॥ Shrrigala Geetaa Gujarati Lyrics ॥
॥ શૃગાલગીતા ॥
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ઇતરનિપેધપૂર્વકં પ્રજ્ઞાયાઃ
સુખસાધનતાયાં પ્રમાણતયા સૃગાલકાશ્યપસંવાદાનુવાદઃ ॥ ૧ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ । ૦
બાન્ધવાઃ કર્મ વિત્તં વા પ્રજ્ઞા વેહ પિતામહ ।
નરસ્ય કા પ્રતિષ્ઠા સ્યાદેતત્પૃષ્ટો વદસ્વ મે ॥ ૧ ॥
ભીષ્મ ઉવાચ । ૨
પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠા ભૂતાનાં પ્રજ્ઞા લાભઃ પરો મતઃ ।
પ્રજ્ઞા નિઃશ્રેયસી લોકે પ્રજ્ઞા સ્વર્ગો મતઃ સતામ્ ॥ ૨ ॥
પ્રજ્ઞયા પ્રાપિતાર્થો હિ બલિરૈશ્વર્યસઙ્ક્ષયે ।
પ્રહ્લાદો નમુચિર્મઙ્કિસ્તસ્યાઃ કિં વિદ્યતે પરમ્ ॥ ૩ ॥
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્ ।
ઇન્દ્રકાશ્યપસંવાદં તન્નિબોધ યુધિષ્ઠિર ॥ ૪ ॥
વૈશ્યઃ કશ્ચિદૃષિસુતં કાશ્યપં સંશિતવ્રતમ્ ।
રથેન પાતયામાસ શ્રીમાન્દૃપ્તસ્તપસ્વિનમ્ ॥ ૫ ॥
આર્તઃ સ પતિતઃ ક્રુદ્ધસ્ત્યક્ત્વાઽઽત્માનમથાબ્રવીત્ ।
મરિષ્યામ્યધનસ્યેહ જીવિતાર્થો ન વિદ્યતે ॥ ૬ ॥
તથા મુમૂર્ષમાસીનમકૂજન્તમચેતસમ્ ।
ઇન્દ્રઃ સૃગાલરૂપેણ બભાષે ક્ષુબ્ધમાનસમ્ ॥ ૭ ॥
મનુષ્યયોનિમિચ્છન્તિ સર્વભૂતાનિ સર્વશઃ ।
મનુષ્યત્વે ચ વિપ્રત્વં સર્વ એવાભિનન્દતિ ॥ ૮ ॥
મનુષ્યો બ્રાહ્મણશ્ચાસિ શ્રોત્રિયશ્ચાસિ કાશ્યપ ।
સુદુર્લભમવાપ્યૈતન્ન દોષાન્મર્તુમર્હસિ ॥ ૯ ॥
સર્વે લાભાઃ સાભિમાના ઇતિ સત્યવતી શ્રુતિઃ ।
સન્તોષણીયરૂપોઽસિ લોભાદ્યદભિમન્યસે ॥ ૧૦ ॥
અહો સિદ્ધાર્થતા તેષાં યેષાં સન્તીહ પાણયઃ ।
[અતીવ સ્પૃહયે તેષાં યેષાં સન્તીહ પાણયઃ ॥] ૧૧ ॥
પાણિમદ્ભ્યઃ સ્પૃહાઽસ્માકં યથા તવ ધનસ્ય વૈ ।
ન પાણિલાભાદધિકો લાભઃ કશ્ચન વિદ્યતે ॥ ૧૨ ॥
અપાણિત્વાદ્વયં બ્રહ્મન્કણ્ટકં નોદ્ધરામહે ।
જન્તૂનુચ્ચાવચાનઙ્ગે દશતો ન કષામ વા ॥ ૧૩ ॥
અથ યેષાં પુનઃ પાણી દેવદત્તૌ દશાઙ્ગુલી ।
ઉદ્ધરન્તિ કૃમીનઙ્ગાદ્દશતો નિકષન્તિ ચ ॥ ૧૪ ॥
વર્ષાહિમાતપાનાં ચ પરિત્રાણાનિ કુર્વતે ।
ચેલમન્નં સુખં શય્યાં નિવાતં ચોપભુઞ્જતે ॥ ૧૫ ॥
અધિષ્ઠાય ચ ગાં લોકે ભુઞ્જતે વાહયન્તિ ચ ।
ઉપાયૈર્બહુભિશ્ચૈવ વશ્યાનાત્મનિ કુર્વતે ॥ ૧૬ ॥
યે ખલ્વજિહ્વાઃ કૃપણા અલ્પપ્રાણા અપાણયઃ ।
સહન્તે તાનિ દુઃખાનિ દિષ્ટ્યા ત્વં ન તથા મુને ॥ ૧૭ ॥
દિષ્ટ્યા ત્વં ન શૃગાલો વૈ ન કૃમિર્ન ચ મૂષકઃ ।
ન સર્પો ન ચ મણ્ડૂકો ન ચાન્યઃ પાપયોનિજઃ ॥ ૧૮ ॥
એતાવતાઽપિ લાભેન તોષ્ટુમર્હસિ કાશ્યપ ।
કિં પુનર્યોસિ સત્વાનાં સર્વેષાં બ્રાહ્મણોત્તમઃ ॥ ૧૯ ॥
ઇમે માં કૃમયોઽદન્તિ યેષામુદ્ધરણાય વૈ ।
નાસ્તિ શક્તિરપાણિત્વાત્પશ્યાવસ્થામિમાં મમ ॥ ૨૦ ॥
અકાર્યમિતિ ચૈવેમં નાત્માનં સન્ત્યજામ્યહમ્ ।
નાતઃ પાપીયસીં યોનિં પતેયમપરામિતિ ॥ ૨૧ ॥
મધ્યે વૈ પાપયોનીનાં સૃગાલીયામહં ગતઃ ।
પાપીયસ્યો બહુતરા ઇતોઽન્યાઃ પાપયોનયઃ ॥ ૨૨ ॥
જાત્યૈવૈકે સુખિતરાઃ સન્ત્યન્યે ભૃશદુઃખિતાઃ ।
નૈકાન્તં સુખમેવેહ ક્વચિત્પશ્યામિ કસ્યચિત્ ॥ ૨૩ ॥
મનુષ્યા હ્યાઢ્યતાં પ્રાપ્ય રાજ્યમિચ્છન્ત્યનન્તરમ્ ।
રાજ્યાદ્દેવત્વમિચ્છન્તિ દેવત્વાદિન્દ્રતામપિ ॥ ૨૪ ॥
ભવેસ્ત્વં યદ્યપિ ત્વાઢ્યો ન રાજા ન ચ દૈવતમ્ ।
દેવત્વં પ્રાપ્ય ચેન્દ્રત્વં નૈવ તુષ્યેસ્તથા સતિ ॥ ૨૫ ॥
ન તૃપ્તિઃ પ્રિયલાભેઽસ્તિ તૃષ્ણા નાદ્ભિઃ પ્રશામ્યતિ ।
સમ્પ્રજ્વલતિ સા ભૂયઃ સમિદ્ભિરિવ પાવકઃ ॥ ૨૬ ॥
અસ્ત્યેવ ત્વયિ શોકોઽપિ હર્ષશ્ચાપિ તથા ત્વયિ ।
સુખદુઃખે તથા ચોભે તત્ર કા પરિદેવના ॥ ૨૭ ॥
પરિચ્છિદ્યૈવ કામાનાં સર્વેષાં ચૈવ કર્મણામ્ ।
મૂલં બુદ્ધીન્દ્રિયગ્રામં શકુન્તાનિવ પઞ્જરે ॥ ૨૮ ॥
ન દ્વિતીયસ્ય શિરસશ્છેદનં વિદ્યતે ક્વચિત્ ।
ન ચ પાણેસ્તૃતીયસ્ય યન્નાસ્તિ ન તતો ભયમ્ ॥ ૨૯ ॥
ન ખલ્વપ્યરસજ્ઞસ્ય કામઃ ક્વચન જાયતે ।
સંસ્પર્શાદ્દર્શનાદ્વાપિ શ્રવણાદ્વાપિ જાયતે ॥ ૩૦ ॥
ન ત્વં સ્મરસિ વારુણ્યા લટ્વાકાનાં ચ પક્ષિણામ્ ।
તાભ્યાં ચાભ્યધિકો ભક્ષ્યો ન કશ્ચિદ્વિદ્યતે ક્વચિત્ ॥ ૩૧ ॥
યાનિ ચાન્યાનિ ભૂતેષુ ભક્ષ્યભોજ્યાનિ કાશ્યપ ।
યેષામભુક્તપૂર્વાણિ તેષામસ્મૃતિરેવ તે ॥ ૩૨ ॥
અપ્રાશનમસંસ્પર્શમસન્દર્શનમેવ ચ ।
પુરુષસ્યૈષ નિયમો મન્યે શ્રેયો ન સંશયઃ ॥ ૩૩ ॥
પાણિમન્તો બલવન્તો ધનવન્તો ન સંશયઃ ।
મનુષ્યા માનુષૈરેવ દાસત્વમુપપાદિતાઃ ॥ ૩૪ ॥
વધબન્ધપરિક્લેશૈઃ ક્લિશ્યન્તે ચ પુનઃ પુનઃ ।
તે ખલ્વપિ રમન્તે ચ મોદન્તે ચ હસન્તિ ચ ॥ ૩૫ ॥
અપરે બાહુબલિનઃ કૃતવિદ્યા મનસ્વિનઃ ।
જુગુપ્સિતાં ચ કૃપણાં પાપવૃત્તિમુપાસતે ॥ ૩૬ ॥
ઉત્સહન્તે ચ તે વૃત્તિમન્યામપ્યુપસેવિતુમ્ ।
સ્વકર્મણા તુ નિયતં ભવિતવ્યં તુ તત્તથા ॥ ૩૭ ॥
ન પુલ્કસો ન ચણ્ડાલ આત્માનં ત્યક્તુમિચ્છતિ ।
તયા તુષ્ટઃ સ્વયા યોન્યા માયાં પશ્યસ્વ યાદૃશીમ્ ॥ ૩૮ ॥
દૃષ્ટ્વા કુણીન્પક્ષહતાન્મનુષ્યાનામયાવિનઃ ।
સુસમ્પૂર્ણઃ સ્વયા યોન્યા લબ્ધલાભોસિ કાશ્યપ ॥ ૩૯ ॥
યદિ બ્રાહ્મણદેહસ્તે નિરાતઙ્કો નિરામયઃ ।
અઙ્ગાનિ ચ સમગ્રાણિ ન ચ લોકેષુ ધિક્કૃતઃ ॥ ૪૦ ॥
ન કેનચિત્પ્રવાદેન સત્યેનૈવાપહારિણા ।
ધર્માયોત્તિષ્ઠ વિપ્રર્ષે નાત્માનં ત્યક્તુમર્હસિ ॥ ૪૧ ॥
યદિ બ્રહ્મઞ્શૃણોષ્યેતચ્છ્રદ્દધાસિ ચ મે વચઃ ।
વેદોક્તસ્યૈવ ધર્મસ્ય ફલં મુખ્યમવાપ્સ્યસિ ॥ ૪૨ ॥
સ્વાધ્યાયમગ્નિસંસ્કારમપ્રમત્તોઽનુપાલય ।
સત્યં દમં ચ દાનં ચ સ્પર્ધિષ્ઠા મા ચ કેનચિત્ ॥ ૪૩ ॥
યે કેચન સ્વધ્યયનાઃ પ્રાપ્તા યજનયાજનમ્ ।
કથં તે ચાનુશોચેયુર્ધ્યાયેયુર્વાઽપ્યશોભનમ્ ॥ ૪૪ ॥
ઇચ્છન્તસ્તે વિહારાય સુખં મહદવાપ્નુયુઃ ।
યેઽનુજાતાઃ સુનક્ષત્રે સુતિથૌ સુમુહૂર્તકે ।
યજ્ઞદાનપ્રજેહાયાં યતન્તે શક્તિપૂર્વકમ્ ॥ ૪૫ ॥
નક્ષત્રેષ્વાસુરેષ્વન્યે દુસ્તિથૌ દુર્મુહૂર્તજાઃ ।
સમ્પતન્ત્યાસુરીં યોનિં યજ્ઞપ્રસવવર્જિતાઃ ॥ ૪૬ ॥
અહમાસં પણ્ડિતકો હૈતુકો વેદનિન્દકઃ ।
આન્વીક્ષિકીં તર્કવિદ્યામનુરક્તો નિરર્થિકામ્ ॥ ૪૭ ॥
હેતુવાદાન્પ્રવદિતા વક્તા સંસત્સુ હેતુમત્ ।
આક્રોષ્ટા ચાતિવક્તા ચ બ્રહ્મવાક્યેષુ ચ દ્વિજાન્ ॥ ૪૮ ॥
નાસ્તિકઃ સર્વશઙ્કી ચ મૂર્ખઃ પણ્ડિતમાનિકઃ ।
તસ્યેયં ફલનિર્વૃત્તિઃ સૃગાલત્વં મમ દ્વિજ ॥ ૪૯ ॥
અપિ જાતુ તથા તત્સ્યાદહોરાત્રશતૈરપિ ।
યદહં માનુષીં યોનિં સૃગાલઃ પ્રાપ્નુયાં પુનઃ ॥ ૫૦ ॥
સન્તુષ્ટશ્ચાપ્રમત્તશ્ચ યજ્ઞદાનતપોરતઃ ।
જ્ઞેયં જ્ઞાતા ભવેયં વૈ વર્જ્યં વર્જયિતા તથા ॥ ૫૧ ॥
ભીષ્મ ઉવાચ । ૫૨
તતઃ સ મુનિરુત્થાય કાશ્યપસ્તમુવાચ હ ।
અહો બતામિ કુશલો બુદ્ધિમાંશ્ચેતિ વિસ્મિતઃ ॥ ૫૨ ॥
સમવૈક્ષત તં વિપ્રો જ્ઞાનદીર્ઘેણ ચક્ષુષા ।
દદર્શ ચૈનં દેવાનાં દેવમિન્દ્રં શચીપતિમ્ ॥ ૫૩ ॥
તતઃ સમ્પૂજયામાસ કાશ્યપો હરિવાહનમ્ ।
અનુજ્ઞાતસ્તુ તેનાથ પ્રવિવેશ સ્વમાલયમ્ ॥ ॥ ૫૪ ॥
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શાન્તિપર્વણિ મોક્ષધર્મપર્વણિ
અષ્ટસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ ૧૭૮ ॥
Mahabharata – Shanti Parva – Chapter Footnotes
૫ રથેન રથઘાતેન । વૈશ્યઃ કશ્ચિદૃષિં દાન્તં ઇતિ
ટ. પાઠઃ ॥
૬ આત્માનં ધૈર્યં ત્યક્ત્વા ॥
૭ અકૂજન્તં મૂર્ચ્છયા નિઃશબ્દમ્ ॥
૯ શ્રોત્રિયોઽધીતદેવઃ । દોષાત્ મૌઢ્યાત્ ॥
૧૦ યત્સન્તોષણીયં રૂપં ત્વં સ્વસ્યાઽભિમન્યસેઽવમન્યસે ॥
૧૩ ન કષામ ન નાશયામ્. ૧૨-૧૭૮-૧૪ નિકષન્તિ કણ્ડૂયનેન. ।
૧૬ અધિષ્ઠાયાધ્યાસ્ય । ગાં પૃથિવીમ્. બલીવર્દાદિ વા. આત્મનિ
આત્મભોગનિમિત્તમ્ ॥
૧૭ અલ્પપ્રાણા અલ્પબલાઃ ॥
૨૦ અદન્તિ દશન્તિ ॥
૨૩ એકે દેવાદ્યાઃ । અન્યે પશ્વાદ્યાઃ ॥
૨૫ યદિ કદાચિદ્ભવેસ્તથાપિ ન તુષ્યેરિતિ યોજ્યમ્ ॥
૨૮ કામાદીનાં મૂલં બુદ્ધીન્દ્રિયગ્રામં શકુન્તાનિવ
શરીરપઞ્ચરે પરિચ્છિદ્ય નિરુધ્ય સ્થિતસ્ય ભયં નાસ્તીત્યુત્તરેણ
સમ્બન્ધઃ ॥
૩૧ વારુણ્યા મદ્યસ્ય લટ્વાખ્યપક્ષિમાસસ્ય ચ । કર્મણિ
ષષ્ઠ્યૌ. ત્વં ન સ્મરસિ બ્રાહ્મણત્વેન તવ તદ્રસગ્રહાભાવાત્ ॥
૩૨ યેષાં યાન્યભુક્તપૂર્વાણિ ॥
૩૮ અસન્તુષ્ટઃ સ્વયા વૃત્ત્યા માયાં પ્રેક્ષસ્વ યાદૃશીન્ । ઇતિ
ટડ઼.થ. પાઠઃ ॥
૩૯ પક્ષહતાનર્ધાઙ્ગવાતાદિના નષ્ટાન્ । આમયાવિનોરોગાક્રાન્તાન્ ॥
૪૧ પ્રવાદેન કલઙ્કેન । અપહારિણા જાવિભ્રંશકરેણ ॥
૪૫ વિહારાય યથોચિતેન યજ્ઞાદિના વિહર્તુમ્ ॥
૪૮ પણ્ડિતકઃ કુત્સિતઃ પણ્ડિતઃ હેતુમદેવ વક્તા ન શ્રુતિમત્
. આક્રોષ્ટાપરુષવાક્ ॥
૪૯ સર્વશઙ્કી સ્વર્ગાદૃષ્ટાદિસદ્ભાવેઽપિ શઙ્કાવાન્ ॥
૫૪ હરિવાહનમિન્દ્રમ્ ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
shrrigala Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil