॥ Gitarahasyam According to Shankaracharya Gujarati Lyrics ॥
॥ જગદ્ગુરુશ્રીશઙ્કરાચાર્યાભિમતં ગીતારહસ્યમ્ ॥
લેખકઃ – ડાૅ શ્રીધરભાસ્કરવર્ણેકરઃ, નાગપુરમ્
જગદ્ગુરુશ્રીશઙ્કરાચાર્યચરણૈઃ
શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતોપનિષદ્ભાષ્યસ્ય પ્રથમાધ્યાયારમ્ભે તથા
દ્વિતીયાધ્યાયસ્ય “અશોચ્યાનન્વશોચસ્ત્વમ્” ઇત્યસ્માન્ શ્લોકાત્ પ્રાક્
સ્વાભિમતં ગીતારહસ્યં યુક્તિયુક્તૈર્વચોભિઃ પ્રતિપાદિતમ્ । “તસ્માદ્
ગીતાસુ કેવલાદ્ એવ તત્ત્વજ્ઞાનાત્ મોક્ષપ્રાપ્તિઃ, ન કર્મસમુચિતાદિતિ
નિશ્ચિતોઽર્થઃ ।” (અધ્યાય ૨) “તસ્માત્ કેવલાદેવ જ્ઞાનાન્મોક્ષ
ઇત્યેષોઽર્થો નિશ્ચિતો ગીતાસુ સર્વોપનિષત્સુ ચ ।” (અધ્યાય ૩)
ઇત્યેતદ્ ગીતારહસ્યં સુનિશ્ચિતં પ્રતિપાદ્ય તદેવ સર્વત્ર ગીતાસુ
પ્રકરણશો વિભજ્ય તત્ર તત્ર દર્શિતમ્ ।
તદિદં જગદ્ગુરુસમ્મતં ગીતારહસ્યમસ્માભિઃ ૪૪ કારિકાસુ સંક્ષેપત
ઉપનિબદ્ધમ્ । જગદ્ગુરુસમ્મતં ગીતારહસ્યં સમ્યક્ સ્મૃતિગતં
કર્તુમિમાઃ કારિકા અતીવોપકારિણ્યો ભવેયુરિત્યાશાસ્મહે ॥
વેદોક્તો દ્વિવિધો ધર્મો ગીતાસુ પ્રતિપાદિતઃ ।
પ્રવૃત્તિલક્ષણો હ્યેકશ્ચાન્યો નિર્વૃત્તિલક્ષણઃ ॥ ૧ ॥
ધર્મસ્ય દ્વિવિધો હેતુર્જગતઃ સંસ્થિતિસ્તથા ।
પ્રાણિનોઽભ્યુદયશ્ચાન્યો નિઃશ્રેયસસમન્વિતઃ ॥ ૨ ॥
ક્ષીણે વિવેકવિજ્ઞાને વિદુષાં કામવર્ધને ।
ગ્લાનિમાપદ્યતે ધર્મો હ્યધર્મઃ કામવર્ધને ॥ ૩ ॥
બ્રાહ્મણ્યાધીનમેવેહ વર્ણાશ્રમવિભાજનમ્ ।
બ્રાહ્મણ્યે રક્ષિતે ધર્મો વૈદિકઃ સ્યાત્ સુરક્ષિતઃ ॥ ૪ ॥
બ્રાહ્મણત્વં વિજાનીયાદ્ ભૌમં બ્રહ્મ સનાતનમ્ ।
તદ્રક્ષણાર્થં કૃષ્ણત્વં પ્રાપ નારાયણઃ સ્વયમ્ ॥ ૫ ॥
શોકમોહાબ્ધિનિર્મગ્નં પાર્થં પ્રત્યાહ કેશવઃ ।
દ્વિવિધં વૈદિકં ધર્મં સર્વલોકાદ્દિધીર્ષયા ।
પ્રચીયતે હિ ધર્મોઽસૌ પાલ્યતે યો ગુણાધિકૈઃ ॥ ૬ ॥
સઙ્ગ્રહઃ સર્વવેદાર્થસારાણામીશ્વરોદિતઃ ।
વ્યાસઃ સપ્તશતશ્લોકૈસ્તમેવોપનિબદ્ધવાન્ ॥ ૭ ॥
નિઃશ્રેયસં પરં જ્ઞેયં ગીતાશાસ્ત્રપ્રયોજનમ્ ।
સહેતુકસ્ય સંસારસ્યાત્યન્તોપરમો હિ તત્ ॥ ૮ ॥
નિઃશ્રેયસં તદાધ્યાત્મજ્ઞાનનિષ્ઠાસ્વરૂપિણઃ ।
પ્રાપ્યતે ધર્મતઃ સર્વકર્મસંન્યાસાપૂર્વકાત્ ॥ ૯ ॥
ભગવાનનુગીતાસુ ગીતાધર્મપ્રયોજનમ્ ।
સમસ્તકર્મ સંન્યાસાપરમિત્યબ્રવીત્ સ્વયમ્ ॥ ૧૦ ॥
વર્ણાનામાશ્રમાણાં યોઽભ્યુદયૈકપ્રયોજનઃ ।
પ્રવૃત્તિલક્ષણો ધર્મઃ સ સ્વર્ગપ્રાપ્તિસાધનમ્ ॥ ૧૧ ॥
ફલાભિસન્ધિરહિતો બ્રહ્માર્પણધિયા તથા ।
પ્રવૃત્તિલક્ષણો ધર્મોઽનુષ્ઠેયઃ સત્વશુદ્ધયે ॥ ૧૨ ॥
સત્ત્વશુદ્ધતયા જ્ઞાનનિષ્ઠાપાત્રત્વમાપ્તવાન્ ।
વિન્દતે પરમ જ્ઞાનં નિઃશ્રેયસફલપ્રદમ્ ॥ ૧૩ ॥
પ્રવૃત્તિલક્ષણો ધર્મો ગીતાસુ પ્રતિપાદિતઃ ।
જ્ઞાનોત્પત્તિનિદાનત્વાન્નિઃશ્રેયસપરો હિ સઃ ॥ ૧૪ ॥
યોગિનઃ કર્મ કુર્વન્તિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વાઽઽત્મશુદ્ધયે ।
હેતુઃ પ્રવૃત્તિધર્મસ્ય ગીતાવાક્યેઽત્ર દૃશ્યતે ॥ ૧૫ ॥
તં શાશ્વતં વૈદિકમેવ ધર્મ
દ્વિધા હિ નિઃશ્રેયસમાત્રહેતુમ્ ।
તથા પરં બ્રહ્મ ચ કેશવાખ્યં
ગીતામહાશાસ્ત્રમભિવ્યનક્તિ ॥ ૧૬ ॥
યો હિ સમ્યગ વિજાનીતે ગીતાશાસ્ત્રાર્થમાન્તરમ્ ॥
સમસ્તપુરુષાર્થાનાં સ સિદ્ધિમધિગચ્છતિ ॥ ૧૭ ॥
(ગીતા-દ્વિતીયાધ્યાયપ્રાસ્તાવિકમ્)
શોકમોહાદયો દોષાઃ સંસારોત્પત્તિહેતવઃ ।
વિષાદયોગો બોદ્ધવ્યસ્તદુત્પત્તિપ્રબુદ્ધયે ॥ ૧૮ ॥
વિવેકઃ શોકમોહાભ્યાં વિજ્ઞાનં ચાભિભૂયતે ।
તતઃ સ્વધર્મં સન્ત્યજ્ય પ્રતિષિદ્ધે પ્રવર્તતે ॥ ૧૯ ॥
યથા સ્વયં પ્રવૃત્તોઽપિ ક્ષાત્રધર્મ નિજેઽર્જુનઃ ।
ઉપરમ્ય તતો મેને પરધર્મં હિતાવહમ્ ॥ ૨૦ ॥
સ્વધર્મેઽપિ પ્રવૃત્તાનાં પ્રવૃત્તિઃ પ્રાયશો નૃણામ્ ।
ફલાભિસન્ધિસહિતા સાહઙ્કારા ચ દૃશ્યતે ।
ફલાભિલાષાઽહઙ્કારૌ ધર્મદોષકરાવુભૌ ॥ ૨૧ ॥
સકામકર્મતો બુદ્ધિર્જાયતે પાપપુણ્યયોઃ ।
તત એવ હિ સંસારે જીવોઽયં પરિવર્તતે ॥ ૨૨ ॥
ઇષ્ટજન્મસુખાનિષ્ટજન્મદુઃખાપ્તિલક્ષણઃ
સંસારઃ પરિહર્તવ્યઃ શોકમોહસમુદ્ભવઃ ॥ ૨૩ ॥
સમસ્તકર્મસંન્યાસાપૂર્વકાદતિનિર્મલાત્ ।
આત્મજ્ઞાનાદૃતે નૈવ નિવૃત્તિઃ શોકમોહયોઃ ॥ ૨૪ ॥
નિમિત્તીકૃત્ય તત્ પાર્થં શોકમોહસમાકુલમ્ ।
ભગવાનદિશદ્ ગીતાં સર્વાનુગ્રહહેતવે ॥ ૨૫ ॥
(પૂર્વપક્ષઃ)
કુરુ કર્મેતિ બ્રુવતોઽભિપ્રાયઃ શ્રીહરેઃ સ્ફુટો નૂનમ્ ।
જ્ઞાનાદ્ધિ કર્મસહિતાત્ કૈવલ્યપ્રાપ્તિરિતિ વદન્ત્યેકે ॥ ૨૬ ॥
ધર્મ્યં યુદ્ધમકૃત્વા પાપં સ્યાદિતિ નિવેદયન્ કૃષ્ણઃ ।
શ્રૌતં સ્માર્તં હિંસાક્રૂરં કર્માપિ મુક્તયે પ્રાહ ॥ ૨૭ ॥
(ઉત્તરપક્ષઃ)
કૈવલ્યપ્રાપ્તયે જ્ઞાન-કર્મયોગસમુચ્ચયમ્ ।
યે દર્શયન્તિ ગીતાસુ તેષાં હિ તદ્સન્મતમ્ ॥ ૨૮ ॥
સાઙ્ખ્ય-યોગાભિધં બુદ્ધિદ્વયં લોકેષુ વર્તતે ।
જ્ઞાન-કર્માભિધા દ્વેધા નિષ્ઠા ગીતોદિતા તતઃ ॥ ૨૯ ॥
ષડ્વિક્રિયાવિહીનત્વાદકર્તાત્મૈતિ યા મતિઃ ।
સા સાઙ્ખ્યબુદ્ધિઃ સાઙ્ખ્યાખ્યજ્ઞાનિનામુચિતા મમ ॥ ૩૦ ॥
પ્રાયેણ સાઙ્ખ્યબુદ્ધેઃ પ્રાગ્ યોગબુદ્ધિઃ પ્રજાયતે ।
યયાત્મા દેહસમ્ભિન્નઃ કર્તા ભોક્તેતિ ભાસતે ॥ ૩૧ ॥
ધર્માધર્મવિવેકેન મોક્ષસાધનકર્મણામ્ ।
નિરન્તરમનુષ્ઠાનં તદ્ યોગ ઇતિ કથ્યતે ॥ ૩૨ ॥
યોગબુદ્ધિ સમાશ્રિત્ય યેઽન્તઃકરણશુદ્ધયે ॥
યોગાખ્યં કર્મ કુર્વન્તિ તે યોગિન ઇતિ સ્મૃતાઃ ॥ ૩૩ ॥
જ્ઞાન-કર્મામિધં નિષ્ઠાદ્વયં પ્રાહેશ્વરઃ પૃથક્ ।
પશ્યન્નેકત્ર પુરુષે વૃદ્ધિદ્વયમસમ્ભવમ્ ॥ ૩૪ ॥
બૃહદારણ્યકેઽપ્યેતદ્ નિષ્ઠાદ્વયમુદીરિતમ્ ।
યત્રાકામસ્ય સંન્યાસાઃ પ્રોક્તં કર્મ ચ કામ્યતઃ ॥ ૩૫ ॥
યદિ સ્યાત્ સમ્મતઃ શ્રૌતકર્મજ્ઞાનસમુચ્ચયઃ ।
ગીતાસુ નોપપદ્યેત વિભાગવચનં તદા ।
જ્યાયસી ચેદિતિ પ્રશ્નઃ પાર્થસ્યાપિ ન યુજ્યતે ॥ ૩૬ ॥
અસમ્ભવમનુષ્ઠાનમેકેન જ્ઞાનકર્મણોઃ ।
ન ચેદિદં હરેરુક્તં શ્રૃણુયાદર્જુનઃ કથમ્ ॥ ૩૭ ॥
અશ્રુતં ચ કથં બુદ્ધેર્જ્યાયસ્ત્વં કર્મણોઽર્જુનઃ ।
જ્યાયસીત્યાદિભિર્વાક્યૈર્મૃષાઽધ્યારોપયેત્ પ્રભૌ ॥ ૩૮ ॥
ઉક્તઃ સ્યાદ્ યદિ સર્વેષાં જ્ઞાનકર્મસમુચ્ચયઃ ।
પાર્થસ્યાપિ કૃતે તર્હિ સ એવ હિ નિવેદિતઃ ॥ ૩૯ ॥
ઉભયોરુપદેશેઽપિ પ્રશ્નોત્તરસમાશ્રિતઃ ॥
‘યચ્છ્રેય એતયોરેક”મિતિ નૈવોપપદ્યતે ॥ ૪૦ ॥
શીતં ચ મધુરં ચાન્નં ભોક્તવ્યં પિત્તશાન્તયે ।
ઇત્યુક્તેઽન્યતરશ્રેયોજિજ્ઞાસા નોપપદ્યતે ॥ ૪૧ ॥
પાર્થપ્રશ્નોઽથ કલ્પ્યેત કૃષ્ણોક્તાનવધારણાત્ ।
તદુત્તરે કથં નોક્તો બુદ્ધિ-કર્મ-સમુચ્ચયઃ ॥ ૪૨ ॥
લોકેઽસ્મિન્ દ્વિવિધા નિષ્ઠા પુરા પ્રોક્તેતિ ચોત્તરમ્ ।
પૃષ્ટાદનનુરૂપં તન્નેશ્વરસ્યોપપદ્યતે ॥ ૪૩ ॥
સમુચ્ચયસ્તથા બુદ્ધેઃ શ્રૌતવત્ સ્માર્તકર્મણા ।
નાભિપ્રેતોઽન્યથા સર્વ વિભાગવચનં વૃથા ॥ ૪૪ ॥
યુદ્ધ કર્મ ક્ષત્રિયસ્ય સ્માર્ત મિત્યપિ જાનનઃ ।
ઉપાલમ્ભો વૃથા ‘ઘોરે કર્મણી’ત્યર્જુનસ્ય ચ ॥ ૪૫ ॥
તસ્માદ્ ગીતાસુ નૈવેષન્માત્રેણાપિ પ્રદર્શ્યતામ્ ।
કર્મણા દ્વિવિધેનાત્મજ્ઞાનસ્ય હિ સમુચ્ચયઃ ॥ ૪૬ ॥
કર્મણ્યભિપ્રવૃત્તસ્યાજ્ઞાનરાગાદિદોષતઃ ।
સત્વશુદ્ધતયા જ્ઞાનં સર્વં બ્રહ્મેતિ જાયતે ॥ ૪૭ ॥
નિવૃત્તં જ્ઞાન્નતો યસ્ય કર્મ વા તત્પ્રયોજનમ્ ।
સ હિ કર્મ પ્રવૃત્તશ્ચેલ્લોકસઙ્ગ્રહહેતવે ।
તસ્મિન્નપિ ન સમ્ભાવ્યો જ્ઞાનકર્મસમુચ્ચયઃ ॥ ૪૮ ॥
યથા ભગવતિ ક્ષાત્રકર્મજ્ઞાનસમુચ્ચયઃ ।
ન સમ્ભવતિ નિષ્કામે તથા તાદૃશિ પણ્ડિતે ॥ ૪૯ ॥
ન કરોમીતિ તત્ત્વજ્ઞો મન્યતે ભગવત્સમઃ ।
ફલં ચ નાભિસન્ધત્તે ક્રિયમાણસ્ય કર્મણઃ ॥ ૫૦ ॥
કામ્યે યજ્ઞે પ્રવૃત્તસ્ય કામે સામિકૃતે હતે ।
ક્રિયમાણઃ પુનર્યજ્ઞો નિષ્કામઃ ખલુ જાયતે ।
પ્રમાણં ભગવદ્વાક્ય- “કુર્વન્નપિ ન લિપ્યતે” ॥ ૫૧ ॥
“કર્મણૈવ હિ સંસિદ્ધિમાસ્થિતા જનકાદયઃ” ।
વાક્યમેવંવિધં જ્ઞેયં પ્રવિભજ્યૈવ તત્ત્વતઃ ॥ ૫૨ ॥
અથ ચેજ્જનકાદ્યાસ્તે નૈવ તત્ત્વવિદો મતાઃ ।
કર્મણા ચિત્તશુદ્ધિં તે પ્રાપ્તા ઇત્યવગમ્યતામ્ ॥ ૫૩ ॥
“યોગિનઃ કર્મ કુર્વન્તિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વાઽઽત્મશુદ્ધયે” ।
ઇત્યસ્મિન્ ભગવદ્વાક્યે જ્ઞેયં કર્મપ્રયોજનમ્ ॥ ૫૪ ॥
ન હિ નિઃશ્રેયસપ્રાપ્તિર્જ્ઞાન-કર્મસમુચ્ચયાત્ ।
અભિપ્રાયેણ ગીતાયાસ્તત્ત્વજ્ઞાનાત્તુ કેવલાત્ ॥ ૫૫ ॥
ઇતિ શ્રીશ્રીધરભાસ્કરવર્ણેકરઃ વિરચિતં
જગદ્ગુરુશ્રીશઙ્કરાચાર્યાભિમતં ગીતારહસ્યં સમ્પૂર્ણમ્ ।
– Chant Stotra in Other Languages –
Sri Shankaracharya’s Gitarahasyam in
Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil