॥ Uddhava Geetaa Telugu Lyrics ॥
॥ ఉద్ధవగీతా ॥
శ్రీరాధాకృష్ణాభ్యాం నమః ।
శ్రీమద్భాగవతపురాణం ।
ఏకాదశః స్కంధః । ఉద్ధవ గీతా ।
అథ ప్రథమోఽధ్యాయః ।
శ్రీబాదరాయణిః ఉవాచ ।
కృత్వా దైత్యవధం కృష్ణః సరమః యదుభిః వృతః ।
భువః అవతారవత్ భారం జవిష్ఠన్ జనయన్ కలిం ॥ 1 ॥
యే కోపితాః సుబహు పాండుసుతాః సపత్నైః
దుర్ద్యూతహేలనకచగ్రహణ ఆదిభిః తాన్ ।
కృత్వా నిమిత్తం ఇతర ఇతరతః సమేతాన్
హత్వా నృపాన్ నిరహరత్ క్షితిభారం ఈశః ॥ 2 ॥
భూభారరాజపృతనా యదుభిః నిరస్య
గుప్తైః స్వబాహుభిః అచింతయత్ అప్రమేయః ।
మన్యే అవనేః నను గతః అపి అగతం హి భారం
యత్ యాదవం కులం అహో హి అవిషహ్యం ఆస్తే ॥ 3 ॥
న ఏవ అన్యతః పరిభవః అస్య భవేత్ కథంచిత్
మత్ సంశ్రయస్య విభవ ఉన్నహన్ అస్య నిత్యం ।
అంతఃకలిం యదుకులస్య విధ్హాయ వేణుః
తంబస్య వహ్నిం ఇవ శాంతిం ఉపైమి ధామ ॥ 4 ॥
ఏవం వ్యవసితః రాజన్ సత్యసంకల్పః ఈశ్వరః ।
శాపవ్యాజేన విప్రాణాం సంజహ్వే స్వకులం విభుః ॥ 5 ॥
స్వమూర్త్యా లోకలావణ్యనిర్ముక్త్యా లోచనం నృణాం ।
గీర్భిః తాః స్మరతాం చిత్తం పదైః తాన్ ఈక్షతాం క్రియా ॥ 6 ॥
ఆచ్ఛిద్య కీర్తిం సుశ్లోకాం వితత్య హి అంజసా ను కౌ ।
తమః అనయా తరిష్యంతి ఇతి అగాత్ స్వం పదం ఈశ్వరః ॥ 7 ॥
రాజా ఉవాచ ।
బ్రహ్మణ్యానాం వదాన్యానాం నిత్యం వృద్ధౌపసేవినాం ।
విప్రశాపః కథం అభూత్ వృష్ణీనాం కృష్ణచేతసాం
॥ 8 ॥
యత్ నిమిత్తః సః వై శాపః యాదృశః ద్విజసత్తమ ।
కథం ఏకాత్మనాం భేదః ఏతత్ సర్వం వదస్వ మే ॥ 9 ॥
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
బిభ్రత్ వపుః సకలసుందరసంనివేశం
కర్మాచరన్ భువి సుమంగలం ఆప్తకామః ।
ఆస్థాయ ధామ రమమాణః ఉదారకీర్తిః
సంహర్తుం ఐచ్ఛత కులం స్థితకృత్యశేషః ॥ 10 ॥
కర్మాణి పుణ్యనివహాని సుమంగలాని
గాయత్ జగత్ కలిమలాపహరాణి కృత్వా ।
కాల ఆత్మనా నివసతా యదుదేవగేహే
పిండారకం సమగమన్ మునయః నిసృష్టాః ॥ 11 ॥
విశ్వామిత్రః అసితః కణ్వః దుర్వాసాః భృగుః అంగిరాః ।
కశ్యపః వామదేవః అత్రిః వసిష్ఠః నారద ఆదయః ॥ 12 ॥
క్రీడంతః తాన్ ఉపవ్రజ్య కుమారాః యదునందనాః ।
ఉపసంగృహ్య పప్రచ్ఛుః అవినీతా వినీతవత్ ॥ 13 ॥
తే వేషయిత్వా స్త్రీవేషైః సాంబం జాంబవతీసుతం ।
ఏషా పృచ్ఛతి వః విప్రాః అంతర్వత్ న్యసిత ఈక్షణా ॥ 14 ॥
ప్రష్టుం విలజ్జతి సాక్షాత్ ప్రబ్రూత అమోఘదర్శనాః ।
ప్రసోష్యంతి పుత్రకామా కింస్విత్ సంజనయిష్యతి ॥ 15 ॥
ఏవం ప్రలబ్ధ్వా మునయః తాన్ ఊచుః కుపితా నృప ।
జనయిష్యతి వః మందాః ముసలం కులనాశనం ॥ 16 ॥
తత్ శృత్వా తే అతిసంత్రస్తాః విముచ్య సహసోదరం ।
సాంబస్య దదృశుః తస్మిన్ ముసలం ఖలు అయస్మయం ॥ 17 ॥
కిం కృతం మందభాగ్యైః కిం వదిష్యంతి నః జనాః ।
ఇతి విహ్వలితాః గేహాన్ ఆదాయ ముసలం యయుః ॥ 18 ॥
తత్ చ ఉపనీయ సదసి పరిమ్లానముఖశ్రియః ।
రాజ్ఞః ఆవేదయాన్ చక్రుః సర్వయాదవసంనిధౌ ॥ 19 ॥
శ్రుత్వా అమోఘం విప్రశాపం దృష్ట్వా చ ముసలం నృప ।
విస్మితాః భయసంత్రస్తాః బభూవుః ద్వారకౌకసః ॥ 20 ॥
తత్ చూర్ణయిత్వా ముసలం యదురాజః సః ఆహుకః ।
సముద్రసలిలే ప్రాస్యత్ లోహం చ అస్య అవశేషితం ॥ 21 ॥
కశ్చిత్ మత్స్యః అగ్రసీత్ లోహం చూర్ణాని తరలైః తతః ।
ఉహ్యమానాని వేలాయాం లగ్నాని ఆసన్ కిల ఐరికాః ॥ 22 ॥
మత్స్యః గృహీతః మత్స్యఘ్నైః జాలేన అన్యైః సహ అర్ణవే ।
తస్య ఉదరగతం లోహం సః శల్యే లుబ్ధకః అకరోత్ ॥ 23 ॥
భగవాన్ జ్ఞాతసర్వార్థః ఈశ్వరః అపి తదన్యథా ।
కర్తుం న ఐచ్ఛత్ విప్రశాపం కాలరూపీ అన్వమోదత ॥ 24 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే విప్రశాపో నామ ప్రథమోఽధ్యాయః
॥ 1 ॥
అథ ద్వితీయోఽధ్యాయః ।
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
గోవిందభుజగుప్తాయాం ద్వారవత్యాం కురూద్వహ ।
అవాత్సీత్ నారదః అభీక్ష్ణం కృష్ణౌపాసనలాలసః ॥ 1 ॥
కో ను రాజన్ ఇంద్రియవాన్ ముకుందచరణాంబుజం ।
న భజేత్ సర్వతః మృత్యుః ఉపాస్యం అమరౌత్తమైః ॥ 2 ॥
తం ఏకదా దేవర్షిం వసుదేవః గృహ ఆగతం ।
అర్చితం సుఖం ఆసీనం అభివాద్య ఇదం అబ్రవీత్ ॥ 3 ॥
వసుదేవః ఉవాచ ।
భగవన్ భవతః యాత్రా స్వస్తయే సర్వదేహినాం ।
కృపణానాం యథా పిత్రోః ఉత్తమశ్లోకవర్త్మనాం ॥ 4 ॥
భూతానాం దేవచరితం దుఃఖాయ చ సుఖాయ చ ।
సుఖాయ ఏవ హి సాధూనాం త్వాదృశాం అచ్యుత ఆత్మనాం ॥
5 ॥
భజంతి యే యథా దేవాన్ దేవాః అపి తథా ఏవ తాన్ ।
ఛాయా ఇవ కర్మసచివాః సాధవః దీనవత్సలాః ॥ 6 ॥
బ్రహ్మన్ తథా అపి పృచ్ఛామః ధర్మాన్ భాగవతాన్ తవ ।
యాన్ శ్రుత్వా శ్రద్ధయా మర్త్యః ముచ్యతే సర్వతః భయాత్ ॥ 7 ॥
అహం కిల పురా అనంతం ప్రజార్థః భువి ముక్తిదం ।
అపూజయం న మోక్షాయ మోహితః దేవమాయయా ॥ 8 ॥
యయా విచిత్రవ్యసనాత్ భవద్భిః విశ్వతః భయాత్ ।
ముచ్యేమ హి అంజసా ఏవ అద్ధా తథా నః శాధి సువ్రత ॥ 9 ॥
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
రాజన్ ఏవం కృతప్రశ్నః వసుదేవేన ధీమతా ।
ప్రీతః తం ఆహ దేవర్షిః హరేః సంస్మారితః గుణైః ॥ 10 ॥
నారదః ఉవాచ ।
సమ్యక్ ఏతత్ వ్యవసితం భవతా సాత్వతర్షభ ।
యత్ పృచ్ఛసే భాగవతాన్ ధర్మాన్ త్వం విశ్వభావనాన్ ॥
11 ॥
శ్రుతః అనుపఠితః ధ్యాతః ఆదృతః వా అనుమోదితః ।
సద్యః పునాతి సద్ధర్మః దేవవిశ్వద్రుహః అపి ॥ 12 ॥
త్వయా పరమకల్యాణః పుణ్యశ్రవణకీర్తనః ।
స్మారితః భగవాన్ అద్య దేవః నారాయణః మమ ॥ 13 ॥
అత్ర అపి ఉదాహరంతి ఇమం ఇతిహాసం పురాతనం ।
ఆర్షభాణాం చ సంవాదం విదేహస్య మహాత్మనః ॥ 14 ॥
ప్రియవ్రతః నామ సుతః మనోః స్వాయంభువస్య యః ।
తస్య అగ్నీధ్రః తతః నాభిః ఋషభః తత్ సుతః స్మృతః ॥ 15 ॥
తం ఆహుః వాసుదేవాంశం మోక్షధర్మవివక్షయా ।
అవతీర్ణం సుతశతం తస్య ఆసీత్ వేదపారగం ॥ 16 ॥
తేషాం వై భరతః జ్యేష్ఠః నారాయణపరాయణః ।
విఖ్యాతం వర్షం ఏతత్ యత్ నామ్నా భారతం అద్భుతం ॥ 17 ॥
సః భుక్తభోగాం త్యక్త్వా ఇమాం నిర్గతః తపసా హరిం ।
ఉపాసీనః తత్ పదవీం లేభే వై జన్మభిః త్రిభిః ॥ 18 ॥
తేషాం నవ నవద్వీపపతయః అస్య సమంతతః ।
కర్మతంత్రప్రణేతారః ఏకాశీతిః ద్విజాతయః ॥ 19 ॥
నవ అభవన్ మహాభాగాః మునయః హి అర్థశంసినః ।
శ్రమణాః వాతః అశనాః ఆత్మవిద్యావిశారదాః ॥ 20 ॥
కవిః హరిః అంతరిక్షః ప్రబుద్ధః పిప్పలాయనః ।
ఆవిర్హోత్రః అథ ద్రుమిలః చమసః కరభాజనః ॥ 21 ॥
ఏతే వై భగవద్రూపం విశ్వం సదసద్ ఆత్మకం ।
ఆత్మనః అవ్యతిరేకేణ పశ్యంతః వ్యచరత్ మహీం ॥ 22 ॥
అవ్యాహత ఇష్టగతయాః సురసిద్ధసిద్ధసాధ్య
గంధర్వయక్షనరకిన్నరనాగలోకాన్ ।
ముక్తాః చరంతి మునిచారణభూతనాథ
విద్యాధరద్విజగవాం భువనాని కామం ॥ 23 ॥
తః ఏకదా నిమేః సత్రం ఉపజగ్ముః యత్ ఋచ్ఛయా ।
వితాయమానం ఋషిభిః అజనాభే మహాత్మనః ॥ 24 ॥
తాన్ దృష్ట్వా సూర్యసంకాశాన్ మహాభగవతాన్ నృపః ।
యజమానః అగ్నయః విప్రాః సర్వః ఏవ ఉపతస్థిరే ॥ 25 ॥
విదేహః తాన్ అభిప్రేత్య నారాయణపరాయణాన్ ।
ప్రీతః సంపూజయాన్ చక్రే ఆసనస్థాన్ యథా అర్హతః ॥ 26 ॥
తాన్ రోచమానాన్ స్వరుచా బ్రహ్మపుత్రౌపమాన్ నవ ।
పప్రచ్ఛ పరమప్రీతః ప్రశ్రయ అవనతః నృపః ॥ 27 ॥
విదేహః ఉవాచ ।
మన్యే భగవతః సాక్షాత్ పార్షదాన్ వః మధుద్విషః ।
విష్ణోః భూతాని లోకానాం పావనాయ చరంతి హి ॥ 28 ॥
దుర్లభః మానుషః దేహః దేహినాం క్షణభంగురః ।
తత్ర అపి దుర్లభం మన్యే వైకుంఠప్రియదర్శనం ॥ 29 ॥
అతః ఆత్యంతికం కహేమం పృచ్ఛామః భవతః అనఘాః ।
సంసారే అస్మిన్ క్షణార్ధః అపి సత్సంగః శేవధిః నృణాం ॥
30 ॥
ధర్మాన్ భాగవతాన్ బ్రూత యది నః శ్రుతయే క్షమం ।
యైః ప్రసన్నః ప్రపన్నాయ దాస్యతి ఆత్మానం అపి అజః ॥ 31 ॥
శ్రీనారదః ఉవాచ ।
ఏవం తే నిమినా పృష్టా వసుదేవ మహత్తమాః ।
ప్రతిపూజ్య అబ్రువన్ ప్రీత్యా ససదసి ఋత్విజం నృపం ॥ 32 ॥
కవిః ఉవాచ ।
మన్యే అకుతశ్చిత్ భయం అచ్యుతస్య
పాదాంబుజౌపాసనం అత్ర నిత్యం ।
ఉద్విగ్నబుద్ధేః అసత్ ఆత్మభావాత్
విశ్వఆత్మనా యత్ర నివర్తతే భీః ॥ 33 ॥
యే వై భగవతా ప్రోక్తాః ఉపాయాః హి ఆత్మలబ్ధయే ।
అంజః పుంసాం అవిదుషాం విద్ధి భాగవతాన్ హి తాన్ ॥ 34 ॥
యాన్ ఆస్థాయ నరః రాజన్ న ప్రమాద్యేత కర్హిచిత్ ।
ధావన్ నిమీల్య వా నేత్రే న స్ఖలేన పతేత్ ఇహ ॥ 35 ॥
కాయేన వాచా మనసా ఇంద్రియైః వా
బుద్ధ్యా ఆత్మనా వా అనుసృతస్వభావాత్ ।
కరోతి యత్ యత్ సకలం పరస్మై
నారాయణాయ ఇతి సమర్పయేత్ తత్ ॥ 36 ॥
భయం ద్వితీయాభినివేశతః స్యాత్
ఈశాత్ అపేతస్య విపర్యయః అస్మృతిః ।
తత్ మాయయా అతః బుధః ఆభజేత్ తం
భక్త్యా ఏక ఈశం గురుదేవతాత్మా ॥ 37.
అవిద్యమానః అపి అవభాతి హి ద్వయోః
ధ్యాతుః ధియా స్వప్నమనోరథౌ యథా ।
తత్ కర్మసంకల్పవికల్పకం మనః
బుధః నిరుంధ్యాత్ అభయం తతః స్యాత్ ॥ 38 ॥
శ్రుణ్వన్ సుభద్రాణి రథాంగపాణేః
జన్మాని కర్మాణి చ యాని లోకే ।
గీతాని నామాని తత్ అర్థకాని
గాయన్ విలజ్జః విచరేత్ అసంగః ॥ 39 ॥
ఏవం వ్రతః స్వప్రియనామకీర్త్యా
జాతానురాగః ద్రుతచిత్తః ఉచ్చైః ।
హసతి అథః రోదితి రౌతి గాయతి
ఉన్మాదవత్ నృత్యతి లోకబాహ్యః ॥ 40 ॥
ఖం వాయుం అగ్నిం సలిలం మహీం చ
జ్యోతీంషి సత్త్వాని దిశః ద్రుమఆదీన్ ।
సరిత్ సముద్రాన్ చ హరేః శరీరం
యత్కించ భూతం ప్రణమేత్ అనన్యః ॥ 41 ॥
భక్తిః పరేశ అనుభవః విరక్తిః
అన్యత్ర ఏష త్రికః ఏకకాలః ।
ప్రపద్యమానస్య యథా అశ్నతః స్యుః
తుష్టిః పుష్టిః క్షుత్ అపాయః అనుఘాసం ॥ 42 ॥
ఇతి అచ్యుత అంఘ్రిం భజతః అనువృత్త్యా
భక్తిః విరక్తిః భగవత్ ప్రబోధః ।
భవంతి వై భాగవతస్య రాజన్
తతః పరాం శాంతిం ఉపైతి సాక్షాత్ ॥ 43 ॥
రాజా ఉవాచ ।
అథ భాగవతం బ్రూత యత్ ధర్మః యాదృశః నృణాం ।
యథా చరతి యత్ బ్రూతే యైః లింగైః భగవత్ ప్రియః ॥ 44 ॥
హరిః ఉవాచ ।
సర్వభూతేషు యః పశ్యేత్ భగవత్ భావ ఆత్మనః ।
భూతాని భాగవతి ఆత్మని ఏష భాగవతౌత్తమః ॥ 45 ॥
ఈశ్వరే తత్ అధీనేషు బాలిశేషు ద్విషత్సు చ ।
ప్రేమమైత్రీకృపాఉపేక్షా యః కరోతి స మధ్యమః ॥ 46 ॥
అర్చాయాం ఏవ హరయే పూజాం యః శ్రద్ధయా ఈహతే ।
న తత్ భక్తేషు చ అన్యేషు సః భక్తః ప్రాకృతః స్మృతః ॥
47 ॥
గృహీత్వా అపి ఇంద్రియైః అర్థాన్యః న ద్వేష్టి న హృష్యతి ।
విష్ణోః మాయాం ఇదం పశ్యన్ సః వై భాగవత ఉత్తమః ॥ 48 ॥
దేహైంద్రియప్రాణమనఃధియాం యః
జన్మాపిఅయక్షుత్ భయతర్షకృచ్ఛ్రైః ।
సంసారధర్మైః అవిముహ్యమానః
స్మృత్యా హరేః భాగవతప్రధానః ॥ 49 ॥
న కామకర్మబీజానాం యస్య చేతసి సంభవః ।
వాసుదేవఏకనిలయః సః వై భాగవత ఉత్తమః ॥ 50 ॥
న యస్య జన్మకర్మభ్యాం న వర్ణాశ్రమజాతిభిః ।
సజ్జతే అస్మిన్ అహంభావః దేహే వై సః హరేః ప్రియః ॥ 51 ॥
న యస్య స్వః పరః ఇతి విత్తేషు ఆత్మని వా భిదా ।
సర్వభూతసమః శాంతః సః వౌ భాగవత ఉత్తమః ॥ 52 ॥
త్రిభువనవిభవహేతవే అపి అకుంఠస్మృతిః
అజితఆత్మసురఆదిభిః విమృగ్యాత్ ।
న చలతి భగవత్ పద అరవిందాత్
లవనిమిష అర్ధం అపి యః సః వైష్ణవ అగ్ర్యః ॥ 53 ॥
భగవతః ఉరువిక్రమ అంఘ్రిశాఖా
నఖమణిచంద్రికయా నిరస్తతాపే ।
హృది కథం ఉపసీదతాం పునః సః
ప్రభవతి చంద్రః ఇవ ఉదితే అర్కతాపః ॥ 54 ॥
విసృజతి హృదయం న యస్య సాక్షాత్
హరిః అవశ అభిహితః అపి అఘౌఘనాశః ।
ప్రణయః అశనయా ధృత అంఘ్రిపద్మః
సః భవతి భాగవతప్రధానః ఉక్తః ॥ 55 ॥
ఇతి శ్రీమత్ భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయాం ఏకాదశస్కంధే నిమిజాయంతసంవాదే ద్వితీయః
అధ్యాయః ॥ 2 ॥
అథ తృతీయోఽధ్యాయః ।
పరస్య విష్ణోః ఈశస్య మాయినామ అపి మోహినీం ।
మాయాం వేదితుం ఇచ్ఛామః భగవంతః బ్రువంతు నః ॥ 1 ॥
న అనుతృప్యే జుషన్ యుష్మత్ వచః హరికథా అమృతం ।
సంసారతాపనిఃతప్తః మర్త్యః తత్ తాప భేషజం ॥ 2 ॥
అంతరిక్షః ఉవాచ ।
ఏభిః భూతాని భూతాత్మా మహాభూతైః మహాభుజ ।
ససర్జోత్ చ అవచాని ఆద్యః స్వమాత్రప్రసిద్ధయే ॥ 3 ॥
ఏవం సృష్టాని భూతాని ప్రవిష్టః పంచధాతుభిః ।
ఏకధా దశధా ఆత్మానం విభజన్ జుషతే గుణాన్ ॥ 4 ॥
గుణైః గుణాన్ సః భుంజానః ఆత్మప్రద్యోదితైః ప్రభుః ।
మన్యమానః ఇదం సృష్టం ఆత్మానం ఇహ సజ్జతే ॥ 5 ॥
కర్మాణి కర్మభిః కుర్వన్ సనిమిత్తాని దేహభృత్ ।
తత్ తత్ కర్మఫలం గృహ్ణన్ భ్రమతి ఇహ సుఖైతరం ॥ 6 ॥
ఇత్థం కర్మగతీః గచ్ఛన్ బహ్వభద్రవహాః పుమాన్ ।
ఆభూతసంప్లవాత్ సర్గప్రలయౌ అశ్నుతే అవశః ॥ 7 ॥
ధాతు ఉపప్లవః ఆసన్నే వ్యక్తం ద్రవ్యగుణాత్మకం ।
అనాదినిధనః కాలః హి అవ్యక్తాయ అపకర్షతి ॥ 8 ॥
శతవర్షాః హి అనావృష్టిః భవిష్యతి ఉల్బణా భువి ।
తత్ కాల ఉపచిత ఉష్ణ అర్కః లోకాన్ త్రీన్ ప్రతపిష్యతి
॥9 ॥
పాతాలతలం ఆరభ్య సంకర్షణముఖ అనలః ।
దహన్ ఊర్ధ్వశిఖః విష్వక్ వర్ధతే వాయునా ఈరితః ॥ 10 ॥
సాంవర్తకః మేఘగణః వర్షతి స్మ శతం సమాః ।
ధారాభిః హస్తిహస్తాభిః లీయతే సలిలే విరాట్ ॥ 11 ॥
తతః విరాజం ఉత్సృజ్య వైరాజః పురుషః నృప ।
అవ్యక్తం విశతే సూక్ష్మం నిరింధనః ఇవ అనలః ॥ 12 ॥
వాయునా హృతగంధా భూః సలిలత్వాయ కల్పతే ।
సలిలం తత్ ధృతరసం జ్యోతిష్ట్వాయ ఉపకల్పతే ॥ 13 ॥
హృతరూపం తు తమసా వాయౌ జ్యోతిః ప్రలీయతే ।
హృతస్పర్శః అవకాశేన వాయుః నభసి లీయతే ।
కాలాత్మనా హృతగుణం నవః ఆత్మని లీయతే ॥ 14 ॥
ఇంద్రియాణి మనః బుద్ధిః సహ వైకారికైః నృప ।
ప్రవిశంతి హి అహంకారం స్వగుణైః అహం ఆత్మని ॥ 15 ॥
ఏషా మాయా భగవతః సర్గస్థితి అంతకారిణీ ।
త్రివర్ణా వర్ణితా అస్మాభిః కిం భూయః శ్రోతుం ఇచ్ఛసి ॥ 16 ॥
రాజా ఉవాచ ।
యథా ఏతాం ఐశ్వరీం మాయాం దుస్తరాం అకృతాత్మభిః ।
తరంతి అంజః స్థూలధియః మహర్షః ఇదం ఉచ్యతాం ॥ 17 ॥
ప్రబుద్ధః ఉవాచ ।
కర్మాణి ఆరభమాణానాం దుఃఖహత్యై సుఖాయ చ ।
పశ్యేత్ పాకవిపర్యాసం మిథునీచారిణాం నృణాం ॥ 18 ॥
నిత్యార్తిదేన విత్తేన దుర్లభేన ఆత్మమృత్యునా ।
గృహ అపత్యఆప్తపశుభిః కా ప్రీతిః సాధితైః చలైః ॥
19 ॥
ఏవం లోకం పరం విద్యాత్ నశ్వరం కర్మనిర్మితం ।
సతుల్య అతిశయ ధ్వంసం యథా మండలవర్తినాం ॥ 20 ॥
తస్మాత్ గురుం ప్రపద్యేత జిజ్ఞాసుః శ్రేయః ఉత్తమం ।
శాబ్దే పరే చ నిష్ణాతం బ్రహ్మణి ఉపశమఆశ్రయం ॥ 21 ॥
తత్ర భాగవతాన్ ధర్మాన్ శిక్షేత్ గురుఆత్మదైవతః ।
అమాయయా అనువృత్యా యైః తుష్యేత్ ఆత్మా ఆత్మదః హరిః ॥ 22 ॥
సర్వతః మనసః అసంగం ఆదౌ సంగం చ సాధుషు ।
దయాం మైత్రీం ప్రశ్రయం చ భూతేషు అద్ధా యథా ఉచితం
॥ 23 ॥
శౌచం తపః తితిక్షాం చ మౌనం స్వాధ్యాయం ఆర్జవం ।
బ్రహ్మచర్యం అహింసాం చ సమత్వం ద్వంద్వసంజ్ఞయోః ॥ 24 ॥
సర్వత్ర ఆత్మేశ్వర అన్వీక్షాం కైవల్యం అనికేతతాం ।
వివిక్తచీరవసనం సంతోషం యేన కేనచిత్ ॥ 25 ॥
శ్రద్ధాం భాగవతే శాస్త్రే అనిందాం అన్యత్ర చ అపి హి ।
మనోవాక్ కర్మదండం చ సత్యం శమదమౌ అపి ॥ 26 ॥
శ్రవణం కీర్తనం ధ్యానం హరేః అద్భుతకర్మణః ।
జన్మకర్మగుణానాం చ తదర్థే అఖిలచేష్టితం ॥ 27 ॥
ఇష్టం దత్తం తపః జప్తం వృత్తం యత్ చ ఆత్మనః ప్రియం ।
దారాన్ సుతాన్ గృహాన్ ప్రాణాన్ యత్ పరస్మై నివేదనం ॥ 28 ॥
ఏవం కృష్ణఆత్మనాథేషు మనుష్యేషు చ సౌహృదం ।
పరిచర్యాం చ ఉభయత్ర మహత్సు నృషు సాధుషు ॥ 29 ॥
పరస్పర అనుకథనం పావనం భగవత్ యశః ।
మిథః రతిః మిథః తుష్టిః నివృత్తిః మిథః ఆత్మనః ॥ 30 ॥
స్మరంతః స్మారయంతః చ మిథః అఘౌఘహరం హరిం ।
భక్త్యా సంజాతయా భక్త్యా బిభ్రతి ఉత్పులకాం తనుం ॥ 31 ॥
క్వచిత్ రుదంతి అచ్యుతచింతయా క్వచిత్
హసంతి నందంతి వదంతి అలౌకికాః ।
నృత్యంతి గాయంతి అనుశీలయంతి
అజం భవంతి తూష్ణీం పరం ఏత్య నిర్వృతాః ॥ 32 ॥
ఇతి భాగవతాన్ ధర్మాన్ శిక్షన్ భక్త్యా తదుత్థయా ।
నారాయణపరః మాయం అంజః తరతి దుస్తరాం ॥ 33 ॥
రాజా ఉవాచ ।
నారాయణ అభిధానస్య బ్రహ్మణః పరమాత్మనః ।
నిష్ఠాం అర్హథ నః వక్తుం యూయం హి బ్రహ్మవిత్తమాః ॥ 34 ॥
పిప్పలాయనః ఉవాచ ।
స్థితి ఉద్భవప్రలయహేతుః అహేతుః అస్య
యత్ స్వప్నజాగరసుషుప్తిషు సత్ బహిః చ ।
దేహ ఇంద్రియాసుహృదయాని చరంతి యేన
సంజీవితాని తత్ అవేహి పరం నరేంద్ర ॥ 35 ॥
న ఏతత్ మనః విశతి వాగుత చక్షుః ఆత్మా
ప్రాణేంద్రియాణి చ యథా అనలం అర్చిషః స్వాః ।
శబ్దః అపి బోధకనిషేధతయా ఆత్మమూలం
అర్థ ఉక్తం ఆహ యదృతే న నిషేధసిద్ధిః ॥ 36 ॥
సత్వం రజః తమః ఇతి త్రివృదేకం ఆదౌ
సూత్రం మహాన్ అహం ఇతి ప్రవదంతి జీవం ।
జ్ఞానక్రియా అర్థఫలరూపతయోః ఉశక్తి
బ్రహ్మ ఏవ భాతి సత్ అసత్ చ తయోః పరం యత్ ॥ 37 ॥
న ఆత్మా జజాన న మరిష్యతి న ఏధతే అసౌ
న క్షీయతే సవనవిత్ వ్యభిచారిణాం హి ।
సర్వత్ర శస్వదనపాయి ఉపలబ్ధిమాత్రం
ప్రాణః యథా ఇంద్రియవలేన వికల్పితం సత్ ॥ 38 ॥
అండేషు పేశిషు తరుషు అవినిశ్చితేషు
ప్రాణః హి జీవం ఉపధావతి తత్ర తత్ర ।
సన్నే యత్ ఇంద్రియగణే అహమి చ ప్రసుప్తే
కూటస్థః ఆశయమృతే తత్ అనుస్మృతిః నః ॥ 39 ॥
యః హి అబ్జ నాభ చరణ ఏషణయోః ఉభక్త్యా
చేతోమలాని విధమేత్ గుణకర్మజాని ।
తస్మిన్ విశుద్ధః ఉపలభ్యతః ఆత్మతత్త్వం
సాక్షాత్ యథా అమలదృశః సవితృప్రకాశః ॥ 40 ॥
కర్మయోగం వదత నః పురుషః యేన సంస్కృతః ।
విధూయ ఇహ ఆశు కర్మాణి నైష్కర్మ్యం విందతే పరం ॥ 41 ॥
ఏవం ప్రశ్నం ఋషిన్ పూర్వం అపృచ్ఛం పితుః అంతికే ।
న అబ్రువన్ బ్రహ్మణః పుత్రాః తత్ర కారణం ఉచ్యతాం ॥ 42 ॥
ఆవిర్హోత్రః ఉవాచ ।
కర్మ అకర్మవికర్మ ఇతి వేదవాదః న లౌకికః ।
వేదస్య చ ఈశ్వరఆత్మత్వాత్ తత్ర ముహ్యంతి సూరయః ॥ 43 ॥
పరోక్షవాదః వేదః అయం బాలానాం అనుశాసనం ।
కర్మమోక్షాయ కర్మాణి విధత్తే హి అగదం యథా ॥ 44 ॥
న ఆచరేత్ యః తు వేద ఉక్తం స్వయం అజ్ఞః అజితేంద్రియః ।
వికర్మణా హి అధర్మేణ మృత్యోః మృత్యుం ఉపైతి సః ॥ 45 ॥
వేద ఉక్తం ఏవ కుర్వాణః నిఃసంగః అర్పితం ఈశ్వరే ।
నైష్కర్మ్యాం లభతే సిద్ధిం రోచనార్థా ఫలశ్రుతిః ॥ 46 ॥
యః ఆశు హృదయగ్రంథిం నిర్జిహీషుః పరాత్మనః ।
విధినా ఉపచరేత్ దేవం తంత్ర ఉక్తేన చ కేశవం ॥ 47 ॥
లబ్ధ అనుగ్రహః ఆచార్యాత్ తేన సందర్శితఆగమః ।
మహాపురుషం అభ్యర్చేత్ మూర్త్యా అభిమతయా ఆత్మనః ॥ 48 ॥
శుచిః సంముఖం ఆసీనః ప్రాణసంయమనఆదిభిః ।
పిండం విశోధ్య సంన్యాసకృతరక్షః అర్చయేత్ హరిం ॥ 49 ॥
అర్చఆదౌ హృదయే చ అపి యథాలబ్ధ ఉపచారకైః ।
ద్రవ్యక్షితిఆత్మలింగాని నిష్పాద్య ప్రోక్ష్య చ ఆసనం
॥ 50 ॥
పాద్యఆదీన్ ఉపకల్ప్యా అథ సంనిధాప్య సమాహితః ।
హృత్ ఆదిభిః కృతన్యాసః మూలమంత్రేణ చ అర్చయేత్ ॥ 51 ॥
సాంగోపాంగాం సపార్షదాం తాం తాం మూర్తిం స్వమంత్రతః ।
పాద్య అర్ఘ్యఆచమనీయఆద్యైః స్నానవాసఃవిభూషణైః
॥ 52 ॥
గంధమాల్యాక్షతస్రగ్భిః ధూపదీపహారకైః ।
సాంగం సంపూజ్య విధివత్ స్తవైః స్తుత్వా నమేత్ హరిం ॥ 53 ॥
ఆత్మాం తన్మయం ధ్యాయన్ మూర్తిం సంపూజయేత్ హరేః ।
శేషాం ఆధాయ శిరసి స్వధామ్ని ఉద్వాస్య సత్కృతం ॥ 54 ॥
ఏవం అగ్ని అర్కతోయఆదౌ అతిథౌ హృదయే చ యః ।
యజతి ఈశ్వరం ఆత్మానం అచిరాత్ ముచ్యతే హి సః ॥ 55 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే నిమిజాయంతసంవాదే
మాయాకర్మబ్రహ్మనిరూపణం తృతీయోఽధ్యాయః ॥ 3 ॥
అథ చతుర్థోఽధ్యాయః ।
రాజా ఉవాచ ।
యాని యాని ఇహ కర్మాణి యైః యైః స్వచ్ఛందజన్మభిః ।
చక్రే కరోతి కర్తా వా హరిః తాని బ్రువంతు నః ॥ 1 ॥
ద్రుమిలః ఉవాచ ।
యః వా అనంతస్య గుణాన్ అనంతాన్
అనుక్రమిష్యన్ సః తు బాలబుద్ధిః ।
రజాంసి భూమేః గణయేత్ కథంచిత్
కాలేన న ఏవ అఖిలశక్తిధామ్నః ॥ 2 ॥
భూతైః యదా పంచభిః ఆత్మసృష్టైః
పురం విరాజం విరచయ్య తస్మిన్ ।
స్వాంశేన విష్టః పురుషాభిధాన
మవాప నారాయణః ఆదిదేవః ॥ 3 ॥
యత్ కాయః ఏషః భువనత్రయసంనివేశః
యస్య ఇంద్రియైః తనుభృతాం ఉభయైంద్రియాణి ।
జ్ఞానం స్వతః శ్వసనతః బలం ఓజః ఈహా
సత్త్వఆదిభిః స్థితిలయౌద్భవః ఆదికర్తా ॥ 4 ॥
ఆదౌ అభూత్ శతధృతీ రజస అస్య సర్గే
విష్ణు స్థితౌ క్రతుపతిః ద్విజధర్మసేతుః ।
రుద్రః అపి అయాయ తమసా పురుషః సః ఆద్యః
ఇతి ఉద్భవస్థితిలయాః సతతం ప్రజాసు ॥ 5 ॥
ధర్మస్య దక్షదుహితర్యజనిష్టః మూర్త్యా
నారాయణః నరః ఋషిప్రవరః ప్రశాంతః ।
నైష్కర్మ్యలక్షణం ఉవాచ చచార కర్మ
యః అద్య అపి చ ఆస్త ఋషివర్యనిషేవితాంఘ్రిః ॥ 6 ॥
ఇంద్రః విశంక్య మమ ధామ జిఘృక్షతి ఇతి
కామం న్యయుంక్త సగణం సః బదరిఉపాఖ్యం ।
గత్వా అప్సరోగణవసంతసుమందవాతైః
స్త్రీప్రేక్షణ ఇషుభిః అవిధ్యతత్ మహిజ్ఞః ॥ 7 ॥
విజ్ఞాయ శక్రకృతం అక్రమం ఆదిదేవః
ప్రాహ ప్రహస్య గతవిస్మయః ఏజమానాన్ ।
మా భైష్ట భో మదన మారుత దేవవధ్వః
గృహ్ణీత నః బలిం అశూన్యం ఇమం కురుధ్వం ॥ 8 ॥
ఇత్థం బ్రువతి అభయదే నరదేవ దేవాః
సవ్రీడనమ్రశిరసః సఘృణం తం ఊచుః ।
న ఏతత్ విభో త్వయి పరే అవికృతే విచిత్రం
స్వారామధీః అనికరానతపాదపద్మే ॥ 9 ॥
త్వాం సేవతాం సురకృతా బహవః అంతరాయాః
స్వౌకో విలంఘ్య పరమం వ్రజతాం పదం తే ।
న అన్యస్య బర్హిషి బలీన్ దదతః స్వభాగాన్
ధత్తే పదం త్వం అవితా యది విఘ్నమూర్ధ్ని ॥ 10 ॥
క్షుత్ తృట్త్రికాలగుణమారుతజైవ్హ్యశైశ్న్యాన్
అస్మాన్ అపారజలధీన్ అతితీర్య కేచిత్ ।
క్రోధస్య యాంతి విఫలస్య వశ పదే గోః
మజ్జంతి దుశ్చరతపః చ వృథా ఉత్సృజంతి ॥ 11 ॥
ఇతి ప్రగృణతాం తేషాం స్త్రియః అతి అద్భుతదర్శనాః ।
దర్శయామాస శుశ్రూషాం స్వర్చితాః కుర్వతీః విభుః ॥ 12 ॥
తే దేవ అనుచరాః దృష్ట్వా స్త్రియః శ్రీః ఇవ రూపిణీః ।
గంధేన ముముహుః తాసాం రూప ఔదార్యహతశ్రియః ॥ 13 ॥
తాన్ ఆహ దేవదేవ ఈశః ప్రణతాన్ ప్రహసన్ ఇవ ।
ఆసాం ఏకతమాం వృంగ్ధ్వం సవర్ణాం స్వర్గభూషణాం ॥
14 ॥
ఓం ఇతి ఆదేశం ఆదాయ నత్వా తం సురవందినః ।
ఉర్వశీం అప్సరఃశ్రేష్ఠాం పురస్కృత్య దివం యయుః ॥ 15 ॥
ఇంద్రాయ ఆనమ్య సదసి శ్రుణ్వతాం త్రిదివౌకసాం ।
ఊచుః నారాయణబలం శక్రః తత్ర ఆస విస్మితః ॥ 16 ॥
హంసస్వరూపీ అవదదత్ అచ్యుతః ఆత్మయోగం
దత్తః కుమార ఋషభః భగవాన్ పితా నః ।
విష్ణుః శివాయ జగతాం కలయా అవతీర్ణః
తేన ఆహృతాః మధుభిదా శ్రుతయః హయాస్యే ॥ 17 ॥
గుప్తః అపి అయే మనుః ఇలా ఓషధయః చ మాత్స్యే
క్రౌడే హతః దితిజః ఉద్ధరతా అంభసః క్ష్మాం ।
కౌర్మే ధృతః అద్రిః అమృత ఉన్మథనే స్వపృష్ఠే
గ్రాహాత్ ప్రపన్నమిభరాజం అముంచత్ ఆర్తం ॥ 18 ॥
సంస్తున్వతః అబ్ధిపతితాన్ శ్రమణాన్ ఋషీం చ
శక్రం చ వృత్రవధతః తమసి ప్రవిష్టం ।
దేవస్త్రియః అసురగృహే పిహితాః అనాథాః
జఘ్నే అసురేంద్రం అభయాయ సతాం నృసింహే ॥ 19 ॥
దేవ అసురే యుధి చ దైత్యపతీన్ సురార్థే
హత్వా అంతరేషు భువనాని అదధాత్ కలాభిః ।
భూత్వా అథ వామనః ఇమాం అహరత్ బలేః క్ష్మాం
యాంచాచ్ఛలేన సమదాత్ అదితేః సుతేభ్యః ॥ 20 ॥
నిఃక్షత్రియాం అకృత గాం చ త్రిఃసప్తకృత్వః
రామః తు హైహయకుల అపి అయభార్గవ అగ్నిః ।
సః అబ్ధిం బబంధ దశవక్త్రం అహన్ సలంకం
సీతాపతిః జయతి లోకం అలఘ్నకీర్తిః ॥ 21 ॥
భూమేః భర అవతరణాయ యదుషి అజన్మా జాతః
కరిష్యతి సురైః అపి దుష్కరాణి ।
వాదైః విమోహయతి యజ్ఞకృతః అతదర్హాన్
శూద్రాం కలౌ క్షితిభుజః న్యహనిష్యదంతే ॥ 22 ॥
ఏవంవిధాని కర్మాణి జన్మాని చ జగత్ పతేః ।
భూరీణి భూరియశసః వర్ణితాని మహాభుజ ॥ 23 ॥
ఇతి శ్రీమద్భగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే నిమిజాయంతసంవాదే
చతుర్థోఽధ్యాయః ॥ 4 ॥
అథ పంచమోఽధ్యాయః ।
రాజా ఉవాచ ।
భగవంతం హరిం ప్రాయః న భజంతి ఆత్మవిత్తమాః ।
తేషాం అశాంతకామానాం కా నిష్ఠా అవిజితాత్మనాం ॥ 1 ॥
చమసః ఉవాచ ।
ముఖబాహూరూపఆదేభ్యః పురుషస్య ఆశ్రమైః సహ ।
చత్వారః జజ్ఞిరే వర్ణాః గుణైః విప్రఆదయః పృథక్ ॥ 2 ॥
యః ఏషాం పురుషం సాక్షాత్ ఆత్మప్రభవం ఈశ్వరం ।
న భజంతి అవజానంతి స్థానాత్ భ్రష్టాః పతంతి అధః ॥ 3 ॥
దూరే హరికథాః కేచిత్ దూరే చ అచ్యుతకీర్ర్తనాః ।
స్త్రియః శూద్రఆదయః చ ఏవ తే అనుకంప్యా భవాదృశాం ॥ 4 ॥
విప్రః రాజన్యవైశ్యౌ చ హరేః ప్రాప్తాః పదాంతికం ।
శ్రౌతేన జన్మనా అథ అపి ముహ్యంతి ఆమ్నాయవాదినః ॥ 5 ॥
కర్మణి అకోవిదాః స్తబ్ధాః మూర్ఖాః పండితమానినః ।
వదంతి చాటుకాత్ మూఢాః యయా మాధ్వ్యా గిర ఉత్సుకాః ॥ 6 ॥
రజసా ఘోరసంకల్పాః కాముకాః అహిమన్యవః ।
దాంభికాః మానినః పాపాః విహసంతి అచ్యుతప్రియాన్ ॥ 7 ॥
వదంతి తే అన్యోన్యం ఉపాసితస్త్రియః
గృహేషు మైథున్యసుఖేషు చ ఆశిషః ।
యజంతి అసృష్టాన్ అవిధాన్ అదక్షిణం
వృత్త్యై పరం ఘ్నంతి పశూన్ అతద్విదః ॥ 8 ॥
శ్రియా విభూత్యా అభిజనేన విద్యయా
త్యాగేన రూపేణ బలేన కర్మణా
సతః అవమన్యంతి హరిప్రియాన్ ఖలాః ॥ 9 ॥
సర్వేషు శశ్వత్ తనుభృత్ స్వవస్థితం
యథా స్వం ఆత్మానం అభీష్టం ఈశ్వరం ।
వేదోపగీతం చ న శ్రుణ్వతే అబుధాః
మనోరథానాం ప్రవదంతి వార్తయా ॥ 10 ॥
లోకే వ్యవాయ ఆమిషం అద్యసేవా
నిత్యాః తు జంతోః న హి తత్ర చోదనా ।
వ్యవస్థితిః తేషు వివాహయజ్ఞ
సురాగ్రహైః ఆసు నివృత్తిః ఇష్టా ॥ 11 ॥
ధనం చ ధర్మఏకఫలం యతః వై
జ్ఞానం సవిజ్ఞానం అనుప్రశాంతి ।
గృహేషు యుంజంతి కలేవరస్య
మృత్యుం న పశ్యంతి దురంతవీర్యం ॥ 12 ॥
యత్ ఘ్రాణభక్షః విహితః సురాయాః
తథా పశోః ఆలభనం న హింసా ।
ఏవం వ్యవాయః ప్రజయా న రత్యా
ఇఅమం విశుద్ధం న విదుః స్వధర్మం ॥ 13 ॥
యే తు అనేవంవిదః అసంతః స్తబ్ధాః సత్ అభిమానినః ।
పశూన్ ద్రుహ్యంతి విస్రబ్ధాః ప్రేత్య ఖాదంతి తే చ తాన్ ॥ 14 ॥
ద్విషంతః పరకాయేషు స్వాత్మానం హరిం ఈశ్వరం ।
మృతకే సానుబంధే అస్మిన్ బద్ధస్నేహాః పతంతి అధః ॥ 15 ॥
యే కైవల్యం అసంప్రాప్తాః యే చ అతీతాః చ మూఢతాం ।
త్రైవర్గికాః హి అక్షణికాః ఆత్మానం ఘాతయంతి తే ॥ 16 ॥
ఏతః ఆత్మహనః అశాంతాః అజ్ఞానే జ్ఞానమానినః ।
సీదంతి అకృతకృత్యాః వై కాలధ్వస్తమనోరథాః ॥ 17 ॥
హిత్వా ఆత్యాయ అసరచితాః గృహ అపత్యసుహృత్ శ్రియః ।
తమః విశంతి అనిచ్ఛంతః వాసుదేవపరాఙ్ముఖాః ॥ 18 ॥
రాజా ఉవాచ ।
కస్మిన్ కాలే సః భగవాన్ కిం వర్ణః కీదృశః నృభిః ।
నామ్నా వా కేన విధినా పూజ్యతే తత్ ఇహ ఉచ్యతాం ॥ 19 ॥
కరభాజనః ఉవాచ ।
కృతం త్రేతా ద్వాపరం చ కలిః ఇత్యేషు కేశవః ।
నానావర్ణ అభిధఆకారః నానా ఏవ విధినా ఇజ్యతే ॥ 20 ॥
కృతే శుక్లః చతుర్బాహుః జటిలః వల్కలాంబరః ।
కృష్ణాజినౌపవీతాక్షాన్ బిభ్రత్ దండకమండలూన్ ॥ 21 ॥
మనుష్యాః తు తదా శాంతాః నిర్వైరాః సుహృదః సమాః ।
యజంతి తపసా దేవం శమేన చ దమేన చ ॥ 22 ॥
హంసః సుపర్ణః వైకుంఠః ధర్మః యోగేశ్వరః అమలః ।
ఈశ్వరః పురుషః అవ్యక్తః పరమాత్మా ఇతి గీయతే ॥ 23 ॥
త్రేతాయాం రక్తవర్ణః అసౌ చతుర్బాహుః త్రిమేఖలః ।
హిరణ్యకేశః త్రయీ ఆత్మా స్రుక్స్రువఆది ఉపలక్షణః ॥ 24 ॥
తం తదా మనుజా దేవం సర్వదేవమయం హరిం ।
యజంతి విద్యయా త్రయ్యా ధర్మిష్ఠాః బ్రహ్మవాదినః ॥ 25 ॥
విష్ణుః యజ్ఞః పృష్ణిగర్భః సర్వదేవః ఉరుక్రమః ।
వృషాకపిః జయంతః చ ఉరుగాయ ఇతి ఈర్యతే ॥ 26 ॥
ద్వాపరే భగవాన్ శ్యామః పీతవాసా నిజాయుధః ।
శ్రీవత్సఆదిభిః అంకైః చ లక్షణైః ఉపలక్షితః ॥ 27 ॥
తం తదా పురుషం మర్త్యా మహారాజౌపలక్షణం ।
యజంతి వేదతంత్రాభ్యాం పరం జిజ్ఞాసవః నృప ॥ 28 ॥
నమః తే వాసుదేవాయ నమః సంకర్షణాయ చ ।
ప్రద్యుమ్నాయ అనిరుద్ధాయ తుభ్యం భగవతే నమః ॥ 29 ॥
నారాయణాయ ఋషయే పురుషాయ మహాత్మనే ।
విశ్వేశ్వరాయ విశ్వాయ సర్వభూతఆత్మనే నమః ॥ 30 ॥
ఇతి ద్వాపరః ఉర్వీశ స్తువంతి జగదీశ్వరం ।
నానాతంత్రవిధానేన కలౌ అపి యథా శ్రుణు ॥ 31 ॥
కృష్ణవర్ణం త్విషాకృష్ణం సాంగౌపాంగాస్త్ర
పార్షదం ।
యజ్ఞైః సంకీర్తనప్రాయైః యజంతి హి సుమేధసః ॥ 32 ॥
ధ్యేయం సదా పరిభవఘ్నం అభీష్టదోహం
తీర్థాస్పదం శివవిరించినుతం శరణ్యం ।
భృత్యార్తిహన్ ప్రణతపాల భవాబ్ధిపోతం
వందే మహాపురుష తే చరణారవిందం ॥ 33 ॥
త్యక్త్వా సుదుస్త్యజసురైప్సితరాజ్యలక్ష్మీం
ధర్మిష్ఠః ఆర్యవచసా యత్ అగాత్ అరణ్యం ।
మాయామృగం దయితయా ఇప్సితం అన్వధావత్
వందే మహాపురుష తే చరణారవిందం ॥ 34 ॥
ఏవం యుగానురూపాభ్యాం భగవాన్ యుగవర్తిభిః ।
మనుజైః ఇజ్యతే రాజన్ శ్రేయసాం ఈశ్వరః హరిః ॥ 35 ॥
కలిం సభాజయంతి ఆర్యా గుణజ్ఞాః సారభాగినః ।
యత్ర సంకీర్తనేన ఏవ సర్వః స్వార్థః అభిలభ్యతే ॥ 36 ॥
న హి అతః పరమః లాభః దేహినాం భ్రామ్యతాం ఇహ ।
యతః విందేత పరమాం శాంతిం నశ్యతి సంసృతిః ॥ 37 ॥
కృతఆదిషు ప్రజా రాజన్ కలౌ ఇచ్ఛంతి సంభవం ।
కలౌ ఖలు భవిష్యంతి నారాయణపరాయణాః ॥ 38 ॥
క్వచిత్ క్వచిత్ మహారాజ ద్రవిడేషు చ భూరిశః ।
తామ్రపర్ణీ నదీ యత్ర కృతమాలా పయస్వినీ ॥ 39 ॥
కావేరీ చ మహాపుణ్యా ప్రతీచీ చ మహానదీ ।
యే పిబంతి జలం తాసాం మనుజా మనుజేశ్వర ।
ప్రాయః భక్తాః భగవతి వాసుదేవః అమల ఆశయాః ॥ 40 ॥
దేవర్షిభూతఆప్తనృణా పితౄణాం
న కింకరః న అయం ఋణీ చ రాజన్ ।
సర్వఆత్మనా యః శరణం శరణ్యం
గతః ముకుందం పరిహృత్య కర్తుం ॥ 41 ॥
స్వపాదమూలం భజతః ప్రియస్య
త్యక్తాన్యభావస్య హరిః పరేశః ।
వికర్మ యత్ చ ఉత్పతితం కథంచిత్
ధునోతి సర్వం హృది సంనివిష్టః ॥ 42 ॥
నారదః ఉవాచ ।
ధర్మాన్ భాగవతాన్ ఇత్థం శ్రుత్వా అథ మిథిలేశ్వరః ।
జాయంత ఇయాన్ మునీన్ ప్రీతః సోపాధ్యాయః హి అపూజయత్ ॥ 43 ॥
తతః అంతః దధిరే సిద్ధాః సర్వలోకస్య పశ్యతః ।
రాజా ధర్మాన్ ఉపాతిష్ఠన్ అవాప పరమాం గతిం ॥ 44 ॥
త్వం అపి ఏతాన్ మహాభాగ ధర్మాన్ భాగవతాన్ శ్రుతాన్ ।
ఆస్థితః శ్రద్ధయా యుక్తః నిఃసంగః యాస్యసే పరం ॥ 45 ॥
యువయోః ఖలు దంపత్యోః యశసా పూరితం జగత్ ।
పుత్రతాం అగమత్ యత్ వాం భగవాన్ ఈశ్వరః హరిః ॥ 46 ॥
దర్శనఆలింగనఆలాపైః శయనఆసనభోజనైః ।
ఆత్మా వాం పావితః కృష్ణే పుత్రస్నేహ ప్రకుర్వతోః ॥ 47 ॥
వైరేణ యం నృపతయః శిశుపాలపౌండ్ర
శాల్వఆదయః గతివిలాసవిలోకనఆదయైః ।
ధ్యాయంతః ఆకృతధియః శయనఆసనఆదౌ
తత్ సామ్యం ఆపుః అనురక్తధియాం పునః కిం ॥ 48 ॥
మా అపత్యబుద్ధిం అకృథాః కృష్ణే సర్వఆత్మనఈశ్వరే ।
మాయామనుష్యభావేన గూఢ ఐశ్వర్యే పరే అవ్యయే ॥ 49 ॥
భూభారరాజన్యహంతవే గుప్తయే సతాం ।
అవతీర్ణస్య నిర్వృత్యై యశః లోకే వితన్యతే ॥ 50 ॥
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
ఏతత్ శ్రుత్వా మహాభాగః వసుదేవః అతివిస్మితః ।
దేవకీ చ మహాభాగాః జహతుః మోహం ఆత్మనః ॥ 51 ॥
ఇతిహాసం ఇమం పుణ్యం ధారయేత్ యః సమాహితః ।
సః విధూయ ఇహ శమలం బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే ॥ 52 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే వసుదేవనారదసంవాదే
పంచమోఽధ్యాయః ॥ 5 ॥
అథ షష్ఠోఽధ్యాయః ।
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
అథ బ్రహ్మా ఆత్మజైః దేవైః ప్రజేశైః ఆవృతః అభ్యగాత్ ।
భవః చ భూతభవ్యఈశః యయౌ భూతగణైః వృతః ॥ 1 ॥
ఇంద్రః మరుద్భిః భగవాన్ ఆదిత్యాః వసవః అశ్వినౌ ।
ఋభవః అంగిరసః రుద్రాః విశ్వే సాధ్యాః చ దేవతాః ॥ 2 ॥
గంధర్వాప్సరసః నాగాః సిద్ధచారణగుహ్యకాః ।
ఋషయః పితరః చ ఏవ సవిద్యాధరకిన్నరాః ॥ 3 ॥
ద్వారకాం ఉపసంజగ్ముః సర్వే కృష్ణఆదిదృక్షవః ।
వపుషా యేన భగవాన్ నరలోకమనోరమః ।
యశః వితేనే లోకేషు సర్వలోకమలాపహం ॥ 4 ॥
తస్యాం విభ్రాజమానాయాం సమృద్ధాయాం మహర్ధిభిః ।
వ్యచక్షత అవితృప్తాక్షాః కృష్ణం అద్భుతదర్శనం ॥
5 ॥
స్వర్గౌద్యానౌఅపగైః మాల్యైః ఛాదయంతః యదు ఉత్తమం ।
గీర్భిః చిత్రపదార్థాభిః తుష్టువుః జగత్ ఈశ్వరం ॥6 ॥
దేవాః ఊచుః ।
నతాః స్మ తే నాథ పదారవిందం
బుద్ధీంద్రియప్రాణమనోవచోభిః ।
యత్ చింత్యతే అంతర్హృది భావయుక్తైః
ముముక్షుభిః కర్మమయ ఊరుపాశాత్ ॥ 7 ॥
త్వం మాయయా త్రిగుణయా ఆత్మని దుర్విభావ్యం
వ్యక్తం సృజసి అవసి లుంపసి తత్ గుణస్థః ।
న ఏతైః భవాన్ అజిత కర్మభిః అజ్యతే వై
యత్ స్వే సుఖే అవ్యవహితే అభిరతః అనవద్యః ॥ 8 ॥
శుద్ధిః నృణాం న తు తథా ఈడ్య దురాశయానాం
విద్యాశ్రుతాధ్యయనదానతపక్రియాభిః ।
సత్త్వఆత్మనాం ఋషభ తే యశసి ప్రవృద్ధ
సత్ శ్రద్ధయా శ్రవణసంభృతయా యథా స్యాత్ ॥ 9 ॥
స్యాత్ నః తవ అంఘ్రిః అశుభాశయధూమకేతుః
క్షేమాయ యః మునిభిః ఆర్ద్రహృదౌహ్యమానః ।
యః సాత్వతైః సమవిభూతయః ఆత్మవద్భిః
వ్యూహే అర్చితః సవనశః స్వః అతిక్రమాయ ॥ 10 ॥
యః చింత్యతే ప్రయతపాణిభిః అధ్వరాగ్నౌ
త్రయ్యా నిరుక్తవిధినా ఈశ హవిః గృహీత్వా ।
అధ్యాత్మయోగః ఉత యోగిభిః ఆత్మమాయాం
జిజ్ఞాసుభిః పరమభాగవతైః పరీష్టః ॥ 11 ॥
పర్యుష్టయా తవ విభో వనమాలయా ఇయం
సంస్పర్ధినీ భగవతీ ప్రతిపత్నివత్ శ్రీః ।
యః సుప్రణీతం అముయార్హణం ఆదత్ అన్నః
భూయాత్ సదా అంఘ్రిః అశుభఆశయధూమకేతుః ॥ 12 ॥
కేతుః త్రివిక్రమయుతః త్రిపత్ పతాకః
యః తే భయాభయకరః అసురదేవచమ్వోః ।
స్వర్గాయ సాధుషు ఖలు ఏషు ఇతరాయ భూమన్
పాదః పునాతు భగవన్ భజతాం అధం నః ॥ 13 ॥
నస్యోతగావః ఇవ యస్య వశే భవంతి
బ్రహ్మఆదయః అనుభృతః మిథురర్ద్యమానాః ।
కాలస్య తే ప్రకృతిపూరుషయఓః పరస్య
శం నః తనోతు చరణః పురుషోత్తమస్య ॥ 14 ॥
అస్య అసి హేతుః ఉదయస్థితిసంయమానాం
అవ్యక్తజీవమహతాం అపి కాలం ఆహుః ।
సః అయం త్రిణాభిః అఖిల అపచయే ప్రవృత్తః
కాలః గభీరరయః ఉత్తమపూరుషః త్వం ॥ 15 ॥
త్వత్తః పుమాన్ సమధిగమ్య యయా స్వవీర్య
ధత్తే మహాంతం ఇవ గర్భం అమోఘవీర్యః ।
సః అయం తయా అనుగతః ఆత్మనః ఆండకోశం
హైమం ససర్జ బహిః ఆవరణైః ఉపేతం ॥ 16 ॥
తత్తస్థుషః చ జగతః చ భవాన్ అధీశః
యత్ మాయయా ఉత్థగుణవిక్రియయా ఉపనీతాన్ ।
అర్థాన్ జుషన్ అపి హృషీకపతే న లిప్తః
యే అన్యే స్వతః పరిహృతాత్ అపి బిభ్యతి స్మ ॥ 17 ॥
స్మాయా అవలోకలవదర్శితభావహారి
భ్రూమండలప్రహితసౌరతమంత్రశౌండైః ।
పత్న్యః తు షోడశసహస్రం అనంగబాణైః
యస్య ఇంద్రియం విమథితుం కరణైః విభ్వ్యః ॥ 18 ॥
విభ్వ్యః తవ అమృతకథా ఉదవహాః త్రిలోక్యాః
పాదౌ అనేజసరితః శమలాని హంతుం ।
ఆనుశ్రవం శ్రుతిభిః అంఘ్రిజం అంగసంగైః
తీర్థద్వయం శుచిషదస్తః ఉపస్పృశంతి ॥ 19 ॥
బాదరాయణిః ఉవాచ ।
ఇతి అభిష్టూయ విబుధైః సేశః శతధృతిః హరిం ।
అభ్యభాషత గోవిందం ప్రణమ్య అంబరం ఆశ్రితః ॥ 20 ॥
బ్రహ్మ ఉవాచ ।
భూమేః భార అవతారాయ పురా విజ్ఞాపితః ప్రభో ।
త్వం అస్మాభిః అశేషఆత్మన్ తత్ తథా ఏవ ఉపపాదితం ॥ 21 ॥
ధర్మః చ స్థాపితః సత్సు సత్యసంధేషు వై త్వయా ।
కీర్తిః చ దిక్షు విక్షిప్తా సర్వలోకమలఆపహా ॥ 22 ॥
అవతీర్య యదోః వంశే బిభ్రత్ రూపం అనుత్తమం ।
కర్మాణి ఉద్దామవృత్తాని హితాయ జగతః అకృథాః ॥ 23 ॥
యాని తే చరితాని ఈశ మనుష్యాః సాధవః కలౌ ।
శృణ్వంతః కీర్తయంతః చ తరిష్యంతి అంజసా తమః ॥ 24 ॥
యదువంశే అవతీర్ణస్య భవతః పురుషోత్తమ ।
శరత్ శతం వ్యతీయాయ పంచవింశ అధికం ప్రభోః ॥ 25 ॥
న అధునా తే అఖిల ఆధార దేవకార్య అవశేషితం ।
కులం చ విప్రశాపేన నష్టప్రాయం అభూత్ ఇదం ॥ 26 ॥
తతః స్వధామ పరమం విశస్వ యది మన్యసే ।
సలోకాన్ లోకపాలాన్ నః పాహి వైకుంఠకింకరాన్ ॥ 27 ॥
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ ।
అవధారితం ఏతత్ మే యదాత్థ విబుధేశ్వర ।
కృతం వః కార్యం అఖిలం భూమేః భారః అవతారితః ॥ 28 ॥
తత్ ఇదం యాదవకులం వీర్యశౌర్యశ్రియోద్ధతం ।
లోకం జిఘృక్షత్ రుద్ధం మే వేలయా ఇవ మహార్ణవః ॥ 29 ॥
యది అసంహృత్య దృప్తానాం యదునాం విపులం కులం ।
గంతాస్మి అనేన లోకః అయం ఉద్వేలేన వినంక్ష్యతి ॥ 30 ॥
ఇదానీం నాశః ఆరబ్ధః కులస్య ద్విజశాపతః ।
యాస్యామి భవనం బ్రహ్మన్ న ఏతత్ అంతే తవ ఆనఘ ॥ 31 ॥
శ్రీ శుకః ఉవాచ ।
ఇతి ఉక్తః లోకనాథేన స్వయంభూః ప్రణిపత్య తం ।
సహ దేవగణైః దేవః స్వధామ సమపద్యత ॥ 32 ॥
అథ తస్యాం మహోత్పాతాన్ ద్వారవత్యాం సముత్థితాన్ ।
విలోక్య భగవాన్ ఆహ యదువృద్ధాన్ సమాగతాన్ ॥ 33 ॥
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ ।
ఏతే వై సుమహోత్పాతాః వ్యుత్తిష్ఠంతి ఇహ సర్వతః ।
శాపః చ నః కులస్య ఆసీత్ బ్రాహ్మణేభ్యః దురత్యయః ॥ 34 ॥
న వస్తవ్యం ఇహ అస్మాభిః జిజీవిషుభిః ఆర్యకాః ।
ప్రభాసం సుమహత్ పుణ్యం యాస్యామః అద్య ఏవ మా చిరం ॥ 35 ॥
యత్ర స్నాత్వా దక్షశాపాత్ గృహీతః యక్ష్మణౌడురాట్ ।
విముక్తః కిల్బిషాత్ సద్యః భేజే భూయః కలోదయం ॥ 36 ॥
వయం చ తస్మిన్ ఆప్లుత్య తర్పయిత్వా పితౄన్సురాన్ ।
భోజయిత్వా ఉశిజః విప్రాన్ నానాగుణవతా అంధసా ॥ 37 ॥
తేషు దానాని పాత్రేషు శ్రద్ధయా ఉప్త్వా మహాంతి వై ।
వృజినాని తరిష్యామః దానైః నౌభిః ఇవ అర్ణవం ॥ 38 ॥
శ్రీ శుకః ఉవాచ ।
ఏవం భగవతా ఆదిష్టాః యాదవాః కులనందన ।
గంతుం కృతధియః తీర్థం స్యందనాన్ సమయూయుజన్ ॥ 39 ॥
తత్ నిరీక్ష్య ఉద్ధవః రాజన్ శ్రుత్వా భగవతా ఉదితం ।
దృష్ట్వా అరిష్టాని ఘోరాణి నిత్యం కృష్ణం అనువ్రతః ॥ 40 ॥
వివిక్తః ఉపసంగమ్య జగతాం ఈశ్వరేశ్వరం ।
ప్రణమ్య శిరసా పాదౌ ప్రాంజలిః తం అభాషత ॥ 41 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
దేవదేవేశ యోగేశ పుణ్యశ్రవణకీర్తన ।
సంహృత్య ఏతత్ కులం నూనం లోకం సంత్యక్ష్యతే భవాన్ ।
విప్రశాపం సమర్థః అపి ప్రత్యహన్ న యది ఈశ్వరః ॥ 42 ॥
న అహం తవ అంఘ్రికమలం క్షణార్ధం అపి కేశవ ।
త్యక్తుం సముత్సహే నాథ స్వధామ నయ మాం అపి ॥ 43 ॥
తవ విక్రీడితం కృష్ణ నృణాం పరమమంగలం ।
కర్ణపీయూషం ఆస్వాద్య త్యజతి అన్యస్పృహాం జనః ॥ 44 ॥
శయ్యఆసనాటనస్థానస్నానక్రీడాశనఆదిషు ।
కథం త్వాం ప్రియం ఆత్మానం వయం భక్తాః త్యజేమహి ॥ 45 ॥
త్వయా ఉపభుక్తస్రక్గంధవాసః అలంకారచర్చితాః ।
ఉచ్ఛిష్టభోజినః దాసాః తవ మాయాం జయేమహి ॥ 46 ॥
వాతాశనాః యః ఋషయః శ్రమణా ఊర్ధ్వమంథినః ।
బ్రహ్మఆఖ్యం ధామ తే యాంతి శాంతాః సంన్యాసినః అమలాః ॥
47 ॥
వయం తు ఇహ మహాయోగిన్ భ్రమంతః కర్మవర్త్మసు ।
త్వత్ వార్తయా తరిష్యామః తావకైః దుస్తరం తమః ॥ 48 ॥
స్మరంతః కీర్తయంతః తే కృతాని గదితాని చ ।
గతిఉత్స్మితఈక్షణక్ష్వేలి యత్ నృలోకవిడంబనం ॥ 49 ॥
శ్రీ శుకః ఉవాచ ।
ఏవం విజ్ఞాపితః రాజన్ భగవాన్ దేవకీసుతః ।
ఏకాంతినం ప్రియం భృత్యం ఉద్ధవం సమభాషత ॥ 50 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే దేవస్తుత్యుద్ధ్వవిజ్ఞాపనం నామ
షష్ఠోఽధ్యాయః ॥ 6 ॥
అథ సప్తమోఽధ్యాయః ।
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ ।
యత్ ఆత్థ మాం మహాభాగ తత్ చికీర్షితం ఏవ మే ।
బ్రహ్మా భవః లోకపాలాః స్వర్వాసం మే అభికాంక్షిణః ॥ 1 ॥
మయా నిష్పాదితం హి అత్ర దేవకార్యం అశేషతః ।
యదర్థం అవతీర్ణః అహం అంశేన బ్రహ్మణార్థితః ॥ 2 ॥
కులం వై శాపనిర్దగ్ధం నంక్ష్యతి అన్యోన్యవిగ్రహాత్ ।
సముద్రః సప్తమే అహ్న్హ్యేతాం పురీం చ ప్లావయిష్యతి ॥ 3 ॥
యః హి ఏవ అయం మయా త్యక్తః లోకః అయం నష్టమంగలః ।
భవిష్యతి అచిరాత్ సాధో కలినాఽపి నిరాకృతః ॥ 4 ॥
న వస్తవ్యం త్వయా ఏవ ఇహ మయా త్యక్తే మహీతలే ।
జనః అధర్మరుచిః భద్రః భవిష్యతి కలౌ యుగే ॥ 5 ॥
త్వం తు సర్వం పరిత్యజ్య స్నేహం స్వజనబంధుషు ।
మయి ఆవేశ్య మనః సమ్యక్ సమదృక్ విచరస్వ గాం ॥ 6 ॥
యత్ ఇదం మనసా వాచా చక్షుర్భ్యాం శ్రవణఆదిభిః ।
నశ్వరం గృహ్యమాణం చ విద్ధి మాయామనోమయం ॥ 7 ॥
పుంసః అయుక్తస్య నానార్థః భ్రమః సః గుణదోషభాక్ ।
కర్మాకర్మవికర్మ ఇతి గుణదోషధియః భిదా ॥ 8 ॥
తస్మాత్ యుక్తైంద్రియగ్రామః యుక్తచిత్తః ఇదం జగత్ ।
ఆత్మని ఈక్షస్వ వితతం ఆత్మానం మయి అధీశ్వరే ॥ 9 ॥
జ్ఞానవిజ్ఞానసంయుక్తః ఆత్మభూతః శరీరిణాం ।
ఆత్మానుభవతుష్టఆత్మా న అంతరాయైః విహన్యసే ॥ 10 ॥
దోషబుద్ధ్యా ఉభయాతీతః నిషేధాత్ న నివర్తతే ।
గుణబుద్ధ్యా చ విహితం న కరోతి యథా అర్భకః ॥ 11 ॥
సర్వభూతసుహృత్ శాంతః జ్ఞానవిజ్ఞాననిశ్చయః ।
పశ్యన్ మదాత్మకం విశ్వం న విపద్యేత వై పునః ॥ 12 ॥
శ్రీ శుకః ఉవాచ ।
ఇతి ఆదిష్టః భగవతా మహాభాగవతః నృప ।
ఉద్ధవః ప్రణిపత్య ఆహ తత్త్వజిజ్ఞాసుః అచ్యుతం ॥ 13 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
యోగేశ యోగవిన్న్యాస యోగాత్మ యోగసంభవ ।
నిఃశ్రేయసాయ మే ప్రోక్తః త్యాగః సంన్యాసలక్షణః ॥ 14 ॥
త్యాగః అయం దుష్కరః భూమన్ కామానాం విషయఆత్మభిః ।
సుతరాం త్వయి సర్వఆత్మన్ న అభక్తైః ఇతి మే మతిః ॥ 15 ॥
సః అహం మమ అహం ఇతి మూఢమతిః విగాఢః
త్వత్ మాయయా విరచిత ఆత్మని సానుబంధే ।
తత్ తు అంజసా నిగదితం భవతా యథా అహం
సంసాధయామి భగవన్ అనుశాధి భృత్యం ॥ 16 ॥
సత్యస్య తే స్వదృశః ఆత్మనః ఆత్మనః అన్యం
వక్తారం ఈశ విబుధేషు అపి న అనుచక్షే ।
సర్వే విమోహితధియః తవ మాయయా ఇమే
బ్రహ్మఆదయః తనుభృతః బహిః అర్థభావః ॥ 17 ॥
తస్మాత్ భవంతం అనవద్యం అనంతపారం
సర్వజ్ఞం ఈశ్వరం అకుంఠవికుంఠధిష్ణి అయం ।
నిర్విణ్ణధీః అహం ఉ హ వృజనాభితప్తః
నారాయణం నరసఖం శరణం ప్రపద్యే ॥ 18 ॥
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ ।
ప్రాయేణ మనుజా లోకే లోకతత్త్వవిచక్షణాః ।
సముద్ధరంతి హి ఆత్మానం ఆత్మనా ఏవ అశుభఆశయాత్ ॥ 19 ॥
ఆత్మనః గురుః ఆత్మా ఏవ పురుషస్య విశేషతః ।
యత్ ప్రత్యక్ష అనుమానాభ్యాం శ్రేయః అసౌ అనువిందతే ॥ 20 ॥
పురుషత్వే చ మాం ధీరాః సాంఖ్యయోగవిశారదాః ।
ఆవిస్తరాం ప్రపశ్యంతి సర్వశక్తి ఉపబృంహితం ॥ 21 ॥
ఏకద్విత్రిచతుష్పాదః బహుపాదః తథా అపదః ।
బహ్వ్యః సంతి పురః సృష్టాః తాసాం మే పౌరుషీ ప్రియా ॥ 22 ॥
అత్ర మాం మార్గయంత్యద్ధాః యుక్తాః హేతుభిః ఈశ్వరం ।
గృహ్యమాణైః గుణైః లింగైః అగ్రాహ్యం అనుమానతః ॥ 23 ॥
అత్ర అపి ఉదాహరంతి ఇమం ఇతిహాసం పురాతనం ।
అవధూతస్య సంవాదం యదోః అమితతేజసః ॥ 24 ॥
(అథ అవధూతగీతం ।)
అవధూతం ద్విజం కంచిత్ చరంతం అకుతోభయం ।
కవిం నిరీక్ష్య తరుణం యదుః పప్రచ్ఛ ధర్మవిత్ ॥ 25 ॥
యదుః ఉవాచ ।
కుతః బుద్ధిః ఇయం బ్రహ్మన్ అకర్తుః సువిశారదా ।
యాం ఆసాద్య భవాన్ లోకం విద్వాన్ చరతి బాలవత్ ॥ 26 ॥
ప్రాయః ధర్మార్థకామేషు వివిత్సాయాం చ మానవాః ।
హేతునా ఏవ సమీహంతే ఆయుషః యశసః శ్రియః ॥ 27 ॥
త్వం తు కల్పః కవిః దక్షః సుభగః అమృతభాషణః ।
న కర్తా నేహసే కించిత్ జడౌన్మత్తపిశాచవత్ ॥ 28 ॥
జనేషు దహ్యమానేషు కామలోభదవాగ్నినా ।
న తప్యసే అగ్నినా ముక్తః గంగాంభస్థః ఇవ ద్విపః ॥ 29 ॥
త్వం హి నః పృచ్ఛతాం బ్రహ్మన్ ఆత్మని ఆనందకారణం ।
బ్రూహి స్పర్శవిహీనస్య భవతః కేవల ఆత్మనః ॥ 30 ॥
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ ।
యదునా ఏవం మహాభాగః బ్రహ్మణ్యేన సుమేధసా ।
పృష్టః సభాజితః ప్రాహ ప్రశ్రయ అవనతం ద్విజః ॥ 31 ॥
బ్రాహ్మణః ఉవాచ ।
సంతి మే గురవః రాజన్ బహవః బుద్ధ్యా ఉపాశ్రితాః ।
యతః బుద్ధిం ఉపాదాయ ముక్తః అటామి ఇహ తాన్ శ్రుణు ॥ 32 ॥
పృథివీ వాయుః ఆకాశం ఆపః అగ్నిః చంద్రమా రవిః ।
కపోతః అజగరః సింధుః పతంగః మధుకృద్ గజః ॥ 33 ॥
మధుహా హరిణః మీనః పింగలా కురరః అర్భకః ।
కుమారీ శరకృత్ సర్పః ఊర్ణనాభిః సుపేశకృత్ ॥ 34 ॥
ఏతే మే గురవః రాజన్ చతుర్వింశతిః ఆశ్రితాః ।
శిక్షా వృత్తిభిః ఏతేషాం అన్వశిక్షం ఇహ ఆత్మనః ॥ 35 ॥
యతః యత్ అనుశిక్షామి యథా వా నాహుషఆత్మజ ।
తత్ తథా పురుషవ్యాఘ్ర నిబోధ కథయామి తే ॥ 36 ॥
భూతైః ఆక్రమాణః అపి ధీరః దైవవశానుగైః ।
తత్ విద్వాన్ న చలేత్ మార్గాత్ అన్వశిక్షం క్షితేః వ్రతం ॥ 37 ॥
శశ్వత్ పరార్థసర్వేహః పరార్థ ఏకాంతసంభవః ।
సాధుః శిక్షేత భూభృత్తః నగశిష్యః పరాత్మతాం ॥
38 ॥
ప్రాణవృత్త్యా ఏవ సంతుష్యేత్ మునిః న ఏవ ఇంద్రియప్రియైః ।
జ్ఞానం యథా న నశ్యేత న అవకీర్యేత వాఙ్మనః ॥ 39 ॥
విషయేషు ఆవిశన్ యోగీ నానాధర్మేషు సర్వతః ।
గుణదోషవ్యపేత ఆత్మా న విషజ్జేత వాయువత్ ॥ 40 ॥
పార్థివేషు ఇహ దేహేషు ప్రవిష్టః తత్ గుణఆశ్రయః ।
గుణైః న యుజ్యతే యోగీ గంధైః వాయుః ఇవ ఆత్మదృక్ ॥ 41 ॥
అంతః హితః చ స్థిరజంగమేషు
బ్రహ్మ ఆత్మభావేన సమన్వయేన ।
వ్యాప్త్య అవచ్ఛేదం అసంగం ఆత్మనః
మునిః నభః త్వం వితతస్య భావయేత్ ॥ 42 ॥
తేజః అబన్నమయైః భావైః మేఘ ఆద్యైః వాయునా ఈరితైః ।
న స్పృశ్యతే నభః తద్వత్ కాలసృష్టైః గుణైః పుమాన్ ॥
43 ॥
స్వచ్ఛః ప్రకృతితః స్నిగ్ధః మాధుర్యః తీర్థభూః నృణాం ।
మునిః పునాతి అపాం మిత్రం ఈక్ష ఉపస్పర్శకీర్తనైః ॥ 44 ॥
తేజస్వీ తపసా దీప్తః దుర్ధర్షౌదరభాజనః ।
సర్వభక్షః అపి యుక్త ఆత్మా న ఆదత్తే మలం అగ్నివత్ ॥ 45 ॥
క్వచిత్ శన్నః క్వచిత్ స్పష్టః ఉపాస్యః శ్రేయః ఇచ్ఛతాం ।
భుంక్తే సర్వత్ర దాతౄణాం దహన్ ప్రాక్ ఉత్తర అశుభం ॥
46 ॥
స్వమాయయా సృష్టం ఇదం సత్ అసత్ లక్షణం విభుః ।
ప్రవిష్టః ఈయతే తత్ తత్ స్వరూపః అగ్నిః ఇవ ఏధసి ॥ 47 ॥
విసర్గాద్యాః శ్మశానాంతాః భావాః దేహస్య న ఆత్మనః ।
కలానాం ఇవ చంద్రస్య కాలేన అవ్యక్తవర్త్మనా ॥ 48 ॥
కాలేన హి ఓఘవేగేన భూతానాం ప్రభవ అపి అయౌ ।
నిత్యౌ అపి న దృశ్యేతే ఆత్మనః అగ్నేః యథా అర్చిషాం ॥ 49 ॥
గుణైః గుణాన్ ఉపాదత్తే యథాకాలం విముంచతి ।
న తేషు యుజ్యతే యోగీ గోభిః గాః ఇవ గోపతిః ॥ 50 ॥
బుధ్యతే స్వేన భేదేన వ్యక్తిస్థః ఇవ తత్ గతః ।
లక్ష్యతే స్థూలమతిభిః ఆత్మా చ అవస్థితః అర్కవత్ ॥ 51 ॥
న అతిస్నేహః ప్రసంగః వా కర్తవ్యః క్వ అపి కేనచిత్ ।
కుర్వన్ విందేత సంతాపం కపోతః ఇవ దీనధీః ॥ 52 ॥
కపోతః కశ్చన అరణ్యే కృతనీడః వనస్పతౌ ।
కపోత్యా భార్యయా సార్ధం ఉవాస కతిచిత్ సమాః ॥ 53 ॥
కపోతౌ స్నేహగుణితహృదయౌ గృహధర్మిణౌ ।
దృష్టిం దృష్ట్యాంగం అంగేన బుద్ధిం బుద్ధ్యా బబంధతుః ॥
54 ॥
శయ్యాసనాటనస్థానవార్తాక్రీడాశనఆదికం ।
మిథునీభూయ విస్రబ్ధౌ చేరతుః వనరాజిషు ॥ 55 ॥
యం యం వాంఛతి సా రాజన్ తర్పయంతి అనుకంపితా ।
తం తం సమనయత్ కామం కృచ్ఛ్రేణ అపి అజితైంద్రియః ॥ 56 ॥
కపోతీ ప్రథమం గర్భం గృహ్ణతి కాలః ఆగతే ।
అండాని సుషువే నీడే స్వపత్యుః సంనిధౌ సతీ ॥ 57 ॥
తేషూ కాలే వ్యజాయంత రచితావయవా హరేః ।
శక్తిభిః దుర్విభావ్యాభిః కోమలాంగతనూరుహాః ॥ 58 ॥
ప్రజాః పుపుషతుః ప్రీతౌ దంపతీ పుత్రవత్సలౌ ।
శృణ్వంతౌ కూజితం తాసాం నిర్వృతౌ కలభాషితైః ॥ 59 ॥
తాసాం పతత్రైః సుస్పర్శైః కూజితైః ముగ్ధచేష్టితైః ।
ప్రత్యుద్గమైః అదీనానాం పితరౌ ముదం ఆపతుః ॥ 60 ॥
స్నేహానుబద్ధహృదయౌ అన్యోన్యం విష్ణుమాయయా ।
విమోహితౌ దీనధియౌ శిశూన్ పుపుషతుః ప్రజాః ॥ 61 ॥
ఏకదా జగ్మతుః తాసాం అన్నార్థం తౌ కుటుంబినౌ ।
పరితః కాననే తస్మిన్ అర్థినౌ చేరతుః చిరం ॥ 62 ॥
దృష్ట్వా తాన్ లుబ్ధకః కశ్చిత్ యదృచ్ఛ అతః వనేచరః ।
జగృహే జాలం ఆతత్య చరతః స్వాలయాంతికే ॥ 63 ॥
కపోతః చ కపోతీ చ ప్రజాపోషే సదా ఉత్సుకౌ ।
గతౌ పోషణం ఆదాయ స్వనీడం ఉపజగ్మతుః ॥ 64 ॥
కపోతీ స్వాత్మజాన్ వీక్ష్య బాలకాన్ జాలసంవృతాన్ ।
తాన్ అభ్యధావత్ క్రోశంతీ క్రోశతః భృశదుఃఖితా ॥ 65 ॥
సా అసకృత్ స్నేహగుణితా దీనచిత్తా అజమాయయా ।
స్వయం చ అబధ్యత శిచా బద్ధాన్ పశ్యంతి అపస్మృతిః ॥ 66 ॥
కపోతః చ ఆత్మజాన్ బద్ధాన్ ఆత్మనః అపి అధికాన్ ప్రియాన్ ।
భార్యాం చ ఆత్మసమాం దీనః విలలాప అతిదుఃఖితః ॥ 67 ॥
అహో మే పశ్యత అపాయం అల్పపుణ్యస్య దుర్మతేః ।
అతృప్తస్య అకృతార్థస్య గృహః త్రైవర్గికః హతః ॥ 68 ॥
అనురూపా అనుకూలా చ యస్య మే పతిదేవతా ।
శూన్యే గృహే మాం సంత్యజ్య పుత్రైః స్వర్యాతి సాధుభిః ॥ 69 ॥
సః అహం శూన్యే గృహే దీనః మృతదారః మృతప్రజః ।
జిజీవిషే కిమర్థం వా విధురః దుఃఖజీవితః ॥ 70 ॥
తాన్ తథా ఏవ ఆవృతాన్ శిగ్భిః మృత్యుగ్రస్తాన్ విచేష్టతః ।
స్వయం చ కృపణః శిక్షు పశ్యన్ అపి అబుధః అపతత్ ॥ 71 ॥
తం లబ్ధ్వా లుబ్ధకః క్రూరః కపోతం గృహమేధినం ।
కపోతకాన్ కపోతీం చ సిద్ధార్థః ప్రయయౌ గృహం ॥ 72 ॥
ఏవం కుటుంబీ అశాంత ఆత్మా ద్వంద్వ ఆరామః పతత్ త్రివత్ ।
పుష్ణన్ కుటుంబం కృపణః సానుబంధః అవసీదతి ॥ 73 ॥
యః ప్రాప్య మానుషం లోకం ముక్తిద్వారం అపావృతం ।
గృహేషు ఖగవత్ సక్తః తం ఆరూఢచ్యుతం విదుః ॥ 74 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
యద్వధూతేతిహాసే సప్తమోఽధ్యాయః ॥ 7 ॥
అథాస్శ్టమోఽధ్యాయః ।
సుఖం ఐంద్రియకం రాజన్ స్వర్గే నరకః ఏవ చ ।
దేహినః యత్ యథా దుఃఖం తస్మాత్ న ఇచ్ఛేత తత్ బుధాః ॥ 1 ॥
గ్రాసం సుమృష్టం విరసం మహాంతం స్తోకం ఏవ వా ।
యదృచ్ఛయా ఏవ అపతితం గ్రసేత్ ఆజగరః అక్రియః ॥ 2 ॥
శయీత అహాని భూరీణి నిరాహారః అనుపక్రమః ।
యది న ఉపనమేత్ గ్రాసః మహాహిః ఇవ దిష్టభుక్ ॥ 3 ॥
ఓజః సహోబలయుతం బిభ్రత్ దేహం అకర్మకం ।
శయానః వీతనిద్రః చ నేహేత ఇంద్రియవాన్ అపి ॥ 4 ॥
మునిః ప్రసన్నగంభీరః దుర్విగాహ్యః దురత్యయః ।
అనంతపారః హి అక్షోభ్యః స్తిమిత ఉదః ఇవ అర్ణవః ॥ 5 ॥
సమృద్ధకామః హీనః వా నారాయణపరః మునిః ।
న ఉత్సర్పేత న శుష్యేత సరిద్భిః ఇవ సాగరః ॥ 6 ॥
దృష్ట్వా స్త్రియం దేవమాయాం తత్ భావైః అజితేంద్రియః ।
ప్రలోభితః పతతి అంధే తమసి అగ్నౌ పతంగవత్ ॥ 7 ॥
యోషిత్ హిరణ్య ఆభరణ అంబరాది
ద్రవ్యేషు మాయారచితేషు మూఢః ।
ప్రలోభితాత్మా హి ఉపభోగబుద్ధ్యా
పతంగవత్ నశ్యతి నష్టదృష్టిః ॥ 8 ॥
స్తోకం స్తోకం గ్రసేత్ గ్రాసం దేహః వర్తేత యావతా ।
గృహాన్ అహింసత్ న ఆతిష్ఠేత్ వృత్తిం మాధుకరీం మునిః ॥ 9 ॥
అణుభ్యః చ మహద్భ్యః చ శాస్త్రేభ్యః కుశలః నరః ।
సర్వతః సారం ఆదద్యాత్ పుష్పేభ్యః ఇవ షట్పదః ॥ 10 ॥
సాయంతనం శ్వస్తనం వా న సంగృహ్ణీత భిక్షితం ।
పాణిపాత్ర ఉదరామత్రః మక్షికా ఇవ న సంగ్రహీ ॥ 11 ॥
సాయంతనం శ్వస్తనం వా న సంగృహ్ణీత భిక్షుకః ।
మక్షికాః ఇవ సంగృహ్ణన్ సహ తేన వినశ్యతి ॥ 12 ॥
పద అపి యువతీం భిక్షుః న స్పృశేత్ దారవీం అపి ।
స్పృశన్ కరీవ బధ్యేత కరిణ్యా అంగసంగతః ॥ 13 ॥
న అధిగచ్ఛేత్ స్త్రియం ప్రాజ్ఞః కర్హిచిత్ మృత్యుం ఆత్మనః ।
బల అధికైః స హన్యేత గజైః అన్యైః గజః యథా ॥ 14 ॥
న దేయం న ఉపభోగ్యం చ లుబ్ధైః యత్ దుఃఖ సంచితం ।
భుంక్తే తత్ అపి తత్ చ అన్యః మధుహేవ అర్థవిత్ మధు ॥ 15 ॥
సుఖ దుఃఖ ఉపార్జితైః విత్తైః ఆశాసానాం గృహ ఆశిషః ।
మధుహేవ అగ్రతః భుంక్తే యతిః వై గృహమేధినాం ॥ 16 ॥
గ్రామ్యగీతం న శ్రుణుయాత్ యతిః వనచరః క్వచిత్ ।
శిఖేత హరిణాత్ వద్ధాత్ మృగయోః గీతమోహితాత్ ॥ 17 ॥
నృత్యవాదిత్రగీతాని జుషన్ గ్రామ్యాణి యోషితాం ।
ఆసాం క్రీడనకః వశ్యః ఋష్యశృంగః మృగీసుతః ॥ 18 ॥
జిహ్వయా అతిప్రమాథిన్యా జనః రసవిమోహితః ।
మృత్యుం ఋచ్ఛతి అసత్ బుద్ధిః మీనః తు బడిశైః యథా ॥ 19 ॥
ఇంద్రియాణి జయంతి ఆశుః నిరాహారాః మనీషిణః ।
వర్జయిత్వా తు రసనం తత్ నిరన్నస్య వర్ధతే ॥ 20 ॥
తావత్ జితేంద్రియః న స్యాత్ విజితాని ఇంద్రియః పుమాన్ ।
న జయేత్ రసనం యావత్ జితం సర్వం జితే రసే ॥ 21 ॥
పింగలా నామ వేశ్యా ఆసీత్ విదేహనగరే పురా ।
తస్యా మే శిక్షితం కించిత్ నిబోధ నృపనందన ॥ 22 ॥
సా స్వైరిణ్యేకదా కాంతం సంకేత ఉపనేష్యతీ ।
అభూత్కాలే బహిర్ద్వారి బిభ్రతీ రూపముత్తమం ॥ 23 ॥
మార్గ ఆగచ్ఛతో వీక్ష్య పురుషాన్పురుషర్షభ ।
తాన్ శుల్కదాన్విత్తవతః కాంతాన్మేనేఽర్థకాముకా ॥ 24 ॥
ఆగతేష్వపయాతేషు సా సంకేతోపజీవనీ ।
అప్యన్యో విత్తవాన్కోఽపి మాముపైష్యతి భూరిదః ॥ 25 ॥
ఏఅవం దురాశయా ధ్వస్తనిద్రా ద్వార్యవలంబతీ ।
నిర్గచ్ఛంతీ ప్రవిశతీ నిశీథం సమపద్యత ॥ 26 ॥
తస్యా విత్తాశయా శుష్యద్వక్త్రాయా దీనచేతసః ।
నిర్వేదః పరమో జజ్ఞే చింతాహేతుః సుఖావహః ॥ 27 ॥
తస్యా నిర్విణ్ణచిత్తాయా గీతం శ్రుణు యథా మమ ।
నిర్వేద ఆశాపాశానాం పురుషస్య యథా హ్యసిః ॥ 28 ॥
న హి అంగాజాతనిర్వేదః దేహబంధం జిహాసతి ।
యథా విజ్ఞానరహితః మనుజః మమతాం నృప ॥ 29 ॥
పింగలా ఉవాచ ।
అహో మే మోహవితతిం పశ్యత అవిజిత ఆత్మనః ।
యా కాంతాత్ అసతః కామం కామయే యేన బాలిశా ॥ 30 ॥
సంతం సమీపే రమణం రతిప్రదం
విత్తప్రదం నిత్యం ఇమం విహాయ ।
అకామదం దుఃఖభయ ఆది శోక
మోహప్రదం తుచ్ఛం అహం భజే అజ్ఞా ॥ 31 ॥
అహో మయాత్మా పరితాపితో వృథా
సాంకేత్యవృత్త్యాఽతివిగర్హ్యవార్తయా ।
స్త్రైణాన్నరాద్యాఽర్థతృషోఽనుశోచ్యా
త్క్రీతేన విత్తం రతిమాత్మనేచ్ఛతీ ॥ 32 ॥
యదస్థిభిర్నిర్మితవంశవంశ్య
స్థూణం త్వచా రోమనఖైః పినద్ధం ।
క్షరన్నవద్వారమగారమేతద్
విణ్మూత్రపూర్ణం మదుపైతి కాన్యా ॥ 33 ॥
విదేహానాం పురే హ్యస్మిన్నహమేకైవ మూఢధీః ।
యాఽన్యస్మిచ్ఛంత్యసత్యస్మాదాత్మదాత్కామమచ్యుతాత్ ॥ 34 ॥
సుహృత్ప్రేష్ఠతమో నాథ ఆత్మా చాయం శరీరిణాం ।
తం విక్రీయాత్మనైవాహం రమేఽనేన యథా రమా ॥ 35 ॥
కియత్ప్రియం తే వ్యభజన్కామా యే కామదా నరాః ।
ఆద్యంతవంతో భార్యాయా దేవా వా కాలవిద్రుతాః ॥ 36 ॥
నూనం మే భగవాన్ ప్రీతః విష్ణుః కేన అపి కర్మణా ।
నిర్వేదః అయం దురాశాయా యత్ మే జాతః సుఖావహః ॥ 37 ॥
మైవం స్యుర్మందభగ్యాయాః క్లేశా నిర్వేదహేతవః ।
యేనానుబంధం నిహృత్య పురుషః శమమృచ్ఛతి ॥ 38 ॥
తేన ఉపకృతం ఆదాయ శిరసా గ్రామ్యసంగతాః ।
త్యక్త్వా దురాశాః శరణం వ్రజామి తం అధీశ్వరం ॥ 39 ॥
సంతుష్టా శ్రద్దధత్యేతద్యథాలాభేన జీవతీ ।
విహరామ్యమునైవాహమాత్మనా రమణేన వై ॥ 40 ॥
సంసారకూపే పతితం విషయైర్ముషితేక్షణం ।
గ్రస్తం కాలాహినాఽఽత్మానం కోఽన్యస్త్రాతుమధీశ్వరః ॥ 41 ॥
ఆత్మా ఏవ హి ఆత్మనః గోప్తా నిర్విద్యేత యదాఖిలాత్ ।
అప్రమత్తః ఇదం పశ్యత్ గ్రస్తం కాలాహినా జగత్ ॥ 42 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ ।
ఏఅవం వ్యవసితమతిర్దురాశాం కాంతతర్షజాం ।
ఛిత్వోపశమమాస్థాయ శయ్యాముపవివేశ సా ॥ 43 ॥
ఆశా హి పరమం దుఃఖం నైరాశ్యం పరమం సుఖం ।
యథా సంఛిద్య కాంతాశాం సుఖం సుష్వాప పింగలా ॥ 44 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే పింగలోపాఖ్యాఽనేష్టమోఽధ్యాయః
॥ 8 ॥
అథ నవమోఽధ్యాయః ।
బ్రాహ్మణః ఉవాచ ।
పరిగ్రహః హి దుఃఖాయ యత్ యత్ ప్రియతమం నృణాం ।
అనంతం సుఖం ఆప్నోతి తత్ విద్వాన్ యః తు అకించనః ॥ 1 ॥
సామిషం కురరం జఘ్నుః బలినః యే నిరామిషాః ।
తత్ ఆమిషం పరిత్యజ్య సః సుఖం సమవిందత ॥ 2 ॥
న మే మానావమానౌ స్తః న చింతా గేహపుత్రిణాం ।
ఆత్మక్రీడః ఆత్మరతిః విచరామి ఇహ బాలవత్ ॥ 3 ॥
ద్వౌ ఏవ చింతయా ముక్తౌ పరమ ఆనందః ఆప్లుతౌ ।
యః విముగ్ధః జడః బాలః యః గుణేభ్యః పరం గతః ॥ 4 ॥
క్వచిత్ కుమారీ తు ఆత్మానం వృణానాన్ గృహం ఆగతాన్ ।
స్వయం తాన్ అర్హయామాస క్వాపి యాతేషు బంధుషు ॥ 5 ॥
తేషం అభ్యవహారార్థం శాలీన్ రహసి పార్థివ ।
అవఘ్నంత్యాః ప్రకోష్ఠస్థాః చక్రుః శంఖాః స్వనం మహత్ ॥
6 ॥
సా తత్ జుగుప్సితం మత్వా మహతీ వ్రీడితా తతః ।
బభంజ ఏకైకశః శంఖాన్ ద్వౌ ద్వౌ పాణ్యోః అశేషయత్ ॥
7 ॥
ఉభయోః అపి అభూత్ ఘోషః హి అవఘ్నంత్యాః స్మ శంఖయోః ।
తత్ర అపి ఏకం నిరభిదత్ ఏకస్మాన్ న అభవత్ ధ్వనిః ॥ 8 ॥
అన్వశిక్షం ఇమం తస్యాః ఉపదేశం అరిందమ ।
లోకాన్ అనుచరన్ ఏతాన్ లోకతత్త్వవివిత్సయా ॥ 9 ॥
వాసే బహూనాం కలహః భవేత్ వార్తా ద్వయోః అపి ।
ఏకః ఏవ చరేత్ తస్మాత్ కుమార్యాః ఇవ కంకణః ॥ 10 ॥
మనః ఏకత్ర సంయుజ్యాత్ జితశ్వాసః జిత ఆసనః ।
వైరాగ్యాభ్యాసయోగేన ధ్రియమాణం అతంద్రితః ॥ 11 ॥
యస్మిన్ మనః లబ్ధపదం యత్ ఏతత్
శనైః శనైః ముంచతి కర్మరేణూన్ ।
సత్త్వేన వృద్ధేన రజః తమః చ
విధూయ నిర్వాణం ఉపైతి అనింధనం ॥ 12 ॥
తత్ ఏవం ఆత్మని అవరుద్ధచిత్తః
న వేద కించిత్ బహిః అంతరం వా ।
యథా ఇషుకారః నృపతిం వ్రజంతం
ఇషౌ గతాత్మా న దదర్శ పార్శ్వే ॥ 13 ॥
ఏకచార్యనికేతః స్యాత్ అప్రమత్తః గుహాశయః ।
అలక్ష్యమాణః ఆచారైః మునిః ఏకః అల్పభాషణః ॥ 14 ॥
గృహారంభః అతిదుఃఖాయ విఫలః చ అధ్రువాత్మనః ।
సర్పః పరకృతం వేశ్మ ప్రవిశ్య సుఖం ఏధతే ॥ 15 ॥
ఏకో నారాయణో దేవః పూర్వసృష్టం స్వమాయయా ।
సంహృత్య కాలకలయా కల్పాంత ఇదమీశ్వరః ॥ 16 ॥
ఏక ఏవాద్వితీయోఽభూదాత్మాధారోఽఖిలాశ్రయః ।
కాలేనాత్మానుభావేన సామ్యం నీతాసు శక్తిషు ।
సత్త్వాదిష్వాదిపుఏరుషః ప్రధానపురుషేశ్వరః ॥ 17 ॥
పరావరాణాం పరమ ఆస్తే కైవల్యసంజ్ఞితః ।
కేవలానుభవానందసందోహో నిరుపాధికః ॥ 18 ॥
కేవలాత్మానుభావేన స్వమాయాం త్రిగుణాత్మికాం ।
సంక్షోభయన్సృజత్యాదౌ తయా సూత్రమరిందమ ॥ 19 ॥
తామాహుస్త్రిగుణవ్యక్తిం సృజంతీం విశ్వతోముఖం ।
యస్మిన్ప్రోతమిదం విశ్వం యేన సంసరతే పుమాన్ ॥ 20 ॥
యథా ఊర్ణనాభిః హృదయాత్ ఊర్ణాం సంతత్య వక్త్రతః ।
తయా విహృత్య భూయస్తాం గ్రసతి ఏవం మహేశ్వరః ॥ 21 ॥
యత్ర యత్ర మనః దేహీ ధారయేత్ సకలం ధియా ।
స్నేహాత్ ద్వేషాత్ భయాత్ వా అపి యాతి తత్ తత్ సరూపతాం ॥ 22 ॥
కీటః పేశస్కృతం ధ్యాయన్ కుడ్యాం తేన ప్రవేశితః ।
యాతి తత్ స్సత్మతాం రాజన్ పూర్వరూపం అసంత్యజన్ ॥ 23 ॥
ఏవం గురుభ్యః ఏతేభ్యః ఏష మే శిక్షితా మతిః ।
స్వాత్మా ఉపశిక్షితాం బుద్ధిం శ్రుణు మే వదతః ప్రభో ॥ 24 ॥
దేహః గురుః మమ విరక్తివివేకహేతుః
బిభ్రత్ స్మ సత్త్వనిధనం సతత అర్త్యుత్ అర్కం ।
తత్త్వాని అనేన విమృశామి యథా తథా అపి
పారక్యం ఇతి అవసితః విచరామి అసంగః ॥ 25 ॥
జాయాత్మజార్థపశుభృత్యగృహాప్తవర్గాన్
పుష్ణాతి యత్ ప్రియచికీర్షయా వితన్వన్ ॥
స్వాంతే సకృచ్ఛ్రం అవరుద్ధధనః సః దేహః
సృష్ట్వా అస్య బీజం అవసీదతి వృక్షధర్మా ॥ 26 ॥
జిహ్వా ఏకతః అముం అవకర్షతి కర్హి తర్షా
శిశ్నః అన్యతః త్వక్ ఉదరం శ్రవణం కుతశ్చిత్ ।
గ్రాణః అన్యతః చపలదృక్ క్వ చ కర్మశక్తిః
బహ్వ్యః సపత్న్యః ఇవ గేహపతిం లునంతి ॥ 27 ॥
సృష్ట్వా పురాణి వివిధాని అజయా ఆత్మశక్త్యా
వృక్షాన్ సరీసృపపశూన్ఖగదంశమత్స్యాన్ ।
తైః తైః అతుష్టహృదయః పురుషం విధాయ
బ్రహ్మావలోకధిషణం ముదమాప దేవః ॥ 28 ॥
లబ్ధ్వా సుదుర్లభం ఇదం బహుసంభవాంతే
మానుష్యమర్థదమనిత్యమపీహ ధీరః ।
తూర్ణం యతేత న పతేత్ అనుమృత్యుః యావత్
నిఃశ్రేయసాయ విషయః ఖలు సర్వతః స్యాత్ ॥ 29 ॥
ఏవం సంజాతవైరాగ్యః విజ్ఞానలోక ఆత్మని ।
విచరామి మహీం ఏతాం ముక్తసంగః అనహంకృతిః ॥ 30 ॥
న హి ఏకస్మాత్ గురోః జ్ఞానం సుస్థిరం స్యాత్ సుపుష్కలం ।
బ్రహ్మ ఏతత్ అద్వితీయం వై గీయతే బహుధా ఋషిభిః ॥ 31 ॥
శ్రీభగవానువాచ ।
ఇత్యుక్త్వా స యదుం విప్రస్తమామంత్రయ గభీరధీః ।
వందితో.ఆభ్యర్థితో రాజ్ఞా యయౌ ప్రీతో యథాగతం ॥ 32 ॥
అవధూతవచః శ్రుత్వా పూర్వేషాం నః స పూర్వజః ।
సర్వసంగవినిర్ముక్తః సమచిత్తో బభూవ హ ॥ 33 ॥
(ఇతి అవధూతగీతం ।)
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుద్ధవసంవాదే
నవమోఽధ్యాయః ॥ 9 ॥
అథ దశమోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
మయా ఉదితేషు అవహితః స్వధర్మేషు మదాశ్రయః ।
వర్ణాశ్రమకుల ఆచారం అకామాత్మా సమాచరేత్ ॥ 1 ॥
అన్వీక్షేత విశుద్ధాత్మా దేహినాం విషయాత్మనాం ।
గుణేషు తత్త్వధ్యానేన సర్వారంభవిపర్యయం ॥ 2 ॥
సుప్తస్య విషయాలోకః ధ్యాయతః వా మనోరథః ।
నానామకత్వాత్ విఫలః తథా భేదాత్మదీః గుణైః ॥ 3 ॥
నివృత్తం కర్మ సేవేత ప్రవృత్తం మత్పరః త్యజేత్ ।
జిజ్ఞాసాయాం సంప్రవృత్తః న అద్రియేత్ కర్మ చోదనాం ॥ 4 ॥
యమానభీక్ష్ణం సేవేత నియమాన్ మత్పరః క్వచిత్ ।
మదభిజ్ఞం గుర్ం శాంతం ఉపాసీత మదాత్మకం ॥ 5 ॥
అమాన్యమత్సరః దక్షః నిర్మమః దృఢసౌహృదః ।
అసత్వరః అర్థజిజ్ఞాసుః అనసూయౌః అమోఘవాక్ ॥ 6 ॥
జాయాపత్యగృహక్షేత్రస్వజనద్రవిణ ఆదిషు ।
ఉదాసీనః సమం పశ్యన్ సర్వేషు అర్థం ఇవ ఆత్మనః ॥ 7 ॥
విలక్షణః స్థూలసూక్ష్మాత్ దేహాత్ ఆత్మేక్షితా స్వదృక్ ।
యథాగ్నిః దారుణః దాహ్యాత్ దాహకః అన్యః ప్రకాశకః ॥ 8 ॥
నిరోధ ఉత్పత్తి అణు బృహన్ నానాత్వం తత్కృతాన్ గుణాన్ ।
అంతః ప్రవిష్టః ఆధత్తః ఏవం దేహగుణాన్ పరః ॥ 9 ॥
యః అసౌ గుణైః విరచితః దేహః అయం పురుషస్య హి ।
సంసారః తత్ నిబంధః అయం పుంసః విద్యాత్ ఛిదాత్మనః ॥ 10 ॥
తస్మాత్ జిజ్ఞాసయా ఆత్మానం ఆత్మస్థం పరం ।
సంగమ్య నిరసేత్ ఏతత్ వస్తుబుద్ధిం యథాక్రమం ॥ 11 ॥
ఆచార్యః అరణిః ఆద్యః స్యాత్ అంతేవాసి ఉత్తర అరణిః ।
తత్ సంధానం ప్రవచనం విద్యా సంధిః సుఖావహః ॥ 12 ॥
వైశారదీ సా అతివిశుద్ధబుద్ధిః
ధునోతి మాయాం గుణసంప్రసూతాం ।
గుణాన్ చ సందహ్య యత్ ఆత్మం ఏతత్
స్వయం చ శామ్యతి అసమిద్ యథా అగ్నిః ॥ 13 ॥
అథ ఏషాం కర్మకర్తౄణాం భోక్తౄణాం సుఖదుఃఖయోః ।
నానాత్వం అథ నిత్యత్వం లోకకాలాగమ ఆత్మనాం ॥ 14 ॥
మన్యసే సర్వభావానాం సంస్థా హి ఔత్పత్తికీ యథా ।
తత్ తత్ ఆకృతిభేదేన జాయతే భిద్యతే చ ధీః ॥ 15 ॥
ఏవం అపి అంగ సర్వేషాం దేహినాం దేహయోగతః ।
కాల అవయవతః సంతి భావా జన్మాదయోః అసకృత్ ॥ 16 ॥
అత్ర అపి కర్మణాం కర్తుః అస్వాతంత్ర్యం చ లక్ష్యతే ।
భోక్తుః చ దుఃఖసుఖయోః కః అన్వర్థః వివశం భజేత్ ॥ 17 ॥
న దేహినాం సుఖం కించిత్ విద్యతే విదుషాం అపి ।
తథా చ దుఃఖం మూఢానాం వృథా అహంకరణం పరం ॥ 18 ॥
యది ప్రాప్తిం విఘాతం చ జానంతి సుఖదుఃఖయోః ।
తే అపి అద్ధా న విదుః యోగం మృత్యుః న ప్రభవేత్ యథా ॥ 19 ॥
కః అన్వర్థః సుఖయతి ఏనం కామః వా మృత్యుః అంతికే ।
ఆఘాతం నీయమానస్య వధ్యసి ఏవ న తుష్టిదః ॥ 20 ॥
శ్రుతం చ దృష్టవత్ దుష్టం స్పర్ధా అసూయా అత్యయవ్యయైః ।
బహు అంతరాయ కామత్వాత్ కృషివత్ చ అపి నిష్ఫలం ॥ 21 ॥
అంతరాయైః అవిహతః యది ధర్మః స్వనుష్ఠితః ।
తేనాపి నిర్జితం స్థానం యథా గచ్ఛతి తత్ శ్రుణు ॥ 22 ॥
ఇష్త్వా ఇహ దేవతాః యజ్ఞైః స్వర్లోకం యాతి యాజ్ఞికః ।
భుంజీత దేవవత్ తత్ర భోగాన్ దివ్యాన్ నిజ అర్జితాన్ ॥ 23 ॥
స్వపుణ్య ఉపచితే శుభ్రే విమానః ఉపగీయతే ।
గంధర్వైః విహరన్మధ్యే దేవీనాం హృద్యవేషధృక్ ॥ 24 ॥
స్త్రీభిః కామగయానేన కింకిణీజాలమాలినా ।
క్రీడన్ న వేద ఆత్మపాతం సురాక్రీడేషు నిర్వృతః ॥ 25 ॥
తావత్ ప్రమోదతే స్వర్గే యావత్ పుణ్యం సమాప్యతే ।
క్షీణపుణ్యః పతతి అర్వాక్ అనిచ్ఛన్ కాలచాలితః ॥ 26 ॥
యది అధర్మరతః సంగాత్ అసతాం వా అజితేంద్రియః ।
కామాత్మా కృపణః లుబ్ధః స్త్రైణః భూతవిహింసకః ॥ 27 ॥
పశూన్ అవిధినా ఆలభ్య ప్రేతభూతగణాన్ యజన్ ।
నరకాన్ అవశః జంతుః గత్వా యాతి ఉల్బణం తమః ॥ 28 ॥
కర్మాణి దుఃఖ ఉదర్కాణి కుర్వన్ దేహేన తైః పునః ।
దేహం ఆభజతే తత్ర కిం సుఖం మర్త్యధర్మిణః ॥ 29 ॥
లోకానాం లోక పాలానాం మద్భయం కల్పజీవినాం ।
బ్రహ్మణః అపి భయం మత్తః ద్విపరాధపర ఆయుషః ॥ 30 ॥
గుణాః సృజంతి కర్మాణి గుణః అనుసృజతే గుణాన్ ।
జీవః తు గుణసంయుక్తః భుంక్తే కర్మఫలాని అసౌ ॥ 31 ॥
యావత్ స్యాత్ గుణవైషమ్యం తావత్ నానాత్వం ఆత్మనః ।
నానాత్వం ఆత్మనః యావత్ పారతంత్ర్యం తదా ఏవ హి ॥ 32 ॥
యావత్ అస్య అస్వతంత్రత్వం తావత్ ఈశ్వరతః భయం ।
యః ఏతత్ సముపాసీరన్ తే ముహ్యంతి శుచార్పితాః ॥ 33 ॥
కాలః ఆత్మా ఆగమః లోకః స్వభావః ధర్మః ఏవ చ ।
ఇతి మాం బహుధా ప్రాహుః గుణవ్యతికరే సతి ॥ 34 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
గుణేషు వర్తమానః అపి దేహజేషు అనపావృతాః ।
గుణైః న బధ్యతే దేహీ బధ్యతే వా కథం విభో ॥ 35 ॥
కథం వర్తేత విహరేత్ కైః వా జ్ఞాయేత లక్షణైః ।
కిం భుంజీత ఉత విసృజేత్ శయీత ఆసీత యాతి వా ॥ 36 ॥
ఏతత్ అచ్యుత మే బ్రూహి ప్రశ్నం ప్రశ్నవిదాం వర ।
నిత్యముక్తః నిత్యబద్ధః ఏకః ఏవ ఇతి మే భ్రమః ॥ 37 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుద్ధవసంవాదే
దశమోఽధ్యాయః ॥ 10 ॥
అథ ఏకాదశోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
బద్ధః ముక్తః ఇతి వ్యాఖ్యా గుణతః మే న వస్తుతః ।
గుణస్య మాయామూలత్వాత్ న మే మోక్షః న బంధనం ॥ 1 ॥
శోకమోహౌ సుఖం దుఃఖం దేహాపత్తిః చ మాయయా ।
స్వప్నః యథా ఆత్మనః ఖ్యాతిః సంసృతిః న తు వాస్తవీ ॥ 2 ॥
విద్యా అవిద్యే మమ తనూ విద్ధి ఉద్ధవ శరీరిణాం ।
మోక్షబంధకరీ ఆద్యే మాయయా మే వినిర్మితే ॥ 3 ॥
ఏకస్య ఏవ మమ అంశస్య జీవస్య ఏవ మహామతే ।
బంధః అస్య అవిద్యయా అనాదిః విద్యయా చ తథా ఇతరః ॥ 4 ॥
అథ బద్ధస్య ముక్తస్య వైలక్షణ్యం వదామి తే ।
విరుద్ధధర్మిణోః తాత స్థితయోః ఏకధర్మిణి ॥ 5 ॥
సుపర్ణౌ ఏతౌ సదృశౌ సఖాయౌ
యదృచ్ఛయా ఏతౌ కృతనీడౌ చ వృక్షే ।
ఏకః తయోః ఖాదతి పిప్పలాన్నం
అన్యః నిరన్నః అపి బలేన భూయాన్ ॥ 6 ॥
ఆత్మానం అన్యం చ సః వేద విద్వాన్
అపిప్పలాదః న తు పిప్పలాదః ।
యః అవిద్యయా యుక్ స తు నిత్యబద్ధః
విద్యామయః యః స తు నిత్యముక్తః ॥ 7 ॥
దేహస్థః అపి న దేహస్థః విద్వాన్ స్వప్నాత్ యథా ఉత్థితః ।
అదేహస్థః అపి దేహస్థః కుమతిః స్వప్నదృక్ యథా ॥ 8 ॥
ఇంద్రియైః ఇంద్రియార్థేషు గుణైః అపి గుణేషు చ ।
గృహ్యమాణేషు అహంకుర్యాత్ న విద్వాన్ యః తు అవిక్రియః ॥ 9 ॥
దైవాధీనే శరీరే అస్మిన్ గుణభావ్యేన కర్మణా ।
వర్తమానః అబుధః తత్ర కర్తా అస్మి ఇతి నిబధ్యతే ॥ 10 ॥
ఏవం విరక్తః శయనః ఆసనాటనమజ్జనే ।
దర్శనస్పర్శనఘ్రాణభోజనశ్రవణఆదిషు ॥ 11 ॥
న తథా బధ్యతే విద్వాన్ తత్ర తత్ర ఆదయన్ గుణాన్ ।
ప్రకృతిస్థః అపి అసంసక్తః యథా ఖం సవితా అనిలః ॥ 12 ॥
వైశారద్యేక్షయా అసంగశితయా ఛిన్నసంశయః ।
ప్రతిబుద్ధః ఇవ స్వప్నాత్ నానాత్వాత్ వినివర్తతే ॥ 13 ॥
యస్య స్యుః వీతసంకల్పాః ప్రాణేంద్రియమనోధియాం ।
వృత్తయః సః వినిర్ముక్తః దేహస్థః అపి హి తత్ గుణైః ॥ 14 ॥
యస్య ఆత్మా హింస్యతే హింస్ర్యైః యేన కించిత్ యదృచ్ఛయా ।
అర్చ్యతే వా క్వచిత్ తత్ర న వ్యతిక్రియతే బుధః ॥ 15 ॥
న స్తువీత న నిందేత కుర్వతః సాధు అసాధు వా ।
వదతః గుణదోషాభ్యాం వర్జితః సమదృక్ మునిః ॥ 16 ॥
న కుర్యాత్ న వదేత్ కించిత్ న ధ్యాయేత్ సాధు అసాధు వా ।
ఆత్మారామః అనయా వృత్త్యా విచరేత్ జడవత్ మునిః ॥ 17 ॥
శబ్దబ్రహ్మణి నిష్ణాతః న నిష్ణాయాత్ పరే యది ।
శ్రమః తస్య శ్రమఫలః హి అధేనుం ఇవ రక్షతః ॥ 18 ॥
గాం దుగ్ధదోహాం అసతీం చ భార్యాం
దేహం పరాధీనం అసత్ప్రజాం చ ।
విత్తం తు అతీర్థీకృతం అంగ వాచం
హీనాం మయా రక్షతి దుఃఖదుఃఖీ ॥ 19 ॥
యస్యాం న మే పావనం అంగ కర్మ
స్థితిఉద్భవప్రాణ నిరోధనం అస్య ।
లీలావతారఈప్సితజన్మ వా స్యాత్
బంధ్యాం గిరం తాం బిభృయాత్ న ధీరః ॥ 20 ॥
ఏవం జిజ్ఞాసయా అపోహ్య నానాత్వభ్రమం ఆత్మని ।
ఉపారమేత విరజం మనః మయి అర్ప్య సర్వగే ॥ 21 ॥
యది అనీశః ధారయితుం మనః బ్రహ్మణి నిశ్చలం ।
మయి సర్వాణి కర్మాణి నిరపేక్షః సమాచర ॥ 22 ॥
శ్రద్ధాలుః మే కథాః శృణ్వన్ సుభద్రా లోకపావనీః ।
గాయన్ అనుస్మరన్ కర్మ జన్మ చ అభినయన్ ముహుః ॥ 23 ॥
మదర్థే ధర్మకామార్థాన్ ఆచరన్ మదపాశ్రయః ।
లభతే నిశ్చలాం భక్తిం మయి ఉద్ధవ సనాతనే ॥ 24 ॥
సత్సంగలబ్ధయా భక్త్యా మయి మాం సః ఉపాసితా ।
సః వై మే దర్శితం సద్భిః అంజసా విందతే పదం ॥ 25 ॥
ఉద్ధవ ఉవాచ ।
సాధుః తవ ఉత్తమశ్లోక మతః కీదృగ్విధః ప్రభో ।
భక్తిః త్వయి ఉపయుజ్యేత కీదృశీ సద్భిః ఆదృతా ॥ 26 ॥
ఏతత్ మే పురుషాధ్యక్ష లోకాధ్యక్ష జగత్ ప్రభో ।
ప్రణతాయ అనురక్తాయ ప్రపన్నాయ చ కథ్యతాం ॥ 27 ॥
త్వం బ్రహ్మ పరమం వ్యోమ పురుషః ప్రకృతేః పరః ।
అవతీర్ణః అసి భగవన్ స్వేచ్ఛాఉపాత్తపృథక్ వపుః ॥ 28 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
కృపాలుః అకృతద్రోహః తితిక్షుః సర్వదేహినాం ।
సత్యసారః అనవద్యాత్మా సమః సర్వోపకారకః ॥ 29 ॥
కామైః అహతధీః దాంతః మృదుః శుచిః అకించనః ।
అనీహః మితభుక్ శాంతః స్థిరః మత్ శరణః మునిః ॥ 30 ॥
అప్రమత్తః గభీరాత్మా ధృతిమాంజితషడ్గుణః ।
అమానీ మానదః కల్పః మైత్రః కారుణికః కవిః ॥ 31 ॥
ఆజ్ఞాయ ఏవం గుణాన్ దోషాన్మయాదిష్టాన్ అపి స్వకాన్ ।
ధర్మాన్ సంత్యజ్య యః సర్వాన్ మాం భజేత సః సత్తమః ॥ 32 ॥
జ్ఞాత్వా అజ్ఞాత్వా అథ యే వై మాం యావాన్ యః చ అస్మి
యాదృశః ।
భజంతి అనన్యభావేన తే మే భక్తతమాః మతాః ॥ 33 ॥
మల్లింగమద్భక్తజనదర్శనస్పర్శనార్చనం ।
పరిచర్యా స్తుతిః ప్రహ్వగుణకర్మ అనుకీర్తనం ॥ 34 ॥
మత్కథాశ్రవణే శ్రద్ధా మత్ అనుధ్యానం ఉద్ధవ ।
సర్వలాభ ఉపహరణం దాస్యేన ఆత్మనివేదనం ॥ 35 ॥
మజ్జన్మకర్మకథనం మమ పర్వానుమోదనం ।
గీతతాండవవాదిత్రగోష్ఠీభిః మద్గృహ ఉత్సవః ॥ 36 ॥
యాత్రా బలివిధానం చ సర్వవార్షికపర్వసు ।
వైదికీ తాంత్రికీ దీక్షా మదీయవ్రతధారణం ॥ 37 ॥
మమ అర్చాస్థాపనే శ్రద్ధా స్వతః సంహత్య చ ఉద్యమః ।
ఉద్యాన ఉపవనాక్రీడపురమందిరకర్మణి । 38 ॥
సంమార్జన ఉపలేపాభ్యాం సేకమండలవర్తనైః ।
గృహశుశ్రూషణం మహ్యం దాసవద్యదమాయయా ॥ 39 ॥
అమానిత్వం అదంభిత్వం కృతస్య అపరికీర్తనం ।
అపి దీపావలోకం మే న ఉపయుంజ్యాత్ నివేదితం ॥ 40 ॥
యత్ యత్ ఇష్టతమం లోకే యత్ చ అతిప్రియం ఆత్మనః ।
తత్ తత్ నివేదయేత్ మహ్యం తత్ ఆనంత్యాయ కల్పతే ॥ 41 ॥
సూర్యః అగ్నిః బ్రాహ్మణః గావః వైష్ణవః ఖం మరుత్ జలం ।
భూః ఆత్మా సర్వభూతాని భద్ర పూజాపదాని మే ॥ 42 ॥
సూర్యే తు విద్యయా త్రయ్యా హవిషాగ్నౌ యజేత మాం ।
ఆతిథ్యేన తు విప్రాగ్ర్యః గోష్వంగ యవసాదినా ॥ 43 ॥
వైష్ణవే బంధుసత్కృత్యా హృది ఖే ధ్యాననిష్ఠయా ।
వాయౌ ముఖ్యధియా తోయే ద్రవ్యైః తోయపురస్కృతైః ॥ 44 ॥
స్థండిలే మంత్రహృదయైః భోగైః ఆత్మానం ఆత్మని ।
క్షేత్రజ్ఞం సర్వభూతేషు సమత్వేన యజేత మాం ॥ 45 ॥
ధిష్ణ్యేషు ఏషు ఇతి మద్రూపం శంఖచక్రగదాంబుజైః ।
యుక్తం చతుర్భుజం శాంతం ధ్యాయన్ అర్చేత్ సమాహితః ॥ 46 ॥
ఇష్టాపూర్తేన మాం ఏవం యః యజేత సమాహితః ।
లభతే మయి సద్భక్తిం మత్స్మృతిః సాధుసేవయా ॥ 47 ॥
ప్రాయేణ భక్తియోగేన సత్సంగేన వినా ఉద్ధవ ।
న ఉపాయః విద్యతే సధ్ర్యఙ్ ప్రాయణం హి సతాం అహం ॥ 48 ॥
అథ ఏతత్ పరమం గుహ్యం శ్రుణ్వతః యదునందన ।
సుగోప్యం అపి వక్ష్యామి త్వం మే భృత్యః సుహృత్ సఖా ॥ 49 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
ఏకాదశపూజావిధానయోగో నామ ఏకాదశోఽధ్యాయః ॥ 11 ॥
అథ ద్వాదశోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
న రోధయతి మాం యోగః న స్సాంఖ్యం ధర్మః ఏవ చ ।
న స్వాధ్యాయః తపః త్యాగః న ఇష్టాపూర్తం న దక్షిణా ॥ 1 ॥
వ్రతాని యజ్ఞః ఛందాంసి తీర్థాని నియమాః యమాః ।
యథా అవరుంధే సత్సంగః సర్వసంగ అపహః హి మాం ॥ 2 ॥
సత్సంగేన హి దైతేయా యాతుధానః మృగాః ఖగాః ।
గంధర్వ అప్సరసః నాగాః సిద్ధాః చారణగుహ్యకాః ॥ 3 ॥
విద్యాధరాః మనుష్యేషు వైశ్యాః శూద్రాః స్త్రియః అంత్యజాః ।
రజః తమః ప్రకృతయః తస్మిన్ తస్మిన్ యుగే అనఘ ॥ 4 ॥
బహవః మత్పదం ప్రాప్తాః త్వాష్ట్రకాయాధవాదయః ।
వృషపర్వా బలిః వాణః మయః చ అథ విభీషణః ॥ 5 ॥
సుగ్రీవః హనుమాన్ ఋక్షః గజః గృధ్రః వణిక్పథః ।
వ్యాధః కుబ్జా వ్రజే గోప్యః యజ్ఞపత్న్యః తథా అపరే ॥ 6 ॥
తే న అధితశ్రుతిగణాః న ఉపాసితమహత్తమాః ।
అవ్రతాతప్తతపసః మత్సంగాత్ మాం ఉపాగతాః ॥ 7 ॥
కేవలేన హి భావేన గోప్యః గావః నగాః మృగాః ।
యే అన్యే మూఢధియః నాగాః సిద్ధాః మాం ఈయుః అంజసా ॥ 8 ॥
యం న యోగేన సాంఖ్యేన దానవ్రతతపః అధ్వరైః ।
వ్యాఖ్యాః స్వాధ్యాయసంన్యాసైః ప్రాప్నుయాత్ యత్నవాన్ అపి ॥ 9 ॥
రామేణ సార్ధం మథురాం ప్రణీతే
శ్వాఫల్కినా మయి అనురక్తచిత్తాః ।
విగాఢభావేన న మే వియోగ
తీవ్రాధయః అన్యం దదృశుః సుఖాయ ॥ 10 ॥
తాః తాః క్షపాః ప్రేష్ఠతమేన నీతాః
మయా ఏవ వృందావనగోచరేణ ।
క్షణార్ధవత్ తాః పునరంగ తాసాం
హీనా మాయా కల్పసమా బభూవుః ॥ 11 ॥
తాః న అవిదన్ మయి అనుషంగబద్ధ
ధియః స్వమాత్మానం అదః తథా ఇదం ।
యథా సమాధౌ మునయః అబ్ధితోయే
నద్యః ప్రవిష్టాః ఇవ నామరూపే ॥ 12 ॥
మత్కామా రమణం జారం అస్వరూపవిదః అబలాః ।
బ్రహ్మ మాం పరమం ప్రాపుః సంగాత్ శతసహస్రశః ॥ 13 ॥
తస్మాత్ త్వం ఉద్ధవ ఉత్సృజ్య చోదనాం ప్రతిచోదనాం ।
ప్రవృత్తం చ నివృత్తం చ శ్రోతవ్యం శ్రుతం ఏవ చ ॥ 14 ॥
మాం ఏకం ఏవ శరణం ఆత్మానం సర్వదేహినాం ।
యాహి సర్వాత్మభావేన మయా స్యాః హి అకుతోభయః ॥ 15 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
సంశయః శ్రుణ్వతః వాచం తవ యోగేశ్వర ఈశ్వర ।
న నివర్తతః ఆత్మస్థః యేన భ్రామ్యతి మే మనః ॥ 16 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
సః ఏష జీవః వివరప్రసూతిః
ప్రాణేన ఘోషేణ గుహాం ప్రవిష్టః ।
మనోమయం సూక్ష్మం ఉపేత్య రూపం
మాత్రా స్వరః వర్ణః ఇతి స్థవిష్ఠః ॥ 17 ॥
యథా అనలః ఖే అనిలబంధుః ఊష్మా
బలేన దారుణ్యధిమథ్యమానః ।
అణుః ప్రజాతః హవిషా సమిధ్యతే
తథా ఏవ మే వ్యక్తిః ఇయం హి వాణీ ॥ 18 ॥
ఏవం గదిః కర్మగతిః విసర్గః
ఘ్రాణః రసః దృక్ స్పర్శః శ్రుతిః చ ।
సంకల్పవిజ్ఞానం అథ అభిమానః
సూత్రం రజః సత్త్వతమోవికారః ॥ 19 ॥
అయం హి జీవః త్రివృత్ అబ్జయోనిః
అవ్యక్తః ఏకః వయసా సః ఆద్యః ।
విశ్లిష్టశక్తిః బహుధా ఏవ భాతి
బీజాని యోనిం ప్రతిపద్య యద్వత్ ॥ 20 ॥
యస్మిన్ ఇదం ప్రోతం అశేషం ఓతం
పటః యథా తంతువితానసంస్థః ।
యః ఏష సంసారతరుః పురాణః
కర్మాత్మకః పుష్పఫలే ప్రసూతే ॥ 21 ॥
ద్వే అస్య బీజే శతమూలః త్రినాలః
పంచస్కంధః పంచరసప్రసూతిః ।
దశ ఏకశాఖః ద్విసుపర్ణనీడః
త్రివల్కలః ద్విఫలః అర్కం ప్రవిష్టః ॥ 22 ॥
అదంతి చ ఏకం ఫలం అస్య గృధ్రా
గ్రామేచరాః ఏకం అరణ్యవాసాః ।
హంసాః యః ఏకం బహురూపం ఇజ్యైః
మాయామయం వేద సః వేద వేదం ॥ 23 ॥
ఏవం గురు ఉపాసనయా ఏకభక్త్యా
విద్యాకుఠారేణ శితేన ధీరః ।
వివృశ్చ్య జీవాశయం అప్రమత్తః
సంపద్య చ ఆత్మానం అథ త్యజ అస్త్రం ॥ 24 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
ద్వాదశోఽధ్యాయః ॥ 12 ॥
అథ త్రయోదశోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
సత్త్వం రజః తమః ఇతి గుణాః బుద్ధేః న చ ఆత్మనః ।
సత్త్వేన అన్యతమౌ హన్యాత్ సత్త్వం సత్త్వేన చ ఏవ హి ॥ 1 ॥
సత్త్వాత్ ధర్మః భవేత్ వృద్ధాత్ పుంసః మద్భక్తిలక్షణః ।
సాత్విక ఉపాసయా సత్త్వం తతః ధర్మః ప్రవర్తతే ॥ 2 ॥
ధర్మః రజః తమః హన్యాత్ సత్త్వవృద్ధిః అనుత్తమః ।
ఆశు నశ్యతి తత్ మూలః హి అధర్మః ఉభయే హతే ॥ 3 ॥
ఆగమః అపః ప్రజా దేశః కాలః కర్మ చ జన్మ చ ।
ధ్యానం మంత్రః అథ సంస్కారః దశ ఏతే గుణహేతవః ॥ 4 ॥
తత్ తత్ సాత్వికం ఏవ ఏషాం యత్ యత్ వృద్ధాః ప్రచక్షతే ।
నిందంతి తామసం తత్ తత్ రాజసం తత్ ఉపేక్షితం ॥ 5 ॥
సాత్త్వికాని ఏవ సేవేత పుమాన్ సత్త్వవివృద్ధయే ।
తతః ధర్మః తతః జ్ఞానం యావత్ స్మృతిః అపోహనం ॥ 6 ॥
వేణుసంఘర్షజః వహ్నిః దగ్ధ్వా శామ్యతి తత్ వనం ।
ఏవం గుణవ్యత్యయజః దేహః శామ్యతి తత్ క్రియః ॥ 7 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
విదంతి మర్త్యాః ప్రాయేణ విషయాన్ పదం ఆపదాం ।
తథా అపి భుంజతే కృష్ణ తత్ కథం శ్వ ఖర అజావత్ ॥ 8 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
అహం ఇతి అన్యథాబుద్ధిః ప్రమత్తస్య యథా హృది ।
ఉత్సర్పతి రజః ఘోరం తతః వైకారికం మనః ॥ 9 ॥
రజోయుక్తస్య మనసః సంకల్పః సవికల్పకః ।
తతః కామః గుణధ్యానాత్ దుఃసహః స్యాత్ హి దుర్మతేః ॥ 10 ॥
కరోతి కామవశగః కర్మాణి అవిజితేంద్రియః ।
దుఃఖోదర్కాణి సంపశ్యన్ రజోవేగవిమోహితః ॥ 11.
రజః తమోభ్యాం యత్ అపి విద్వాన్ విక్షిప్తధీః పునః ।
అతంద్రితః మనః యుంజన్ దోషదృష్టిః న సజ్జతే ॥ 12 ॥
అప్రమత్తః అనుయుంజీతః మనః మయి అర్పయన్ శనైః ।
అనిర్విణ్ణః యథాకాలం జితశ్వాసః జితాసనః ॥ 13 ॥
ఏతావాన్ యోగః ఆదిష్టః మత్ శిష్యైః సనక ఆదిభిః ।
సర్వతః మనః ఆకృష్య మయ్యద్ధా ఆవేశ్యతే యథా ॥ 14 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
యదా త్వం సనక ఆదిభ్యః యేన రూపేణ కేశవ ।
యోగం ఆదిష్టవాన్ ఏతత్ రూపం ఇచ్ఛామి వేదితుం ॥ 15 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
పుత్రాః హిరణ్యగర్భస్య మానసాః సనక ఆదయః ।
పప్రచ్ఛుః పితరం సూక్ష్మాం యోగస్య ఐకాంతికీం గతిం ॥
16 ॥
సనక ఆదయః ఊచుః ।
గుణేషు ఆవిశతే చేతః గుణాః చేతసి చ ప్రభో ।
కథం అన్యోన్యసంత్యాగః ముముక్షోః అతితితీర్షోః ॥ 17 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ఏవం పృష్టః మహాదేవః స్వయంభూః భూతభావనః ।
ధ్యాయమానః ప్రశ్నబీజం న అభ్యపద్యత కర్మధీః ॥ 18 ॥
సః మాం అచింతయత్ దేవః ప్రశ్నపారతితీర్షయా ।
తస్య అహం హంసరూపేణ సకాశం అగమం తదా ॥ 19 ॥
దృష్ట్వా మాం త ఉపవ్రజ్య కృత్వా పాద అభివందనం ।
బ్రహ్మాణం అగ్రతః కృత్వా పప్రచ్ఛుః కః భవాన్ ఇతి ॥ 20 ॥
ఇతి అహం మునిభిః పృష్టః తత్త్వజిజ్ఞాసుభిః తదా ।
యత్ అవోచం అహం తేభ్యః తత్ ఉద్ధవ నిబోధ మే ॥ 21 ॥
వస్తునః యది అనానాత్వం ఆత్మనః ప్రశ్నః ఈదృశః ।
కథం ఘటేత వః విప్రాః వక్తుః వా మే కః ఆశ్రయః ॥ 22 ॥
పంచాత్మకేషు భూతేషు సమానేషు చ వస్తుతః ।
కః భవాన్ ఇతి వః ప్రశ్నః వాచారంభః హి అనర్థకః ॥ 23 ॥
మనసా వచసా దృష్ట్యా గృహ్యతే అన్యైః అపి ఇంద్రియైః ।
అహం ఏవ న మత్తః అన్యత్ ఇతి బుధ్యధ్వం అంజసా ॥ 24 ॥
గుణేషు ఆవిశతే చేతః గుణాః చేతసి చ ప్రజాః ।
జీవస్య దేహః ఉభయం గుణాః చేతః మత్ ఆత్మనః ॥ 25 ॥
గుణేషు చ ఆవిశత్ చిత్తం అభీక్ష్ణం గుణసేవయా ।
గుణాః చ చిత్తప్రభవాః మత్ రూపః ఉభయం త్యజేత్ ॥ 26 ॥
జాగ్రత్ స్వప్నః సుషుప్తం చ గుణతః బుద్ధివృత్తయః ।
తాసాం విలక్షణః జీవః సాక్షిత్వేన వినిశ్చితః ॥ 27 ॥
యః హి సంసృతిబంధః అయం ఆత్మనః గుణవృత్తిదః ।
మయి తుర్యే స్థితః జహ్యాత్ త్యాగః తత్ గుణచేతసాం ॥ 28 ॥
అహంకారకృతం బంధం ఆత్మనః అర్థవిపర్యయం ।
విద్వాన్ నిర్విద్య సంసారచింతాం తుర్యే స్థితః త్యజేత్ ॥ 29 ॥
యావత్ నానార్థధీః పుంసః న నివర్తేత యుక్తిభిః ।
జాగర్తి అపి స్వపన్ అజ్ఞః స్వప్నే జాగరణం యథా ॥ 30 ॥
అసత్త్వాత్ ఆత్మనః అన్యేషాం భావానాం తత్ కృతా భిదా ।
గతయః హేతవః చ అస్య మృషా స్వప్నదృశః యథా ॥ 31 ॥
యో జాగరే బహిః అనుక్షణధర్మిణః అర్థాన్
భుంక్తే సమస్తకరణైః హృది తత్ సదృక్షాన్ ।
స్వప్నే సుషుప్తః ఉపసంహరతే సః ఏకః
స్మృతి అన్వయాత్ త్రిగుణవృత్తిదృక్ ఇంద్రియ ఈశః ॥ 32 ॥
ఏవం విమృశ్య గుణతః మనసః త్ర్యవస్థా
మత్ మాయయా మయి కృతా ఇతి నిశ్చితార్థాః ।
సంఛిద్య హార్దం అనుమానస్త్ ఉక్తితీక్ష్ణ
జ్ఞానాసినా భజతః మా అఖిలసంశయాధిం ॥ 33 ॥
ఈక్షేత విభ్రమం ఇదం మనసః విలాసం
దృష్టం వినష్టం అతిలోలం అలాతచక్రం ।
విజ్ఞానం ఏకం ఉరుధా ఇవ విభాతి మాయా
స్వప్నః త్రిధా గుణవిసర్గకృతః వికల్పః ॥ 34 ॥
దృష్టిం తతః ప్రతినివర్త్య నివృత్తతృష్ణః
తూష్ణీం భవేత్ నిజసుఖ అనుభవః నిరీహః ।
సందృశ్యతే క్వ చ యది ఇదం అవస్తుబుద్ధ్యా
త్యక్తం భ్రమాయ న భవేత్ స్మృతిః ఆనిపాతాత్ ॥ 35 ॥
దేహం చ నశ్వరం అవస్థితం ఉత్థితం వా
సిద్ధః న పశ్యతి యతః అధ్యగమత్స్వరూపం ।
దైవాత్ అపేతం ఉత దైవశాత్ ఉపేతం
వాసః యథా పరికృతం మదిరామదాంధః ॥ 36 ॥
దేహః అపి దైవవశగః ఖలు కర్మ యావత్
స్వారంభకం ప్రతిసమీక్షతః ఏవ సాసుః ।
తం అప్రపంచం అధిరూఢసమాధియోగః
స్వాప్నం పునః న భజతే ప్రతిబుద్ధవస్తుః ॥ 37 ॥
మయా ఏతత్ ఉక్తం వః విప్రాః గుహ్యం యత్ సాంఖ్యయోగయోః ।
జానీతం ఆగతం యజ్ఞం యుష్మత్ ధర్మవివక్షయా ॥ 38 ॥
అహం యోగస్య సాంఖ్యస్య సత్యస్యర్తస్య తేజసః ।
పరాయణం ద్విజశ్రేష్ఠాః శ్రియః కీర్తేః దమస్య చ ॥ 39 ॥
మాం భజంతి గుణాః సర్వే నిర్గుణం నిరపేక్షకం ।
సుహృదం ప్రియం ఆత్మానం సామ్య అసంగ ఆదయః గుణాః ॥ 40 ॥
ఇతి మే ఛిన్నసందేహాః మునయః సనక ఆదయః ।
సభాజయిత్వా పరయా భక్త్యా అగృణత సంస్తవైః ॥ 41 ॥
తైః అహం పూజితః సమ్యక్ సంస్తుతః పరమ ఋషిభిః ।
ప్రత్యేయాయ స్వకం ధామ పశ్యతః పరమేష్ఠినః ॥ 42 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
హంసగీతానిరూపణం నామ త్రయోదశోఽధ్యాయః ॥ 13 ॥
అథ చతుర్దశోఽధ్యాయః ।
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
వదంతి కృష్ణ శ్రేయాంసి బహూని బ్రహ్మవాదినః ।
తేషాం వికల్పప్రాధాన్యం ఉత అహో ఏకముఖ్యతా ॥ 1 ॥
భవత్ ఉదాహృతః స్వామిన్ భక్తియోగః అనపేక్షితః ।
నిరస్య సర్వతః సంగం యేన త్వయి ఆవిశేత్ మనః ॥ 2 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
కాలేన నష్టా ప్రలయే వాణీయం వేదసంజ్ఞితా ।
మయా ఆదౌ బ్రహ్మణే ప్రోక్తా ధర్మః యస్యాం మదాత్మకః ॥ 3 ॥
తేన ప్రోక్తా చ పుత్రాయ మనవే పూర్వజాయ సా ।
తతః భృగు ఆదయః అగృహ్ణన్ సప్తబ్రహ్మమహర్షయః ॥ 4 ॥
తేభ్యః పితృభ్యః తత్ పుత్రాః దేవదానవగుహ్యకాః ।
మనుష్యాః సిద్ధగంధర్వాః సవిద్యాధరచారణాః ॥ 5 ॥
కిందేవాః కిన్నరాః నాగాః రక్షః కింపురుష ఆదయః ।
బహ్వ్యః తేషాం ప్రకృతయః రజఃసత్త్వతమోభువః ॥ 6 ॥
యాభిః భూతాని భిద్యంతే భూతానాం మతయః తథా ।
యథాప్రకృతి సర్వేషాం చిత్రాః వాచః స్రవంతి హి ॥ 7 ॥
ఏవం ప్రకృతివైచిత్ర్యాత్ భిద్యంతే మతయః నృణాం ।
పారంపర్యేణ కేషాంచిత్ పాఖండమతయః అపరే ॥ 8 ॥
మన్మాయామోహితధియః పురుషాః పురుషర్షభ ।
శ్రేయః వదంతి అనేకాంతం యథాకర్మ యథారుచి ॥ 9 ॥
ధర్మం ఏకే యశః చ అన్యే కామం సత్యం దమం శమం ।
అన్యే వదంతి స్వార్థం వా ఐశ్వర్యం త్యాగభోజనం ।
కేచిత్ యజ్ఞతపోదానం వ్రతాని నియమ అన్యమాన్ ॥ 10 ॥
ఆది అంతవంతః ఏవ ఏషాం లోకాః కర్మవినిర్మితాః ।
దుఃఖ ఉదర్కాః తమోనిష్ఠాః క్షుద్ర ఆనందాః శుచ అర్పితాః ॥
11 ॥
మయి అర్పిత మనః సభ్య నిరపేక్షస్య సర్వతః ।
మయా ఆత్మనా సుఖం యత్ తత్ కుతః స్యాత్ విషయ ఆత్మనాం ॥
12 ॥
అకించనస్య దాంతస్య శాంతస్య సమచేతసః ।
మయా సంతుష్టమనసః సర్వాః సుఖమయాః దిశః ॥ 13 ॥
న పారమేష్ఠ్యం న మహేంద్రధిష్ణ్యం
న సార్వభౌమం న రసాధిపత్యం ।
న యోగసిద్ధీః అపునర్భవం వా
మయి అర్పిత ఆత్మా ఇచ్ఛతి మత్ వినా అన్యత్ ॥ 14 ॥
న తథా మే ప్రియతమః ఆత్మయోనిః న శంకరః ।
న చ సంకర్షణః న శ్రీః న ఏవ ఆత్మా చ యథా భవాన్
॥ 15 ॥
నిరపేక్షం మునిం శాతం నిర్వైరం సమదర్శనం ।
అనువ్రజామి అహం నిత్యం పూయేయేతి అంఘ్రిరేణుభిః ॥ 16 ॥
నిష్కించనా మయి అనురక్తచేతసః
శాంతాః మహాంతః అఖిలజీవవత్సలాః ।
కామైః అనాలబ్ధధియః జుషంతి యత్
తత్ నైరపేక్ష్యం న విదుః సుఖం మమ ॥ 17 ॥
బాధ్యమానః అపి మద్భక్తః విషయైః అజితేంద్రియః ।
ప్రాయః ప్రగల్భయా భక్త్యా విషయైః న అభిభూయతే ॥ 18 ॥
యథా అగ్నిః సుసమృద్ధ అర్చిః కరోతి ఏధాంసి భస్మసాత్ ।
తథా మద్విషయా భక్తిః ఉద్ధవ ఏనాంసి కృత్స్నశః ॥ 19 ॥
న సాధయతి మాం యోగః న సాంఖ్యం ధర్మః ఉద్ధవ ।
న స్వాధ్యాయః తపః త్యాగః యథా భక్తిః మమ ఊర్జితా ॥ 20 ॥
భక్త్యా అహం ఏకయా గ్రాహ్యః శ్రద్ధయా ఆత్మా ప్రియః సతాం ।
భక్తిః పునాతి మన్నిష్ఠా శ్వపాకాన్ అపి సంభవాత్ ॥ 21 ॥
ధర్మః సత్యదయా ఉపేతః విద్యా వా తపసాన్వితా ।
మద్భ్క్త్యాపేతం ఆత్మానం న సమ్యక్ ప్రపునాతి హి ॥ 22 ॥
కథం వినా రోమహర్షం ద్రవతా చేతసా వినా ।
వినానంద అశ్రుకలయా శుధ్యేత్ భక్త్యా వినాశయః ॥ 23 ॥
వాక్ గద్గదా ద్రవతే యస్య చిత్తం
రుదతి అభీక్ష్ణం హసతి క్వచిత్ చ ।
విలజ్జః ఉద్గాయతి నృత్యతే చ
మద్భక్తియుక్తః భువనం పునాతి ॥ 24 ॥
యథా అగ్నినా హేమ మలం జహాతి
ధ్మాతం పునః స్వం భజతే చ రూపం ।
ఆత్మా చ కర్మానుశయం విధూయ
మద్భక్తియోగేన భజతి అథః మాం ॥ 25 ॥
యథా యథా ఆత్మా పరిమృజ్యతే అసౌ
మత్పుణ్యగాథాశ్రవణ అభిధానైః ।
తథా తథా పశ్యతి వస్తు సూక్ష్మం
చక్షుః యథా ఏవ అంజనసంప్రయుక్తం ॥ 26 ॥
విషయాన్ ధ్యాయతః చిత్తం విషయేషు విషజ్జతే ।
మాం అనుస్మరతః చిత్తం మయి ఏవ ప్రవిలీయతే ॥ 27 ॥
తస్మాత్ అసత్ అభిధ్యానం యథా స్వప్నమనోరథం ।
హిత్వా మయి సమాధత్స్వ మనః మద్భావభావితం ॥ 28 ॥
స్త్రీణాం స్త్రీసంగినాం సంగం త్యక్త్వా దూరతః ఆత్మవాన్ ।
క్షేమే వివిక్తః ఆసీనః చింతయేత్ మాం అతంద్రితః ॥ 29 ॥
న తథా అస్య భవేత్ క్లేశః బంధః చ అన్యప్రసంగతః ।
యోషిత్ సంగాత్ యథా పుంసః యథా తత్ సంగిసంగతః ॥ 30 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
యథా త్వాం అరవిందాక్ష యాదృశం వా యదాత్మకం ।
ధ్యాయేత్ ముముక్షుః ఏతత్ మే ధ్యానం మే వక్తుం అర్హసి ॥ 31 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
సమః ఆసనః ఆసీనః సమకాయః యథాసుఖం ।
హస్తౌ ఉత్సంగః ఆధాయ స్వనాసాగ్రకృత ఈక్షణః । 32 ॥
ప్రాణస్య శోధయేత్ మార్గం పూరకుంభకరేచకైః ।
విపర్యయేణ అపి శనైః అభ్యసేత్ నిర్జితేంద్రియః ॥ 33 ॥
హృది అవిచ్ఛిన్నం ఓంకారం ఘంటానాదం బిసోర్ణవత్ ।
ప్రాణేన ఉదీర్య తత్ర అథ పునః సంవేశయేత్ స్వరం ॥ 34 ॥
ఏవం ప్రణవసంయుక్తం ప్రాణం ఏవ సమభ్యసేత్ ।
దశకృత్వః త్రిషవణం మాసాత్ అర్వాక్ జిత అనిలః ॥35 ॥
హృత్పుండరీకం అంతస్థం ఊర్ధ్వనాలం అధోముఖం ।
ధ్యాత్వా ఊర్ధ్వముఖం ఉన్నిద్రం అష్టపత్రం సకర్ణికం ॥ 36 ॥
కర్ణికాయాం న్యసేత్ సూర్యసోమాగ్నీన్ ఉత్తరోత్తరం ।
వహ్నిమధ్యే స్మరేత్ రూపం మమ ఏతత్ ధ్యానమంగలం ॥ 37 ॥
సమం ప్రశాంతం సుముఖం దీర్ఘచారుచతుర్భుజం ।
సుచారుసుందరగ్రీవం సుకపోలం శుచిస్మితం ॥ 38 ॥
సమాన కర్ణ విన్యస్త స్ఫురన్ మకర కుండలం ।
హేమ అంబరం ఘనశ్యామం శ్రీవత్స శ్రీనికేతనం ॥ 39 ॥
శంఖ చక్ర గదా పద్మ వనమాలా విభూషితం ।
నూపురైః విలసత్ పాదం కౌస్తుభ ప్రభయా యుతం ॥ 40 ॥
ద్యుమత్ కిరీట కటక కటిసూత్ర అంగద అయుతం ।
సర్వాంగ సుందరం హృద్యం ప్రసాద సుముఖ ఈక్షణం ॥ 41 ॥
సుకుమారం అభిధ్యాయేత్ సర్వాంగేషు మనః దధత్ ।
ఇంద్రియాణి ఇంద్రియేభ్యః మనసా ఆకృష్య తత్ మనః ।
బుద్ధ్యా సారథినా ధీరః ప్రణయేత్ మయి సర్వతః ॥ 42 ॥
తత్ సర్వ వ్యాపకం చిత్తం ఆకృష్య ఏకత్ర ధారయేత్ ।
న అన్యాని చింతయేత్ భూయః సుస్మితం భావయేత్ ముఖం ॥ 43 ॥
తత్ర లబ్ధపదం చిత్తం ఆకృష్య వ్యోమ్ని ధారయేత్ ।
తత్ చ త్యక్త్వా మదారోహః న కించిత్ అపి చింతయేత్ ॥ 44 ॥
ఏవం సమాహితమతిః మాం ఏవ ఆత్మానం ఆత్మని ।
విచష్టే మయి సర్వాత్మత్ జ్యోతిః జ్యోతిషి సంయుతం ॥ 45 ॥
ధ్యానేన ఇత్థం సుతీవ్రేణ యుంజతః యోగినః మనః ।
సంయాస్యతి ఆశు నిర్వాణం ద్రవ్య జ్ఞాన క్రియా భ్రమః ॥ 46 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
భక్తిరహస్యావధారణయోగో నామ చతుర్దశోఽధ్యాయః ॥ 14 ॥
అథ పంచదశోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
జితేంద్రియస్య యుక్తస్య జితశ్వాసస్య యోగినః
మయి ధారయతః చేతః ఉపతిష్ఠంతి సిద్ధయః ॥ 1 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
కయా ధారణయా కాస్విత్ కథంస్విత్ సిద్ధిః అచ్యుత ।
కతి వా సిద్ధయః బ్రూహి యోగినాం సిద్ధిదః భవాన్ ॥ 2 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
సిద్ధయః అష్టాదశ ప్రోక్తా ధారణాయోగపారగైః ।
తాసాం అష్టౌ మత్ ప్రధానాః దశః ఏవ గుణహేతవః ॥ 3 ॥
అణిమా మహిమా మూర్తేః లఘిమా ప్రాప్తిః ఇంద్రియైః ।
ప్రాకామ్యం శ్రుతదృష్టేషు శక్తిప్రేరణం ఈశితా ॥ 4 ॥
గుణేషు అసంగః వశితా యత్ కామః తత్ అవస్యతి ।
ఏతాః మే సిద్ధయః సౌమ్య అష్టౌ ఉత్పత్తికాః మతాః ॥ 5 ॥
అనూర్మిమత్త్వం దేహే అస్మిన్ దూరశ్రవణదర్శనం ।
మనోజవః కామరూపం పరకాయప్రవేశనం ॥ 6 ॥
స్వచ్ఛందమృత్యుః దేవానాం సహక్రీడానుదర్శనం ।
యథాసంకల్పసంసిద్ధిః ఆజ్ఞాప్రతిహతా గతిః ॥ 7 ॥
త్రికాలజ్ఞత్వం అద్వంద్వం పరచిత్తాది అభిజ్ఞతా ।
అగ్ని అర్క అంబు విష ఆదీనాం ప్రతిష్టంభః అపరాజయః ॥ 8 ॥
ఏతాః చ ఉద్దేశతః ప్రోక్తా యోగధారణసిద్ధయః ।
యయా ధారణయా యా స్యాత్ యథా వా స్యాత్ నిబోధ మే ॥ 9 ॥
భూతసూక్ష్మ ఆత్మని మయి తన్మాత్రం ధారయేత్ మనః ।
అణిమానం అవాప్నోతి తన్మాత్ర ఉపాసకః మమ ॥ 10 ॥
మహతి ఆత్మన్ మయి పరే యథాసంస్థం మనః దధత్ ।
మహిమానం అవాప్నోతి భూతానాం చ పృథక్ పృథక్ ॥ 11 ॥
పరమాణుమయే చిత్తం భూతానాం మయి రంజయన్ ।
కాలసూక్ష్మాత్మతాం యోగీ లఘిమానం అవాప్నుయాత్ ॥ 12 ॥
ధారయన్ మయి అహంతత్త్వే మనః వైకారికే అఖిలం ।
సర్వేంద్రియాణాం ఆత్మత్వం ప్రాప్తిం ప్రాప్నోతి మన్మనాః ॥ 13 ॥
మహతి ఆత్మని యః సూత్రే ధారయేత్ మయి మానసం ।
ప్రాకామ్యం పారమేష్ఠ్యం మే విందతే అవ్యక్తజన్మనః ॥ 14 ॥
విష్ణౌ త్ర్యధి ఈశ్వరే చిత్తం ధారయేత్ కాలవిగ్రహే ।
సః ఈశిత్వం అవాప్నోతి క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞచోదనాం ॥ 15 ॥
నారాయణే తురీయాఖ్యే భగవత్ శబ్దశబ్దితే ।
మనః మయి ఆదధత్ యోగీ మత్ ధర్మాః వహితాం ఇయాత్ ॥ 16 ॥
నిర్గుణే బ్రహ్మణి మయి ధారయన్ విశదం మనః ।
పరమానందం ఆప్నోతి యత్ర కామః అవసీయతే ॥ 17 ॥
శ్వేతదీపపతౌ చిత్తం శుద్ధే ధర్మమయే మయి ।
ధారయన్ శ్వేతతాం యాతి షడూర్మిరహితః నరః ॥ 18 ॥
మయి ఆకాశ ఆత్మని ప్రాణే మనసా ఘోషం ఉద్వహన్ ।
తత్ర ఉపలబ్ధా భూతానాం హంసః వాచః శ్రుణోతి అసౌ ॥ 19 ॥
చక్షుః త్వష్టరి సంయోజ్య త్వష్టారం అపి చక్షుషి ।
మాం తత్ర మనసా ధ్యాయన్ విశ్వం పశ్యతి సూక్ష్మదృక్ ॥ 20 ॥
మనః మయి సుసంయోజ్య దేహం తదను వాయునా ।
మద్ధారణ అనుభావేన తత్ర ఆత్మా యత్ర వై మనః ॥ 21 ॥
యదా మనః ఉపాదాయ యత్ యత్ రూపం బుభూషతి ।
తత్ తత్ భవేత్ మనోరూపం మద్యోగబలం ఆశ్రయః ॥ 22 ॥
పరకాయం విశన్ సిద్ధః ఆత్మానం తత్ర భావయేత్ ।
పిండం హిత్వా విశేత్ ప్రాణః వాయుభూతః షడంఘ్రివత్ ॥ 23 ॥
పార్ష్ణ్యా ఆపీడ్య గుదం ప్రాణం హృత్ ఉరః కంఠ మూర్ధసు ।
ఆరోప్య బ్రహ్మరంధ్రేణ బ్రహ్మ నీత్వా ఉత్సృజేత్ తనుం ॥ 24 ॥
విహరిష్యన్ సురాక్రీడే మత్స్థం సత్త్వం విభావయేత్ ।
విమానేన ఉపతిష్ఠంతి సత్త్వవృత్తీః సురస్త్రియః ॥ 25 ॥
యథా సంకల్పయేత్ బుద్ధ్యా యదా వా మత్పరః పుమాన్ ।
మయి సత్యే మనః యుంజన్ తథా తత్ సముపాశ్నుతే ॥ 26 ॥
యః వై మద్భావం ఆపన్నః ఈశితుః వశితుః పుమాన్ ।
కుతశ్చిత్ న విహన్యేత తస్య చ ఆజ్ఞా యథా మమ ॥ 27 ॥
మద్భక్త్యా శుద్ధసత్త్వస్య యోగినః ధారణావిదః ।
తస్య త్రైకాలికీ బుద్ధిః జన్మ మృత్యు ఉపబృంహితా ॥ 28 ॥
అగ్ని ఆదిభిః న హన్యేత మునేః యోగం అయం వపుః ।
మద్యోగశ్రాంతచిత్తస్య యాదసాం ఉదకం యథా ॥ 29 ॥
మద్విభూతిః అభిధ్యాయన్ శ్రీవత్స అస్త్రబిభూషితాః ।
ధ్వజాతపత్రవ్యజనైః సః భవేత్ అపరాజితః ॥ 30 ॥
ఉపాసకస్య మాం ఏవం యోగధారణయా మునేః ।
సిద్ధయః పూర్వకథితాః ఉపతిష్ఠంతి అశేషతః ॥ 31 ॥
జితేంద్రియస్య దాంతస్య జితశ్వాస ఆత్మనః మునేః ।
మద్ధారణాం ధారయతః కా సా సిద్ధిః సుదుర్లభా ॥ 32 ॥
అంతరాయాన్ వదంతి ఏతాః యుంజతః యోగం ఉత్తమం ।
మయా సంపద్యమానస్య కాలక్షేపణహేతవః ॥ 33 ॥
జన్మ ఓషధి తపో మంత్రైః యావతీః ఇహ సిద్ధయః ।
యోగేన ఆప్నోతి తాః సర్వాః న అన్యైః యోగగతిం వ్రజేత్ ॥ 34 ॥
సర్వాసాం అపి సిద్ధీనాం హేతుః పతిః అహం ప్రభుః ।
అహం యోగస్య సాంఖ్యస్య ధర్మస్య బ్రహ్మవాదినాం ॥ 35 ॥
అహం ఆత్మా అంతరః బాహ్యః అనావృతః సర్వదేహినాం ।
యథా భూతాని భూతేషు బహిః అంతః స్వయం తథా ॥ 36 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
సిద్ధనిరూపణయోగో నామ పంచదశోఽధ్యాయః ॥ 15 ॥
అథ షోడశోఽధ్యాయః ।
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
త్వం బ్రహ్మ పరమం సాక్షాత్ అనాది అనంతం అపావృతం ।
సర్వేషాం అపి భావానాం త్రాణస్థితి అప్యయ ఉద్భవః ॥ 1 ॥
ఉచ్చావచేషు భూతేషు దుర్జ్ఞేయం అకృత ఆత్మభిః ।
ఉపాసతే త్వాం భగవన్ యాథాతథ్యేన బ్రాహ్మణాః ॥ 2 ॥
యేషు యేషు చ భావేషు భక్త్యా త్వాం పరమర్షయః ।
ఉపాసీనాః ప్రపద్యంతే సంసిద్ధిం తత్ వదస్వ మే ॥ 3 ॥
గూఢః చరసి భూతాత్మా భూతానాం భూతభావన ।
న త్వాం పశ్యంతి భూతాని పశ్యంతం మోహితాని తే ॥ 4 ॥
యాః కాః చ భూమౌ దివి వై రసాయాం
విభూతయః దిక్షు మహావిభూతే ।
తాః మహ్యం ఆఖ్యాహి అనుభావితాః తే
నమామి తే తీర్థ పద అంఘ్రిపద్మం ॥ 5 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ఏవం ఏతత్ అహం పృష్టః ప్రశ్నం ప్రశ్నవిదాం వర ।
యుయుత్సునా వినశనే సపత్నైః అర్జునేన వై ॥ 6 ॥
జ్ఞాత్వా జ్ఞాతివధం గర్హ్యం అధర్మం రాజ్యహేతుకం ।
తతః నివృత్తః హంతా అహం హతః అయం ఇతి లౌకికః ॥ 7 ॥
సః తదా పురుషవ్యాఘ్రః యుక్త్యా మే ప్రతిబోధితః ।
అభ్యభాషత మాం ఏవం యథా త్వం రణమూర్ధని ॥ 8 ॥
అహం ఆత్మా ఉద్ధవ ఆమీషాం భూతానాం సుహృత్ ఈశ్వరః ।
అహం సర్వాణి భూతాని తేషాం స్థితి ఉద్భవ అప్యయః ॥ 9 ॥
అహం గతిః గతిమతాం కాలః కలయతాం అహం ।
గుణానాం చ అపి అహం సామ్యం గుణిన్యా ఉత్పత్తికః గుణః ॥ 10 ॥
గుణినాం అపి అహం సూత్రం మహతాం చ మహాన్ అహం ।
సూక్ష్మాణాం అపి అహం జీవః దుర్జయానాం అహం మనః ॥ 11 ॥
హిరణ్యగర్భః వేదానాం మంత్రాణాం ప్రణవః త్రివృత్ ।
అక్షరాణాం అకారః అస్మి పదాని ఛందసాం అహం ॥ 12 ॥
ఇంద్రః అహం సర్వదేవానాం వసూనామస్మి హవ్యవాట్ ।
ఆదిత్యానాం అహం విష్ణూ రుద్రాణాం నీలలోహితః ॥ 13 ॥
బ్రహ్మర్షీణాం భృగుః అహం రాజర్షీణాం అహం మనుః ।
దేవర్షిణాం నారదః అహం హవిర్ధాని అస్మి ధేనుషు ॥ 14 ॥
సిద్ధేశ్వరాణాం కపిలః సుపర్ణః అహం పతత్రిణాం ।
ప్రజాపతీనాం దక్షః అహం పితౄణాం అహం అర్యమా ॥ 15 ॥
మాం విద్ధి ఉద్ధవ దైత్యానాం ప్రహ్లాదం అసురేశ్వరం ।
సోమం నక్షత్ర ఓషధీనాం ధనేశం యక్షరక్షసాం ॥ 16 ॥
ఐరావతం గజేంద్రాణాం యాదసాం వరుణం ప్రభుం ।
తపతాం ద్యుమతాం సూర్యం మనుష్యాణాం చ భూపతిం ॥ 17 ॥
ఉచ్చైఃశ్రవాః తురంగాణాం ధాతూనాం అస్మి కాంచనం ।
యమః సంయమతాం చ అహం సర్పాణాం అస్మి వాసుకిః ॥ 18 ॥
నాగేంద్రాణాం అనంతః అహం మృగేంద్రః శృంగిదంష్ట్రిణాం ।
ఆశ్రమాణాం అహం తుర్యః వర్ణానాం ప్రథమః అనఘ ॥ 19 ॥
తీర్థానాం స్రోతసాం గంగా సముద్రః సరసాం అహం ।
ఆయుధానాం ధనుః అహం త్రిపురఘ్నః ధనుష్మతాం ॥ 20 ॥
ధిష్ణ్యానాం అస్మి అహం మేరుః గహనానాం హిమాలయః ।
వనస్పతీనాం అశ్వత్థః ఓషధీనాం అహం యవః ॥ 21 ॥
పురోధసాం వసిష్ఠః అహం బ్రహ్మిష్ఠానాం బృహస్పతిః ।
స్కందః అహం సర్వసేనాన్యాం అగ్రణ్యాం భగవాన్ అజః ॥ 22 ॥
యజ్ఞానాం బ్రహ్మయజ్ఞః అహం వ్రతానాం అవిహింసనం ।
వాయు అగ్ని అర్క అంబు వాక్ ఆత్మా శుచీనాం అపి అహం శుచిః ॥ 23 ॥
యోగానాం ఆత్మసంరోధః మంత్రః అస్మి విజిగీషతాం ।
ఆన్వీక్షికీ కౌశలానాం వికల్పః ఖ్యాతివాదినాం ॥ 24 ॥
స్త్రీణాం తు శతరూపా అహం పుంసాం స్వాయంభువః మనుః ।
నారాయణః మునీనాం చ కుమారః బ్రహ్మచారిణాం ॥ 25 ॥
ధర్మాణాం అస్మి సంన్యాసః క్షేమాణాం అబహిః మతిః ।
గుహ్యానాం సూనృతం మౌనం మిథునానాం అజః తు అహం ॥ 26 ॥
సంవత్సరః అస్మి అనిమిషాం ఋతూనాం మధుమాధవౌ ।
మాసానాం మార్గశీర్షః అహం నక్షత్రాణాం తథా అభిజిత్
॥ 27 ॥
అహం యుగానాం చ కృతం ధీరాణాం దేవలః అసితః ।
ద్వైపాయనః అస్మి వ్యాసానాం కవీనాం కావ్యః ఆత్మవాన్ ॥ 28 ॥
వాసుదేవః భగవతాం త్వం భాగవతేషు అహం ।
కింపురుషాణాం హనుమాన్ విద్యాఘ్రాణాం సుదర్శనః ॥ 29 ॥
రత్నానాం పద్మరాగః అస్మి పద్మకోశః సుపేశసాం ।
కుశః అస్మి దర్భజాతీనాం గవ్యం ఆజ్యం హవిష్షు అహం ॥
30 ॥
వ్యవసాయినాం అహం లక్ష్మీః కితవానాం ఛలగ్రహః ।
తితిక్షా అస్మి తితిక్షణాం సత్త్వం సత్త్వవతాం అహం ॥ 31 ॥
ఓజః సహోబలవతాం కర్మ అహం విద్ధి సాత్త్వతాం ।
సాత్త్వతాం నవమూర్తీనాం ఆదిమూర్తిః అహం పరా ॥ 32 ॥
విశ్వావసుః పూర్వచిత్తిః గంధర్వ అప్సరసాం అహం ।
భూధరాణాం అహం స్థైర్యం గంధమాత్రం అహం భువః ॥ 33 ॥
అపాం రసః చ పరమః తేజిష్ఠానాం విభావసుః ।
ప్రభా సూర్య ఇందు తారాణాం శబ్దః అహం నభసః పరః ॥ 34 ॥
బ్రహ్మణ్యానాం బలిః అహం విరాణాం అహం అర్జునః ।
భూతానాం స్థితిః ఉత్పత్తిః అహం వై ప్రతిసంక్రమః ॥ 35 ॥
గతి ఉక్తి ఉత్సర్గ ఉపాదానం ఆనంద స్పర్శ లక్షణం ।
ఆస్వాద శ్రుతి అవఘ్రాణం అహం సర్వేంద్రియ ఇంద్రియం ॥ 36 ॥
పృథివీ వాయుః ఆకాశః ఆపః జ్యోతిః అహం మహాన్ ।
వికారః పురుషః అవ్యక్తం రజః సత్త్వం తమః పరం ।
అహం ఏతత్ ప్రసంఖ్యానం జ్ఞానం సత్త్వవినిశ్చయః ॥ 37 ॥
మయా ఈశ్వరేణ జీవేన గుణేన గుణినా వినా ।
సర్వాత్మనా అపి సర్వేణ న భావః విద్యతే క్వచిత్ ॥ 38 ॥
సంఖ్యానం పరమాణూనాం కాలేన క్రియతే మయా ।
న తథా మే విభూతీనాం సృజతః అండాని కోటిశః ॥ 39 ॥
తేజః శ్రీః కీర్తిః ఐశ్వర్యం హ్రీః త్యాగః సౌభగం భగః ।
వీర్యం తితిక్షా విజ్ఞానం యత్ర యత్ర స మే అంశకః ॥ 40 ॥
ఏతాః తే కీర్తితాః సర్వాః సంక్షేపేణ విభూతయః ।
మనోవికారాః ఏవ ఏతే యథా వాచా అభిధీయతే ॥ 41 ॥
వాచం యచ్ఛ మనః యచ్ఛ ప్రాణాని యచ్ఛ ఇంద్రియాణి చ ।
ఆత్మానం ఆత్మనా యచ్ఛ న భూయః కల్పసే అధ్వనే ॥ 42 ॥
యః వై వాక్ మనసి సమ్యక్ అసంయచ్ఛన్ ధియా యతిః ।
తస్య వ్రతం తపః దానం స్రవత్యామఘటాంబువత్ ॥ 43 ॥
తస్మాత్ మనః వచః ప్రాణాన్ నియచ్ఛేత్ మత్ పరాయణః ।
మత్ భక్తి యుక్తయా బుద్ధ్యా తతః పరిసమాప్యతే ॥ 44 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
విభూతియోగో నామ షోడశోఽధ్యాయః ॥ 16 ॥
అథ సప్తదశోఽధ్యాయః ।
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
యః త్వయా అభితః పూర్వం ధర్మః త్వత్ భక్తిలక్షణః ।
వర్ణాశ్రమ ఆచారవతాం సర్వేషాం ద్విపదాం అపి ॥ 1 ॥
యథా అనుష్ఠీయమానేన త్వయి భక్తిః నృణాం భవేత్ ।
స్వధర్మేణ అరవిందాక్ష తత్ సమాఖ్యాతుం అర్హసి ॥ 2 ॥
పురా కిల మహాబాహో ధర్మం పరమకం ప్రభో ।
యత్ తేన హంసరూపేణ బ్రహ్మణే అభ్యాత్థ మాధవ ॥ 3 ॥
సః ఇదానీం సుమహతా కాలేన అమిత్రకర్శన ।
న ప్రాయః భవితా మర్త్యలోకే ప్రాక్ అనుశాసితః ॥ 4 ॥
వక్తా కర్తా అవితా న అన్యః ధర్మస్య అచ్యుత తే భువి ।
సభాయాం అపి వైరించ్యాం యత్ర మూర్తిధరాః కలాః ॥ 5 ॥
కర్త్రా అవిత్రా ప్రవక్త్రా చ భవతా మధుసూదన ।
త్యక్తే మహీతలే దేవ వినష్టం కః ప్రవక్ష్యతి ॥ 6 ॥
తత్త్వం నః సర్వధర్మజ్ఞ ధర్మః త్వత్ భక్తిలక్షణః ।
యథా యస్య విధీయేత తథా వర్ణయ మే ప్రభో ॥ 7 ॥
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
ఇత్థం స్వభృత్యముఖ్యేన పృష్టః సః భగవాన్ హరిః ।
ప్రీతః క్షేమాయ మర్త్యానాం ధర్మాన్ ఆహ సనాతనాన్ ॥ 8 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ధర్మ్యః ఏష తవ ప్రశ్నః నైఃశ్రేయసకరః నృణాం ।
వర్ణాశ్రమ ఆచారవతాం తం ఉద్ధవ నిబోధ మే ॥ 9 ॥
ఆదౌ కృతయుగే వర్ణః నృణాం హంసః ఇతి స్మృతః ।
కృతకృత్యాః ప్రజాః జాత్యాః తస్మాత్ కృతయుగం విదుః ॥ 10 ॥
వేదః ప్రణవః ఏవ అగ్రే ధర్మః అహం వృషరూపధృక్ ।
ఉపాసతే తపోనిష్ఠాం హంసం మాం ముక్తకిల్బిషాః ॥ 11 ॥
త్రేతాముఖే మహాభాగ ప్రాణాత్ మే హృదయాత్ త్రయీ ।
విద్యా ప్రాదుః అభూత్ తస్యాః అహం ఆసం త్రివృన్మఖః ॥ 12 ॥
విప్ర క్షత్రియ విట్ శూద్రాః ముఖ బాహు ఉరు పాదజాః ।
వైరాజాత్ పురుషాత్ జాతాః యః ఆత్మాచారలక్షణాః ॥ 13 ॥
గృహాశ్రమః జఘనతః బ్రహ్మచర్యం హృదః మమ ।
వక్షఃస్థానాత్ వనే వాసః న్యాసః శీర్షణి సంస్థితః ॥ 14 ॥
వర్ణానాం ఆశ్రమాణాం చ జన్మభూమి అనుసారిణీః ।
ఆసన్ ప్రకృతయః నౄణాం నీచైః నీచ ఉత్తమ ఉత్తమాః ॥ 15 ॥
శమః దమః తపః శౌచం సంతోషః క్షాంతిః ఆర్జవం ।
మద్భక్తిః చ దయా సత్యం బ్రహ్మప్రకృతయః తు ఇమాః ॥ 16 ॥
తేజః బలం ధృతిః శౌర్యం తితిక్షా ఔదార్యం ఉద్యమః ।
స్థైర్యం బ్రహ్మణి అత ఐశ్వర్యం క్షత్రప్రకృతయః తు ఇమాః ॥
17 ॥
ఆస్తిక్యం దాననిష్ఠా చ అదంభః బ్రహ్మసేవనం ।
అతుష్టిః అర్థ ఉపచయైః వైశ్యప్రకృతయః తు ఇమాః ॥ 18 ॥
శుశ్రూషణం ద్విజగవాం దేవానాం చ అపి అమాయయా ।
తత్ర లబ్ధేన సంతోషః శూద్రప్రకృతయః తు ఇమాః ॥ 19 ॥
అశౌచం అనృతం స్తేయం నాస్తిక్యం శుష్కవిగ్రహః ।
కామః క్రోధః చ తర్షః చ స్వభావః అంతేవసాయినాం ॥ 20 ॥
అహింసా సత్యం అస్తేయం అకామక్రోధలోభతా ।
భూతప్రియహితేహా చ ధర్మః అయం సార్వవర్ణికః ॥ 21 ॥
ద్వితీయం ప్రాప్య అనుపూర్వ్యాత్ జన్మ ఉపనయనం ద్విజః ।
వసన్ గురుకులే దాంతః బ్రహ్మ అధీయీత చ ఆహుతః ॥ 22 ॥
మేఖలా అజిన దండ అక్ష బ్రహ్మసూత్ర కమండలూన్ ।
జటిలః అధౌతదద్వాసః అరక్తపీఠః కుశాన్ దధత్ ॥ 23 ॥
స్నాన భోజన హోమేషు జప ఉచ్చారే చ వాగ్యతః ।
న చ్ఛింద్యాత్ నఖ రోమాణి కక్ష ఉపస్థగతాని అపి ॥ 24 ॥
రేతః న అవరికేత్ జాతు బ్రహ్మవ్రతధరః స్వయం ।
అవకీర్ణే అవగాహ్య అప్సు యతాసుః త్రిపదీం జపేత్ ॥ 25 ॥
అగ్ని అర్క ఆచార్య గో విప్ర గురు వృద్ధ సురాన్ శుచిః ।
సమాహితః ఉపాసీత సంధ్యే చ యతవాక్ జపన్ ॥ 26 ॥
ఆచార్యం మాం విజానీయాత్ న అవమన్యేత కర్హిచిత్ ।
న మర్త్యబుద్ధి ఆసూయేత సర్వదేవమయః గురుః ॥ 27 ॥
సాయం ప్రాతః ఉపానీయ భైక్ష్యం తస్మై నివేదయేత్ ।
యత్ చ అన్యత్ అపి అనుజ్ఞాతం ఉపయుంజీత సంయతః ॥ 28 ॥
శుశ్రూషమాణః ఆచార్యం సదా ఉపాసీత నీచవత్ ।
యాన శయ్యా ఆసన స్థానైః న అతిదూరే కృతాంజలిః ॥ 29 ॥
ఏవంవృత్తః గురుకులే వసేత్ భోగవివర్జితః ।
విద్యా సమాప్యతే యావత్ బిభ్రత్ వ్రతం అఖండితం ॥ 30 ॥
యది అసౌ ఛందసాం లోకం ఆరోక్ష్యన్ బ్రహ్మవిష్టపం ।
గురవే విన్యసేత్ దేహం స్వాధ్యాయార్థం వృహత్ వ్రతః ॥ 31 ॥
అగ్నౌ గురౌ ఆత్మని చ సర్వభూతేషు మాం పరం ।
అపృథక్ ధీః ఉపాసీత బ్రహ్మవర్చస్వీ అకల్మషః ॥ 32 ॥
స్త్రీణాం నిరీక్షణ స్పర్శ సంలాప క్ష్వేలన ఆదికం ।
ప్రాణినః మిథునీభూతాన్ అగృహస్థః అగ్రతః త్యజేత్ ॥ 33 ॥
శౌచం ఆచమనం స్నానం సంధ్యా ఉపాసనం ఆర్జవం ।
తీర్థసేవా జపః అస్పృశ్య అభక్ష్య అసంభాష్య వర్జనం ॥
34 ॥
సర్వ ఆశ్రమ ప్రయుక్తః అయం నియమః కులనందన.
మద్భావః సర్బభూతేషు మనోవాక్కాయ సంయమః ॥ 35 ॥
ఏవం బృహత్ వ్రతధరః బ్రాహ్మణః అగ్నిః ఇవ జ్వలన్ ।
మద్భక్తః తీవ్రతపసా దగ్ధకర్మ ఆశయః అమలః ॥ 36 ॥
అథ అనంతరం ఆవేక్ష్యన్ యథా జిజ్ఞాసిత ఆగమః ।
గురవే దక్షిణాం దత్త్వా స్నాయత్ గురు అనుమోదితః ॥ 37 ॥
గృహం వనం వా ఉపవిశేత్ ప్రవ్రజేత్ వా ద్విజ ఉత్తమః ।
ఆశ్రమాత్ ఆశ్రమం గచ్ఛేత్ న అన్యథా మత్పరః చరేత్ ॥ 38 ॥
గృహార్థీ సదృశీం భార్యాం ఉద్వహేత్ అజుగుప్సితాం ।
యవీయసీం తు వయసా యాం సవర్ణాం అనుక్రమాత్ ॥ 39 ॥
ఇజ్య అధ్యయన దానాని సర్వేషాం చ ద్విజన్మనాం ।
ప్రతిగ్రహః అధ్యాపనం చ బ్రాహ్మణస్య ఏవ యాజనం ॥ 40 ॥
ప్రతిగ్రహం మన్యమానః తపః తేజోయశోనుదం ।
అన్యాభ్యాం ఏవ జీవేత శిలైః వా దోషదృక్ తయోః ॥ 41 ॥
బ్రాహ్మణస్య హి దేహః అయం క్షుద్రకామాయ న ఇష్యతే ।
కృచ్ఛ్రాయ తపసే చ ఇహ ప్రేత్య అనంతసుఖాయ చ ॥ 42 ॥
శిలోంఛవృత్త్యా పరితుష్టచిత్తః
ధర్మం మహాంతం విరజం జుషాణః ।
మయి అర్పితాత్మా గృహః ఏవ తిష్ఠన్
న అతిప్రసక్తః సముపైతి శాంతిం ॥ 43 ॥
సముద్ధరంతి యే విప్రం సీదంతం మత్పరాయణం ।
తాన్ ఉద్ధరిష్యే న చిరాత్ ఆపద్భ్యః నౌః ఇవ అర్ణవాత్ ॥ 44 ॥
సర్వాః సముద్ధరేత్ రాజా పితా ఇవ వ్యసనాత్ ప్రజాః ।
ఆత్మానం ఆత్మనా ధీరః యథా గజపతిః గజాన్ ॥ 45 ॥
ఏవంవిధః నరపతిః విమానేన అర్కవచసా ।
విధూయ ఇహ అశుభం కృత్స్నం ఇంద్రేణ సహ మోదతే ॥ 46 ॥
సీదన్ విప్రః వణిక్ వృత్త్యా పణ్యైః ఏవ ఆపదం తరేత్ ।
ఖడ్గేన వా ఆపదాక్రాంతః న శ్వవృత్త్యా కథంచన ॥ 47 ॥
వైశ్యవృత్త్యా తు రాజన్ యః జీవేత్ మృగయయా ఆపది ।
చరేత్ వా విప్రరూపేణ న శ్వవృత్త్యా కథంచన ॥ 48 ॥
శూద్రవృత్తిం భజేత్ వైశ్యః శూద్రః కారుకటప్రియాం ।
కృచ్ఛ్రాత్ ముక్తః న గర్హ్యేణ వృత్తిం లిప్సేత కర్మణా ॥ 49 ॥
వేద అధ్యాయ స్వధా స్వాహా బలి అన్న ఆద్యైః యథా ఉదయం ।
దేవర్షి పితృభూతాని మద్రూపాణి అన్వహం యజేత్ ॥ 50 ॥
యదృచ్ఛయా ఉపపన్నేన శుక్లేన ఉపార్జితేన వా ।
ధనేన అపీడయన్ భృత్యాన్ న్యాయేన ఏవ ఆహరేత్ క్రతూన్ ॥ 51 ॥
కుటుంబేషు న సజ్జేత న ప్రమాద్యేత్ కుటుంబి అపి ।
విపశ్చిత్ నశ్వరం పశ్యేత్ అదృష్టం అపి దృష్టవత్ ॥ 52 ॥
పుత్ర దారా ఆప్త బంధూనాం సంగమః పాంథసంగమః ।
అనుదేహం వియంతి ఏతే స్వప్నః నిద్రానుగః యథా ॥ 53 ॥
ఇత్థం పరిమృశన్ ముక్తః గృహేషు అతిథివత్ వసన్ ।
న గృహైః అనుబధ్యేత నిర్మమః నిరహంకృతః ॥ 54 ॥
కర్మభిః గృహం ఏధీయైః ఇష్ట్వా మాం ఏవ భక్తిమాన్ ।
తిష్ఠేత్ వనం వా ఉపవిశేత్ ప్రజావాన్ వా పరివ్రజేత్ ॥ 55 ॥
యః తు ఆసక్తం అతిః గేహే పుత్ర విత్తైషణ ఆతురః ।
స్త్రైణః కృపణధీః మూఢః మమ అహం ఇతి బధ్యతే ॥ 56 ॥
అహో మే పితరౌ వృద్ధౌ భార్యా బాలాత్మజా ఆత్మజాః ।
అనాథాః మాం ఋతే దీనాః కథం జీవంతి దుఃఖితాః ॥ 57 ॥
ఏవం గృహ ఆశయ ఆక్షిప్త హృదయః మూఢధీః అయం ।
అతృప్తః తాన్ అనుధ్యాయన్ మృతః అంధం విశతే తమః ॥ 58 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
బ్రహ్మచర్యగృహస్థకర్మధర్మనిరూపణే సప్తదశోఽధ్యాయః ॥
17 ॥
అథ అష్టాదశోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
వనం వివిక్షుః పుత్రేషు భార్యాం న్యస్య సహ ఏవ వా ।
వనః ఏవ వసేత్ శాంతః తృతీయం భాగం ఆయుషః ॥ 1 ॥
కందమూలఫలైః వన్యైః మేధ్యైః వృత్తిం ప్రకల్పయేత్ ।
వసీత వల్కలం వాసః తృణపర్ణ అజినాని చ ॥ 2 ॥
కేశరోమనఖశ్మశ్రుమలాని బిభృయాత్ అతః ।
న ధావేత్ అప్సు మజ్జేత త్రికాలం స్థండిలేశయః ॥ 3 ॥
గ్రీష్మే తప్యేత పంచాగ్నీన్ వర్షాస్వాసారషాడ్ జలే ।
ఆకంఠమగ్నః శిశిరః ఏవంవృత్తః తపశ్చరేత్ ॥ 4 ॥
అగ్నిపక్వం సమశ్నీయాత్ కాలపక్వం అథ అపి వా ।
ఉలూఖల అశ్మకుట్టః వా దంత ఉలూఖలః ఏవ వా ॥ 5 ॥
స్వయం సంచినుయాత్ సర్వం ఆత్మనః వృత్తికారణం ।
దేశకాలబల అభిజ్ఞః న ఆదదీత అన్యదా ఆహృతం ॥ 6 ॥
వన్యైః చరుపురోడాశైః నిర్వపేత్ కాలచోదితాన్ ।
న తు శ్రౌతేన పశునా మాం యజేత వనాశ్రమీ ॥ 7 ॥
అగ్నిహోత్రం చ దర్శః చ పూర్ణమాసః చ పూర్వవత్ ।
చాతుర్మాస్యాని చ మునేః ఆమ్నాతాని చ నైగమైః ॥ 8 ॥
ఏవం చీర్ణేన తపసా మునిః ధమనిసంతతః ।
మాం తపోమయం ఆరాధ్య ఋషిలోకాత్ ఉపైతి మాం ॥ 9 ॥
యః తు ఏతత్ కృచ్ఛ్రతః చీర్ణం తపః నిఃశ్రేయసం మహత్ ।
కామాయ అల్పీయసే యుంజ్యాత్ వాలిశః కః అపరః తతః ॥ 10 ॥
యదా అసౌ నియమే అకల్పః జరయా జాతవేపథుః ।
ఆత్మని అగ్నీన్ సమారోప్య మచ్చిత్తః అగ్నిం సమావిశేత్ ॥ 11 ॥
యదా కర్మవిపాకేషు లోకేషు నిరయ ఆత్మసు ।
విరాగః జాయతే సమ్యక్ న్యస్త అగ్నిః ప్రవ్రజేత్ తతః ॥ 12 ॥
ఇష్ట్వా యథా ఉపదేశం మాం దత్త్వా సర్వస్వం ఋత్విజే ।
అగ్నీన్ స్వప్రాణః ఆవేశ్య నిరపేక్షః పరివ్రజేత్ ॥ 13 ॥
విప్రస్య వై సంన్యసతః దేవాః దారాదిరూపిణః ।
విఘ్నాన్ కుర్వంతి అయం హి అస్మాన్ ఆక్రమ్య సమియాత్ పరం ॥ 14 ॥
బిభృయాత్ చేత్ మునిః వాసః కౌపీన ఆచ్ఛాదనం పరం ।
త్యక్తం న దండపాత్రాభ్యాం అన్యత్ కించిత్ అనాపది ॥ 15 ॥
దృష్టిపూతం న్యసేత్ పాదం వస్త్రపూతం పిబేత్ జలం ।
సత్యపూతాం వదేత్ వాచం మనఃపూతం సమాచరేత్ ॥ 16 ॥
మౌన అనీహా అనిల ఆయామాః దండాః వాక్ దేహ చేతసాం ।
నహి ఏతే యస్య సంతి అంగః వేణుభిః న భవేత్ యతిః ॥ 17 ॥
భిక్షాం చతుషు వర్ణేషు విగర్హ్యాన్ వర్జయన్ చరేత్ ।
సప్తాగారాన్ అసంక్లృప్తాన్ తుష్యేత్ లబ్ధేన తావతా ॥ 18 ॥
బహిః జలాశయం గత్వా తత్ర ఉపస్పృశ్య వాగ్యతః ।
విభజ్య పావితం శేషం భుంజీత అశేషం ఆహృతం ॥ 19 ॥
ఏకః చరేత్ మహీం ఏతాం నిఃసంగః సంయతేంద్రియః ।
ఆత్మక్రీడః ఆత్మరతః ఆత్మవాన్ సమదర్శనః ॥ 20 ॥
వివిక్తక్షేమశరణః మద్భావవిమలాశయః ।
ఆత్మానం చింతయేత్ ఏకం అభేదేన మయా మునిః ॥ 21 ॥
అన్వీక్షేత ఆత్మనః బంధం మోక్షం చ జ్ఞాననిష్ఠయా ।
బంధః ఇంద్రియవిక్షేపః మోక్షః ఏషాం చ సంయమః ॥ 22 ॥
తస్మాత్ నియమ్య షడ్వర్గం మద్భావేన చరేత్ మునిః ।
విరక్తః క్షుల్లకామేభ్యః లబ్ధ్వా ఆత్మని సుఖం మహత్ ॥ 23 ॥
పురగ్రామవ్రజాన్ సార్థాన్ భిక్షార్థం ప్రవిశన్ చరేత్ ।
పుణ్యదేశసరిత్ శైలవన ఆశ్రమవతీం మహీం ॥ 24 ॥
వానప్రస్థ ఆశ్రమ పదేషు అభీక్ష్ణం భైక్ష్యం ఆచరేత్ ।
సంసిధ్యత్యాశ్వసంమోహః శుద్ధసత్త్వః శిలాంధసా ॥ 25 ॥
న ఏతత్ వస్తుతయా పశ్యేత్ దృశ్యమానం వినశ్యతి ।
అసక్తచిత్తః విరమేత్ ఇహ అముత్ర చికీర్షితాత్ ॥ 26 ॥
యత్ ఏతత్ ఆత్మని జగత్ మనోవాక్ప్రాణసంహతం ।
సర్వం మాయా ఇతి తర్కేణ స్వస్థః త్యక్త్వా న తత్ స్మరేత్ ॥ 27 ॥
జ్ఞాననిష్ఠః విరక్తః వా మద్భక్తః వా అనపేక్షకః ।
సలింగాన్ ఆశ్రమాం త్యక్త్వా చరేత్ అవిధిగోచరః ॥ 28 ॥
బుధః బాలకవత్ క్రీడేత్ కుశలః జడవత్ చరేత్ ।
వదేత్ ఉన్మత్తవత్ విద్వాన్ గోచర్యాం నైగమః చరేత్ ॥ 29 ॥
వేదవాదరతః న స్యాత్ న పాఖండీ న హైతుకః ।
శుష్కవాదవివాదే న కంచిత్ పక్షం సమాశ్రయేత్ ॥ 30 ॥
న ఉద్విజేత జనాత్ ధీరః జనం చ ఉద్వేజయేత్ న తు ।
అతివాదాన్ తితిక్షేత న అవమన్యేత కంచన ।
దేహం ఉద్దిశ్య పశువత్ వైరం కుర్యాత్ న కేనచిత్ ॥ 31 ॥
ఏకః ఏవ పరః హి ఆత్మా భూతేషు ఆత్మని అవస్థితః ।
యథా ఇందుః ఉదపాత్రేషు భూతాని ఏకాత్మకాని చ ॥ 32 ॥
అలబ్ధ్వా న విషీదేత కాలే కాలే అశనం క్వచిత్ ।
లబ్ధ్వా న హృష్యేత్ ధృతిం ఆనుభయం దైవతంత్రితం ॥ 33 ॥
ఆహారార్థం సమీహేత యుక్తం తత్ ప్రాణధారణం ।
తత్త్వం విమృశ్యతే తేన తత్ విజ్ఞాయ విముచ్యతే ॥ 34 ॥
యత్ ఋచ్ఛయా ఉపపన్నాత్ అన్నం అద్యాత్ శ్రేష్ఠం ఉత అపరం ।
తథా వాసః తథా శయ్యాం ప్రాప్తం ప్రాప్తం భజేత్ మునిః ॥ 35 ॥
శౌచం ఆచమనం స్నానం న తు చోదనయా చరేత్ ।
అన్యాన్ చ నియమాన్ జ్ఞానీ యథా అహం లీలయా ఈశ్వరః ॥ 36 ॥
నహి తస్య వికల్పాఖ్యా యా చ మద్వీక్షయా హతా ।
ఆదేహాంతాత్ క్వచిత్ ఖ్యాతిః తతః సంపద్యతే మయా ॥ 37 ॥
దుఃఖ ఉదర్కేషు కామేషు జాతనిర్వేదః ఆత్మవాన్ ।
అజిజ్ఞాసిత మద్ధర్మః గురుం మునిం ఉపావ్రజేత్ ॥ 38 ॥
తావత్ పరిచరేత్ భక్తః శ్రద్ధావాన్ అనసూయకః ।
యావత్ బ్రహ్మ విజానీయాత్ మాం ఏవ గురుం ఆదృతః ॥ 39 ॥
యః తు అసంయత షడ్వర్గః ప్రచండ ఇంద్రియ సారథిః ।
జ్ఞాన వైరాగ్య రహితః త్రిదండం ఉపజీవతి ॥ 40 ॥
సురాన్ ఆత్మానం ఆత్మస్థం నిహ్నుతే మాం చ ధర్మహా ।
అవిపక్వ కషాయః అస్మాత్ ఉష్మాత్ చ విహీయతే ॥ 41 ॥
భిక్షోః ధర్మః శమః అహింసా తపః ఈక్షా వనౌకసః ।
గృహిణః భూతరక్ష ఇజ్యాః ద్విజస్య ఆచార్యసేవనం ॥ 42 ॥
బ్రహ్మచర్యం తపః శౌచం సంతోషః భూతసౌహృదం ।
గృహస్థస్య అపి ఋతౌ గంతుః సర్వేషాం మదుపాసనం ॥ 43 ॥
ఇతి మాం యః స్వధర్మేణ భజన్ నిత్యం అనన్యభాక్ ।
సర్వభూతేషు మద్భావః మద్భక్తిం విందతే అచిరాత్ ॥ 44 ॥
భక్త్యా ఉద్ధవ అనపాయిన్యా సర్వలోకమహేశ్వరం ।
సర్వ ఉత్పత్తి అపి అయం బ్రహ్మ కారణం మా ఉపయాతి సః ॥ 45 ॥
ఇతి స్వధర్మ నిర్ణిక్త సత్త్వః నిర్జ్ఞాత్ మద్గతిః ।
జ్ఞాన విజ్ఞాన సంపన్నః న చిరాత్ సముపైతి మాం ॥ 46 ॥
వర్ణాశ్రమవతాం ధర్మః ఏషః ఆచారలక్షణః ।
సః ఏవ మద్భక్తియుతః నిఃశ్రేయసకరః పరః ॥ 47 ॥
ఏతత్ తే అభిహితం సాధో భవాన్ పృచ్ఛతి యత్ చ మాం ।
యథా స్వధర్మసంయుక్తః భక్తః మాం సమియాత్ పరం ॥ 48 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
వానప్రస్థసంన్యాసధర్మనిరూపణం నామాష్టాదశోఽధ్యాయః
॥ 18 ॥
అథ ఏకోనవింశః అధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
యః విద్యాశ్రుతసంపన్నః ఆత్మవాన్ న అనుమానికః ।
మాయామాత్రం ఇదం జ్ఞాత్వా జ్ఞానం చ మయి సంన్యసేత్ ॥ 1 ॥
జ్ఞానినః తు అహం ఏవ ఇష్టః స్వార్థః హేతుః చ సంమతః ।
స్వర్గః చ ఏవ అపవర్గః చ న అన్యః అర్థః మదృతే ప్రియః ॥ 2 ॥
జ్ఞానవిజ్ఞానసంసిద్ధాః పదం శ్రేష్ఠం విదుః మమ ।
జ్ఞానీ ప్రియతమః అతః మే జ్ఞానేన అసౌ బిభర్తి మాం ॥ 3 ॥
తపః తీర్థం జపః దానం పవిత్రాణి ఇతరాణి చ ।
న అలం కుర్వంతి తాం సిద్ధిం యా జ్ఞానకలయా కృతా ॥ 4 ॥
తస్మాత్ జ్ఞానేన సహితం జ్ఞాత్వా స్వాత్మానం ఉద్ధవ ।
జ్ఞానవిజ్ఞానసంపన్నః భజ మాం భక్తిభావతః ॥ 5 ॥
జ్ఞానవిజ్ఞానయజ్ఞేన మాం ఇష్ట్వా ఆత్మానం ఆత్మని ।
సర్వయజ్ఞపతిం మాం వై సంసిద్ధిం మునయః అగమన్ ॥ 6 ॥
త్వయి ఉద్ధవ ఆశ్రయతి యః త్రివిధః వికారః
మాయాంతరా ఆపతతి న ఆది అపవర్గయోః యత్ ।
జన్మాదయః అస్య యత్ అమీ తవ తస్య కిం స్యుః
ఆది అంతయోః యత్ అసతః అస్తి తత్ ఏవ మధ్యే ॥ 7 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
జ్ఞానం విశుద్ధం విపులం యథా ఏతత్
వైరాగ్యవిజ్ఞానయుతం పురాణం ।
ఆఖ్యాహి విశ్వేశ్వర విశ్వమూర్తే
త్వత్ భక్తియోగం చ మహత్ విమృగ్యం ॥ 8 ॥
తాపత్రయేణ అభిహతస్య ఘోరే
సంతప్యమానస్య భవాధ్వనీశ ।
పశ్యామి న అన్యత్ శరణం తవాంఘ్రి
ద్వంద్వ ఆతపత్రాత్ అమృత అభివర్షాత్ ॥ 9 ॥
దష్టం జనం సంపతితం బిలే అస్మిన్
కాలాహినా క్షుద్రసుఖోః ఉతర్షం ।
సముద్ధర ఏనం కృపయా అపవర్గ్యైః
వచోభిః ఆసించ మహానుభావ ॥ 10 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ఇత్థం ఏతత్ పురా రాజా భీష్మం ధర్మభృతాం వరం ।
అజాతశత్రుః పప్రచ్ఛ సర్వేషాం నః అనుశ్రుణ్వతాం ॥ 11 ॥
నివృత్తే భారతే యుద్ధే సుహృత్ నిధనవిహ్వలః ।
శ్రుత్వా ధర్మాన్ బహూన్ పశ్చాత్ మోక్షధర్మాన్ అపృచ్ఛత ॥
12 ॥
తాన్ అహం తే అభిధాస్యామి దేవవ్రతముఖాత్ శ్రుతాన్ ।
జ్ఞానవైరాగ్యవిజ్ఞానశ్రద్ధాభక్తి ఉపబృంహితాన్ ॥ 13 ॥
నవ ఏకాదశ పంచ త్రీన్ భావాన్ భూతేషు యేన వై ।
ఈక్షేత అథ ఏకం అపి ఏషు తత్ జ్ఞానం మమ నిశ్చితం ॥ 14 ॥
ఏతత్ ఏవ హి విజ్ఞానం న తథా ఏకేన యేన యత్ ।
స్థితి ఉత్పత్తి అపి అయాన్ పశ్యేత్ భావానాం త్రిగుణ ఆత్మనాం ॥
15 ॥
ఆదౌ అంతే చ మధ్యే చ సృజ్యాత్ సృజ్యం యత్ అన్వియాత్ ।
పునః తత్ ప్రతిసంక్రామే యత్ శిష్యేత తత్ ఏవ సత్ ॥ 16 ॥
శ్రుతిః ప్రత్యక్షం ఐతిహ్యం అనుమానం చతుష్టయం ।
ప్రమాణేషు అనవస్థానాత్ వికల్పాత్ సః విరజ్యతే ॥ 17 ॥
కర్మణాం పరిణామిత్వాత్ ఆవిరించాత్ అమంగలం ।
విపశ్చిత్ నశ్వరం పశ్యేత్ అదృష్టం అపి దృష్టవత్ ॥ 18 ॥
భక్తియోగః పురా ఏవ ఉక్తః ప్రీయమాణాయ తే అనఘ ।
పునః చ కథయిష్యామి మద్భక్తేః కారణం పరం ॥ 19 ॥
శ్రద్ధా అమృతకథాయాం మే శశ్వత్ మత్ అనుకీర్తనం ।
పరినిష్ఠా చ పూజాయాం స్తుతిభిః స్తవనం మమ ॥ 20 ॥
ఆదరః పరిచర్యాయాం సర్వాంగైః అభివందనం ।
మద్భక్తపూజాభ్యధికా సర్వభూతేషు మన్మతిః ॥ 21 ॥
మదర్థేషు అంగచేష్టా చ వచసా మద్గుణేరణం ।
మయ్యర్పణం చ మనసః సర్వకామవివర్జనం ॥ 22 ॥
మదర్థే అర్థ పరిత్యాగః భోగస్య చ సుఖస్య చ ।
ఇష్టం దత్తం హుతం జప్తం మదర్థం యత్ వ్రతం తపః ॥ 23 ॥
ఏవం ధర్మైః మనుష్యాణాం ఉద్ధవ ఆత్మనివేదినాం ।
మయి సంజాయతే భక్తిః కః అన్యః అర్థః అస్య అవశిష్యతే ॥ 24 ॥
యదా ఆత్మని అర్పితం చిత్తం శాంతం సత్త్వ ఉపబృంహితం ।
ధర్మం జ్ఞానం సవైరాగ్యం ఐశ్వర్యం చ అభిపద్యతే ॥ 25 ॥
యత్ అర్పితం తత్ వికల్పే ఇంద్రియైః పరిధావతి ।
రజస్వలం చ ఆసన్ నిష్ఠం చిత్తం విద్ధి విపర్యయం ॥ 26 ॥
ధర్మః మద్భక్తికృత్ ప్రోక్తః జ్ఞానం చ ఏకాత్మ్యదర్శనం ।
గుణేషు అసంగః వైరాగ్యం ఐశ్వర్యం చ అణిం ఆదయః ॥ 27 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
యమః కతివిధః ప్రోక్తః నియమః వా అరికర్శన ।
కః శమః కః దమః కృష్ణ కా తితిక్షా ధృతిః ప్రభో ॥ 28 ॥
కిం దానం కిం తపః శౌర్యం కిం సత్యం ఋతం ఉచ్యతే ।
కః త్యాగః కిం ధనం చేష్టం కః యజ్ఞః కా చ దక్షిణా ॥
29 ॥
పుంసః కింస్విత్ బలం శ్రీమన్ భగః లాభః చ కేశవ ।
కా విద్యా హ్రీః పరా కా శ్రీః కిం సుఖం దుఃఖం ఏవ చ ॥
30 ॥
కః పండితః కః చ మూర్ఖః కః పంథాః ఉత్పథః చ కః ।
కః స్వర్గః నరకః కః స్విత్ కః బంధుః ఉత కిం గృహం ॥ 31 ॥
కః ఆఢ్యః కః దరిద్రః వా కృపణః కః ఈశ్వరః ।
ఏతాన్ ప్రశ్నాన్ మమ బ్రూహి విపరీతాన్ చ సత్పతే ॥ 32 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
అహింసా సత్యం అస్తేయం అసంగః హ్రీః అసంచయః ।
ఆస్తిక్యం బ్రహ్మచర్యం చ మౌనం స్థైర్యం క్షమా అభయం ॥
33.
శౌచం జపః తపః హోమః శ్రద్ధా ఆతిథ్యం మత్ అర్చనం ।
తీర్థాటనం పరార్థేహా తుష్టిః ఆచార్యసేవనం ॥ 34 ॥
ఏతే యమాః సనియమాః ఉభయోః ద్వాదశ స్మృతాః ।
పుంసాం ఉపాసితాః తాత యథాకామం దుహంతి హి ॥ 35 ॥
శమః మత్ నిష్ఠతా బుద్ధేః దమః ఇంద్రియసంయమః ।
తితిక్షా దుఃఖసంమర్షః జిహ్వా ఉపస్థజయః ధృతిః ॥ 36 ॥
దండన్యాసః పరం దానం కామత్యాగః తపః స్మృతం ।
స్వభావవిజయః శౌర్యం సత్యం చ సమదర్శనం ॥ 37 ॥
ఋతం చ సూనృతా వాణీ కవిభిః పరికీర్తితా ।
కర్మస్వసంగమః శౌచం త్యాగః సంన్యాసః ఉచ్యతే ॥ 38 ॥
ధర్మః ఇష్టం ధనం నౄణాం యజ్ఞః అహం భగవత్తమః ।
దక్షిణా జ్ఞానసందేశః ప్రాణాయామః పరం బలం ॥ 39 ॥
భగః మే ఐశ్వరః భావః లాభః మద్భక్తిః ఉత్తమః ।
విద్యా ఆత్మని భిద అబాధః జుగుప్సా హ్రీః అకర్మసు ॥ 40 ॥
శ్రీః గుణాః నైరపేక్ష్య ఆద్యాః సుఖం దుఃఖసుఖ అత్యయః ।
దుఃఖం కామసుఖ అపేక్షా పండితః బంధమోక్షవిత్ ॥ 41 ॥
మూర్ఖః దేహ ఆది అహం బుద్ధిః పంథాః మత్ నిగమః స్మృతః ।
ఉత్పథః చిత్తవిక్షేపః స్వర్గః సత్త్వగుణ ఉఅదయః ॥ 42 ॥
నరకః తమః ఉన్నహః బంధుః గురుః అహం సఖే ।
గృహం శరీరం మానుష్యం గుణాఢ్యః హి ఆఢ్యః ఉచ్యతే ॥ 43 ॥
దరిద్రః యః తు అసంతుష్టః కృపణః యః అజితేంద్రియః ।
గుణేషు అసక్తధీః ఈశః గుణసంగః విపర్యయః ॥ 44 ॥
ఏతః ఉద్ధవ తే ప్రశ్నాః సర్వే సాధు నిరూపితాః ।
కిం వర్ణితేన బహునా లక్షణం గుణదోషయోః ।
గుణదోష దృశిః దోషః గుణః తు ఉభయవర్జితః ॥ 45 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుధవసంవాదే
ఏకోనవింశోఽధ్యాయః ॥ 19 ॥
అథ వింశః అధ్యాయః ।
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
విధిః చ ప్రతిషేధః చ నిగమః హి ఈశ్వరస్య తే ।
అవేక్షతే అరవిందాక్ష గుణం దోషం చ కర్మణాం ॥ 1 ॥
వర్ణాశ్రమ వికల్పం చ ప్రతిలోమ అనులోమజం ।
ద్రవ్య దేశ వయః కాలాన్ స్వర్గం నరకం ఏవ చ ॥ 2 ॥
గుణ దోష భిదా దృష్టిం అంతరేణ వచః తవ ।
నిఃశ్రేయసం కథం నౄణాం నిషేధ విధి లక్షణం ॥ 3 ॥
పితృదేవమనుష్యాణాం వేదః చక్షుః తవ ఈశ్వర ।
శ్రేయః తు అనుపలబ్ధే అర్థే సాధ్యసాధనయోః అపి ॥ 4 ॥
గుణదోషభిదాదృష్టిః నిగమాత్ తే న హి స్వతః ।
నిగమేన అపవాదః చ భిదాయాః ఇతి హి భ్రమః ॥ 5 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
యోగాః త్రయః మయా ప్రోక్తా నౄణాం శ్రేయోవిధిత్సయా ।
జ్ఞానం కర్మ చ భక్తిః చ న ఉపాయః అన్యః అస్తి కుత్రచిత్ ॥
6 ॥
నిర్విణ్ణానాం జ్ఞానయోగః న్యాసినాం ఇహ కర్మసు ।
తేషు అనిర్విణ్ణచిత్తానాం కర్మయోగః తి కామినాం ॥ 7 ॥
యదృచ్ఛయా మత్ కథా ఆదౌ జాతశ్రద్ధః తు యః పుమాన్ ।
న నిర్విణ్ణః న అతిసక్తః భక్తియోగః అస్య సిద్ధిదః ॥ 8 ॥
తావత్ కర్మాణి కుర్వీత న నిర్విద్యేత యావతా ।
మత్ కథాశ్రవణ ఆదౌ వా శ్రద్ధా యావత్ న జాయతే ॥ 9 ॥
స్వధర్మస్థః యజన్యజ్ఞైః అనాశీః కామః ఉద్ధవ ।
న యాతి స్వర్గనరకౌ యది అన్యత్ర సమాచరేత్ ॥ 10 ॥
అస్మిన్ లోకే వర్తమానః స్వధర్మస్థః అనఘః శుచిః ।
జ్ఞానం విశుద్ధం ఆప్నోతి మద్భక్తిం వా యదృచ్ఛయా ॥ 11 ॥
స్వర్గిణః అపి ఏతం ఇచ్ఛంతి లోకం నిరయిణః తథా ।
సాధకం జ్ఞానభక్తిభ్యాం ఉభయం తత్ అసాధకం ॥ 12 ॥
న నరః స్వర్గతిం కాంక్షేత్ నారకీం వా విచక్షణః ।
న ఇమం లోకం చ కాంక్షేత దేహ ఆవేశాత్ ప్రమాద్యతి ॥ 13 ॥
ఏతత్ విద్వాన్ పురా మృత్యోః అభవాయ ఘటేత సః ।
అప్రమత్తః ఇదం జ్ఞాత్వా మర్త్యం అపి అర్థసిద్ధిదం ॥ 14 ॥
ఛిద్యమానం యమైః ఏతైః కృతనీడం వనస్పతిం ।
ఖగః స్వకేతం ఉత్సృజ్య క్షేమం యాతి హి అలంపటః ॥ 15 ॥
అహోరాత్రైః ఛిద్యమానం బుద్ధ్వాయుః భయవేపథుః ।
ముక్తసంగః పరం బుద్ధ్వా నిరీహ ఉపశామ్యతి ॥ 16 ॥
నృదేహం ఆద్యం సులభం సుదుర్లభం
ప్లవం సుకల్పం గురుకర్ణధారం ।
మయా అనుకూలేన నభస్వతేరితం
పుమాన్ భవాబ్ధిం న తరేత్ సః ఆత్మహా ॥ 17 ॥
యదా ఆరంభేషు నిర్విణ్ణః విరక్తః సంయతేంద్రియః ।
అభ్యాసేన ఆత్మనః యోగీ ధారయేత్ అచలం మనః ॥ 18 ॥
ధార్యమాణం మనః యః హి భ్రామ్యదాశు అనవస్థితం ।
అతంద్రితః అనురోధేన మార్గేణ ఆత్మవశం నయేత్ ॥ 19 ॥
మనోగతిం న విసృజేత్ జితప్రాణః జితేంద్రియః ।
సత్త్వసంపన్నయా బుద్ధ్యా మనః ఆత్మవశం నయేత్ ॥ 20 ॥
ఏషః వై పరమః యోగః మనసః సంగ్రహః స్మృతః ।
హృదయజ్ఞత్వం అన్విచ్ఛన్ దమ్యస్య ఏవ అర్వతః ముహుః ॥ 21 ॥
సాంఖ్యేన సర్వభావానాం ప్రతిలోమ అనులోమతః ।
భవ అపి అయౌ అనుధ్యయేత్ మనః యావత్ ప్రసీదతి ॥ 22 ॥
నిర్విణ్ణస్య విరక్తస్య పురుషస్య ఉక్తవేదినః ।
మనః త్యజతి దౌరాత్మ్యం చింతితస్య అనుచింతయా ॥ 23 ॥
యమ ఆదిభిః యోగపథైః ఆన్వీక్షిక్యా చ విద్యయా ।
మమ అర్చోపాసనాభిః వా న అన్యైః యోగ్యం స్మరేత్ మనః ॥ 24 ॥
యది కుర్యాత్ ప్రమాదేన యోగీ కర్మ విగర్హితం ।
యోగేన ఏవ దహేత్ అంహః న అన్యత్ తత్ర కదాచన ॥ 25 ॥
స్వే స్వే అధికారే యా నిష్ఠా సః గుణః పరికీర్తితః ।
కర్మణాం జాతి అశుద్ధానాం అనేన నియమః కృతః ।
గుణదోషవిధానేన సంగానాం త్యాజనేచ్ఛయా ॥ 26 ॥
జాతశ్రద్దః మత్కథాసు నిర్విణ్ణః సర్వకర్మసు ।
వేద దుఃఖాత్మకాన్ కామాన్ పరిత్యాగే అపి అనీశ్వరః ॥ 27 ॥
తతః భజేత మాం ప్రీతః శ్రద్ధాలుః దృఢనిశ్చయః ।
జుషమాణః చ తాన్ కామాన్ దుఃఖ ఉదర్కాన్ చ గర్హయన్ ॥ 28 ॥
ప్రోక్తేన భక్తియోగేన భజతః మా అసకృత్ మునేః ।
కామాః హృదయ్యాః నశ్యంతి సర్వే మయి హృది స్థితే ॥ 29 ॥
భిద్యతే హృదయగ్రంథిః ఛిద్యంతే సర్వసంశయాః ।
క్షీయంతే చ అస్య కర్మాణి మయి దృష్టే అఖిల ఆత్మని ॥ 30 ॥
తస్మాత్ మద్భక్తియుక్తస్య యోగినః వై మత్ ఆత్మనః ।
న జ్ఞానం న చ వైరాగ్యం ప్రాయః శ్రేయః భవేత్ ఇహ ॥ 31 ॥
యత్ కర్మభిః యత్ తపసా జ్ఞానవైరాగ్యతః చ యత్ ।
యోగేన దానధర్మేణ శ్రేయోభిః ఇతరైః అపి ॥ 32 ॥
సర్వం మద్భక్తియోగేన మద్భక్తః లభతే అంజసా ।
స్వర్గ అపవర్గం మత్ ధామ కథంచిత్ యది వాంఛతి ॥ 33 ॥
న కించిత్ సాధవః ధీరాః భక్తాః హి ఏకాంతినః మమ ।
వాంఛతి అపి మయా దత్తం కైవల్యం అపునర్భవం ॥ 34 ॥
నైరపేక్ష్యం పరం ప్రాహుః నిఃశ్రేయసం అనల్పకం ।
తస్మాత్ నిరాశిషః భక్తిః నిరపేక్షస్య మే భవేత్ ॥ 35 ॥
న మయి ఏకాంతభక్తానాం గుణదోష ఉద్భవాః గుణాః ।
సాధూనాం సమచిత్తానాం బుద్ధేః పరం ఉపేయుషాం ॥ 36 ॥
ఏవం ఏతత్ మయా ఆదిష్టాన్ అనుతిష్ఠంతి మే పథః ।
క్షేమం విందంతి మత్ స్థానం యత్ బ్రహ్మ పరమం విదుః ॥ 37 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుద్ధవసంవాదే
వేదత్రయీవిభాగయోగో నామ వింశోఽధ్యాయః ॥ 20 ॥
అథ ఏకవింశః అధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
యః ఏతాన్ మత్పథః హిత్వా భక్తిజ్ఞానక్రియాత్మకాన్ ।
క్షుద్రాన్ కామాన్ చలైః ప్రాణైః జుషంతః సంసరంతి తే ॥ 1 ॥
స్వే స్వే అధికారే యా నిష్ఠా సః గుణః పరికీర్తితః ।
విపర్యయః తు దోషః స్యాత్ ఉభయోః ఏషః నిశ్చయః ॥ 2 ॥
శుద్ధి అశుద్ధీ విధీయేతే సమానేషు అపి వస్తుషు ।
ద్రవ్యస్య విచికిత్సార్థం గుణదోషౌ శుభ అశుభౌ ॥ 3 ॥
ధర్మార్థం వ్యవహారార్థం యాత్రార్థం ఇతి చ అనఘ ।
దర్శితః అయం మయా ఆచారః ధర్మం ఉద్వహతాం ధురం ॥ 4 ॥
భూమి అంబు అగ్ని అనిల ఆకాశాః భూతానాం పంచ ధాతవః ।
ఆబ్రహ్మ స్థావర ఆదీనాం శరీరాః ఆత్మసంయుతాః ॥ 5 ॥
వేదేన నామరూపాణి విషమాణి సమేషు అపి ।
ధాతుషు ఉద్ధవ కల్ప్యంతః ఏతేషాం స్వార్థసిద్ధయే ॥ 6 ॥
దేశ కాల ఆది భావానాం వస్తూనాం మమ సత్తమ ।
గుణదోషౌ విధీయేతే నియమార్థం హి కర్మణాం ॥ 7 ॥
అకృష్ణసారః దేశానాం అబ్రహ్మణ్యః అశుచిః భవేత్ ।
కృష్ణసారః అపి అసౌవీర కీకట అసంస్కృతేరిణం ॥ 8 ॥
కర్మణ్యః గుణవాన్ కాలః ద్రవ్యతః స్వతః ఏవ వా ।
యతః నివర్తతే కర్మ సః దోషః అకర్మకః స్మృతః ॥ 9 ॥
ద్రవ్యస్య శుద్ధి అశుద్ధీ చ ద్రవ్యేణ వచనేన చ ।
సంస్కారేణ అథ కాలేన మహత్త్వ అల్పతయా అథవా ॥ 10 ॥
శక్త్యా అశక్త్యా అథవా బుద్ధ్యా సమృద్ధ్యా చ యత్ ఆత్మనే ।
అఘం కుర్వంతి హి యథా దేశ అవస్థా అనుసారతః ॥ 11 ॥
ధాన్య దారు అస్థి తంతూనాం రస తైజస చర్మణాం ।
కాల వాయు అగ్ని మృత్తోయైః పార్థివానాం యుత అయుతైః ॥ 12 ॥
అమేధ్యలిప్తం యత్ యేన గంధం లేపం వ్యపోహతి ।
భజతే ప్రకృతిం తస్య తత్ శౌచం తావత్ ఇష్యతే ॥ 13 ॥
స్నాన దాన తపః అవస్థా వీర్య సంస్కార కర్మభిః ।
మత్ స్మృత్యా చ ఆత్మనః శౌచం శుద్ధః కర్మ ఆచరేత్ ద్విజః
॥ 14 ॥
మంత్రస్య చ పరిజ్ఞానం కర్మశుద్ధిః మదర్పణం ।
ధర్మః సంపద్యతే షడ్భిః అధర్మః తు విపర్యయః ॥ 15 ॥
క్వచిత్ గుణః అపి దోషః స్యాత్ దోషః అపి విధినా గుణః ।
గుణదోషార్థనియమః తత్ భిదాం ఏవ బాధతే ॥ 16 ॥
సమానకర్మ ఆచరణం పతితానాం న పాతకం ।
ఔత్పత్తికః గుణః సంగః న శయానః పతతి అధః ॥ 17 ॥
యతః యతః నివర్తేత విముచ్యేత తతః తతః ।
ఏషః ధర్మః నౄణాం క్షేమః శోకమోహభయ అపహః ॥ 18 ॥
విషయేషు గుణాధ్యాసాత్ పుంసః సంగః తతః భవేత్ ।
సంగాత్ తత్ర భవేత్ కామః కామాత్ ఏవ కలిః నౄణాం ॥ 19 ॥
కలేః దుర్విషహః క్రోధః తమః తం అనువర్తతే ।
తమసా గ్రస్యతే పుంసః చేతనా వ్యాపినీ ద్రుతం ॥ 20 ॥
తయా విరహితః సాధో జంతుః శూన్యాయ కల్పతే ।
తతః అస్య స్వార్థవిభ్రంశః మూర్చ్ఛితస్య మృతస్య చ ॥ 21 ॥
విషయాభినివేశేన న ఆత్మానం వేద న అపరం ।
వృక్షజీవికయా జీవన్ వ్యర్థం భస్త్ర ఇవ యః శ్వసన్ ॥ 22 ॥
ఫలశ్రుతిః ఇయం నౄణాం న శ్రేయః రోచనం పరం ।
శ్రేయోవివక్షయా ప్రోక్తం యథా భైషజ్యరోచనం ॥ 23 ॥
ఉత్పత్తి ఏవ హి కామేషు ప్రాణేషు స్వజనేషు చ ।
ఆసక్తమనసః మర్త్యా ఆత్మనః అనర్థహేతుషు ॥ 24 ॥
న తాన్ అవిదుషః స్వార్థం భ్రామ్యతః వృజినాధ్వని ।
కథం యుంజ్యాత్ పునః తేషు తాన్ తమః విశతః బుధః ॥ 25 ॥
ఏవం వ్యవసితం కేచిత్ అవిజ్ఞాయ కుబుద్ధయః ।
ఫలశ్రుతిం కుసుమితాం న వేదజ్ఞాః వదంతి హి ॥ 26 ॥
కామినః కృపణాః లుబ్ధాః పుష్పేషు ఫలబుద్ధయః ।
అగ్నిముగ్ధా ధుమతాంతాః స్వం లోకం న విందంతి తే ॥ 27 ॥
న తే మాం అంగః జానంతి హృదిస్థం యః ఇదం యతః ।
ఉక్థశస్త్రాః హి అసుతృపః యథా నీహారచక్షుషః ॥ 28 ॥
తే మే మతం అవిజ్ఞాయ పరోక్షం విషయాత్మకాః ।
హింసాయాం యది రాగః స్యాత్ యజ్ఞః ఏవ న చోదనా ॥ 29 ॥
హింసావిహారాః హి అలబ్ధైః పశుభిః స్వసుఖఏచ్ఛయా ।
యజంతే దేవతాః యజ్ఞైః పితృభూతపతీన్ ఖలాః ॥ 30 ॥
స్వప్న్ ఉపమం అముం లోకం అసంతం శ్రవణప్రియం ।
ఆశిషః హృది సంకల్ప్య త్యజంతి అర్థాన్ యథా వణిక్ ॥ 31 ॥
రజఃసత్త్వతమోనిష్ఠాః రజఃసత్త్వతమోజుషః ।
ఉపాసతః ఇంద్రముఖ్యాన్ దేవాదీన్ న తథా ఏవ మాం ॥ 32 ॥
ఇష్ట్వా ఇహ దేవతాః యజ్ఞైః గత్వా రంస్యామహే దివి ।
తస్య అంతః ఇహ భూయాస్మః మహాశాలా మహాకులాః ॥ 33 ॥
ఏవం పుష్పితయా వాచా వ్యాక్షిప్తమనసాం నౄణాం ।
మానినాన్ చ అతిస్తబ్ధానాం మద్వార్తా అపి న రోచతే ॥ 34 ॥
వేదాః బ్రహ్మాత్మవిషయాః త్రికాండవిషయాః ఇమే ।
పరోక్షవాదాః ఋషయః పరోక్షం మమ చ ప్రియం ॥ 35 ॥
శబ్దబ్రహ్మ సుదుర్బోధం ప్రాణ ఇంద్రియ మనోమయం ।
అనంతపారం గంభీరం దుర్విగాహ్యం సముద్రవత్ ॥ 36 ॥
మయా ఉపబృంహితం భూమ్నా బ్రహ్మణా అనంతశక్తినా ।
భూతేషు ఘోషరూపేణ బిసేషు ఊర్ణ ఇవ లక్ష్యతే ॥ 37 ॥
యథా ఊర్ణనాభిః హృదయాత్ ఊర్ణాం ఉద్వమతే ముఖాత్ ।
ఆకాశాత్ ఘోషవాన్ ప్రాణః మనసా స్పర్శరూపిణా ॥ 38 ॥
ఛందోమయః అమృతమయః సహస్రపదవీం ప్రభుః ।
ఓంకారాత్ వ్యంజిత స్పర్శ స్వర ఉష్మ అంతస్థ భూషితాం ॥
39 ॥
విచిత్రభాషావితతాం ఛందోభిః చతుర ఉత్తరైః ।
అనంతపారాం బృహతీం సృజతి ఆక్షిపతే స్వయం ॥ 40 ॥
గాయత్రీ ఉష్ణిక్ అనుష్టుప్ చ బృహతీ పంక్తిః ఏవ చ ।
త్రిష్టుప్ జగతీ అతిచ్ఛందః హి అత్యష్టి అతిజగత్ విరాట్ ॥ 41 ॥
కిం విధత్తే కిం ఆచష్టే కిం అనూద్య వికల్పయేత్ ।
ఇతి అస్యాః హృదయం లోకే న అన్యః మత్ వేద కశ్చన ॥42 ॥
మాం విధత్తే అభిధత్తే మాం వికల్ప్య అపోహ్యతే తు అహం ।
ఏతావాన్ సర్వవేదార్థః శబ్దః ఆస్థాయ మాం భిదాం ।
మాయామాత్రం అనూద్య అంతే ప్రతిషిధ్య ప్రసీదతి ॥ 43 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవద్ద్ధవసంవాదే
వేదత్రయవిభాగనిరూపణం నామ ఏకవింశోఽధ్యాయః ॥ 21 ॥
అథ ద్వావింశః అధ్యాయః ।
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
కతి తత్త్వాని విశ్వేశ సంఖ్యాతాని ఋషిభిః ప్రభో ।
నవ ఏకాదశ పంచ త్రీణి ఆత్థ త్వం ఇహ శుశ్రుమ ॥ 1 ॥
కేచిత్ షడ్వింశతిం ప్రాహుః అపరే పంచవింశతిం ।
సప్త ఏకే నవ షట్ కేచిత్ చత్వారి ఏకాదశ అపరే ।
కేచిత్ సప్తదశ ప్రాహుః షోడశ ఏకే త్రయోదశ ॥ 2 ॥
ఏతావత్ త్వం హి సంఖ్యానాం ఋషయః యత్ వివక్షయా ।
గాయంతి పృథక్ ఆయుష్మన్ ఇదం నః వక్తుం అర్హసి ॥ 3 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
యుక్తం చ సంతి సర్వత్ర భాషంతే బ్రాహ్మణాః యథా ।
మాయాం మదీయాం ఉద్గృహ్య వదతాం కిం ను దుర్ఘటం ॥ 4 ॥
న ఏతత్ ఏవం యథా ఆత్థ త్వం యత్ అహం వచ్మి తత్ తథా ।
ఏవం వివదతాం హేతుం శక్తయః మే దురత్యయాః ॥ 5 ॥
యాసాం వ్యతికరాత్ ఆసీత్ వికల్పః వదతాం పదం ।
ప్రాప్తే శమదమే అపి ఏతి వాదస్తమను శామ్యతి ॥ 6 ॥
పరస్పరాన్ అనుప్రవేశాత్ తత్త్వానాం పురుషర్షభ ।
పౌర్వ అపర్య ప్రసంఖ్యానం యథా వక్తుః వివక్షితం ॥ 7 ॥
ఏకస్మిన్ అపి దృశ్యంతే ప్రవిష్టాని ఇతరాణి చ ।
పూర్వస్మిన్ వా పరస్మిన్ వా తత్త్వే తత్త్వాని సర్వశః ॥ 8 ॥
పౌర్వ అపర్యం అతః అమీషాం ప్రసంఖ్యానం అభీప్సతాం ।
యథా వివిక్తం యత్ వక్త్రం గృహ్ణీమః యుక్తిసంభవాత్ ॥ 9 ॥
అనాది అవిద్యాయుక్తస్య పురుషస్య ఆత్మవేదనం ।
స్వతః న సంభవాత్ అన్యః తత్త్వజ్ఞః జ్ఞానదః భవేత్ ॥ 10 ॥
పురుష ఈశ్వరయోః అత్ర న వైలక్షణ్యం అణు అపి ।
తత్ అన్యకల్పనాపార్థా జ్ఞానం చ ప్రకృతేః గుణః ॥ 11 ॥
ప్రకృతిః గుణసామ్యం వై ప్రకృతేః న ఆత్మనః గుణాః ।
సత్త్వం రజః తమః ఇతి స్థితి ఉత్పత్తి అంతహేతవః ॥ 12 ॥
సత్త్వం జ్ఞానం రజః కర్మ తమః అజ్ఞానం ఇహ ఉచ్యతే ।
గుణవ్యతికరః కాలః స్వభావః సూత్రం ఏవ చ ॥ 13 ॥
పురుషః ప్రకృతిః వ్యక్తం అహంకారః నభః అనిలః ।
జ్యోతిః ఆపః క్షితిః ఇతి తత్త్వాని ఉక్తాని మే నవ ॥ 14 ॥
శ్రోత్రం త్వక్ దర్శనం ఘ్రాణః జిహ్వా ఇతి జ్ఞానశక్తయః ।
వాక్ పాణి ఉపస్థ పాయు అంఘ్రిః కర్మాణ్యంగ ఉభయం మనః ॥ 15 ॥
శబ్దః స్పర్శః రసః గంధః రూపం చ ఇతి అర్థజాతయః ।
గతి ఉక్తి ఉత్సర్గ శిల్పాని కర్మ ఆయతన సిద్ధయః ॥ 16 ॥
సర్గ ఆదౌ ప్రకృతిః హి అస్య కార్య కారణ రూపిణీ ।
సత్త్వ ఆదిభిః గుణైః ధత్తే పురుషః అవ్యక్తః ఈక్షతే ॥ 17 ॥
వ్యక్త ఆదయః వికుర్వాణాః ధాతవః పురుష ఈక్షయా ।
లబ్ధవీర్యాః సృజంతి అండం సంహతాః ప్రకృతేః బలాత్ ॥ 18 ॥
సప్త ఏవ ధాతవః ఇతి తత్ర అర్థాః పంచ ఖాదయః ।
జ్ఞానం ఆత్మా ఉభయ ఆధారః తతః దేహ ఇంద్రియ ఆసవః ॥ 19 ॥
షడ్ ఇతి అత్ర అపి భూతాని పంచ షష్ఠః పరః పుమాన్ ।
తైః యుక్తః ఆత్మసంభూతైః సృష్ట్వా ఇదం సముపావిశత్ ॥ 20 ॥
చత్వారి ఏవ ఇతి తత్ర అపి తేజః ఆపః అన్నం ఆత్మనః ।
జాతాని తైః ఇదం జాతం జన్మ అవయవినః ఖలు ॥ 21 ॥
సంఖ్యానే సప్తదశకే భూతమాత్ర ఇంద్రియాణి చ ।
పంచపంచ ఏక మనసా ఆత్మా సప్తదశః స్మృతః ॥ 22 ॥
తద్వత్ షోడశసంఖ్యానే ఆత్మా ఏవ మనః ఉచ్యతే ।
భూతేంద్రియాణి పంచ ఏవ మనః ఆత్మా త్రయోదశః ॥ 23 ॥
ఏకాదశత్వః ఆత్మా అసౌ మహాభూతేంద్రియాణి చ ।
అష్టౌ ప్రకృతయః చ ఏవ పురుషః చ నవ ఇతి అథ ॥ 24 ॥
ఇతి నానా ప్రసంఖ్యానం తత్త్వానాం ఋషిభిః కృతం ।
సర్వం న్యాయ్యం యుక్తిమత్వాత్ విదుషాం కిం అశోభనం ॥ 25 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
ప్రకృతిః పురుషః చ ఉభౌ యది అపి ఆత్మవిలక్షణౌ ।
అన్యోన్య అపాశ్రయాత్ కృష్ణ దృశ్యతే న భిదా తయోః ।
ప్రకృతౌ లక్ష్యతే హి ఆత్మా ప్రకృతిః చ తథా ఆత్మని ॥ 26 ॥
ఏవం మే పుండరీకాక్ష మహాంతం సంశయం హృది ।
ఛేత్తుం అర్హసి సర్వజ్ఞ వచోభిః నయనైపుణైః ॥ 27 ॥
త్వత్తః జ్ఞానం హి జీవానాం ప్రమోషః తే అత్ర శక్తితః ।
త్వం ఏవ హి ఆత్మ మాయాయా గతిం వేత్థ న చ అపరః ॥ 28 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ప్రకృతిః పురుషః చ ఇతి వికల్పః పురుషర్షభ ।
ఏషః వైకారికః సర్గః గుణవ్యతికరాత్మకః ॥ 29 ॥
మమ అంగ మాయా గుణమయీ అనేకధా
వికల్పబుద్ధీః చ గుణైః విధత్తే ।
వైకారికః త్రివిధః అధ్యాత్మం ఏకం
అథ అధిదైవం అధిభూతం అన్యత్ ॥ 30 ॥
దృక్ రూపం ఆర్కం వపుః అత్ర రంధ్రే
పరస్పరం సిధ్యతి యః స్వతః ఖే ।
ఆత్మా యత్ ఏషం అపరః యః ఆద్యః
స్వయా అనుభూత్య అఖిలసిద్ధసిద్ధిః ।
ఏవం త్వక్ ఆది శ్రవణాది చక్షుః
జిహ్వ ఆది నాస ఆది చ చిత్తయుక్తం ॥ 31 ॥
యః అసౌ గుణక్షోభకృతౌ వికారః
ప్రధానమూలాత్ మహతః ప్రసూతః ।
అహం త్రివృత్ మోహవికల్పహేతుః
వైకారికః తామసః ఐంద్రియః చ ॥ 32 ॥
ఆత్మాపరిజ్ఞానమయః వివాదః
హి అస్తి ఇతి న అస్తి ఇతి భిదార్థనిష్ఠః ।
వ్యర్థః అపి న ఏవ ఉపరమేత పుంసాం
మత్తః పరావృత్తధియాం స్వలోకాత్ ॥ 33 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
త్వత్తః పరావృత్తధియః స్వకృతైః కర్మభిః ప్రభో ।
ఉచ్చ అవచాన్ యథా దేహాన్ గృహ్ణంతి విసృజంతి చ ॥ 34 ॥
తత్ మమ ఆఖ్యాహి గోవింద దుర్విభావ్యం అనాత్మభిః ।
న హి ఏతత్ ప్రాయశః లోకే విద్వాంసః సంతి వంచితాః ॥ 35 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
మనః కర్మమయం నృణాం ఇంద్రియైః పంచభిః యుతం ।
లోకాత్ లోకం ప్రయాతి అన్యః ఆత్మా తత్ అనువర్తతే ॥ 36 ॥
ధ్యాయన్ మనః అనువిషయాన్ దృష్టాన్ వా అనుశ్రుతాన్ అథ ।
ఉద్యత్ సీదత్ కర్మతంత్రం స్మృతిః తత్ అనుశామ్యతి ॥ 37 ॥
విషయ అభినివేశేన న ఆత్మానం యత్ స్మరేత్ పునః ।
జంతోః వై కస్యచిత్ హేతోః మృత్యుః అత్యంతవిస్మృతిః ॥ 38 ॥
జన్మ తు ఆత్మతయా పుంసః సర్వభావేన భూరిద ।
విషయ స్వీకృతిం ప్రాహుః యథా స్వప్నమనోరథః ॥ 39 ॥
స్వప్నం మనోరథం చ ఇత్థం ప్రాక్తనం న స్మరతి అసౌ ।
తత్ర పూర్వం ఇవ ఆత్మానం అపూర్వం చ అనుపశ్యతి ॥ 40 ॥
ఇంద్రియ ఆయన సృష్ట్యా ఇదం త్రైవిధ్యం భాతి వస్తుని ।
బహిః అంతః భిదాహేతుః జనః అసత్ జనకృత్ యథా ॥ 41 ॥
నిత్యదా హి అంగః భూతాని భవంతి న భవంతి చ ।
కాలేన అల్క్ష్యవేగేన సూక్ష్మత్వాత్ తత్ న దృశ్యతే ॥ 42 ॥
యథా అర్చిషాం స్రోతసాం చ ఫలానాం వా వనస్పతేః ।
తథా ఏవ సర్వభూతానాం వయః అవస్థా ఆదయః కృతాః ॥ 43 ॥
సః అయం దీపః అర్చిషాం యద్వత్ స్రోతసాం తత్ ఇదం జలం ।
సః అయం పుమాన్ ఇతి నృణాం మృషాః గీః ధీః మృషా
ఆయుషాం ॥ 44 ॥
మా స్వస్య కర్మబీజేన జాయతే సః అపి అయం పుమాన్ ।
మ్రియతే వామరః భ్రాంత్యా యథా అగ్నిః దారు సంయుతః ॥ 45 ॥
నిషేకగర్భజన్మాని బాల్యకౌమారయౌవనం ।
వయోమధ్యం జరా మృత్యుః ఇతి అవస్థాః తనోః నవ ॥ 46 ॥
ఏతాః మనోరథమయీః హి అన్యస్య ఉచ్చావచాః తనూః ।
గుణసంగాత్ ఉపాదత్తే క్వచిత్ కశ్చిత్ జహాతి చ ॥ 47 ॥
ఆత్మనః పితృపుత్రాభ్యాం అనుమేయౌ భవాప్యయౌ ।
న భవాప్యయవస్తూనాం అభిజ్ఞః ద్వయలక్షణః ॥ 48 ॥
తరోః బీజవిపాకాభ్యాం యః విద్వాత్ జన్మసంయమౌ ।
తరోః విలక్షణః ద్రష్టా ఏవం ద్రష్టా తనోః పృథక్ ॥ 49 ॥
ప్రకృతేః ఏవం ఆత్మానం అవివిచ్య అబుధః పుమాన్ ।
తత్త్వేన స్పర్శసంమూఢః సంసారం ప్రతిపద్యతే ॥ 50 ॥
సత్త్వసంగాత్ ఋషీన్ దేవాన్ రజసా అసురమానుషాన్ ।
తమసా భూతతిర్యక్త్వం భ్రామితః యాతి కర్మభిః ॥ 51 ॥
నృత్యతః గాయతః పశ్యన్ యథా ఏవ అనుకరోతి తాన్ ।
ఏవం బుద్ధిగుణాన్ పశ్యన్ అనీహః అపి అనుకార్యతే ॥ 52 ॥
యథా అంభసా ప్రచలతా తరవః అపి చలాః ఇవ ।
చక్షుషా భ్రామ్యమాణేన దృశ్యతే భ్రమతి ఇవ భూః ॥ 53 ॥
యథా మనోరథధియః విషయానుభవః మృషా ।
స్వప్నదృష్టాః చ దాశార్హ తథా సంసారః ఆత్మనః ॥ 54 ॥
అర్థే హి అవిద్యమానే అపి సంసృతిః న నివర్తతే ।
ధ్యాయతః విషయాన్ అస్య స్వప్నే అనర్థ ఆగమః యథా ॥ 55 ॥
తస్మాత్ ఉద్ధవ మా భుంక్ష్వ విషయాన్ అసత్ ఇంద్రియైః ।
ఆత్మా అగ్రహణనిర్భాతం పశ్య వైకల్పికం భ్రమం ॥ 56 ॥
క్షిప్తః అవమానితః అసద్భిః ప్రలబ్ధః అసూయితః అథవా ।
తాడితః సంనిబద్ధః వా వృత్త్యా వా పరిహాపితః ॥ 57 ॥
నిష్ఠితః మూత్రితః బహుధా ఏవం ప్రకంపితః ।
శ్రేయస్కామః కృచ్ఛ్రగతః ఆత్మనా ఆత్మానం ఉద్ధరేత్ ॥ 58 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
యథా ఏవం అనుబుద్ధ్యేయం వద నః వదతాం వర ।
సుదుఃసహం ఇమం మన్యః ఆత్మని అసత్ అతిక్రమం ॥ 59 ॥
విదుషం అపి విశ్వాత్మన్ ప్రకృతిః హి బలీయసీ ।
ఋతే త్వత్ ధర్మనిరతాన్ శాంతాః తే చరణాలయాన్ ॥ 60 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుద్ధవసంవాదే
ద్వావింశోఽధ్యాయః ॥ 22 ॥
అథ త్రయోవింశః అధ్యాయః ।
బాదరాయణిః ఉవాచ ।
సః ఏవం ఆశంసితః ఉద్ధవేన
భాగవతముఖ్యేన దాశార్హముఖ్యః ।
సభాజయన్ బృత్యవచః ముకుందః
తం ఆబభాషే శ్రవణీయవీర్యః ॥ 1 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
బర్హస్పత్య సః వై న అత్ర సాధుః వై దుర్జన్ ఈరితైః ।
దురుక్తైః భిన్నం ఆత్మానం యః సమాధాతుం ఈశ్వరః ॥ 2 ॥
న తథా తప్యతే విద్ధః పుమాన్ బాణైః సుమర్మగైః ।
యథా తుదంతి మర్మస్థాః హి అసతాం పరుషేషవః ॥ 3 ॥
కథయంతి మహత్పుణ్యం ఇతిహాసం ఇహ ఉద్ధవ ।
తం అహం వర్ణయిష్యామి నిబోధ సుసమాహితః ॥ 4 ॥
కేనచిత్ భిక్షుణా గీతం పరిభూతేన దుర్జనైః ।
స్మరతాః ధృతియుక్తేన విపాకం నిజకర్మణాం ॥ 5 ॥
అవనిషు ద్విజః కశ్చిత్ ఆసీత్ ఆఢ్యతమః శ్రియా ।
వార్తావృత్తిః కదర్యః తు కామీ లుబ్ధః అతికోపనః ॥ 6 ॥
జ్ఞాతయః అతిథయః తస్య వాఙ్మాత్రేణ అపి న అర్చితాః ।
శూన్య అవసథః ఆత్మా అపి కాలే కామైః అనర్చితః ॥ 7 ॥
దుఃశీలస్య కదర్యస్య ద్రుహ్యంతే పుత్రబాంధవాః ।
దారా దుహితరః భృత్యాః విషణ్ణాః న ఆచరన్ ప్రియం ॥ 8 ॥
తస్య ఏవం యక్షవిత్తస్య చ్యుతస్య ఉభయలోకతః ।
ధర్మకామవిహీనస్య చుక్రుధుః పంచభాగినః ॥ 9 ॥
తత్ అవధ్యాన విస్రస్త పుణ్య స్కంధస్య భూరిద ।
అర్థః అపి అగచ్ఛన్ నిధనం బహు ఆయాస పరిశ్రమః ॥ 10 ॥
జ్ఞాతయః జగృహుః కించిత్ కించిత్ అస్యవః ఉద్ధవ ।
దైవతః కాలతః కించిత్ బ్రహ్మబంధోః నృపార్థివాత్ ॥ 11 ॥
సః ఏవం ద్రవిణే నష్టే ధర్మకామవివర్జితః ।
ఉపేక్షితః చ స్వజనైః చింతాం ఆప దురత్యయాం ॥ 12 ॥
తస్య ఏవం ధ్యాయతః దీర్ఘం నష్టరాయః తపస్వినః ।
ఖిద్యతః బాష్పకంఠస్య నిర్వేదః సుమహాన్ అభూత్ ॥ 13 ॥
సః చ ఆహ ఇదం అహో కష్టం వృథా ఆత్మా మే అనుతాపితః ।
న ధర్మాయ న కామాయ యస్య అర్థ ఆయాసః ఈదృశః ॥ 14 ॥
ప్రాయేణ అర్థాః కదర్యాణాం న సుఖాయ కదాచన ।
ఇహ చ ఆత్మోపతాపాయ మృతస్య నరకాయ చ ॥ 15 ॥
యశః యశస్వినాం శుద్ధం శ్లాఘ్యాః యే గుణినాం గుణాః ।
లోభః స్వల్పః అపి తాన్ హంతి శ్విత్రః రూపం ఇవ ఇప్సితం ॥ 16 ॥
అర్థస్య సాధనే సిద్ధః ఉత్కర్షే రక్షణే వ్యయే ।
నాశ ఉపభోగః ఆయాసః త్రాసః చింతా భ్రమః నృణాం ॥ 17 ॥
స్తేయం హింసా అనృతం దంభః కామః క్రోధః స్మయః మదః ।
భేదః వైరం అవిశ్వాసః సంస్పర్ధా వ్యసనాని చ ॥ 18 ॥
ఏతే పంచదశాన్ అర్థాః హి అర్థమూలాః మతాః నృణాం ।
తస్మాత్ అనర్థం అర్థాఖ్యం శ్రేయః అర్థీ దూరతః త్యజేత్ ॥ 19 ॥
భిద్యంతే భ్రాతరః దారాః పితరః సుహృదః తథా ।
ఏకాస్నిగ్ధాః కాకిణినా సద్యః సర్వే అరయః కృతాః ॥ 20 ॥
అర్థేన అల్పీయసా హి ఏతే సంరబ్ధా దీప్తం అన్యవః ।
త్యజంతి ఆశు స్పృధః ఘ్నంతి సహసా ఉత్సృజ్య సౌహృదం ॥
21 ॥
లబ్ధ్వా జన్మ అమరప్రార్థ్యం మానుష్యం తత్ ద్విజ అగ్ర్యతాం ।
తత్ అనాదృత్య యే స్వార్థం ఘ్నంతి యాంతి అశుభాం గతిం ॥
22 ॥
స్వర్గ అపవర్గయోః ద్వారం ప్రాప్య లోకం ఇమం పుమాన్ ।
ద్రవిణే కః అనూషజ్జేత మర్త్యః అనర్థస్య ధామని ॥ 23 ॥
దేవర్షి పితృ భూతాని జ్ఞాతీన్ బంధూన్ చ భాగినః ।
అసంవిభజ్య చ ఆత్మానం యక్షవిత్తః పతతి అధః ॥ 24 ॥
వ్యర్థయా అర్థేహయా విత్తం ప్రమత్తస్య వయః బలం ।
కుశలాః యేన సిధ్యంతి జరఠః కిం ను సాధయే ॥ 25 ॥
కస్మాత్ సంక్లిశ్యతే విద్వాన్ వ్యర్థయా అర్థేహయా అసకృత్ ।
కస్యచిత్ మాయయా నూనం లోకః అయం సువిమోహితః ॥ 26 ॥
కిం ధనైః ధనదైః వా కిం కామైః వా కామదైః ఉత ।
మృత్యునా గ్రస్యమానస్య కర్మభిః వా ఉత జన్మదైః ॥ 27 ॥
నూనం మే భగవాన్ తుష్టః సర్వదేవమయః హరిః ।
యేన నీతః దశాం ఏతాం నిర్వేదః చ ఆత్మనః ప్లవః ॥ 28 ॥
సః అహం కలౌ అశేషేణ శోషయిహ్హ్యే అంగం ఆత్మనః ।
అప్రమత్తః అఖిలస్వార్థే యది స్యాత్ సిద్ధః ఆత్మని ॥ 29 ॥
తత్ర మాం అనుమోదేరన్ దేవాః త్రిభువనేశ్వరాః ।
ముహూర్తేన బ్రహ్మలోకం ఖట్వాంగః సమసాధయత్ ॥ 30 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ఇతి అభిప్రేత్య మనసా హి ఆవంత్యః ద్విజసత్తమః ।
ఉన్ముచ్య హృదయగ్రంథీన్ శాంతః భిక్షుః అభూత్ మునిః ॥ 31 ॥
సః చచార మహీం ఏతాం సంయత ఆత్మేంద్రియ అనిలః ।
భిక్షార్థం నగర గ్రామాన్ అసంగః అలక్షితః అవిశత్ ॥ 32 ॥
తం వై ప్రవయసం భిక్షుం అవధూతం అసజ్జనాః ।
దృష్ట్వా పర్యభవన్ భద్రః బహ్వీభిః పరిభూతిభిః ॥ 33 ॥
కేచిత్ త్రివేణుం జగృహుః ఏకే పాత్రం కమండలుం ।
పీఠం చ ఏకే అక్షసూత్రం చ కంథాం చీరాణి కేచన ॥ 34 ॥
ప్రదాయ చ పునః తాని దర్శితాని ఆదదుః మునేః ।
అన్నం చ భైక్ష్యసంపన్నం భుంజానస్య సరిత్ తటే ॥ 35 ॥
మూత్రయంతి చ పాపిష్ఠాః ష్ఠీవంతి అస్య చ మూర్ధని ।
యతవాచం వాచయంతి తాడయంతి న వక్తి చేత్ ॥ 36 ॥
తర్జయంతి అపరే వాగ్భిః స్తేనః అయం ఇతి వాదినః ।
బధ్నంతి రజ్జ్వా తం కేచిత్ బధ్యతాం బధ్యతాం ఇతి ॥ 37 ॥
క్షిపంతి ఏకే అవజానంతః ఏషః ధర్మధ్వజః శఠః ।
క్షీణవిత్తః ఇమాం వృత్తిం అగ్రహీత్ స్వజన ఉజ్ఝితః ॥ 38 ॥
అహో ఏషః మహాసారః ధృతిమాన్ గిరిః ఆడివ ।
మౌనేన సాధయతి అర్థం బకవత్ దృఢనిశ్చయః ॥ 39 ॥
ఇతి ఏకే విహసంతి ఏనం ఏకే దుర్వాతయంతి చ ।
తం బబంధుః నిరురుధుః యథా క్రీడనకం ద్విజం ॥ 40 ॥
ఏవం సః భౌతికం దుఃఖం దైవికం దైహికం చ యత్ ।
భోక్తవ్యం ఆత్మనః దిష్టం ప్రాప్తం ప్రాప్తం అబుధ్యత ॥ 41 ॥
పరిభూతః ఇమాం గాథాం అగాయత నరాధమైః ।
పాతయద్భిః స్వధర్మస్థః ధృతిం ఆస్థాయ సాత్వికీం ॥ 42 ॥
ద్విజః ఉవాచ ।
న అయం జనః మే సుఖదుఃఖహేతుః
న దేవతాత్మా గ్రహకర్మకాలాః ।
మనః పరం కారణం ఆమనంతి
సంసారచక్రం పరివర్తయేత్ యత్ ॥ 43 ॥
మనః గుణాన్ వై సృజతే బలీయః
తతః చ కర్మాణి విలక్షణాని ।
శుక్లాని కృష్ణాని అథ లోహితాని
తేభ్యః సవర్ణాః సృతయః భవంతి ॥ 44 ॥
అనీహః ఆత్మా మనసా సమీహతా
హిరణ్మయః మత్సఖః ఉద్విచష్టే ।
మనః స్వలింగం పరిగృహ్య కామాన్
జుషన్ నిబద్ధః గుణసంగతః అసౌ ॥ 45 ॥
దానం స్వధర్మః నియమః యమః చ
శ్రుతం చ కర్మాణి చ సద్వ్రతాని ।
సర్వే మనోనిగ్రహలక్షణాంతాః
పరః హి యోగః మనసః సమాధి ॥ 46 ॥
సమాహితం యస్య మనః ప్రశాంతం
దానాదిభిః కిం వద తస్య కృత్యం ।
అసంయతం యస్య మనః వినశ్యత్
దానాదిభిః చేత్ అపరం కిమేభిః ॥ 47 ॥
మనోవశే అన్యే హి అభవన్ స్మ దేవాః
మనః చ న అన్యస్య వశం సమేతి ।
భీష్మః హి దేవః సహసః సహీయాన్
యుంజ్యాత్ వశే తం సః హి దేవదేవః ॥ 48 ॥
తం దుర్జయం శత్రుం అసహ్యవేగం
మరుంతుదం తత్ న విజిత్య కేచిత్ ।
కుర్వంతి అసత్ విగ్రహం అత్ర మర్త్యైః
మిత్రాణి ఉదాసీన రిపూన్ విమూఢాః ॥ 49 ॥
దేహం మనోమాత్రం ఇమం గృహీత్వా
మమ అహం ఇతి అంధ ధియః మనుష్యాః ।
ఏషః అహం అన్యః అయం ఇతి భ్రమేణ
దురంతపారే తమసి భ్రమంతి ॥ 50 ॥
జనః తు హేతుః సుఖదుఃఖయోః చేత్
కిం ఆత్మనః చ అత్ర హ భౌమయోః తత్ ।
జిహ్వాం క్వచిత్ సందశతి స్వదద్భిః
తత్ వేదనాయాం కతమాయ కుప్యేత్ ॥ 51 ॥
దుఃఖస్య హేతుః యది దేవతాః తు
కిం ఆత్మనః తత్ర వికారయోః తత్ ।
యత్ అంగం అంగేన నిహన్యతే క్వచిత్
క్రుధ్యేత కస్మై పురుషః స్వదేహే ॥ 52 ॥
ఆత్మా యది స్యాత్ సుఖదుఃఖహేతుః
కిం అన్యతః తత్ర నిజస్వభావః ।
న హి ఆత్మనః అన్యత్ యది తత్ మృషా స్యాత్
క్రుధ్యేత కస్మాత్ న సుఖం న దుఃఖం ॥ 53 ॥
గ్రహాః నిమిత్తం సుఖదుఃఖయోః చేత్
కిం ఆత్మనః అజస్య జనస్య తే వై ।
గ్రహైః గ్రహస్య ఏవ వదంతి పీడాం
క్రుధ్యేత కస్మై పురుషః తతః అన్యః ॥ 54 ॥
కర్మాః తు హేతుః సుఖదుఃఖయోః చేత్
కిం ఆత్మనః తత్ హి జడాజడత్వే ।
దేహః తు అచిత్పురుషః అయం సుపర్ణః
క్రుధ్యేత కస్మై న హి కర్మమూలం ॥ 55 ॥
కాలః తు హేతుః సుఖదుఃఖయోః చేత్
కిం ఆత్మనః తత్ర తత్ ఆత్మకః అసౌ ।
న అగ్నేః హి తాపః న హిమస్య తత్ స్యాత్
క్రుధ్యేత కస్మై న పరస్య ద్వంద్వం ॥ 56 ॥
న కేనచిత్ క్వ అపి కథంచన అస్య
ద్వంద్వ ఉపరాగః పరతః పరస్య ।
యథాహమః సంసృతిరూపిణః స్యాత్
ఏవం ప్రబుద్ధః న బిభేతి భూతైః ॥ 57 ॥
ఏతాం సః ఆస్థాయ పరాత్మనిష్ఠాం
అధ్యాసితాం పూర్వతమైః మహర్షిభిః ।
అహం తరిష్యామి దురంతపారం
తమః ముకుంద అంఘ్రినిషేవయా ఏవ ॥ 58 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
నిర్విద్య నష్టద్రవిణః గతక్లమః
ప్రవ్రజ్య గాం పర్యటమానః ఇత్థం ।
నిరాకృతః అసద్భిః అపి స్వధర్మాత్
అకంపితః అముం మునిః ఆహ గాథాం ॥ 59 ॥
సుఖదుఃఖప్రదః న అన్యః పురుషస్య ఆత్మవిభ్రమః ।
మిత్ర ఉదాసీనరిపవః సంసారః తమసః కృతః ॥ 60 ॥
తస్మాత్ సర్వాత్మనా తాత నిగృహాణ మనో ధియా ।
మయి ఆవేశితయా యుక్తః ఏతావాన్ యోగసంగ్రహః ॥ 61 ॥
యః ఏతాం భిక్షుణా గీతాం బ్రహ్మనిష్ఠాం సమాహితః ।
ధారయన్ శ్రావయన్ శ్రుణ్వన్ ద్వంద్వైః న ఏవ అభిభూయతే ॥ 62 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుద్ధవసంవాదే
బిక్షుగీతనిరూపణం నామ త్రయోవింశోఽధ్యాయః ॥ 23 ॥
అథ చతుర్వింశోఽధ్యాః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
అథ తే సంప్రవక్ష్యామి సాంఖ్యం పూర్వైః వినిశ్చితం ।
యత్ విజ్ఞాయ పుమాన్ సద్యః జహ్యాత్ వైకల్పికం భ్రమం ॥ 1 ॥
ఆసీత్ జ్ఞానం అథః హి అర్థః ఏకం ఏవ అవికల్పితం ।
యదా వివేకనిపుణాః ఆదౌ కృతయుగే అయుగే ॥ 2 ॥
తత్ మాయాఫలరూపేణ కేవలం నిర్వికల్పితం ।
వాఙ్మనః అగోచరం సత్యం ద్విధా సమభవత్ బృహత్ ॥ 3 ॥
తయోః ఏకతరః హి అర్థః ప్రకృతిః సోభయాత్మికా ।
జ్ఞానం తు అన్యతరః భావః పురుషః సః అభిధీయతే ॥ 4 ॥
తమః రజః సత్త్వం ఇతి ప్రకృతేః అభవన్ గుణాః ।
మయా ప్రక్షోభ్యమాణాయాః పురుష అనుమతేన చ ॥ 5 ॥
తేభ్యః సమభవత్ సూత్రం మహాన్ సూత్రేణ సంయుతః ।
తతః వికుర్వతః జాతః యః అహంకారః విమోహనః ॥ 6 ॥
వైకారికః తైజసః చ తామసః చ ఇతి అహం త్రివృత్ ।
తన్మాత్ర ఇంద్రియ మనసాం కారణం చిత్ అచిత్ మయః ॥ 7 ॥
అర్థః తన్మాత్రికాత్ జజ్ఞే తామసాత్ ఇంద్రియాణి చ ।
తైజసాత్ దేవతాః ఆసన్ ఏకాదశ చ వైకృతాత్ ॥ 8 ॥
మయా సంచోదితాః భావాః సర్వే సంహతి అకారిణః ।
అండం ఉత్పాదయామాసుః మమ ఆయతనం ఉత్తమం ॥ 9 ॥
తస్మిన్ అహం సమభవం అండే సలిలసంస్థితౌ ।
మమ నాభ్యాం అభూత్ పద్మం విశ్వాఖ్యం తత్ర చ ఆత్మభూః ॥
10 ॥
సః అసృజత్ తపసా యుక్తః రజసా మత్ అనుగ్రహాత్ ।
లోకాన్ సపాలాన్ విశ్వాత్మా భూః భువః స్వః ఇతి త్రిధా ॥ 11 ॥
దేవానాం ఓకః ఆసీత్ స్వః భూతానాం చ భువః పదం ।
మర్త్య ఆదీనాం చ భూః లోకః సిద్ధానాం త్రితయాత్ పరం ॥
12 ॥
అధః అసురాణాం నాగానాం భూమేః ఓకః అసృజత్ ప్రభుః ।
త్రిలోక్యాం గతయః సర్వాః కర్మణాం త్రిగుణ ఆత్మనాం ॥ 13 ॥
యోగస్య తపసః చ ఏవ న్యాసస్య గతయః అమలాః ।
మహః జనః తపః సత్యం భక్తియోగస్య మద్గతిః ॥ 14 ॥
మయా కాలాత్మనా ధాత్రా కర్మయుక్తం ఇదం జగత్ ।
గుణప్రవాహః ఏతస్మిన్ ఉన్మజ్జతి నిమజ్జతి ॥ 15 ॥
అణుః బృహత్ కృశః స్థూలః యః యః భావః ప్రసిధ్యతి ।
సర్వః అపి ఉభయసంయుక్తః ప్రకృత్యా పురుషేణ చ ॥ 16 ॥
యః తు యస్య ఆదిః అంతః చ సః వై మధ్యం చ తస్య సన్ ।
వికారః వ్యవహారార్థః యథా తైజస పార్థివాః ॥ 17 ॥
యత్ ఉపాదాయ పూర్వః తు భావః వికురుతే అపరం ।
ఆదిః అంతః యదా యస్య తత్ సత్యం అభిధీయతే ॥ 18 ॥
ప్రకృతిః హి అస్య ఉపాదానం ఆధారః పురుషః పరః ।
సతః అభివ్యంజకః కాలః బ్రహ్మ తత్ త్రితయం తు అహం ॥ 19 ॥
సర్గః ప్రవర్తతే తావత్ పౌర్వ అపర్యేణ నిత్యశః ।
మహాన్ గుణవిసర్గ అర్థః స్థితి అంతః యావత్ ఈక్షణం ॥ 20 ॥
విరాట్ మయా ఆసాద్యమానః లోకకల్పవికల్పకః ।
పంచత్వాయ విశేషాయ కల్పతే భువనైః సహ ॥ 21 ॥
అన్నే ప్రలీయతే మర్త్యం అన్నం ధానాసు లీయతే ।
ధానాః భూమౌ ప్రలీయంతే భూమిః గంధే ప్రలీయతే ॥ 22 ॥
అప్సు ప్రలీయంతే గంధః ఆపః చ స్వగుణే రసే ।
లీయతే జ్యోతిషి రసః జ్యోతీ రూపే ప్రలీయతే ॥ 23 ॥
రూపం వాయౌ సః చ స్పర్శే లీయతే సః అపి చ అంబరే ।
అంబరం శబ్దతన్మాత్రః ఇంద్రియాణి స్వయోనిషు ॥ 24 ॥
యోనిః వైకారికే సౌమ్య లీయతే మనసి ఈశ్వరే ।
శబ్దః భూతాదిం అపి ఏతి భూతాదిః మహతి ప్రభుః ॥ 25 ॥
సః లీయతే మహాన్ స్వేషు గుణేషు గుణవత్తమః ।
తే అవ్యక్తే సంప్రలీయంతే తత్కలే లీయతే అవ్యయే ॥ 26 ॥
కాలః మాయామయే జీవే జీవః ఆత్మని మయి అజే ।
ఆత్మా కేవలః ఆత్మస్థః వికల్ప అపాయ లక్షణః ॥ 27 ॥
ఏవం అన్వీక్షమాణస్య కథం వైకల్పికః భ్రమః ।
మనసః హృది తిష్ఠేత వ్యోమ్ని ఇవ అర్క ఉదయే తమః ॥ 28 ॥
ఏషః సాంఖ్యవిధిః ప్రోక్తః సంశయగ్రంథిభేదనః ।
ప్రతిలోమ అనులోమాభ్యాం పరావరదృశా మయా ॥ 29 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
ప్రకృతిపురుషసాంఖ్యయోగో నామ చతుర్వింశోఽధ్యాయః ॥ 24 ॥
అథ పంచవింశోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవానువాచ ।
గుణానాం అసమిశ్రాణాం పుమాన్యేన యథా భవేత్ ।
తన్మే పురుషవర్య ఇఅదం ఉపధారయ శంసతః ॥ 1 ॥
సమః దమః తితిక్షా ఈక్షా తపః సత్యం దయా స్మృతిః ।
తుష్టిః త్యాగః అస్పృహా శ్రద్ధా హ్రీః దయా ఆదిః స్వనిర్వృతిః
॥ 2 ॥
కామః ఈహా మదః తృష్ణా స్తంభః ఆశీః భిదా సుఖం ।
మద ఉత్సాహః యశః ప్రీతిః హాస్యం వీర్యం బల ఉద్యమః ॥ 3 ॥
క్రోధః లోభః అనృతం హింసా యాంచా దంభః క్లమః కలిః ।
శోకమోహౌ విషాదార్తీ నిద్రా ఆశా భీః అనుద్యమః ॥ 4 ॥
సత్త్వస్య రజసః చ ఏతాః తమసః చ అనుమూర్వశః ।
వృత్తయః వర్ణితప్రాయాః సంనిపాతం అథః శ్రుణు ॥ 5 ॥
సంనిపాతః తు అహం ఇతి మమ ఇతి ఉద్ధవ యా మతిః ।
వ్యవహారః సంనిపాతః మనోమాత్ర ఇంద్రియాసుభిః ॥ 6 ॥
ధర్మే చ అర్థే చ కామే చ యదా అసౌ పరినిష్ఠితః ।
గుణానాం సంనికర్షః అయం శ్రద్ధాః అతిధనావహః ॥ 7 ॥
ప్రవృత్తిలక్షణే నిష్ఠా పుమాన్ యః హి గృహాశ్రమే ।
స్వధర్మే చ అనుతిష్ఠేత గుణానాం సమితిః హి సా ॥ 8 ॥
పురుషం సత్త్వసంయుక్తం అనుమీయాత్ శమ ఆదిభిః ।
కామాదిభీ రజోయుక్తం క్రోధాద్యైః తమసా యుతం ॥ 9 ॥
యదా భజతి మాం భక్త్యా నిరపేక్షః స్వకర్మభిః ।
తం సత్త్వప్రకృతిం విద్యాత్ పురుషం స్త్రియం ఏవ వా ॥ 10 ॥
యదా ఆశిషః ఆశాస్య మాం భజేత స్వకర్మభిః ।
తం రజఃప్రకృతిం విద్యాత్ హింసాం ఆశాస్య తామసం ॥ 11 ॥
సత్త్వం రజః తమః ఇతి గుణాః జీవస్య న ఏవ మే ।
చిత్తజా యైః తు భూతానాం సజ్జమానః నిబధ్యతే ॥ 12 ॥
యదేతరౌ జయేత్ సత్త్వం భాస్వరం విశదం శివం ।
తదా సుఖేన యుజ్యేత ధర్మజ్ఞాన ఆదిభిః పుమాన్ ॥ 13 ॥
యదా జయేత్ తమః సత్త్వం రజః సంగం భిదా చలం ।
తదా దుఃఖేన యుజ్యేత కర్మణా యశసా శ్రియా ॥ 14 ॥
యదా జయేత్ రజః సత్త్వం తమః మూఢః లయం జడం ।
యుజ్యేత శోకమోహాభ్యాం నిద్రయా హింసయా ఆశయా ॥ 15 ॥
యదా చిత్తం ప్రసీదేత ఇంద్రియాణాం చ నిర్వృతిః ।
దేహే అభయం మనోసంగం తత్ సత్త్వం విద్ధి మత్పదం ॥ 16 ॥
వికుర్వన్ క్రియయా చ అధీర నిర్వృతిః చ చేతసాం ।
గాత్రాస్వాస్థ్యం మనః భ్రాంతం రజః ఏతైః నిశామయ ॥ 17 ॥
సీదత్ చిత్తం విలీయేత చేతసః గ్రహణే అక్షమం ।
మనః నష్టం తమః గ్లానిః తమః తత్ ఉపధారయ ॥ 18 ॥
ఏధమానే గుణే సత్త్వే దేవానాం బలం ఏధతే ।
అసురాణాం చ రజసి తమసి ఉద్ధవ రక్షసాం ॥ 19 ॥
సత్త్వాత్ జగరణం విద్యాత్ రజసా స్వప్నం ఆదిశేత్ ।
ప్రస్వాపం తమసా జంతోః తురీయం త్రిషు సంతతం ॥ 20 ॥
ఉపర్యుపరి గచ్ఛంతి సత్త్వేన ఆబ్రహ్మణః జనాః ।
తమసా అధః అధః ఆముఖ్యాత్ రజసా అంతరచారిణః ॥ 21 ॥
సత్త్వే ప్రలీనాః స్వః యాంతి నరలోకం రజోలయాః ।
తమోలయాః తు నిరయం యాంతి మాం ఏవ నిర్గుణాః ॥ 22 ॥
మదర్పణం నిష్ఫలం వా సాత్వికం నిజకర్మ తత్ ।
రాజసం ఫలసంకల్పం హింసాప్రాయాది తామసం ॥ 23 ॥
కైవల్యం సాత్వికం జ్ఞానం రజః వైకల్పికం చ యత్ ।
ప్రాకృతం తామసం జ్ఞానం మన్నిష్ఠం నిర్గుణం స్మృతం
॥ 24 ॥
వనం తు సాత్వికః వాసః గ్రామః రాజసః ఉచ్యతే ।
తామసం ద్యూతసదనం మన్నికేతనం తు నిర్గుణం ॥ 25 ॥
సాత్వికః కారకః అసంగీ రాగాంధః రాజసః స్మృతః ।
తామసః స్మృతివిభ్రష్టః నిర్గుణః మదపాశ్రయః ॥ 26 ॥
సాత్త్వికీ ఆధ్యాత్మికీ శ్రద్ధా కర్మశ్రద్ధా తు రాజసీ ।
తామస్యధర్మే యా శ్రద్ధా మత్సేవాయాం తు నిర్గుణా ॥ 27 ॥
పథ్యం పూతం అనాయః తం ఆహార్యం సాత్త్వికం స్మృతం ।
రాజసం చ ఇంద్రియప్రేష్ఠం తామసం చ ఆర్తిద అశుచి ॥ 28 ॥
సాత్త్వికం సుఖం ఆత్మోత్థం విషయోత్థం తు రాజసం ।
తామసం మోహదైనోత్థం నిర్గుణం మదపాశ్రయం ॥ 29 ॥
ద్రవ్యం దేశః ఫలం కాలః జ్ఞానం కర్మ చ కారకాః ।
శ్రద్ధా అవస్థా ఆకృతిః నిష్ఠా త్రైగుణ్యః సర్వః ఏవ హి ॥
30 ॥
సర్వే గుణమయాః భావాః పురుష అవ్యక్త ధిష్ఠితాః ॥ 31 ॥
ఏతాః సంసృతయః పుంసః గుణకర్మనిబంధనాః ।
యేన ఇమే నిర్జితాః సౌమ్య గుణాః జీవేన చిత్తజాః ।
భక్తియోగేన మన్నిష్ఠః మద్భావాయ ప్రపద్యతే ॥ 32 ॥
తస్మాత్ అహం ఇమం లబ్ధ్వా జ్ఞానవిజ్ఞానసంభవం ।
గుణసంగం వినిర్ధూయ మాం భజంతు విచక్షణాః ॥ 33 ॥
నిఃసంగః మాం భజేత్ విద్వాన్ అప్రమత్తః జితేంద్రియః ।
రజః తమః చ అభిజయేత్ సత్త్వసంసేవయా మునిః ॥ 34 ॥
సత్త్వం చ అభిజయేత్ యుక్తః నైరపేక్ష్యేణ శాంతధీః ।
సంపద్యతే గుణైః ముక్తః జీవః జీవం విహాయ మాం ॥ 35 ॥
జీవః జీవవినిర్ముక్తః గుణైః చ ఆశయసంభవైః ।
మయా ఏవ బ్రహ్మణా పూర్ణః న బహిః న అంతరః చరేత్ ॥ 36 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
గుణనిర్గుణనిరూపణం నామ పంచవింశోఽధ్యాయః ॥ 25 ॥
అథ షడ్వింశోఽధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
మత్ లక్షణం ఇమం కాయం లబ్ధ్వా మద్ధర్మః ఆస్థితః ।
ఆనందం పరమాత్మానం ఆత్మస్థం సముపైతి మాం ॥1 ॥
గుణమయ్యాః జీవయోన్యాః విముక్తః జ్ఞాననిష్ఠయా ।
గుణేషు మాయామాత్రేషు దృశ్యమానేషు అవస్తుతః ।
వర్తమానః అపి న పుమాన్ యుజ్యతే అవస్తుభిః గుణైః ॥ 2 ॥
సంగం న కుర్యాత్ అసతాం శిశ్న ఉదర తృపాం క్వచిత్ ।
తస్య అనుగతః తమసి అంధే పతతి అంధ అనుగాంధవత్ ॥ 3 ॥
ఐలః సమ్రాట్ ఇమాం గాథాం అగాయత బృహచ్ఛ్రవాః ।
ఉర్వశీ విరహాత్ ముహ్యన్ నిర్విణ్ణః శోకసంయమే ॥ 4 ॥
త్యక్త్వా ఆత్మానం వ్రజంతీం తాం నగ్నః ఉన్మత్తవత్ నృపః ।
విలపన్ అన్వగాత్ జాయే ఘోరే తిష్ఠ ఇతి విక్లవః ॥ 5 ॥
కామాన్ అతృప్తః అనుజుషన్ క్షుల్లకాన్ వర్షయామినీః ।
న వేద యాంతీః న అయాంతీః ఉర్వశీ ఆకృష్టచేఅతనః ॥ 6 ॥
ఐలః ఉవాచ ।
అహో మే మోహవిస్తారః కామకష్మలచేతసః ।
దేవ్యాః గృహీతకంఠస్య న ఆయుఃఖండాః ఇమే స్మృతాః ॥ 7 ॥
న అహం వేద అభినిర్ముక్తః సూర్యః వా అభ్యుదితః అముయా ।
ముషితః వర్షపూగానాం బత అహాని గతాని ఉత ॥ 8 ॥
అహో మే ఆత్మసంమోహః యేన ఆత్మా యోషితాం కృతః ।
క్రీడామృగః చక్రవర్తీ నరదేవశిఖామణిః ॥ 9 ॥
సపరిచ్ఛదం ఆత్మానం హిత్వా తృణం ఇవ ఈశ్వరం ।
యాంతీం స్త్రియం చ అన్వగమం నగ్నః ఉన్మత్తవత్ రుదన్ ॥ 10 ॥
కుతః తస్య అనుభావః స్యాత్ తేజః ఈశత్వం ఏవ వా ।
యః అన్వగచ్ఛం స్త్రియం యాంతీం ఖరవత్ పాదతాడితః ॥ 11 ॥
కిం విద్యయా కిం తపసా కిం త్యాగేన శ్రుతేన వా ।
కిం వివిక్తేన మౌనేన స్త్రీభిః యస్య మనః హృతం ॥ 12 ॥
స్వార్థస్య అకోవిదం ధిఙ్ మాం మూర్ఖం పండిత మానినం ।
యః అహం ఈశ్వరతాం ప్రాప్య స్త్రీభిః గో ఖరవత్ జితః ॥ 13 ॥
సేవతః వర్షపూగాత్ మే ఉర్వశ్యః అధరాసవం ।
న తృప్యతి ఆత్మభూః కామః వహ్నిః ఆహుతిభిః యథా ॥ 14 ॥
పుంశ్చల్యా అపహృతం చిత్తం కోన్వన్యః మోచితుం ప్రభుః ।
ఆత్మారామేశ్వరం ఋతే భగవంతం అధోక్షజం ॥ 15 ॥
బోధితస్య అపి దేవ్యా మే సూక్తవాక్యేన దుర్మతేః ।
మనోగతః మహామోహః న అపయాతి అజితాత్మనః ॥ 16 ॥
కిం ఏతయా నః అపకృతం రజ్జ్వా వా సర్పచేతసః ।
రజ్జుస్వరూప అవిదుషః యః అహం యత్ అజితేంద్రియః ॥ 17 ॥
క్వ అయం మలోమసః కాయః దౌర్గంధి ఆది ఆత్మకః అశుచిః ।
క్వ గుణాః సౌమనస్య ఆద్యాః హి అధ్యాసః అవిద్యయా కృతః ॥ 18 ॥
పిత్రోః కిం స్వం ను భార్యాయాః స్వామినః అగ్నేః శ్వగృధ్రయోః ।
కిం ఆత్మనః కిం సుహృదాం ఇతి యః న అవసీయతే ॥ 19 ॥
తస్మిన్ కలేవరే అమేధ్యే తుచ్ఛనిష్ఠే విషజ్జతే ।
అహో సుభద్రం సునసం సుస్మితం చ ముఖం స్త్రియః ॥ 20 ॥
త్వఙ్ మాంస రుధిర స్నాయు మేదో మజ్జా అస్థి సంహతౌ ।
విణ్మూత్రపూయే రమతాం కృమీణాం కియత్ అంతరం ॥ 21 ॥
అథ అపి న ఉపసజ్జేత స్త్రీషు స్త్రైణేషు చ అర్థవిత్ ।
విషయ ఇంద్రియ సంయోగాత్ మనః క్షుభ్యతి న అన్యథా ॥ 22 ॥
అదృష్టాత్ అశ్రుతాత్ భావాత్ న భావః ఉపజాయతే ।
అసంప్రయుంజతః ప్రాణాన్ శామ్యతి స్తిమితం మనః ॥ 23 ॥
తస్మాత్ సంగః న కర్తవ్యః స్త్రీషు స్త్రైణేషు చ ఇంద్రియైః ।
విదుషాం చ అపి అవిశ్రబ్ధః షడ్వర్గః కిము మాదృశాం ॥
24 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ఏవం ప్రగాయన్ నృపదేవదేవః
సః ఉర్వశీలోకం అథః విహాయ ।
ఆత్మానం ఆత్మని అవగమ్య మాం వై
ఉపారమత్ జ్ఞానవిధూతమోహః ॥ 25 ॥
తతః దుఃసంగం ఉత్సృజ్య సత్సు సజ్జేత బుద్ధిమాన్ ।
సంతః ఏతస్య ఛిందంతి మనోవ్యాసంగముక్తిభిః ॥ 26 ॥
సంతః అనపేక్షాః మచ్చిత్తాః ప్రశాంతాః సమదర్శినః ।
నిర్మమాః నిరహంకారాః నిర్ద్వంద్వాః నిష్పరిగ్రహాః ॥ 27 ॥
తేషు నిత్యం మహాభాగః మహాభాగేషు మత్కథాః ।
సంభవంతి హితా నౄణాం జుషతాం ప్రపునంతి అఘం ॥ 28 ॥
తాః యే శ్రుణ్వంతి గాయంతి హి అనుమోదంతి చ అదృతాః ।
మత్పరాః శ్రద్దధానాః చ భక్తిం విందంతి తే మయి ॥ 29 ॥
భక్తిం లబ్ధవతః సాధోః కిం అన్యత్ అవశిష్యతే ।
మయి అనంతగుణే బ్రహ్మణి ఆనంద అనుభవ ఆత్మని ॥ 30 ॥
యథా ఉపశ్రయమాణస్య భగవంతం విభావసుం ।
శీతం భయం తమః అపి ఏతి సాధూన్ సంసేవతః తథా ॥ 31 ॥
నిమజ్జ్య ఉన్మజ్జ్యతాం ఘోరే భవాబ్ధౌ పరమ అయనం ।
సంతః బ్రహ్మవిదః శాంతాః నౌః దృఢ ఇవ అప్సు మజ్జతాం ॥ 32 ॥
అన్నం హి ప్రాణినాం ప్రాణః ఆర్తానాం శరణం తు అహం ।
ధర్మః విత్తం నృణాం ప్రేత్య సంతః అర్వాక్ బిభ్యతః అరణం ॥
33 ॥
సంతః దిశంతి చక్షూంషి బహిః అర్కః సముత్థితః ।
దేవతాః బాంధవాః సంతః సంతః ఆత్మా అహం ఏవ చ ॥ 34 ॥
వైతసేనః తతః అపి ఏవం ఉర్వశ్యా లోకనిఃస్పృహః ।
ముక్తసంగః మహీం ఏతాం ఆత్మారామః చచార హ ॥ 35 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
ఐలగీతం నామ షడ్వింశోఽధ్యాయః ॥ 26 ॥
అథ సప్తవింశోఽధ్యాయః ।
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
క్రియాయోగం సమాచక్ష్వ భవత్ ఆరాధనం ప్రభో ।
యస్మాత్ త్వాం యే యథా అర్చంతి సాత్వతాః సాత్వతర్షభ ॥ 1 ॥
ఏతత్ వదంతి మునయః ముహుః నిఃశ్రేయసం నృణాం ।
నారదః భగవాన్ వ్యాసః ఆచార్యః అంగిరసః సుతః ॥ 2 ॥
నిఃసృతం తే ముఖాంభోజాద్యత్ ఆహ భగవాన్ అజః ।
పుత్రేభ్యః భృగుముఖ్యేభ్యః దేవ్యై చ భగవాన్ భవః ॥ 3 ॥
ఏతత్ వై సర్వవర్ణానాం ఆశ్రమాణాం చ సంమతం ।
శ్రేయసాం ఉత్తమం మన్యే స్త్రీశూద్రాణాం చ మానద ॥ 4 ॥
ఏతత్ కమలపత్రాక్ష కర్మబంధవిమోచనం ।
భక్తాయ చ అనురక్తాయ బ్రూహి విశ్వేశ్వర ఈశ్వర ॥ 5 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
నహి అంతః అనంతపారస్య కర్మకాండస్య చ ఉద్ధవ ।
సంక్షిప్తం వర్ణయిష్యామి యథావత్ అనుపూర్వశః ॥ 6 ॥
వైదికః తాంత్రికః మిశ్రః ఇతి మే త్రివిధః మఖః ।
త్రయాణాం ఈప్సితేన ఏవ విధినా మాం సమర్చయేత్ ॥ 7 ॥
యదా స్వనిగమేన ఉక్తం ద్విజత్వం ప్రాప్య పూరుషః ।
యథా యజేత మాం భక్త్యా శ్రద్ధయా తత్ నిబోధ మే ॥ 8 ॥
అర్చాయాం స్థండిలే అగ్నౌ వా సూర్యే వా అప్సు హృది ద్విజః ।
ద్రవ్యేణ భక్తియుక్తః అర్చేత్ స్వగురుం మాం అమాయయా ॥ 9 ॥
పూర్వం స్నానం ప్రకుర్వీత ధౌతదంతః అంగశుద్ధయే ।
ఉభయైః అపి చ స్నానం మంత్రైః మృద్గ్రహణాదినా ॥ 10 ॥
సంధ్యా ఉపాస్తి ఆది కర్మాణి వేదేన అచోదితాని మే ।
పూజాం తైః కల్పయేత్ సమ్యక్ సంకల్పః కర్మపావనీం ॥ 11 ॥
శైలీ దారుమయీ లౌహీ లేప్యా లేఖ్యా చ సైకతీ ।
మనోమయీ మణిమయీ ప్రతిమా అష్టవిధా స్మృతా ॥ 12 ॥
చల అచల ఇతి ద్వివిధా ప్రతిష్ఠా జీవమందిరం ।
ఉద్వాస ఆవాహనే న స్తః స్థిరాయాం ఉద్ధవ అర్చనే ॥ 13 ॥
అస్థిరాయాం వికల్పః స్యాత్ స్థండిలే తు భవేత్ ద్వయం ।
స్నపనం తు అవిలేప్యాయాం అన్యత్ర పరిమార్జనం ॥ 14 ॥
ద్రవ్యైః ప్రసిద్ధ్యైః మత్ యాగః ప్రతిమాదిషు అమాయినః ।
భక్తస్య చ యథాలబ్ధైః హృది భావేన చ ఏవ హి ॥ 15 ॥
స్నాన అలంకరణం ప్రేష్ఠం అర్చాయాం ఏవ తు ఉద్ధవ ।
స్థండిలే తత్త్వవిన్యాసః వహ్నౌ ఆజ్యప్లుతం హవిః ॥ 16 ॥
సూర్యే చ అభ్యర్హణం ప్రేష్ఠం సలిలే సలిల ఆదిభిః ।
శ్రద్ధయా ఉపాహృతం ప్రేష్ఠం భక్తేన మమ వారి అపి ॥ 17 ॥
భూర్యపి అభక్త ఉపహృతం న మే తోషాయ కల్పతే ।
గంధః ధూపః సుమనసః దీపః అన్న ఆద్య చ కిం పునః ॥ 18 ॥
శుచిః సంభృతసంభారః ప్రాక్ దర్భైః కల్పిత ఆసనః ।
ఆసీనః ప్రాక్ ఉదక్ వా అర్చేత్ అర్చాయాం అథ సంముఖః ॥ 19 ॥
కృతన్యాసః కృతన్యాసాం మదర్చాం పాణినా మృజేత్ ।
కలశం ప్రోక్షణీయం చ యథావత్ ఉపసాధయేత్ ॥ 20 ॥
తత్ అద్భిః దేవయజనం ద్రవ్యాణి ఆత్మానం ఏవ చ ।
ప్రోక్ష్య పాత్రాణి త్రీణి అద్భిః తైః తైః ద్రవ్యైః చ సాధయేత్
॥ 21 ॥
పాద్య అర్ఘ ఆచమనీయార్థం త్రీణి పాత్రాణి దైశికః ।
హృదా శీర్ష్ణా అథ శిఖయా గాయత్ర్యా చ అభిమంత్రయేత్ ॥
22 ॥
పిండే వాయు అగ్ని సంశుద్ధే హృత్పద్మస్థాం పరాం మమ ।
అణ్వీం జీవకలాం ధ్యాయేత్ నాద అంతే సిద్ధభావితాం ॥ 23 ॥
తయా ఆత్మభూతయా పిండే వ్యాప్తే సంపూజ్య తన్మయః ।
ఆవాహ్య అర్చ ఆదిషు స్థాప్య న్యస్త అంగం మాం ప్రపూజయేత్ ॥
24 ॥
పాద్య ఉపస్పర్శ అర్హణ ఆదీన్ ఉపచారాన్ ప్రకల్పయేత్ ।
ధర్మాదిభిః చ నవభిః కల్పయిత్వా ఆసనం మమ ॥ 25 ॥
పద్మం అష్టదలం తత్ర కర్ణికాకేసర ఉజ్జ్వలం ।
ఉభాభ్యాం వేదతంత్రాభ్యాం మహ్యం తు ఉభయసిద్ధయే ॥ 26 ॥
సుదర్శనం పాంచజన్యం గదాసీషుధనుః హలాన్ ।
ముసలం కౌస్తుభం మాలాం శ్రీవత్సం చ అనుపూజయేత్ ॥ 27 ॥
నందం సునందం గరుడం ప్రచండం చండం ఏవ చ ।
మహాబలం బలం చ ఏవ కుముదం కుముదేక్షణం ॥ 28 ॥
దుర్గాం వినాయకం వ్యాసం విష్వక్సేనం గురూన్ సురాన్ ।
స్వే స్వే స్థానే తు అభిముఖాన్ పూజయేత్ ప్రోక్షణ ఆదిభిః ॥ 29 ॥
చందన ఉశీర కర్పూర కుంకుమ అగరు వాసితైః ।
సలిలైః స్నాపయేత్ మంత్రైః నిత్యదా విభవే సతి ॥ 30 ॥
స్వర్ణఘర్మ అనువాకేన మహాపురుషవిద్యయా ।
పౌరుషేణ అపి సూక్తేన సామభీః రాజనాదిభిః ॥ 31 ॥
వస్త్ర ఉపవీత ఆభరణ పత్ర స్రక్ గంధ లేపనైః ।
అలంకుర్వీత సప్రేమ మద్భక్తః మాం యథా ఉచితం ॥ 32 ॥
పాద్యం ఆచమనీయం చ గంధం సుమనసః అక్షతాన్ ।
ధూప దీప ఉపహార్యాణి దద్యాత్ మే శ్రద్ధయా అర్చకః ॥ 33 ॥
గుడపాయససర్పీంషి శష్కులి ఆపూప మోదకాన్ ।
సంయావ దధి సూపాం చ నైవేద్యం సతి కల్పయేత్ ॥ 34 ॥
అభ్యంగ ఉన్మర్దన ఆదర్శ దంతధౌ అభిషేచనం ।
అన్నద్య గీత నృత్యాది పర్వణి స్యుః ఉతాన్వహం ॥ 35 ॥
విధినా విహితే కుండే మేఖలాగర్తవేదిభిః ।
అగ్నిం ఆధాయ పరితః సమూహేత్ పాణినా ఉదితం ॥ 36 ॥
పరిస్తీర్య అథ పర్యుక్షేత్ అన్వాధాయ యథావిధి ।
ప్రోక్షణ్యా ఆసాద్య ద్రవ్యాణి ప్రోక్ష్యాగ్నౌ భావయేత మాం ॥ 37 ॥
తప్తజాంబూనదప్రఖ్యం శంఖచక్రగదాంబుజైః ।
లసత్ చతుర్భుజం శాంతం పద్మకింజల్కవాససం ॥ 38 ॥
స్ఫురత్ కిరీట కటక కటిసూత్రవర అంగదం ।
శ్రీవత్సవక్షసం భ్రాజత్ కౌస్తుభం వనమాలినం ॥ 39 ॥
ధ్యాయన్ అభ్యర్చ్య దారూణి హవిషా అభిఘృతాని చ ।
ప్రాస్య ఆజ్యభాగౌ ఆఘారౌ దత్త్వా చ ఆజ్యప్లుతం హవిః ॥ 40 ॥
జుహుయాత్ మూలమంత్రేణ షోడశర్చ అవదానతః ।
ధర్మాదిభ్యః యథాన్యాయం మంత్రైః స్విష్టికృతం బుధః ॥ 41 ॥
అభ్యర్చ్య అథ నమస్కృత్య పార్షదేభ్యః బలిం హరేత్ ।
మూలమంత్రం జపేత్ బ్రహ్మ స్మరన్ నారాయణ ఆత్మకం ॥ 42 ॥
దత్త్వా ఆచమనం ఉచ్ఛేషం విష్వక్సేనాయ కల్పయేత్ ।
ముఖవాసం సురభిమత్ తాంబూలాద్యం అథ అర్హయేత్ ॥ 42 ॥
ఉపగాయన్ గృణన్ నృత్యన్ కర్మాణి అభినయన్ మమ ।
మత్కథాః శ్రావయన్ శ్రుణ్వన్ ముహూర్తం క్షణికః భవేత్ ॥ 44.
స్తవైః ఉచ్చావచైః స్తోత్రైః పౌరాణైః ప్రకృతైః అపి ।
స్తుత్వా ప్రసీద భగవన్ ఇతి వందేత దండవత్ ॥ 45 ॥
శిరః మత్ పాదయోః కృత్వా బాహుభ్యాం చ పరస్పరం ।
ప్రపన్నం పాహి మాం ఈశ భీతం మృత్యుగ్రహ అర్ణవాత్ ॥ 46 ॥
ఇతి శేషాం మయా దత్తాం శిరసి ఆధాయ సాదరం ।
ఉద్వాసయేత్ చేత్ ఉద్వాస్యం జ్యోతిః జ్యోతిషి తత్ పునః ॥ 47 ॥
అర్చాదిషు యదా యత్ర శ్రద్ధా మాం తత్ర చ అర్చయేత్ ।
సర్వభూతేషు ఆత్మని చ సర్వ ఆత్మా అహం అవస్థితః ॥ 48 ॥
ఏవం క్రియాయోగపథైః పుమాన్ వైదికతాంత్రికైః ।
అర్చన్ ఉభయతః సిద్ధిం మత్తః విందతి అభీప్సితాం ॥ 49 ॥
మదర్చాం సంప్రతిష్ఠాప్య మందిరం కారయేత్ దృఢం ।
పుష్ప ఉద్యానాని రమ్యాణి పూజా యాత్రా ఉత్సవ ఆశ్రితాన్ ॥ 50 ॥
పూజాదీనాం ప్రవాహార్థం మహాపర్వసు అథ అన్వహం ।
క్షేత్రాపణపురగ్రామాన్ దత్త్వా మత్ సార్ష్టితాం ఇయాత్ ॥ 51 ॥
ప్రతిష్ఠయా సార్వభౌమంసద్మనా భువనత్రయం ।
పూజాదినా బ్రహ్మలోకం త్రిభిః మత్ సామ్యతాం ఇయాత్ ॥ 52 ॥
మాం ఏవ నైరపేక్ష్యేణ భక్తియోగేన విందతి ।
భక్తియోగం సః లభతే ఏవం యః పూజయేత మాం ॥ 53 ॥
యః స్వదత్తాం పరైః దత్తం హరేత సురవిప్రయోః ।
వృత్తిం సః జాయతే విడ్భుక్ వర్షాణాం అయుతాయుతం ॥ 54 ॥
కర్తుః చ సారథేః హేతోః అనుమోదితుః ఏవ చ ।
కర్మణాం భాగినః ప్రేత్య భూయః భూయసి తత్ఫలం ॥ 55 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే శ్రీకృష్ణోద్ధవసంవాదే
సప్తవింశోఽధ్యాయః ॥ 27 ॥
అథ అష్టవింశః అధ్యాయః ।
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
పరస్వభావకర్మాణి న ప్రశంసేత్ న గర్హయేత్ ।
విశ్వం ఏకాత్మకం పశ్యన్ ప్రకృత్యా పురుషేణ చ ॥ 1 ॥
పరస్వభావకర్మాణి యః ప్రశంసతి నిందతి ।
సః ఆశు భ్రశ్యతే స్వార్థాత్ అసత్య అభినివేశతః ॥ 2 ॥
తైజసే నిద్రయా ఆపన్నే పిండస్థః నష్టచేతనః ।
మాయాం ప్రాప్నోతి మృత్యుం వా తద్వత్ నానార్థదృక్ పుమాన్ ॥ 3 ॥
కిం భద్రం కిం అభద్రం వా ద్వైతస్య అవస్తునః కియత్ ।
వాచా ఉదితం తత్ అనృతం మనసా ధ్యాతం ఏవ చ ॥ 4 ॥
ఛాయాప్రత్యాహ్వయాభాసా హి అసంతః అపి అర్థకారిణః ।
ఏవం దేహాదయః భావాః యచ్ఛంతి ఆమృత్యుతః భయం ॥ 5 ॥
ఆత్మా ఏవ తత్ ఇదం విశ్వం సృజ్యతే సృజతి ప్రభుః ।
త్రాయతే త్రాతి విశ్వాత్మా హ్రియతే హరతి ఈశ్వరః ॥ 6 ॥
తస్మాత్ నహి ఆత్మనః అన్యస్మాత్ అన్యః భావః నిరూపితః ।
నిరూపితేయం త్రివిధా నిర్మూలా భాతిః ఆత్మని ।
ఇదం గుణమయం విద్ధి త్రివిధం మాయయా కృతం ॥ 7 ॥
ఏతత్ విద్వాన్ మదుదితం జ్ఞానవిజ్ఞాననైపుణం ।
న నిందతి న చ స్తౌతి లోకే చరతి సూర్యవత్ ॥ 8 ॥
ప్రత్యక్షేణ అనుమానేన నిగమేన ఆత్మసంవిదా ।
ఆది అంతవత్ అసత్ జ్ఞాత్వా నిఃసంగః విచరేత్ ఇహ ॥ 9 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
న ఏవ ఆత్మనః న దేహస్య సంసృతిః ద్రష్టృదృశ్యయోః ।
అనాత్మస్వదృశోః ఈశ కస్య స్యాత్ ఉపలభ్యతే ॥ 10 ॥
ఆత్మా అవ్యయః అగుణః శుద్ధః స్వయంజ్యోతిః అనావృతః ।
అగ్నివత్ దారువత్ దేహః కస్య ఇహ సంసృతిః ॥ 11 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
యావత్ దేహ ఇంద్రియ ప్రాణైః ఆత్మనః సంనికర్షణం ।
సంసారః ఫలవాన్ తావత్ అపార్థః అపి అవివేకినః ॥ 12 ॥
అర్థే హి అవిద్యమానే అపి సంసృతిః న నివర్తతే ।
ధ్యాయతః విషయాన్ అస్య స్వప్నే అనర్థ ఆగమః యథా ॥ 13 ॥
యథా హి అప్రతిబుద్ధస్య ప్రస్వాపః బహు అనర్థభృత్ ।
సః ఏవ ప్రతిబుద్ధస్య న వై మోహాయ కల్పతే ॥ 14 ॥
శోక హర్ష భయ క్రోధ లోభ మోహ స్పృహాదయః ।
అహంకారస్య దృశ్యంతే జన్మ మృత్యుః చ న ఆత్మనః ॥ 15 ॥
దేహ ఇంద్రియ ప్రాణ మనః అభిమానః
జీవః అంతరాత్మా గుణకర్మ మూర్తిః ।
సూత్రం మహాన్ ఇతి ఉరుధా ఇవ గీతః
సంసారః ఆధావతి కాలతంత్రః ॥ 16 ॥
అమూలం ఏతత్ బహురూప రూపితం
మనోవచఃప్రాణశరీరకర్మ ।
జ్ఞానాసినా ఉపాసనయా శితేన
ఛిత్త్వా మునిః గాం విచరతి అతృష్ణః ॥ 17 ॥
జ్ఞానం వివేకః నిగమః తపః చ
ప్రత్యక్షం ఐతిహ్యం అథ అనుమానం ।
ఆది అంతయోః అస్య యత్ ఏవ కేవలం
కాలః చ హేతుః చ తత్ ఏవ మధ్యే ॥ 18 ॥
యథా హిరణ్యం స్వకృతం పురస్తాత్
పశ్చాత్ చ సర్వస్య హిరణ్మయస్య ।
తత్ ఏవ మధ్యే వ్యవహార్యమాణం
నానాపదేశైః అహం అస్య తద్వత్ ॥ 19 ॥
విజ్ఞానం ఏతత్ త్రియవస్తం అంగ
గుణత్రయం కారణ కార్య కర్తృ ।
సమన్వయేన వ్యతిరేకతః చ
యేన ఏవ తుర్యేణ తత్ ఏవ సత్యం ॥ 20 ॥
న యత్ పురస్తాత్ ఉత యత్ న పశ్చాత్
మధ్యే చ తత్ న వ్యపదేశమాత్రం ।
భూతం ప్రసిద్ధం చ పరేణ యద్యత్
తత్ ఏవ తత్ స్యాత్ ఇతి మే మనీషా ॥ 21 ॥
అవిద్యమానః అపి అవభాసతే యః
వైకారికః రాజససర్గః ఏషః ।
బ్రహ్మ స్వయంజ్యోతిః అతః విభాతి
బ్రహ్మ ఇంద్రియ అర్థ ఆత్మ వికార చిత్రం ॥ 22 ॥
ఏవం స్ఫుటం బ్రహ్మవివేకహేతుభిః
పరాపవాదేన విశారదేన ।
ఛిత్త్వా ఆత్మసందేహం ఉపారమేత
స్వానందతుష్టః అఖిల కాముకేభ్యః ॥ 23 ॥
న ఆత్మా వపుః పార్థివం ఇంద్రియాణి
దేవాః హి అసుః వాయుజలం హుతాశః ।
మనః అన్నమాత్రం ధిషణా చ సత్త్వం
అహంకృతిః ఖం క్షితిః అర్థసామ్యం ॥ 24 ॥
సమాహితైః కః కరణైః గుణాత్మభిః
గుణః భవేత్ మత్సువివిక్తధామ్నః ।
విక్షిప్యమాణైః ఉత కిం న దూషణం
ఘనైః ఉపేతైః విగతైః రవేః కిం ॥ 25 ॥
యథా నభః వాయు అనల అంబు భూ గుణైః
గతాగతైః వర్తుగుణైః న సజ్జతే ।
తథా అక్షరం సత్త్వ రజః తమః మలైః
అహంమతేః సంసృతిహేతుభిః పరం ॥ 26 ॥
తథాపి సంగః పరివర్జనీయః
గుణేషు మాయారచితేషు తావత్ ।
మద్భక్తియోగేన దృఢేన యావత్
రజః నిరస్యేత మనఃకషాయః ॥ 27 ॥
యథా ఆమయః అసాధు చికిత్సితః నృణాం
పునః పునః సంతుదతి ప్రరోహన్ ।
ఏవం మనః అపక్వ కషయ కర్మ
కుయోగినం విధ్యతి సర్వసంగం ॥ 28 ॥
కుయోగినః యే విహిత అంతరాయైః
మనుష్యభూతైః త్రిదశ ఉపసృష్టైః ।
తే ప్రాక్తన అభ్యాసబలేన భూయః
యుంజంతి యోగం న తు కర్మతంత్రం ॥ 29 ॥
కరోతి కర్మ క్రియతే చ జంతుః
కేనాపి అసౌ చోదితః ఆనిపాతాత్ ।
న తత్ర విద్వాన్ప్రకృతౌ స్థితః అపి
నివృత్త తృష్ణః స్వసుఖ అనుభూత్యా ॥ 30 ॥
తిష్ఠంతం ఆసీనం ఉత వ్రజంతం
శయానం ఉక్షంతం అదంతం అన్నం ।
స్వభావం అన్యత్ కిం అపి ఇహమానం
ఆత్మానం ఆత్మస్థమతిః న వేద ॥ 31 ॥
యది స్మ పశ్యతి అసత్ ఇంద్రియ అథ
నానా అనుమానేన విరుద్ధం అన్యత్ ।
న మన్యతే వస్తుతయా మనీషీ
స్వాప్నం యథా ఉత్థాయ తిరోదధానం ॥ 32 ॥
పూర్వం గృహీతం గుణకర్మచిత్రం
అజ్ఞానం ఆత్మని అవివిక్తం అంగ ।
నివర్తతే తత్ పునః ఈక్షయా ఏవ
న గృహ్యతే న అపి విసృజ్య ఆత్మా ॥ 33 ॥
యథా హి భానోః ఉదయః నృచక్షుషాం
తమః నిహన్యాత్ న తు సద్విధత్తే ।
ఏవం సమీక్షా నిపుణా సతీ మే
హన్యాత్ తమిస్రం పురుషస్య బుద్ధేః ॥ 34 ॥
ఏషః స్వయంజ్యోతిః అజః అప్రమేయః
మహానుభూతిః సకలానుభూతిః ।
ఏకః అద్వితీయః వచసాం విరామే
యేన ఈశితా వాక్ అసవః చరంతి ॥ 35 ॥
ఏతావాన్ ఆత్మసంమోహః యత్ వికల్పః తు కేవలే ।
ఆత్మన్ నృతే స్వమాత్మానం అవలంబః న యస్య హి ॥36 ॥
యత్ నామ ఆకృతిభిః గ్రాహ్యం పంచవర్ణం అబాధితం ।
వ్యర్థేన అపి అర్థవాదః అయం ద్వయం పండితమానినాం ॥ 37 ॥
యోగినః అపక్వయోగస్య యుంజతః కాయః ఉత్థితైః ।
ఉపసర్గైః విహన్యేత తత్ర అయం విహితః విధిః ॥ 38 ॥
యోగధారణయా కాంశ్చిత్ ఆసనైః ధారణ అన్వితైః ।
తపోమంత్రౌషధైః కాంశ్చిత్ ఉపసర్గాన్ వినిర్దహేత్ ॥ 39 ॥
కాంశ్చిత్ మమ అనుధ్యానేన నామసంకీర్తన ఆదిభిః ।
యోగేశ్వర అనువృత్త్యా వా హన్యాత్ అశుభదాన్ శనైః ॥ 40 ॥
కేచిత్ దేహం ఇమం ధీరాః సుకల్పం వయసి స్థిరం ।
విధాయ వివిధ ఉపాయైః అథ యుంజంతి సిద్ధయే ॥ 41 ॥
న హి తత్ కుశలాత్ దృత్యం తత్ ఆయాసః హి అపార్థకః ।
అంతవత్త్వాత్ శరీరస్య ఫలస్య ఇవ వనస్పతేః ॥ 42 ॥
యోగం నిషేవతః నిత్యం కాయః చేత్ కల్పతాం ఇయాత్ ।
తత్ శ్రద్దధ్యాత్ న మతిమాన్ యోగం ఉత్సృజ్య మత్పరః ॥ 43 ॥
యోగచర్యాం ఇమాం యోగీ విచరన్ మత్ వ్యపాశ్రయః ।
న అంతరాయైః విహన్యేత నిఃస్పృహః స్వసుఖానుభూః ॥ 44 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుద్ధవసంవాదే
పరమార్థనిర్ణయో నామ అష్టావింశోఽధ్యాయః ॥ 28 ॥
అథ ఏకోనత్రింశః అధ్యాయః ।
సుదుస్తరాం ఇమాం మన్యే యోగచర్యాం అనాత్మనః ।
యథా అంజసా పుమాన్ సిహ్యేత్ తత్ మే బ్రూహి అంజసా అచ్యుత ॥ 1 ॥
ప్రాయశః పుండరీకాక్ష యుంజంతః యోగినః మనః ।
విషీదంతి అసమాధానాత్ మనోనిగ్రహకర్శితాః ॥ 2 ॥
అథ అతః ఆనందదుఘం పదాంబుజం
హంసాః శ్రయేరన్ అరవిందలోచన ।
సుఖం ను విశ్వేశ్వర యోగకర్మభిః
త్వత్ మాయయా అమీ విహతాః న మానినః ॥ 3 ॥
కిం చిత్రం అచ్యుత తవ ఏతత్ అశేషబంధః
దాసేషు అనన్యశరణేషు యత్ ఆత్మ సాత్త్వం ।
యః అరోచయత్సహ మృగైః స్వయం ఈశ్వరాణాం
శ్రీమత్ కిరీట తట పీడిత పాద పీఠః ॥ 4 ॥
తం త్వా అఖిల ఆత్మదయిత ఈశ్వరం ఆశ్రితానాం
సర్వ అర్థదం స్వకృతవిత్ విసృజేత కః ను ।
కః వా భజేత్ కిం అపి విస్మృతయే అను భూత్యై
కిం వా భవేత్ న తవ పాదరజోజుషాం నః ॥ 5 ॥
న ఏవ ఉపయంతి అపచితిం కవయః తవ ఈశ
బ్రహ్మాయుషా అపి కృతం ఋధముదః స్మరంతః ।
యః అంతర్బహిః తనుభృతాం అశుభం విధున్వన్
ఆచార్యచైత్యవపుషా స్వగత్ం వ్యనక్తి ॥ 6 ॥
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
ఇతి ఉద్ధవేన అతి అనురక్త చేతసా
పృష్టః జగత్క్రీడనకః స్వశక్తిభిః ।
గృహీత మూర్తిత్రయః ఈశ్వర ఈశ్వరః
జగాద సప్రేమ మనోహరస్మితః ॥ 7 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
హంత తే కథయిష్యామి మమ ధర్మాన్ సుమంగలాం ।
యాన్ శ్రద్ధయా ఆచరన్ మర్త్యః మృత్యుం జయతి దుర్జయం ॥ 8 ॥
కుర్యాత్ సర్వాణి కర్మాణి మదర్థం శనకైః స్మరన్ ।
మయి అర్పిత మనః చిత్తః మత్ ధర్మ ఆత్మమనోరతిః ॥ 9 ॥
దేశాన్ పుణ్యాన్ ఆశ్రయేత మద్భక్తైః సాధుభిః శ్రితాన్ ।
దేవ ఆసుర మనుష్యేషు మద్భక్త ఆచరితాని చ ॥ 10 ॥
పృథక్ సత్రేణ వా మహ్యం పర్వయాత్రా మహోత్సవాన్ ।
కారయేత్ గీతనృత్య ఆద్యైః మహారాజ విభూతిభిః ॥ 11 ॥
మాం ఏవ సర్వభూతేషు బహిః అంతః అపావృతం ।
ఈక్షేత ఆత్మని చ ఆత్మానం యథా ఖం అమల ఆశయః ॥ 12 ॥
ఇతి సర్వాణి భూతాని మద్భావేన మహాద్యుతే ।
సభాజయన్ మన్యమానః జ్ఞానం కేవలం ఆశ్రితః ॥ 13 ॥
బ్రాహ్మణే పుల్కసే స్తేనే బ్రహ్మణ్యే అర్కే స్ఫులింగకే ।
అక్రూరే క్రూరకే చ ఏవ సమదృక్ పండితః మతః ॥ 14 ॥
నరేషు అభీక్ష్ణం మద్భావం పుంసః భావయతః అచిరాత్ ।
స్పర్ధా అసూయా తిరస్కారాః సాహంకారాః వియంతి హి ॥ 15 ॥
విసృజ్య స్మయమానాన్ స్వాన్ దృశం వ్రీడాం చ దైహికీం ।
ప్రణమేత్ దండవత్ భూమౌ ఆశ్వ చాండాల గో ఖరం ॥ 16 ॥
యావత్ సర్వేషు భూతేషు మద్భావః న ఉపజాయతే ।
తావత్ ఏవం ఉపాసీత వాఙ్ మన కాయ వృత్తిభిః ॥ 17 ॥
సర్వం బ్రహ్మాత్మకం తస్య విద్యయా ఆత్మ మనీషయా ।
పరిపశ్యన్ ఉపరమేత్ సర్వతః ముక్త సంశయః ॥ 18 ॥
అయం హి సర్వకల్పానాం సధ్రీచీనః మతః మమ ।
మద్భావః సర్వభూతేషు మనోవాక్కాయవృత్తిభిః ॥ 19 ॥
న హి అంగ ఉపక్రమే ధ్వంసః మద్ధర్మస్య ఉద్ధవ అణు అపి ।
మయా వ్యవసితః సమ్యక్ నిర్గుణత్వాత్ అనాశిషః ॥ 20 ॥
యః యః మయి పరే ధర్మః కల్ప్యతే నిష్ఫలాయ చేత్ ।
తత్ ఆయాసః నిరర్థః స్యాత్ భయాదేః ఇవ సత్త్మ ॥ 21 ॥
ఏషా బుద్ధిమతాం బుద్ధిః మనీషా చ మనీషిణాం ।
యత్ సత్యం అనృతేన ఇహ మర్త్యేన ఆప్నోతి మా అమృతం ॥ 22 ॥
ఏష తే అభిహితః కృత్స్నః బ్రహ్మవాదస్య సంగ్రహః ।
సమాసవ్యాసవిధినా దేవానాం అపి దుర్గమః ॥ 23 ॥
అభీక్ష్ణశః తే గదితం జ్ఞానం విస్పష్టయుక్తిమత్ ।
ఏతత్ విజ్ఞాయ ముచ్యేత పురుషః నష్టసంశయః ॥ 24 ॥
సువివిక్తం తవ ప్రశ్నం మయా ఏతత్ అపి ధారయేత్ ।
సనాతనం బ్రహ్మగుహ్యం పరం బ్రహ్మ అధిగచ్ఛతి ॥ 25 ॥
యః ఏతత్ మమ భక్తేషు సంప్రదద్యాత్ సుపుష్కలం ।
తస్య అహం బ్రహ్మదాయస్య దదామి ఆత్మానం ఆత్మనా ॥ 26 ॥
యః ఏతత్ సమధీయీత పవిత్రం పరమం శుచి ।
సః పూయేత అహః అహః మాం జ్ఞానదీపేన దర్శయన్ ॥ 27 ॥
యః ఏతత్ శ్రద్ధయా నిత్యం అవ్యగ్రః శ్రుణుయాత్ నరః ।
మయి భక్తిం పరాం కుర్వన్ కర్మభిః న సః బధ్యతే ॥ 28 ॥
అపి ఉద్ధవ త్వయా బ్రహ్మ సఖే సమవధారితం ।
అపి తే విగతః మోహః శోకః చ అసౌ మనోభవః ॥ 29 ॥
న ఏతత్ త్వయా దాంభికాయ నాస్తికాయ శఠాయ చ ।
అశుశ్రూషోః అభక్తాయ దుర్వినీతాయ దీయతాం ॥ 30 ॥
ఏతైః దోషైః విహీనాయ బ్రహ్మణ్యాయ ప్రియాయ చ ।
సాధవే శుచయే బ్రూయాత్ భక్తిః స్యాత్ శూద్ర యోషితాం ॥ 31 ॥
న ఏతత్ విజ్ఞాయ జిజ్ఞాసోః జ్ఞాతవ్యం అవశిష్యతే ।
పీత్వా పీయూషం అమృతం పాతవ్యం న అవశిష్యతే ॥ 32 ॥
జ్ఞానే కర్మణి యోగే చ వార్తాయాం దండధారణే ।
యావాన్ అర్థః నృణాం తాత తావాన్ తే అహం చతుర్విధః ॥ 33 ॥
మర్త్యః యదా త్యక్త సమస్తకర్మా
నివేదితాత్మా విచికీర్షితః మే ।
తదా అమృతత్వం ప్రతిపద్యమానః
మయా ఆత్మభూయాయ చ కల్పతే వై ॥ 34 ॥
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
సః ఏవం ఆదర్శిత యోగమార్గః
తదా ఉత్తమ శ్లోకవచః నిశమ్య ।
బద్ధ అంజలిః ప్రీతి ఉపరుద్ధ కంఠః
న కించిత్ ఊచేః అశ్రు పరిప్లుత అక్షః ॥ 35 ॥
విష్టభ్య చిత్తం ప్రణయ అవఘూర్ణం
ధైర్యేణ రాజన్ బహు మన్యమానః ।
కృతాంజలిః ప్రాహ యదుప్రవీరం
శీర్ష్ణా స్పృశన్ తత్ చరణ అరవిందం ॥ 36 ॥
ఉద్ధవః ఉవాచ ।
విద్రావితః మోహ మహా అంధకారః
యః ఆశ్రితః మే తవ సన్నిధానాత్ ।
విభావసోః కిం ను సమీపగస్య
శీతం తమః భీః ప్రభవంతి అజ అద్య ॥ 37 ॥
ప్రత్యర్పితః మే భవతా అనుకంపినా
భృత్యాయ విజ్ఞానమయః ప్రదీపః ।
హిత్వా కృతజ్ఞః తవ పాదమూలం
కః అన్యత్ సమీయాత్ శరణం త్వదీయం ॥ 38 ॥
వృక్ణః చ మే సుదృఢః స్నేహపాశః
దాశార్హ వృష్ణి అంధక సాత్వతేషు ।
ప్రసారితః సృష్టివివృద్ధయే త్వయా
స్వమాయయా హి ఆత్మ సుబోధ హేతినా ॥ 39 ॥
నమః అస్తు తే మహాయోగిన్ ప్రపన్నం అనుశాధి మాం ।
యథా త్వత్ చరణ అంభోజే రతిః స్యాత్ అనపాయినీ ॥ 40 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
గచ్ఛ ఉద్ధవ మయా ఆదిష్టః బదరి ఆఖ్యం మమ ఆశ్రమం ।
తత్ర మత్ పాద తీర్థోదే స్నాన ఉపస్పర్శనైః శుచిః ॥ 41 ॥
ఈక్షయా అలకనందాయా విధూత అశేష కల్మషః ।
వసానః వల్కలాని అంగ వన్యభుక్ సుఖ నిఃస్పృహః ॥ 42 ॥
తితిక్షౌః ద్వంద్వమాత్రాణాం సుశీలః సంయతేంద్రియః ।
శాంతః సమాహితధియా జ్ఞానవిజ్ఞానసంయుతః ॥ 43 ॥
మత్తః అనుశిక్షితం యత్ తే వివిక్తమనుభావయన్ ।
మయి ఆవేశిత వాక్ చిత్తః మద్ధర్మ నిరతః భవ ।
అతివ్రజ్య గతీః తిస్రః మాం ఏష్యసి తతః పరం ॥ 44 ॥
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
సః ఏవం ఉక్తః హరిమేధసా ఉద్ధవః
ప్రదక్షిణం తం పరిసృత్య పాదయోః ।
శిరః నిధాయ అశ్రుకలాభిః ఆర్ద్రధీః
న్యషించత్ అద్వంద్వపరః అపి ఉపక్రమే ॥ 45 ॥
సుదుస్త్యజ స్నేహ వియోగ కాతరః
న శక్నువన్ తం పరిహాతుం ఆతురః ।
కృచ్ఛ్రం యయౌ మూర్ధని భర్తృపాదుకే
బిభ్రన్ నమస్కృత్య యయౌ పునః పునః ॥ 46 ॥
తతః తం అంతర్హృది సంనివేశ్య
గతః మహాభాగవతః విశాలాం ।
యథా ఉపదిష్టాం జగత్ ఏకబంధునా
తతః సమాస్థాయ హరేః అగాత్ గతిం ॥ 47 ॥
యః ఏఅతత్ ఆనంద సముద్ర సంభృతం
జ్ఞానామృతం భాగవతాయ భాషితం ।
కృష్ణేణ యోగేశ్వర సేవితాంఘ్రిణా
సచ్ఛ్రద్ధయా ఆసేవ్య జగత్ విముచ్యతే ॥ 48 ॥
భవభయ అపహంతుం జ్ఞానవిజ్ఞానసారం
నిగమకృత్ ఉపజహే భృంగవత్ వేదసారం ।
అమృతం ఉదధితః చ అపాయయత్ భృత్యవర్గాన్
పురుషం ఋషభం ఆద్యం కృష్ణసంజ్ఞం నతః అస్మి
॥ 49 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే భగవదుద్ధవసంవాదే
పరమార్థప్రాప్తిసుగమోపాయకథనోద్ధవబదరికాశ్రమప్రవేశో
నామ ఏకోనత్రింశోఽధ్యాయః ॥ 29 ॥
అథ త్రింశః అధ్యాయః ।
రాజా ఉవాచ ।
తతః మహాభాగవతే ఉద్ధవే నిర్గతే వనం ।
ద్వారవత్యాం కిం అకరోత్ భగవాన్ భూతభావనః ॥ 1 ॥
బ్రహ్మశాప ఉపసంసృష్టే స్వకులే యాదవర్షభః ।
ప్రేయసీం సర్వనేత్రాణాం తనుం సః కథం అత్యజత్ ॥ 2 ॥
ప్రత్యాక్రష్టుం నయనం అబలా యత్ర లగ్నం న శేకుః
కర్ణావిష్టం న సరతి తతః యత్ సతాం ఆత్మలగ్నం ।
యత్ శ్రీః వాచాం జనయతి రతిం కిం ను మానం కవీనాం
దృష్ట్వా జిష్ణోః యుధి రథగతం యత్ చ తత్ సామ్యం
ఈయుః ॥ 3 ॥
ఋషిః ఉవాచ ।
దివి భువి అంతరిక్షే చ మహోత్పాతాన్ సముత్థితాన్ ।
దృష్ట్వా ఆసీనాన్ సుధర్మాయాం కృష్ణః ప్రాహ యదూన్ ఇదం
॥ 4 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
ఏతే ఘోరాః మహోత్పాతాః ద్వార్వత్యాం యమకేతవః ।
ముహూర్తం అపి న స్థేయం అత్ర నః యదుపుంగవాః ॥ 5 ॥
స్త్రియః బాలాః చ వృద్ధాః చ శంఖోద్ధారం వ్రజంత్వితః ।
వయం ప్రభాసం యాస్యామః యత్ర ప్రత్యక్ సరస్వతీ ॥ 6 ॥
తత్ర అభిషిచ్య శుచయ ఉపోష్య సుసమాహితాః ।
దేవతాః పూజయిష్యామః స్నపన ఆలేపన అర్హణైః ॥7 ॥
బ్రాహ్మణాన్ తు మహాభాగాన్ కృతస్వస్త్యయనా వయం ।
గో భూ హిరణ్య వాసోభిః గజ అశ్వరథ వేశ్మభిః ॥ 8 ॥
విధిః ఏషః హి అరిష్టఘ్నః మంగల ఆయనం ఉత్తమం ।
దేవ ద్విజ గవాం పూజా భూతేషు పరమః భవః ॥ 9 ॥
ఇతి సర్వే సమాకర్ణ్య యదువృద్ధాః మధుద్విషః ।
తథా ఇతి నౌభిః ఉత్తీర్య ప్రభాసం ప్రయయూ రథైః ॥ 10 ॥
తస్మిన్ భగవతా ఆదిష్టం యదుదేవేన యాదవా ।
చక్రుః పరభయా భక్త్యా సర్వశ్రేయ ఉపబృంహితం ॥ 11 ॥
తతః తస్మిన్ మహాపానం పపుః మైరేయకం మధు ।
దిష్ట విభ్రంశిత ధియః యత్ ద్రవైః భ్రశ్యతే మతిః ॥ 12 ॥
మహాపాన అభిమత్తానాం వీరాణాం దృప్తచేతసాం ।
కృష్ణమాయా విమూఢానాం సంఘర్షః సుమహాన్ అభూత్ ॥ 13 ॥
యుయుధుః క్రోధసంరబ్ధా వేలాయాం ఆతతాయినః ।
ధనుభిః అసిభిః మల్లైః గదాభిః తాం అరర్ష్టిభిః ॥ 14 ॥
పతత్పతాకై రథకుంజరాదిభిః
ఖర ఉష్ట్ర గోభిః మహిషైః నరైః అపి ।
మిథః సమేత్య అశ్వతరైః సుదుర్మదా
న్యహన్ శరర్దద్భిః ఇవ ద్విపా వనే ॥ 15 ॥
ప్రద్యుమ్న సాంబౌ యుధి రూఢమత్సరౌ
అక్రూర భోజౌ అనిరుద్ధ సాత్యకీ ।
సుభద్ర సంగ్రామజితౌ సుదారుణౌ
గదౌ సుమిత్రా సురథౌ సమీయతుః ॥ 16 ॥
అన్యే చ యే వై నిశఠ ఉల్ముక ఆదయః
సహస్రజిత్ శతజిత్ భాను ముఖ్యాః ।
అన్యోన్యం ఆసాద్య మదాంధకారితా
జఘ్నుః ముకుందేన విమోహితా భృశం ॥ 17 ॥
దాశార్హ వృష్ణి అంధక భోజ సాత్వతా
మధు అర్బుదా మాథురశూరసేనాః ।
విసర్జనాః కుకురాః కుంతయః చ
మిథః తతః తే అథ విసృజ్య సౌహృదం ॥ 18 ॥
పుత్రాః అయుధ్యన్ పితృభిః భ్రాతృభిః చ
స్వస్త్రీయ దౌహిత్ర పితృవ్యమాతులైః ।
మిత్రాణి మిత్రైః సుహృదః సుహృద్భిః
జ్ఞాతీంస్త్వహన్ జ్ఞాతయః ఏవ మూఢాః ॥ 19 ॥
శరేషు క్షీయమాణేషు భజ్యమానేషు ధన్వసు ।
శస్త్రేషు క్షీయమాణేషు ముష్టిభిః జహ్రుః ఏరకాః ॥ 20 ॥
తాః వజ్రకల్పాః హి అభవన్ పరిఘాః ముష్టినాః భృతాః ।
జఘ్నుః ద్విషః తైః కృష్ణేన వార్యమాణాః తు తం చ తే ॥ 21 ॥
ప్రత్యనీకం మన్యమానాః బలభద్రం చ మోహితాః ।
హంతుం కృతధియః రాజన్ ఆపన్నాః ఆతతాయినః ॥ 22 ॥
అథ తౌ అపి సంక్రుద్ధౌ ఉద్యమ్య కురునందన ।
ఏరకా ముష్టి పరిఘౌ జరంతౌ జఘ్నతుః యుధి ॥ 23 ॥
బ్రహ్మశాప ఉపసృష్టానాం కృష్ణమాయావృత ఆత్మనాం ।
స్పర్ధాక్రోధః క్షయం నిన్యే వైణవః అగ్నిః యథా వనం ॥ 24 ॥
ఏవం నష్టేషు సర్వేషు కులేషు స్వేషు కేశవః ।
అవతారితః భువః భారః ఇతి మేనే అవశేషితః ॥ 25 ॥
రామః సముద్రవేలాయాం యోగం ఆస్థాయ పౌరుషం ।
తత్ త్యాజ లోకం మానుష్యం సంయోజ్య ఆత్మానం ఆత్మని ॥ 26 ॥
రామనిర్యాణం ఆలోక్య భగవాన్ దేవకీసుతః ।
నిషసాద ధరోపస్థే తూష్ణీం ఆసాద్య పిప్పలం ॥ 27 ॥
బిభ్రత్ చతుర్భుజం రూపం భ్రాజిష్ణు ప్రభయా స్వయా ।
దిశః వితిమారాః కుర్వన్ విధూమః ఇవ పావకః ॥ 28 ॥
శ్రీవత్సాంకం ఘనశ్యామం తప్త హాటక వర్చసం ।
కౌశేయ అంబర యుగ్మేన పరివీతం సుమంగలం ॥ 29 ॥
సుందర స్మిత వక్త్ర అబ్జం నీల కుంతల మండితం ।
పుండరీక అభిరామాక్షం స్ఫురన్ మకర కుండలం ॥ 30 ॥
కటిసూత్ర బ్రహ్మసూత్ర కిరీట కటక అంగదైః ।
హార నూపుర ముద్రాభిః కౌస్తుభేన విరాజితం ॥ 31 ॥
వనమాలా పరీతాంగం మూర్తిమద్భిః నిజ ఆయుధైః ।
కృత్వా ఉరౌ దక్షిణే పాదం ఆసీనం పంకజ అరుణం ॥ 32 ॥
ముసలౌ అశేషాయః ఖండకృతేషుః లుబ్ధకః జరాః ।
మృగాస్య ఆకారం తత్ చరణం వివ్యాధ మృగశంకయా ॥ 33 ॥
చతుర్భుజం తం పురుషం దృష్ట్వా సః కృత కిల్బిషః ।
భీతః పపాత శిరసా పాదయోః అసురద్విషః ॥ 34 ॥
అజానతా కృతం ఇదం పాపేన మధుసూదన ।
క్షంతుం అర్హసి పాపస్య ఉత్తమశ్లోకః మే అనఘ ॥ 35 ॥
యస్య అనుస్మరణం నౄణాం అజ్ఞాన ధ్వాంత నాశనం ।
వదంతి తస్య తే విష్ణో మయా అసాధు కృతం ప్రభో ॥ 36 ॥
తత్ మా ఆశు జహి వైకుంఠ పాప్మానం మృగ లుబ్ధకం ।
యథా పునః అహం తు ఏవం న కుర్యాం సత్ అతిక్రమం ॥ 37 ॥
యస్య ఆత్మ యోగ రచితం న విదుః విరించః
రుద్ర ఆదయః అస్య తనయాః పతయః గిరాం యే ।
త్వత్ మాయయా పిహిత దృష్టయః ఏతత్ అంజః
కిం తస్య తే వయం అసత్ గతయః గృణీమః ॥ 38 ॥
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ ।
మా భైః జరే త్వం ఉత్తిష్ఠ కామః ఏషః కృతః హి మే ।
యాహి త్వం మత్ అనుజ్ఞాతః స్వర్గం సుకృతినాం పదం ॥ 39 ॥
ఇతి ఆదిష్టః భగవతా కృష్ణేన ఇచ్ఛా శరీరిణా ।
త్రిః పరిక్రమ్య తం నత్వా విమానేన దివం యయౌ ॥ 40 ॥
దారుకః కృష్ణపదవీం అన్విచ్ఛన్ అధిగమ్యతాం ।
వాయుం తులసికామోదం ఆఘ్రాయ అభిముఖం యయౌ ॥ 41 ॥
తం తత్ర తిగ్మద్యుభిః ఆయుధైః వృతం
హి అశ్వత్థమూలే కృతకేతనం పతిం ।
స్నేహప్లుతాత్మా నిపపాత పాదయో
రథాత్ అవప్లుత్య సబాష్పలోచనః ॥ 42 ॥
అపశ్యతః త్వత్ చరణ అంబుజం ప్రభో
దృష్టిః ప్రణష్టా తమసి ప్రవిష్టా ।
దిశః న జానే న లభే చ శాంతిం
యథా నిశాయం ఉడుపే ప్రణష్టే ॥ 43 ॥
ఇతి బ్రువతే సూతే వై రథః గరుడలాంఛనః ।
ఖం ఉత్పపాత రాజేంద్ర సాశ్వధ్వజః ఉదీక్షతః ॥ 44 ॥
తం అన్వగచ్ఛన్ దివ్యాని విష్ణుప్రహరణాని చ ।
తేన అతి విస్మిత ఆత్మానం సూతం ఆహ జనార్దనః ॥ 45 ॥
గచ్ఛ ద్వారవతీం సూత జ్ఞాతీనాం నిధనం మిథః ।
సంకర్షణస్య నిర్యాణం బంధుభ్యః బ్రూహి మత్ దశాం ॥ 46 ॥
ద్వారకాయాం చ న స్థేయం భవద్భిః చ స్వబంధుభిః ।
మయా త్యక్తాం యదుపురీం సముద్రః ప్లావయిష్యతి ॥ 47 ॥
స్వం స్వం పరిగ్రహం సర్వే ఆదాయ పితరౌ చ నః ।
అర్జునేన ఆవితాః సర్వ ఇంద్రప్రస్థం గమిష్యథ ॥ 48 ॥
త్వం తు మత్ ధర్మం ఆస్థాయ జ్ఞాననిష్ఠః ఉపేక్షకః ।
మన్మాయా రచనాం ఏతాం విజ్ఞాయ ఉపశమం వ్రజ ॥ 49 ॥
ఇతి ఉక్తః తం పరిక్రమ్య నమస్కృత్య పునః పునః ।
తత్ పాదౌ శీర్ష్ణి ఉపాధాయ దుర్మనాః ప్రయయౌ పురీం ॥ 50 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే యదుకులసంక్షయో నామ
త్రింశోఽధ్యాయః ॥ 30 ॥
అథ ఏకత్రింశః అధ్యాయః ।
శ్రీశుకః ఉవాచ ।
అథ తత్ర ఆగమత్ బ్రహ్మా భవాన్యా చ సమం భవః ।
మహేంద్రప్రముఖాః దేవాః మునయః సప్రజేశ్వరాః ॥ 1 ॥
పితరః సిద్ధగంధర్వాః విద్యాధర మహోరగాః ।
చారణాః యక్షరక్షాంసి కింనర అప్సరసః ద్విజాః ॥ 2 ॥
ద్రష్టుకామాః భగవతః నిర్వాణం పరమ ఉత్సుకాః ।
గాయంతః చ గృణంతః చ శౌరేః కర్మాణి జన్మ చ ॥ 3 ॥
వవర్షుః పుష్పవర్షాణి విమాన ఆవలిభిః నభః ।
కుర్వంతః సంకులం రాజన్ భక్త్యా పరమయా యుతాః ॥ 4 ॥
భగవాన్ పితామహం వీక్ష్య విభూతిః ఆత్మనః విభుః ।
సంయోజ్య ఆత్మని చ ఆత్మానం పద్మనేత్రే న్యమీలయత్ ॥ 5 ॥
లోకాభిరామాం స్వతనుం ధారణా ధ్యాన మంగలం ।
యోగధారణయా ఆగ్నేయ్యా అదగ్ధ్వా ధామ ఆవిశత్ స్వకం ॥ 6 ॥
దివి దుందుభయః నేదుః పేతుః సుమనః చ ఖాత్ ।
సత్యం ధర్మః ధృతిః భూమేః కీర్తిః శ్రీః చ అను తం వయుః
॥ 7 ॥
దేవ ఆదయః బ్రహ్మముఖ్యాః న విశంతం స్వధామని ।
అవిజ్ఞాతగతిం కృష్ణం దదృశుః చ అతివిస్మితాః ॥ 8 ॥
సౌదామన్యాః యథా ఆకాశే యాంత్యాః హిత్వా అభ్రమండలం ।
గతిః న లక్ష్యతే మర్త్యైః తథా కృష్ణస్య దైవతైః ॥ 9 ॥
బ్రహ్మ రుద్ర ఆదయః తే తు దృష్ట్వా యోగగతిం హరేః ।
విస్మితాః తాం ప్రశంసంతః స్వం స్వం లోకం యయుః తదా ॥ 10 ॥
రాజన్ పరస్య తనుభృత్ జననాప్యయేహా
మాయావిడంబనం అవేహి యథా నటస్య ।
సృష్ట్వా ఆత్మనా ఇదం అనువిశ్య విహృత్య చ అంతే
సంహృత్య చ ఆత్మ మహినా ఉపరతః సః ఆస్తే ॥ 11 ॥
మర్త్యేన యః గురుసుతం యమలోకనీతం
త్వాం చ ఆనయత్ శరణదః పరమ అస్త్ర దగ్ధం ।
జిగ్యే అంతక అంతకం అపి ఈశం అసౌ అవనీశః
కిం స్వావనే స్వరనయన్ మృగయుం సదేహం ॥ 12 ॥
తథా అపి అశేశా స్థితి సంభవ అపి
అయేషు అనన్య హేతుః యత్ అశేష శక్తిధృక్ ।
న ఇచ్ఛత్ ప్రణేతుం వపుః అత్ర శేషితం
మర్త్యేన కిం స్వస్థగతిం ప్రదర్శయన్ ॥ 13 ॥
యః ఏతాం ప్రాతః ఉత్థాయ కృష్ణస్య పదవీం పరాం ।
ప్రయతః కీర్తయేత్ భక్త్యా తాం ఏవ ఆప్నోతి అనుత్తమాం ॥ 14 ॥
దారుకః ద్వారకాం ఏత్య వసుదేవ ఉగ్రసేనయోః ।
పతిత్వా చరణావస్రైః న్యషించత్ కృష్ణవిచ్యుతః ॥ 15 ॥
కథయామాస నిధనం వృష్ణీనాం కృత్స్నశః నృప ।
తత్ శ్రుత్వా ఉద్విగ్న హృదయాః జనాః శోక విమూర్చ్ఛితాః ॥ 16 ॥
తత్ర స్మ త్వరితా జగ్ముః కృష్ణ విశ్లేష విహ్వలాః ।
వ్యసవాః శేరతే యత్ర జ్ఞాతయః ఘ్నంతః ఆననం ॥ 17 ॥
దేవకీ రోహిణీ చ ఏవ వసుదేవః తథా సుతౌ ।
కృష్ణ రామ అవపశ్యంతః శోక ఆర్తాః విజహుః స్మృతిం ॥ 18 ॥
ప్రాణాన్ చ విజహుః తత్ర భగవత్ విరహ ఆతురాః ।
ఉపగుహ్య పతీన్ తాత చితాం ఆరురుహుః స్త్రియః ॥ 19 ॥
రామపత్న్యః చ తత్ దేహం ఉపగుహ్య అగ్నిం ఆవిశన్ ।
వసుదేవపత్న్యః తత్ గాత్రం ప్రద్యుమ్న ఆదీన్ హరేః స్నుషాః ।
కృష్ణపత్న్యః ఆవిశన్ అగ్నిం రుక్మిణి ఆద్యాః తదాత్మికాః ॥ 20 ॥
అర్జునః ప్రేయసః సఖ్యుః కృష్ణస్య విరహ ఆతురః ।
ఆత్మానం సాంత్వయామాస కృష్ణగీతైః సదుక్తిభిః ॥ 21 ॥
బంధూనాం నష్టగోత్రాణాం అర్జునః సాంపరాయికం ।
హతానాం కారయామాస యథావత్ అనుపూర్వశః ॥ 22 ॥
ద్వారకాం హరిణా త్యక్తా సముద్రః అప్లావయత్ క్షణాత్ ।
వర్జయిత్వా మహారాజ శ్రీమత్ భగవత్ ఆలయం ॥ 23 ॥
నిత్యం సంనిహితః తత్ర భగవాన్ మధుసూదనః ।
స్మృత్యా అశేషా అశుభహరం సర్వ మంగలం అమంగలం ॥ 24 ॥
స్త్రీ బాల వృద్ధాన్ ఆదాయ హతశేషాన్ ధనంజయః ।
ఇంద్రప్రస్థం సమావేశ్య వజ్ర తత్ర అభ్యషేచయత్ ॥ 25 ॥
శ్రుత్వా సుహృత్ వధం రాజన్ అర్జునాత్ తే పితామహాః ।
త్వాం తు వంశధరం కృత్వా జగ్ముః సర్వే మహాపథం ॥ 26 ॥
యః ఏతత్ దేవదేవస్య విష్ణోః కర్మాణి జన్మ చ ।
కీర్తయేత్ శ్రద్ధయా మర్త్యః సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే ॥ 27 ॥
ఇత్థం హరేః భగవతః రుచిర అవతార
వీర్యాణి బాలచరితాని చ శంతమాని ।
అన్యత్ర చ ఇహ చ శ్రుతాని గృణన్ మనుష్యః
భక్తిం పరాం పరమహంసగతౌ లభేత ॥ 28 ॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే మౌసలోపాఖ్యానం నామ
ఏకత్రింశోఽధ్యాయః ॥ 31 ॥
॥ ఇతి ఉద్ధవగీతా నామ ఏకాదశస్కంధః సమాప్తః ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Uddhava Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil