॥ Jivanmukti Geetaa Gujarati Lyrics ॥
॥ જીવન્મુક્તિ ગીતા ॥
અસતો મા સદ્ગમય ।
તમસો મા જ્યોતિર્ગમય ।
મૃત્યોર્મા અમૃતંગમય ॥
સર્વભૂતાન્તરસ્થ્યાય નિત્યમુક્તચિદાત્મને ।
પ્રત્યચ્ચૈતન્યરૂપાય મહ્યમેવ નમો નમઃ ॥
સર્વભૂતાનર્વર્તિને નિત્યમુક્તચિદ્સ્વરૂપિણે સર્વસાક્ષિણે મહ્યમેવ
સ્વાત્મન એવ નમઃ । નમ ઇતિ દ્વિરુક્તિઃ આદરાર્થમ્ ॥
જીવન્મુક્તિશ્ ફ઼્ootnoteમુક્તો – ખચ યા મુક્તિઃ સા મુક્તિઃ પિણ્ડપાતને ।
યા મુક્તિઃ પિણ્ડપાતને સા મુક્તિઃ શુનિશૂકરે ફ઼્ootnoteસૂકરે – ક ॥ ૧ ॥
જીવન્મુક્તિરિતિ યા મુક્તિરુચ્યતે સા યદિ પિણ્ડપાતન પરા તર્હિ
સા મુક્તિઃ સૂકરાદિષ્વપિ પ્રસક્તા ભવતીત્યર્થઃ ।
પિણ્ડપાતનં ન જીવન્મુક્તિરિતિ ભાવઃ ॥
જીવઃ શિવઃ સર્વમેવ ભૂતેષ્વેવં ફ઼્ootnoteભૂતે ભૂતે – ખ વ્યવસ્થિતઃ ।
એવમેવાભિપશ્યન્ હિ ફ઼્ootnoteએવમેવ પશ્યતિ યો – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૨ ॥
જીવ ઇતિ યઃ સઃ સર્વભૂતેષ્વપિ શિવત્વેનૈવ વ્યવસ્થિતઃ શિવ એવ ।
તજ્જ્ઞાની જીવન્મુક્ત ઇત્યર્થઃ ॥
એવં બ્રહ્મ જગત્સર્વમખિલં ભાસતે રવિઃ ।
સંસ્થિતં સર્વભૂતાનાં જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૩ ॥
યથા રવિઃ સર્વં જગદ્ભાસતે એવં બ્રહ્મ સર્વભૂતાનામાત્મત્વેન
સંસ્થિતં સદખિલં ભાસતે પ્રકાશ્યતિ । એવમેવાન્હિપશ્યન્ ઇત્યનુવર્તતે ।
સઃ તાદૃશઃ જ્ઞાની જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ઇત્યર્થઃ ॥
એકધા બહુધા ચૈવ દૃશ્યતે જલચન્દ્રવત્ ।
આત્મજ્ઞાની તથૈવૈકો જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૪ ॥
જલચન્દ્રવજ્જલે ચન્દ્રઃ યથાનેકધા દૃશ્યતે તથૈવ એકઃ આત્મ ।
ઉપાધિભેદેન ઇત્યધ્યાહારઃ ॥ ॥ એકધા બહુધા ચૈવ દૃશ્યતે । એવમાત્માનં
યો જાનાતિ સઃ આત્મજ્ઞાની જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
સર્વભૂતે સ્થિતં બ્રહ્મ ભેદાભેદો ન વિદ્યતે ।
એકમેવાભિપશ્યંશ્ચ ફ઼્ootnoteપશ્યતિ – ખજીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૫ ॥
બ્રહ્મ સર્વભૂતસ્થિતમ્ । યત્ર ભેદોઽભેદઃ ભેદાભેદો ન વિદ્યતે ।
તદેકમેવ । એવમભિપશ્યંશ્ચ યઃ સ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
તત્ત્વં ક્ષેત્રં વ્યોમાતીતમહં ક્ષેત્રજ્ઞ ઉચ્યતે ।
અહં કર્તા ચ ભોક્તા ચ ફ઼્ootnoteઅહં કર્તા અહં ભોક્તા – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૬ ॥
તત્ત્વસ્વરૂપમેવાસ્તિ । ક્ષેત્રમાકાશાતીતં, પરમાત્મ ક્ષેત્રજ્ઞઃ ।
કર્તૃત્વં ભોક્તૃત્વં ચ તસ્યૈવ । એવં યો વિજાનાતિ સઃ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥
કર્મેન્દ્રિયપરિત્યાગી ધ્યાનવર્જિતચેતસઃ ફ઼્ootnoteચેતસમ્ – ખ.
અત્મજ્ઞાની તથૈવેકો જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૭ ॥
કર્મેન્દ્રિયપરિત્યાગી સ્વસ્વવ્યાપારરહિતાનિ જ્ઞાનેન્દ્રિયાણિ કર્મેન્દ્રિયાણિ
ચકુર્વન્ તાનિ પરિત્યજતીત્યર્થઃ । તથ્હા ચેતોઽપિ વિષયધ્યાનવર્જિતં
કરોત્યેવમદ્વયં જાનાતિ યઃ સઃ જીવન્મુક્તઃ ॥
તત્ત્વં કેવલં કર્મ ફ઼્ootnoteકર્મો – ખશોકમોહાદિવર્જિતમ્ ।
શુભાશુભપરિત્યાગી જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૮ ॥
જ્ઞાનિના યત્કર્મ ક્રિયતે તચ્છોકમોહાદિવર્જિતમ્ । તચ્ચ કેવલં
શારીરપરિરક્ષણાયૈવ । એવં તેન શુભાશુભાદિકં
પરિત્યક્તં ભવતિ । સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥
કર્મસર્વત્ર આદિષ્ટં ન જાનામિ ચ કિંચન ।
કર્મ બ્રહ્મ વિજાનાતિ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૯ ॥
યઃ આદિષ્ટં વિધ્યુક્તમ્ કર્મ ન જાનાતિ કર્તૃત્વારોપેણ કર્મન
કરોતીત્યર્થઃ । અત એવ કર્મ બ્રહ્મસ્વરૂપમેવેતિ
વિજાનાતિ સઃ જીવન્મુક્તઃ ॥
ચિન્મયં વ્યાપિતં સર્વમાકાશં જગદીશ્વરમ્ ।
સહિતં ફ઼્ootnoteસંસ્થિતમ્ – ખ સર્વભૂતાનાં જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૦ ॥
યઃ જગદીશ્વરં ચિત્સ્વરૂપમિત્યાકાશવ્યાપિનમિતિ સર્વભૂતસહિતમિત્યપિ
જાનાતિ સઃ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥
અનાદિવર્તિ ભૂતાનાં ફ઼્ootnoteઅનાદ્ય વ્યક્તભૂતાનાં – ખ જીવઃ શિવો ન હન્યતે ।
નિર્વૈરઃ સર્વભૂતેષુ ફ઼્ootnoteસર્વભૂતાનાં – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૧ ॥
સર્વેષુ ભૂતેષુ યઃ અનાદિઃ જીવઃ સઃ શિવ એવ । અત એવ સઃ ન હન્યતે ।
અતઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ નિર્વૈરો યઃ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥
આત્મા ગુરુસ્ત્વં વિશ્વં ફ઼્ootnoteગુરુસ્ત્વદ્વિશ્વં ચ ચિદાકાશો ન લિપ્યતે ।
ગતાગતં ફ઼્ootnoteયતાગતઃ – ખ દ્વયોર્નાસ્તિ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૨ ॥
યઃ ગુરુઃ આત્મા સઃ ત્વં એવ । સ એવ નિર્લિપ્તઃ ચિદાકાશઃ । તદ્ એવ
સર્વમ્ । અત એવ તસ્ય ગતાગતં ગતમાગતમાગતં ગતં વા ન વિદ્યતે ।
એવં યઃ આત્માનં સઃ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
ગર્ભ ફ઼્ootnoteઅન્તર્ – ખ ધ્યાનેન પશ્યન્તિ જ્ઞાનીનાં મન ઉચ્યતે ।
સોઽહં મનો વિલીયન્તે જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૩ ॥
ગર્ભધ્યાનેન અન્તર્ધ્યાનેન ઇત્યર્થઃ । એતાદૃશધ્યાનેન જ્ઞાનિનઃ યત્પશ્યન્તિ
તદેવ જ્ઞાનિનાં મન ઉચ્યતે । ઇદમેવ સોઽહં મનઃ । એતાદૃશમનોવિશિષ્ટાઃ
જ્ઞાનિનઃ । ચિદાકાશ ઇત્યનુવર્તતે । તત્ર વિલીયન્તે । તે તત્ર વિલયં
યાન્તીત્યર્થઃ । એવં સ્થિતસ્ય આત્મતત્ત્વસ્ય જ્ઞાનીત્યનુવર્તતે ।
સઃ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
ઊર્ધ્વધ્યાનેન પશ્યન્તિ વિજ્ઞાનં મન ઉચ્યતે ।
શૂન્યં લયં ચ વિલયં જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૪ ॥
જ્ઞાનિનઃ ઊર્ધ્વધ્યાનેન સમાધિના યત્પશ્યન્તિ તદ્વિજ્ઞાનમ્ । તત્તેષાં મન
ઉચ્યતે । તદેવ શૂન્યં લયમ્ । તદેવ વિજ્ઞાનમ્ । તથાત્મજ્ઞાન્યાત્માનં જાનાતિ
યઃ સઃ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥
અભ્યાસે ફ઼્ootnoteઆભાષે – ખ રમતે નિત્યં મનો ધ્યાનલયં ગતમ્ ।
બન્ધમોક્ષદ્વયં નાસ્તિ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૫ ॥
યસ્ય જ્ઞાનિનઃ મનઃ નિત્યમભ્યાસે શ્રવણમનનનિદિધ્યાસનાખ્યતપસિ
રમતે ક્રીડતિ । યસ્ય મનઃ ધ્યાનલયં ધ્હ્યાને લયં ગતં; યસ્ય
બન્ધમોક્ષદ્વન્દ્વં નાસ્તિ સઃ જિવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥
એકકી રમતે નિત્યં સ્વભાવગુણવર્જિતમ્ ।
બ્રહ્મજ્ઞાનરસાસ્વાદી ફ઼્ootnoteરસાસ્વાદો – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૬ ॥
યસ્ય જ્ઞાનિનઃ મનઃ ઇત્યનુવર્તતે । નિત્યં સ્વભાવગુણવર્જિતં
પ્રકૃતિ ગુણાતીતં, સઃ જ્ઞાની એકાકી રમતે આત્મન્યેવ ક્રીડતિ ।
બ્રહ્મજ્ઞાનરસાસ્વાદી બ્રહ્માખ્યજ્ઞાનરસાસ્વાદી સઃ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
હૃદિ ધ્યાનેન પશ્યન્તિ પ્રકાશં ક્રિયતે મનઃ ।
સોઽહં હંસેતિ પશ્યન્તિ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૭ ॥
યે જ્ઞાનિનઃ હૃદિ ધ્યાનેન પ્રકાશં પશ્યન્તિ તૈઃ મનઃ ક્રિયતે તેષાં
મનોઽભિવ્યક્તં ભવતીતિ યાવત્ । તદા તે સોઽહં હંસઃ ઇતિ પશ્યન્તિ ।
એવમાત્મતત્ત્વં પશ્યન્ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
શિવશક્તિસમાત્માનં પિણ્ડબ્રહ્માણ્ડમ્ ફ઼્ootnoteશિવશક્તિર્મમાત્માનો પિણ્ડનિ બ્રહ્માણ્ડમ્ – ખ એવ ચ ।
ચિદાકાશં હૃદં મોહં ફ઼્ootnoteકૃતં સોઽહં – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૮ ॥
જ્ઞાનિનઃ શિવશક્તિસમાત્માનં શિવશક્તિસમઃ યઃ આત્મા તમાત્માનં
મહાત્માનમ્ । પિણ્ડઃ શારીરમ્ । તેન સહિતં બ્રહ્માણ્ડં હૃદં હૃત્સ્થં
બન્ધકં મોહં ચ ચિદાકાશમિતિ ચૈતન્યમેવ પશ્યન્તિ, ય
એવમાત્મતત્ત્વજ્ઞાની સઃ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્તિં ચ તુરીયાવસ્થિતં સદા ।
સોઽહં મનો વિલીયેત ફ઼્ootnoteવિલીયતે – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૧૯ ॥
યસ્ય જ્ઞાનિનઃ સોઽહં મનઃ સોઽહમિતિ ધ્યાનૈકાપરં મનઃ
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્તિમતીત્ય સદા તુરીયાવસ્થિતં સચ્ચિદાકાશપરમાત્મનિ
વિલીયેત સઃ જ્ઞાની જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
સોઽહં સ્થિતં જ્ઞાનમિદં સૂત્રેષુ મણિવત્પરમ્ ફ઼્ootnoteજ્યોતિરૂપં નિર્મલં – ખ સૂત્રમભિત ઉત્તરમ્ – ગ.
સોઽહં બ્રહ્મ નિરાકારં જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૨૦ ॥
ઇદં સોઽહં સ્થિતં જ્ઞાનં સૂત્રેષુ મણિવચ્ચિદાકાશે સ્થિતમિત્યન્વયઃ ।
સોઽહં પરં બ્રહ્મ નિરાકારમ્ । એવમાત્મજ્ઞાની યઃ સઃ
જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
મન એવ મનુષ્યાણાં ભેદાભેદસ્ય કારણમ્ ।
વિકલ્પનૈવ સંકલ્પં ફ઼્ootnoteસંકલ્પો – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૨૧ ॥
વિકલ્પના ઇદમિત્થમેવેત્યાદિ તત્ત્વવિરુદ્ધા કલ્પના સ એવ સંકલ્પ ઇતિ
પ્રસિદ્ધઃ । તદેવ મનોરૂપં સન્મનુષ્યાનામહં મમેત્યાદિ
ભેદાભેદવ્યવહારકારણમ્ । એવં યો જાનાતિ જ્ઞાનફલં ચ
સંકલ્પરાહિત્યં તથા ચ યઃ સર્વથા સંકલ્પરહિતઃ ।
સઃ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
મન એવ વિદુઃ પ્રાજ્ઞાઃ સિદ્ધસિદ્ધાન્ત ફ઼્ootnoteવિદુઃપ્રાજ્ઞાસિદ્ધસિદ્ધાન્ત – ખ એવ ચ ।
યદા ફ઼્ootnoteસદા – ક દૃઢં તદા મોક્ષો ફ઼્ootnoteમોક્ષ – ખ જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૨૨ ॥
યત્પ્રાજ્ઞાઃ જ્ઞાનિનઃ વિદુઃ કિમિતિ । યદા મનઃ સદા દૃઢં ભવતિ તદૈવ
મોક્ષ ઇતિ । સ એવ ચ સિદ્ધસિદ્ધાન્તઃ । ય એવં સિદ્ધાન્તં
વેદ સઃ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥
યોગાભ્યાસી મનઃ શ્રેષ્ઠોઽન્તસ્ત્યાગી બહિર્જડઃ ।
અન્તસ્ત્યાગી બહિસ્ત્યાગી જીવન્મુક્તઃ સ ઉચ્યતે ॥ ૨૩ ॥
યો યો યોગાભ્યાસી યોગમભ્યસતિ સ સો મનઃ શ્રેષ્ઠઃ મનસા શ્રેષ્ઠઃ ।
એવં વિધોઽયમન્તસ્ત્યાગી અન્તસ્થં સર્વમપિ માયાસંભૂતં
ત્યજતીત્યન્તસ્ત્યાગી । અત એવ સઃ બહિઃ જડવદાચરતિ । એવં ચ
સોઽન્તસ્ત્યાગી બહિસ્ત્યાગી ચ । સ એવ જીવન્મુક્ત ઇત્યુચ્યતે ॥
ઇતિ વેદાન્તકેસરિણા શ્રીદત્તાત્રેય વિરચિતા જીવન્મુક્તગીતા સમાપ્તા ॥
ઇતિ શ્રીજયચામરાજેન્દ્રવિરચિતા જીવન્મુક્તગીતાવ્યાખ્યા સમાપ્તા ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Jivanmukti Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil