાણાયામસ્ય લક્ષણમ્ ॥ ૧૧.૩૪ ॥
સવ્યાહૃતિં સપ્રણવાં ગાયત્રીં શિરસા સહ ।
ત્રિર્જપેદાયતપ્રાણઃ પ્રાણાયામઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૫ ॥
રેચકઃ પૂરકશ્ચૈવ પ્રાણાયામોઽથ કુમ્ભકઃ ।
પ્રોચ્યતે સર્વશાસ્ત્રેષુ યોગિભિર્યતમાનસૈઃ ॥ ૧૧.૩૬ ॥
રેચકો બાહ્યનિશ્વાસઃ પૂરકસ્તન્નિરોધનઃ ।
સામ્યેન સંસ્થિતિર્યા સા કુમ્ભકઃ પરિગીયતે ॥ ૧૧.૩૭ ॥
ઇન્દ્રિયાણાં વિચરતાં વિષયેષુ સ્વબાવતઃ ।
નિગ્રહઃ પ્રોચ્યતે સદ્ભિઃ પ્રત્યાહારસ્તુ સત્તમાઃ ॥ ૧૧.૩૮ ॥
હૃત્પુણ્ડરીકે નાભ્યાં વા મૂર્ધ્નિ પર્વસુસ્તકે ।
એવમાદિષુ દેશેષુ ધારણા ચિત્તબન્ધનમ્ ॥ ૧૧.૩૯ ॥
દેશાવસ્થિતિમાલમ્બ્ય બુદ્ધેર્યા વૃત્તિસંતતિઃ ।
વૃત્ત્યન્તરૈરસૃષ્ટા યા તદ્ધ્યાનં સૂરયો વિદુઃ ॥ ૧૧.૪૦ ॥
એકાકારઃ સમાધિઃ સ્યાદ્ દેશાલમ્બનવર્જિતઃ ।
પ્રત્યયો હ્યર્થમાત્રેણ યોગસાધનમુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૪૧ ॥
ધારણા દ્વાદશાયામા ધ્યાનં દ્વાદશધારણાઃ ।
ધ્યાનં દ્વાદશકં યાવત્ સમાધિરભિધીયતે ॥ ૧૧.૪૨ ॥
આસનં સ્વસ્તિકં પ્રોક્તં પદ્મમર્દ્ધાસનં તથા ।
સાધનાનાં ચ સર્વેષામેતત્સાધનમુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૪૩ ॥
ઊર્વોરુપરિ વિપ્રેન્દ્રાઃ કૃત્વા પાદતલે ઉભે ।
સમાસીનાત્મનઃ પદ્મમેતદાસનમુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૪૪ ॥
એકં પાદમથૈકસ્મિન્ વિષ્ટભ્યોરસિ સત્તમાઃ ।
આસીનાર્દ્ધાસનમિદં યોગસાધનમુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૪૫ ॥
ઉભે કૃત્વા પાદતલે જાનૂર્વોરન્તરેણ હિ ।
સમાસીતાત્મનઃ પ્રોક્તમાસનં સ્વસ્તિકં પરમ્ ॥ ૧૧.૪૬ ॥
અદેશકાલે યોગસ્ય દર્શનં હિ ન વિદ્યતે ।
અગ્ન્યભ્યાસે જલે વાઽપિ શુષ્કપર્ણચયે તથા ॥ ૧૧.૪૭ ॥
જન્તુવ્યાપ્તે શ્મશાને ચ જીર્ણગોષ્ઠે ચતુષ્પથે ।
સશબ્દે સભયે વાઽપિ ચૈત્યવલ્મીકસંચયે ॥ ૧૧.૪૮ ॥
અશુભે દુર્જનાક્રાન્તે મશકાદિસમન્વિતે ।
નાચરેદ્ દેહબાધે વા દૌર્મનસ્યાદિસંભવે ॥ ૧૧.૪૯ ॥
સુગુપ્તે સુશુભે દેશે ગુહાયાં પર્વતસ્ય તુ ।
નદ્યાસ્તીરે પુણ્યદેશે દેવતાયતને તથા ॥ ૧૧.૫૦ ॥
ગૃહે વા સુશુભે રમ્યે વિજને જન્તુવર્જિતે ।
યુઞ્જીત યોગી સતતમાત્માનં મત્પરાયણઃ ॥ ૧૧.૫૧ ॥
નમસ્કૃત્યાથ યોગીન્દ્રાન્ સશિષ્યાંશ્ચ વિનાયકમ્ ।
ગુરું ચૈવાથ માં યોગી યુઞ્જીત સુસમાહિતઃ ॥ ૧૧.૫૨ ॥
આસનં સ્વસ્તિકં બદ્ધ્વા પદ્મમર્દ્ધમથાપિ વા ।
નાસિકાગ્રે સમાં દૃષ્ટિમીષદુન્મીલિતેક્ષણઃ ॥ ૧૧.૫૩ ॥
કૃત્વાઽથ નિર્ભયઃ શાન્તસ્ત્યક્ત્વા માયામયં જગત્ ।
સ્વાત્મન્યવસ્થિતં દેવં ચિન્તયેત્ પરમેશ્વરમ્ ॥ ૧૧.૫૪ ॥
શિખાગ્રે દ્વાદશાઙ્ગુલ્યે કલ્પયિત્વાઽથ પઙ્કજમ્ ।
ધર્મકન્દસમુદ્ભૂતં જ્ઞાનનાલં સુશોભનમ્ ॥ ૧૧.૫૫ ॥
ઐશ્વર્યાષ્ટદલં શ્વેતં પરં વૈરાગ્યકર્ણિકમ્ ।
ચિન્તયેત્ પરમં કોશં કર્ણિકાયાં હિરણ્મયમ્ ॥ ૧૧.૫૬ ॥
સર્વશક્તિમયં સાક્ષાદ્ યં પ્રાહુર્દિવ્યમવ્યયમ્ ।
ઓંકારવાચ્યમવ્યક્તં રશ્મિજાલસમાકુલમ્ ॥ ૧૧.૫૭ ॥
ચિન્તયેત્ તત્ર વિમલં પરં જ્યોતિર્યદક્ષરમ્ ।
તસ્મિન્ જ્યોતિષિ વિન્યસ્યસ્વાત્માનં તદભેદતઃ ॥ ૧૧.૫૮ ॥
ધ્યાયીતાકાશમધ્યસ્થમીશં પરમકારણમ્ ।
તદાત્મા સર્વગો ભૂત્વા ન કિંચિદપિ ચિન્તયેત્ ॥ ૧૧.૫૯ ॥
એતદ્ ગુહ્યતમં ધ્યાનં ધ્યાનાન્તરમથોચ્યતે ।
ચિન્તયિત્વા તુ પૂર્વોક્તં હૃદયે પદ્મમુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૬૦ ॥
આત્માનમથ કર્ત્તારં તત્રાનલસમત્વિષમ્ ।
મધ્યે વહ્નિશિખાકારં પુરુષં પઞ્ચવિંશકમ્ ॥ ૧૧.૬૧ ॥
ચિન્તયેત્ પરમાત્માનં તન્મધ્યે ગગનં પરમ્ ।
ઓંકરબોધિતં તત્ત્વં શાશ્વતં શિવમચ્યુતમ્ ॥ ૧૧.૬૨ ॥
અવ્યક્તં પ્રકૃતૌ લીનં પરં જ્યોતિરનુત્તમમ્ ।
તદન્તઃ પરમં તત્ત્વમાત્માધારં નિરઞ્જનમ્ ॥ ૧૧.૬૩ ॥
ધ્યાયીત તન્મયો નિત્યમેકરૂપં મહેશ્વરમ્ ।
વિશોધ્ય સર્વતત્ત્વાનિ પ્રણવેનાથવા પુનઃ ॥ ૧૧.૬૪ ॥
સંસ્થાપ્ય મયિ ચાત્માનં નિર્મલે પરમે પદે ।
પ્લાવયિત્વાત્મનો દેહં તેનૈવ જ્ઞાનવારિણા ॥ ૧૧.૬૫ ॥
મદાત્મા મન્મના ભસ્મ ગૃહીત્વા ત્વગ્નિહોત્રજમ્ ।
તેનોદ્ધૃત્ય તુ સર્વાઙ્ગમગ્નિરિત્યાદિમન્ત્રતઃ ॥ ૧૧.૬૬ ॥
ચિન્તયેત્ સ્વાત્મનીશાનં પરં જ્યોતિઃ સ્વરૂપિણમ્ ।
એષ પાશુપતો યોગઃ પશુપાશવિમુક્તયે ॥ ૧૧.૬૭ ॥
સર્વવેદાન્તસારોઽયમત્યાશ્રમમિતિ શ્રુતિઃ ।
એતત્ પરતરં ગુહ્યં મત્સાયુજ્ય પ્રદાયકમ્ ॥ ૧૧.૬૮ ॥
દ્વિજાતીનાં તુ કથિતં ભક્તાનાં બ્રહ્મચારિણામ્ ।
બ્રહ્મચર્યમહિંસા ચ ક્ષમા શૌચં તપો દમઃ ॥ ૧૧.૬૯ ॥
સંતોષઃ સત્યમાસ્તિક્યં વ્રતાઙ્ગાનિ વિશેષતઃ ।
એકેનાપ્યથ હીનેન વ્રતમસ્ય તુ લુપ્યતે ॥ ૧૧.૭૦ ॥
તસ્માદાત્મુગુણોપેતો મદ્વ્રતં વોઢુમર્હતિ ।
વીતરાગભયક્રોધા મન્મયા મામુપાશ્રિતાઃ ॥ ૧૧.૭૧ ॥
બહવોઽનેન યોગેન પૂતા મદ્ભાવમાગતાઃ ।
યે યથા માં પ્રપદ્યન્તે તાંસ્તથૈવ ભજામ્યહમ્ ॥ ૧૧.૭૨ ॥
જ્ઞાનયોગેન માં તસ્માદ્ યજેત પરમેશ્વરમ્ ।
અથવા ભક્તિયોગેન વૈરાગ્યેણ પરેણ તુ ॥ ૧૧.૭૩ ॥
ચેતસા બોધયુક્તેન પૂજયેન્માં સદા શુચિઃ ।
સર્વકર્માણિ સંન્યસ્ય ભિક્ષાશી નિષ્પરિગ્રહઃ ॥ ૧૧.૭૪ ॥
પ્રાપ્નોતિ મમ સાયુજ્યં ગુહ્યમેતન્મયોદિતમ્ ।
અદ્વેષ્ટા સર્વભૂતાનાં મૈત્રઃ કરુણ એવ ચ ॥ ૧૧.૭૫ ॥
નિર્મમો નિરહંકારો યો મદ્ભક્તઃ સ મે પ્રિયઃ ।
સંતુષ્ટઃ સતતં યોગી યતાત્મા દૃઢનિશ્ચયઃ ॥ ૧૧.૭૬ ॥
મય્યર્પિતમનો બુદ્ધિર્યો મદ્ભક્તઃ સ મે પ્રિયઃ ।
યસ્માન્નોદ્વિજતે લોકો લોકાન્નોદ્વિજતે ચ યઃ ॥ ૧૧.૭૭ ॥
હર્ષામર્ષભયોદ્વેગૈર્મુક્તો યઃ સ હિ મે પ્રિયઃ ।
અનપેક્ષઃ શુચિર્દક્ષ ઉદાસીનો ગતવ્યથઃ ॥ ૧૧.૭૮ ॥
સર્વારમ્ભપરિત્યાગી ભક્તિમાન્ યઃ સ મે પ્રિયઃ ।
તુલ્યનિન્દાસ્તુતિર્મૌની સંતુષ્ટો યેન કેનચિત્ ॥ ૧૧.૭૯ ॥
અનિકેતઃ સ્થિરમતિર્મદ્ભક્તો મામુપૈષ્યતિ ।
સર્વકર્માણ્યપિ સદા કુર્વાણો મત્પરાયણઃ ॥ ૧૧.૮૦ ॥
મત્પ્રસાદાદવાપ્નોતિ શાશ્વતં પરમં પદમ્ ।
ચેતસા સર્વકર્માણિ મયિ સંન્યસ્ય મત્પરઃ ॥ ૧૧.૮૧ ॥
નિરાશીર્નિર્મમો ભૂત્વા મામેકં શરણં વ્રજેત્ ।
ત્યક્ત્વા કર્મફલાસઙ્ગં નિત્યતૃપ્તો નિરાશ્રયઃ ॥ ૧૧.૮૨ ॥
કર્મણ્યપિપ્રવૃત્તોઽપિ નૈવ તેન નિબધ્યતે ।
નિરાશીર્યતચિત્તાત્મા ત્યક્તસર્વપરિગ્રહઃ ॥ ૧૧.૮૩ ॥
શારીરં કેવલં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ તત્પદમ્ ।
યદૃચ્છાલાભતુષ્ટસ્ય દ્વન્દ્વાતીતસ્ય ચૈવ હિ ॥ ૧૧.૮૪ ॥
કુર્વતો મત્પ્રસાદાર્થં કર્મ સંસારનાશનમ્ ।
મન્મના મન્નમસ્કારો મદ્યાજી મત્પરાયણઃ ॥ ૧૧.૮૫ ॥
મામુપાસ્તે યોગીશં જ્ઞાત્વા માં પરમેશ્વરમ્ ।
મદ્બુદ્ધયો માં સતતં બોધયન્તઃ પરસ્પરમ્ ॥ ૧૧.૮૬ ॥
કથયન્તશ્ચ માં નિત્યં મમ સાયુજ્યમાપ્નુયુઃ ।
એવં નિત્યાભિયુક્તાનાં માયેયં કર્મસાન્વગમ્ ॥ ૧૧.૮૭ ॥
નાશયામિ તમઃ કૃત્સ્નં જ્ઞાનદીપેન ભાસ્વતા ।
મદ્બુદ્ધયો માં સતતં પૂજયન્તીહ યે જનાઃ ॥ ૧૧.૮૮ ॥
તેષાં નિત્યાભિયુક્તાનાં યોગક્ષેમં વહામ્યહમ્ ।
યેઽન્યે ચ કામભોગાર્થં યજન્તે હ્યન્યદેવતાઃ ॥ ૧૧.૮૯ ॥
તેષાં તદન્તં વિજ્ઞેયં દેવતાનુગતં ફલમ્ ।
યે ચાન્યદેવતાભક્તાઃ પૂજયન્તીહ દેવતાઃ ॥ ૧૧.૯૦ ॥
મદ્ભાવનાસમાયુક્તા મુચ્યન્તે તેઽપિ માનવાઃ ।
તસ્માદ્વિનશ્વરાનન્યાંસ્ત્યક્ત્વા દેવાનશેષતઃ ॥ ૧૧.૯૧ ॥
મામેવ સંશ્રયેદીશં સ યાતિ પરમં પદમ્ ।
ત્યક્ત્વા પુત્રાદિષુ સ્નેહં નિઃ શોકો નિષ્પરિગ્રહઃ ॥ ૧૧.૯૨ ॥
યજેચ્ચામરણાલ્લિઙ્ગં વિરક્તઃ પરમેશ્વરમ્ ।
યેઽર્ચયન્તિ સદા લિઙ્ગં ત્યક્ત્વા ભોગાનશેષતઃ ॥ ૧૧.૯૩ ॥
એકેન જન્મના તેષાં દદામિ પરમૈશ્વરમ્ ।
પરાત્મનઃ સદા લિઙ્ગં કેવલં સન્નિરઞ્જનમ્ ॥ ૧૧.૯૪ ॥
જ્ઞાનાત્મકં સર્વગતં યોગિનાં હૃદિ સંસ્થિતમ્ ।
યે ચાન્યે નિયતા ભક્તા ભાવયિત્વા વિધાનતઃ ॥ ૧૧.૯૫ ॥
યત્ર ક્વચન તલ્લિઙ્ગમર્ચયન્તિ મહેશ્વરમ્ ।
જલે વા વહ્નિમધ્યે વા વ્યોમ્નિ સૂર્યેઽથવાઽન્યતઃ ॥ ૧૧.૯૬ ॥
રત્નાદૌ ભાવયિત્વેશમર્ચયેલ્લિઙ્ગમૈશ્વરમ્ ।
સર્વં લિઙ્ગમયં હ્યેતત્ સર્વં લિઙ્ગે પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ ૧૧.૯૭ ॥
તસ્માલ્લિઙ્ગેઽર્ચયેદીશં યત્ર ક્વચન શાશ્વતમ્ ।
અગ્નૌ ક્રિયાવતામપ્સુ વ્યોમ્નિ સૂર્યે મનીષિણામ્ ॥ ૧૧.૯૮ ॥
કાષ્ઠાદિષ્વેવ મૂર્ખાણાં હૃદિ લિઙ્ગંતુયોગિનામ્ ।
યદ્યનુત્પન્નિવિજ્ઞાનો વિરક્તઃ પ્રીતિસંયુતઃ ॥ ૧૧.૯૯ ॥
યાવજ્જીવં જપેદ્ યુક્તઃ પ્રણવં બ્રહ્મણો વપુઃ ।
અથવા શતરુદ્રીયં જપેદામરણાદ્ દ્વિજઃ ॥ ૧૧.૧૦૦ ॥
એકાકી યતચિત્તાત્મા સ યાતિ પરમં પદમ્ ।
વસેચ્ચામરણાદ્ વિપ્રો વારાણસ્યાં સમાહિતઃ ॥ ૧૧.૧૦૧ ॥
સોઽપીશ્વરપ્રસાદેન યાતિ તત્ પરમં પદમ્ ।
તત્રોત્ક્રમણકાલે હિ સર્વેષામેવ દેહિનામ્ ॥ ૧૧.૧૦૨ ॥
દદાતિ તત્ પરં જ્ઞાનં યેન મુચ્યતે બન્ધનાત્ ।
વર્ણાશ્રમવિધિં કૃત્સ્નં કુર્વાણો મત્પરાયણઃ ॥ ૧૧.૧૦૩ ॥
તેનૈવ જન્મના જ્ઞાનં લબ્ધ્વા યાતિ શિવં પદમ્ ।
યેઽપિ તત્ર વસન્તીહ નીચા વા પાપયોનયઃ ॥ ૧૧.૧૦૪ ॥
સર્વે તરન્તિ સંસારમીશ્વરાનુગ્રહાદ્ દ્વિજાઃ ।
કિન્તુ વિઘ્ના ભવિષ્યન્તિ પાપોપહતચેતસામ્ ॥ ૧૧.૧૦૫ ॥
ધર્મન્ સમાશ્રયેત્ તસ્માન્મુક્તયે નિયતં દ્વિજાઃ ।
એતદ્ રહસ્યં વેદાનાં ન દેયં યસ્ય કસ્ય ચિત્ ॥ ૧૧.૧૦૬ ॥
ધાર્મિકાયૈવ દાતવ્યં ભક્તાય બ્રહ્મચારિણે ।
વ્યાસ ઉવાચ ।
ઇત્યેતદુક્ત્વા ભગવાનાત્મયોગમનુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૧૦૭ ॥
વ્યાજહાર સમાસીનં નારાયણમનામયમ્ ।
મયૈતદ્ ભાષિતં જ્ઞાનં હિતાર્થં બ્રહ્મવાદિનામ્ ॥ ૧૧.૧૦૮ ॥
દાતવ્યં શાન્તચિત્તેભ્યઃ શિષ્યેભ્યો ભવતા શિવમ્ ।
ઉક્ત્વૈવમર્થં યોગીન્દ્રાનબ્રવીદ્ ભગવાનજઃ ॥ ૧૧.૧૦૯ ॥
હિતાય સર્વભક્તાનાં દ્વિજાતીનાં દ્વિજોત્તમાઃ ।
ભવન્તોઽપિ હિ મજ્જ્ઞાનં શિષ્યાણાં વિધિપૂર્વકમ્ ॥ ૧૧.૧૧૦ ॥
ઉપદેક્ષ્યન્તિ ભક્તાનાં સર્વેષાં વચનાન્મમ ।
અયં નારાયણો યોઽહમીશ્વરો નાત્ર સંશયઃ ॥ ૧૧.૧૧૧ ॥
નાન્તરં યે પ્રપશ્યન્તિ તેષાં દેયમિદં પરમ્ ।
મમૈષા પરમા મૂર્ત્તિર્નારાયણસમાહ્વયા ॥ ૧૧.૧૧૨ ॥
સર્વભૂતાત્મભૂતસ્થા શાન્તા ચાક્ષરસંજ્ઞિતા ।
યે ત્વન્યથા પ્રપશ્યન્તિ લોકે ભેદદૃશો જનાઃ ॥ ૧૧.૧૧૩ ॥
તે મુક્તિં પ્રપશ્યન્તિ જાયન્તે ચ પુનઃ પુનઃ ।
યે ત્વેનં વિષ્ણુમવ્યક્તં માઞ્ચ દેવં મહેશ્વરમ્ ॥ ૧૧.૧૧૪ ॥
એકીભાવેન પશ્યન્તિ ન તેષાં પુનરુદ્ભવઃ ।
તસ્માદનાદિનિધનં વિષ્ણુમાત્માનમવ્યયમ્ ॥ ૧૧.૧૧૫ ॥
મામેવ સમ્પ્રપશ્યધ્વં પૂજયધ્વં તથૈવ હિ ।
યેઽન્યથા માં પ્રપશ્યન્તિ મત્વેવં દેવતાન્તરમ્ ॥ ૧૧.૧૧૬ ॥
તે યાન્તિ નરકાન્ ઘોરાન્ નાહં તેષુ વ્યવસ્થિતઃ ।
મૂર્ખં વા પણ્ડિતં વાપિ બ્રાહ્મણં વા મદાશ્રયમ્ ॥ ૧૧.૧૧૭ ॥
મોચયામિ શ્વપાકં વા ન નારાયણનિન્દકમ્ ।
તસ્માદેષ મહાયોગી મદ્ભક્તૈઃ પુરુષોત્તમઃ ॥ ૧૧.૧૧૮ ॥
અર્ચનીયો નમસ્કાર્યો મત્પ્રીતિજનનાય હિ ।
એવમુક્ત્વા સમાલિઙ્ગ્ય વાસુદેવં પિનાકધૃક્ ॥ ૧૧.૧૧૯ ॥
અન્તર્હિતોઽભવત્ તેષાં સર્વેષામેવ પશ્યતામ્ ।
નારાયણોઽપિ ભગવાંસ્તાપસં વેષમુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૧૨૦ ॥
જગ્રાહ યોગિનઃ સર્વાંસ્ત્યક્ત્વા વૈ પરમં વપુઃ ।
જ્ઞાનં ભવદ્ભિરમલં પ્રસાદાત્ પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૧૧.૧૨૧ ॥
સાક્ષાદ્દેવ મહેશસ્ય જ્ઞાનં સંસારનાશનમ્ ।
ગચ્છધ્વં વિજ્વરાઃ સર્વે વિજ્ઞાનં પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૧૧.૧૨૨ ॥
પ્રવર્ત્તયધ્વં શિષ્યેભ્યો ધાર્મિકેભ્યો મુનીશ્વરાઃ ।
ઇદં ભક્તાય શાન્તાય ધાર્મિકાયાહિતાગ્નયે ॥ ૧૧.૧૨૩ ॥
વિજ્ઞાનમૈશ્વરં દેયં બ્રાહ્મણાય વિશેષતઃ ।
એવમુક્ત્વા સ વિશ્વાત્મા યોગિનાં યોગવિત્તમઃ ॥ ૧૧.૧૨૪ ॥
નારાયણો મહાયોગી જગામાદર્શનં સ્વયમ્ ।
તેઽપિ દેવાદિદેવેશં નમસ્કૃત્ય મહેશ્વરમ્ ॥ ૧૧.૧૨૫ ॥
નારાયણં ચ ભૂતાદિં સ્વાનિ સ્થાનાનિ લેભિરે ।
સનત્કુમારો ભગવાન્ સંવર્ત્તાય મહામુનિઃ ॥ ૧૧.૧૨૬ ॥
દત્તવાનૈશ્વરં જ્ઞાનં સોઽપિ સત્યવ્રતાય તુ ।
સનન્દનોઽપિ યોગીન્દ્રઃ પુલહાય મહર્ષયે ॥ ૧૧.૧૨૭ ॥
પ્રદદૌ ગૌતમાયાથ પુલહોઽપિ પ્રજાપતિઃ ।
અઙ્ગિરા વેદવિદુષે ભરદ્વાજાય દત્તવાન્ ॥ ૧૧.૧૨૮ ॥
જૈગીષવ્યાય કપિલસ્તથા પઞ્ચશિખાય ચ ।
પરાશરોઽપિ સનકાત્ પિતા મે સર્વતત્ત્વદૃક્ ॥ ૧૧.૧૨૯ ॥
લેભેતત્પરમં જ્ઞાનં તસ્માદ્ વાલ્મીકિરાપ્તવાન્ ।
મમોવાચ પુરા દેવઃ સતીદેહભવાઙ્ગજઃ ॥ ૧૧.૧૩૦ ॥
વામદેવો મહાયોગી રુદ્રઃ કિલ પિનાકધૃક્ ।
નારાયણોઽપિ ભગવાન્ દેવકીતનયો હરિઃ ॥ ૧૧.૧૩૧ ॥
અર્જુનાય સ્વયં સાક્ષાત્ દત્તવાનિદમુત્તમમ્ ।
યદાહં લબ્ધવાન્ રુદ્રાદ્ વામદેવાદનુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૧૩૨ ॥
વિશેષાદ્ ગિરિશે ભક્તિસ્તસ્માદારભ્ય મેઽભવત્ ।
શરણ્યં શરણં રુદ્રં પ્રપન્નોઽહં વિશેષતઃ ॥ ૧૧.૧૩૩ ॥
ભૂતેશં ગિરશં સ્થાણું દેવદેવં ત્રિશૂલિનમ્ ।
ભવન્તોઽપિ હિ તં દેવં શંભું ગોવૃષવાહનમ્ ॥ ૧૧.૧૩૪ ॥
પ્રપદ્યન્તાં સપત્નીકાઃ સપુત્રાઃ શરણં શિવમ્ ।
વર્ત્તધ્વં તત્પ્રસાદેન કર્મયોગેન શંકરમ્ ॥ ૧૧.૧૩૫ ॥
પૂજયધ્વં મહાદેવ ગોપતિં વ્યાલભૂષણમ્ ।
એવમુક્તે પુનસ્તે તુ શૌનકાદ્યા મહેશ્વરમ્ ॥ ૧૧.૧૩૬ ॥
પ્રણેમુઃ શાશ્વતં સ્થાણું વ્યાસં સત્યવતીસુતમ્ ।
અબ્રુવન્ હૃષ્ટમનસઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનં પ્રભુમ્ ॥ ૧૧.૧૩૭ ॥
સાક્ષાદ્દેવં હૃષીકેશં સર્વલોકમહેશ્વરમ્ ।
ભવત્પ્રસાદાદચલા શરણ્યે ગોવૃષધ્વજે ॥ ૧૧.૧૩૮ ॥
ઇદાનીં જાયતે ભક્તિર્યા દેવૈરપિ દુર્લભા ।
કથયસ્વ મુનિશ્રેષ્ઠ કર્મયોગમનુત્તમમ્ ॥ ૧૧.૧૩૯ ॥
યેનાસૌ ભગવાનીશઃ સમારાધ્યો મુમુક્ષુભિઃ ।
ત્વત્સંનિધાવેવ સૂતઃ શૃણોતુ ભગવદ્વચઃ ॥ ૧૧.૧૪૦ ॥
તદ્વચ્ચાખિલલોકાનાં રક્ષણં ધર્મસંગ્રહમ્ ।
યદુક્તં દેવદેવેન વિષ્ણુના કૂર્મરૂપિણા ॥ ૧૧.૧૪૧ ॥
પૃષ્ટેન મુનિભિઃ પૂર્વં શક્રેણામૃતમન્થને ।
શ્રુત્વા સત્યવતીસૂનુઃ કર્મયોગં સનાતનમ્ ॥ ૧૧.૧૪૨ ॥
મુનીનાં ભાષિતં કૃત્સ્નં પ્રોવાચ સુસમાહિતઃ ।
ય ઇમં પઠતે નિત્યં સંવાદં કૃત્તિવાસસઃ ॥ ૧૧.૧૪૩ ॥
સનત્કુમારપ્રમુખૈઃ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ।
શ્રાવયેદ્ વા દ્વિજાન્ શુદ્ધાન્ બ્રહ્મચર્યપરાયણાન્ ॥ ૧૧.૧૪૪ ॥
યો વા વિચારયેદર્થં સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ।
યશ્ચૈતચ્છૃણુયાન્નિત્યં ભક્તિયુક્તો દૃઢવ્રતઃ ॥ ૧૧.૧૪૫ ॥
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મલોકે મહીયતે ।
તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન પઠિતવ્યો મનીષિભિઃ ॥ ૧૧.૧૪૬ ॥
શ્રોતવ્યશ્ચાથ મન્તવ્યો વિશેષાદ્ બ્રાહ્મણૈઃ સદા ॥ ૧૧.૧૪૭ ॥
ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
(ઈશ્વરગીતાસુ) એકાદશોઽધ્યાયઃ ॥ ૧૧ ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Ishvaragita from Kurmapurana in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil