॥ Hari Geeta Gujarati Lyrics ॥
॥ શ્રી હરિ ગીતા હિન્દી
હરિગીતા અધ્યાય ૧ ॥
પહલા અધ્યાય
રાજા ધૃતરાષ્ટ્ર ને કહા –
રણ- લાલસા સે ધર્મ- ભૂ, કુરુક્ષેત્ર મેં એકત્ર હો ।
મેરે સુતોં ને, પાણ્ડવોં ને ક્યા કિયા સંજય કહો ॥ ૧ । ૧ ॥
સંજય ને કહા –
તબ દેખકર પાણ્ડવ- કટક કો વ્યૂહ- રચના સાજ સે ।
ઇસ ભાઁતિ દુર્યોધન વચન કહને લગે ગુરુરાજ સે ॥ ૧ । ૨ ॥
આચાર્ય મહતી સૈન્ય સારી, પાણ્ડવોં કી દેખિયે ।
તવ શિષ્ય બુધવર દ્રુપદ- સુત ને દલ સભી વ્યૂહિત કિયે ॥ ૧ । ૩ ॥
ભટ ભીમ અર્જુન સે અનેકોં શૂર શ્રેષ્ઠ ધનુર્ધરે ।
સાત્યિક દ્રુપદ યોદ્ધા વિરાટ મહારથી રણબાંકુરે ॥ ૧ । ૪ ॥
કાશી નૃપતિ ભટ ધૃષ્ટકેતુ વ ચેકિતાન નરેશ હૈં ।
શ્રી કુન્તિભોજ મહાન પુરુજિત શૈબ્ય વીર વિશેષ હૈં ॥ ૧ । ૫ ॥
શ્રી ઉત્તમૌજા યુધામન્યુ, પરાક્રમી વરવીર હૈં ।
સૌભદ્ર, સારે દ્રૌપદેય, મહારથી રણધીર હૈં ॥ ૧ । ૬ ॥
દ્વિજરાજ! જો અપને કટક કે શ્રેષ્ઠ સેનાપતિ સભી ।
સુન લીજિયે મૈં નામ ઉનકે ભી સુનાતા હૂઁ અભી ॥ ૧ । ૭ ॥
હૈં આપ ફિર શ્રીભીષ્મ, કર્ણ, અજેય કૃપ રણધીર હૈં ।
ભૂરિશ્રવા ગુરુપુત્ર ઔર વિકર્ણ સે બલવીર હૈં ॥ ૧ । ૮ ॥
રણ સાજ સારે નિપુણ શૂર અનેક ઐસે બલ ભરે ।
મેરે લિયે તય્યાર હૈં, જીવન હથેલી પર ધરે ॥ ૧ । ૯ ॥
શ્રી ભીષ્મ- રક્ષિત હૈ નહીં, પર્યાપ્ત અપના દલ બડ઼ા ।
પર ભીમ- રક્ષા મેં ઉધર, પર્યાપ્ત ઉનકા દલ ખડ઼ા ॥ ૧ । ૧૦ ॥
ઇસ હેતુ નિજ- નિજ મોરચોં પર, વીર પૂરા બલ ધરેં ।
સબ ઓર ચારોં છોર સે, રક્ષા પિતામહ કી કરેં ॥ ૧ । ૧૧ ॥
કુરુકુલ- પિતામહ તબ નૃપતિ- મન મોદ સે ભરને લગે ।
કર વિકટ ગર્જન સિંહ- સી, નિજ શઙ્ખ- ધ્વનિ કરને લગે ॥ ૧ । ૧૨ ॥
ફિર શંખ ભેરી ઢોલ આનક ગોમુખે ચહુઁ ઓર સે ।
સબ યુદ્ધ બાજે એક દમ બજને લગે ધ્વનિ ઘોર સે ॥ ૧ । ૧૩ ॥
તબ કૃષ્ણ અર્જુન શ્વેત ઘોડ઼ોં સે સજે રથ પર ચઢ઼ે ।
નિજ દિવ્ય શંખોં કો બજાતે વીરવર આગે બઢ઼ે ॥ ૧ । ૧૪ ॥
શ્રીકૃષ્ણ અર્જુન ‘ પાઞ્ચજન્ય’ વ ‘ દેવદત્ત’ ગુંજા ઉઠે ।
ફિર ભીમકર્મા ભીમ ‘ પૌણ્ડ્ર’ નિનાદ કરને મેં જુટે ॥ ૧ । ૧૫ ॥
કરને લગે ધ્વનિ નૃપ યુધિષ્ઠિર, નિજ ‘ અનન્તવિજય’ લિયે ।
ગુંજિત નકુલ સહદેવ ને સુ- ‘ સુઘોષ’ ‘ મણિપુષ્પક’ કિયે ॥ ૧ । ૧૬ ॥
કાશીનરેશ વિશાલ ધનુધારી, શિખણ્ડી વીર ભી ।
ભટ ધૃષ્ટદ્યુમ્ન, વિરાટ, સાત્યકિ, શ્રેષ્ઠ યોધાગણ સભી । ૧ । ૧૭ ॥
સબ દ્રૌપદી કે સુત, દ્રુપદ, સૌભદ્ર બલ ભરને લગે ।
ચહુઁ ઓર રાજન્! વીર નિજ- નિજ શઙ્ખ- ધ્વનિ કરને લગે ॥ ૧ । ૧૮ ॥
વહ ઘોર શબ્દ વિદીર્ણ સબ કૌરવ- હૃદય કરને લગા ।
ચહુઁ ઓર ગૂંજ વસુન્ધરા આકાશ મેં ભરને લગા ॥ ૧ । ૧૯ ॥
સબ કૌરવોં કો દેખ રણ કા સાજ સબ પૂરા કિયે ।
શસ્ત્રાદિ ચલને કે સમય અર્જુન કપિધ્વજ ધનુ લિયે ॥ ૧ । ૨૦ ॥
શ્રીકૃષ્ણ સે કહને લગે આગે બઢ઼ા રથ લીજિયે ।
દોનોં દલોં કે બીચ મેં અચ્યુત! ખડ઼ા કર દીજિયે ॥ ૧ । ૨૧ ॥
કરલૂં નિરીક્ષણ યુદ્ધ મેં જો જો જુડ઼ે રણધીર હૈં ।
ઇસ યુદ્ધ મેં માધવ! મુઝે જિન પર ચલને તીર હૈં ॥ ૧ । ૨૨ ॥
મૈં દેખ લૂં રણ હેતુ જો આયે યહાઁ બલવાન્ હૈં ।
જો ચાહતે દુર્બુદ્ધિ દુર્યોધન- કુમતિ- કલ્યાણ હૈં ॥ ૧ । ૨૩ ॥
સંજય ને કહા —
શ્રીકૃષ્ણ ને જબ ગુડાકેશ- વિચાર, ભારત! સુન લિયા ।
દોનોં દલોં કે બીચ મેં જાકર ખડ઼ા રથ કો કિયા ॥ ૧ । ૨૪ ॥
રાજા, રથી, શ્રીભીષ્મ, દ્રોણાચાર્ય કે જા સામને ।
લો દેખલો! કૌરવ કટક, અર્જુન! કહા ભગવાન્ ને ॥ ૧ । ૨૫ ॥
તબ પાર્થ ને દેખા વહાઁ, સબ હૈં સ્વજન બૂઢ઼ે બડ઼ે ।
આચાર્ય ભાઈ પુત્ર મામા, પૌત્ર પ્રિયજન હૈં ખડ઼ે ॥ ૧ । ૨૬ ॥
સ્નેહી સસુર દેખે ખડ઼ે, કૌન્તેય ને દેખા જહાઁ ।
દોનોં દલોં મેં દેખકર, પ્રિય બન્ધુ બાન્ધવ હો વહાઁ ॥ ૧ । ૨૭ ॥
કહને લગે ઇસ ભાઁતિ તબ, હોકર કૃપાયુત ખિન્ન સે ।
હે કૃષ્ણ! રણ મેં દેખકર, એકત્ર મિત્ર અભિન્ન- સે ॥ ૧ । ૨૮ ॥
હોતે શિથિલ હૈં અઙ્ગ સારે, સૂખ મેરા મુખ રહા ।
તન કાઁપતા થર- થર તથા રોમાઞ્ચ હોતા હૈ મહા ॥ ૧ । ૨૯ ॥
ગાણ્ડીવ ગિરતા હાથ સે, જલતા સમસ્ત શરીર હૈ ।
મૈં રહ નહીં પાતા ખડ઼ા, મન ભ્રમિત ઔર અધીર હૈ ॥ ૧ । ૩૦ ॥
કેશવ! સભી વિપરીત લક્ષણ દિખ રહે, મન મ્લાન હૈ ।
રણ મેં સ્વજન સબ મારકર, દિખતા નહીં કલ્યાણ હૈ ॥ ૧ । ૩૧ ॥
ઇચ્છા નહીં જય રાજ્ય કી હૈ, વ્યર્થ હી સુખ ભોગ હૈ ।
ગોવિન્દ! જીવન રાજ્ય- સુખ કા ક્યા હમેં ઉપયોગ હૈ ॥ ૧ । ૩૨ ॥
જિનકે લિયે સુખ- ભોગ સમ્પતિ રાજ્ય કી ઇચ્છા રહી ।
લડ઼ને ખડ઼ે હૈં આશ તજ ધન ઔર જીવન કી વહી ॥ ૧ । ૩૩ ॥
આચાર્યગણ, મામા, પિતામહ, સુત, સભી બૂડ઼ે બડ઼ે ।
સાલે, સસુર, સ્નેહી, સભી પ્રિય પૌત્ર સમ્બન્ધી ખડ઼ે ॥ ૧ । ૩૪ ॥
ક્યા ભૂમિ, મધુસૂદન! મિલે ત્રૈલોક્ય કા યદિ રાજ્ય ભી ।
વે મારલેં પર શસ્ત્ર મૈં ઉન પર ન છોડ઼ૂઁગા કભી ॥ ૧ । ૩૫ ॥
ઇનકો જનાર્દન મારકર હોગા હમેં સંતાપ હી ।
હૈં આતતાયી મારને સે પર લગેગા પાપ હી ॥ ૧ । ૩૬ ॥
માધવ! ઉચિત વધ હૈ ન ઇનકા બન્ધુ હૈં અપને સભી ।
નિજ બન્ધુઓં કો મારકર ક્યા હમ સુખી હોંગે કભી ॥ ૧ । ૩૭ ॥
મતિ મન્દ ઉનકી લોભ સે, દિખતા ન ઉનકો આપ હૈ ।
કુલ- નાશ સે ક્યા દોષ, પ્રિય- જન- દ્રોહ સે ક્યા પાપ હૈ ॥ ૧ । ૩૮ ॥
કુલ- નાશ દોષોં કા જનાર્દન! જબ હમેં સબ જ્ઞાન હૈ ।
ફિર ક્યોં ન ઐસે પાપ સે બચના ભલા ભગવાન હૈ ॥ ૧ । ૩૯ ॥
કુલ નષ્ટ હોતે ભ્રષ્ટ હોતા કુલ- સનાતન- ધર્મ હૈ ।
જબ ધર્મ જાતા આ દબાતા પાપ ઔર અધર્મ હૈ ॥ ૧ । ૪૦ ॥
જબ વૃદ્ધિ હોતી પાપ કી કુલ કી બિગડ઼તી નારિયાઁ ।
હે કૃષ્ણ! ફલતી ફૂલતી તબ વર્ણસંકર ક્યારિયાઁ ॥ ૧ । ૪૧ ॥
કુલઘાતકી કો ઔર કુલ કો યે ગિરાતે પાપ મેં ।
હોતા ન તર્પણ પિણ્ડ યોં પડ઼તે પિતર સંતાપ મેં ॥ ૧ । ૪૨ ॥
કુલઘાતકોં કે વર્ણસંકર- કારકી ઇસ પાપ સે ।
સારે સનાતન, જાતિ, કુલ કે ધર્મ મિટતે આપ સે ॥ ૧ । ૪૩ ॥
ઇસ ભાઁતિ સે કુલ- ધર્મ જિનકે કૃષ્ણ હોતે ભ્રષ્ટ હૈં ।
કહતે સુના હૈ વે સદા પાતે નરક મેં કષ્ટ હૈં ॥ ૧ । ૪૪ ॥
હમ રાજ્ય સુખ કે લોભ સે હા! પાપ યહ નિશ્ચય કિયે ।
ઉદ્યત હુએ સમ્બન્ધિયોં કે પ્રાણ લેને કે લિયે ॥ ૧ । ૪૫ ॥
યહ ઠીક હો યદિ શસ્ત્ર લે મારેં મુઝે કૌરવ સભી ।
નિઃશસ્ત્ર હો મૈં છોડ઼ દૂઁ કરના સભી પ્રતિકાર ભી ॥ ૧ । ૪૬ ॥
સંજય ને કહા —
રણભૂમિ મેં ઇસ ભાઁતિ કહકર પાર્થ ધનુ- શર છોડ઼કે ।
અતિ શોક સે વ્યાકુલ હુએ બૈઠે વહીઁ મુખ મોડ઼કે ॥ ૧ । ૪૭ ॥
પહલા અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૧ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૨॥
દૂસરા અધ્યાય
સંજય ને કહા —
ઐસે કૃપાયુત અશ્રુપૂરિત દુઃખ સે દહતે હુએ ।
કૌન્તેય સે ઇસ ભાંતિ મધુસૂદન વચન કહતે હુએ ॥ ૨ । ૧ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
અર્જુન! તુમ્હેં સંકટ- સમય મેં ક્યોં હુઆ અજ્ઞાન હૈ ।
યહ આર્ય- અનુચિત ઔર નાશક સ્વર્ગ, સુખ, સમ્માન હૈ ॥ ૨ । ૨ ॥
અનુચિત નપુંસકતા તુમ્હેં હે પાર્થ! ઇસમેં મત પડ઼ો ।
યહ ક્ષુદ્ર કાયરતા પરંતપ! છોડ઼ કર આગે બઢ઼ો ॥ ૨ । ૩ ॥
અર્જુન ને કહા —
કિસ ભાઁતિ મધુસૂદન! સમર મેં ભીષ્મ દ્રોણાચાર્ય પર ।
મૈં બાણ અરિસૂદન ચલાઊઁ વે હમારે પૂજ્યવર ॥ ૨ । ૪ ॥
ભગવન્! મહાત્મા ગુરુજનોં કા મારના ન યથેષ્ટ હૈ ।
ઇસસે જગત્ મેં માંગ ભિક્ષા પેટ- પાલન શ્રેષ્ઠ હૈ ॥ ૨ । ૫ ॥
ઇન ગુરુજનોં કો માર કર, જો અર્થલોલુપ હૈં બને ॥ ।
ઉનકે રુધિર સે હી સને, સુખ- ભોગ હોંગે ભોગને ॥ ૨ । ૫ ॥
જીતે ઉન્હેં હમ યા હમેં વે, યહ ન હમકો જ્ઞાત હૈ ।
યહ ભી નહીં હમ જાનતે, હિતકર હમેં ક્યા બાત હૈ ॥ ૨ । ૬ ॥
જીવિત ન રહના ચાહતે હમ, માર કર રણ મેં જિન્હેં ॥ ।
ધૃતરાષ્ટ્ર- સુત કૌરવ વહી, લડ઼ને ખડ઼ે હૈં સામને ॥ ॥ ૨ । ૬ ॥
કાયરપને સે હો ગયા સબ નષ્ટ સત્ય- સ્વભાવ હૈ ।
મોહિત હુઈ મતિ ને ભુલાયા ધર્મ કા ભી ભાવ હૈ ॥
આયા શરણ હૂઁ આપકી મૈં શિષ્ય શિક્ષા દીજિયે ॥
નિશ્ચિત કહો કલ્યાણકારી કર્મ ક્યા મેરે લિયે ॥ ૨ । ૭ ॥
ધન- ધાન્ય- શાલી રાજ્ય નિષ્કંટક મિલે સંસાર મેં ।
સ્વામિત્વ સારે દેવતાઓં કા મિલે વિસ્તાર મેં ॥
કોઈ કહીં સાધન મુઝે ફિર ભી નહીં દિખતા અહો ॥
જિસસે કિ ઇન્દ્રિય- તાપકારી શોક સારા દૂર હો ॥ ૨ । ૮ ॥
સંજય ને કહા —
ઇસ ભાઁતિ કહકર કૃષ્ણ સે, રાજન! ‘ લડ઼ૂંગા મૈં નહીં’ ।
ઐસે વચન કહ ગુડાકેશ અવાચ્ય હો બૈઠે વહીં ॥ ૨ । ૯ ॥
ઉસ પાર્થ સે, રણ- ભૂમિ મેં જો, દુઃખ સે દહને લગે ।
હઁસતે હુએ સે હૃષીકેશ તુરન્ત યોં કહને લગે ॥ ૨ । ૧૦ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
નિઃશોચ્ય કા કર શોક કહતા બાત પ્રજ્ઞાવાદ કી ।
જીતે મરે કા શોક જ્ઞાનીજન નહીં કરતે કભી ॥ ૨ । ૧૧ ॥
મૈં ઔર તૂ રાજા સભી દેખો કભી ક્યા થે નહીં ।
યહ ભી અસમ્ભવ હમ સભી અબ ફિર નહીં હોંગે કહીં ॥ ૨ । ૧૨ ॥
જ્યોં બાલપન, યૌવન જરા ઇસ દેહ મેં આતે સભી ।
ત્યોં જીવ પાતા દેહ ઔર, ન ધીર મોહિત હોં કભી ॥ ૨ । ૧૩ ॥
શીતોષ્ણ યા સુખ- દુઃખ- પ્રદ કૌન્તેય! ઇન્દ્રિય- ભોગ હૈં ।
આતે વ જાતે હૈં સહો સબ નાશવત સંયોગ હૈં ॥ ૨ । ૧૪ ॥
નર શ્રેષ્ઠ! વહ નર શ્રેષ્ઠ હૈ ઇનસે વ્યથા જિસકો નહીં ।
વહ મોક્ષ પાને યોગ્ય હૈ સુખ દુખ જિસે સમ સબ કહીં ॥ ૨ । ૧૫ ॥
જો હૈ અસત્ રહતા નહીં, સત્ કા ન કિન્તુ અભાવ હૈ ।
લખિ અન્ત ઇનકા જ્ઞાનિયોં ને યોં કિયા ઠહરાવ હૈ ॥ ૨ । ૧૬ ॥
યહ યાદ રખ અવિનાશિ હૈ જિસને કિયા જગ વ્યાપ હૈ ।
અવિનાશિ કા નાશક નહીં કોઈ કહીં પર્યાપ હૈ ॥ ૨ । ૧૭ ॥
ઇસ દેહ મેં આત્મા અચિન્ત્ય સદૈવ અવિનાશી અમર ।
પર દેહ ઉસકી નષ્ટ હોતી અસ્તુ અર્જુન! યુદ્ધ કર ॥ ૨ । ૧૮ ॥
હૈ જીવ મરને મારનેવાલા યહી જો માનતે ।
યહ મારતા મરતા નહીં દોનોં ન વે જન જાનતે ॥ ૨ । ૧૯ ॥
મરતા ન લેતા જન્મ, અબ હૈ, ફિર યહીં હોગા કહીં ।
શાશ્વત, પુરાતન, અજ, અમર, તન વધ કિયે મરતા નહીં ॥ ૨ । ૨૦ ॥
અવ્યય અજન્મા નિત્ય અવિનાશી ઇસે જો જાનતા ।
કૈસે કિસી કા વધ કરાતા ઔર કરતા હૈ બતા ॥ ૨ । ૨૧ ॥
જૈસે પુરાને ત્યાગ કર નર વસ્ત્ર નવ બદલેં સભી ।
યોં જીર્ણ તન કો ત્યાગ નૂતન દેહ ધરતા જીવ ભી ॥ ૨ । ૨૨ ॥
આત્મા ન કટતા શસ્ત્ર સે હૈ, આગ સે જલતા નહીં ।
સૂખે ન આત્મા વાયુ સે, જલ સે કભી ગલતા નહીં ॥ ૨ । ૨૩ ॥
છિદને ન જલને ઔર ગલને સૂખનેવાલા કભી ।
યહ નિત્ય નિશ્ચલ, થિર, સનાતન ઔર હૈ સર્વત્ર ભી ॥ ૨ । ૨૪ ॥
ઇન્દ્રિય પહુઁચ સે હૈ પરે, મન- ચિન્તના સે દૂર હૈ ।
અવિકાર ઇસકો જાન, દુખ મેં વ્યર્થ રહના ચૂર હૈ ॥ ૨ । ૨૫ ॥
યદિ માનતે હો નિત્ય મરતા, જન્મતા રહતા યહીં ।
તો ભી મહાબાહો! ઉચિત ઐસી કભી ચિન્તા નહીં ॥ ૨ । ૨૬ ॥
જન્મે હુએ મરતે, મરે નિશ્ચય જનમ લેતે કહીં ।
ઐસી અટલ જો બાત હૈ ઉસકી ઉચિત ચિન્તા નહીં ॥ ૨ । ૨૭ ॥
અવ્યક્ત પ્રાણી આદિ મેં હૈં મધ્ય મેં દિખતે સભી ।
ફિર અન્ત મેં અવ્યક્ત, ક્યા ઇસકી ઉચિત ચિન્તા કભી ॥ ૨ । ૨૮ ॥
કુછ દેખતે આશ્ચર્ય સે, આશ્ચર્યવત કહતે કહીં ।
કોઈ સુને આશ્ચર્યવત, પહિચાનતા ફિર ભી નહીં ॥ ૨ । ૨૯ ॥
સારે શરીરોં મેં અબધ આત્મા ન બધ હોતા કિયે ।
ફિર પ્રાણિયોં કા શોક યોં તુમકો ન કરના ચાહિયે ॥ ૨ । ૩૦ ॥
ફિર દેખકર નિજ ધર્મ, હિમ્મત હારના અપકર્મ હૈ ।
ઇસ ધર્મ- રણ સે બઢ઼ ન ક્ષત્રિય કા કહીં કુછ ધર્મ હૈ ॥ ૨ । ૩૧ ॥
રણ સ્વર્ગરૂપી દ્વાર દેખો ખુલ રહા હૈ આપ સે ।
યહ પ્રાપ્ત હોતા ક્ષત્રિયોં કો યુદ્ધ ભાગ્ય- પ્રતાપ સે ॥ ૨ । ૩૨ ॥
તુમ ધર્મ કે અનુકૂલ રણ સે જો હટે પીછે કભી ।
નિજ ધર્મ ખો અપકીર્તિ લોગે ઔર લોગે પાપ ભી ॥ ૨ । ૩૩ ॥
અપકીર્તિ ગાયેંગે સભી ફિર ઇસ અમિટ અપમાન સે ।
અપકીર્તિ, સમ્માનિત પુરુષ કો અધિક પ્રાણ- પયાન સે ॥ ૨ । ૩૪ ॥
‘ રણ છોડ઼કર ડર સે ભગા અર્જુન’ કહેંગે સબ યહી ।
સમ્માન કરતે વીરવર જો, તુચ્છ જાનેંગે વહી ॥ ૨ । ૩૫ ॥
કહને ન કહને કી ખરી ખોટી કહેંગે રિપુ સભી ।
સામર્થ્ય- નિન્દા સે ઘના દુખ ઔર ક્યા હોગા કભી ॥ ૨ । ૩૬ ॥
જીતે રહે તો રાજ્ય લોગે, મર ગયે તો સ્વર્ગ મેં ।
ઇસ ભાઁતિ નિશ્ચય યુદ્ધ કા કરકે ઉઠો અરિવર્ગ મેં । ૨ । ૩૭ ॥
જય- હાર, લાભાલાભ, સુખ- દુખ સમ સમઝકર સબ કહીં ।
ફિર યુદ્ધ કર તુઝકો ધનુર્ધર ! પાપ યોં હોગા નહીં । ૨ । ૩૮ ॥
હૈ સાંખ્ય કા યહ જ્ઞાન અબ સુન યોગ કા શુભ જ્ઞાન ભી ।
હો યુક્ત જિસસે કર્મ- બન્ધન પાર્થ છુટેંગે સભી ॥ ૨ । ૩૯ ॥
આરમ્ભ ઇસમેં હૈ અમિટ યહ વિઘ્ન બાધા સે પરે ।
ઇસ ધર્મ કા પાલન તનિક ભી સર્વ સંકટ કો હરે ॥ ૨ । ૪૦ ॥
ઇસ માર્ગ મેં નિત નિશ્ચયાત્મક- બુદ્ધિ અર્જુન એક હૈ ।
બહુ બુદ્ધિયાઁ બહુ ભેદ- યુત ઉનકી જિન્હેં અવિવેક હૈ ॥ ૨ । ૪૧ ॥
જો વેદવાદી, કામનાપ્રિય, સ્વર્ગઇચ્છુક, મૂઢ઼ હૈં ।
‘ અતિરિક્ત ઇસકે કુછ નહીં’ બાતેં બઢ઼ાકર યોં કહેં ॥ ૨ । ૪૨ ॥
નાના ક્રિયા વિસ્તારયુત, સુખ- ભોગ કે હિત સર્વદા ।
જિસ જન્મરૂપી કર્મ- ફલ- પ્રદ બાત કો કહતે સદા ॥ ૨ । ૪૩ ॥
ઉસ બાત સે મોહિત હુએ જો ભોગ- વૈભવ- રત સભી ।
વ્યવસાય બુદ્ધિ ન પાર્થ ! ઉનકી હો સમાધિસ્થિત કભી ॥ ૨ । ૪૪ ॥
હૈં વેદ ત્રિગુણોં કે વિષય, તુમ ગુણાતીત મહાન હો !
તજ યોગ ક્ષેમ વ દ્વન્દ્વ નિત સત્ત્વસ્થ આત્માવાન્ હો ॥ ૨ । ૪૫ ॥
સબ ઓર કરકે પ્રાપ્ત જલ, જિતના પ્રયોજન કૂપ કા ।
ઉતના પ્રયોજન વેદ સે, વિદ્વાન બ્રાહ્મણ કા સદા ॥ ૨ । ૪૬ ॥
અધિકાર કેવલ કર્મ કરને કા, નહીં ફલ મેં કભી ।
હોના ન તૂ ફલ- હેતુ ભી, મત છોડ઼ દેના કર્મ ભી ॥ ૨ । ૪૭ ॥
આસક્તિ સબ તજ સિદ્ધિ ઔર અસિદ્ધિ માન સમાન હી ।
યોગસ્થ હોકર કર્મ કર, હૈ યોગ સમતા- જ્ઞાન હી ॥ ૨ । ૪૮ ॥
ઇસ બુદ્ધિયોગ મહાન સે સબ કર્મ અતિશય હીન હૈં ।
ઇસ બુદ્ધિ કી અર્જુન! શરણ લો ચાહતે ફલ દીન હૈં ॥ ૨ । ૪૯ ॥
જો બુદ્ધિ- યુત હૈ પાપ- પુણ્યોં મેં ન પડ઼તા હૈ કભી ।
બન યોગ- યુત, હૈ યોગ હી યહ કર્મ મેં કૌશલ સભી ॥ ૨ । ૫૦ ॥
નિત બુદ્ધિ- યુત હો કર્મ કે ફલ ત્યાગતે મતિમાન હૈં ।
વે જન્મ- બન્ધન તોડ઼ પદ પાતે સદૈવ મહાન હૈં ॥ ૨ । ૫૧ ॥
ઇસ મોહ કે ગંદલે સલિલ સે પાર મતિ હોગી જભી ।
વૈરાગ્ય હોગા સબ વિષય મેં જો સુના સુનના અભી ॥ ૨ । ૫૨ ॥
શ્રુતિ- ભ્રાન્ત બુદ્ધિ સમાધિ મેં નિશ્ચલ અચલ હોગી જભી ।
હે પાર્થ! યોગ સમત્વ હોગા પ્રાપ્ત યહ તુઝકો તભી ॥ ૨ । ૫૩ ॥
અર્જુન ને કહા —
કેશવ! કિસે દૃઢ઼- પ્રજ્ઞજન અથવા સમાધિસ્થિત કહેં ।
થિર- બુદ્ધિ કૈસે બોલતે, બૈઠેં, ચલેં, કૈસે રહેં ॥ ૨ । ૫૪ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
હે પાર્થ! મન કી કામના જબ છોડ઼તા હૈ જન સભી ।
હો આપ આપે મેં મગન દૃઢ઼- પ્રજ્ઞ હોતા હૈ તભી ॥ ૨ । ૫૫ ॥
સુખ મેં ન ચાહ, ન ખેદ જો દુખ મેં કભી અનુભવ કરે ।
થિર- બુદ્ધિ વહ મુનિ, રાગ એવં ક્રોધ ભય સે જો પરે ॥ ૨ । ૫૬ ॥
શુભ યા અશુભ જો ભી મિલે ઉસમેં ન હર્ષ ન દ્વેષ હી ।
નિઃસ્નેહ જો સર્વત્ર હૈ, થિર- બુદ્ધિ હોતા હૈ વહી ॥ ૨ । ૫૭ ॥
હે પાર્થ! જ્યોં કછુઆ સમેતે અઙ્ગ ચારોં છોર સે ।
થિર- બુદ્ધિ જબ યોં ઇન્દ્રિયાઁ સિમટેં વિષય કી ઓર સે ॥ ૨ । ૫૮ ॥
હોતે વિષય સબ દૂર હૈં આહાર જબ જન ત્યાગતા ।
રસ કિન્તુ રહતા, બ્રહ્મ કો કર પ્રાપ્ત વહ ભી ભાગતા ॥ ૨ । ૫૯ ॥
કૌન્તેય! કરતે યત્ન ઇન્દ્રિય- દમન હિત વિદ્વાન્ હૈં ।
મન કિન્તુ બલ સે ખૈંચ લેતી ઇન્દ્રિયાઁ બલવાન હૈં ॥ ૨ । ૬૦ ॥
ઉન ઇન્દ્રિયોં કો રોક, બૈઠે યોગયુત મત્પર હુઆ ।
આધીન જિસકે ઇન્દ્રિયાઁ, દૃઢ઼પ્રજ્ઞ વહ નિત નર હુઆ ॥ ૨ । ૬૧ ॥
ચિન્તન વિષય કા, સઙ્ગ વિષયોં મેં બઢ઼ાતા હૈ તભી ।
ફિર સંગ સે હો કામના, હો કામના સે ક્રોધ ભી ॥ ૨ । ૬૨ ॥
ફિર ક્રોધ સે હૈ મોહ, સુધિ કો મોહ કરતા ભ્રષ્ટ હૈ ।
યહ સુધિ ગએ ફિર બુદ્ધિ વિનશે, બુદ્ધિ- વિનશે નષ્ટ હૈ ॥ ૨ । ૬૩ ॥
પર રાગ- દ્વેષ- વિહીન સારી ઇન્દ્રિયાઁ આધીન કર ।
ફિર ભોગ કરકે ભી વિષય, રહતા સદૈવ પ્રસન્ન નર ॥ ૨ । ૬૪ ॥
પાકર પ્રસાદ પવિત્ર જન કે, દુઃખ કટ જાતે સભી ।
જબ ચિત્ત નિત્ય પ્રસન્ન રહતા, બુદ્ધિ દૄઢ઼ હોતી તભી ॥ ૨ । ૬૫ ॥
રહકર અયુક્ત ન બુદ્ધિ ઉત્તમ ભાવના હોતી કહીં ।
બિન ભાવના નહિં શાંતિ ઔર અશાંતિ મેં સુખ હૈ નહીં ॥ ૨ । ૬૬ ॥
સબ વિષય વિચરિત ઇન્દ્રિયોં મેં, સાથ મન જિસકે રહે ।
વહ બુદ્ધિ હર લેતી, પવન સે નાવ જ્યોં જલ મેં બહે ॥ ૨ । ૬૭ ॥
ચહુઁ ઓર સે ઇન્દ્રિય- વિષય સે, ઇન્દ્રિયાઁ જબ દૂર હી ।
રહતી હટીં જિસકી સદા, દૃઢ઼- પ્રજ્ઞ હોતા હૈ વહી ॥ ૨ । ૬૮ ॥
સબ કી નિશા તબ જાગતા યોગી પુરુષ હે તાત! હૈ ।
જિસમેં સભી જન જાગતે, જ્ઞાની પુરુષ કી રાત હૈ ॥ ૨ । ૬૯ ॥
સબ ઓર સે પરિપૂર્ણ જલનિધિ મેં સલિલ જૈસે સદા ।
આકર સમાતા, કિન્તુ અવિચલ સિન્ધુ રહતા સર્વદા ॥
ઇસ ભાઁતિ હી જિસમેં વિષય જાકર સમા જાતે સભી ।
વહ શાંતિ પાતા હૈ, ન પાતા કામ- કામી જન કભી ॥ ૨ । ૭૦ ॥
સબ ત્યાગ ઇચ્છા કામના, જો જન વિચરતા નિત્ય હી ।
મદ ઔર મમતા હીન હોકર, શાંતિ પાતા હૈ વહી ॥ ૨ । ૭૧ ॥
યહ પાર્થ! બ્રાહ્મીસ્થિતિ ઇસે પા નર ન મોહિત હો કભી ।
નિર્વાણ પદ હો પ્રાપ્ત ઇસમેં ઠૈર અન્તિમ કાલ ભી ॥ ૨ । ૭૨ ॥
દૂસરા અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૨ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૩॥
તીસરા અધ્યાય
અર્જુન ને કહા —
યદિ હે જનાર્દન! કર્મ સે તુમ બુદ્ધિ કહતે શ્રેષ્ઠ હો ।
તો ફિર ભયંકર કર્મ મેં મુઝકો લગાતે ક્યોં કહો ॥ ૩ । ૧ ॥
ઉલઝન ભરે કહ વાક્ય, ભ્રમ- સા ડાલતે ભગવાન્ હો ।
વહ બાત નિશ્ચય કર કહો જિસસે મુઝે કલ્યાણ હો ॥ ૩ । ૨ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
પહલે કહી દો ભાઁતિ નિષ્ઠા, જ્ઞાનિયોં કી જ્ઞાન સે ।
ફિર યોગિયોં કી યોગ- નિષ્ઠા, કર્મયોગ વિધાન સે ॥ ૩ । ૩ ॥
આરમ્ભ બિન હી કર્મ કે નિષ્કર્મ હો જાતે નહીં ।
સબ કર્મ હી કે ત્યાગ સે ભી સિદ્ધિ જન પાતે નહીં ॥ ૩ । ૪ ॥
બિન કર્મ રહ પાતા નહીં કોઈ પુરુષ પલ ભર કભી ।
હો પ્રકૃતિ- ગુણ આધીન કરને કર્મ પડ઼તે હૈં સભી ॥ ૩ । ૫ ॥
કર્મેંદ્રિયોં કો રોક જો મન સે વિષય- ચિન્તન કરે ।
વહ મૂઢ઼ પાખણ્ડી કહાતા દમ્ભ નિજ મન મેં ભરે ॥ ૩ । ૬ ॥
જો રોક મન સે ઇન્દ્રિયાઁ આસક્તિ બિન હો નિત્ય હી ।
કર્મેન્દ્રિયોં સે કર્મ કરતા શ્રેષ્ઠ જન અર્જુન! વહી ॥ ૩ । ૭ ॥
બિન કર્મ સે નિત શ્રેષ્ઠ નિયમિત- કર્મ કરના ધર્મ હૈ ।
બિન કર્મ કે તન ભી ન સધતા કર નિયત જો કર્મ હૈ ॥ ૩ । ૮ ॥
તજ યજ્ઞ કે શુભ કર્મ, સારે કર્મ બન્ધન પાર્થ! હૈં ।
અતએવ તજ આસક્તિ સબ કર કર્મ જો યજ્ઞાર્થ હૈં ॥ ૩ । ૯ ॥
વિધિ ને પ્રજા કે સાથ પહલે યજ્ઞ કો રચ કે કહા ।
પૂરે કરે યહ સબ મનોરથ, વૃદ્ધિ હો ઇસસે મહા ॥ ૩ । ૧૦ ॥
મખ સે કરો તુમ તુષ્ટ સુરગણ, વે કરેં તુમકો સદા ।
ઐસે પરસ્પર તુષ્ટ હો, કલ્યાણ પાઓ સર્વદા ॥ ૩ । ૧૧ ॥
મખ તૃપ્ત હો સુર કામના પૂરી કરેંગે નિત્ય હી ।
ઉનકા દિયા ઉનકો ન દે, જો ભોગતા તસ્કર વહી ॥ ૩ । ૧૨ ॥
જો યજ્ઞ મેં દે ભાગ ખાતે પાપ સે છુટ કર તરેં ।
તન હેતુ જો પાપી પકાતે પાપ વે ભક્ષણ કરેં ॥ ૩ । ૧૩ ॥
સમ્પૂર્ણ પ્રાણી અન્ન સે હૈં, અન્ન હોતા વૃષ્ટિ સે ।
યહ વૃષ્ટિ હોતી યજ્ઞ સે, જો કર્મ કી શુભ સૃષ્ટિ સે ॥ ૩ । ૧૪ ॥
ફિર કર્મ હોતે બ્રહ્મ સે હૈં, બ્રહ્મ અક્ષર સે કહા ।
યોં યજ્ઞ મેં સર્વત્ર- વ્યાપી બ્રહ્મ નિત હી રમ રહા ॥ ૩ । ૧૫ ॥
ચલતા ન જો ઇસ ભાઁતિ ચલતે ચક્ર કે અનુસાર હૈ ।
પાપાયુ ઇન્દ્રિયલમ્પટી વહ વ્યર્થ હી ભૂ- ભાર હૈ ॥ ૩ । ૧૬ ॥
જો આત્મરત રહતા નિરન્તર, આત્મ- તૃપ્ત વિશેષ હૈ ।
સંતુષ્ટ આત્મા મેં, ઉસે કરના નહીં કુછ શેષ હૈ ॥ ૩ । ૧૭ ॥
ઉસકો ન કોઈ લાભ હૈ કરને ન કરને સે કહીં ।
હે પાર્થ! પ્રાણીમાત્ર સે ઉસકો પ્રયોજન હૈ નહીં ॥ ૩ । ૧૮ ॥
અતએવ તજ આસક્તિ, કર કર્તવ્ય કર્મ સદૈવ હી ।
યોં કર્મ જો કરતા પરમ પદ પ્રાપ્ત કરતા હૈ વહી ॥ ૩ । ૧૯ ॥
જનકાદિ ને ભી સિદ્ધિ પાઈ કર્મ ઐસે હી કિયે ।
ફિર લોકસંગ્રહ દેખ કર ભી કર્મ કરના ચાહિયે ॥ ૩ । ૨૦ ॥
જો કાર્ય કરતા શ્રેષ્ઠ જન કરતે વહી હૈં ઔર ભી ।
ઉસકે પ્રમાણિત- પંથ પર હી પૈર ધરતે હૈં સભી ॥ ૩ । ૨૧ ॥
અપ્રાપ્ત મુઝકો કુછ નહીં, જો પ્રાપ્ત કરના હો અભી ।
ત્રૈલોક્ય મેં કરના ન કુછ, પર કર્મ કરતા મૈં સભી ॥ ૩ । ૨૨ ॥
આલસ્ય તજકે પાર્થ! મૈં યદિ કર્મ મેં વરતૂઁ નહીં ।
સબ ભાઁતિ મેરા અનુકરણ હી નર કરેંગે સબ કહીં ॥ ૩ । ૨૩ ॥
યદિ છોડ઼ દૂઁ મૈં કર્મ કરના, લોક સારા ભ્રષ્ટ હો ।
મૈં સર્વ સંકર કા બનૂઁ કર્તા, સભી જગ નષ્ટ હો ॥ ૩ । ૨૪ ॥
જ્યોં મૂઢ઼ માનવ કર્મ કરતે નિત્ય કર્માસક્ત હો ।
યોં લોકસંગ્રહ- હેતુ કરતા કર્મ, વિજ્ઞ વિરક્ત હો ॥ ૩ । ૨૫ ॥
જ્ઞાની ન ડાલે ભેદ કર્માસક્ત કી મતિ મેં કભી ।
વહ યોગ- યુત હો કર્મ કર, ઉનસે કરાયે ફિર સભી ॥ ૩ । ૨૬ ॥
હોતે પ્રકૃતિ કે હી ગુણોં સે સર્વ કર્મ વિધાન સે ।
મૈં કર્મ કરતા, મૂઢ઼- માનવ માનતા અભિમાન સે ॥ ૩ । ૨૭ ॥
ગુણ ઔર કર્મ વિભાગ કે સબ તત્વ જો જન જાનતા ।
હોતા ન વહ આસક્ત ગુણ કા ખેલ ગુણ મેં માનતા ॥ ૩ । ૨૮ ॥
ગુણ કર્મ મેં આસક્ત હોતે પ્રકૃતિગુણ મોહિત સભી ।
ઉન મંદ મૂઢ઼ોં કો કરે વિચલિત ન જ્ઞાની જન કભી ॥ ૩ । ૨૯ ॥
અધ્યાત્મ- મતિ સે કર્મ અર્પણ કર મુઝે આગે બઢ઼ો ।
ફલ- આશ મમતા છોડ઼કર નિશ્ચિન્ત હોકર ફિર લડ઼ો ॥ ૩ । ૩૦ ॥
જો દોષ- બુદ્ધિ વિહીન માનવ નિત્ય શ્રદ્ધાયુક્ત હૈં ।
મેરે સુમત અનુસાર કરકે કર્મ વે નર મુક્ત હૈં ॥ ૩ । ૩૧ ॥
જો દોષ- દર્શી મૂઢ઼મતિ મત માનતે મેરા નહીં ।
વે સર્વજ્ઞાન- વિમૂઢ઼ નર નિત નષ્ટ જાનોં સબ કહીં ॥ ૩ । ૩૨ ॥
વર્તે સદા અપની પ્રકૃતિ અનુસાર જ્ઞાન- નિધાન ભી ।
નિગ્રહ કરેગા ક્યા, પ્રકૃતિ અનુસાર હૈં પ્રાણી સભી ॥ ૩ । ૩૩ ॥
અપને વિષય મેં ઇન્દ્રિયોં કો રાગ ભી હૈ દ્વેષ ભી ।
યે શત્રુ હૈં, વશ મેં ન ઇનકે ચાહિયે આના કભી ॥ ૩ । ૩૪ ॥
ઊઁચે સુલભ પર- ધર્મ સે નિજ વિગુણ ધર્મ મહાન્ હૈ ।
પરધર્મ ભયપ્રદ, મૃત્યુ ભી નિજ ધર્મ મેં કલ્યાણ હૈ ॥ ૩ । ૩૫ ॥
અર્જુન ને કહા —
ભગવન્! કહો કરના નહીં નર ચાહતા જબ આપ હૈ ।
ફિર કૌન બલ સે ખીંચ કર ઉસસે કરાતા પાપ હૈ ॥ ૩ । ૩૬ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
પૈદા રજોગુણ સે હુઆ યહ કામ હી યહ ક્રોધ હી ।
પેટૂ મહાપાપી કરાતા પાપ હૈ વૈરી યહી ॥ ૩ । ૩૭ ॥
જ્યોં ગર્ભ ઝિલ્લી સે, ધુએઁ સે આગ, શીશા ધૂલ સે ।
યોં કામ સે રહતા ઢકા હૈ, જ્ઞાન ભી ( આમૂલ) સે ॥ ૩ । ૩૮ ॥
યહ કામ શત્રુ મહાન્, નિત્ય અતૃપ્ત અગ્નિ સમાન હૈ ।
ઇસસે ઢકા કૌન્તેય! સારે જ્ઞાનિયોં કા જ્ઞાન હૈ ॥ ૩ । ૩૯ ॥
મન, ઇન્દ્રિયોં મેં, બુદ્ધિ મેં યહ વાસ વૈરી નિત કરે ।
ઇનકે સહારે જ્ઞાન ઢક, જીવાત્મ કો મોહિત કરે ॥ ૩ । ૪૦ ॥
ઇન્દ્રિય- દમન કરકે કરો ફિર નાશ શત્રુ મહાન્ કા ।
પાપી સદા યહ નાશકારી જ્ઞાન કા વિજ્ઞાન કા ॥ ૩ । ૪૧ ॥
હૈં શ્રેષ્ઠ ઇન્દ્રિય, ઇન્દ્રિયોં સે પાર્થ! મન માનો પરે ।
મન સે પરે ફિર બુદ્ધિ, આત્મા બુદ્ધિ સે જાનો પરે ॥ ૩ । ૪૨ ॥
યોં બુદ્ધિ સે આત્મા પરે હૈ જાન ઇસકે જ્ઞાન કો ।
મન વશ્ય કરકે જીત દુર્જય કામ શત્રુ મહાન્ કો ॥ ૩ । ૪૩ ॥
તીસરા અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૩ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૪॥
ચૌથા અધ્યાય
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
મૈંને કહા થા સૂર્ય કે પ્રતિ યોગ યહ અવ્યય મહા ।
ફિર સૂર્ય ને મનુ સે કહા ઇક્ષ્વાકુ સે મનુ ને કહા ॥ ૪ । ૧ ॥
યોં રાજઋષિ પરિચિત હુએ સુપરમ્પરાગત યોગ સે ।
ઇસ લોક મેં વહ મિટ ગયા બહુ કાલ કે સંયોગ સે ॥ ૪ । ૨ ॥
મૈંને સમઝકર યહ પુરાતન યોગ- શ્રેષ્ઠ રહસ્ય હૈ ।
તુઝસે કહા સબ ક્યોંકિ તૂ મમ ભક્ત ઔર વયસ્ય હૈ ॥ ૪ । ૩ ॥
અર્જુન ને કહા —
પૈદા હુએ થે સૂર્ય પહલે આપ જન્મે હૈં અભી ।
મૈં માનલૂં કૈસે કહા યહ આપને ઉનસે કભી ॥ ૪ । ૪ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
મૈં ઔર તૂ અર્જુન! અનેકોં બાર જન્મે હૈં કહીં ।
સબ જાનતા હૂઁ મૈં પરંતપ! જ્ઞાન તુઝકો હૈ નહીં ॥ ૪ । ૫ ॥
યદ્યપિ અજન્મા, પ્રાણિયોં કા ઈશ મૈં અવ્યય પરમ્ ।
પર નિજ પ્રકૃતિ આધીન કર, લૂં જન્મ માયા સે સ્વયમ્ ॥ ૪ । ૬ ॥
હે પાર્થ! જબ જબ ધર્મ ઘટતા ઔર બઢ઼તા પાપ હી ।
તબ તબ પ્રકટ મૈં રૂપ અપના નિત્ય કરતા આપ હી ॥ ૪ । ૭ ॥
સજ્જન જનોં કા ત્રાણ કરને દુષ્ટ- જન- સંહાર- હિત ।
યુગ- યુગ પ્રકટ હોતા સ્વયં મૈં, ધર્મ કે ઉદ્ધાર હિત ॥ ૪ । ૮ ॥
જો દિવ્ય મેરા જન્મ કર્મ રહસ્ય સે સબ જાન લે ।
મુઝમેં મિલે તન ત્યાગ અર્જુન! ફિર ન વહ જન જન્મ લે ॥ ૪ । ૯ ॥
મન્મય મમાશ્રિત જન હુએ ભય ક્રોધ રાગ- વિહીન હૈં ।
તપ યજ્ઞ સે હો શુદ્ધ બહુ મુઝમેં હુએ લવલીન હૈં ॥ ૪ । ૧૦ ॥
જિસ ભાઁતિ જો ભજતે મુઝે ઉસ ભાઁતિ દૂં ફલ- ભોગ ભી ।
સબ ઓર સે હી વર્તતે મમ માર્ગ મેં માનવ સભી ॥ ૪ । ૧૧ ॥
ઇસ લોક મેં કરતે ફલેચ્છુક દેવતા- આરાધના ।
તત્કાલ હોતી પૂર્ણ ઉનકી કર્મ ફલ કી સાધના ॥ ૪ । ૧૨ ॥
મૈંને બનાયે કર્મ ગુણ કે ભેદ સે ચહુઁ વર્ણ ભી ।
કર્તા ઉન્હોં કા જાન તૂ, અવ્યય અકર્તા મૈં સભી ॥ ૪ । ૧૩ ॥
ફલ કી ન મુઝકો ચાહ બઁધતા મૈં ન કર્મોં સે કહીં ।
યોં જાનતા હૈ જો મુઝે વહ કર્મ સે બઁધતા નહીં ॥ ૪ । ૧૪ ॥
યહ જાન કર્મ મુમુક્ષપુરુષોં ને સદા પહલે કિયે ।
પ્રાચીન પૂર્વજ- કૃત કરો અબ કર્મ તુમ ઇસ હી લિયે ॥ ૪ । ૧૫ ॥
ક્યા કર્મ ઔર અકર્મ હૈ ભૂલે યહી વિદ્વાન્ ભી ।
જો જાન પાપોં સે છુટો, વહ કર્મ કહતા હૂઁ સભી ॥ ૪ । ૧૬ ॥
હે પાર્થ! કર્મ અકર્મ ઔર વિકર્મ કા ક્યા જ્ઞાન હૈ ।
યહ જાન લો સબ, કર્મ કી ગતિ ગહન ઔર મહાન્ હૈ ॥ ૪ । ૧૭ ॥
જો કર્મ મેં દેખે અકર્મ, અકર્મ મેં ભી કર્મ હી ।
હૈ યોગ- યુત જ્ઞાની વહી, સબ કર્મ કરતા હૈ વહી ॥ ૪ । ૧૮ ॥
જ્ઞાની ઉસે પંડિત કહેં ઉદ્યોગ જિસકે હોં સભી ।
ફલ- વાસના બિન, ભસ્મ હોં જ્ઞાનાગ્નિ મેં સબ કર્મ ભી ॥ ૪ । ૧૯ ॥
જો હૈ નિરાશ્રય તૄપ્ત નિત, ફલ કામનાએઁ તજ સભી ।
વહ કર્મ સબ કરતા હુઆ, કુછ ભી નહીં કરતા કભી ॥ ૪ । ૨૦ ॥
જો કામના તજ, સર્વસંગ્રહ ત્યાગ, મન વશ મેં કરે ।
કેવલ કરે જો કર્મ દૈહિક, પાપ સે હૈ વહ પરે ॥ ૪ । ૨૧ ॥
બિન દ્વેષ દ્વન્દ્વ અસિદ્ધિ સિદ્ધિ સમાન હૈં જિસકો સભી ।
જો હૈ યદૃચ્છા- લાભ- તૃપ્ત ન બદ્ધ વહ કર કર્મ ભી ॥ ૪ । ૨૨ ॥
ચિત જ્ઞાન મેં જિનકા સદા જો મુક્ત સંગ- વિહીન હોં ।
યજ્ઞાર્થ કરતે કર્મ ઉનકે સર્વ કર્મ વિલીન હોં ॥ ૪ । ૨૩ ॥
મખ બ્રહ્મ સે, બ્રહ્માગ્નિ સે, હવિ બ્રહ્મ, અર્પણ બ્રહ્મ હૈ ।
સબ કર્મ જિસકો બ્રહ્મ, કરતા પ્રાપ્ત વહ જન બ્રહ્મ હૈ ॥ ૪ । ૨૪ ॥
યોગી પુરુષ કુછ દૈવ- યજ્ઞ ઉપાસના મેં મન ધરેં ।
બ્રહ્માગ્નિ મેં કુછ યજ્ઞ દ્વારા યજ્ઞ જ્ઞાની જન કરેં ॥ ૪ । ૨૫ ॥
કુછ હોંમતે શ્રોત્રાદિ ઇન્દ્રિય સંયમોં કી આગ મેં ।
ઇન્દ્રિય- અનલ મેં કુછ વિષય શબ્દાદિ આહુતિ દે રમેં ॥ ૪ । ૨૬ ॥
કર આત્મ- સંયમરૂપ યોગાનલ પ્રદીપ્ત સુજ્ઞાન સે ।
કુછ પ્રાણ એવં ઇન્દ્રિયોં કે કર્મ હોમેં ધ્યાન સે ॥ ૪ । ૨૭ ॥
કુછ સંયમી જન યજ્ઞ કરતે યોગ, તપ સે, દાન સે ।
સ્વાધ્યાય સે કરતે યતી, કુછ યજ્ઞ કરતે જ્ઞાન સે ॥ ૪ । ૨૮ ॥
કુછ પ્રાણ મેં હોમેં અપાન વ પ્રાણવાયુ અપાન મેં ।
કુછ રોક પ્રાણ અપાન પ્રાણાયામ હી કે ધ્યાન મેં ॥ ૪ । ૨૯ ॥
કુછ મિતાહારી હવન કરતે, પ્રાણ હી મેં પ્રાણ હૈં ।
ક્ષય પાપ યજ્ઞોં સે કિયે, યે યજ્ઞ- વિજ્ઞ મહાન્ હૈં ॥ ૪ । ૩૦ ॥
જો યજ્ઞ કા અવશેષ ખાતે, બ્રહ્મ કો પાતે સભી ।
પરલોક તો ક્યા, યજ્ઞ- ત્યાગી કો નહીં યહ લોક ભી । ૪ । ૩૧ ॥
બહુ ભાઁતિ સે યોં બ્રહ્મ- મુખ મેં યજ્ઞ કા વિસ્તાર હૈ ।
હોતે સભી હૈં કર્મ સે, યહ જાન કર નિસ્તાર હૈ ॥ ૪ । ૩૨ ॥
ધન- યજ્ઞ સે સમઝો સદા હી જ્ઞાન- યજ્ઞ પ્રધાન હૈ ।
સબ કર્મ કા નિત જ્ઞાન મેં હી પાર્થ! પર્યવસાન હૈ ॥ ૪ । ૩૩ ॥
સેવા વિનય પ્રણિપાત પૂર્વક પ્રશ્ન પૂછો ધ્યાન સે ।
ઉપદેશ દેંગે જ્ઞાન કા તબ તત્ત્વ- દર્શી જ્ઞાન સે ॥ ૪ । ૩૪ ॥
હોગા નહીં ફિર મોહ ઐસે શ્રેષ્ઠ શુદ્ધ વિવેક સે ।
તબ હી દિખેંગે જીવ મુઝમેં ઔર તુઝમેં એક સે ॥ ૪ । ૩૫ ॥
તેરા કહીં યદિ પાપિયોં સે ઘોર પાપાચાર હો ।
ઇસ જ્ઞાન નય્યા સે સહજ મેં પાપ સાગર પાર હો ॥ ૪ । ૩૬ ॥
જ્યોં પાર્થ! પાવક પ્રજ્જ્વલિત ઈંધન જલાતી હૈ સદા ।
જ્ઞાનાગ્નિ સારે કર્મ કરતી ભસ્મ યોં હી સર્વદા ॥ ૪ । ૩૭ ॥
ઇસ લોક મેં સાધન પવિત્ર ન ઔર જ્ઞાન સમાન હૈ ।
યોગી પુરુષ પાકર સમય પાતા સ્વયં હી જ્ઞાન હૈ ॥ ૪ । ૩૮ ॥
જો કર્મ- તત્પર હૈ જિતેન્દ્રિય ઔર શ્રદ્ધાવાન્ હૈ ।
વહ પ્રાપ્ત કરકે જ્ઞાન પાતા શીઘ્ર શાન્તિ મહાન્ હૈ ॥ ૪ । ૩૯ ॥
જિસમેં ન શ્રદ્ધા જ્ઞાન, સંશયવાન ડૂબે સબ કહીં ।
ઉસકે લિયે સુખ, લોક યા પરલોક કુછ ભી હૈ નહીં ॥ ૪ । ૪૦ ॥
તજ યોગ- બલ સે કર્મ, કાટે જ્ઞાન સે સંશય સભી ।
ઉસ આત્મ- જ્ઞાની કો ન બાંધે કર્મ બન્ધન મેં કભી ॥ ૪ । ૪૧ ॥
અજ્ઞાન સે જો ભ્રમ હૃદય મેં, કાટ જ્ઞાન કૃપાન સે ।
અર્જુન ખડ઼ા હો યુદ્ધ કર, હો યોગ આશ્રિત જ્ઞાન સે ॥ ૪ । ૪૨ ॥
ચૌથા અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૪ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૫॥
પાઁચવા અધ્યાય
અર્જુન ને કહા —
કહતે કભી હો યોગ કો ઉત્તમ કભી સંન્યાસ કો ।
કે કૃષ્ણ! નિશ્ચય કર કહો વહ એક જિસસે શ્રેય હો ॥ ૫ । ૧ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
સંન્યાસ એવં યોગ દોનોં મોક્ષકારી હૈં મહા ।
સંન્યાસ સે પર કર્મયોગ મહાન્ હિતકારી કહા ॥ ૫ । ૨ ॥
હૈ નિત્ય સંયાસી ન જિસમેં દ્વેષ યા ઇચ્છા રહી ।
તજ દ્વન્દ્વ સુખ સે સર્વ બન્ધન- મુક્ત હોતા હૈ વહી ॥ ૫ । ૩ ॥
હૈ ‘ સાંખ્ય’ ‘ યોગ’ વિભિન્ન કહતે મૂઢ઼, નહિં પણ્ડિત કહેં ।
પાતે ઉભય ફલ એક કે જો પૂર્ણ સાધન મેં રહેં ॥ ૫ । ૪ ॥
પાતે સુગતિ જો સાંખ્ય- જ્ઞાની કર્મ- યોગી ભી વહી ।
જો સાંખ્ય, યોગ સમાન જાને તત્વ પહિચાને સહી ॥ ૫ । ૫ ॥
નિષ્કામ- કર્મ- વિહીન હો, પાન કઠિન સંન્યાસ હૈ ।
મુનિ કર્મ- યોગી શીઘ્ર કરતા બ્રહ્મ મેં હી વાસ હૈ ॥ ૫ । ૬ ॥
જો યોગ યુત હૈ, શુદ્ધ મન, નિજ આત્મયુત દેખે સભી ।
વહ આત્મ- ઇન્દ્રિય જીત જન, નહિં લિપ્ત કરકે કર્મ ભી ॥ ૫ । ૭ ॥
તત્ત્વજ્ઞ સમઝે યુક્ત મૈં કરતા ન કુછ ખાતા હુઆ ।
પાતા નિરખતા સૂઁઘતા સુનતા હુઆ જાતા હુઆ ॥ ૫ । ૮ ॥
છૂતે વ સોતે સાઁસ લેતે છોડ઼તે યા બોલતે ।
વર્તે વિષય મેં ઇન્દ્રિયાઁ દૃગ બન્દ કરતે ખોલતે ॥ ૫ । ૯ ॥
આસક્તિ તજ જો બ્રહ્મ- અર્પણ કર્મ કરતા આપ હૈ ।
જૈસે કમલ કો જલ નહીં લગતા ઉસે યોં પાપ હૈ । ૫ । ૧૦ ॥
મન, બુદ્ધિ, તન સે ઔર કેવલ ઇન્દ્રિયોં સે ભી કભી ।
તજ સંગ, યોગી કર્મ કરતે આત્મ- શોધન- હિત સભી ॥ ૫ । ૧૧ ॥
ફલ સે સદૈવ વિરક્ત હો ચિર- શાન્તિ પાતા યુક્ત હૈ ।
ફલ- કામના મેં સક્ત હો બઁધતા સદૈવ અયુક્ત હૈ ॥ ૫ । ૧૨ ॥
સબ કર્મ તજ મન સે જિતેન્દ્રિય જીવધારી મોદ સે ।
બિન કુછ કરાયે યા કિયે નવ- દ્વાર- પુર મેં નિત બસે ॥ ૫ । ૧૩ ॥
કતૃત્વ કર્મ ન, કર્મ- ફલ- સંયોગ જગદીશ્વર કભી ।
રચતા નહીં અર્જુન! સદૈવ સ્વભાવ કરતા હૈ સભી ॥ ૫ । ૧૪ ॥
ઈશ્વર ન લેતા હૈ કિસી કા પુણ્ય અથવા પાપ હી ।
હૈ જ્ઞાન માયા સે ઢકા યોં જીવ મોહિત આપ હી ॥ ૫ । ૧૫ ॥
પર દૂર હોતા જ્ઞાન સે જિનકા હૃદય- અજ્ઞાન હૈ ।
કરતા પ્રકાશિત ‘ તત્ત્વ’ ઉનકા જ્ઞાન સૂર્ય સમાન હૈ ॥ ૫ । ૧૬ ॥
તન્નિષ્ઠ તત્પર જો ઉસી મેં, બુદ્ધિ મન ધરતે વહીં ।
વે જ્ઞાન સે નિષ્પાપ હોકર જન્મ ફિર લેતે નહીં ॥ ૫ । ૧૭ ॥
વિદ્યાવિનય- યુત- દ્વિજ, શ્વપચ, ચાહે ગઊ, ગજ, શ્વાન હૈ ।
સબકે વિષય મેં જ્ઞાનિયોં કી દૃષ્ટિ એક સમાન હૈ ॥ ૫ । ૧૮ ॥
જો જન રખેં મન સામ્ય મેં વે જીત લેતે જગ યહીં ।
પર બ્રહ્મ સમ નિર્દોષ હૈ, યોં બ્રહ્મ મેં વે સબ કહીં ॥ ૫ । ૧૯ ॥
પ્રિય વસ્તુ પા ન પ્રસન્ન, અપ્રિય પા ન જો સુખ- હીન હૈ ।
નિર્મોહ દૃઢ- મતિ બ્રહ્મવેત્તા બ્રહ્મ મેં લવલીન હૈ ॥ ૫ । ૨૦ ॥
નહિં ભોગ- વિષયાસક્ત જો જન આત્મ- સુખ પાતા વહી ।
વહ બ્રહ્મયુત, અનુભવ કરે અક્ષય મહાસુખનિત્ય હી ॥ ૫ । ૨૧ ॥
જો બાહરી સંયોગ સે હૈં ભોગ દુખકારણ સભી ।
હૈ આદિ ઉનકા અન્ત, ઉનમેં વિજ્ઞ નહિં રમતે કભી ॥ ૫ । ૨૨ ॥
જો કામ- ક્રોધાવેગ સહતા હૈ મરણ પર્યન્ત હી ।
સંસાર મેં યોગી વહી નર સુખ સદા પાતા વહી ॥ ૫ । ૨૩ ॥
જો આત્મરત અન્તઃ સુખી હૈ જ્યોતિ જિસમેં વ્યાપ્ત હૈ ।
વહ યુક્ત બ્રહ્મ- સ્વરૂપ હો નિર્વાણ કરતા પ્રાપ્ત હૈ ॥ ૫ । ૨૪ ॥
નિષ્પાપ જો કર આત્મ- સંયમ દ્વન્દ્વ- બુદ્ધિ- વિહીન હૈં ।
રત જીવહિત મેં, બ્રહ્મ મેં હોતે વહી જન લીન હૈં ॥ ૫ । ૨૫ ॥
યતિ કામ ક્રોધ વિહીન જિનમેં આત્મ- જ્ઞાન પ્રધાન હૈ ।
જીતા જિન્હોંને મન ઉન્હેં સબ ઓર હી નિર્વાણ હૈ ॥ ૫ । ૨૬ ॥
ધર દૃષ્ટિ ભૃકુટી મધ્ય મેં તજ બાહ્ય વિષયોં કો સભી ।
નિત નાસિકાચારી કિયે સમ પ્રાણ ઔર અપાન ભી ॥ ૫ । ૨૭ ॥
વશ મેં કરે મન બુદ્ધિ ઇન્દ્રિય મોક્ષ મેં જો યુક્ત હૈ ।
ભય ક્રોધ ઇચ્છા ત્યાગ કર વહ મુનિ સદા હી મુક્ત હૈ ॥ ૫ । ૨૮ ॥
જાને મુઝે તપ યજ્ઞ ભોક્તા લોક સ્વામી નિત્ય હી ।
સબ પ્રાણિયોં કા મિત્ર જાને શાન્તિ પાતા હૈ વહી ॥ ૫ । ૨૯ ॥
પાંચવા અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૫ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૬॥
છઠા અધ્યાય
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
ફલ- આશ તજ, કર્તવ્ય કર્મ સદૈવ જો કરતા, વહી ।
યોગી વ સંન્યાસી, ન જો બિન અગ્નિ યા બિન કર્મ હી ॥ ૬ । ૧ ॥
વહ યોગ હી સમઝો જિસે સંન્યાસ કહતે હૈં સભી ।
સંકલ્પ કે સંન્યાસ બિન બનતા નહીં યોગી કભી ॥ ૬ । ૨ ॥
જો યોગ- સાધન ચાહતા મુનિ, હેતુ ઉસકા કર્મ હૈ ।
હો યોગ મેં આરૂઢ઼, ઉસકા હેતુ ઉપશમ ધર્મ હૈ ॥ ૬ । ૩ ॥
જબ દૂર વિષયોં સે, ન હો આસક્ત કર્મોં મેં કભી ।
સંકલ્પ ત્યાગે સર્વ, યોગારૂઢ઼ કહલાતા તભી ॥ ૬ । ૪ ॥
ઉદ્ધાર અપના આપ કર, નિજ કો ન ગિરને દે કભી ।
વહ આપ હી હૈ શત્રુ અપના, આપ હી હૈ મિત્ર ભી ॥ ૬ । ૫ ॥
જો જીત લેતા આપકો વહ બન્ધુ અપના આપ હી ।
જાના ન અપને કો સ્વયં રિપુ સી કરે રિપુતા વહી ॥ ૬ । ૬ ॥
અતિ શાન્ત જન, મનજીત કા આત્મા સદૈવ સમાન હૈ ।
સુખ- દુઃખ, શીતલ- ઊષ્ણ અથવા માન યા અપમાન હૈ ॥ ૬ । ૭ ॥
કૂટસ્થ ઇન્દ્રિયજીત જિસમેં જ્ઞાન હૈ વિજ્ઞાન હૈ ।
વહ યુક્ત જિસકો સ્વર્ણ, પત્થર, ધૂલ એક સમાન હૈ ॥ ૬ । ૮ ॥
વૈરી, સુહૃદ, મધ્યસ્થ, સાધુ, અસાધુ, જિનસે દ્વેષ હૈ ।
બાન્ધવ, ઉદાસી, મિત્ર મેં સમ બુદ્ધિ પુરુષ વિશેષ હૈ ॥ ૬ । ૯ ॥
ચિત- આત્મ- સંયમ નિત્ય એકાકી કરે એકાન્ત મેં ।
તજ આશ- સંગ્રહ નિત નિરન્તર યોગ મેં યોગી રમેં ॥ ૬ । ૧૦ ॥
આસન ધરે શુચિ- ભૂમિ પર થિર, ઊઁચ નીચ ન ઠૌર હો ।
કુશ પર બિછા મૃગછાલ, ઉસ પર વસ્ત્ર પાવન ઔર હો ॥ ૬ । ૧૧ ॥
એકાગ્ર કર મન, રોક ઇન્દ્રિય ચિત્ત કે વ્યાપાર કો ।
ફિર આત્મ- શોધન હેતુ બૈઠે નિત્ય યોગાચાર કો ॥ ૬ । ૧૨ ॥
હોકર અચલ, દૃઢ઼, શીશ ગ્રીવા ઔર કાયા સમ કરે ।
દિશિ અન્ય અવલોકે નહીં નાસાગ્ર પર હી દૃગ ધરે ॥ ૬ । ૧૩ ॥
બન બ્રહ્મચારી શાન્ત, મન- સંયમ કરે ભય- મુક્ત હો ।
હો મત્પરાયણ ચિત્ત મુઝમેં હી લગાકર યુક્ત હો ॥ ૬ । ૧૪ ॥
યોં જો નિયત- ચિત યુક્ત યોગાભ્યાસ મેં રત નિત્ય હી ।
મુઝમેં ટિકી નિર્વાણ પરમા શાંતિ પાતા હૈ વહી ॥ ૬ । ૧૫ ॥
યહ યોગ અતિ ખાકર ન સધતા હૈ ન અતિ ઉપવાસ સે ।
સધતા ન અતિશય નીંદ અથવા જાગરણ કે ત્રાસ સે ॥ ૬ । ૧૬ ॥
જબ યુક્ત સોના જાગના આહાર ઔર વિહાર હોં ।
હો દુઃખહારી યોગ જબ પરિમિત સભી વ્યવહાર હોં ॥ ૬ । ૧૭ ॥
સંયત હુઆ ચિત આત્મ હી મેં નિત્ય રમ રહતા જભી ।
રહતી ન કોઈ કામના નર યુક્ત કહલાતા તભી ॥ ૬ । ૧૮ ॥
અવિચલ રહે બિન વાયુ દીપક- જ્યોતિ જૈસે નિત્ય હી ।
હૈ ચિત્તસંયત યોગ- સાધક યુક્ત કી ઉપમા વહી ॥ ૬ । ૧૯ ॥
રમતા જહાઁ ચિત યોગ- સેવન સે નિરુદ્ધ સદૈવ હૈ ।
જબ દેખ અપને આપકો સંતુષ્ટ આત્મા મેં રહે ॥ ૬ । ૨૦ ॥
ઇન્દ્રિય- અગોચર બુદ્ધિ- ગમ્ય અનન્ત સુખ અનુભવ કરે ।
જિસમેં રમા યોગી ન ડિગતા તત્ત્વ સે તિલ ભર પરે ॥ ૬ । ૨૧ ॥
પાકર જિસે જગ મેં ન ઉત્તમ લાભ દિખતા હૈ કહીં ।
જિસમેં જમે જન કો કઠિન દુખ ભી ડિગા પાતા નહીં ॥ ૬ । ૨૨ ॥
કહતે ઉસે હી યોગ જિસમેં સર્વદુઃખ વિયોગ હૈ ।
દૃઢ઼- ચિત્ત હોકર સાધને કે યોગ્ય હી યહ યોગ હૈ ॥ ૬ । ૨૩ ॥
સંકલ્પ સે ઉત્પન્ન સારી કામનાએઁ છોડ઼કે ।
મનસે સદા સબ ઓર સે હી ઇન્દ્રિયોં કો મોડ઼કે ॥ ૬ । ૨૪ ॥
હો શાન્ત ક્રમશઃ ધીર મતિ સે આત્મ- સુસ્થિર મન કરે ।
કોઈ વિષય કા ફિર ન કિંચિત્ ચિત્ત મેં ચિન્તન કરે ॥ ૬ । ૨૫ ॥
યહ મન ચપલ અસ્થિર જહાઁ સે ભાગ કર જાયે પરે ।
રોકે વહીં સે ઔર ફિર આધીન આત્મા કે કરે ॥ ૬ । ૨૬ ॥
જો બ્રહ્મભૂત, પ્રશાન્ત- મન, જન રજ- રહિત નિષ્પાપ હૈ ।
ઉસ કર્મયોગી કો પરમ સુખ પ્રાપ્ત હોતા આપ હૈ ॥ ૬ । ૨૭ ॥
નિષ્પાપ હો ઇસ ભાઁતિ જો કરતા નિરન્તર યોગ હૈ ।
વહ બ્રહ્મ- પ્રાપ્તિ- સ્વરૂપ- સુખ કરતા સદા ઉપભોગ હૈ ॥ ૬ । ૨૮ ॥
યુક્તાત્મ સમદર્શી પુરુષ સર્વત્ર હી દેખે સદા ।
મૈં પ્રાણિયોં મેં ઔર પ્રાણીમાત્ર મુઝમેં સર્વદા ॥ ૬ । ૨૯ ॥
જો દેખતા મુઝમેં સભી કો ઔર મુઝકો સબ કહીં ।
મૈં દૂર ઉસ નર સે નહીં વહ દૂર મુઝસે હૈ નહીં ॥ ૬ । ૩૦ ॥
એકત્વ- મતિ સે જાન જીવોં મેં મુઝે નર નિત્ય હી ।
ભજતા રહે જો, સર્વથા કર કર્મ મુઝમેં હૈ વહી ॥ ૬ । ૩૧ ॥
સુખ- દુઃખ અપના ઔર ઔરોં કા સમસ્ત સમાન હૈ ।
જો જાનતા અર્જુન! વહી યોગી સદૈવ પ્રધાન હૈ ॥ ૬ । ૩૨ ॥
અર્જુન ને કહા —
જો સામ્ય- મતિ સે પ્રાપ્ય તુમને યોગ મધુસૂદન! કહા ।
મન કી ચપલતા સે મહા અસ્થિર મુઝે વહ દિખ રહા ॥ ૬ । ૩૩ ॥
હે કૃષ્ણ! મન ચઞ્ચલ હઠી બલવાન્ હૈ દૃઢ઼ હૈ ઘના ।
મન સાધના દુષ્કર દિખે જૈસે હવા કા બાઁધના ॥ ૬ । ૩૪ ॥
શ્રી ભગવાન્ ને કહા —
ચંચલ અસંશય મન મહાબાહો! કઠિન સાધન ઘના ।
અભ્યાસ ઔર વિરાગ સે પર પાર્થ! હોતી સાધના ॥ ૬ । ૩૫ ॥
જીતા ન જો મન, યોગ હૈ દુષ્પ્રાપ્ય મત મેરા યહી ।
મન જીત કર જો યત્ન કરતા પ્રાપ્ત કરતા હૈ વહી ॥ ૬ । ૩૬ ॥
અર્જુન ને કહા —
જો યોગ- વિચલિત યત્નહીન પરન્તુ શ્રદ્ધાવાન્ હો ।
વહ યોગ- સિદ્ધિ ન પ્રાપ્ત કર, ગતિ કૌન સી પાતા કહો? ૬ । ૩૭ ॥
મોહિત નિરાશ્રય, બ્રહ્મ- પથ મેં હો ઉભય પથ- ભ્રષ્ટ ક્યા ।
વહ બાદલોં- સા છિન્ન હો, હોતા સદૈવ વિનષ્ટ ક્યા ? ૬ । ૩૮ ॥
હે કૃષ્ણ! કરુણા કર સકલ સન્દેહ મેરા મેટિયે ।
તજ કર તુમ્હેં હૈ કૌન યહ ભ્રમ દૂર કરને કે લિયે ? ૬ । ૩૯ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
ઇસ લોક મેં પરલોક મેં વહ નષ્ટ હોતા હૈ નહીં ।
કલ્યાણકારી- કર્મ કરને મેં નહીં દુર્ગતિ કહીં ॥ ૬ । ૪૦ ॥
શુભ લોક પાકર પુણ્યવાનોં કા, રહે વર્ષોં વહીં ।
ફિર યોગ- વિચલિત જન્મતા શ્રીમાન્ શુચિ કે ઘર કહીં ॥ ૬ । ૪૧ ॥
યા જન્મ લેતા શ્રેષ્ઠ જ્ઞાની યોગિયોં કે વંશ મેં ।
દુર્લભ સદા સંસાર મેં હૈ જન્મ ઐસે અંશ મેં ॥ ૬ । ૪૨ ॥
પાતા વહાઁ ફિર પૂર્વ- મતિ- સંયોગ વહ નર- રત્ન હૈ ।
ઉસ બુદ્ધિ સે ફિર સિદ્ધિ કે કરતા સદૈવ પ્રયત્ન હૈ ॥ ૬ । ૪૩ ॥
હે પાર્થ! પૂર્વાભ્યાસ સે ખિંચતા ઉધર લાચાર હો ।
હો યોગ- ઇચ્છુક વેદ- વર્ણિત કર્મ- ફલ સે પાર હો ॥ ૬ । ૪૪ ॥
અતિ યત્ન સે વહ યોગસેવી સર્વપાપ- વિહીન હો ।
બહુ જન્મ પીછે સિદ્ધ હોકર પરમ ગતિ મેં લીન હો ॥ ૬ । ૪૫ ॥
સારે તપસ્વી । જ્ઞાનિયોં સે, કર્મનિષ્ઠોં સે સદા ।
હૈ શ્રેષ્ઠ યોગી, પાર્થ! હો ઇસ હેતુ યોગી સર્વદા ॥ ૬ । ૪૬ ॥
સબ યોગિયોં મેં માનતા મૈં યુક્તતમ યોગી વહી ।
શ્રદ્ધા- સહિત મમ ધ્યાન ધર ભજતા મુઝે જો નિત્ય હી ॥ ૬ । ૪૭ ॥
છઠા અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૬ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૭॥
સાતવાં અધ્યાય
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
મુઝમેં લગા કર ચિત્ત મેરે આસરે કર યોગ ભી ।
જૈસા અસંશય પૂર્ણ જાનેગા મુઝે વહ સુન સભી ॥ ૭ । ૧ ॥
વિજ્ઞાન- યુત વહ જ્ઞાન કહતા હૂઁ સભી વિસ્તાર મેં ।
જો જાન કર કુછ જાનના રહતા નહીં સંસાર મેં ॥ ૭ । ૨ ॥
કોઈ સહસ્રોં માનવોં મેં સિદ્ધિ કરના ઠાનતા ।
ઉન યત્નશીલોં મેં મુઝે કોઈ યથાવત્ જાનતા ॥ ૭ । ૩ ॥
પૃથ્વી, પવન, જલ, તેજ, નભ, મન, અહંકાર વ બુદ્ધિ ભી ।
ઇન આઠ ભાગોં મેં વિભાજિત હૈ પ્રકૃતિ મેરી સભી ॥ ૭ । ૪ ॥
હે પાર્થ! વહ ‘ અપરા’ પ્રકૃતિ કા જાન લો વિસ્તાર હૈ ।
ફિર હૈ ‘ પરા’ યહ જીવ જો સંસાર કા આધાર હૈ ॥ ૭ । ૫ ॥
ઉત્પન્ન દોનોં સે ઇન્હીં સે જીવ હૈં જગ કે સભી ।
મૈં મૂલ સબ સંસાર કા હૂઁ ઔર મૈં હી અન્ત ભી ॥ ૭ । ૬ ॥
મુઝસે પરે કુછ ભી નહીં સંસાર કા વિસ્તાર હૈ ।
જિસ ભાંતિ માલા મેં મણી, મુઝમેં ગુથા સંસાર હૈ ॥ ૭ । ૭ ॥
આકાશ મેં ધ્વનિ, નીર મેં રસ, વેદ મેં ઓંકાર હૂઁ ।
પૌરુષ પુરુષ મેં, ચાઁદ સૂરજ મેં પ્રભામય સાર હૂઁ ॥ ૭ । ૮ ॥
શુભ ગન્ધ વસુધા મેં સદા મૈં પ્રાણિયોં મેં પ્રાણ હૂઁ ।
મૈં અગ્નિ મેં હૂઁ તેજ, તપિયોં મેં તપસ્યા જ્ઞાન હૂઁ ॥ ૭ । ૯ ॥
હે પાર્થ! જીવોં કા સનાતન બીજ હૂઁ, આધાર હૂઁ ।
તેજસ્વિયોં મેં તેજ, બુધ મેં બુદ્ધિ કા ભણ્ડાર હૂઁ ॥ ૭ । ૧૦ ॥
હે પાર્થ! મૈં કામાદિ રાગ- વિહીન બલ બલવાન્ કા ।
મૈં કામ ભી હૂઁ ધર્મ કે અવિરુદ્ધ વિદ્યાવાન્ કા ॥ ૭ । ૧૧ ॥
સત ઔર રજ, તમ ભાવ મુઝસે હી હુએ હૈં યે સભી ।
મુઝમેં સભી યે કિન્તુ મૈં ઉનમેં નહીં રહતા કભી ॥ ૭ । ૧૨ ॥
ઇન ત્રિગુણ ભાવોં મેં સભી ભૂલા હુઆ સંસાર હૈ ।
જાને ન અવ્યય- તત્ત્વ મેરા જો ગુણોં સે પાર હૈ ॥ ૭ । ૧૩ ॥
યહ ત્રિગુણદૈવી ઘોર માયા અગમ ઔર અપાર હૈ ।
આતા શરણ મેરી વહી જાતા સહજ મેં પાર હૈ ॥ ૭ । ૧૪ ॥
પાપી, નરાધમ, જ્ઞાન માયા ને હરા જિનકા સભી ।
વે મૂઢ઼ આસુર બુદ્ધિ- વશ મુઝકો નહીં ભજતે કભી ॥ ૭ । ૧૫ ॥
અર્જુન! મુઝે ભજતા સુકૃતિ- સમુદાય ચાર પ્રકાર કા ।
જિજ્ઞાસુ, જ્ઞાનીજન, દુખી- મન, અર્થ- પ્રિય સંસાર કા ॥ ૭ । ૧૬ ॥
નિત- યુક્ત જ્ઞાની ષ્રેષ્ઠ, જો મુઝમેં અનન્યાસક્ત હૈ ।
મૈં ક્યોંકિ જ્ઞાની કો પરમ પ્રિય, પ્રિય મુઝે વહ ભક્ત હૈ ॥ ૭ । ૧૭ ॥
વે સબ ઉદાર, પરન્તુ મેરા પ્રાણ જ્ઞાની ભક્ત હૈ ।
વહ યુક્ત જન, સર્વોચ્ચ- ગતિ મુઝમેં સદા અનુરક્ત હૈ ॥ ૭ । ૧૮ ॥
જન્માન્તરોં મેં જાનકર, ‘ સબ વાસુદેવ યથાર્થ હૈ’ ।
જ્ઞાની મુઝે ભજતા, સુદુર્લભ વહ મહાત્મા પાર્થ હૈ ॥ ૭ । ૧૯ ॥
નિજ પ્રકૃતિ- પ્રેરિત, કામના દ્વારા હુએ હત જ્ઞાન સે ।
કર નિયમ ભજતે વિવિધ વિધ નર અન્ય દેવ વિધાન સે ॥ ૭ । ૨૦ ॥
જો જો કિ જિસ જિસ રૂપ કી પૂજા કરે નર નિત્ય હી ।
ઉસ ભક્ત કી કરતા ઉસી મેં, મૈં અચલ શ્રદ્ધા વહી ॥ ૭ । ૨૧ ॥
ઉસ દેવતા કો પૂજતા ફિર વહ, વહી શ્રદ્ધા લિયે ।
નિજ ઇષ્ટ- ફલ પાતા સકલ, નિર્માણ જો મૈને કિયે ॥ ૭ । ૨૨ ॥
યે મન્દમતિ નર કિન્તુ પાતે, અન્તવત ફલ સર્વદા ।
સુર- ભક્ત સુર મેં, ભક્ત મેરે, આ મિલેં મુઝમેં સદા ॥ ૭ । ૨૩ ॥
અવ્યક્ત મુઝકો વ્યક્ત, માનવ મૂઢ઼ લેતે માન હૈં ।
અવિનાશિ અનુપમ ભાવ મેરા વે ન પાતે જાન હૈં ॥ ૭ । ૨૪ ॥
નિજ યોગમાયા સે ઢકા સબકો ન મૈં, દિખતા કહીં ।
અવ્યય અજન્મા મૈં, મુઝે પર મૂઢ઼ નર જાનેં નહીં ॥ ૭ । ૨૫ ॥
હોંગે, હુએ હૈં, જીવ જો મુઝકો સભી કા જ્ઞાન હૈ ।
ઇનકો કિસી કો કિન્તુ કુછ મેરી નહીં પહિચાન હૈ ॥ ૭ । ૨૬ ॥
ઉત્પન્ન ઇચ્છા દ્વેષ સે જો દ્વન્દ્વ જગ મેં વ્યાપ્ત હૈં ।
ઉનસે પરંતપ ! સર્વ પ્રાણી મોહ કરતે પ્રાપ્ત હૈં ॥ ૭ । ૨૭ ॥
પર પુણ્યવાન્ મનુષ્ય જિનકે છુટ ગયે સબ પાપ હૈં ।
દૃઢ઼ દ્વન્દ્વ- મોહ- વિહીન હો ભજતે મુઝે વે આપ હૈં ॥ ૭ । ૨૮ ॥
કરતે મમાશ્રિત જો જરા- મૃતિ- મોક્ષ કે હિત સાધના ।
વે જાનતે હૈં બ્રહ્મ, સબ અધ્યાત્મ, કર્મ મહામના ॥ ૭ । ૨૯ ॥
અધિ- ભૂત, દૈવ વ યજ્ઞ- યુત, જો વિજ્ઞ મુઝકો જાનતે ॥
વે યુક્ત- ચિત મરતે સમય મેં ભી મુઝે પહિચાનતે ॥ ૭ । ૩૦ ॥
સાતવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૭ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૮॥
આઠવાં અધ્યાય
અર્જુન ને કહા —
હે કૃષ્ણ! ક્યા વહ બ્રહ્મ? ક્યા અધ્યાત્મ હૈ? ક્યા કર્મ હૈ?
અધિભૂત કહતે હૈં કિસે? અધિદેવ કા ક્યા મર્મ હૈ ? ૮ । ૧ ॥
ઇસ દેહ મેં અધિયજ્ઞ કૈસે ઔર કિસકો માનતે ?
મરતે સમય કૈસે જિતેન્દ્રિય જન તુમ્હેં પહિચાનતે ? ૮ । ૨ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
અક્ષર પરમ વહ બ્રહ્મ હૈ, અધ્યાત્મ જીવ સ્વભાવ હી ।
જો ભૂતભાવોદ્ભવ કરે વ્યાપાર કર્મ કહા વહી ॥ ૮ । ૩ ॥
અધિભૂત નશ્વર ભાવ હૈ, ચેતન પુરુષ અધિદૈવ હી ।
અધિયજ્ઞ મૈં સબ પ્રાણિયોં કે દેહ બીચ સદૈવ હી ॥ ૮ । ૪ ॥
તન ત્યાગતા જો અન્ત મેં મેરા મનન કરતા હુઆ ।
મુઝમેં અસંશય નર મિલે વહ ધ્યાન યોં ધરતા હુઆ ॥ ૮ । ૫ ॥
અન્તિમ સમય તન ત્યાગતા જિસ ભાવ સે જન વ્યાપ્ત હો ।
ઉસમેં રંગા રહકર સદા, ઉસ ભાવ હી કો પ્રાપ્ત હો ॥ ૮ । ૬ ॥
ઇસ હેતુ મુઝકો નિત નિરન્તર હી સમર કર યુદ્ધ ભી ।
સંશય નહીં, મુઝમેં મિલે, મન બુદ્ધિ મુઝમેં ધર સભી ॥ ૮ । ૭ ॥
અભ્યાસ- બલ સે યુક્ત યોગી ચિત્ત અપના સાધ કે ।
ઉત્તમ પુરુષ કો પ્રાપ્ત હોતા હૈ ઉસે આરાધ કે ॥ ૮ । ૮ ॥
સર્વજ્ઞ શાસ્તા સૂક્ષ્મતમ આદિત્ય- સમ તમ સે પરે ।
જો નિત અચિન્ત્ય અનાદિ સર્વાધાર કા ચિન્તન કરે ॥ ૮ । ૯ ॥
કર યોગ- બલ સે પ્રાણ ભૃકુટી- મધ્ય અન્તિમ કાલ મેં ।
નિશ્ચલ હુઆ વહ ભક્ત મિલતા દિવ્ય પુરુષ વિશાલ મેં ॥ ૮ । ૧૦ ॥
અક્ષર કહેં વેદજ્ઞ, જિસમેં રાગ તજ યતિ જન જમેં ।
હોં બ્રહ્મચારી જિસલિયે, વહ પદ સુનો સંક્ષેપ મેં ॥ ૮ । ૧૧ ॥
સબ ઇન્દ્રિયોં કો સાધકર નિશ્ચલ હૃદય મેં મન ધરે ।
ફિર પ્રાણ મસ્તક મેં જમા કર ધારણા યોગી કરે ॥ ૮ । ૧૨ ॥
મેરા લગાતા ધ્યાન કહતા ૐ અક્ષર બ્રહ્મ હી ।
તન ત્યાગ જાતા જીવ જો પાતા પરમ ગતિ હૈ વહી ॥ ૮ । ૧૩ ॥
ભજતા મુઝે જો જન સદૈવ અનન્ય મન સે પ્રીતિ સે ।
નિજ યુક્ત યોગી વહ મુઝે પાતા સરલ- સી રીતિ સે ॥ ૮ । ૧૪ ॥
પાએ હુએ હૈં સિદ્ધિ- ઉત્તમ જો મહાત્મા- જન સભી ।
પાકર મુઝે દુખ- ધામ નશ્વર- જન્મ નહિં પાતે કભી ॥ ૮ । ૧૫ ॥
વિધિલોક તક જાકર પુનઃ જન જન્મ પાતે હૈં યહીં ।
પર પા ગએ અર્જુન! મુઝે વે જન્મ ફિર પાતે નહીં ॥ ૮ । ૧૬ ॥
દિન- રાત બ્રહ્મા કી, સહસ્રોં યુગ બડ઼ી જો જાનતે ।
વે હી પુરુષ દિન- રૈન કી ગતિ ઠીક હૈં પહિચાનતે ॥ ૮ । ૧૭ ॥
જબ હો દિવસ અવ્યક્ત સે સબ વ્યક્ત હોતે હૈં તભી ।
ફિર રાત્રિ હોતે હી ઉસી અવ્યક્ત મેં લય હોં સભી ॥ ૮ । ૧૮ ॥
હોતા વિવશ સબ ભૂત- ગણ ઉત્પન્ન બારમ્બાર હૈ ।
લય રાત્રિ મેં હોતા દિવસ મેં જન્મ લેતા ધાર હૈ ॥ ૮ । ૧૯ ॥
ઇસસે પરે ફિર ઔર હી અવ્યક્ત નિત્ય- પદાર્થ હૈ ।
સબ જીવ વિનશે ભી નહીં વહ નષ્ટ હોતા પાર્થ હૈ ॥ ૮ । ૨૦ ॥
કહતે પરમ ગતિ હૈં જિસે અવ્યક્ત અક્ષર નામ હૈ ।
પાકર જિસે લૌટેં ન ફિર મેરા વહી પર ધામ હૈ ॥ ૮ । ૨૧ ॥
સબ જીવ જિસમેં હૈં સકલ સંસાર જિસસે વ્યાપ્ત હૈ ।
વહ પર- પુરુષ હોતા અનન્ય સુભક્તિ સે હી પ્રાપ્ત હૈ ॥ ૮ । ૨૨ ॥
વહ કાલ સુન, તન ત્યાગ જિસમેં લૌટતે યોગી નહીં ।
વહ ભી કહૂંગા કાલ જબ મર લૌટ કર આતે યહીં ॥ ૮ । ૨૩ ॥
દિન, અગ્નિ, જ્વાલા, શુક્લપખ, ષટ્ ઉત્તરાયણ માસ મેં ।
તન ત્યાગ જાતે બ્રહ્મવાદી, બ્રહ્મ હી કે પાસ મેં ॥ ૮ । ૨૪ ॥
નિશિ, ધૂમ્ર મેં મર કૃષ્ણપખ, ષટ્ દક્ષિણાયન માસ મેં ।
નર ચન્દ્રલોક વિશાલ મેં બસ ફિર ફઁસે ભવ- ત્રાસ મેં ॥ ૮ । ૨૫ ॥
યે શુક્લ, કૃષ્ણ સદૈવ દો ગતિ વિશ્વ કી જ્ઞાની કહેં ।
દે મુક્તિ પહલી, દૂસરી સે લૌટ ફિર જગ મેં રહેં ॥ ૮ । ૨૬ ॥
યે માર્ગ દોનોં જાન, યોગી મોહ મેં પડ઼તા નહીં ।
ઇસ હેતુ અર્જુન! યોગ- યુત સબ કાલ મેં હો સબ કહીં ॥ ૮ । ૨૭ ॥
જો કુછ કહા હૈ પુણ્યફલ, મખ વેદ સે તપ દાન સે ।
સબ છોડ઼ આદિસ્થાન લે, યોગી પુરુષ ઇસ જ્ઞાન સે ॥ ૮ । ૨૮ ॥
આઠવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૮ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૯॥
નૌવાં અધ્યાય
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
અબ દોષદર્શી તૂ નહીં યોં, ગુપ્ત, સહ- વિજ્ઞાન કે ।
વહ જ્ઞાન કહતા હૂઁ, અશુભ સે મુક્ત હો જન જાન કે ॥ ૯ । ૧ ॥
યહ રાજવિદ્યા, પરમ- ગુપ્ત, પવિત્ર, ઉત્તમ- જ્ઞાન હૈ ।
પ્રત્યક્ષ ફલપ્રદ, ધર્મયુત, અવ્યય, સરલ, સુખ- ખાન હૈ ॥ ૯ । ૨ ॥
શ્રદ્ધા ન જિનકો પાર્થ હૈ ઇસ ધર્મ કે શુભ સાર મેં ।
મુઝકો ન પાકર લૌટ આતે મૃત્યુમય સંસાર મેં ॥ ૯ । ૩ ॥
અવ્યક્ત અપને રૂપ સે જગ વ્યાપ્ત મૈં કરતા સભી ।
મુઝમેં સભી પ્રાણી સમઝ પર મૈં નહીં ઉનમેં કભી ॥ ૯ । ૪ ॥
મુઝમેં નહીં હૈં ભૂત દેખો યોગ- શક્તિ- પ્રભાવ હૈ ।
ઉત્પન્ન કરતા પાલતા ઉનસે ન કિન્તુ લગાવ હૈ ॥ ૯ । ૫ ॥
સબ ઓર રહતી વાયુ હૈ આકાશ મેં જિસ ભાઁતિ સે ।
મુઝમેં સદા હી હૈં સમઝ સબ ભૂતગણ ઇસ ભાઁતિ સે ॥ ૯ । ૬ ॥
કલ્પાન્ત મેં મેરી પ્રકૃતિ મેં જીવ લય હોતે સભી ।
જબ કલ્પ કા આરમ્ભ હો, મૈં ફિર ઉન્હેં રચતા તભી ॥ ૯ । ૭ ॥
અપની પ્રકૃતિ આધીન કર, ઇસ ભૂતગણ કો મૈં સદા ।
ઉત્પન્ન બારમ્બાર કરતા, જો પ્રકૃતિવશ સર્વદા ॥ ૯ । ૮ ॥
બઁધતા નહીં હૂઁ પાર્થ! મૈં ઇસ કર્મ- બન્ધન મેં કભી ।
રહકર ઉદાસી- સા સદા આસક્તિ તજ કરતા સભી ॥ ૯ । ૯ ॥
અધિકાર સે મેરે પ્રકૃતિ રચતી ચરાચર વિશ્વ હૈ ।
ઇસ હેતુ ફિરકી કી તરહ ફિરતા બરાબર વિશ્વ હૈ ॥ ૯ । ૧૦ ॥
મૈં પ્રાણિયોં કા ઈશ હૂઁ, ઇસ ભાવ કો નહિં જાન કે ।
કરતે અવજ્ઞા જડ઼, મુઝે નર- દેહધારી માન કે ॥ ૯ । ૧૧ ॥
ચિત્ત ભ્રષ્ટ, આશા જ્ઞાન કર્મ નિરર્થ સારે હી કિયે ।
વે આસુરી અતિ રાક્ષસીય સ્વભાવ મોહાત્મક લિયે ॥ ૯ । ૧૨ ॥
દૈવી પ્રકૃતિ કે આસરે બુધ- જન ભજન મેરા કરેં ।
ભૂતાદિ અવ્યય જાન પાર્થ! અનન્ય મન સે મન ધરેં ॥ ૯ । ૧૩ ॥
નિત યત્ન સે કીર્તન કરેં દૃઢ઼ વ્રત સદા ધરતે હુએ ।
કરતે ભજન હૈં ભક્તિ સે મમ વન્દના કરતે હુએ ॥ ૯ । ૧૪ ॥
કુછ ભેદ ઔર અભેદ સે કુછ જ્ઞાન- યજ્ઞ વિધાન સે ।
પૂજન કરેં મેરા કહીં કુછ સર્વતોમુખ ધ્યાન સે ॥ ૯ । ૧૫ ॥
મૈં યજ્ઞ શ્રૌતસ્માર્ત હૂઁ એવં સ્વધા આધાર હૂઁ ।
ઘૃત ઔર ઔષધિ, અગ્નિ, આહુતિ, મન્ત્ર કા મૈં સાર હૂઁ ॥ ૯ । ૧૬ ॥
જગ કા પિતા માતા પિતામહ વિશ્વ- પોષણ- હાર હૂઁ ।
ઋક્ સામ યજુ શ્રુતિ જાનને કે યોગ્ય શુચિ ઓંકાર હૂઁ ॥ ૯ । ૧૭ ॥
પોષક પ્રલય ઉત્પત્તિ ગતિ આધાર મિત્ર નિધાન હૂઁ ।
સાક્ષી શરણ પ્રભુ બીજ અવ્યય મેં નિવાસસ્થાન હૂઁ ॥ ૯ । ૧૮ ॥
મૈં તાપ દેતા, રોકતા જલ, વૃષ્ટિ મૈં કરતા કભી ।
મૈં હી અમૃત ભી મૃત્યુ ભી મૈં સત્ અસત્ અર્જુન સભી ॥ ૯ । ૧૯ ॥
જો સોમપા ત્રૈવિદ્ય- જન નિષ્પાપ અપને કો કિયે ।
કર યજ્ઞ મુઝકો પૂજતે હૈં સ્વર્ગ- ઇચ્છા કે લિયે ॥
વે પ્રાપ્ત કરકે પુણ્ય લોક સુરેન્દ્ર કા, સુરવર્ગ મેં ॥
ફિર દિવ્ય દેવોં કે અનોખે ભોગ ભોગેં સ્વર્ગ મેં ॥ ૯ । ૨૦ ॥
વે ભોગ કર સુખ- ભોગ કો, ઉસ સ્વર્ગલોક વિશાલ મેં ।
ફિર પુણ્ય બીતે આ ફંસે ઇસ લોક કે દુખ- જાલ મેં ॥
યોં તીન વેદોં મેં કહે જો કર્મ- ફલ મેં લીન હૈં ॥
વે કામના- પ્રિયજન સદા આવાગમન આધીન હૈં ॥ ૯ । ૨૧ ॥
જો જન મુઝે ભજતે સદૈવ અનન્ય- ભાવાપન્ન હો ।
ઉનકા સ્વયં મૈં હી ચલાતા યોગ- ક્ષેમ પ્રસન્ન હો ॥ ૯ । ૨૨
જો અન્ય દેવોં કો ભજેં નર નિત્ય શ્રદ્ધા- લીન હો ।
વે ભી મુઝે હી પૂજતે હૈં પાર્થ! પર વિધિ- હીન હો ॥ ૯ । ૨૩ ॥
સબ યજ્ઞ- ભોક્તા વિશ્વ- સ્વામી પાર્થ મૈં હી હૂઁ સભી ।
પર વે ન મુઝકો જાનતે હૈં તત્ત્વ સે ગિરતે તભી ॥ ૯ । ૨૪ ॥
સુરભક્ત સુર કો પિતૃ કો પાતે પિતર- અનુરક્ત હૈં ।
જો ભૂત પૂજેં ભૂત કો, પાતે મુઝે મમ ભક્ત હૈં ॥ ૯ । ૨૫ ॥
અર્પણ કરે જો ફૂલ ફલ જલ પત્ર મુઝકો ભક્તિ સે ।
લેતા પ્રયત- ચિત ભક્ત કી વહ ભેંટ મૈં અનુરક્તિ સે ॥ ૯ । ૨૬ ॥
કૌન્તેય! જો કુછ ભી કરો તપ યજ્ઞ આહુતિ દાન ભી ।
નિત ખાનપાનાદિક સમર્પણ તુમ કરો મેરે સભી ॥ ૯ । ૨૭ ॥
હે પાર્થ! યોં શુભ- અશુભ- ફલ- પ્રદ કર્મ- બન્ધન- મુક્ત હો ।
મુઝમેં મિલેગા મુક્ત હો, સંન્યાસ- યોગ- નિયુક્ત હો ॥ ૯ । ૨૮ ॥
દ્વૈષી હિતૈષી હૈ ન કોઈ, વિશ્વ મુઝમેં એકસા ॥
પર ભક્ત મુઝમેં બસ રહા, મૈં ભક્ત કે મન મેં બસા ॥ ૯ । ૨૯ ॥
યદિ દુષ્ટ ભી ભજતા અનન્ય સુભક્તિ કો મન મેં લિયે ।
હૈ ઠીક નિશ્ચયવાન્ ઉસકો સાધુ કહના ચાહિયે ॥ ૯ । ૩૦ ॥
વહ ધર્મ- યુત હો શીઘ્ર શાશ્વત શાન્તિ પાતા હૈ યહીં ।
યહ સત્ય સમઝો ભક્ત મેરા નષ્ટ હોતા હૈ નહીં ॥ ૯ । ૩૧ ॥
પાતે પરમ- પદ પાર્થ! પાકર આસરા મેરા સભી ।
જો અડ઼ રહે હૈં પાપ- ગતિ મેં, વૈશ્ય વનિતા શૂદ્ર ભી ॥ ૯ । ૩૨ ॥
ફિર રાજ- ઋષિ પુણ્યાત્મ બ્રાહ્મણ ભક્ત કી ક્યા બાત હૈ ।
મેરા ભજન કર, તૂ દુખદ નશ્વર જગત્ મેં તાત હૈ ॥ ૯ । ૩૩ ॥
મુઝમેં લગા મન ભક્ત બન, કર યજન પૂજન વન્દના ।
મુઝમેં મિલેગા મત્પરાયણ યુક્ત આત્મા કો બના ॥ ૯ । ૩૪ ॥
નવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૯ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૦॥
દસવાં અધ્યાય
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
મેરે પરમ શુભ સુન મહાબાહો! વચન અબ ઔર ભી ।
તૂ પ્રિય મુઝે, તુઝસે કહૂઁગા બાત હિત કી મૈં સભી ॥ ૧૦ । ૧ ॥
ઉત્પત્તિ દેવ મહર્ષિગણ મેરી ન કોઈ જાનતે ।
સબ ભાઁતિ ઇનકા આદિ હૂઁ મૈં, યોં ન યે પહિચાનતે ॥ ૧૦ । ૨ ॥
જો જાનતા મુઝકો મહેશ્વર અજ અનાદિ સદૈવ હી ।
જ્ઞાની મનુષ્યોં મેં સદા સબ પાપ સે છુટતા વહી ॥ ૧૦ । ૩ ॥
નિત નિશ્ચયાત્મક બુદ્ધિ જ્ઞાન અમૂઢ઼તા સુખ દુઃખ દમ ।
ઉત્પત્તિ લય એવં ક્ષમા, ભય અભય સત્ય સદૈવ શમ ॥ ૧૦ । ૪ ॥
સમતા અહિંસા તુષ્ટિ તપ એવં અયશ યશ દાન ભી ।
ઉત્પન્ન મુઝસે પ્રાણિયોં કે ભાવ હોતે હૈં સભી ॥ ૧૦ । ૫ ॥
હે પાર્થ! સપ્ત મહર્ષિજન એવં પ્રથમ મનુ ચાર ભી ।
મમ ભાવ- માનસ સે હુએ, ઉત્પન્ન ઉનસે જન સભી ॥ ૧૦ । ૬ ॥
જો જાનતા મેરી વિભૂતિ, વ યોગ- શક્તિ યથાર્થ હૈ ।
સંશય નહીં દૃઢ઼- યોગ વહ નર પ્રાપ્ત કરતા પાર્થ હૈ ॥ ૧૦ । ૭ ॥
મૈં જન્મદાતા હૂઁ સભી મુઝસે પ્રવર્તિત તાત હૈં ।
યહ જાન જ્ઞાની ભક્ત ભજતે ભાવ સે દિન- રાત હૈં ॥ ૧૦ । ૮ ॥
મુઝમેં લગા કર પ્રાણ મન, કરતે હુએ મેરી કથા ।
કરતે પરસ્પર બોધ, રમતે તુષ્ટ રહતે સર્વથા ॥ ૧૦ । ૯ ॥
ઇસ ભાઁતિ હોકર યુક્ત જો નર નિત્ય ભજતે પ્રીતિ સે ।
મતિ- યોગ ઐસા દૂઁ, મુઝે વે પા સકેં જિસ રીતિ સે ॥ ૧૦ । ૧૦ ॥
ઉનકે હૃદય મેં બૈઠ પાર્થ! કૃપાર્થ અપને જ્ઞાન કા ।
દીપક જલાકર નાશ કરતા તમ સભી અજ્ઞાન કા ॥ ૧૦ । ૧૧ ॥
અર્જુન ને કહા —
તુમ પરમ- બ્રહ્મ પવિત્ર એવં પરમધામ અનૂપ હો ।
હો આદિદેવ અજન્મ અવિનાશી અનન્ત સ્વરૂપ હો ॥ ૧૦ । ૧૨ ॥
નારદ મહા મુનિ અસિત દેવલ વ્યાસ ઋષિ કહતે યહી ।
મુઝસે સ્વયં ભી આપ હે જગદીશ! કહતે હો વહી ॥ ૧૦ । ૧૩ ॥
કેશવ! કથન સારે તુમ્હારે સત્ય હી મૈં માનતા ।
હે હરિ! તુમ્હારી વ્યક્તિ સુર દાનવ ન કોઈ જાનતા ॥ ૧૦ । ૧૪ ॥
હે ભૂતભાવન ભૂતઈશ્વર દેવદેવ જગત્પતે ।
તુમ આપ પુરુષોત્તમ સ્વયં હી આપકો પહિચાનતે ॥ ૧૦ । ૧૫ ॥
જિન- જિન મહાન્ વિભૂતિયોં સે વ્યાપ્ત હો સંસાર મેં ।
વે દિવ્ય આત્મ- વિભૂતિયાઁ બતલાઇયે વિસ્તાર મેં ॥ ૧૦ । ૧૬ ॥
ચિન્તન સદા કરતા હુઆ કૈસે તુમ્હેં પહિચાન લૂઁ ।
કિન- કિન પદાર્થોં મેં કરૂઁ ચિન્તન તુમ્હારા જાન લૂઁ ॥ ૧૦ । ૧૭ ॥
ભગવન્! કહો નિજ યોગ ઔર વિભૂતિયાઁ વિસ્તાર સે ।
ભરતા નહીં મન આપકી વાણી સુધામય ધાર સે ॥ ૧૦ । ૧૮ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
કૌન્તેય! દિવ્ય વિભૂતિઆઁ મેરી અનન્ત વિશેષ હૈં ।
અબ મૈં બતાઊઁગા તુઝે જો જો વિભૂતિ વિશેષ હૈં ॥ ૧૦ । ૧૯ ॥
મૈં સર્વજીવોં કે હૃદય મેં અન્તરાત્મા પાર્થ! હૂઁ ।
સબ પ્રાણિયોં કા આદિ એવં મધ્ય અન્ત યથાર્થ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૦ ॥
આદિત્યગણ મેં વિષ્ણુ હૂઁ, સબ જ્યોતિ બીચ દિનેશ હૂઁ ।
નક્ષત્ર મેં રાકેશ, મરુતોં મેં મરીચિ વિશેષ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૧ ॥
મૈં સામ વેદોં મેં તથા સુરવૃન્દ બીચ સુરેન્દ્ર હૂઁ ।
મૈં શક્તિ ચેતન જીવ મેં, મન ઇન્દ્રિયોં કા કેન્દ્ર હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૨ ॥
શિવ સકલ રુદ્રોઁ બીચ રાક્ષસ યક્ષ બીચ કુબેર હૂઁ ।
મૈં અગ્નિ વસુઓં મેં, પહાડ઼ોં મેં પહાડ઼ સુમેરુ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૩ ॥
મુઝકો બૃહસ્પતિ પાર્થ! મુખ્ય પુરોહિતોં મેં જાન તૂ ।
સેનાનિયોં મેં સ્કન્દ, સાગર સબ સરોં મેં માન તૂ ॥ ૧૦ । ૨૪ ॥
ભૃગુ શ્રેષ્ઠ ઋષિયોં મેં, વચન મેં મૈં સદા ૐકાર હૂઁ ।
સબ સ્થાવરોં મેં ગિરિ હિમાલય, યજ્ઞ મેં જપ- સાર હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૫ ॥
મુનિ કપિલ સિદ્ધોં બીચ, નારદ દેવ- ઋષિયોં મેં કહા ।
ગન્ધર્વગણ મેં ચિત્રરથ, તરુ- વર્ગ મેં પીપલ મહા ॥ ૧૦ । ૨૬ ॥
ઉચ્ચૈઃશ્રવા સારે હયોં મેં, અમૃત- જન્ય અનૂપ હૂઁ ।
મૈં હાથિયોં મેં શ્રેષ્ઠ ઐરાવત, નરોં મેં ભૂપ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૭ ॥
સુરધેનુ ગૌઓં મેં, ભુજંગોં બીચ વાસુકિ સર્પ હૂઁ ।
મૈં વજ્ર શસ્ત્રોં મેં, પ્રજા ઉત્પત્તિ- કર કન્દર્પ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૮ ॥
મૈં પિતર ગણ મેં, અર્યમા હૂઁ, નાગ- ગણ મેં શેષ હૂઁ ।
યમ શાસકોં મેં, જલચરોં મેં વરુણ રૂપ વિશેષ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૨૯ ॥
પ્રહ્લાદ દૈત્યોં બીચ, સંખ્યા- સૂચકોં મેં કાલ હૂઁ ।
મૈં પક્ષિયોં મેં ગરુડ઼, પશુઓં મેં મૃગેન્દ્ર વિશાલ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૩૦ ॥
ગંગા નદોં મેં, શસ્ત્ર- ધારી- વર્ગ મેં મૈં રામ હૂઁ ।
મૈં પવન્ વેગોં બીચ, મીનોં મેં મકર અભિરામ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૩૧ ॥
મૈં આદિ હૂઁ મધ્યાન્ત હૂઁ હે પાર્થ! સારે સર્ગ કા ।
વિદ્યાગણોં મેં બ્રહ્મવિદ્યા, વાદ વાદી- વર્ગ કા ॥ ૧૦ । ૩૨ ॥
સારે સમાસોં બીચ દ્વન્દ્વ, અકાર વર્ણોં મેં કહા ।
મૈં કાલ અક્ષય ઔર અર્જુન વિશ્વમુખ ધાતા મહા ॥ ૧૦ । ૩૩ ॥
મૈં સર્વહર્તા મૃત્યુ, સબકા મૂલ જો હોંગે અભી ।
તિય વર્ગ મેં મેધા ક્ષમા ધૃતિ કીર્તિ સુધિ શ્રી વાક્ ભી ॥ ૧૦ । ૩૪ ॥
હૂઁ સામ મેં મૈં બૃહત્સામ, વસન્ત ઋતુઓં મેં કહા ।
મંગસિર મહીનોં બીચ, ગાયત્રી સુછન્દોં મેં મહા ॥ ૧૦ । ૩૫ ॥
તેજસ્વિયોં કા તેજ હૂઁ મૈં ઔર છલિયોં મેં જુઆ ।
જય ઔર નિશ્ચય, સત્વ સારે સત્વશીલોં કા હુઆ ॥ ૧૦ । ૩૬ ॥
મૈં વૃષ્ણિયોં મેં વાસુદેવ વ પાણ્ડવોં મેં પાર્થ હૂઁ ।
મૈં મુનિજનોં મેં વ્યાસ, કવિયોં બીચ શુક્ર યથાર્થ હૂઁ ॥ ૧૦ । ૩૭ ॥
મૈં શાસકોં કા દણ્ડ, વિજયી કી સુનીતિ પ્રધાન હૂઁ ।
હૂઁ મૌન ગુહ્યોં મેં સદા, મૈં જ્ઞાનિયોં કા જ્ઞાન હૂઁ ॥ ૧૦ । ૩૮ ॥
ઇસ ભાઁતિ પ્રાણીમાત્ર કા જો બીજ હૈ, મૈં હૂઁ સભી ।
મેરે બિના અર્જુન! ચરાચર હૈ નહીં કોઈ કભી ॥ ૧૦ । ૩૯ ॥
હે પાર્થ! દિવ્ય વિભૂતિયાઁ મેરી અનન્ત અપાર હૈં ।
કુછ કહ દિયે દિગ્દર્શનાર્થ વિભૂતિ કે વિસ્તાર હૈં ॥ ૧૦ । ૪૦ ॥
જો જો જગત્ મેં વસ્તુ, શક્તિ વિભૂતિ શ્રીસમ્પન્ન હૈં ।
વે જાન મેરે તેજ કે હી અંશ સે ઉત્પન્ન હૈં ॥ ૧૦ । ૪૧ ॥
વિસ્તાર સે ક્યા કામ તુમકો જાનલો યહ સાર હૈ ।
ઇસ એક મેરે અંશ સે વ્યાપા હુઆ સંસાર હૈ ॥ ૧૦ । ૪૨ ॥
દસવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૧૦ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૧॥
ગ્યારહવાં અધ્યાય
અર્જુન ને કહા —
ઉપદેશ યહ અતિ ગુપ્ત જો તુમને કહા કરકે દયા ।
અધ્યાત્મ વિષયક જ્ઞાન સે સબ મોહ મેરા મિટ ગયા ॥ ૧૧ । ૧ ॥
વિસ્તાર સે સબ સુન લિયા ઉત્પત્તિ લય કા તત્ત્વ હૈ ।
મૈંને સુના સબ આપકા અક્ષય અનન્ત મહત્વ હૈ ॥ ૧૧ । ૨ ॥
હૈં આપ વૈસે આપને જૈસા કહા હૈ હે પ્રભો ।
મૈં દેખના હૂં ચાહતા ઐશ્વર્યમય ઉસ રૂપ કો ॥ ૧૧ । ૩ ॥
સમઝેં પ્રભો યદિ આપ, મૈં વહ દેખ સકતા હૂઁ સભી ।
તો વહ મુઝે યોગેશ! અવ્યય રૂપ દિખલાદો અભી ॥ ૧૧ । ૪ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
હે પાર્થ! દેખો દિવ્ય અનુપમ વિવિધ વર્ણાકાર કે ।
શત- શત સહસ્રોં રૂપ મેરે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકાર કે ॥ ૧૧ । ૫ ॥
સબ દેખ ભારત! રુદ્ર વસુ અશ્વિનિ મરુત આદિત્ય ભી ।
આશ્ચર્ય દેખ અનેક અબ પહલે ન દેખે જો કભી ॥ ૧૧ । ૬ ॥
ઇસ દેહ મેં એકત્ર સારા જગ ચરાચર દેખલે ।
જો ઔર ચાહે દેખના ઇસમેં બરાબર દેખ લે ॥ ૧૧ । ૭ ॥
મુઝકો ન અપની આઁખ સે તુમ દેખ પાઓગે કભી ।
મૈં દિવ્ય દેતા દૃષ્ટિ, દેખો યોગ કા વૈભવ સભી ॥ ૧૧ । ૮ ॥
સંજય ને કહા —
જબ પાર્થ સે શ્રીકૃષ્ણ ને ઇસ ભાઁતિ હે રાજન્! કહા ।
તબ હી દિયા ઐશ્વર્ય- યુક્ત સ્વરૂપ કા દર્શન મહા ॥ ૧૧ । ૯ ॥
મુખ નયન થે ઉસમેં અનેકોં હી અનોખા રૂપ થા ।
પહિને અનેકોં દિવ્ય ગહને શસ્ત્ર- સાજ અનૂપ થા ॥ ૧૧ । ૧૦ ॥
સીમા- રહિત અદ્ભુત મહા વહ વિશ્વતોમુખ રૂપ થા ।
ધારણ કિયે અતિ દિવ્ય માલા વસ્ત્ર ગન્ધ અનૂપ થા । ૧૧ । ૧૧ ॥
નભ મેં સહસ રવિ મિલ ઉદય હોં પ્રભાપુઞ્જ મહાન્ હો ।
તબ ઉસ મહાત્મા કાન્તિ કે કુછ કુછ પ્રકાશ સમાન હો ॥ ૧૧ । ૧૨ ॥
ઉસ દેવદેવ શરીર મેં દેખા ધનંજય ને તભી ।
બાંટા વિવિધ વિધ સે જગત્ એકત્ર ઉસમેં હૈ સભી ॥ ૧૧ । ૧૩ ॥
રોમાંચ તન મેં હો ઉઠા આશ્ચર્ય સે માનો જગે ।
તબ યોં ધનંજય સિર ઝુકા, કર જોડ઼ કર કહને લગે ॥ ૧૧ । ૧૪ ॥
અર્જુન ને કહા —
ભગવન્! તુમ્હારી દેહ મેં મૈં દેખતા સુર- ગણ સભી ।
મૈં દેખતા હૂઁ દેવ! ઇસમેં પ્રાણિયોં કા સંઘ ભી ॥
શુભ કમલ આસન પર ઇસી મેં બ્રહ્મદેવ વિરાજતે ।
ઇસમેં મહેશ્વર ઔર ઋષિગણ, દિવ્ય પન્નગ સાજતે ॥ ૧૧ । ૧૫ ॥
બહુ બાહુ ઇસમેં હૈં અનેકોં હી ઉદરમય રૂપ હૈ ।
મુખ ઔર આઁખેં હૈં અનેકોં, હરિ- સ્વરૂપ અનૂપ હૈ ॥
દિખતા ન વિશ્વેશ્વર તુમ્હારા આદિ મધ્ય ન અન્ત હૈ ॥
મૈં દેખતા સબ ઓર છાયા વિશ્વરૂપ અનન્ત હૈ ॥ ૧૧ । ૧૬ ॥
પહિને મુકુટ, મઞ્જુલ ગદા, શુભ ચક્ર ધરતે આપ હૈં ।
હો તેજ- નિધિ, સારી દિશા દૈદીપ્ત કરતે આપ હૈં ॥
તુમ દુર્નિરીક્ષય મહાન્ અપરમ્પાર હે ભગવાન્ હો ॥
સબ ઓર દિખતે દીપ્ત અગ્નિ દિનેશ સમ દ્યુતિવાન હો ॥ ૧૧ । ૧૭ ॥
તુમ જાનને કે યોગ્ય અક્ષરબ્રહ્મ અપરમ્પાર હો ।
જગદીશ! સારે વિશ્વ મણ્ડલ કે તુમ્હીં આધાર હો ॥
અવ્યય સનાતન ધર્મ કે રક્ષક સદૈવ મહાન્ હો ॥
મેરી સમઝ સે તુમ સનાતન પુરુષ હે ભગવાન્ હો ॥ ૧૧ । ૧૮ ॥
નહિં આદિ મધ્ય ન અન્ત ઔર અનન્ત બલ- ભણ્ડાર હૈ ।
શશિ- સૂર્ય રૂપી નેત્ર ઔર અપાર ભુજ- વિસ્તાર હૈ ॥
પ્રજ્વલિત અગ્નિ પ્રચણ્ડ મુખ મેં દેખતા મૈં ધર રહે ॥
સંસાર સારા તપ્ત અપને તેજ સે હરિ કર રહે ॥ ૧૧ । ૧૯ ॥
નભ ભૂમિ અન્તર સબ દિશા ઇસ રૂપ સે તુમ વ્યાપતે ।
યહ ઉગ્ર અદ્ભુત રૂપ લખિ ત્રૈલોક્ય થર- થર કાઁપતે ॥ ૧૧ । ૨૦ ॥
યે આપ હી મેં દેવ- વૃન્દ પ્રવેશ કરતે જા રહે ।
ડરતે હુએ કર જોડ઼ જય- જય દેવ શબ્દ સુના રહે ॥
સબ સિદ્ધ- સંઘ મહર્ષિગણ ભી સ્વસ્તિ કહતે આ રહે ॥
પઢ઼ કર વિવિધ વિધ સ્તોત્ર સ્વામિન્ આપકે ગુણ ગા રહે ॥ ૧૧ । ૨૧ ॥
સબ રુદ્રગણ આદિત્ય વસુ હૈં સાધ્યગણ સારે ખડ઼ે ।
સબ પિતર વિશ્વેદેવ અશ્વિનિ ઔર સિદ્ધ બડ઼ે બડ઼ે ॥
ગન્ધર્વગણ રાક્ષસ મરુત સમુદાય એવં યક્ષ ભી ॥
મન મેં ચકિત હોકર હરે! વે દેખતે તુમકો સભી ॥ ૧૧ । ૨૨ ॥
બહુ નેત્ર મુખવાલા મહાબાહો! સ્વરૂપ અપાર હૈ ।
હાથોં તથા પૈરોં વ જંઘા કા બડ઼ા વિસ્તાર હૈ ॥
બહુ ઉદર ઇસમેં ઔર બહુ વિકરાલ ડાઢ઼ેં હૈં મહા ॥
ભયભીત ઇસકો દેખ સબ હૈં ભય મુઝે ભી હો રહા ॥ ૧૧ । ૨૩ ॥
યહ ગગનચુંબી જગમગાતા હરિ! અનેકોં રંગ કા ।
આઁખેં બડ઼ી બલતી, ખુલા મુખ ભી અનોખે ઢ઼ંગ કા ॥
યહ દેખ ઐસા રૂપ મૈં મન મેં હરે! ઘબરા રહા ॥
નહિં ધૈર્ય ધર પાતા, ન ભગવન્! શાન્તિ ભી મૈં પા રહા ॥ ૧૧ । ૨૪ ॥
ડાઢ઼ેં ભયંકર દેખ પડ઼તા મુખ મહાવિકરાલ હૈ ।
માનો ધધકતી યહ પ્રલય- પાવક પ્રચણ્ડ વિશાલ હૈ ॥
સુખ હૈ ન ઐસે દેખ મુખ, ભૂલા દિશાયેં ભી સભી ॥
દેવેશ! જગ- આધાર! હે ભગવન્! કરો કરુણા અભી ॥ ૧૧ । ૨૫ ॥
ધૃતરાષ્ટ્ર- સુત સબ સાથ ઉનકે યે નૃપતિ- સમુદાય ભી ।
શ્રી ભીષ્મ દ્રોણાચાર્ય કર્ણ પ્રધાન અપને ભટ સભી ॥ ૧૧ । ૨૬ ॥
વિકરાલ ડાડ઼ોં યુત ભયાનક આપકે મુખ મેં હરે ।
અતિવેગ સે સબ દૌડ઼તે જાતે ધડ઼ાધડ઼ હૈં ભરે ॥
યે દિખ રહે કુછ દાઁત મેં લટકે હુએ રણ- શૂર હૈં ॥
ઇસ ડાઢ઼ મેં પિસ કર અભી જિનકે હુએ શિર ચૂર હૈં ॥ ૧૧ । ૨૭ ॥
જિસ ભાઁતિ બહુ સરિતા- પ્રવાહ સમુદ્ર પ્રતિ જાતે બહે ।
ઐસે તુમ્હારે જ્વાલ- મુખ મેં વેગ સે નર જા રહે ॥ ૧૧ । ૨૮ ॥
જિસ ભાઁતિ જલતી જ્વાલ મેં જાતે પતંગે વેગ સે ।
યોં મૃત્યુ હિત યે નર, મુખોં મેં આપકે જાતે બસે ॥ ૧૧ । ૨૯ ॥
સબ ઓર સે ઇસ જ્વાલમય મુખ મેં નરોં કો ધર રહે ।
દેવેશ! રસના ચાટતે ભક્ષણ સભી કા કર રહે ॥
વિષ્ણો! પ્રભાએઁ આપકી અતિ ઉગ્ર જગ મેં છા રહીં ॥
નિજ તેજ સે સંસાર સારા હી સુરેશ તપા રહી ॥ ૧૧ । ૩૦ ॥
તુમ ઉગ્ર અદ્ભુત રૂપધારી કૌન હો બતલાઇયે ।
હે દેવદેવ ! નમામિ દેવ! પ્રસન્ન અબ હો જાઇયે ॥
તુમ કૌન આદિ સ્વરૂપ હો, યહ જાનના મૈં ચાહતા ॥
કુછ ભી ન મુઝકો આપકી ઇસ દિવ્ય કરની કા પતા ॥ ૧૧ । ૩૧ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
મૈં કાલ હૂઁ સબ લોક- નાશક ઉગ્ર અપને કો કિયે ।
આયા યહાઁ સંસાર કા સંહાર કરને કે લિયે ॥
તૂ હો ન હો તો ભી ધનંજય! દેખ બિન તેરે લડ઼ે ॥
યે નષ્ટ હોંગે વીરવર યોધા બડ઼ે સબ જો ખડ઼ે ॥ ૧૧ । ૩૨ ॥
અતએવ ઉઠ રિપુદલ- વિજય કર, પ્રાપ્ત કર સમ્માન કો ।
ફિર ભોગ ઇસ ધન- ધાન્ય સે પરિપૂર્ણ રાજ્ય મહાન્ કો ॥
હે પાર્થ! મૈંને વીર યે સબ માર પહિલે હી દિયે ॥
આગે બઢ઼ો તુમ યુદ્ધ મેં બસ નામ કરને કે લિયે ॥ ૧૧ । ૩૩ ॥
યે ભીષ્મ દ્રોણ તથા જયદ્રથ કર્ણ યોદ્ધા ઔર ભી ।
જો વીરવર હૈં માર પહિલે હી દિયે મૈંને સભી ॥
અબ માર ઇન મારે હુઓં કો, વીરવર! વ્યાકુલ ન હો ॥
કર યુદ્ધ રણ મેં શત્રુઓં કો પાર્થ! જીતેગા અહો ॥ ૧૧ । ૩૪ ॥
સંજય ને કહા —
તબ મુકુટધારી પાર્થ સુન કેશવ- કથન ઇસ રીતિ સે ।
અપને ઉભય કર જોડ઼ કર કઁપતે હુએ ભયભીત સે ॥
નમતે હુએ, ગદ્ગદ્ ગલે સે, ઔર ભી ડરતે હુએ ॥
શ્રીકૃષ્ણ સે બોલે વચન, યોં વન્દના કરતે હુએ ॥ । ૧૧ । ૩૫ ॥
અર્જુન ને કહા —
હોતા જગત્ અનુરક્ત હર્ષિત આપકા કીર્તન કિયે ।
સબ ભાગતે રાક્ષસ દિશાઓં મેં તુમ્હારા ભય લિયે ॥
નમતા તુમ્હેં સબ સિદ્ધ- સંઘ સુરેશ ! બારમ્બાર હૈ ॥
હે હૃષીકેશ! સમસ્ત યે ઉનકા ઉચિત વ્યવહાર હૈ ॥ ૧૧ । ૩૬ ॥
તુમ બ્રહ્મ કે ભી આદિકારણ ઔર ઉનસે શ્રેષ્ઠ હો ।
ફિર હે મહાત્મન! આપકી યોં વન્દના કૈસે ન હો ॥
સંસાર કે આધાર હો, હે દેવદેવ! અનન્ત હો ॥
તુમ સત્, અસત્ ઇનસે પરે અક્ષર તુમ્હીં ભગવન્ત હો ॥ ૧૧ । ૩૭ ॥
ભગવન્! પુરાતન પુરુષ હો તુમ વિશ્વ કે આધાર હો ।
હો આદિદેવ તથૈવ ઉત્તમ ધામ અપરમ્પાર હો ॥
જ્ઞાતા તુમ્હીં હો જાનને કે યોગ્ય ભી ભગવન્ત્ હો ॥
સંસાર મેં વ્યાપે હુએ હો દેવદેવ! અનન્ત હો ॥ ૧૧ । ૩૮ ॥
તુમ વાયુ યમ પાવક વરુણ એવં તુમ્હીં રાકેશ હો ।
બ્રહ્મા તથા ઉનકે પિતા ભી આપ હી અખિલેશ હો ॥
હે દેવદેવ! પ્રણામ દેવ! પ્રણામ સહસોં બાર હો ॥
ફિર ફિર પ્રણામ! પ્રણામ! નાથ, પ્રણામ! બારમ્બાર હો ॥ ૧૧ । ૩૯ ॥
સાનન્દ સન્મુખ ઔર પીછે સે પ્રણામ સુરેશ! હો ।
હરિ બાર- બાર પ્રણામ ચારોં ઓર સે સર્વેશ! હો ॥
હૈ વીર્ય શૌર્ય અનન્ત, બલધારી અતુલ બલવન્ત હો ॥
વ્યાપે હુએ સબમેં ઇસી સે ‘ સર્વ’ હે ભગવન્ત! હો ॥ ૧૧ । ૪૦ ॥
તુમકો સમઝ અપના સખા જાને બિના મહિમા મહા ।
યાદવ! સખા! હે કૃષ્ણ! પ્યાર પ્રમાદ યા હઠ સે કહા ॥ ૧૧ । ૪૧ ॥
અચ્યુત! હઁસાને કે લિયે આહાર ઔર વિહાર મેં ।
સોતે અકેલે બૈઠતે સબમેં કિસી વ્યવહાર મેં ॥ ૧૧ । ૪૨ ॥
સબકી ક્ષમા મૈં માંગતા જો કુછ હુઆ અપરાધ હો ॥ ।
સંસાર મેં તુમ અતુલ અપરમ્પાર ઔર અગાધ હો ॥ ॥ ૧૧ । ૪૨ ॥
સારે ચરાચર કે પિતા હૈં આપ જગ- આધાર હૈં ।
હૈં આપ ગુરુઓં કે ગુરુ અતિ પૂજ્ય અપરમ્પાર હૈં ॥
ત્રૈલોક્ય મેં તુમસા પ્રભો! કોઈ કહીં ભી હૈ નહીં ॥
અનુપમ અતુલ્ય પ્રભાવ બઢ઼કર કૌન ફિર હોગા કહીં ॥ ૧૧ । ૪૩ ॥
ઇસ હેતુ વન્દન- યોગ્ય ઈશ! શરીર ચરણોં મેં કિયે ।
મૈં આપકો કરતા પ્રણામ પ્રસન્ન કરને કે લિયે ॥
જ્યોં તાત સુત કે, પ્રિય પ્રિયા કે, મિત્ર સહચર અર્થ હૈં ॥
અપરાધ મેરા આપ ત્યોં હી સહન હેતુ સમર્થ હૈં ॥ । ૧૧ । ૪૪ ॥
યહ રૂપ ભગવન્! દેખકર, પહલે ન જો દેખા કભી ।
હર્ષિત હુઆ મૈં કિન્તુ ભય સે હૈ વિકલ ભી મન અભી ॥
દેવેશ! વિશ્વાધાર! દેવ! પ્રસન્ન અબ હો જાઇયે ॥
હે નાથ! પહલા રૂપ હી અપના મુઝે દિખલાઇયે ॥ ૧૧ । ૪૫ ॥
મૈં ચાહતા હૂઁ દેખના, તુમકો મુકુટ ધારણ કિયે ।
હે સહસબાહો! શુભ કરોં મેં ચક્ર ઔર ગદા લિયે ॥
હે વિશ્વમૂર્તે! ફિર મુઝે વહ સૌમ્ય દર્શન દીજિયે ॥
વહ હી ચતુર્ભુજ રૂપ હે દેવેશ! અપના કીજિયે ॥ ૧૧ । ૪૬ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
હે પાર્થ! પરમ પ્રસન્ન હો તુઝ પર અનુગ્રહ- ભાવ સે ।
મૈને દિખાયા વિશ્વરૂપ મહાન યોગ- પ્રભાવ સે ॥
યહ પરમ તેજોમય વિરાટ્ અનંત આદિ અનૂપ હૈ ॥
તેરે સિવા દેખા કિસી ને ભી નહીં યહ રૂપ હૈ ॥ ૧૧ । ૪૭ ॥
હે કુરુપ્રવીર! ન વેદ સે, સ્વાધ્યાય યજ્ઞ ન દાન સે ।
દિખતા નહીં મૈં ઉગ્ર તપ યા ક્રિયા કર્મ- વિધાન સે ॥
મેરા વિરાટ્ સ્વરૂપ ઇસ નર- લોક મેં અર્જુન! કહીં ॥
અતિરિક્ત તેરે ઔર કોઈ દેખ સકતા હૈ નહીં ॥ ૧૧ । ૪૮ ॥
યહ ઘોર- રૂપ નિહાર કર મત મૂઢ઼ ઔર અધીર હો ।
ફિર રૂપ પહલા દેખ, ભય તજ તુષ્ટ મન મેં વીર હો ॥ ૧૧ । ૪૯ ॥
સંજય ને કહા —
યોં કહ દિખાયા રૂપ અપના સૌમ્ય તન ફિર ધર લિયા ।
ભગવાન્ ને ભયભીત વ્યાકુલ પાર્થ કો ધીરજ દિયા ॥ ૧૧ । ૫૦ ॥
અર્જુન ને કહા —
યહ સૌમ્ય નર- તન દેખ ભગવન્! મન ઠિકાને આ ગયા ।
જિસ ભાઁતિ પહલે થા વહી અપની અવસ્થા પા ગયા ॥ ૧૧ । ૫૧ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
હે પાર્થ! દુર્લભ રૂપ યહ જિસકે અભી દર્શન કિયે ।
સુર ભી તરસતે હૈં ઇસી કી લાલસા મન મેં લિયે ॥ ૧૧ । ૫૨ ॥
દિખતા ન મૈં તપ, દાન અથવા યજ્ઞ, વેદોં સે કહીં ।
દેખા જિસે તૂને ઉસે નર દેખ પાતે હૈં નહીં ॥ ૧૧ । ૫૩ ॥
હે પાર્થ! એક અનન્ય મેરી ભક્તિ સે સમ્ભવ સભી ।
યહ જ્ઞાન, દર્શન, ઔર મુઝમેં તત્ત્વ જાન પ્રવેશ ભી ॥ ૧૧ । ૫૪ ॥
મેરે લિયે જો કર્મ- તત્પર, નિત્ય મત્પર, ભક્ત હૈ ।
પાતા મુઝે વહ જો સભી સે વૈર હીન વિરક્ત હૈ ॥ ૧૧ । ૫૫ ॥
ગ્યારહવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૧૧ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૨॥
બારહવાં અધ્યાય
અર્જુન ને કહા —
અવ્યક્ત કો ભજતે કિ જો ધરતે તુમ્હારા ધ્યાન હૈં ।
ઇન યોગિયોં મેં યોગવેત્તા કૌન શ્રેષ્ઠ મહાન હૈં ॥ ૧૨ । ૧ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
કહતા ઉન્હેં મૈં શ્રેષ્ઠ મુઝમેં ચિત્ત જો ધરતે સદા ।
જો યુક્ત હો શ્રદ્ધા- સહિત મેરા ભજન કરતે સદા ॥ ૧૨ । ૨ ॥
અવ્યક્ત, અક્ષર, અનિર્દેશ્ય, અચિન્ત્ય નિત્ય સ્વરૂપ કો ।
ભજતે અચલ, કૂટસ્થ, ઉત્તમ સર્વવ્યાપી રૂપ કો ॥ ૧૨ । ૩ ॥
સબ ઇન્દ્રિયાઁ સાધે સદા સમબુદ્ધિ હી ધરતે હુએ ।
પાતે મુઝે વે પાર્થ પ્રાણી માત્ર હિત કરતે હુએ ॥ ૧૨ । ૪ ॥
અવ્યક્ત મેં આસક્ત જો હોતા ઉન્હેં અતિ ક્લેશ હૈ ।
પાતા પુરુષ યહ ગતિ, સહન કરકે વિપત્તિ વિશેષ હૈ ॥ ૧૨ । ૫ ॥
હો મત્પરાયણ કર્મ સબ અર્પણ મુઝે કરતે હુએ ।
ભજતે સદૈવ અનન્ય મન સે ધ્યાન જો ધરતે હુએ ॥ ૧૨ । ૬ ॥
મુઝમેં લગાતે ચિત્ત ઉનકા શીઘ્ર કર ઉદ્ધાર મૈં ।
ઇસ મૃત્યુમય સંસાર સે બેડ઼ા લગાતા પાર મૈં ॥ ૧૨ । ૭ ॥
મુઝમેં લગાલે મન, મુઝી મેં બુદ્ધિ કો રખ સબ કહીં ।
મુઝમેં મિલેગા ફિર તભી ઇસમેં કભી સંશય નહીં ॥ ૧૨ । ૮ ॥
મુઝમેં ધનંજય! જો ન ઠીક પ્રકાર મન પાઓ બસા ।
અભ્યાસ- યોગ પ્રયત્ન સે મેરી લગાલો લાલસા ॥ ૧૨ । ૯ ॥
અભ્યાસ ભી હોતા નહીં તો કર્મ કર મેરે લિયે ।
સબ સિદ્ધિ હોગી કર્મ ભી મેરે લિયે અર્જુન! કિયે ॥ ૧૨ । ૧૦ ॥
યહ ભી ન હો તબ આસરા મેરા લિયે કર યોગ હી ।
કર ચિત્ત-સંયમ કર્મફલ કે ત્યાગ સારે ભોગ હી ॥ ૧૨ । ૧૧ ॥
અભ્યાસ પથ સે જ્ઞાન ઉત્તમ જ્ઞાન સે ગુરુ ધ્યાન હૈ ।
ગુરુ ધ્યાન સે ફલત્યાગ કરતા ત્યાગ શાન્તિ પ્રદાન હૈ ॥ ૧૨ । ૧૨ ॥
બિન દ્વેષ સારે પ્રાણિયોં કા મિત્ર કરુણાવાન્ હો ।
સમ દુઃખસુખ મેં મદ ન મમતા ક્ષમાશીલ મહાન્ હો ॥ ૧૨ । ૧૩ ॥
જો તુષ્ટ નિત મન બુદ્ધિ સે મુઝમેં હુઆ આસક્ત હૈ ।
દૃઢ઼ નિશ્ચયી હૈ સંયમી પ્યારા મુઝે વહ ભક્ત હૈ ॥ ૧૨ । ૧૪ ॥
પાતે ન જિસસે ક્લેશ જન ઉનસે ન પાતા આપ હી ।
ભય ક્રોધ હર્ષ વિષાદ બિન પ્યારા મુઝે હૈ જન વહી ॥ ૧૨ । ૧૫ ॥
જો શુચિ ઉદાસી દક્ષ હૈ જિસકો ન દુખ બાધા રહી ।
ઇચ્છા રહિત આરમ્ભ ત્યાગી ભક્ત પ્રિય મુઝકો વહી ॥ ૧૨ । ૧૬ ॥
કરતા ન દ્વેષ ન હર્ષ જો બિન શોક હૈ બિન કામના ।
ત્યાગે શુભાશુભ ફલ વહી હૈ ભક્ત પ્રિય મુઝકો ઘના ॥ ૧૨ । ૧૭ ॥
સમ શત્રુ મિત્રોં સે સદા અપમાન માન સમાન હૈ ।
શીતોષ્ણ સુખ-દુખ સમ જિસે આસક્તિ બિન મતિમાન હૈ ॥ ૧૨ । ૧૮ ॥
નિન્દા પ્રશંસા સમ જિસે મૌની સદા સંતુષ્ટ હી ।
અનિકેત નિશ્ચલ બુદ્ધિમય પ્રિય ભક્ત હૈ મુખકો વહી ॥ ૧૨ । ૧૯ ॥
જો મત્પરાયણ ઇસ સુધામય ધર્મ મેં અનુરક્ત હૈં ।
વે નિત્ય શ્રદ્ધાવાન જન મેરે પરમ પ્રિય ભક્ત હૈં ॥ ૧૨ । ૨૦ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૩॥
તેરહવાં અધ્યાય
શ્રી ભગવાન્ બોલે –
કૌન્તેય, યહ તન ક્ષેત્ર હૈ જ્ઞાની બતાતે હૈં યહી ।
જો જાનતા ઇસ ક્ષેત્ર કો ક્ષેત્રજ્ઞ કહલાતા વહી ॥ ૧૩ । ૧ ॥
હે પાર્થ, ક્ષેત્રોં મેં મુઝે ક્ષેત્રજ્ઞ જાન મહાન તૂ ।
ક્ષેત્રજ્ઞ એવં ક્ષેત્ર કા સબ જ્ઞાન મેરા જાન તૂ ॥ ૧૩ । ૨ ॥
વહ ક્ષેત્ર જો, જૈસા, જહાઁ સે, જિન વિકારોં-યુત, સભી ।
સંક્ષેપ મેં સુન, જિસ પ્રભાવ સમેત વહ ક્ષેત્રજ્ઞ ભી ॥ ૧૩ । ૩ ॥
બહુ ભાઁતિ ઋષિયોં ઔર છન્દોં સે અનેક પ્રકાર સે ।
ગાયા પદોં મેં બ્રહ્મસૂત્રોં કે સહેતુ વિચાર સે ॥ ૧૩ । ૪ ॥
મન બુદ્ધિ એવં મહાભૂત પ્રકૃતિ અહંકૃત ભાવ ભી ।
પાઁચોં વિષય સબ ઇન્દ્રિયોં કે ઔર ઇન્દ્રિયગણ સભી ॥ ૧૩ । ૫ ॥
સુખ-દુઃખ ઇચ્છા દ્વેષ ધૃત્તિ સંઘાત એવં ચેતના ।
સંક્ષેપ મેં યહ ક્ષેત્ર હૈ સમુદાય જો ઇનકા બના ॥ ૧૩ । ૬ ॥
અભિમાન દમ્ભ અભાવ, આર્જવ, શૌચ, હિંસાહીનતા ।
થિરતા, ક્ષમા, નિગ્રહ તથા આચાર્ય-સેવા દીનતા ॥ ૧૩ । ૭ ॥
ઇન્દ્રિય-વિષય-વૈરાગ્ય એવં મદ સદૈવ નિવારના ।
જીવન, જરા, દુખ, રોગ । મૃત્યુ સદોષ નિત્ય વિચારના ॥ ૧૩ । ૮ ॥
નહિં લિપ્ત નારી પુત્ર મેં, સબ ત્યાગના ફલ-વાસના ।
નિત શુભ અશુભ કી પ્રાપ્તિ મેં ભી એકસા રહના બના ॥ ૧૩ । ૯ ॥
મુઝમેં અનન્ય વિચાર સે વ્યભિચાર વિરહિત ભક્તિ હો ।
એકાન્ત કા સેવન, ન જન સમુદાય મેં આસક્તિ હો ॥ ૧૩ । ૧૦ ॥
અધ્યાત્મજ્ઞાન વ તત્ત્વજ્ઞાન વિચાર, યહ સબ જ્ઞાન હૈ ।
વિપરીત ઇનકે ઔર જો કુછ હૈ સભી અજ્ઞાન હૈ ॥ ૧૩ । ૧૧ ॥
અબ વહ બતાતા જ્ઞેય જિસકે જ્ઞાન સે નિસ્તાર હૈ ।
નહિં સત્ અસત્, પરબ્રહ્મ તો અનાદિ ઔર અપાર હૈ ॥ ૧૩ । ૧૨ ॥
સર્વત્ર ઉસકે પાણિ પદ સિર નેત્ર મુખ સબ ઓર હી ।
સબ ઓર ઉસકે કાન હૈં, સર્વત્ર ફૈલા હૈ વહી ॥ ૧૩ । ૧૩ ॥
ઇન્દ્રિય-ગુણોં કા ભાસ ઉસમેં કિન્તુ ઇન્દ્રિય-હીન હૈ ।
હો અલગ જગ-પાલક, નિર્ગુણ હોકર ગુણોં મેં લીન હૈ ॥ ૧૩ । ૧૪ ॥
ભીતર વ બાહર પ્રાણિયોં મેં દૂર ભી હૈ પાસ ભી
વહ ચર અચર અતિ સૂક્ષ્મ હૈ જાના નહીં જાતા કભી ॥ ૧૩ । ૧૫ ॥
અવિભક્ત હોકર પ્રાણિયોં મેં વહ વિભક્ત સદૈવ હૈ ।
વહ જ્ઞેય પાલક ઔર નાશક જન્મદાતા દેવ હૈ ॥ ૧૩ । ૧૬ ॥
વહ જ્યોતિયોં કી જ્યોતિ હૈ, તમ સે પરે હૈ, જ્ઞાન હૈ ।
સબ મેં બસા હૈ, જ્ઞેય હૈ, વહ જ્ઞાનગમ્ય મહાન્ હૈ ॥ ૧૩ । ૧૭ ॥
યહ ક્ષેત્ર, જ્ઞાન, મહાન્ જ્ઞેય, કહા ગયા સંક્ષેપ સે ।
હે પાર્થ, ઇસકો જાન મેરા ભક્ત મુઝમેં આ બસે ॥ ૧૩ । ૧૮ ॥
યહ પ્રકૃતિ એવં પુરુષ દોનોં હી અનાદિ વિચાર હૈં ।
પૈદા પ્રકૃતિ સે હી સમઝ, ગુણ તીન ઔર પ્રકાર હૈં ॥ ૧૩ । ૧૯ ॥
હૈ કાર્ય એવં કરણ કી ઉત્પત્તિ કારણ પ્રકૃતિ હી ।
ઇસ જીવ કો કારણ કહા, સુખ-દુઃખ ભોગ નિમિત્ત્ત હી ॥ ૧૩ । ૨૦ ॥
રહકર પ્રકૃતિ મેં નિત પુરુષ, કરતા પ્રકૃતિ-ગુણ ભોગ હૈ ।
અચ્છી બુરી સબ યોનિયાઁ, દેતા યહી ગુણ-યોગ હૈ ॥ ૧૩ । ૨૧ ॥
દ્રષ્ટા વ અનુમન્તા સદા, ભર્તા પ્રભોક્તા શિવ મહા ।
ઇસ દેહ મેં પરમાત્મા, ઉસ પર-પુરુષ કો હૈ કહા ॥ ૧૩ । ૨૨ ॥
ઐસે પુરુષ એવં પ્રકૃતિ કો, ગુણ સહિત જો જાન લે ।
બરતાવ કૈસા ભી કરે વહ જન્મ ફિર જગ મેં ન લે ॥ ૧૩ । ૨૩ ॥
કુછ આપ હી મેં આપ આત્મા દેખતે હૈં ધ્યાન સે ।
કુછ કર્મ-યોગી કર્મ સે, કુછ સાંખ્ય-યોગી જ્ઞાન સે ॥ ૧૩ । ૨૪ ॥
સુન દૂસરોં સે હી કિયા કરતે ભજન અનજાન હૈં ।
તરતે અસંશય મૃત્યુ વે, શ્રુતિ મેં લગે મતિમાન્ હૈં ॥ ૧૩ । ૨૫ ॥
જાનો ચરાચર જીવ જો પૈદા હુએ સંસાર મેં ।
સબ ક્ષેત્ર ઔર ક્ષેત્રજ્ઞ કે સંયોગ સે વિસ્તાર મેં ॥ ૧૩ । ૨૬ ॥
અવિનાશિ, નશ્વર સર્વભૂતોં મેં રહે સમ નિત્ય હી ।
ઇસ ભાઁતિ ઈશ્વર કો પુરુષ જો દેખતા દેખે વહી ॥ ૧૩ । ૨૭ ॥
જો દેખતા સમભાવ સે ઈશ્વર સભી મેં વ્યાપ્ત હૈ ।
કરતા ન અપની ઘાત હૈ, કરતા પરમપદ પ્રાપ્ત હૈ ॥ ૧૩ । ૨૮ ॥
કરતી પ્રકૃતિ સબ કર્મ, આત્મા હૈ અકર્તા નિત્ય હી ।
ઇસ ભાઁતિ સે જો દેખતા હૈ, દેખતા હૈ જન વહી ॥ ૧૩ । ૨૯ ॥
જબ પ્રાણિયોં કી ભિન્નતા જન એક મેં દેખે સભી ।
વિસ્તાર દેખે એક સે હી, બ્રહ્મ કો પાતા તભી ॥ ૧૩ । ૩૦ ॥
યહ ઈશ અવ્યય, નિર્ગુણ ઔર અનાદિ હોને સે સદા ।
કરતા ન હોતા લિપ્ત હૈ, રહ દેહ મેં ભી સર્વદા ॥ ૧૩ । ૩૧ ॥
નભ સર્વવ્યાપી સૂક્ષ્મ હોને સે ન જૈસે લિપ્ત હો ।
સર્વત્ર આત્મા દેહ મેં રહકર ન વૈસે લિપ્ત હો ॥ ૧૩ । ૩૨ ॥
જ્યોં એક રવિ સમ્પૂર્ણ જગ મેં તેજ ભરતા હૈ સદા ।
યોં હી પ્રકાશિત ક્ષેત્ર કો ક્ષેત્રજ્ઞ કરતા સર્વદા ॥ ૧૩ । ૩૩ ॥
ક્ષેત્રજ્ઞ એવં ક્ષેત્ર અન્તર, જ્ઞાન સે સમઝેં સહી ।
સમઝેં પ્રકૃતિ સે છૂટના, જો બ્રહ્મ કો પાતે વહી ॥ ૧૩ । ૩૪ ॥
ૐ તત્સદિતિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥
તેરહવાઁ અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૧૩ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૪॥
ચૌદહવાઁ અધ્યાય
શ્રી ભગવાન્ બોલે
અતિશ્રેષ્ઠ જ્ઞાનોં મેં બતાતા જ્ઞાન મૈં અબ ઔર ભી ।
મુનિ પા ગયે હૈં સિદ્ધિ જિસકો જાનકર જગ મેં સભી ॥ ૧૪ । ૧ ॥
ઇસ જ્ઞાન કા આશ્રય લિએ જો રૂપ મેરા હો રહેં ।
ઉત્પત્તિ-કાલ ન જન્મ લેં, લય-કાલ મેં ન વ્યથા સહેં ॥ ૧૪ । ૨ ॥
ઇસ પ્રકૃતિ અપની યોનિ મેં, મૈં ગર્ભ રખતા હૂઁ સદા ।
ઉત્પન્ન હોતે હૈં ઉસીસે સર્વ પ્રાણી સર્વદા ॥ ૧૪ । ૩ ॥
સબ યોનિયોં મેં મૂર્તિયોં કે જો અનેકોં રૂપ હૈં ।
મૈં બીજ-પ્રદ પિતા હૂઁ, પ્રકૃતિ યોનિ અનૂપ હૈં ॥ ૧૪ । ૪ ॥
પૈદા પ્રકૃતિ સે સત્ત્વ, રજ, તમ ત્રિગુણ કા વિસ્તાર હૈ ।
ઇસ દેહ મેં યે જીવ કો લેં બાંધ, જો અવિકાર હૈ ॥ ૧૪ । ૫ ॥
અવિકાર સતગુણ હૈ પ્રકાશક, ક્યોંકિ નિર્મલ આપ હૈ ।
યહ બાંધ લેતા જીવ કો સુખ જ્ઞાન સે નિષ્પાપ હૈ ॥ ૧૪ । ૬ ॥
જાનો રજોગુણ રાગમય, ઉત્પન્ન તૃષ્ણા સંગ સે ।
વહ બાંધ લેતા જીવ કો કૌન્તેય, કર્મ-પ્રસંગ સે ॥ ૧૪ । ૭ ॥
અજ્ઞાન સે ઉત્પન્ન તમ સબ જીવ કો મોહિત કરે ।
આલસ્ય, નીંદ, પ્રમાદ સે યહ જીવ કો બન્ધિત કરે ॥ ૧૪ । ૮ ॥
સુખ મેં સતોગુણ, કર્મ મેં દેતા રજોગુણ સંગ હૈ ।
ઢ઼ક કર તમોગુણ જ્ઞાન કો, દેતા પ્રમાદ પ્રસંગ હૈ ॥ ૧૪ । ૯ ॥
રજ તમ દબેં તબ સત્ત્વ ગુણ, તમ સત્વ દબતે રજ બઢ઼એ ।
રજ સત્ત્વ દબતે હી તમોગુણ દેહધારી પર ચઢ઼એ ॥ । ૧૪ । ૧૦ ॥
જબ દેહ કી સબ ઇન્દ્રિયોં મેં જ્ઞાન કા હો ચાઁદના ।
તબ જાન લેના ચાહિએ તન મેં સતોગુણ હૈ ઘના ॥ ૧૪ । ૧૧ ॥
તૃષ્ણા અશાન્તિ પ્રવૃત્તિ હોકર મન પ્રલોભન મેં પડ઼એ ।
આરમ્ભ હોતે કર્મ કે અર્જુન, રજોગુણ જબ બઢ઼એ ॥ ૧૪ । ૧૨ ॥
કૌન્તેય, મોહ પ્રમાદ હો, જબ હો ન મન મેં ચાઁદના ।
ઉત્પન્ન હો આલસ્ય જબ, હોતા તમોગુણ હૈ ઘના ॥ ૧૪ । ૧૩ ॥
ઇસ દેહ મેં યદિ સત્ત્વગુણ કી વૃદ્ધિ મરતે કાલ હૈ ।
તો પ્રાપ્ત કરતા જ્ઞાનિયોં કા શુદ્ધ લોક વિશાલ હૈ ॥ ૧૪ । ૧૪ ॥
રજ-વૃદ્ધિ મેં મર, દેહ કર્માસક્ત પુરુષોં મેં ધરે ।
જડ઼ યોનિયોં મેં જન્મતા, યદિ જન તમોગુણ મેં મરે ॥ ૧૪ । ૧૫ ॥
ફલ પુણ્ય કર્મોં કા સદા શુભ શ્રેષ્ઠ સાત્ત્વિક જ્ઞાન હૈ ।
ફલ દુખ રજોગુણ કા, તમોગુણ-ફલ સદા અજ્ઞાન હૈ ॥ ૧૪ । ૧૬ ॥
ઉત્પન્ન સત સે જ્ઞાન, રજ સે નિત્ય લોભ પ્રધાન હૈ ।
હૈ મોહ ઔર પ્રમાદ તમગુણ સે સદા અજ્ઞાન હૈ ॥ ૧૪ । ૧૭ ॥
સાત્ત્વિક પુરુષ સ્વર્ગાદિ મેં, નરલોક મેં રાજસ બસેં ।
જો તામસી ગુણ મેં બસેં, વે જન અધોગતિ મેં ફઁસેં ॥ ૧૪ । ૧૮ ॥
કર્તા ન કોઈ તજ ત્રિગુણ, યહ દેખતા દ્રષ્ટા જભી ।
જાને ગુણોં સે પાર જબ, પાતા મુઝે હૈ જન તભી ॥ ૧૪ । ૧૯ ॥
જો દેહધારી, દેહ-કારણ પાર યે ગુણ તીન હો ।
છુટ જન્મ મૃત્યુ જરાદિ દુખ સે, વહ અમૃત મેં લીન હો ॥ ૧૪ । ૨૦ ॥
અર્જુન બોલે
લક્ષણ કહો ઉનકે પ્રભો, જન જો ત્રિગુણ સે પાર હૈં ।
કિસ ભાઁતિ હોતે પાર, ક્યા ઉનકે કહો આચાર હૈં ॥ ૧૪ । ૨૧ ॥
શ્રી ભગવાન્ બોલે
પાકર પ્રકાશ, પ્રવૃત્તિ, મોહ, ન પાર્થ, ઇનસે દ્વેષ હૈ ।
યદિ હોં નહીં વે પ્રાપ્ત, ઉનકી લાલસા ન વિશેષ હૈ ॥ ૧૪ । ૨૨ ॥
રહતા ઉદાસીન-સા ગુણોં સે, હોએ નહીં વિચલિત કહીં ।
સબ ત્રિગુણ કરતે કાર્ય હૈં, યહ જાન જો ડિગતા નહીં ॥ ૧૪ । ૨૩ ॥
હૈ સ્વસ્થ, સુખ-દુખ સમ જિસે, સમ ઢેલ પત્થર સ્વર્ણ ભી ।
જો ધીર, નિન્દાસ્તુતિ જિસે સમ, તુલ્ય અપ્રિય-પ્રિય સભી ॥ ૧૪ । ૨૪ ॥
સમ બન્ધુ વૈરી હૈં જિસે અપમાન માન સમાન હૈ ।
આરમ્ભ ત્યાગે જો સભી, વહ ગુણાતીત મહાન હૈ ॥ ૧૪ । ૨૫ ॥
જો શુદ્ધ નિશ્ચલ ભક્તિ સે ભજતા મુઝે હૈ નિત્ય હી ।
તીનોં ગુણોં સે પાર હોકર બ્રહ્મ કો પાતા વહી ॥ ૧૪ । ૨૬ ॥
અવ્યય અમૃત મૈં ઔર મૈં હી બ્રહ્મરૂપ મહાન હૂઁ ।
મૈં હી સનાતન ધર્મ ઔર અપાર મોદ-નિધાન હૂઁ ॥ ૧૪ । ૨૭ ॥
ૐ તત્સદિતિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥
ચૌદહવાઁ અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ॥ ૧૪ ॥
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૫॥
પન્દ્રહવા અધ્યાય
શ્રી ભગવાન્ ને કહા —
હૈ મૂલ ઊપર શાખ નીચે પત્ર જિસકે વેદ હૈં ।
વે વેદવિત્ જો જાનતે અશ્વત્થ – અવ્યય – ભેદ હૈં ॥ ૧૫ । ૧ ॥
પલ્લવ વિષય, ગુણ સે પલી અધ- ઊર્ધ્વ શાખા છા રહીં ।
નર- લોક મેં નીચે જડ઼એં કર્માનુબન્ધી જા રહીં ॥ ૧૫ । ૨ ॥
ઉસકા યહાં મિલતા સ્વરૂપ ન આદિ મધ્યાધાર સે ।
દૃઢમૂલ યહ અશ્વત્થ કાટ અસંગ શસ્ત્ર- પ્રહાર સે ॥ ૧૫ । ૩ ॥
ફિર વહ નિકાલો ઢૂંઢકર પદ શ્રેષ્ઠ ઠીક પ્રકાર સે ।
કર પ્રાપ્ત જિસકો ફિર ન લૌટે, છૂટકર સંસાર સે ॥
મૈં શરણ ઉસકી હૂઁ પુરુષ જો આદિ ઔર મહાન હૈ ।
ઉત્પન્ન જિસસે સબ પુરાતન યહ પ્રવૃત્તિ- વિધાન હૈ ॥ ૧૫ । ૪ ॥
જીતા જિન્હોંને સંગ- દોષ ન મોહ જિનમેં માન હૈ ।
મન મેં સદા જિનકે જગા અધ્યાત્મ- જ્ઞાન પ્રધાન હૈ ॥
જિનમેં ન કોઈ કામના સુખ- દુઃખ ઔર ન દ્વન્દ્વ હી ।
અવ્યય પરમપદ કો સદા જ્ઞાની પુરુષ પાતે વહી । ૧૫ । ૫ ॥
જિસમેં ન સૂર્ય પ્રકાશ ચન્દ્ર ન આગ હી કા કામ હૈ ।
લૌટે ન જન જિસમેં પહુઁચ મેરા વહી પર ધામ હૈ ॥ ૧૫ । ૬ ॥
ઇસ લોક મેં મેરા સનાતન અંશ હૈ યહ જીવ હી ।
મન કે સહિત છૈ પ્રકૃતિવાસી ખીંચતા ઇન્દ્રિય વહી ॥ ૧૫ । ૭ ॥
જબ જીવ લેતા દેહ અથવા ત્યાગતા સમ્બન્ધ કો ।
કરતા ગ્રહણ ઇનકો સુમન સે વાયુ જૈસે ગંધ કો ॥ ૧૫ । ૮ ॥
રસના, ત્વચા, દૃગ, કાન એવં નાક, મન- આશ્રય લિયે ।
યહ જીવ સબ સેવન કિયા કરતા વિષય નિર્મિત કિયે ॥ ૧૫ । ૯ ॥
જાતે હુએ તન ત્યાગ, રહતે, ભોગતે ગુણયુક્ત ભી ।
જાનેં ન ઇસકો મૂઢ઼ માનવ, જાનતે જ્ઞાની સભી ॥ ૧૫ । ૧૦ ॥
કર યત્ન યોગી આપમેં ઇસકો બસા પહિચાનતે ।
પર યત્ન કરકે ભી ન મૂઢ઼ અશુદ્ધ- આત્મા જાનતે ॥ ૧૫ । ૧૧ ॥
જિસસે પ્રકાશિત હૈ જગત્, જો તેજ દિવ્ય દિનેશ મેં ।
વહ તેજ મેરા તેજ હૈ જો અગ્નિ મેં રાકેશ મેં ॥ ૧૫ । ૧૨ ॥
ક્ષિતિ મેં બસા નિજ તેજ સે મૈં પ્રાણિયોં કો ધર રહા ।
રસ રૂપ હોકર સોમ સારી પુષ્ટ ઔષધિ કર રહા ॥ ૧૫ । ૧૩ ॥
મૈં પ્રાણિયોં મેં બસ રહા હો રૂપ વૈશ્વાનર મહા ।
પાચન ચતુર્વિધિ અન્ન પ્રાણાપાન- યુત હો કર રહા ॥ ૧૫ । ૧૪ ॥
સુધિ જ્ઞાન ઔર અપોહ મુઝસે મૈં સભી મેં બસ રહા ।
વેદાન્તકર્તા વેદવેદ્ય સુવેદવિત્ મુઝકો કહા ॥ ૧૫ । ૧૫ ॥
ઇસ લોક મેં ક્ષર ઔર અક્ષર દો પુરુષ હૈં સર્વદા ।
ક્ષર સર્વ ભૂતોં કો કહા કૂટસ્થ હૈ અક્ષર સદા ॥ ૧૫ । ૧૬ ॥
કહતે જિસે પરમાત્મા ઉત્તમ પુરુષ ઇનસે પરે ।
ત્રૈલોક્ય મેં રહ ઈશ અવ્યય સર્વ જગ પોષણ કરે ॥ ૧૫ । ૧૭ ॥
ક્ષર ઔર અક્ષર સે પરે મૈં શ્રેષ્ઠ હૂં સંસાર મેં ।
ઇસ હેતુ પુરુષોત્તમ કહાયા વેદ લોકાચાર મેં ॥ ૧૫ । ૧૮ ॥
તજ મોહ પુરુષોત્તમ મુઝે જો પાર્થ! લેતા જ્ઞાન હૈ ।
સબ ભાઁતિ વહ સર્વજ્ઞ હો ભજતા મુઝે મતિમાન્ હૈ ॥ ૧૫ । ૧૯ ॥
મૈંને કહા યહ ગુપ્ત સે ભી ગુપ્ત જ્ઞાન મહાન્ હૈ ।
યહ જાનકર કરતા સદા જીવન સફલ મતિમાન્ હૈ ॥ ૧૫ । ૨૦ ॥
પન્દ્રહવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ।
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૬॥
સોલહવાં અધ્યાય
શ્રી ભગવાન્ ને કહા —
ભય- હીનતા, દમ, સત્ત્વ કી સંશુદ્ધિ, દૃઢ઼તા જ્ઞાન કી ।
તન- મન- સરલતા, યજ્ઞ, તપ, સ્વાધ્યાય, સાત્વિક દાન ભી ॥ ૧૬ । ૧ ॥
મૃદુતા, અહિંસા, સત્ય, કરુણા, શાન્તિ, ક્રોધ- વિહીનતા ।
લજ્જા, અચઞ્ચલતા, અનિન્દા, ત્યાગ તૃષ્ણાહીનતા ॥ ૧૬ । ૨ ॥
ધૃતિ, તેજ, પાવનતા, ક્ષમા, અદ્રોહ, માન- વિહીનતા ।
યે ચિન્હ ઉનકે પાર્થ! જિનકો પ્રાપ્ત દૈવી સમ્પદા ॥ ૧૬ । ૩ ॥
મદ, માન, મિથ્યાચાર, ક્રોધ, કઠોરતા, અજ્ઞાન ભી ।
યે આસુરી સમ્પત્તિ મેં જન્મે હુએ પાતે સભી ॥ ૧૬ । ૪ ॥
દે મોક્ષ દૈવી, બાઁધતી હૈ આસુરી સમ્પત્તિ યે ।
મત શોક અર્જુન! કર હુઆ તૂ દૈવ- સંપદ્ કો લિયે ॥ ૧૬ । ૫ ॥
દો ભાઁતિ કી હૈ સૃષ્ટિ દૈવી, આસુરી સંસાર મેં ।
સુન આસુરી અબ પાર્થ! દૈવી કહ ચુકા વિસ્તાર મેં ॥ ૧૬ । ૬ ॥
ક્યા હૈ પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિ! જગ મેં જાનતે આસુર નહીં ।
આચાર, સત્ય, વિશુદ્ધતા હોતી નહીં ઉનમેં કહીં ॥ ૧૬ । ૭ ॥
કહતે અસુર ઝૂઠા જગત્, બિન ઈશ બિન આધાર હૈ ।
કેવલ પરસ્પર યોગ સે બસ ભોગ- હિત સંસાર હૈ ॥ ૧૬ । ૮ ॥
ઇસ દૃષ્ટિ કો ધર, મૂઢ઼, નર, નષ્ટાત્મ, રત અપકાર મેં ।
જગ- નાશ હિત વે ક્રૂર- કર્મી જન્મતે સંસાર મેં ॥ ૧૬ । ૯ ॥
મદ માન દમ્ભ- વિલીન, કામ અપૂર કા આશ્રય લિયે ।
વર્તેં અશુચિ નર મોહ વશ હોકર અસત્ આગ્રહ કિયે ॥ ૧૬ । ૧૦ ॥
ઉનમેં મરણ પર્યન્ત ચિન્તાએઁ અનન્ત સદા રહેં ।
વે ભોગ- વિષયોં મેં લગે આનન્દ ઉસ હી કો કહેં ॥ ૧૬ । ૧૧ ॥
આશા કુબન્ધન મેં બઁધે, ધુન ક્રોધ એવં કામ કી ।
સુખ- ભોગ હિત અન્યાય સે ઇચ્છા કરેં ધન ધામ કી ॥ ૧૬ । ૧૨ ॥
યહ પા લિયા અબ વહ મનોરથ સિદ્ધ કર લૂંગા સભી ।
યહ ધન હુઆ મેરા મિલેગા ઔર ભી આગે અભી ॥ ૧૬ । ૧૩ ॥
યહ શત્રુ મૈંને આજ મારા, કલ હનૂંગા ઔર ભી ।
ભોગી, સુખી, બલવાન, ઈશ્વર, સિદ્ધ હૂઁ, મૈં હી સભી ॥ ૧૬ । ૧૪ ॥
શ્રીમાન્ ઔર કુલીન મૈં હૂં કૌન મુઝસે ઔર હૈં ।
મખ, દાન, સુખ ભી મૈં કરૂઁગા, મૂઢ઼તા- મોહિત કહેં ॥ ૧૬ । ૧૫ ॥
ભૂલે અનેકોં કલ્પના મેં મોહ- બન્ધન બીચ હૈં ।
વે કામ- ભોગોં મેં ફઁસે પડ઼તે નરક મેં નીચ હૈં ॥ ૧૬ । ૧૬ ॥
ધન, માન, મદ મેં મસ્ત, ઐંઠૂ નિજ- પ્રશંસક અજ્ઞ હૈં ।
વે દમ્ભ સે વિધિહીન કરતે નામ હી કો યજ્ઞ હૈં ॥ ૧૬ । ૧૭ ॥
બલ, કામ ક્રોધ, ઘમણ્ડ વશ, નિન્દા કરેં મદ સે તને ।
સબ મેં વ અપને મેં બસે મુઝ દેવ કે દ્વેષી બને ॥ ૧૬ । ૧૮ ॥
જો હૈં નરાધમ ક્રૂર દ્વેષી લીન પાપાચાર મેં ।
ઉનકો ગિરાતા નિત્ય આસુર યોનિ મેં સંસાર મેં । ૧૬ । ૧૯ ॥
વે જન્મ- જન્મ સદૈવ આસુર યોનિ હી પાતે રહેં ।
મુઝકો ન પાકર અન્ત મેં અતિ હી અધોગતિ કો ગહેં ॥ ૧૬ । ૨૦ ॥
યે કામ લાલચ ક્રોધ તીનોં હી નરક કે દ્વાર હૈં ।
ઇસ હેતુ તીનોં આત્મ- નાશક ત્યાજ્ય સર્વપ્રકાર હૈં ॥ ૧૬ । ૨૧ ॥
ઇન નરક દ્વારોં સે પુરુષ જો મુક્ત પાર્થ! સદૈવ હી ।
શુભ આચરણ નિજ હેતુ કરતા પરમગતિ પાતા વહી ॥ ૧૬ । ૨૨ ॥
જો શાસ્ત્રવિધિ કો છોડ઼, કરતા કર્મ મનમાને સભી ।
વહ સિદ્ધિ, સુખ અથવા પરમગતિ કો ન પાતા હૈ કભી ॥ ૧૬ । ૨૩ ॥
ઇસ હેતુ કાર્ય- અકાર્ય- નિર્ણય માન શાસ્ત્ર- પ્રમાણ હી ।
કરના કહા જો શાસ્ત્ર મેં હૈ, જાનકર વહ્, કર વહી ॥ ૧૬ । ૨૪ ॥
સોલહવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ।
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૭॥
સત્રહવાં અધ્યાય
અર્જુન ને કહા —
કરતે યજન જો શાસ્ત્રવિધિ કો છોડ઼ શ્રદ્ધાયુક્ત હો ।
હે કૃષ્ણ! ઉનકી સત્ત્વ, રજ, તમ કૌનસી નિષ્ઠા કહો ॥ ૧૭ । ૧ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
શ્રદ્ધા સ્વભાવજ પ્રાણિયોં મેં પાર્થ! તીન પ્રકાર સે ।
સુન સાત્ત્વિકી ભી રાજસી ભી તામસી વિસ્તાર સે ॥ ૧૭ । ૨ ॥
શ્રદ્ધા સભી મેં સત્ત્વ સમ, શ્રદ્ધા સ્વરૂપ મનુષ્ય હૈ ।
જિસકી રહે જિસ ભાઁતિ શ્રદ્ધા વહ ઉસી- સા નિત્ય હૈ ॥ ૧૭ । ૩ ॥
સાત્વિક સુરોં કા, યક્ષ રાક્ષસ કા યજન રાજસ કરેં ।
નિત ભૂત પ્રેતોં કા યજન જન તામસી મન મેં ધરેં ॥ ૧૭ । ૪ ॥
જો ઘોર તપ તપતે પુરુષ હૈં શાસ્ત્ર- વિધિ સે હીન હો ।
મદ- દમ્ભ- પૂરિત, કામના બલ રાગ કે આધીન હો ॥ ૧૭ । ૫ ॥
તન પંચ- ભૂતોં કો, મુઝે ભી — – દેહ મેં જો બસ રહા ।
જો કષ્ટ દેતે જાન ઉનકો મૂઢ઼મતિ આસુર મહા ॥ ૧૭ । ૬ ॥
હે પાર્થ! પ્રિય સબકો સદા આહાર તીન પ્રકાર સે ।
ઇસ ભાઁતિ હી તપ દાન મખ ભી હૈં, સુનો વિસ્તાર સે ॥ ૧૭ । ૭ ॥
દેં આયુ, સાત્વિકબુદ્ધિ, બલ, સુખ, પ્રીતિ એવં સ્વાસ્થ્ય ભી ।
રસમય ચિરસ્થિર હૃદ્ય ચિકને ખાદ્ય સાત્વિક પ્રિય સભી ॥ ૧૭ । ૮ ॥
નમકીન, કટુ, ખટ્ટે, ગરમ, રૂખે વ દાહક, તીક્ષ્ણ હી ।
દુખ- શોક- રોગદ ખાદ્ય, પ્રિય હૈં રાજસી કો નિત્ય હી ॥ ૧૭ । ૯ ॥
રક્ખા હુઆ કુછ કાલ કા, રસહીન બાસી યા સડ઼આ ।
નર તામસી અપવિત્ર ભોજન ભોગતે જૂઠા પડ઼આ ॥ ૧૭ । ૧૦ ॥
ફલ- આશ તજ, જો શાસ્ત્ર વિધિવત્, માનકર કર્તવ્ય હી ।
અતિશાન્ત મન કરકે કિયા હો, યજ્ઞ સાત્વિક હૈ વહી ॥ ૧૭ । ૧૧ ॥
હે ભરતશ્રેષ્ઠ! સદૈવ હી ફલ- વાસના જિસમેં બસી ।
દમ્ભાચરણ હિત જો કિયા વહ યજ્ઞ જાનો રાજસી ॥ ૧૭ । ૧૨ ॥
વિધિ- અન્નદાન- વિહીન જો, બિન દક્ષિણા કે હો રહા ।
બિન મન્ત્ર- શ્રદ્ધા, યજ્ઞ જો વહ તામસી જાતા કહા ॥ ૧૭ । ૧૩ ॥
સુર દ્વિજ તથા ગુરુ પ્રાજ્ઞ પૂજન બ્રહ્મચર્ય સદૈવ હી ।
શુચિતા અહિંસા નમ્રતા તન કી તપસ્યા હૈ યહી ॥ ૧૭ । ૧૪ ॥
સચ્ચે વચન, હિતકર, મધુર ઉદ્વેગ- વિરહિત નિત્ય હી ।
સ્વાધ્યાય કા અભ્યાસ ભી, વાણી- તપસ્યા હૈ યહી ॥ ૧૭ । ૧૫ ॥
સૌમ્યત્વ, મૌન, પ્રસાદ મન કા, શુદ્ધ ભાવ સદૈવ હી ।
કરના મનોનિગ્રહ સદા મન કી તપસ્યા હૈ યહી ॥ ૧૭ । ૧૬ ॥
શ્રદ્ધા રહિત હો યોગયુત ફલ વાસનાયેં તજ સભી ।
કરતે પુરુષ, તપ યે ત્રિવિધ, સાત્વિક તપસ્યા હૈ તભી ॥ ૧૭ । ૧૭ ॥
સત્કાર પૂજા માન કે હિત દમ્ભ સે જો હો રહા ।
વહ તપ અનિશ્ચિત ઔર નશ્વર, રાજસી જાતા કહા ॥ ૧૭ । ૧૮ ॥
જો મૂઢ઼- હઠ સે આપ હી કો કષ્ટ દેકર હો રહા ।
અથવા કિયા પર- નાશ- હિત, તપ તામસી ઉસકો કહા ॥ ૧૭ । ૧૯ ॥
દેના સમઝ કર અનુપકારી કો દિયા જો દાન હૈ ।
વહ દાન સાત્વિક દેશ કાલ સુપાત્ર કા જબ ધ્યાન હૈ ॥ ૧૭ । ૨૦ ॥
જો દાન પ્રત્યુપકાર કે હિત ક્લેશ પાકર કે કિયા ।
હૈ રાજસી વહ દાન જો ફલ આશ કે હિત હૈ દિયા ॥ ૧૭ । ૨૧ ॥
બિન દેશ કાલ સુપાત્ર દેખે જો દિયા બિન માન હૈ ।
અથવા દિયા અવહેલના સે તામસી વહ દાન હૈ ॥ ૧૭ । ૨૨ ॥
શુભ ૐ તત્ સત્ બ્રહ્મ કા યહ ત્રિવિધ ઉચ્ચારણ કહા ।
નિર્મિત ઇસીસે આદિ મેં હૈં, વેદ બ્રાહ્મણ મખ મહા ॥ ૧૭ । ૨૩ ॥
ઇસ હેતુ કહકર ૐ હોતે નિત્ય મખ તપ દાન ભી ।
સબ બ્રહ્મનિષ્ઠોં કે સદા શાસ્ત્રોક્ત કર્મ- વિધાન ભી ॥ ૧૭ । ૨૪ ॥
કલ્યાણ- ઇચ્છુક ત્યાગ ફલ ‘ તત્’ શબ્દ કહ કર સર્વદા ।
તપ યજ્ઞ દાન ક્રિયાદિ કરતે હૈં વિવિધ વિધ સે સદા ॥ ૧૭ । ૨૫ ॥
સદ્ સાધુ ભાવોં કે લિયે ‘ સત્’ કા સદૈવ પ્રયોગ હૈ ।
હે પાર્થ! ઉત્તમ કર્મ મેં ‘ સત્’ શબ્દ કા ઉપયોગ હૈ ॥ ૧૭ । ૨૬ ॥
‘ સત્’ હી કહાતી દાન તપ મેં યજ્ઞ મેં દૃઢ઼તા સભી ।
કહતે ઉન્હેં ‘ સત્’ હી સદા ઉનકે લિયે જો કર્મ ભી ॥ ૧૭ । ૨૭ ॥
સબ હી અસત્ શ્રદ્ધા બિના જો હોમ તપ યા દાન હૈ ।
દેતા ન વહ ઇસ લોક મેં યા મૃત્યુ પર કલ્યાન હૈ ॥ ૧૭ । ૨૮ ॥
સત્રહવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ।
॥ હરિગીતા અધ્યાય ૧૮॥
અઠારહવાં અધ્યાય
અર્જુન ને કહા —
સંન્યાસ એવં ત્યાગ- તત્ત્વ, પૃથક્ મહાબાહો! કહો ।
ઇચ્છા મુઝે હૈ હૃષીકેશ! સમસ્ત ઇનકા જ્ઞાન હો ॥ ૧૮ । ૧ ॥
શ્રીભગવાન્ ને કહા —
સબ કામ્ય- કર્મન્યાસ હી સંન્યાસ જ્ઞાની માનતે ।
સબ કર્મફલ કે ત્યાગ હી કો ત્યાગ વિજ્ઞ બખાનતે ॥ ૧૮ । ૨ ॥
હૈં દોષવત્ સબ કર્મ કહતે ત્યાજ્ય કુછ વિદ્વાન્ હૈં ।
તપ દાન યજ્ઞ ન ત્યાગિયે કુછ દે રહે યહ જ્ઞાન હૈં ॥ ૧૮ । ૩ ॥
હે પાર્થ! સુન જો ઠીક મેરા ત્યાગ હેતુ વિચાર હૈ ।
હે પુરુષવ્યાઘ્ર! કહા ગયા યહ ત્યાગ તીન પ્રકાર હૈ ॥ ૧૮ । ૪ ॥
મખ દાન તપ યે કર્મ કરને યોગ્ય, ત્યાજ્ય ન હૈં કભી ।
મખ દાન તપ વિદ્વાન્ કો ભી શુદ્ધ કરતે હૈં સભી ॥ ૧૮ । ૫ ॥
યે કર્મ ભી આસક્તિ બિન હો, ત્યાગ કર ફલ નિત્ય હી ।
કરને ઉચિત હૈં પાર્થ! મેરા શ્રેષ્ઠ નિશ્ચિત મત યહી ॥ ૧૮ । ૬ ॥
નિજ નિયત- કર્મ ન ત્યાગને કે યોગ્ય હોતે હૈં કભી ।
યદિ મોહ સે હો ત્યાગ તો વહ ત્યાગ તામસ હૈ સભી ॥ ૧૮ । ૭ ॥
દુખ જાન કાયાક્લેશ ભય સે કર્મ યદિ ત્યાગે કહીં ।
વહ રાજસી હૈ ત્યાગ ઉસકા ફલ કભી મિલતા નહીં ॥ ૧૮ । ૮ ॥
ફલ, સંગ, તજ જો કર્મ નિયમિત કર્મ અપના માન હૈ ।
માના ગયા વહ ત્યાગ શુભ સાત્ત્વિક સદૈવ મહાન્ હૈ ॥ ૧૮ । ૯ ॥
નહિં દ્વેષ અકુશલ કર્મ સે, જો કુશલ મેં નહિં લીન હૈ ।
સંશયરહિત ત્યાગી વહી હૈ સત્ત્વનિષ્ઠ પ્રવીન હૈ ॥ ૧૮ । ૧૦ ॥
સમ્ભવ નહીં હૈ દેહધારી ત્યાગ દે સબ કર્મ હી ।
ફલ કર્મ કે જો ત્યાગતા, ત્યાગી કહા જાતા વહી ॥ ૧૮ । ૧૧ ॥
પાતે સકામી દેહ તજ ફલ શુભ અશુભ મિશ્રિત સભી ।
ત્યાગી પુરુષ કો પર ન હોતા હૈ ત્રિવિધ ફલ યે કભી ॥ ૧૮ । ૧૨ ॥
હૈં પાઁચ કારણ જાન લો સબ કર્મ હોને કે લિયે ।
સુન મૈં સુનાતા સાંખ્ય કે સિદ્ધાન્ત મેં જો ભી દિયે ॥ ૧૮ । ૧૩ ॥
આધાર કર્તા ઔર સબ સાધન પૃથક્ વિસ્તાર સે ।
ચેષ્ટા વિવિધ વિધ, દૈવ, યે હૈં હેતુ પાઁચ પ્રકાર કે ॥ ૧૮ । ૧૪ ॥
તન મન વચન સે જન સભી જો કર્મ જગ મેં કર રહે ।
હોં ઠીક યા વિપરીત ઉનકે પાઁચ યે કારણ કહે ॥ ૧૮ । ૧૫ ॥
જો મૂઢ઼ અપને આપકો હી કિન્તુ કર્તા માનતા ।
ઉસકી નહીં હૈ શુદ્ધ બુદ્ધિ ન ઠીક વહ કુછ જાનતા ॥ ૧૮ । ૧૬ ॥
જો જન અહંકૃતિભાવ બિન, નહિં લિપ્ત જિસકી બુદ્ધિ ભી ।
નહિં મારતા વહ મારકર ભી, હૈ ન બન્ધન મેં કભી ॥ ૧૮ । ૧૭ ॥
નિત જ્ઞાન જ્ઞાતા જ્ઞેય કરતે કર્મ મેં હૈં પ્રેરણા ।
હૈ કર્મસંગ્રહ, કરણ, કર્તા, કર્મ તીનોં સે બના ॥ ૧૮ । ૧૮ ॥
સુન જ્ઞાન એવં કર્મ, કર્તા ભેદ ગુણ અનુસાર હૈં ।
જૈસે કહે હૈં સાંખ્ય મેં વે સર્વ તીન પ્રકાર હૈં ॥ ૧૮ । ૧૯ ॥
સબ ભિન્ન ભૂતોં મેં અનશ્વર એક ભાવ અભિન્ન હી ।
જિસ જ્ઞાન સે જન દેખતા હૈ, જ્ઞાન સાત્ત્વિક હૈ વહી ॥ ૧૮ । ૨૦ ॥
જિસ જ્ઞાન સે સબ પ્રાણિયોં મેં ભિન્નતા કા ભાન હૈ ।
સબમેં અનેકોં ભાવ દિખતે, રાજસી વહ જ્ઞાન હૈ ॥ ૧૮ । ૨૧ ॥
જો એક હી લઘુકાર્ય મેં આસક્ત પૂર્ણ- સમાન હૈ ।
નિઃસાર યુક્તિ- વિહીન હૈ વહ તુચ્છ તામસ જ્ઞાન હૈ ॥ ૧૮ । ૨૨ ॥
ફલ- આશ- ત્યાગી નિત્ય નિયમિત કર્મ જો ભી કર રહા ।
બિન રાગ દ્વેષ, અસંગ હો, વહ કર્મ સાત્ત્વિક હૈ કહા ॥ ૧૮ । ૨૩ ॥
આશા લિયે ફલ કી અહંકૃત- બુદ્ધિ સે જો કામ હૈ ।
અતિ હી પરિશ્રમ સે કિયા, રાજસ ઉસી કા નામ હૈ ॥ ૧૮ । ૨૪ ॥
પરિણામ, પૌરુષ, હાનિ, હિંસા કા ન જિસમેં ધ્યાન હૈ ।
વહ તામસી હૈ કર્મ જિસકે મૂલ મેં અજ્ઞાન હૈ ॥ ૧૮ । ૨૫ ॥
બિન અહંકાર, અસંગ, ધીરજવાન્, ઉત્સાહી મહા ।
અવિકાર સિદ્ધિ અસિદ્ધિ મેં સાત્ત્વિક વહી કર્તા કહા । ૧૮ । ૨૬ ॥
હિંસક, વિષય- મય, લોભ- હર્ષ- વિષાદ- યુક્ત મલીન હૈ ।
ફલ કામના મેં લીન, કર્તા, રાજસી વહ દીન હૈ ॥ ૧૮ । ૨૭ ॥
ચંચલ, ઘમંડી, શઠ, વિષાદી, દીર્ઘસૂત્રી, આલસી ।
શિક્ષા- રહિત, પર- હાનિ- કર, કર્તા કહા હૈ તામસી ॥ ૧૮ । ૨૮ ॥
હોતે ત્રિવિધ હી હે ધનંજય! બુદ્ધિ ધૃતિ કે ભેદ ભી ।
સુન ભિન્ન- ભિન્ન સમસ્ત ગુણ- અનુસાર કહતા હૂં અભી ॥ ૧૮ । ૨૯ ॥
જાને પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિ બન્ધન મોક્ષ કાર્ય અકાર્ય ભી ।
હે પાર્થ! સાત્ત્વિક બુદ્ધિ હૈ જો ભય અભય જાને સભી ॥ ૧૮ । ૩૦ ॥
જિસ બુદ્ધિ સે નિર્ણય ન કાર્ય અકાર્ય બીચ યથાર્થ હૈ ।
જાને ન ધર્મ અધર્મ કો વહ રાજસી મતિ પાર્થ! હૈ ॥ ૧૮ । ૩૧ ॥
તમ- વ્યાપ્ત હો જો બુદ્ધિ, ધર્મ અધર્મ હી કો માનતી ।
વહ તામસી જો નિત્ય અર્જુન! અર્થ ઉલટે જાનતી ॥ ૧૮ । ૩૨ ॥
જબ જન અચલ ધૃતિ સે ક્રિયા મન પ્રાણ ઇન્દ્રિય કી સભી ।
ધારણ કરે નિત યોગ સે, ધૃતિ શુદ્ધ સાત્વિક હૈ તભી ॥ ૧૮ । ૩૩ ॥
આસક્તિ સે ફલ- કામના- પ્રિય ધર્મ અર્થ વ કામ હૈ ।
ધારણ કિયે જિસસે ઉસી કા રાજસી ધૃતિ નામ હૈ ॥ ૧૮ । ૩૪ ॥
તામસ વહી ધૃતિ પાર્થ! જિસસે સ્વપન, ભય, ઉન્માદ કો ।
તજતા નહીં દુર્બુદ્ધિ માનવ, શોક ઔર વિષાદ કો ॥ ૧૮ । ૩૫ ॥
અબ સુન ત્રિવિધ સુખ- ભેદ ભી જિસકે સદા અભ્યાસ સે ।
સબ દુઃખ કા કર અન્ત અર્જુન! જન ઉસી મેં જા બસે ॥ ૧૮ । ૩૬ ॥
આરમ્ભ મેં વિષવત્ સુધા સમ કિન્તુ મધુ પરિણામ હૈ ।
જો આત્મબુદ્ધિ- પ્રસાદ- સુખ, સાત્ત્વિક ઉસી કા નામ હૈ ॥ ૧૮ । ૩૭ ॥
રાજસ વહી સુખ હૈ કિ જો ઇન્દ્રિય- વિષય- સંયોગ સે ।
પહિલે સુધા સમ, અન્ત મેં વિષ- તુલ્ય હો ફલ- ભોગ સે ॥ ૧૮ । ૩૮ ॥
આરમ્ભ એવં અન્ત મેં જો મોહ જન કો દે રહા ।
આલસ્ય નીંદ પ્રમાદ સે ઉત્પન્ન સુખ તામસ કહા ॥ ૧૮ । ૩૯ ॥
ઇસ ભૂમિ પર આકાશ અથવા દેવતાઓં મેં કહીં ।
હો પ્રકૃતિ કે ઇન તીન ગુણ સે મુક્ત ઐસા કુછ નહીં ॥ ૧૮ । ૪૦ ॥
દ્વિજ ઔર ક્ષત્રિય વૈશ્ય શૂદ્રોં કે પરંતપ! કર્મ ભી ।
ઉનકે સ્વભાવજ હી ગુણોં અનુસાર બાઁટે હૈં સભી ॥ ૧૮ । ૪૧ ॥
શમ દમ ક્ષમા તપ શુદ્ધિ આસ્તિક બુદ્ધિ ભી વિજ્ઞાન ભી ।
દ્વિજ કે સ્વભાવજ કર્મ હૈં, તન- મન- સરલતા જ્ઞાન ભી ॥ ૧૮ । ૪૨ ॥
ધૃતિ શૂરતા તેજસ્વિતા રણ સે ન હટના ધર્મ હૈ ।
ચાતુર્ય સ્વામીભાવ દેના દાન ક્ષત્રિય કર્મ હૈ ॥ ૧૮ । ૪૩ ॥
કૃષિ ધેનુ- પાલન વૈશ્ય કા વાણિજ્ય કરના કર્મ હૈ ।
નિત કર્મ શૂદ્રોં કા સ્વભાવજ લોક- સેવા ધર્મ હૈ ॥ ૧૮ । ૪૪ ॥
કરતા રહે જો કર્મ નિજ- નિજ સિદ્ધિ પાતા હૈ વહી ।
નિજ- કર્મ- રત નર સિદ્ધિ સુન કિસ ભાઁતિ પાતા નિત્ય હી ॥ ૧૮ । ૪૫ ॥
જિસસે પ્રવૃત્તિ સમસ્ત જીવોં કી તથા જગ વ્યાપ્ત હૈ ।
નિજ કર્મ સે, નર પૂજ ઉસકો સિદ્ધિ કરતા પ્રાપ્ત હૈ ॥ ૧૮ । ૪૬ ॥
નિજ ધર્મ નિર્ગુણ શ્રેષ્ઠ હૈ, સુન્દર સુલભ પર- ધર્મ સે ।
હોતા ન પાપ સ્વભાવ કે અનુસાર અપને કર્મ સે ॥ ૧૮ । ૪૭ ॥
નિજ નિયત કર્મ સદોષ હોં, તો ભી ઉચિત નહિં ત્યાગ હૈ ।
સબ કર્મ દોષોં સે ઘિરે જૈસે ધુએં સે આગ હૈ ॥ ૧૮ । ૪૮ ॥
વશ મેં કિયે મન, અતિ અસક્ત, ન કામના કુછ વ્યાપ્ત હો ।
નૈષ્કર્મ્ય- સિદ્ધિ મહાન તબ, સંન્યાસ દ્વારા પ્રાપ્ત હો ॥ ૧૮ । ૪૯ ॥
જિસ ભાઁતિ પાકર સિદ્ધિ હોતી બ્રહ્મ- પ્રાપ્તિ સદૈવ હી ।
સંક્ષેપ મેં સુન જ્ઞાન કી અર્જુન પરા- નિષ્ઠા વહી ॥ ૧૮ । ૫૦ ॥
કર આત્મ- સંયમ ધૈર્ય સે અતિશુદ્ધ મતિ મેં લીન હો ।
સબ ત્યાગ શબ્દાદિક વિષય, નિત રાગ- દ્વેષ- વિહીન હો ॥ ૧૮ । ૫૧ ॥
એકાન્તસેવી અલ્પ- ભોજી તન વચન મન વશ કિયે ।
હો ધ્યાન- યુક્ત સદૈવ હી, વૈરાગ્ય કા આશ્રય લિયે ॥ ૧૮ । ૫૨ ॥
બલ અહંકાર ઘમંડ સંગ્રહ ક્રોધ કામ વિમુક્ત હો ।
મમતારહિત નર શાન્ત, બ્રહ્મ- વિહાર કે ઉપયુક્ત હો ॥ ૧૮ । ૫૩ ॥
જો બ્રહ્મભૂત પ્રસન્ન- મન હૈ, ચાહ- ચિન્તા- હીન હૈ ।
સમ ભાવ સબમેં સાધ, હોતા ભક્તિ મેં લવલીન હૈ ॥ ૧૮ । ૫૪ ॥
મૈં કૌન કિતના, ભક્તિ સે ઉસકો સભી યહ જ્ઞાન હો ।
મુઝમેં મિલે, મેરી ઉસે જબ તત્ત્વ સે પહિચાન હો ॥ ૧૮ । ૫૫ ॥
કરતા રહે સબ કર્મ ભી મેરા સદા આશ્રય ધરે ।
મેરી કૃપા સે પ્રાપ્ત વહ અવ્યય સનાતન પદ કરે ॥ ૧૮ । ૫૬ ॥
મન સે મુઝે સારે સમર્પિત કર્મ કર મત્પર હુઆ ।
મુઝમેં નિરન્તર ચિત્ત ધર, સમ- બુદ્ધિ મેં તત્પર હુઆ ॥ ૧૮ । ૫૭ ॥
રખ ચિત્ત મુઝમેં, મમ કૃપા સે દુઃખ સબ તર જાયગા ।
અભિમાન સે મેરી ન સુનકર, નાશ કેવલ પાયગા ॥ ૧૮ । ૫૮ ॥
‘ મૈં નહિં કરૂઁગા યુદ્ધ’ તુમ અભિમાન સે કહતે અભી ।
યહ વ્યર્થ હૈ નિશ્ચય પ્રકૃતિ તુમસે કરા લેગી સભી ॥ ૧૮ । ૫૯ ॥
કરના નહીં જો ચાહતા હૈ મોહ મેં તલ્લીન હો ।
વહ સબ કરેગા નિજ સ્વભાવજ કર્મ કે આધીન હો ॥ ૧૮ । ૬૦ ॥
ઈશ્વર હૃદય મેં પ્રાણિયોં કે બસ રહા હૈ નિત્ય હી ।
સબ જીવ યન્ત્રારૂઢ઼ માયા સે ઘુમાતા હૈ વહી ॥ ૧૮ । ૬૧ ॥
ઇસ હેતુ લે ઉસકી શરણ સબ ભાઁતિ સે સબ ઓર સે ।
શુભ શાન્તિ લેગા નિત્ય- પદ, ઉસકી કૃપા કી કોર સે ॥ ૧૮ । ૬૨ ॥
તુઝસે કહા અતિગુપ્ત જ્ઞાન સમસ્ત યહ વિસ્તાર સે ।
જિસ ભાઁતિ જો ચાહે વહી કર પાર્થ! પૂર્ણ વિચાર સે ॥ ૧૮ । ૬૩ ॥
અબ અન્ત મેં અતિગુપ્ત હૈ કૌન્તેય! કહતા બાત હૂઁ ।
અતિપ્રિય મુઝે તૂ અસ્તુ હિત કી બાત કહતા તાત હૂઁ ॥ ૧૮ । ૬૪ ॥
રખ મન મુઝી મેં, કર યજન, મમ ભક્ત બન, કર વન્દના ।
મુઝમેં મિલેગા, સત્ય પ્રણ તુઝસે, મુઝે તૂ પ્રિય ઘના ॥ ૧૮ । ૬૫ ॥
તજ ધર્મ સારે એક મેરી હી શરણ કો પ્રાપ્ત હો ।
મૈં મુક્ત પાપોં સે કરૂંગા તૂ ન ચિન્તા વ્યાપ્ત હો ॥ ૧૮ । ૬૬ ॥
નિન્દા કરે મેરી, ન સુનના ચાહતા, બિન ભક્તિ હૈ ।
ઉસકો ન દેના જ્ઞાન યહ જિસમેં નહીં તપ- શક્તિ હૈ ॥ ૧૮ । ૬૭ ॥
યહ ગુપ્ત જ્ઞાન મહાન ભક્તોં સે કહેગા જો સહી ।
મુઝમેં મિલેગા ભક્તિ પા મેરી, અસંશય નર વહી ॥ ૧૮ । ૬૮ ॥
ઉસસે અધિક પ્રિય કાર્ય- કર્તા વિશ્વ મેં મેરા નહીં ।
ઉસસે અધિક મુઝકો ન પ્યારા દૂસરા હોગા કહીં ॥ ૧૮ । ૬૯ ॥
મેરી તુમ્હારી ધર્મ- ચર્ચા જો પઢ઼એગા ધ્યાન સે ।
મૈં માનતા પૂજા મુઝે હૈ જ્ઞાનયજ્ઞ વિધાન સે ॥ ૧૮ । ૭૦ ॥
બિન દોષ ઢ઼ઊઁઢ઼એ જો સુનેગા નિત્ય શ્રદ્ધાયુક્ત હો ।
વહ પુણ્યવાનોં કા પરમ શુભ લોક હોગા મુક્ત હો ॥ ૧૮ । ૭૧ ॥
અર્જુન! કહો તુમને સુના યહ જ્ઞાન સારા ધ્યાન સે ।
અબ ભી છુટે હો યા નહીં ઉસ મોહમય અજ્ઞાન સે ॥ ૧૮ । ૭૨ ॥
અર્જુન ને કહા —
અચ્યુત! કૃપા સે આપકી અબ મોહ સબ જાતા રહા ।
સંશય રહિત હૂં સુધિ મુઝે આઈ, કરૂઁગા હરિ કહા ॥ ૧૮ । ૭૩ ॥
સંજય ને કહા —
ઇસ ભાઁતિ યહ રોમાઁચકારી ઔર શ્રેષ્ઠ રહસ્ય ભી ।
શ્રીકૃષ્ણ અર્જુન કા સુના સંવાદ હૈ મૈંને સભી ॥ ૧૮ । ૭૪ ॥
સાક્ષાત્ યોગેશ્વર સ્વયં શ્રીકૃષ્ણ કા વર્ણન કિયા ।
યહ શ્રેષ્ઠ યોગ- રહસ્ય વ્યાસ- પ્રસાદ સે સબ સુન લિયા ॥ ૧૮ । ૭૫ ॥
શ્રીકૃષ્ણ, અર્જુન કા નિરાલા પુણ્યમય સંવાદ હૈ ।
હર બાર દેતા હર્ષ હૈ, આતા મુઝે જબ યાદ હૈ ॥ ૧૮ । ૭૬ ॥
જબ યાદ આતા ઉસ અનોખે રૂપ કા વિસ્તાર હૈ ।
હોતા તભી વિસ્મય તથા આનન્દ બારમ્બાર હૈ ॥ ૧૮ । ૭૭ ॥
શ્રીકૃષ્ણ યોગેશ્વર જહાં અર્જુન ધનુર્ધારી જહાઁ ।
વૈભવ, વિજય, શ્રી, નીતિ સબ મત સે હમારે હૈં વહાઁ ॥ ૧૮ । ૭૮ ॥
અઠારહવાં અધ્યાય સમાપ્ત હુઆ ।
– Chant Stotra in Other Languages –
Sri Hari Gita Lyrics in Sanskrit » English » Bengali » Gujarati » Kannada » Malayalam » Odia » Telugu » Tamil