॥ Suta Geetaa Gujarati Lyrics ॥
॥ સૂતગીતા ॥
શ્રીમત્સૂતસંહિતાયાં । ચતુર્થસ્ય યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે
સૂતગીતાપ્રારમ્ભઃ ।
પ્રથમોઽધ્યાયઃ । ૧ । સૂતગીતિઃ । ૧-૨૮
દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ । ૨ । આત્મના સૃષ્ટિકથનમ્ । ૧-૮૦
તૃતીયોઽધ્યાયઃ । ૩ । સામાન્યસૃષ્ટિકથનમ્ । ૧-૬૫
ચતુર્થોઽધ્યાયઃ । ૪ । વિશેષસૃષ્ટિકથનમ્ । ૧-૪૯
પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ । ૫ । આત્મસ્વરૂપકથનમ્ । ૧-૭૪
ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ । ૬ । સર્વશાસ્ત્રાર્થસઙ્ગ્રહવર્ણનમ્ । ૧-૩૭
સપ્તમોઽધ્યાયઃ । ૭ । રહસ્યવિચારઃ । ૧-૩૪
અષ્ટમોઽધ્યાયઃ । ૮ । સર્વવેદાન્તસઙ્ગ્રહઃ ॥ ૧-૯૧
Total chapters 8 versess 458
અથ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ।
૧ । સૂતગીતિઃ ।
ઐશ્વરં પરમાનન્દમનન્તં સત્યચિદ્ઘનમ્ ।
આત્મત્વેનૈવ પશ્યન્તં નિસ્તરઙ્ગસમુદ્રવત્ ॥ ૧ ॥
નિર્વિકલ્પં સુસમ્પૂર્ણં સુપ્રસન્નં શુચિસ્મિતમ્ ।
ભાસયન્તં જગદ્ભાસા ભાનુમન્તમિવાપરમ્ ॥ ૨ ॥
પ્રણમ્ય મુનયઃ સૂતં દણ્ડવત્પૃથિવીતલે ।
કૃતઞ્જલિપુટા ભૂત્વા તુષ્ટુવુઃ પરયા મુદા ॥ ૩ ॥
નમસ્તે ભગવન્ શમ્ભુપ્રસાદાવાપ્તવેદન ।
નમસ્તે ભગવન્ શમ્ભુચરણામ્ભોજવલ્લભ ॥ ૪ ॥
નમસ્તે શમ્ભુભક્તાનામગ્રગણ્ય સમાહિત ।
નમસ્તે શમ્ભુભક્તાનામતીવ હિતબોધક ॥ ૫ ॥
નમસ્તે વેદવેદાન્તપદ્મખણ્ડદિવાકર ।
વ્યાસવિજ્ઞાનદીપસ્ય વર્તિભૂતાય તે નમઃ ॥ ૬ ॥
પુરાણમુક્તામાલાયાઃ સૂત્રભૂતાય તે નમઃ ।
અસ્માકં ભવવૃક્ષસ્ય કુઠારાય નમોઽસ્તુ તે ॥ ૭ ॥
કૃપાસાગર સર્વેષાં હિતપ્રદ નમોઽસ્તુ તે ।
નમોઽવિજ્ઞાતદોષાય નમો જ્ઞાનગુણાય તે ॥ ૮ ॥
માતૃભૂતાય મર્ત્યાનાં વ્યાસશિષ્યાય તે નમઃ ।
ધર્મિષ્ઠાય નમસ્તુભ્યં બ્રહ્મનિષ્ઠાય તે નમઃ ॥ ૯ ॥
સમાય સર્વજન્તૂનાં સારભૂતાય તે નમઃ ।
સાક્ષાત્સત્યપરાણાં તુ સત્યભૂતાય તે નમઃ ॥ ૧૦ ॥
નમો નમો નમસ્તુભ્યં પુનર્ભૂયો નમો નમઃ ।
અસ્માકં ગુરવે સાક્ષાન્નમઃ સ્વાત્મપ્રદાયિને ॥ ૧૧ ॥
એવં ગોત્રર્ષયઃ સ્તુત્વા સૂતં સર્વહિતપ્રદમ્ ।
પ્રશ્નં પ્રચક્રિરે સર્વે સર્વલોકહિતૈષિણઃ ॥ ૧૨ ॥
સોઽપિ સૂતઃ સ્વતઃ સિદ્ધઃ સ્વરૂપાનુભવાત્પરાત્ ।
ઉત્થાય સ્વગુરું વ્યાસં દધ્યૌ સર્વહિતે રતમ્ ॥ ૧૩ ॥
અસ્મિન્નવસરે વ્યાસઃ સાક્ષાત્સત્યવતીસુતઃ ।
ભસ્મોદ્ધૂલિતસર્વાઙ્ગસ્ત્રિપુણ્ડ્રાઙ્કિતમસ્તકઃ ॥ ૧૪ ॥
કૃષ્ણાજિની સોત્તરીય આષાઢેન વિરાજિતઃ ।
રુદ્રાક્ષમાલાભરણસ્તત્રૈવાવિરભૂત્સ્વયમ્ ॥ ૧૫ ॥
તં દૃષ્ટ્વા દેશિકેન્દ્રાણાં દેશિકં કરુણાકરમ્ ।
સૂતઃ સત્યવતીસૂનું સ્વશિષ્યૈઃ સહ સત્તમૈઃ ॥ ૧૬ ॥
પ્રણમ્ય દણ્ડવદ્ભૂમૌ પ્રસન્નેન્દ્રિયમાનસઃ ।
યથાર્હં પૂજયામાસ દત્ત્વા ચાઽઽસનમુત્તમમ્ ॥ ૧૭ ॥
ભદ્રમસ્તુ સુસમ્પૂર્ણં સૂત શિષ્ય મમાઽઽસ્તિક ।
તવૈષામપિ કિં કાર્યં મયા તદ્બ્રૂહિ મેઽનઘ ॥ ૧૯ ॥
એવં વ્યાસવચઃ શ્રુત્વા સૂતઃ પૌરાણિકોત્તમઃ ।
ઉવાચ મધુરં વાક્યં લોકાનાં હિતમુત્તમમ્ ॥ ૨૦ ॥
સૂત ઉવાચ –
ઇમે હિ મુનયઃ શુદ્ધાઃ સત્યધર્મપરાયણાઃ ।
મદ્ગીતાશ્રવણે ચૈષામસ્તિ શ્રદ્ધા મહત્તરા ॥ ૨૧ ॥
ભવત્પ્રસાદે સત્યેવ શક્યતે સા વિભાષિતુમ્ ।
યદિ પ્રસન્નો ભગવન્ વદેત્યાજ્ઞાપયાદ્ય મામ્ ॥ ૨૨ ॥
ઇતિ સૂતવચઃ શ્રુત્વા ભગવાન્ કરુણાનિધિઃ ।
ત્વદીયામદ્ય તાં ગીતાં વદૈષામર્થિનાં શુભામ્ ॥ ૨૩ ॥
ઇત્યુક્ત્વા શિષ્યમાલિઙ્ગ્ય હૃદયં તસ્ય સંસ્પૃશન્ ।
સામ્બં સર્વેશ્વરં ધ્યાત્વા નિરીક્ષ્યૈનં કૃપાબલાત્ ॥ ૨૪ ॥
સ્થાપયિત્વા મહાદેવં હૃદયે તસ્ય સુસ્થિરમ્ ।
તસ્ય મૂર્ધાનમાઘ્રાય ભગવાનગમદ્ગુરુઃ ॥ ૨૫ ॥
સોઽપિ સૂતઃ પુનઃ સામ્બં ધ્યાત્વા દેવં ત્ર્યમ્બકમ્ ।
પ્રણમ્ય દણ્ડવદ્ભૂમૌ સ્મૃત્વા વ્યાસં ચ સદ્ગુરુમ્ ॥ ૨૬ ॥
કૃતાઞ્જલિપુટો ભૂત્વા મન્ત્રમાદ્યં ષડક્ષરમ્ ।
જપિત્વા શ્રદ્ધયા સાર્ધં નિરીક્ષ્ય મુનિપુઙ્ગવન્ ॥ ૨૭ ॥
કૃતપ્રણામો મુનિભિઃ સ્વગીતામતિનિર્મલામ્ ।
વક્તુમારભતે સૂત સર્વલોકહિતે રતઃ ॥ ૨૮ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસૂતસંહિતાયાં યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે
સૂતગીતાયાં સૂતગીતિર્નામ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥ ૧ ॥
અથ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥
૨ । આત્મના સૃષ્ટિકથનમ્ ।
સૂત ઉવાચ –
શ્રુણુત બ્રહ્મવિચ્છ્રેષ્ઠા ભાગ્યવન્તઃ સમાહિતાઃ ।
વક્ષ્યામિ પરમં ગુહ્યં વિજ્ઞાનં વેદસંમતમ્ ॥ ૧ ॥
અસ્તિ કશ્ચિત્સ્વત સિદ્ધઃ સત્યજ્ઞાનસુખાદ્વયઃ ।
વિશ્વસ્ય જગતઃ કર્તા પશુપાશવિલક્ષણઃ ॥ ૨ ॥
આકાશાદીનિ ભૂતાનિ પઞ્ચ તેષાં પ્રકીર્તિતાઃ ।
ગુણાઃ શબ્દાદયઃ પઞ્ચ પઞ્ચ કર્મેન્દ્રિયાણિ ચ ॥ ૩ ॥
જ્ઞાનેન્દ્રિયાણિ પઞ્ચૈવ પ્રાણાદ્યા દશ વાયવઃ ।
મનો બુદ્ધિરહઙ્કારશ્ચિત્તં ચેતિ ચતુષ્ટયમ્ ॥ ૪ ॥
તેષાં કારણભૂતૈકાઽવિદ્યા ષટ્ત્રિંશકઃ પશુઃ ।
વિશ્વસ્ય જગતઃ કર્તા પશોરન્યઃ પરઃ શિવઃ ॥ ૫ ॥
આત્માનઃ પશવઃ સર્વે પ્રોક્તા અજ્ઞાનિનઃ સદા ।
અજ્ઞાનમાત્મનામેષામનાદ્યેવ સ્વભાવતઃ ॥ ૬ ॥
સંસારબીજમજ્ઞાનં સંસાર્યજ્ઞઃ પુમાન્યતઃ ।
જ્ઞાનાત્તસ્ય નિવૃત્તિઃ સ્યાત્પ્રકાશાત્તમસો યથા ॥ ૭ ॥
અજ્ઞાનાકારભેદેનાવિદ્યાખ્યેનૈવ કેવલમ્ ।
પશૂનામાત્મનાં ભેદઃ કલ્પિતો ન સ્વભાવતઃ ॥ ૮ ॥
અજ્ઞાનાકારભેદેન માયાખ્યેનૈવ કેવલમ્ ।
વિભાગઃ કલ્પિતો વિપ્રાઃ પરમાતત્વલક્ષણઃ ॥ ૯ ॥
ઘટાકાશમહાકાશવિભાગઃ કલ્પિતો યથા ।
તથૈવ કલ્પિતો ભેદો જીવાત્મપરમાત્મનોઃ ॥ ૧૦ ॥
યથા જીવબહુત્વં તુ કલ્પિતં મુનિપુઙ્ગવાઃ ।
તથા પરબહુત્વં ચ કલ્પિતં ન સ્વભાવતઃ ॥ ૧૦ ॥
યથોચ્ચાવચભાવસ્તુ જીવભેદે તુ કલ્પિતઃ ।
તથોચ્ચાવચભાવશ્ચ પરભેદે ચ કલ્પિતઃ ॥ ૧૨ ॥
દેહેન્દ્રિયાદિસઙ્ઘાતવાસનાભેદભેદિતા ।
અવિદ્યા જીવભેદસ્ય હેતુર્નાન્યઃ પ્રકીર્તિતઃ ॥ ૧૩ ॥
ગુણાનાં વાસનાભેદભેદિતા યા દ્વિજર્ષભાઃ ।
માયા સા પરભેદસ્ય હેતુર્નાન્યઃ પ્રકીર્તિતઃ ॥ ૧૪ ॥
યસ્ય માયાગતં સત્ત્વં શરીરં સ્યાત્તમોગુણઃ ।
સંહારાય ત્રિમૂર્તીનાં સ રુદ્રઃ સ્યાન્ન ચાપરઃ ॥ ૧૫ ॥
તથા યસ્ય તમઃ સાક્ષાચ્છરીરં સાત્ત્વિકો ગુણઃ ।
પાલનાય ત્રિમૂર્તીનાં સ વિષ્ણુઃ સ્યાન્ન ચાપરઃ ॥ ૧૬ ॥
રજો યસ્ય શરીરં સ્યાત્તદેવોત્પાદનાય ચ ।
ત્રિમૂર્તીનાં સ વૈ બ્રહ્મા ભવેદ્વિપ્રા ન ચાપરઃ ॥ ૧૭ ॥
રુદ્રસ્ય વિગ્રહં શુક્લં કૃષ્ણં વિષ્ણોશ્ચ વિગ્રહમ્ ।
બ્રહ્મણો વિગ્રહં રક્તં ચિન્તયેદ્ભુક્તિમુક્તયે ॥ ૧૮ ॥
શૌક્લ્યં સત્ત્વગુણાજ્જાતં રાગો જાતો રજોગુણાત્ ।
કાર્ષ્ણ્યં તમોગુણાજ્જાતમિતિ વિદ્યાત્સમાસતઃ ॥ ૧૯ ॥
પરતત્ત્વૈકતાબુદ્ધ્યા બ્રહ્માણં વિષ્ણુમીશ્વરમ્ ।
પરતત્ત્વતયા વેદા વદન્તિ સ્મૃતયોઽપિ ચ ॥ ૨૦ ॥
પુરાણાનિ સમસ્તાનિ ભારતપ્રમુખાન્યપિ ।
પરતત્ત્વૈકતાબુદ્ધ્યા તાત્પર્યં પ્રવદન્તિ ચ ॥ ૨૧ ॥
બ્રહ્મવિષ્ણ્વાદિરૂપેણ કેવલં મુનિપુઙ્ગવાઃ ।
બ્રહ્મવિષ્ણ્વાદયસ્ત્વેવ ન પરં તત્ત્વમાસ્તિકાઃ ॥ ૨૨ ॥
તથાઽપિ રુદ્રઃ સર્વેષામુત્કૃષ્ટઃ પરિકીર્તિતઃ ।
સ્વશરીરતયા યસ્માન્મનુતે સત્ત્વમુત્તમમ્ ॥ ૨૩ ॥
રજસસ્તમસઃ સત્ત્વમુત્કૃષ્ટં હિ દ્વિજોત્તમાઃ ।
સત્ત્વાત્સુખં ચ જ્ઞાનં ચ યત્કિઞ્ચિદપરં પરમ્ ॥ ૨૪ ॥
પરતત્ત્વપ્રકાશસ્તુ રુદ્ર્સ્યૈવ મહત્તરઃ ।
બ્રહ્મવિષ્ણ્વાદિદેવાનાં ન તથા મુનિપુઙ્ગવાઃ ॥ ૨૫ ॥
પરતત્ત્વતયા રુદ્રઃ સ્વાત્માનં મનુતે ભૃશમ્ ।
પરતત્ત્વપ્રકાશેન ન તથા દેવતાન્તરમ્ ॥ ૨૬ ॥
હરિબ્રહ્માદિરૂપેણ સ્વાત્માનં મનુતે ભૃશમ્ ।
હરિબ્રહ્માદયો દેવા ન તથા રુદ્રમાસ્તિકાઃ ॥ ૨૭ ॥
રુદ્રઃ કથંચિત્કાર્યાર્થં મનુતે રુદ્રરૂપતઃ ।
ન તથા દેવતાઃ સર્વા બ્રહ્મસ્ફૂર્ત્યલ્પતાબલાત્ ॥ ૨૮ ॥
બ્રહ્મવિષ્ણ્વાદયો દેવાઃ સ્વાત્માનં મન્વતેઽઞ્જસા ।
ન કશ્ચિત્તત્ત્વરૂપેણ ન તથા રુદ્ર આસ્તિકાઃ ॥ ૨૯ ॥
બ્રહ્મવિષ્ણ્વાદયો દેવાઃ સ્વાત્માનં મન્વતેઽઞ્જસા ।
કથંચિત્તત્ત્વરૂપેણ ન તથા રુદ્ર આસ્તિકાઃ ॥ ૩૦ ॥
તત્ત્વબુદ્ધિઃ સ્વતઃસિદ્ધા રુદ્રસ્યાસ્ય તપોધનાઃ ।
હરિબ્રહ્માદિબુદ્ધિસ્તુ તેષાં સ્વાભાવિકી મતા ॥ ૩૧ ॥
હરિબ્રહ્માદિદેવાન્યે પૂજયન્તિ યથાબલમ્ ।
અચિરાન્ન પરપ્રાપ્તિસ્તેષામસ્તિ ક્રમેણ હિ ॥ ૩૨ ॥
રુદ્રં યે વેદવિચ્છ્રેષ્ઠાઃ પૂજયન્તિ યથાબલમ્ ।
તેષામસ્તિ પરપ્રાપ્તિરચિરાન્ન ક્રમેણ તુ ॥ ૩૩ ॥
રુદ્રાકારતયા રુદ્રો વરિષ્ઠો દેવતાન્તરાત્ ।
ઇતિ નિશ્ચયબુદ્ધિસ્તુ નરાણાં મુક્તિદાયિની ॥ ૩૪ ॥
ગુણાભિમાનિનો રુદ્રાદ્ધરિબ્રહ્માદિદેવતાઃ ।
વરિષ્ઠા ઇતિ બુદ્ધિસ્તુ સત્યં સંસારકારણમ્ ॥ ૩૫ ॥
પરતત્ત્વાદપિ શ્રેષ્ઠો રુદ્રો વિષ્ણુઃ પિતામહઃ ।
ઇતિ નિશ્ચયબુદ્ધિસ્તુ સત્યં સંસારકારણમ્ ॥ ૩૬ ॥
રુદ્રો વિષ્ણુઃ પ્રજાનાથઃ સ્વરાટ્સમ્રાટ્પુરન્દરઃ ।
પરતત્ત્વમિતિ જ્ઞાનં નરાણાં મુક્તિકારણમ્ ॥ ૩૭ ॥
અમાત્યે રાજબુદ્ધિસ્તુ ન દોષાય ફલાય હિ ।
તસ્માદ્બ્રહ્મમતિર્મુખ્યા સર્વત્ર ન હિ સંશયઃ ॥ ૩૮ ॥
તથાઽપિ રુદ્રે વિપ્રેન્દ્રાઃ પરતત્ત્વમતિર્ભૃશમ્ ।
વરિષ્ઠા ન તથાઽન્યેષુ પરસ્ફૂર્ત્યલ્પતાબલાત્ ॥ ૩૯ ॥
અસ્તિ રુદ્રસ્ય વિપ્રેન્દ્રા અન્તઃ સત્ત્વં બહિસ્તમઃ ।
વિષ્ણોરન્તસ્તમઃ સત્ત્વં બહિરસ્તિ રજોગુણઃ ॥ ૪૦ ॥
અન્તર્બહિશ્ચ વિપ્રેન્દ્રા અસ્તિ તસ્ય પ્રજાપતેઃ ।
અતોઽપેક્ષ્ય ગુણં સત્ત્વં મનુષ્યા વિવદન્તિ ચ ॥ ૪૧ ॥
હરિઃ શ્રેષ્ઠો હરઃ શ્રેષ્ઠ ઇત્યહો મોહવૈભવમ્ ।
સત્ત્વાભાવાત્પ્રજાનાથં વરિષ્ઠં નૈવ મન્વતે ॥ ૪૨ ॥
અનેકજન્મસિદ્ધાનાં શ્રૌતસ્માર્તાનુવર્તિનામ્ ।
હરઃ શ્રેષ્ઠો હરેઃ સાક્ષાદિતિ બુદ્ધિઃ પ્રજાયતે ॥ ૪૩ ॥
મહાપાપવતાં નૄણાં હરિઃ શ્રેષ્ઠો હરાદિતિ ।
બુદ્ધિર્વિજાયતે તેષાં સદા સંસાર એવ હિ ॥ ૪૪ ॥
નિર્વિકલ્પે પરે તત્ત્વે શ્રદ્ધા યેષાં વિજાયતે ।
અયત્નસિદ્ધા પરમા મુક્તિસ્તેષાં ન સંશયઃ ॥ ૪૫ ॥
નિર્વિકલ્પં પરં તત્ત્વં નામ સાક્ષાચ્છિવઃ પરઃ ।
સોઽયં સામ્બસ્ત્રિનેત્રશ્ચ ચન્દ્રાર્ધકૃતશેખરઃ ॥ ૪૬ ॥
સ્વાત્મતત્ત્વસુખસ્ફૂર્તિપ્રમોદાત્તાણ્ડવપ્રિયઃ ।
રુદ્રવિષ્ણુપ્રજાનાથૈરુપાસ્યો ગુણમૂર્તિભિઃ ॥ ૪૭ ॥
ઈદૃશી પરમા મૂર્તિર્યસ્યાસાધારણી સદા ।
તદ્ધિ સાક્ષાત્પરં તત્ત્વં નાન્યત્સત્યં મયોદિતમ્ ॥ ૪૮ ॥
વિષ્ણું બ્રહ્માણમન્યં વા સ્વમોહાન્મન્વતે પરમ્ ।
ન તેષાં મુક્તિરેષાઽસ્તિ તતસ્તે ન પરં પદમ્ ॥ ૪૯ ॥
તસ્માદેષા પરા મૂર્તિર્યસ્યાસાધારણી ભવેત્ ।
સ શિવઃ સચ્ચિદાનન્દઃ સાક્ષાત્તત્ત્વં ન ચાપરઃ ॥ ૫૦ ॥
બ્રહ્મા વિષ્ણુશ્ચ રુદ્રશ્ચ વિભક્તા અપિ પણ્ડિતાઃ ।
પરમાત્મવિભાગસ્થા ન જીવવ્યૂહસંસ્થિતાઃ ॥ ૫૧ ॥
અવિદ્યોપાધિકો જીવો ન માયોપાધિકઃ ખલુ ।
માયોપાધિકચૈતન્યં પરમાત્મા હિ નાપરમ્ ॥ ૫૨ ॥
માયાકાર્યગુણચ્છન્ના બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશ્વરાઃ ।
માયોપાધિપરવ્યૂહા ન જીવવ્યૂહસંસ્થિતાઃ ॥ ૫૩ ॥
પરમાત્મવિભાગત્વં બ્રહ્માદીનાં દ્વિજર્ષભાઃ ।
સમાનમપિ રુદ્રસ્તુ વરિષ્ઠો નાત્ર સંશયઃ ॥ ૫૪ ॥
બ્રહ્મા વિષ્ણુશ્ચ રુદ્રસ્ય સ્વાસાધારણરૂપતઃ ।
સ્વવિભૂત્યાત્મના ચાપિ કુર્વાતે એવ સેવનમ્ ॥ ૫૫ ॥
રુદ્ર સ્વેનૈવ રૂપેણ વિષ્ણોશ્ચ બ્રહ્મણસ્તથા ।
સેવનં નૈવ કુરુતે વિભૂતેર્વા દ્વયોરપિ ॥ ૫૬ ॥
કેવલં કૃપયા રુદ્રો લોકાનાં હિતકામ્યયા ।
સ્વવિભૂત્યાત્મના વિષ્ણોર્બ્રહ્મણશ્ચાપરસ્ય ચ ॥ ૫૭ ॥
કરોતિ સેવાં હે વિપ્રાઃ કદાચિત્સત્યમીરિતમ્ ।
ન તથા બ્રહ્મણા વિષ્ણુર્ન બ્રહ્મા ન પુરન્દરઃ ॥ ૫૮ ॥
એતાવન્માત્રમાલમ્બ્ય રુદ્રં વિષ્ણું પ્રજાપતિમ્ ।
મન્વતે હિ સમં મર્ત્યા માયયા પરિમોહિતાઃ ॥ ૫૯ ॥
કેચિદેષાં મહાયાસાત્સામ્યં વાઞ્છન્તિ મોહિતાઃ ।
હરેરજસ્ય ચોત્કર્ષં હરાદ્વાઞ્છન્તિ કેચન ॥ ૬૦ ॥
રુદ્રેણ સામ્યમન્યેષાં વાઞ્છન્તિ ચ વિમોહિતાઃ ।
તે મહાપાતકૈર્યુક્તા યાસ્યન્તિ નરકાર્ણવમ્ ॥ ૬૧ ॥
રુદ્રાદુત્કર્ષમન્યેષાં યે વાઞ્છન્તિ મોહિતાઃ ।
પચ્યન્તે નરકે તીવ્રે સદા તે ન હિ સંશયઃ ॥ ૬૨ ॥
કેચિદદ્વૈતમાશ્રિત્ય બૈડાલવ્રતિકા નરાઃ ।
સામ્યં રુદ્રેણ સર્વેષાં પ્રવદન્તિ વિમોહિતાઃ ॥ ૬૩ ॥
દેહાકારેણ ચૈકત્વે સત્યપિ દ્વિજપુઙ્ગવાઃ ।
શિરસા પાદયોઃ સામ્યં સર્વથા નાસ્તિ હિ દ્વિજાઃ ॥ ૬૪ ॥
યથાઽઽસ્યાપાનયોઃ સામ્યં છિદ્રતોઽપિ ન વિદ્યતે ।
તથૈકત્વેઽપિ સર્વેષાં રુદ્રસામ્યં ન વિદ્યતે ॥ ૬૫ ॥
વિષ્ણુપ્રજાપતીન્દ્રાણામુત્કર્ષં શઙ્કરાદપિ ।
પ્રવદન્તીવ વાક્યાનિ શ્રૌતાનિ પ્રતિભાન્તિ ચ ॥ ૬૬ ॥
પૌરાણિકાનિ વાક્યાનિ સ્માર્તાનિ પ્રતિભાન્તિ ચ ।
તાનિ તત્ત્વાત્મના તેષામુત્કર્ષં પ્રવદન્તિ હિ ॥ ૬૭ ॥
વિષ્ણુપ્રજાપતીન્દ્રેભ્યો રુદ્રસ્યોત્કર્ષમાસ્તિકાઃ ।
વદન્તિ યાનિ વાક્યાનિ તાનિ સર્વાણિ હે દ્વિજાઃ ॥ ૬૮ ॥
પ્રવદન્તિ સ્વરૂપેણ તથા તત્ત્વાત્મનાઽપિ ચ ।
નૈવં વિષ્ણ્વાદિદેવાનામિતિ તત્ત્વવ્યવસ્થિતિઃ ॥ ૬૯ ॥
બહુનોક્તેન કિં જીવાસ્ત્રિમૂર્તીનાં વિભૂતયઃ ।
વરિષ્ઠા હિ વિભૂતિભ્યસ્તે વરિષ્ઠા ન સંશયઃ ॥ ૭૦ ॥
તેષુ રુદ્રો વરિષ્ઠશ્ચ તતો માયી પરઃ શિવઃ ।
માયાવિશિષ્ટાત્સર્વજ્ઞઃ સામ્બઃ સત્યાદિલક્ષણઃ ॥ ૭૧ ॥
વરિષ્ઠો મુનયઃ સાક્ષાચ્છિવો નાત્ર વિચારણા ।
શિવાદ્વરિષ્ઠો નૈવાસ્તિ મયા સત્યમુદીરિતમ્ ॥ ૭૨ ॥
શિવસ્વરૂપમાલોડ્ય પ્રવદામિ સમાસતઃ ।
શિવાદન્યતયા ભાતં શિવ એવ ન સંશયઃ ॥ ૭૩ ॥
શિવાદન્યતયા ભાતં શિવં યો વેદ વેદતઃ ।
સ વેદ પરમં તત્ત્વં નાસ્તિ સંશયકારણમ્ ॥ ૭૪ ॥
યઃ શિવઃ સકલં સાક્ષાદ્વેદ વેદાન્તવાક્યતઃ ।
સ મુક્તો નાત્ર સન્દેહઃ સત્યમેવ મયોદિતમ્ ॥ ૭૫ ॥
ભાસમાનમિદં સર્વં ભાનમેવેતિ વેદ યઃ ।
સ ભાનરૂપં દેવેશં યાતિ નાત્ર વિચારણા ॥ ૭૬ ॥
પ્રતીતમખિલં શમ્ભું તર્કતશ્ચ પ્રમાણતઃ ।
સ્વાનુભૂત્યા ચ યો વેદ સ એવ પરમાર્થવિત્ ॥ ૭૭ ॥
જગદ્રૂપતયા પશ્યન્નપિ નૈવ પ્રપશ્યતિ ।
પ્રતીતમખિલં બ્રહ્મ સમ્પશ્યન્ન હિ સંશયઃ ॥ ૭૮ ॥
પ્રતીતમપ્રતીતં ચ સદસચ્ચ પરઃ શિવઃ ।
ઇતિ વેદાન્તવાક્યાનાં નિષ્ઠાકાષ્ઠા સુદુર્લભા ॥ ૭૯ ॥
ઇતિ સકલં કૃપયા મયોદિતં વઃ
શ્રુતિવચસ કથિતં યથા તથૈવ ।
યદિ હૃદયે નિહિતં સમસ્તમેત-
ત્પરમગતિર્ભવતામિહૈવ સિદ્ધા ॥ ૮૦ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસૂતસંહિતાયાં યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે
સૂતગીતાયાં આત્મના સૃષ્ટિકથનં નામ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥ ૨ ॥
અથ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ।
૩ । સામાન્યસૃષ્ટિકથનમ્ ।
સૂત ઉવાચ –
શિવાત્સત્યપરાનન્દપ્રકાશૈકસ્વલક્ષણાત્ ।
આવિર્ભૂતમિદં સર્વં ચેતનાચેતનાત્મકમ્ ॥ ૧ ॥
અદ્વિતીયોઽવિકારી ચ નિર્મલઃ સ શિવઃ પરઃ ।
તથાઽપિ સૃજતિ પ્રાજ્ઞાઃ સર્વમેતચ્ચરાચરમ્ ॥ ૨ ॥
મણિમન્રૌષધાદીનાં સ્વભાવોઽપિ ન શક્યતે ।
કિમુ વક્તવ્યમાશ્ચર્યં વિભોરસ્ય પરાત્મનઃ ॥ ૩ ॥
શ્રુતિઃ સનાતની સાધ્વી સર્વમાનોત્તમોત્તમા ।
પ્રાહ ચાદ્વૈતનૈર્મલ્યં નિર્વિકારત્વમાત્મનઃ ॥ ૪ ॥
સર્ગસ્થિત્યન્તમપ્યાહ ચેતનાચેતનસ્ય ચ ।
અતીન્દ્રિયાર્થવિજ્ઞાને માનં નઃ શ્રુતિરેવ હિ ॥ ૫ ॥
શ્રુત્યૈકગમ્યે સૂક્ષ્માર્થે સ તર્કઃ કિં કરિષ્યતિ ।
માનાનુગ્રાહકસ્તર્કો ન સ્વતન્ત્રઃ કદાચન ॥ ૬ ॥
શ્રુતિઃ સનાતની શમ્ભોરભિવ્યક્તા ન સંશયઃ ।
શઙ્કરેણ પ્રણીતેતિ પ્રવદન્ત્યપરે જનાઃ ॥ ૭ ॥
યદા સાઽનાદિભૂતૈવ તદા માનમતીવ સા ।
સ્વતશ્ચ પરતો દોષો નાસ્તિ યસ્માદ્દ્વિજર્ષભાઃ ॥ ૮ ॥
સ્વતો દોષો ન વેદસ્ય વિદ્યતે સૂક્ષ્મદર્શને ।
અસ્તિ ચેદ્વ્યવહારસ્ય લોપ એવ પ્રસજ્યતે ॥ ૯ ॥
પરતશ્ચ ન દોષોઽસ્તિ પરસ્યાભાવતો દ્વિજાઃ ।
સ્વતો દુષ્ટોઽપિ શબ્દસ્તુ માનમેવાઽઽપ્તસઙ્ગમાત્ ॥ ૧૦ ॥
ઇતિ વાર્તાઽપિ વાર્તૈવ મુનીન્દ્રાઃ સૂક્ષ્મદર્શને ।
સ્વતો દુષ્ટઃ કથં માનં ભવત્યન્યસ્ય સઙ્ગમાત્ ॥ ૧૧ ॥
યત્સમ્બન્ધેન યો ભાવો યસ્ય પ્રાજ્ઞાઃ પ્રસિદ્ધ્યતિ ।
સ તસ્ય ભ્રાન્તિરેવ સ્યાન્ન સ્વભાવઃ કથંચન ॥ ૧૨ ॥
જપાકુસુમલૌહિત્યં વિભાતિ સ્ફટિકે ભૃશમ્ ।
તથાઽપિ તસ્ય લૌહિત્યં ભ્રાન્તિરેવ ન વાસ્તવમ્ ॥ ૧૩ ॥
વહ્નિપાકજલૌહિત્યમિષ્ટકાયાં ન વાસ્તવમ્ ।
લૌહિત્યં તૈજસાંશસ્તુ નેષ્ટકાયા નિરૂપણે ॥ ૧૪ ॥
અન્યત્રાન્યસ્ય ધર્મસ્તુ પ્રતીતો વિભ્રમો મતઃ ।
આપ્તાપેક્ષી તુ શબ્દસ્તુ પ્રામાણ્યાય ન સર્વથા ॥ ૧૫ ॥
અનાપ્તયોગાચ્છબ્દસ્ય પ્રામાણ્યં મુનિપુઙ્ગવાઃ ।
સ્વતઃસિદ્ધં તિરોભૂતં સ્વનાશાય હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬ ॥
યદા સા શઙ્કએરેણોક્તા તદાઽપિ શ્રુતિરાસ્તિકાઃ ।
પ્રમાણં સુતરામાપ્તતમ એવ મહેશ્વરઃ ॥ ૧૭ ॥
સર્વદોષવિહીનસ્ય મહાકારુણિકસ્ય ચ ।
સર્વજ્ઞસ્યૈવ શુદ્ધસ્ય કથં દોષઃ પ્રકલ્પ્યતે ॥ ૧૮ ॥
સર્વદોષવિશિષ્ટસ્ય નિર્ઘૃણસ્ય દુરાત્મનઃ ।
અલ્પજ્ઞસ્ય ચ જીવસ્ય દૃષ્ટાઽનાપ્તિર્હિ સત્તમાઃ ॥ ૧૯ ॥
યસ્ય સ્મરણમાત્રેણ સમલો નિર્મલો ભવેત્ ।
બ્રૂત સત્યતપોનિષ્ઠાઃ કથં સ મલિનો ભવેત્ ॥ ૨૦ ॥
અતઃ પક્ષદ્વયેનાપિ વેદો માનં ન સંશયઃ ।
વેદોઽનાદિઃ શિવસ્તસ્ય વ્યઞ્જકઃ પરમાર્થતઃ ॥ ૨૧ ॥
અભિવ્યક્તિમપેક્ષ્યૈવ પ્રણેતેત્યુચ્યતે શિવઃ ।
તસ્માદ્વેદોપદિષ્ટાર્થો યથાર્થો નાત્ર સંશયઃ ॥ ૨૨ ॥
ઇહ તાવન્મયા પ્રોક્તમદ્વિતીયઃ પરઃ શિવઃ ।
તથાઽપિ તેન સકલં નિર્મિતં તત્સ એવ હિ ॥ ૨૩ ॥
ચિત્સ્વરૂપઃ શિવશ્ચેત્યં જગત્સર્વં ચરાચરમ્ ।
તથા સતિ વિરુદ્ધં તજ્જગચ્છમ્ભુઃ કથં ભવેત્ ॥ ૨૪ ॥
ઇત્યેવમાદિચોદ્યસ્ય દ્વિજેન્દ્રા નાસ્તિ સમ્ભવઃ ।
યત્ર વેદવિરોધઃ સ્યાત્તત્ર ચોદ્યસ્ય સમ્ભવઃ ॥ ૨૫ ॥
ચોદનાલક્ષણે ધર્મે ન યથા ચોદ્યસમ્ભવઃ ।
તથા ન ચોદનાગમ્યે શિવે ચોદ્યસ્ય સમ્ભવઃ ॥ ૨૬ ॥
બાધ્યબાધકભાવસ્તુ વ્યાધિભેષજયોર્યથા ।
શાસ્ત્રેણ ગમ્યતે તદ્વદયમર્થોઽપિ નાન્યતઃ ॥ ૨૭ ॥
ઈશ્વરસ્ય સ્વરૂપે ચ જગત્સર્ગાદિષુ દ્વિજાઃ ।
અતીન્દ્રિયાર્થેષ્વન્યેષુ માનં નઃ શ્રુતિરેવ હિ ॥ ૨૮ ॥
અથવા દેવદેવસ્ય સર્વદુર્ઘટકારિણી ।
શક્તિરસ્તિ તયા સર્વં ઘટતે માયયાઽનઘાઃ ॥ ૨૯ ॥
પ્રતીતિસિદ્ધા સા માયા તત્ત્વતોઽત્ર ન સંશયઃ ।
તયા દુર્ઘટકારિણ્યા સર્વં તસ્યોપપદ્યતે ॥ ૩૦ ॥
સા તિષ્ઠતુ મહામાયા સર્વદુર્ઘટકારિણી ।
વેદમાનેન સંસિદ્ધં સર્વં તદ્ગ્રાહ્યમેવ હિ ॥ ૩૧ ॥
ચોદ્યાનર્હે તુ વેદાર્થે ચોદ્યં કુર્વન્ પતત્યધઃ ।
અતઃ સર્વં પરિત્યજ્ય વેદમેકં સમાશ્રયેત્ ॥ ૩૨ ॥
રૂપાવલોકને ચક્ષુર્યથાઽસાધારણં ભવેત્ ।
તથા ધર્માદિવિજ્ઞાને વેદોઽસાધારણઃ પરઃ ॥ ૩૩ ॥
રૂપાવલોકનસ્યેદં યથા ઘ્રાણં ન કારણમ્ ।
તથા ધર્માદિબુદ્ધેસ્તુ દ્વિજાસ્તર્કો ન કારણમ્ ॥ ૩૪ ॥
તસ્માદ્વેદોદિતેનૈવ પ્રકારેણ મહેશ્વરઃ ।
અદ્વિતીયઃ સ્વયં શુદ્ધસ્તથાઽપીદં જગત્તતઃ ॥ ૩૫ ॥
આવિર્ભૂતં તિરોભૂતં સ એવ સકલં જગત્ ।
વૈભવં તસ્ય વિજ્ઞાતું ન શક્યં ભાષિતું મયા ॥ ૩૬ ॥
સ એવ સાહસી સાક્ષાત્સર્વરૂપતયા સ્થિતઃ ।
પરિજ્ઞાતું ચ વક્તું ચ સમર્થો નાપરઃ પુમાન્ ॥ ૩૭ ॥
યથાઽયઃ પાવકેનેદ્ધં ભાતીવ દહતીવ ચ ।
તથા વેદઃ શિવેનેદ્ધઃ સર્વં વક્તીવ ભાસતે ॥ ૩૮ ॥
અયોઽવયવસઙ્ક્રાન્તો યથા દહતિ પાવકઃ ।
તથા વેદેષુ સઙ્ક્રાન્તઃ શિવઃ સર્વાર્થસાધકઃ ॥ ૩૯ ॥
તથાઽપિ વેદરહિતઃ સ્વયં ધર્માદિવસ્તુનિ ।
ન પ્રમાણં વિના તેન વેદોઽપિ દ્વિજપુઙ્ગવાઃ ॥ ૪૦ ॥
તસ્માદ્વેદો મહેશેદ્ધઃ પ્રમાણં સર્વવસ્તુનિ ।
અન્યથા ન જડઃ શબ્દોઽતીન્દ્રિયાર્થસ્ય સાધકઃ ॥ ૪૧ ॥
મેરુપાર્શ્વે તપસ્તપ્ત્વા દૃષ્ટ્વા શમ્ભું જગદ્ગુરુમ્ ।
અયમર્થો મયા જ્ઞાતસ્તતસ્તસ્ય પ્રસાદતઃ ॥ ૪૨ ॥
તદાજ્ઞયૈવ વિપ્રેન્દ્રાઃ સંહિતેયં મયોદિતા ।
અહં ક્ષુદ્રોઽપિ યુષ્માકં મહતામપિ દેશિકઃ ॥ ૪૩ ॥
અભવં સા શિવસ્યાઽઽજ્ઞા લઙ્ઘનીયા ન કેનચિત્ ।
શિવસ્યાઽઽજ્ઞાબલાદ્વિષ્ણુર્જાયતે મ્રિયતેઽપિ ચ ॥ ૪૪ ॥
બ્રહ્મા સર્વજગત્કર્તા વિરાટ્સમ્રાટ્સ્વરાડપિ ।
ખરોષ્ટ્રતરવઃ ક્ષુદ્રા બ્રહ્મવિષ્ણ્વાદયોઽભવન્ ॥ ૪૫ ॥
તસ્માદ્ ગુરુત્વં મે વિપ્રા યુજ્યતે ન હિ સંશયઃ ।
શિષ્યત્વં ચાપિ યુષ્માકં સ્વતન્ત્રઃ ખલુ શઙ્કરઃ ॥ ૪૬ ॥
મહાદેવસ્ય ભક્તાશ્ચ તદ્ભક્તા અપિ દેહિનઃ ।
સ્વતન્ત્રા વેદવિચ્છ્રેષ્ઠાઃ કિં પુનઃ સ મહેશ્વરઃ ॥ ૪૭ ॥
સ્વાતન્ત્ર્યાદ્ધિ શિવેનૈવ વિષં ભુક્તં વિનાઽમૃતમ્ ।
બ્રહ્મણશ્ચ શિરશ્છિન્નં વિષ્ણોરપિ તથૈવ ચ ॥ ૪૮ ॥
સ્વાતન્ત્ર્યાદ્ધિ કૃતં તેન મુનીન્દ્રા બ્રહ્મવાદિનઃ ।
તત્પ્રસાદાન્મયા સર્વં વિદિતં કરબિલ્વવત્ ॥ ૪૯ ॥
પ્રસાદબલતઃ સાક્ષાત્સત્યાર્થઃ કથિતો મયા ।
પ્રસાદેન વિના વક્તું કો વા શક્તો મુનીશ્વરાઃ ॥ ૫૦ ॥
તસ્માત્સર્વં પરિત્યજ્ય શ્રદ્ધયા પરયા સહ ।
મદુક્તં પરમાદ્વૈતં વિદ્યાદ્વેદોદિતં બુધઃ ॥ ૫૧ ॥
વિજ્ઞાનેન વિનાઽન્યેન નાસ્તિ મુક્તિર્ન સંશયઃ ।
અતો યૂયમપિ પ્રાજ્ઞા ભવતાદ્વૈતવાદિનઃ ॥ ૫૨ ॥
પરમાદ્વૈતવિજ્ઞાનં સિદ્ધં સ્વાનુભવેન ચ ।
શ્રુતિસ્મૃતિપુરાણાદ્યૈસ્તર્કૈર્વેદાનુસારિભિઃ ॥ ૫૩ ॥
પરમાદ્વૈતવિજ્ઞાનમેવ ગ્રાહ્યં યથાસ્થિતમ્ ।
નાન્યતર્કૈશ્ચ હન્તવ્યમિદમામ્નાયવાક્યજમ્ ॥ ૫૪ ॥
વિનૈવ પરમાદ્વૈતં ભેદં કેચન મોહિતાઃ ।
કલ્પયન્તિ તદા શમ્ભુઃ સદ્વિતીયો ભવિષ્યતિ ॥ ૫૫ ॥
આમ્નાયાર્થં મહાદ્વૈતં નૈવ જાનન્તિ યે જનાઃ ।
વેદસિદ્ધં મહાદ્વૈતં કો વા વિજ્ઞાતુમર્હતિ ॥ ૫૬ ॥
ભિન્નાભિન્નતયા દેવં પરમાદ્વૈતલક્ષણમ્ ।
કલ્પયન્તિ મહામોહાત્કેચિત્તચ્ચ ન સઙ્ગતમ્ ॥ ૫૭ ॥
ભેદાભેદેઽપિ ભેદાંશો મિથ્યા ભવતિ સત્તમાઃ ।
ભેદાનિરૂપણાદેવ ધર્મ્યાદેરનિરૂપણાત્ ॥ ૫૮ ॥
તસ્માન્નાસ્તીશ્વરાદન્યત્કિઞ્ચિદપ્યાસ્તિકોત્તમાઃ ।
દ્વિતીયાદ્વૈ ભયં જન્તોર્ભવતીત્યાહ હિ શ્રુતિઃ ॥ ૫૯ ॥
કો મોહસ્તત્ર કઃ શોક એકત્વમનુપશ્યતઃ ।
ઇતિ ચાઽઽહ હિ સા સાધ્વી શ્રુતિરદ્વૈતમાસ્તિકાઃ ॥ ૬૦ ॥
એકત્વમેવ વાક્યાર્થો નાપરઃ પરમાસ્તિકાઃ ।
સ્તુતિનિન્દે વિરુધ્યેતે ભેદો યદિ વિવક્ષિતઃ ॥ ૬૧ ॥
અતીવ શુદ્ધચિત્તાનાં કેવલં કરુણાબલાત્ ।
પરમાદ્વૈતમામ્નાયાત્પ્રભાતિ શ્રદ્ધયા સહ ॥ ૬૨ ॥
શિવભટ્ટારકસ્યૈવ પ્રસાદે પુષ્કલે સતિ ।
પરમાદ્વૈતમાભાતિ યથાવન્નાન્યહેતુના ॥ ૬૩ ॥
ન ભાતિ પરમાદ્વૈતં પ્રસાદરહિતસ્ય તુ ।
દુર્લભઃ ખલુ દેવસ્ય પ્રસાદઃ પરમાસ્તિકાઃ ॥ ૬૪ ॥
અતશ્ચ વેદોદિતવર્ત્મનૈવ
વિહાય વાદાન્તરજન્મબુદ્ધિમ્ ।
વિમુક્તિકામઃ પરમાદ્વિતીયં
સમાશ્રયેદેવ શિવસ્વરૂપમ્ ॥ ૬૫ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસૂતસંહિતાયાં યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે
સૂતગીતાયાં સામાન્યસૃષ્ટિકથનં નામ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥ ૩ ॥
અથ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ।
૪ । વિશેષસૃષ્ટિકથનમ્ ।
સૂત ઉવાચ –
ઈશ્વરો જગતઃ કર્તા માયયા સ્વીયયા પુરા ।
અભેદેન સ્થિતઃ પૂર્વકલ્પવાસનયાન્વિતઃ ॥ ૧ ॥
કાલકર્માનુગુણ્યેન સ્વાભિન્નસ્વીયમાયયા ।
અભિન્નોઽપિ તયા સ્વસ્ય ભેદં કલ્પયતિ પ્રભુઃ ॥ ૨ ॥
કલ્પિતોઽયં દ્વિજા ભેદો નાભેદં બાધતે સદા ।
કલ્પિતાનામવસ્તુત્વાદવિરોધશ્ચ સિધ્યતે ॥ ૩ ॥
પુનઃ પૂર્વક્ષણોત્પન્નવાસનાબલતોઽનઘાઃ ।
ઈક્ષિતા પૂર્વવદ્ભૂત્વા સ્વશક્ત્યા પરયા યુતઃ ॥ ૪ ॥
માયાયા ગુણભેદેન રુદ્રં વિષ્ણું પિતામહમ્ ।
સૃષ્ટ્વાનુપ્રાવિશત્તેષામન્તર્યામિતયા હરઃ ॥ ૫ ॥
તેષાં રુદ્રઃ પરાભેદાત્પરતત્ત્વવદેવ તુ ।
કરોતિ સર્ગસ્થિત્યન્તં રુદ્રરૂપેણ સત્તમાઃ ॥ ૬ ॥
સંહરત્યવિશેષેણ જગત્સર્વં ચરાચરમ્ ।
વિષ્ણુરપ્યાસ્તિકાઃ સાક્ષાત્પરભેદેન કેવલમ્ ॥ ૭ ॥
કરોતિ સર્ગસ્થિત્યન્તં વિષ્ણુરૂપેણ હે દ્વિજાઃ ।
પાલયત્યવિશેષેણ જગત્સર્વં ચરાચરમ્ ॥ ૮ ॥
બ્રહ્માઽપિ મુનિશાર્દૂલાઃ પરાભેદેન કેવલમ્ ।
કરોતિ સર્ગસ્થિત્યન્તં બ્રહ્મરૂપેણ સત્તમાઃ ।
કરોતિ વિવિધં સર્વં જગત્પૂર્વં યથા તથા ॥ ૯ ॥
શબ્દાદિભૂતસૃષ્ટિસ્તુપરસ્યૈવ શિવસ્ય તુ ॥ ૧૦ ॥
સર્વાન્તઃકરણાનાં તુ સમષ્ટેઃ સૃષ્ટિરાસ્તિકાઃ ।
ત્રિમૂર્તીનાં હરસ્યૈવ પ્રાધાન્યેન ન સંશયઃ ॥ ૧૧ ॥
પ્રાણાનામપિ સર્વેષાં સમષ્ટેઃ સૃષ્ટિરાસ્તિકાઃ ।
અપિ રુદ્રસ્ય તસ્યૈવ પ્રાધાન્યેન ન સંશયઃ ॥ ૧૨ ॥
સર્વજ્ઞાનેન્દ્રિયાણાં તુ સમષ્ટીનાં જનિર્દ્વિજાઃ ।
ત્રિમૂર્તીનાં હરસ્યૈવ પ્રાધાન્યેન ન સંશયઃ ॥ ૧૩ ॥
સર્વકર્મેન્દ્રિયાણાં તુ સમષ્ટીનાં જનિર્દ્વિજાઃ ।
ત્રિમૂર્તીનાં હરસ્યૈવ પ્રાધાન્યેન ન સંશયઃ ॥ ૧૪ ॥
તથાઽપિ પરમં તત્ત્વં ત્રિમૂર્તીનાં તુ કારણમ્ ।
બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશાનાં સૃષ્ટાવુપકરોતિ ચ ॥ ૧૫ ॥
ઉપચારતયા તેઽપિ સ્રષ્ટાર ઇતિ શબ્દિતાઃ ।
તત્રાપિ તત્ત્વતઃ સ્રષ્ટૃ બ્રહ્મૈવાદ્વયમાસ્તિકાઃ ॥ ૧૬ ॥
વ્યષ્ટયસ્તુ સમષ્ટિભ્યો જાયન્તે બ્રહ્મણાનઘાઃ ।
સમષ્ટિષુ વિજાયન્તે દેવતાઃ પૂર્વકલ્પવત્ ॥ ૧૭ ॥
સમષ્ટિવ્યષ્ટિરૂપાણાં સૃષ્ટાનાં પાલકો હરિઃ ।
રુદ્રસ્તેષાં તુ સંહર્તા દ્વિજા રૂપાન્તરેણ ચ ॥ ૧૮ ॥
યા દેવતાઽન્તઃકરણસમષ્ટૌ પૂર્વકલ્પવત્ ।
વિજાતા સ મુનિશ્રેષ્ઠા રુક્મગર્ભ ઇતીરિતઃ ॥ ૧૯ ॥
જાતા પ્રાણસમષ્ટૌ યા સ સૂત્રાત્મસમાહ્વયઃ ।
દિગ્વાય્વર્કજલાધ્યક્ષપૃથિવ્યાખ્યાસ્તુ દેવતાઃ ।
જાયન્તે ક્રમશઃ શ્રોત્રપ્રમુખેષુ સમષ્ટિષુ ॥ ૨૦ ॥
પાદપાણ્યાદિષુ પ્રાજ્ઞાઃ કર્મેન્દ્રિય સમષ્ટિષુ ।
ત્રિવિક્રમેન્દ્રપ્રમુખા જાયન્તે દેવતાઃ ક્રમાત્ ॥ ૨૧ ॥
સમષ્ટિષુ વિજાતા યા દેવતાસ્તા યથાક્રમમ્ ।
વ્યષ્ટિભૂતેન્દ્રિયાણાં તુ નિયન્ત્ર્યો દેવતા દ્વિજાઃ ॥ ૨૨ ॥
મારુતસ્ત્વગધિષ્ઠાતા દિગ્દેવી કર્ણદેવતા ॥ ૨૩ ॥
નેત્રાભિમાની સૂર્યઃ સ્યાજ્જિહ્વાયા વરુણસ્તથા ।
ઘ્રાણાભિમાનિની દેવી પૃથિવીતિ પ્રકીર્તિતા ॥ ૨૪ ॥
પાયોર્મિત્રોઽભિમાન્યાત્મા પાદસ્યાપિ ત્રિવિક્રમઃ ।
ઇન્દ્રો હસ્તનિયન્તા સ્યાચ્છિવઃ સર્વનિયામકઃ ॥ ૨૫ ॥
મનો બુદ્ધિરહઙ્કારશ્ચિત્તં ચેતિ ચતુર્વિધમ્ ।
સ્યાદન્તઃકરણં પ્રાજ્ઞાઃ ક્રમાત્તેષાં હિ દેવતાઃ ॥ ૨૬ ॥
ચન્દ્રો વાચસ્પતિર્વિપ્રાઃ સાક્ષાત્કાલાગ્નિરુદ્રકઃ ।
શિવશ્ચેતિ મયા પ્રોક્તાઃ સાક્ષાવેદાન્તપારગાઃ ॥ ૨૭ ॥
આકાશાદીનિ ભૂતાનિ સ્થૂલાનિ પુનરાસ્તિકાઃ ।
જાયન્તે સૂક્ષ્મભૂતેભ્યઃ પૂર્વકલ્પે યથા તથા ॥ ૨૮ ॥
અણ્ડભેદસ્તથા લોકભેદાસ્તેષુ ચ ચેતનાઃ ।
અચેતનાનિ ચાન્યાનિ ભૌતિકાનિ ચ પૂર્વવત્ ॥ ૨૯ ॥
વિજાયન્તે ચ ભોગાર્થં ચેતનાનાં શરીરિણામ્ ।
ભોક્તારઃ પશવઃ સર્વે શિવો ભોજયિતા પરઃ ॥ ૩૦ ॥
સુખદુઃખાદિસંસારો ભોગઃ સર્વમિદં સુરાઃ ।
સ્વપ્નવદ્દેવદેવસ્ય માયયૈવ વિનિર્મિતમ્ ॥ ૩૧ ॥
માયયા નિર્મિતં સર્વં માયૈવ હિ નિરૂપણે ।
કારણવ્યતિરેકેણ કાર્યં નેતિ હિ દર્શિતમ્ ॥ ૩૨ ॥
માયાઽપિ કારણત્વેન કલ્પિતા મુનિપુઙ્ગવાઃ ।
અધિષ્ઠાનાતિરેકેણ નાસ્તિ તત્ત્વનિરૂપણે ॥ ૩૩ ॥
વ્યવહારદૃશા માયાકલ્પના નૈવ વસ્તુતઃ ।
વસ્તુતઃ પરમાદ્વૈતં બ્રહ્મૈવાસ્તિ ન ચેતરત્ ॥ ૩૪ ॥
માયારૂપતયા સાક્ષાદ્બ્રહ્મૈવ પ્રતિભાસતે ।
જગજ્જીવાદિરૂપેણાપ્યહો દેવસ્ય વૈભવમ્ ॥ ૩૫ ॥
સ્વસ્વરૂપાતિરેકેણ બ્રહ્મણો નાસ્તિ કિંચન ।
તથાઽપિ સ્વાતિરેકેણ ભાતિ હા દૈવવૈભવમ્ ॥ ૩૬ ॥
જગદાત્મતયા પશ્યન્બધ્યતે ન વિમુચ્યતે ॥ ૩૭ ॥
સર્વમેતત્પરં બ્રહ્મ પશ્યન્સ્વાનુભવેન તુ ।
મુચ્યતે ઘોરસંસારાત્સદ્ય એવ ન સંશયઃ ॥ ૩૮ ॥
સર્વમેતત્પરં બ્રહ્મ વિદિત્વા સુદૃઢં બુધાઃ ।
માનતર્કાનુભૂત્યૈવ ગુરૂક્ત્યા ચ પ્રસાદતઃ ।
જ્ઞાનપ્રાકટ્યબાહુલ્યાજ્જ્ઞાનં ચ સ્વાત્મનૈવ તુ ॥ ૩૯ ॥
સ્વાત્મના કેવલેનૈવ તિષ્ઠન્મુચ્યેત બન્ધનાત્ ।
ય એવં વેદ વેદાર્થં મુચ્યતે સ તુ બન્ધનાત્ ॥ ૪૦ ॥
સોપાનક્રમતશ્ચૈવં પશ્યન્નાત્માનમદ્વયમ્ ।
સર્વં જગદિદં વિપ્રાઃ પશ્યન્નપિ ન પશ્યતિ ॥ ૪૧ ॥
ભાસમાનમિદં સર્વં ભાનરૂપં પરં પદમ્ ।
પશ્યન્વેદાન્તમાનેન સદ્ય એવ વિમુચ્યતે ॥ ૪૨ ॥
એવમાત્માનમદ્વૈતમપશ્યન્નેવ પશ્યતઃ ।
જગદાત્મતયા ભાનમપિ સ્વાત્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૪૩ ॥
વિદિત્વૈવં મહાયોગી જગદ્ભાનેઽપિ નિશ્ચલઃ ।
યથાભાતમિદં સર્વમનુજાનાતિ ચાઽઽત્મના ॥ ૪૪ ॥
નિષેધતિ ચ તત્સિદ્ધિરનુજ્ઞાતસ્ય કેવલમ્ ।
તદસિદ્ધિર્નિષેધોઽસ્ય સિદ્ધ્યસિદ્ધી ચ તસ્ય ન ॥ ૪૫ ॥
પ્રકાશાત્મતયા સાક્ષાત્સ્થિતિરેવાસ્ય કેવલમ્ ।
વિદ્યતે નૈવ વિજ્ઞાનં નાજ્ઞાનં ન જગત્સદા ॥ ૪૬ ॥
પ્રકાશાત્મતયા સાક્ષાત્સ્થિતિરત્યપિ ભાષણમ્ ।
અહં વદામિ મોહેન તચ્ચ તસ્મિન્ન વિદ્યતે ॥ ૪૭ ॥
તસ્ય નિષ્ઠા મયા વક્તું વિજ્ઞાતું ચ ન શક્યતે ।
શ્રદ્ધામાત્રેણ યત્કિંચિજ્જપ્યતે ભ્રાન્તચેતસા ॥ ૪૮ ॥
ઇતિ ગુહ્યમિદં કથિતં મયા
નિખિલોપનિષદ્ધૃદયઙ્ગમમ્ ।
હરપઙ્કજલોચનપાલિતં
વિદિઅતં યદિ વેદવિદેવ સઃ ॥ ૪૯ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસૂતસંહિતાયાં યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાભાગે
સૂતગીતાયાં વિશેષસૃષ્ટિકથનંનામ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥ ૪ ॥
અથ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ।
૫ । આત્મસ્વરૂપકથનમ્ ।
સૂત ઉવાચ –
વક્ષ્યામિ પરમં ગુહ્યં યુષ્માકં મુનિપુઙ્ગવાઃ ।
વિજ્ઞાનં વેદસમ્ભૂતં ભક્તાનામુત્તમોત્તમમ્ ॥ ૧ ॥
રુદ્ર વિષ્ણુપ્રજાનાથપ્રમુખાઃ સર્વચેતનાઃ ।
સ્વરસેનાહમિત્યાહુરિદમિત્યપિ ચ સ્વતઃ ॥ ૨ ॥
ઇદંબુદ્ધિશ્ચ બાહ્યાર્થે ત્વહંબુદ્ધિસ્તથાઽઽત્મનિ ।
પ્રસિદ્ધા સર્વજન્તૂનાં વિવાદોઽત્ર ન કશ્ચન ॥ ૩ ॥
ઇદમર્થે ઘટાદ્યર્થેઽનાત્મત્વં સર્વદેહિનામ્ ।
અહમર્થે તથાઽઽત્મત્વમપિ સિદ્ધં સ્વભાવતઃ ॥ ૪ ॥
એવં સમસ્તજન્તૂનામનુભૂતિર્વ્યવસ્થિતા ।
ભ્રાન્તા અપિ ન કુર્વન્તિ વિવાદં ચાત્ર સત્તમાઃ ॥ ૫ ॥
એવં વ્યવસ્થિતે હ્યર્થે સતિ બુદ્ધિમતાં વરાઃ ।
સંસારવિષવૃક્ષસ્ય મૂલચ્છેદનકાઙ્ક્ષિભિઃ ॥ ૬ ॥
યત્ર યત્રેદમિત્યેષા બુદ્ધિર્દૃષ્ટા સ્વભાવતઃ ।
તત્ર તત્ર ત્વનાત્મત્વં વિજ્ઞાતવ્યં વિચક્ષણૈઃ ॥ ૭ ॥
યત્ર યત્રાહમિત્યેષા બુદ્ધિર્દૃષ્ટા સ્વભાવતઃ ।
તત્ર તત્ર તથાત્મત્વં વિજ્ઞાતવ્યં મનીષિભિઃ ॥ ૮ ॥
શરીરે દૃશ્યતે સર્વૈરિદંબુદ્ધિસ્તથૈવ ચ ।
અહંબુદ્ધિશ્ચ વિપ્રેન્દ્રાસ્તતસ્તે ભિન્નગોચરે ॥ ૯ ॥
શરીરાલમ્બના બુદ્ધિરિદમિત્યાસ્તિકોત્તમાઃ ।
ચિદાત્મલમ્બના સાક્ષાદહંબુદ્ધિર્ન સંશયઃ ॥ ૧૦ ॥
ઇદમર્થે શરીરે તુ યાઽહમિત્યુદિતા મતિઃ ।
સા મહાભ્રાન્તિરેવ સ્યાદતસ્મિંસ્તદ્ગ્રહત્વતઃ ॥ ૧૧ ॥
અચિદ્રૂપમહંબુદ્ધીઃ પિણ્ડં નાઽલમ્બનં ભવેત્ ।
મૃત્પિણ્ડાદિષ્વદૃષ્ટત્વાત્તતોઽનાત્મૈવ વિગ્રહઃ ॥ ૧૨ ॥
અચિત્ત્વાદિન્દ્રિયાણાં ચ પ્રાણસ્ય મનસસ્તથા ।
આલમ્બનત્વં નાસ્ત્યેવ બુદ્ધેશ્ચાહંમતિં પ્રતિ ॥ ૧૩ ॥
બુદ્ધેરચિત્ત્વં સઙ્ગ્રાહ્યં દૃષ્ટત્વાજ્જન્મનાશયોઃ ।
અચિદ્રૂપસ્ય કુડ્યાદેઃ ખલુ જન્માવનાશનમ્ ॥ ૧૪ ॥
અહઙ્કારસ્ય ચાચિત્ત્વાચ્ચિત્તસ્ય ચ તથૈવ ચ ।
આલમ્બનત્વં નાસ્ત્યેવ સદાઽહંપ્રત્યયં પ્રતિ ॥ ૧૫ ॥
સર્વપ્રત્યયરૂપેણ સદાઽહઙ્કાર એવ હિ ।
નિવર્તતેઽતોહઙ્કારસ્ત્વનાત્મૈવ શરીરવત્ ॥ ૧૬ ॥
પરિણામસ્વભાવસ્ય ક્ષીરાદેર્દ્વિજપુઙ્ગવાઃ ।
અચેતનત્વં લોકેઽસ્મિન્પ્રસિદ્ધં ખલુ સન્તતમ્ ॥ ૧૭ ॥
તસ્માચ્ચિદ્રૂપ એવાઽઽત્માઽહંબુદ્ધેરર્થ આસ્તિકાઃ ।
અચિદ્રૂપમિદંબુદ્ધેરનાત્મૈવાર્તહ્ ઈરુતઃ ॥ ૧૮ ॥
સત્યપિ પ્રત્યયાર્થત્વે પ્રત્યગાત્મા સ્વયંપ્રભઃ ।
વૃત્ત્યધીનતયા નૈવ વિભાતિ ઘટકુડ્યવત્ ॥ ૧૯ ॥
સ્વચ્છવૃત્તિમનુપ્રાપ્ય વૃત્તેઃ સાક્ષિતયા સ્થિતઃ ।
વૃત્ત્યા નિવર્ત્યમજ્ઞાનં ગ્રસતે તેન તેજસા ॥ ૨૦ ॥
અનુપ્રવિષ્ટચૈતન્યસમ્બન્ધાત્ વૃત્તિરાસ્તિકાઃ ।
જડરૂપં ઘટાદ્યર્થં ભાસયત્યાત્મરૂપવત્ ॥ ૨૧ ॥
અતોઽહંપ્રત્યયાર્થેઽપિ નાનાત્મા સ્યાદ્ઘટાદિવત્ ।
સ્વયંપ્રકાશરૂપેણ સાક્ષાદાત્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૨ ॥
યત્સમ્બન્ધાદહંવૃત્તિઃ પ્રત્યયત્વેન ભાસતે ।
સ કથં પ્રત્યયાધીનપ્રકાશઃ સ્યાત્સ્વયંપ્રભઃ ॥ ૨૩ ॥
અહંવૃત્તિઃ સ્વતઃસિદ્ધચૈતન્યેદ્ભાઽવભાસતે ।
તત્સમ્બન્ધાદહઙ્કારઃ પ્રત્યયીવ પ્રકાશતે ॥ ૨૪ ॥
આત્માઽહંપ્રત્યયાકારસમ્બન્ધભ્રાન્તિમાત્રતઃ ।
કર્તા ભોક્તા સુખી દુઃખી જ્ઞાતેતિ પ્રતિભાસતે ॥ ૨૫ ॥
વસ્તુતસ્તસ્ય નાસ્ત્યેવ ચિન્માત્રાદપરં વપુઃ ।
ચિદ્રૂપમેવ સ્વાજ્ઞાનાદન્યથા પ્રતિભાસતે ॥ ૨૬ ॥
સર્વદેહેષ્વહંરૂપઃ પ્રત્યયો યઃ પ્રકાશતે ।
તસ્ય ચિદ્રૂપ એવાઽઽત્મા સાક્ષાદર્થો ન ચાપરઃ ॥ ૨૭ ॥
ગૌરિતિ પ્રત્યયસ્યાર્થો યથા ગોત્વં તુ કેવલમ્ ।
તથાઽહંપ્રત્યયસ્યાર્થશ્ચિદ્રૂપાત્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૮ ॥
વ્યક્તિસમ્બન્ધરૂપેણ ગોત્વં ભિન્નં પ્રતીયતે ।
ચિદહઙ્કારસમ્બન્ધાદ્ભેદેન પ્રતિભાતિ ચ ॥ ૨૯ ॥
યથૈવૈકોઽપિ ગોશબ્દો ભિન્નાર્થો વ્યક્તિભેદતઃ ।
તથૈવૈકોઽપ્યહંશબ્દો ભિન્નાર્થો વ્યક્તિભેદતઃ ॥ ૩૦ ॥
યથા પ્રતીત્યા ગોવ્યક્તિર્ગોશબ્દાર્થો ન તત્ત્વતઃ ।
તત્ત્વતો ગોત્વમેવાર્થઃ સાક્ષાદ્વેદવિદાં વરાઃ ॥ ૩૧ ॥
તથા પ્રતીત્યાઽહંકારોઽહંશબ્દાર્થો ન તત્ત્વતઃ ।
તત્ત્વતઃ પ્રત્યગાત્મૈવ સ એવાખિલસાધકઃ ॥ ૩૨ ॥
એકત્વેઽપિ પૃથક્ત્વેન વ્યપદેશોઽપિ યુજ્યતે ।
અન્તઃકરણભેદેન સાક્ષિણઃ પ્રત્યગાત્મનઃ ॥ ૩૩ ॥
રુદ્રવિષ્ણુપ્રજાનાથપ્રમુખાઃ સર્વચેતનાઃ ।
ચિન્માત્રાત્મન્યહંશબ્દં પ્રયુઞ્જન્તે હિ તત્ત્વતઃ ॥ ૩૪ ॥
સુષુપ્તોઽસ્મીતિ સર્વોઽયં સુષુપ્તાદુત્થિતો જનઃ ।
સુષુપ્તિકાલીનસ્વાત્મન્યહંશબ્દં દ્વિજોત્તમાઃ ॥ ૩૫ ॥
પ્રયુઙ્ક્તે તત્ર દેહાદિવિશેષાકારભાસનમ્ ।
ન હિ કેવલચૈતન્યં સુષુપ્તેઃ સાધકં સ્વતઃ ॥ ૩૬ ॥
પ્રતિભાતિ તતસ્તસ્મિંશ્ચિન્માત્રે પ્રત્યગાત્મનિ ।
અહંશબ્દપ્રવૃત્તિઃ સ્યાન્ન તુ સોપાધિકાત્મનિ ॥ ૩૭ ॥
યથાઽયો દહતીત્યુક્તે વહ્નિર્દહતિ કેવલમ્ ।
નાયસ્તદ્વદહંશબ્દશ્ચૈતન્યસ્યૈવ વાચકઃ ॥ ૩૮ ॥
પ્રતીત્યા વહ્નિસમ્બન્ધાદ્યથાઽયો દાહકં તથા ।
ચિત્સમ્બન્ધાદહઙ્કારોઽહંશબ્દાર્થઃ પ્રકીર્તિતઃ ॥ ૩૯ ॥
ચૈતન્યેદ્ધાહમ સ્પર્શાદ્દેહાદૌ ભ્રાન્તચેતસામ્ ।
અહંશબ્દપ્રયોગઃ સ્યાત્તથાઽહંપ્રત્યયોઽપિ ચ ॥ ૪૦ ॥
ઇત્થં વિવેકતઃ સાક્ષ્યં દેહાદિપ્રાણપૂર્વકમ્ ।
અન્તઃકરણમાત્માનં વિભજ્ય સ્વાત્મનઃ પૃથક્ ॥ ૪૧ ॥
સર્વસાક્ષિણમાત્માનં સ્વયંજ્યોતિઃસ્વલક્ષણમ્ ।
સત્યમાનન્દમદ્વૈતમહમર્થં વિચિન્તયેત્ ॥ ૪૨ ॥
રુદ્રવિષ્ણુપ્રજાનાથપ્રમુખાઃ સર્વચેતનાઃ ।
અહમેવ પરં બ્રહ્મેત્યાહુરાત્માનમેવ હિ ॥ ૪૩ ॥
તે તુ ચિન્માત્રમદ્વૈતમહમર્થતયા ભૃશમ્ ।
અઙ્ગીકૃત્યાહમદ્વૈતં બ્રહ્મેત્યાહુર્ન દેહતઃ ॥ ૪૪ ॥
ચિન્માત્રં સર્વગં સત્યં સમ્પૂર્ણસુખમદ્વયમ્ ।
સાક્ષાદ્બ્રહ્મૈવ નૈવાન્યદિતિ તત્ત્વવિદાં સ્થિતિઃ ॥ ૪૫ ॥
શાસ્ત્રં સત્યચિદાનન્દમનન્તં વસ્તુ કેવલમ્ ।
શુદ્ધં બ્રહ્મેતિ સશ્રદ્ધં પ્રાહ વેદવિદાં વરાઃ ॥ ૪૬ ॥
પ્રત્યગાત્માઽયમદ્વન્દ્વઃ સાક્ષી સર્વસ્ય સર્વદા ।
સત્યજ્ઞાનસુખાનન્તલક્ષણઃ સર્વદાઽનઘાઃ ॥ ૪૭ ॥
અતોઽયં પ્રત્યગાત્મૈવ સ્વાનુભૂત્યેકગોચરઃ ।
શાસ્ત્રસિદ્ધં પરં બ્રહ્મ નાપરં પરમાર્થતઃ ॥ ૪૮ ॥
એવં તર્કપ્રમાણાભ્યામાચાર્યોક્ત્યા ચ માનવઃ ।
અવિજ્ઞાય શિવાત્મૈક્યં સંસારે પતતિ ભ્રમાત્ ॥ ૪૯ ॥
શાસ્ત્રાચાર્યોપદેશેન તર્કૈઃ શાસ્ત્રાનુસારિભિઃ ।
સર્વસાક્ષિતયાઽઽત્માનં સમ્યઙ્ નિશ્ચિત્ય સુસ્થિરઃ ॥ ૫૦ ॥
સ્વાત્મનોઽન્યતયા ભાતં સમસ્તમવિશેષતઃ ।
સ્વાત્મમાત્રતયા બુદ્ધ્વા પુનઃ સ્વાત્માનમદ્વયમ્ ॥ ૫૧ ॥
શુદ્ધં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય સ્વયં સ્વાનુભવેન ચ ।
નિશ્ચયં ચ સ્વચિન્માત્રે વિલાપ્યાવિક્રિયેઽદ્વયે ॥ ૫૨ ॥
વિલાપનં ચ ચિદ્રૂપં બુદ્ધ્વા કેવલરૂપતઃ ।
સ્વયં તિષ્ઠેદયં સાક્ષાદ્બ્રહ્મવિત્પ્રવરો મુનિઃ ॥ ૫૩ ॥
ઈદૃશી પરમા નિષ્ઠા શ્રૌતી સ્વાનુભવાત્મિકા ।
દેશિકાલોકનેનૈવ કેવલેન હિ સિધ્યતિ ॥ ૫૪ ॥
દેશિકાલોકનં ચાપિ પ્રસાદાત્પારમેશ્વરાત્ ।
સિધ્યત્યયત્નતઃ પ્રાજ્ઞાઃ સત્યમેવ મયોદિતમ્ ॥ ૫૫ ॥
સત્યં સત્યં પુનઃ સત્યમુદ્ધૃત્ય ભુજમુચ્યતે ।
પ્રસાદાદેવ સર્વેષાં સર્વસિદ્ધિર્મહેશિતુઃ ॥ ૫૬ ॥
પ્રસાદે શામ્ભવે સિદ્ધે સર્વં શમ્ભુતયા સ્વતઃ ।
વિભાતિ નાન્યથા વિપ્રાઃ સત્યમેવ મયોદિતમ્ ॥ ૫૭ ॥
યદા શમ્ભુતયા સર્વં વિભાતિ સ્વત એવ તુ ।
તદા હિ શામ્ભવઃ સાક્ષાત્પ્રસાદઃ સત્યમીરિતમ્ ॥ ૫૮ ॥
શિવાદન્યતયા કિંચિદપિ ભાતિ યદા દ્વિજાઃ ।
તદા ન શાઙ્કરો બોધઃ સંજાત ઇતિ મે મતિઃ ॥ ૫૯ ॥
શિવાદન્યતયા સર્વં પ્રતીતમપિ પણ્ડિતઃ ।
તત્ત્વદૃષ્ટ્યા શિવં સર્વં સુસ્થિરં પરિપશ્યતિ ॥ ૬૦ ॥
શિવાકારેણ વા નિત્યં પ્રપઞ્ચાકારતોઽપિ વા ।
જીવાકારેણ વા ભાતં યત્તદ્બ્રહ્મ વિચિન્તયેત્ ॥ ૬૧ ॥
શમ્ભુરેવ સદા ભાતિ સર્વાકારેણ નાપરઃ ।
ઇતિ વિજ્ઞાનસમ્પન્નઃ શાઙ્કરજ્ઞાનિનાં વરઃ ॥ ૬૨ ॥
શમ્ભુરૂપતયા સર્વં યસ્ય ભાતિ સ્વભાવતઃ ।
ન તસ્ય વૈદિકં કિંચિત્તાન્ત્રિકં ચાસ્તિ લૌકિકમ્ ॥ ૬૩ ॥
યથાભાતસ્વરૂપેણ શિવં સર્વં વિચિન્તયન્ ।
યોગી ચરતિ લોકાનામુપકારાય નાન્યથા ॥ ૬૪ ॥
સ્વસ્વરૂપાતિરેકેણ નિષિદ્ધં વિહિતં તુ વા ।
ન પશ્યતિ મહાયોગી ભાતિ સ્વાત્મતયાઽખિલમ્ ॥ ૬૫ ॥
ચણ્ડાલગેહે વિપ્રાણાં ગૃહે વા પરમાર્થવિત્ ।
ભક્ષ્યભોજ્યાદિવૈષમ્યં ન કિંચિદપિ પશ્યતિ ॥ ૬૬ ॥
યથેષ્ટં વર્તતે યોગી શિવં સર્વં વિચિન્તયન્ ।
તાદૃશો હિ મહાયોગી કો વા તસ્ય નિવારકઃ ॥ ૬૭ ॥
બહુનોક્તેન કિં સાક્ષાદ્દેશિકસ્ય નિરીક્ષણાત્ ।
પ્રસાદાદેવ રુદ્રસ્ય પરશક્તેસ્તથૈવ ચ ॥ ૬૮ ॥
શ્રુતિભક્તિબલાત્પુણ્યપરિપાકબલાદપિ ।
શિવરૂપતયા સર્વં સ્વભાવાદેવ પશ્યતિ ॥ ૬૯ ॥
શિવઃ સર્વમિતિ જ્ઞાનં શાઙ્કરં શોકમોહનુત્ ।
અયમેવ હિ વેદાર્થો નાપરઃ સત્યમીરિતમ્ ॥ ૭૦ ॥
શ્રુતૌ ભક્તિર્ગુરૌ ભક્તિઃ શિવે ભક્તિશ્ચ દેહિનામ્ ।
સાધનં સત્યવિદ્યાયાઃ સત્યમેવ મયોદિતમ્ ॥ ૭૧ ॥
સોપાનક્રમતો લબ્ધં વિજ્ઞાનં યસ્ય સુસ્થિરમ્ ।
તસ્ય મુક્તિઃ પરા સિદ્ધા સત્યમેવ મયોદિતમ્ ॥ ૭૨ ॥
નિત્યમુક્તસ્ય સંસારો ભ્રાન્તિસિદ્ધઃ સદા ખલુ ।
તસ્માજ્જ્ઞાનેન નાશઃ સ્યાત્સંસારસ્ય ન કર્મણા ॥ ૭૩ ॥
જ્ઞાનલાભાય વેદોક્તપ્રકારેણ સમાહિતઃ ।
મહાકારુણિકં સાક્ષાદ્ગુરુમેવ સમાશ્રયેત્ ॥ ૭૪ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસૂતસંહિતાયાં યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે
સૂતગીતાયાં આત્મસ્વરૂપકથનં નામ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥ ૫ ॥
અથ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ।
૬ । સર્વશાસ્ત્રાર્થસંગ્રહવર્ણનમ્ ।
સૂત ઉવાચ –
વક્ષ્યામિ પરમં ગુહ્યં સર્વશાસ્ત્રાર્થસઙ્ગ્રહમ્ ।
યં વિદિત્વા દ્વિજા મર્ત્યો ન પુનર્જાયતે ભુવિ ॥ ૧ ॥
સાક્ષાત્પરતરં તત્ત્વં સચ્ચિદાનન્દલક્ષણમ્ ।
સર્વેષાં નઃ સદા સાક્ષાદાત્મભૂતમપિ સ્વતઃ ॥ ૨ ॥
દુર્દર્શમેવ સૂક્ષ્મત્વાદ્દેવાનાં મહતામપિ ।
રુદ્રઃ સ્વાત્મતયા ભાતં તત્સદા પરિપશ્યતિ ॥ ૩ ॥
વિષ્ણુઃ કદાચિત્તત્ત્વં કથંચિત્પરિપશ્યતિ ।
તથા કથંચિદ્બ્રહ્માઽપિ કદાચિત્પરિપશ્યતિ ॥ ૪ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં તુ યજ્જ્ઞાનં બ્રહ્મૈકવિષયં પરમ્ ।
તસ્યાપિ સાધકં તત્ત્વં સાક્ષિત્વાન્નૈવ ગોચરમ્ ॥ ૫ ॥
પ્રસાદાદેવ તસ્યૈવ પરતત્ત્વસ્ય કેવલમ્ ।
દેવાદયોઽપિ પશ્યન્તિ તત્રાપિ બ્રહ્મ સાધકમ્ ॥ ૬ ॥
અતઃ પ્રસાદસિદ્ધ્યર્થં પરયા શ્રદ્ધયા સહ ।
ધ્યેયમેવ પરં તત્ત્વં હૃદયામ્ભોજમધ્યગમ્ ॥ ૭ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં તુ રુદ્રોઽપિ શિવં પરમકારણમ્ ।
સદા મૂર્ત્યાત્મના પ્રીત્યા ધ્યાયતિ દ્વિજપુઙ્ગવાઃ ॥ ૮ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં તુ વિષ્ણુશ્ચ શિવં પરમકારણમ્ ।
સદા મૂર્ત્યાત્મના પ્રીત્યા ધ્યાયતિ દ્વિજપુઙ્ગવાઃ ॥ ૯ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં વિરિઞ્ચોઽપિ શિવં પરમકારણમ્ ।
સદા મૂર્ત્યાત્મના પ્રીત્યા ધ્યાયતિ દ્વિજપુઙ્ગવાઃ ॥ ૧૦ ॥
બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશાનાં ત્રિમૂર્તીનાં વિચક્ષણાઃ ।
વિભૂતિરૂપા દેવાશ્ચ ધ્યાયન્તિ પ્રીતિસંયુતાઃ ॥ ૧૧ ॥
ઘૃતકાઠિન્યવન્મૂર્તિઃ સચ્ચિદાનન્દલક્ષણા ।
શિવાદ્ભેદેન નૈવાસ્તિ શિવ એવ હિ સા સદા ॥ ૧૨ ॥
બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશાદ્યાઃ શિવધ્યાનપરા અપિ ।
પરમાત્મવિભાગસ્થા ન જીવવ્યૂહસંસ્થિતાઃ ॥ ૧૩ ॥
બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશાનામાવિર્ભાવા અપિ દ્વિજાઃ ।
પરમાત્મવિભાગસ્થા ન જીવવ્યૂહસંસ્થિતાઃ ॥ ૧૪ ॥
પરતત્ત્વ પરં બ્રહ્મ જીવાત્મપરમાત્મનોઃ ।
ઔપાધિકેન ભેદેન દ્વિધાભૂતમિવ સ્થિતમ્ ॥ ૧૫ ॥
પુણ્યપાપાવૃતા જીવા રાગદ્વેષમલાવૃતાઃ ।
જન્મનાશાભિભૂતાશ્ચ સદા સંસારિણોઽવશાઃ ॥ ૧૬ ॥
બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશાનાં તથા તેષાં દ્વિજર્ષભાઃ ।
આવિર્ભાવવિશેષાણાં પુણ્યપાપાદયો ન હિ ॥ ૧૭ ॥
આજ્ઞયા પરતત્ત્વસ્ય જીવાનાં હિતકામ્યયા ।
આવિર્ભાવતિરોભાવૌ તેષાં કેવલમાસ્તિકાઃ ॥ ૧૮ ॥
હરિબ્રહ્મહરાસ્તેષામાવિર્ભાવાશ્ચ સુવ્રતાઃ ।
સદા સંસારિભિર્જીવૈરુપાસ્યા ભુક્તિમુક્તયે ॥ ૧૯ ॥
ઉપાસ્યત્વે સમાનેઽપિ હરઃ શ્રેષ્ઠો હરેરજાત્ ।
ન સમો ન વિહીનશ્ચ નાસ્તિ સન્દેહકારણમ્ ॥ ૨૦ ॥
વિહીનં વા સમં વાઽપિ હરિણા બ્રહ્મણા હરમ્ ।
યે પશ્યન્તિ સદા તે તુ પચ્યન્તે નરકાનલે ॥ ૨૧ ॥
હરિબ્રહ્માદિદેવેભ્યઃ શ્રેષ્ઠં પશ્યન્તિ યે હરમ્ ।
તે મહાઘોરસંસારાન્મુચ્યન્તે નાત્ર સંશયઃ ॥ ૨૨ ॥
પ્રાધાન્યેન પરં તત્ત્વં મૂર્તિદ્વારેણ યોગિભિઃ ।
ધ્યેયં મુમુક્ષિભિર્નિત્યં હૃદયામ્ભોજમધ્યમે ॥ ૨૩ ॥
કાર્યભૂતા હરિબ્રહ્મપ્રમુખાઃ સર્વદેવતાઃ ।
અપ્રધાનતયા ધ્યેયા ન પ્રધાનતયા સદા ॥ ૨૪ ॥
સર્વૈશ્વર્યેણ સમ્પન્નઃ સર્વેશઃ સર્વકારણમ્ ।
શમ્ભુરેવ સદા સામ્બો ન વિષ્ણુર્ન પ્રજાપતિઃ ॥ ૨૫ ॥
તસ્માત્તત્કારણં ધ્યેયં પ્રાધાન્યેન મુમુક્ષુભિઃ ।
ન કાર્યકોટિનિક્ષિપ્તા બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશ્વરાઃ ॥ ૨૬ ॥
શિવંકરત્વં સર્વેષાં દેવાનાં વેદવિત્તમાઃ ।
સ્વવિભૂતિમપેક્ષ્યૈવ ન પરબ્રહ્મવત્સદા ॥ ૨૭ ॥
શિવંકરત્વં સમ્પૂર્ણં શિવસ્યૈવ પરાત્મનઃ ।
સામ્બમૂર્તિધરસ્યાસ્ય જગતઃ કારણસ્ય હિ ॥ ૨૮ ॥
અતોઽપિ સ શિવો ધ્યેયઃ પ્રાધાન્યેન શિવંકરઃ ।
સર્વમન્યત્પરિત્યજ્ય દૈવતં પરમેશ્વરાત્ ॥ ૨૯ ॥
સાક્ષાત્પરશિવસ્યૈવ શેષત્વેનામ્બિકાપતેઃ ।
દેવતાઃ સકલા ધ્યેયા ન પ્રાધાન્યેન સર્વદા ॥ ૩૦ ॥
શિખાઽપ્યાથર્વણી સાધ્વી સર્વવેદોત્તમોત્તમા ।
અસ્મિન્નર્થે સમાપ્તા સા શ્રુતયશ્ચાપરા અપિ ॥ ૩૧ ॥
યથા સાક્ષાત્પરં બ્રહ્મ પ્રતિષ્ઠા સકલસ્ય ચ ।
તથૈવાથર્વણો વેદઃ પ્રતિષ્ઠૈવાખિલશ્રુતેઃ ॥ ૩૨ ॥
કન્દસ્તારસ્તથા બિન્દુઃ શક્તિસ્તારો મહાદ્રુમઃ ।
સ્કન્ધશાખા અકારાદ્યા વર્ણા યદ્વત્તથૈવ તુ ॥ ૩૩ ॥
તારસ્કન્દઃ શ્રુતેર્જાતિઃ શક્તિરાથર્વણો દ્રુમઃ ।
સ્કન્ધશાખાસ્ત્રયો વેદાઃ પર્ણાઃ સ્મૃતિપુરાણકાઃ ॥ ૩૪ ॥
અઙ્ગાનિ શાખાવરણં તર્કાસ્તસ્યૈવરક્ષકાઃ ।
પુષ્પં શિવપરિજ્ઞાનં ફલં મુક્તિઃ પરા મતા ॥ ૩૫ ॥
બહુનોક્તેન કિં વિપ્રાઃ શિવો ધ્યેયઃ શિવંકરઃ ।
સર્વમન્યત્પરિત્યજ્ય દૈવતં ભુક્તિમુક્તયે ॥ ૩૬ ॥
સર્વમુક્તં સમાસેન સારાત્સારતરં બુધાઃ ।
શિવધ્યાનં સદા યૂયં કુરુધ્વં યત્નતઃ સદા ॥ ૩૭ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસૂતસંહિતાયાં યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે
સૂતગીતાયાં સર્વશાસ્ત્રાર્થસઙ્ગ્રહો નામ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥ ૬ ॥
અથ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ।
૭ । રહસ્યવિચારઃ ।
સૂત ઉવાચ –
રહસ્યં સમ્પ્રવક્ષ્યામિ સમાસેન ન વિસ્તરાત્ ।
શ્રુણુત શ્રદ્ધયા વિપ્રાઃ સર્વસિદ્ધ્યર્થમુત્તમમ્ ॥ ૧ ॥
દેવતાઃ સર્વદેહેષુ સ્થિતાઃ સત્યતપોધનાઃ ।
સર્વેષાં કારણં સાક્ષાત્પરતત્ત્વમપિ સ્થિતમ્ ॥ ૨ ॥
પઞ્ચભૂતાત્મકે દેહે સ્થૂલે ષાટ્કૌશિકે સદા ।
પૃથિવ્યાદિક્રમેણૈવ વર્તન્તે પઞ્ચ દેવતાઃ ॥ ૩ ॥
કાર્યં બ્રહ્મા મહીભાગે કાર્યં વિષ્ણુર્જલાંશકે ।
કાર્યં રુદ્રોઽગ્નિભાગે ચ વાય્વંશે ચેશ્વરઃ પરઃ ।
આકાશાંશે શરીરસ્ય સ્થિતઃ સાક્ષાત્સદાશિવઃ ॥ ૪ ॥
શરીરસ્ય બહિર્ભાગે વિરાડાત્મા સ્થિતઃ સદા ॥ ૫ ॥
અન્તર્ભાગે સ્વરાડાત્મા સમ્રાડ્દેહસ્ય મધ્યમે ।
જ્ઞાનેન્દ્રિયસમાખ્યેષુ શ્રોત્રાદિષુ યથાક્રમાત્ ॥ ૬ ॥
દિગ્વાય્વર્કજલાધ્યક્ષભૂમિસંજ્ઞાશ્ચ દેવતાઃ ।
કર્મેન્દ્રિયસમાખ્યેષુ પાદપાણ્યાદિષુ ક્રમાત્ ॥ ૭ ॥
ત્રિવિક્રમેન્દ્રવહ્ન્યાખ્યા દેવતાશ્ચ પ્રજાપતિઃ ।
મિત્રસંજ્ઞશ્ચ વર્તન્તે પ્રાણે સૂત્રાત્મસંજ્ઞિતઃ ॥ ૮ ॥
હિરણ્યગર્ભો ભગવાનન્તઃકરણસંજ્ઞિતે ।
તદવસ્થાપ્રભેદેષુ ચન્દ્રમા મનસિ સ્થિતઃ ॥ ૯ ॥
બુદ્ધૌ બૃહસ્પતિર્વિપ્રાઃ સ્થિતઃ કાલાગ્નિરુદ્રકઃ ।
અહઙ્કારે શિવશ્ચિત્તે રોમસુ ક્ષુદ્રદેવતાઃ ॥ ૧૦ ॥
ભૂતપ્રેતાદયઃ સર્વે દેહસ્યાસ્થિષુ સંસ્થિતાઃ ।
પિશાચા રાક્ષસાઃ સર્વે સ્થિતાઃ સ્નાયુષુ સર્વશઃ ॥ ૧૧ ॥
મજ્જાખ્યે પિતૃગન્ધર્વાસ્ત્વઙ્માંસરુધિરેષુ ચ ।
વર્તન્તે તત્ર સંસિદ્ધા દેવતાઃ સકલા દ્વિજાઃ ॥ ૧૨ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં તુ યો બ્રહ્મા તસ્ય ઘોરા તનુર્દ્વિજાઃ ।
દક્ષિણાક્ષિણિ જન્તૂનામન્તર્ભાગે રવિર્બહિઃ ॥ ૧૩ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં તુ યો બ્રહ્મા તસ્ય શાન્તા તનુર્દ્વિજાઃ ।
વર્તતે વામનેત્રાન્તર્ભાગે બાહ્યે નિશાકરઃ ॥ ૧૪ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં તુ યો વિષ્ણુઃ સ કણ્ઠે વર્તતે સદા ।
અન્તઃ શાન્તતનુર્ઘોરા તનુર્બાહ્યે દ્વિજર્ષભાઃ ॥ ૧૫ ॥
ત્રિમૂર્તીનાં તુ યો રુદ્રો હૃદયે વર્તતે સદા ।
અન્તઃ શાન્તતનુર્ઘોરા તનુર્બાહ્યે દ્વિજર્ષભાઃ ॥ ૧૬ ॥
સર્વેષાં કારણં યત્તદ્બ્રહ્મ સત્યાદિલક્ષણમ્ ।
બ્રહ્મરન્ધ્રે મહાસ્થાને વર્તતે સતતં દ્વિજાઃ ॥ ૧૭ ॥
ચિચ્છક્તિઃ પરમા દેહમધ્યમે સુપ્રતિષ્ઠિતા ।
માયાશક્તિર્લલાટાગ્રભાગે વ્યોમામ્બુજાદધઃ ॥ ૧૮ ॥
નાદરૂપા પરા શક્તિર્લલાટસ્ય તુ મધ્યમે ।
ભાગે બિન્દુમયી શક્તિર્લલાટસ્યાપરાંશકે ॥ ૧૯ ॥
બિન્દુમધ્યે તુ જીવાત્મા સૂક્ષ્મરૂપેણ વર્તતે ।
હૃદયે સ્થૂલરૂપેણ મધ્યમેન તુ મધ્યમે ॥ ૨૦ ॥
દેવી સરસ્વતી સાક્ષાદ્બ્રહ્મપત્ની સનાતની ।
જિહ્વાગ્રે વર્તતે નિત્યં સર્વવિદ્યાપ્રદાયિની ॥ ૨૧ ॥
વિષ્ણુપત્ની મહાલક્ષ્મીર્વર્તતેઽનાહતે સદા ।
રુદ્રપત્ની તુ રુદ્રેણ પાર્વતી સહ વર્તતે ॥ ૨૨ ॥
સર્વત્ર વર્તતે સાક્ષાચ્છિવઃ સામ્બઃ સનાતનઃ ।
સત્યાદિલક્ષણઃ શુદ્ધઃ સર્વદેવનમસ્કૃતઃ ॥ ૨૩ ॥
સમ્યગ્જ્ઞાનવતાં દેહે દેવતાઃ સકલા અમૂઃ ।
પ્રત્યગાત્મતયા ભાન્તિ દેવતારૂપતોઽપિ ચ ॥ ૨૪ ॥
વેદ માર્ગૈકનિષ્ઠાનાં વિશુદ્ધાનાં તુ વિગ્રહે ।
દેવતારૂપતો ભાન્તિ દ્વિજા ન પ્રત્યગાત્મના ॥ ૨૫ ॥
તાન્ત્રિકાણાં શરીરે તુ દેવતાઃ સકલા અમૂઃ ।
વર્તન્તે ન પ્રકાશન્તે દ્વિજેન્દ્રાઃ શુદ્ધ્યભાવતઃ ॥ ૨૬ ॥
યથાજાતજનાનાં તુ શરીરે સર્વદેવતાઃ ।
તિરોભૂતતયા નિત્યં વર્તન્તે મુનિસત્તમાઃ ॥ ૨૭ ॥
અતશ્ચ ભોગમોક્ષાર્થી શરીરં દેવતામયમ્ ।
સ્વકીયં પરકીયં ચ પૂજયેત્તુ વિશેષતઃ ॥ ૨૮ ॥
નાવમાનં સદા કુર્યાન્મોહતો વાઽપિ માનવઃ ।
યદિ કુર્યાત્પ્રમાદેન પતત્યેવ ભવોદધૌ ॥ ૨૯ ॥
દુર્વૃત્તમપિ મૂર્ખં ચ પૂજયેદ્દેવતાત્મના ।
દેવતારૂપતઃ પશ્યન્મુચ્યતે ભવબન્ધનાત્ ॥ ૩૦ ॥
મોહેનાપિ સદા નૈવ કુર્યાદપ્રિયભાષણમ્ ।
યદિ કુર્યાત્પ્રમાદેન હન્તિ તં દેવતા પરા ॥ ૩૧ ॥
ન ક્ષતં વિગ્રહે કુર્યાદસ્ત્રશસ્ત્રનખાદિભિઃ ।
તથા ન લોહિતં કુર્યાદ્યદિ કુર્યાત્પતત્યધઃ ॥ ૩૨ ॥
સ્વદેહે પરદેહે વા ન કુર્યાદઙ્કનં નરઃ ।
યદિ કુર્યાચ્ચ ચક્રાદ્યૈઃ પતત્યેવ ન સંશયઃ ॥ ૩૩ ॥
રહસ્યં સર્વશાસ્ત્રાણાં મયા પ્રોક્તં સમાસતઃ ।
શરીરં દેવતારૂપં ભજધ્વં યૂયમાસ્તિકઃ ॥ ૩૪ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસૂતસંહિતાયાં યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે
સૂતગીતાયાં રહસ્યવિચારો નામ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥ ૭ ॥
અથ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ।
૮ । સર્વવેદાન્તસઙ્ગ્રહઃ ।
સૂત ઉવાચ –
અથ વક્ષ્યે સમાસેન સર્વવેદાન્તસઙ્ગ્રહમ્ ।
યં વિદિત્વા નરઃ સાક્ષાન્નિર્વાણમધિગચ્છતિ ॥ ૧ ॥
પરાત્પરતરં તત્ત્વં શિવઃ સત્યાદિલક્ષણઃ ।
તસ્યાસાધારણી મૂર્તિરમ્બિકાસહિતા સદા ॥ ૨ ॥
સ્વસ્વરૂપમહાનન્દપ્રમોદાત્તાણ્ડવપ્રિયા ।
શિવાદિનામાન્યેવાસ્ય નામાનિ મુનિપુઙ્ગવાઃ ॥ ૩ ॥
બ્રહ્મા વિષ્ણુશ્ચ રુદ્રશ્ચ પરતત્ત્વવિભૂતયઃ ।
ત્રિમૂર્તીનાં તુ રુદ્રસ્તુ વરિષ્ઠો બ્રહ્મણો હરેઃ ॥ ૪ ॥
સંસારકારણં માયા સા સદા સદ્વિલક્ષણા ।
પ્રતીત્યૈવ તુ સદ્ભાવસ્તસ્યા નૈવ પ્રમાણતઃ ॥ ૫ ॥
સાઽપિ બ્રહ્માતિરેકેણ વસ્તુતો નૈવ વિદ્યતે ।
તત્ત્વજ્ઞાનેન માયાયા બાધો નાન્યેન કર્મણા ॥ ૬ ॥
જ્ઞાનં વેદાન્તવાક્યોત્થં બ્રહ્માત્મૈકત્વગોચરમ્ ।
તચ્ચ દેવપ્રસાદેન ગુરોઃ સાક્ષાન્નિરીક્ષણાત્ ।
જાયતે શક્તિપાતેન વાક્યાદેવાધિકારિણામ્ ॥ ૭ ॥
જ્ઞાનેચ્છાકારણં દાનં યજ્ઞાશ્ચ વિવિધા અપિ ।
તપાંસિ સર્વવેદાનાં વેદાન્તાનાં તથૈવ ચ ॥ ૮ ॥
પુરાણાનાં સમસ્તાનાં સ્મૃતીનાં ભારતસ્ય ચ ।
વેદાઙ્ગાનાં ચ સર્વેષામપિ વેદાર્થપારગાઃ ॥ ૯ ॥
અધ્યાપનં ચાધ્યયનં વેદાર્થે ત્વરમાણતા ।
ઉપેક્ષા વેદબાહ્યાર્થે લૌકિકેષ્વખિલેષ્વપિ ॥ ૧૦ ॥
શાન્તિદાન્ત્યાદયો ધર્મા જ્ઞાનસ્યાઙ્ગાનિ સુવ્રતાઃ ॥ ૧૧ ॥
જ્ઞાનાઙ્ગેષુ સમસ્તેષુ ભક્ત્યા લિઙ્ગે શિવાર્ચનમ્ ।
પ્રતિષ્ઠા દેવદેવસ્ય શિવસ્થાનનિરીક્ષણમ્ ॥ ૧૨ ॥
શિવભક્તસ્ય પૂજા ચ શિવભક્તિસ્તથૈવ ચ ।
રુદ્રાક્ષધારણં ભક્ત્યા કર્ણે કણ્ઠે તથા કરે ॥ ૧૩ ॥
અગ્નિરિત્યાદિભિર્મન્ત્રૈર્ભસ્મનૈવાવગુણ્ઠનમ્ ।
ત્રિપુણ્ડ્રધારણં ચાપિ લલાટાદિસ્થલેષુ ચ ॥ ૧૪ ॥
વેદવેદાન્તનિષ્ઠસ્ય મહાકારુણિકસ્ય ચ ।
ગુરોઃ શુશ્રૂષણં નિત્યં વરિષ્ઠં પરિકીર્તિતમ્ ॥ ૧૫ ॥
ચિન્મન્ત્રસ્ય પદાખ્યસ્ય હંસાખ્યસ્ય મનોર્જપઃ ।
ષડક્ષરસ્ય તારસ્ય વરિષ્ઠઃ પરિકીર્તિતઃ ॥ ૧૬ ॥
અવિમુખ્યસમાખ્યં ચ સ્થાનં વ્યાઘ્રપુરાભિધમ્ ।
શ્રીમદ્દક્ષિણકૈલાસસમાખ્યં ચ સુશોભનમ્ ॥ ૧૭ ॥
માર્ગાન્તરોદિતાચારાત્સ્માર્તો ધર્મઃ સુશોભનઃ ।
સ્માર્તાચ્છ્રૌતઃ પરો ધર્મઃ શ્રૌતાચ્છ્રેષ્ઠો ન વિદ્યતે ॥ ૧૮ ॥
અતીન્દ્રિયાર્થે ધર્માદૌ શિવે પરમકારણે ।
શ્રુતિરેવ સદા માનં સ્મૃતિસ્તદનુસારિણી ॥ ૧૯ ॥
આસ્તિક્યં સર્વધર્મસ્ય કન્દભૂતં પ્રકીર્તિતમ્ ।
પ્રતિષિદ્ધક્રિયાત્યાગઃ કન્દસ્યાપિ ચ કારણમ્ ॥ ૨૦ ॥
શિવઃ સર્વમિતિ જ્ઞાનં સર્વજ્ઞાનોત્તમોત્તમમ્ ।
તત્તુલ્યં તત્પરં ચાપિ ન કિંચિદપિ વિદ્યતે ॥ ૨૧ ॥
વક્તવ્યં સકલં પ્રોક્તં મયાઽતિશ્રદ્ધયા સહ ।
અતઃ પરં તુ વક્તવ્યં ન પશ્યામિ મુનીશ્વરાઃ ॥ ૨૨ ॥
ઇત્યુક્ત્વા ભગવાન્સૂતો મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્ ।
સામ્બં સર્વેશ્વરં ધ્યાત્વા ભક્ત્યા પરવશોઽભવત્ ॥ ૨૩ ॥
અથ પરશિવભક્ત્યા સચ્ચિદાનન્દપૂર્ણં
પરશિવમનુભૂય ત્વાત્મરૂપેણ સૂતઃ ।
મુનિગણમવલોક્ય પ્રાહ સાક્ષાદ્ઘૃણાબ્ધિ-
ર્જનપદહિતરૂપં વેદિતવ્યં તુ કિંચિત્ ॥ ૨૪ ॥
શ્રુતિપથગલિતાનાં માનુષાણાં તુ તન્ત્રં
ગુરુગુરુરખિલેશઃ સર્વવિત્પ્રાહ શમ્ભુઃ ।
શ્રુતિપથનિરતાનાં તત્ર નૈવાસ્તિ કિંચિ-
દ્ધિતકરમિહ સર્વં પુષ્કલં સત્યમુક્તમ્ ॥ ૨૫ ॥
શ્રુતિરપિ મનુજાનાં વર્ણધર્મં બભાષે
પરગુરુરખિલેશઃ પ્રાહ તન્ત્રેષુ તદ્વત્ ।
શ્રુતિપથગલિતાનાં વર્ણધર્મં ઘૃણાબ્ધિઃ
શ્રુતિપથનિરતાનાં નૈવ તત્સેવનીયમ્ ॥ ૨૬ ॥
શ્રુતિપથનિરતાનામાશ્રમા યદ્વદુક્તાઃ
પરગુરુરખિલેશસ્તદ્વદાહાઽઽશ્રમાંશ્ચ ।
શ્રુતિપથગલિતાનાં માનુષાણાં તુ તન્ત્રં
હરિરપિ મુનિમુખ્યાઃ પ્રાહ તન્ત્રે સ્વકીયે ॥ ૨૭ ॥
વિધિરપિ મનુજાનામાહ વર્ણાશ્રમાંશ્ચ
શ્રુતિપથગલિતાનામેવ તન્ત્રે સ્વકીયે ।
શ્રુતિપથનિરતાનાં તે ન સંસેવનીયાઃ ।
શ્રુતિપથસમમાર્ગૌ નૈવ સત્યં મયોતમ્ ॥ ૨૮ ॥
હરહરિવિધિપૂજા કીર્તિતા સર્વતન્ત્ર
શ્રુતિપથનિરતાનં યદ્વદુક્તાતુ પૂજા ।
શ્રુતિપથગલિતાનાંયદ્વદુક્તા તુ પૂજા ।
શ્રુતિપથગલિતાનામેવ તન્ત્રોક્તપૂજા
શ્રુતિપથનિરતાનાં સર્વવેદોદિતૈવ ॥ ૨૯ ॥
શ્રુતિપથગલિતાનાં સર્વતન્ત્રેષુ લિઙ્ગં
કથિતમખિલદુઃખધ્વંસધ્વંસકં તત્ર તત્ર ।
શ્રુતિપથનિરતાનાં તત્સદા નૈવ ધાર્યં
શ્રુતિરપિમનુજાનામાહ લિઙ્ગં વિશુદ્ધમ્ ॥ ૩૦ ॥
શિવાગમોક્તાશ્રમનિષ્ઠમાનવ-
સ્ત્રિપુણ્ડ્રલિઙ્ગં તુ સદૈવ ધારયેત્ ।
તદુક્તતન્ત્રેણ લલાટમધ્યમે
મહાદરેણૈવ સિતેન ભસ્મના ॥ ૩૧ ॥
વિષ્ણ્વાગમોક્તાશ્રમનિષ્ઠમાનવ-
સ્તથૈવ પુણ્ડ્રાન્તરમૂર્ધ્વરૂપકમ્ ।
ત્રિશૂલરૂપં ચતુરશ્રમેવ વા
મૃદા લલાટે તુ સદૈવ ધારયેત્ ॥ ૩૨ ॥
બ્રહ્માગમોક્તાશ્રમનિષ્ઠમાનવો
લલાટમધ્યેઽપિ ચ વર્તુલાકૃતિમ્ ।
તદુક્તમન્ત્રેણ સિતેન ભસ્મના
મૃદાઽથવા ચન્દનસ્તુ ધારયેત્ ॥ ૩૩ ॥
અશ્વત્થપત્રસદૃશં હરિચન્દનેન
મધ્યેલલાટમતિશોભનમાદરેણ ।
બુદ્ધાગમે મુનિવરા યદિ સંસ્કૃતશ્ચે-
ન્મૃદ્વારિણા સતતમેવ તુ ધારયેચ્ચ ॥ ૩૪ ॥
ઊર્ધ્વપુણ્ડ્રત્રયં નિત્યં ધારયેદ્ભસ્મના મૃદા ।
લલાટે હૃદયે બાહ્વોશ્ચન્દનેનાથવા નરઃ ॥ ૩૫ ॥
સિતેન ભસ્મના તિર્યક્ત્રિપુણ્ડ્રસ્ય ચ ધારણમ્ ।
સર્વાગમેષુ નિષ્ઠાનાં તત્તન્મન્ત્રેણ શોભનમ્ ॥ ૩૬ ॥
શિવાગમેષુ નિષ્ઠાનાં ધાર્યં તિર્યક્ત્રિપુણ્ડ્રકમ્ ।
એકમેવ સદા ભૂત્યા નૈવ પુણ્ડ્રાન્તરં બુધાઃ ॥ ૩૭ ॥
વેદમાર્ગૈકનિષ્ઠાનાં વેદોક્તેનૈવ વર્ત્મના ।
લલાટે ભસ્મના તિર્યક્ત્રિપુણ્ડ્રં ધાર્યમેવ હિ ॥ ૩૮ ॥
લલાટે ભસ્મના તિર્યક્ત્રિપુણ્ડ્રસ્ય તુ ધારણમ્ ।
વિના પુણ્ડ્રાન્તરં મોહાદ્ધારયન્પતતિ દ્વિજઃ ॥ ૩૯ ॥
વિષ્ણ્વાગમાદિતન્ત્રેષુ દીક્ષિતાનાં વિધીયતે ।
શઙ્ખચક્રગદાપૂર્વૈરઙ્કનં નાન્યદેહિનામ્ ॥ ૪૦ ॥
દીક્ષિતાનાં તુ તન્ત્રેષુ નરાણામઙ્કન દ્વિજાઃ ।
ઉપકારકમેવોક્તં ક્રમેણ મુનિપુઙ્ગવાઃ ॥ ૪૧ ॥
પુણ્ડ્રાન્તરસ્ય તન્ત્રેષુ ધારણં દીક્ષિતસ્ય તુ ।
ઉપકારકમેવોક્તં ક્રમેણ મુનિપુઙ્ગવાઃ ॥ ૪૨ ॥
વેદમાર્ગૈકનિષ્ઠસ્તુ મોહેનાપ્યઙ્કિતો યદિ ।
પતત્યેવ ન સન્દેહસ્તથા પુણ્ડ્રાન્તરાદપિ ॥ ૪૩ ॥
નાઙ્કનં વિગ્રહે કુર્યાદ્વેદપન્થાનમાશ્રિતઃ ।
પુણ્ડ્રાન્તરં ભ્રમાદ્વાપિ લલાટે ન ધારયેત્ ॥ ૪૪ ॥
તન્ત્રોક્તેન પ્રકારેણ દેવતા યા પ્રતિષ્ઠિતા ।
સાઽપિ વન્દ્યા સુસેવ્યા ચ પૂજનીયા ચ વૈદિકૈઃ ॥ ૪૫ ॥
શુદ્ધમેવ હિ સર્વત્ર દેવતારૂપમાસ્તિકાઃ ।
તત્તત્તન્ત્રોક્તપૂજા તુ તન્ત્રનિષ્ઠસ્ય કેવલમ્ ॥ ૪૬ ॥
તન્ત્રેષુ દીક્ષિતો મર્ત્યો વૈદિકં ન સ્પૃશેત્સદા ।
વૈદિકશ્ચાપિ તન્ત્રેષુ દીક્ષિતં ન સ્પૃશેત્સદા ॥ ૪૭ ॥
રાજા તુ વૈદિકાન્સર્વાંસ્તાન્ત્રિકાનખિલાનપિ ।
અસંકીર્ણતયા નિત્યં સ્થાપયેન્મતિમત્તમાઃ ॥ ૪૮ ॥
અન્નપાનાદિભિર્વસ્ત્રૈઃ સર્વાન્ રાજાઽભિરક્ષયેત્ ।
વૈદિકાંસ્તુ વિશેષેણ જ્ઞાનિનં તુ વિશેષતઃ ॥ ૪૯ ॥
મહાદેવસમો દેવો યથા નાસ્તિ શ્રુતૌ સ્મૃતૌ ।
તથા વૈદિકતુલ્યસ્તુ નાસ્તિ તન્ત્રાવલમ્બિષુ ॥ ૫૦ ॥
શિવજ્ઞાનસમં જ્ઞાનં યથા નાસ્તિ શ્રુતૌ સ્મૃતૌ ।
તથા વૈદિકતુલ્યસ્તુ નાસ્તિ તન્ત્રાવલમ્બિષુ ॥ ૫૧ ॥
યથા વારાણસી તુલ્યા પુરી નાસ્તિ શ્રુતૌ સ્મૃતૌ ।
તથા વૈદિકતુલ્યસ્તુ નાસ્તિ તન્ત્રાવલમ્બિષુ ॥ ૫૨ ॥
ષડક્ષરોસમો મન્ત્રો યથા નાસ્તિ શ્રુતૌ સ્મૃતૌ ।
તથા વૈદિકતુલ્યસ્તુ નાસ્તિ તન્ત્રાવલમ્બિષુ ॥ ૫૩ ॥
યથા ભાગીરથીતુલ્યા નદી નાસ્તિ શ્રુતૌ સ્મૃતૌ ।
તથા વૈદિકતુલ્યસ્તુ નાસ્તિ તન્ત્રાવલમ્બિષુ ॥ ૫૪ ॥
ઓદનેન સમં ભોજ્યં યથા લોકે ન વિદ્યતે ।
તથા વૈદિકતુલ્યસ્તુ નાસ્તિ તન્ત્રાવલમ્બિષુ ॥ ૫૫ ॥
દેવદેવો મહાદેવો યથા સર્વૈઃ પ્રપૂજ્યતે ।
તથૈવ વૈદિકો મર્ત્યઃ પૂજ્યઃ સર્વજનૈરપિ ॥ ૫૬ ॥
આદિત્યેન વિહીનં તુ જગદન્ધં યથા ભવેત્ ।
તથા વૈદિકહીનં તુ જગદન્ધં ન સંશયઃ ॥ ૫૭ ॥
પ્રાણેન્દ્રિયાદિહીનં તુ શરીરં કુણપં યથા ।
તથા વૈદિકહીનં તુ જગદ્વ્યર્થં ન સંશયઃ ॥ ૫૮ ॥
અહો વૈદિકમાહાત્મ્યં મયા વક્તું ન શક્યતે ।
વેદ એવ તુ માહાત્મ્યં વૈદિકસ્યાબ્રવીન્મુદા ॥ ૫૯ ॥
સ્મૃતયશ્ચ પુરાણાનિ ભારતાદીનિ સુવ્રતાઃ ।
વૈદિકસ્ય તુ માહાત્મ્યં પ્રવદન્તિ સદા મુદા ॥ ૬૦ ॥
વેદોક્તં તાન્ત્રિકાઃ સર્વે સ્વીકુર્વન્તિ દ્વિજર્ષભાઃ ।
નોપજીવન્તિ તન્ત્રોક્તં વેદ સાક્ષાત્સનાતનઃ ॥ ૬૧ ॥
ઇત્યુક્ત્વા ભગવાન્સૂતઃ સ્વગુરું વ્યાસસંજ્ઞિતમ્ ।
સ્મૃત્વા ભક્ત્યા વશો ભૂત્વા પપાત ભુવિ દણ્ડવત્ ॥ ૬૨ ॥
અસ્મિન્નવસરે શ્રીમાન્મુનિઃ સત્યવતીસુતઃ ।
શિષ્યસ્મૃત્યઙ્કુશાકૃષ્ટસ્તત્રૈવાઽઽવિરભૂત્સ્વયમ્ ॥ ૬૩ ॥
તં દૃષ્ટ્વા મુનયઃ સર્વે સન્તોષાદ્ગદ્ગદસ્વરાઃ ।
નિશ્ચેષ્ટા નિતરાં ભૂમૌ પ્રણમ્ય કરુણાનિધિમ્ ॥ ૬૪ ॥
સ્તોત્રૈઃ સ્તુત્વા મહાત્માનં વ્યાસં સત્યવતીસુતમ્ ।
પૂજયામાસુરત્યર્થં વન્યપુષ્પફલાદિભિઃ ॥ ૬૫ ॥
ભગવાનપિ સર્વજ્ઞઃ કરુણાસાગરઃ પ્રભુઃ ।
ઉવાચ મધુરં વાક્યં મુનીનાલોક્ય સુવ્રતાન્ ॥ ૬૬ ॥
વ્યાસ ઉવાચ –
શિવમસ્તુ મુનીન્દ્રાણાં નાશિવં તુ કદાચન ।
અહો ભાગ્યમહો ભાગ્યં મયા વક્તું ન શક્યતે ॥ ૬૭ ॥
શ્રૂયતાં મુનયઃ સર્વે ભાગ્યવન્તઃ સમાહિતાઃ ।
પ્રસાદાદેવ રુદ્રસ્ય પ્રભોઃ કારુણિકસ્ય ચ ॥ ૬૮ ॥
પુરાણાનાં સમસ્તાનામહં કર્તા પુરાઽભવમ્ ।
મત્પ્રસાદાદયં સૂતસ્ત્વભવદ્રુદ્રવલ્લભઃ ॥ ૬૯ ॥
રુદ્રસ્યાઽઽજ્ઞાબલાદેવ પ્રભોઃ કારુણિકસ્ય ચ ।
પુરાણસંહિતકર્તા દેશિકશ્ચાભવદ્ભૃશમ્ ॥ ૭૦ ॥
પુરા કૃતેન પુણ્યેન ભવન્તોઽપીશ્વરાજ્ઞયા ।
સૂતાદસ્માચ્છ્રુતેરર્થં શ્રુતવન્તો યથાતથમ્ ॥ ૭૧ ॥
કૃતાર્થાશ્ચ પ્રસાદશ્ચ રૌદ્રઃ કિં ન કરિષ્યતિ ।
આજ્ઞયા કેવલં શમ્ભોરહં વેદાર્થવેદને ॥ ૭૨ ॥
સમ્પૂર્ણઃ સર્વવેદાન્તવાક્યાનામર્થનિશ્ચયે ।
સમર્થશ્ચ નિયુક્તશ્ચ સૂત્રારમ્ભકૃતેઽપિ ચ ॥ ૭૩ ॥
આજ્ઞયા દેવદેવસ્ય ભવતામપિ યોગિનામ્ ।
જ્ઞાને ગુરુગુરુશ્ચાહમભવં મુનિપુઙ્ગવાઃ ॥ ૭૪ ॥
ભવન્તોઽપિ શિવજ્ઞાને વેદસિદ્ધે વિશેષતઃ ।
ભક્ત્યા પરમયા યુક્તા નિષ્ઠા ભવત સર્વદા ॥ ૭૫ ॥
ઇત્યુક્ત્વા ભગવાન્ વ્યાસઃ સ્વશિષ્યં સૂતમુત્તમમ્ ।
ઉત્થાપ્યાઽઽલિઙ્ગ્ય દેવેશં સ્મૃત્વા નત્વાઽગમદ્ગુરુઃ ॥ ૭૬ ॥
પુનશ્ચ સૂતઃ સર્વજ્ઞઃ સ્વશિષ્યાનવલોક્ય ચ ।
પ્રાહ ગમ્ભીરયા વાચા ભવતાં શિવમસ્ત્વિતિ ॥ ૭૭ ॥
મયોક્તા પરમા ગીતા પઠિતા યેન તસ્ય તુ ।
આયુરારોગ્યમૈશ્વર્યં વિજ્ઞાનં ચ ભવિષ્યતિ ॥ ૭૮ ॥
શિવપ્રસાદઃ સુલભો ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ।
ગુરુત્વં ચ મનુષ્યાણાં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ ૭૯ ॥
વિદ્યારૂપા યા શિવા વેદવેદ્યા
સત્યાનન્દાનન્તસંવિત્સ્વરૂપા ।
તસ્યા વાચઃ સર્વલોકૈક માતુ-
ર્ભક્ત્યા નિત્યં ચમ્બિકાયાઃ પ્રસાદાત્ ॥ ૮૦ ॥
ગુરુપ્રસાદાદપિ સુવ્રતા મયા
શિવપ્રસાદાદપિ ચોત્તમોત્તમાત્ ।
વિનાયકસ્યાપિ મહાપ્રસાદાત્
ષડાનનસ્યાપિ મહાપ્રસાદાત્ ॥ ૮૧ ॥
યજ્ઞવૈભવસમાહ્વયઃ કૃતઃ
સર્વવેદમથનેન સત્તમાઃ ।
અત્ર મુક્તિરપિ શોભના પરા
સુસ્થિતૈવ ન હિ તત્ર સંશયઃ ॥ ૮૨ ॥
યજ્ઞવૈભવસમાહ્વયં પરં
ખણ્ડમત્ર વિમલં પઠેન્નરઃ ।
સત્યબોધસુખલક્ષણં
સત્યમેવ ઝટિતિ પ્રયાતિ હિ ॥ ૮૩ ॥
મદુક્તસંહિતા પરા સમસ્તદુઃખહારિણી
નરસ્ય મુક્તિદાયિની શિવપ્રસાદકારિણી ।
સમસ્તવેદસારતઃ સુનિર્મિતાઽતિશોભના
મહત્તરાનુભૂતિમદ્ભિરાદૃતા ન ચાપરૈઃ ॥ ૮૪ ॥
મદુક્તસંહિતા તુ યા તયા વિરુદ્ધમસ્તિ ચે-
દનર્થકં હિ તદ્બુધા વચઃ પ્રયોજનાય ન ।
શ્રુતિપ્રમાણરૂપિણી સુસંહિતા મયોદિતા
શ્રુતિપ્રમાણમેવ સા મહાજનસ્ય સન્તતમ્ ॥ ૮૫ ॥
મદુક્તસંહિતામિમામતિપ્રિયેણ માનવઃ
પઠન્ન યાતિ સંસૃતિં પ્રયાતિ શઙ્કરં પરમ્ ।
અતશ્ચ શોભનામિમામહર્નિશં સમાહિતઃ
શ્રુતિપ્રમાણવત્પઠેદતન્દ્રિતઃ સ્વમુક્તયે ॥ ૮૬ ॥
પુરાણસંહિતામિમામતિપ્રિયેણ યઃ પુમાન્
શ્રુણોતિ સંસૃતિં પુનર્ન યાતિ યાતિ શઙ્કરમ્ ।
પરાનુભૂતિરદ્વયા વિજાયતે ચ તસ્ય સા
શિવા ચ વાચિ નૃત્યતિ પ્રિયેણ શઙ્કરોઽપિ ચ ॥ ૮૭ ॥
સત્યપૂર્ણસુખબોધલક્ષણં
તત્ત્વમર્થવિભવં સનાતનમ્ ।
સત્સ્વરૂપમશુભાપહં શિવં
ભક્તિગમ્યમમલં સદા નુમઃ ॥ ૮૮ ॥
યાઽનુભૂતિરમલા સદોદિતા
વેદમાનનિરતા શુભાવહા ।
તામતીવ સુખદામહં શિવાં
કેશવાદિજનસેવિતાં નુમઃ ॥ ૮૯ ॥
વેદપદ્મનિકરસ્ય ભાસ્કરં
દેવદેવસદૃશં ઘૃણાનિધિમ્ ।
વ્યાસમિષ્ટફલદં ગુરું નુમઃ
શોકમોહવિષરોગભેષજમ્ ॥ ૯૦ ॥
યે વેદવેદાન્તધના મહાજનાઃ
શિવાભિમાનૈકનિરસ્તકિલ્બિષાઃ ।
નમામિ વાચા શિરસા હૃદા ચ તાન્
ભવાહિવેગસ્ય નિવારકાનહમ્ ॥ ૯૧ ॥
॥ ઇતિ શ્રીસ્કાન્દપુરાણે સૂતસંહિતાયાં ચતુર્થસ્ય
યજ્ઞવૈભવખણ્ડસ્યોપરિભાગે સૂતગીતાયાં
સર્વવેદાન્તસઙ્ગ્રહો નામાષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥ ૮ ॥
સૂતગીતા સમાપ્તા ।
ૐ તત્સત્
– Chant Stotra in Other Languages –
Suta Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil