Vyasagita Kurma Purana 12-46 In Gujarati

Chaudhuri Narayan Singh, in his preface to Kurma Purana with Hindi translation 1962 (DLI) says that chapters 12-33 are Vyasa Gita. This is repeated by Anand Swarup Gupta in the critical edition of Kurma Purana (DLI). Some others (V Raghavan’s list, Kurma Purana Calcutta edition 1890) are of the opinion that the complete Uttarabhaga of Kurma Purana is Vyasa Gita. This would mean Ishvara Gita is a part of Vyasa Gita.

॥ Vyasageetaa Kurmapurana 12-46 Gujarati Lyrics ॥

॥ વ્યાસગીતા કૂર્મપુરાણે અધ્યાય ૧૨-૪૬ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે દ્વાદશોઽધ્યાયઃ
વ્યાસ ઉવાચ ।
શૃણુધ્વમૃષયઃ સર્વે વક્ષ્યમાણં સનાતનમ્ ।
કર્મયોગં બ્રાહ્મણાનામાત્યન્તિકફલપ્રદમ્ ॥ ૧૨.૧ ॥

આમ્નાયસિદ્ધમખિલં બાહ્મણાનાં પ્રદર્શિતમ્ ।
ઋષીણાં શૃણ્વતાં પૂર્વં મનુરાહ પ્રજાપતિઃ ॥ ૧૨.૨ ॥

સર્વપાપહરં પુણ્યમૃષિસઙ્ઘૈર્નિષેવિતમ્ ।
સમાહિતધિયો યૂયં શૃણુધ્વં ગદતો મમ ॥ ૧૨.૩ ॥

કૃતોપનયનો વેદાનધીયીત દ્વિજોત્તમાઃ ।
ગર્ભાષ્ટમેઽષ્ટમે વાબ્દે સ્વસૂત્રોક્તવિધાનતઃ ॥ ૧૨.૪ ॥

દણ્ડી ચ મેખલી સૂત્રી કૃષ્ણાજિનધરો મુનિઃ ।
ભિક્ષાહારો ગુરુહિતો વીક્ષમાણો ગુરોર્મુખમ્ ॥ ૧૨.૫ ॥

કાર્પાસમુપવીતાર્થં નિર્મિતં બ્રહ્મણા પુરા ।
બ્રાહ્મણાનાં ત્રિવિત્ સૂત્રં કૌશં વા વસ્ત્રમેવ વા ॥ ૧૨.૬ ॥

સદોપવીતી ચૈવ સ્યાત્ સદા બદ્ધશિખો દ્વિજઃ ।
અન્યથા યત્ કૃતં કર્મ તદ્ ભવત્યયથાકૃતમ્ ॥ ૧૨.૭ ॥

વસેદવિકૃતં વાસઃ કાર્પાસં વા કષાયકમ્ ।
તદેવ પરિધાનીયં શુક્લમચ્છિદ્રમુત્તમમ્ ॥ ૧૨.૮ ॥

ઉત્તરં તુ સમાખ્યાતં વાસઃ કૃષ્ણાજિનં શુભમ્ ।
અભાવે દિવ્યમજિનં રૌરવં વા વિધીયતે ॥ ૧૨.૯ ॥

ઉદ્ધૃત્ય દક્ષિણં બાહું સવ્યે બાહૌ સમર્પિતમ્ ।
ઉપવીતં ભવેન્નિત્યં નિવીતં કણ્ઠસજ્જને ॥ ૧૨.૧૦ ॥

સવ્યં બાહું સમુદ્ધૃત્ય દક્ષિણે તુ ધૃતં દ્વિજાઃ ।
પ્રાચીનાવીતમિત્યુક્તં પૈત્રે કર્મણિ યોજયેત્ ॥ ૧૨.૧૧ ॥

અગ્ન્યગારે ગવાં ગોષ્ઠે હોમે જપ્યે તથૈવ ચ ।
સ્વાધ્યાયે ભોજને નિત્યં બ્રાહ્મણાનાં ચ સન્નિધૌ ॥ ૧૨.૧૨ ॥

ઉપાસને ગુરૂણાં ચ સંધ્યયોઃ સાધુસંગમે ।
ઉપવીતી ભવેન્નિત્યં વિધિરેષ સનાતનઃ ॥ ૧૨.૧૩ ॥

મૌઞ્જી ત્રિવૃત્ સમા શ્લક્ષ્ણા કાર્યા વિપ્રસ્ય મેખલા ।
મુઞ્જાભાવે કુશેનાહુર્ગ્રન્થિનૈકેન વા ત્રિભિઃ ॥ ૧૨.૧૪ ॥

ધારયેદ્ બૈલ્વપાલાશૌ દણ્ડૌ કેશાન્તકૌ દ્વિજઃ ।
યજ્ઞાર્હવૃક્ષજં વાઽથ સૌમ્યમવ્રણમેવ ચ ॥ ૧૨.૧૫ ॥

સાયં પ્રાતર્દ્વિજઃ સંધ્યામુપાસીત સમાહિતઃ ।
કામાલ્લોભાદ્ ભયાન્મોહાત્ ત્યક્તેન પતિતો ભવેત્ ॥ ૧૨.૧૬ ॥

અગ્નિકાર્યં તતઃ કુર્યાત્ સાયં પ્રાતઃ પ્રસન્નધીઃ ।
સ્નાત્વા સંતર્પયેદ્ દેવાનૃષીન્ પિતૃગણાંસ્તથા ॥ ૧૨.૧૭ ॥

દેવતાભ્યર્ચનં કુર્યાત્ પુષ્પૈઃ પત્રેણ ચામ્બુના ।
અભિવાદનશીલઃ સ્યાન્નિત્યં વૃદ્ધેષુ ધર્મતઃ ॥ ૧૨.૧૮ ॥

અસાવહં ભો નામેતિ સમ્યક્ પ્રણતિપૂર્વકમ્ ।
આયુરારોગ્યસિદ્ધ્યર્થં દ્રવ્યાદિપરિવર્જિતમ્ ॥ ૧૨.૧૯ ॥

આયુષ્ણાન્ ભવ સૌમ્યેતિ વાચ્યો વિપ્રોઽભિવાદને ।
અકારશ્ચાસ્ય નામ્નોઽન્તે વાચ્યઃ પૂર્વાક્ષરઃ પ્લુતઃ ॥ ૧૨.૨૦ ॥

ન કુર્યાદ્ યોઽભિવાદસ્ય દ્વિજઃ પ્રત્યભિવાદનમ્ ।
નાભિવાદ્યઃ સ વિદુષા યથા શૂદ્રસ્તથૈવ સઃ ॥ ૧૨.૨૧ ॥

સવ્ય્સ્તપાણિના કાર્યમુપસંગ્રહણં ગુરોઃ ।
સવ્યેન સવ્યઃ સ્પ્રષ્ટવ્યો દક્ષિણેન તુ દક્ષિણઃ ॥ ૧૨.૨૨ ॥

લૌકિકં વૈદિકં ચાપિ તથાધ્યાત્મિકમેવ વા ।
આદદીત યતો જ્ઞાનં તં પૂર્વમભિવાદયેત્ ॥ ૧૨.૨૩ ॥

નોદકં ધારયેદ્ ભૈક્ષં પુષ્પાણિ સમિધસ્તથા ।
એવંવિધાનિ ચાન્યાનિ ન દૈવાદ્યેષુ કર્મસુ ॥ ૧૨.૨૪ ॥

બ્રાહ્મણં કુશલં પૃચ્છેત્ ક્ષત્રબન્ધુમનામયમ્ ।
વૈશ્યં ક્ષેમં સમાગમ્ય શૂદ્રમારોગ્યમેવ તુ ॥ ૧૨.૨૫ ॥

ઉપાધ્યાયઃ પિતા જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા ચૈવ મહીપતિઃ ।
માતુલઃ શ્વશુરસ્ત્રાતા માતામહપિતામહૌ ॥ ૧૨.૨૬ ॥

વર્ણજ્યેષ્ઠઃ પિતૃવ્યશ્ચ પુંસોઽત્ર ગુરવઃ સ્મૃતાઃ ।
માતા માતામહી ગુર્વી પિતુર્માતુશ્ચ સોદરાઃ ॥ ૧૨.૨૭ ॥

શ્વશ્રૂઃ પિતામહીજ્યેષ્ઠા ધાત્રી ચ ગુરવઃ સ્ત્રિયઃ ।
ઇત્યુક્તો ગુરુવર્ગોઽયં માતૃતઃ પિતૃતો દ્વિજાઃ ॥ ૧૨.૨૮ ॥

અનુવર્ત્તનમેતેષાં મનોવાક્કાયકર્મભિઃ ।
ગુરું દૃષ્ટ્વા સમુત્તિષ્ઠેદભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ ॥ ૧૨.૨૯ ॥

નૈતૈરુપવિશેત્ સાર્દ્ધં વિવદેન્નાત્મકારણાત્ ।
જીવિતાર્થમપિ દ્વેષાદ્ ગુરુભિર્નૈવ ભાષણમ્ ॥ ૧૨.૩૦ ॥

ઉદિતોઽપિ ગુણૈરન્યૈર્ગુરુદ્વેષી પતત્યધઃ ।
ગુરૂણામપિ સર્વેષાં પૂજ્યાઃ પઞ્ચ વિશેષતઃ ॥ ૧૨.૩૧ ॥

તેષામાદ્યાસ્ત્રયઃ શ્રેષ્ઠાસ્તેષાં માતા સુપૂજિતા ।
યો ભાવયતિ યા સૂતે યેન વિદ્યોપદિશ્યતે ॥ ૧૨.૩૨ ॥

જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા ચ ભર્ત્તા ચ પઞ્ચૈતે ગુરવઃ સ્મૃતાઃ ।
આત્મનઃ સર્વયત્નેન પ્રાણત્યાગેન વા પુનઃ ॥ ૧૨.૩૩ ॥

પૂજનીયા વિશેષેણ પઞ્ચૈતે ભૂતિમિચ્છતા ।
યાવત્ પિતા ચ માતા ચ દ્વાવેતૌ નિર્વિકારિણૌ ॥ ૧૨.૩૪ ॥

તાવત્ સર્વં પરિત્યજ્ય પુત્રઃ સ્યાત્ તત્પરાયણઃ ।
પિતા માતા ચ સુપ્રીતૌ સ્યાતાં પુત્રગુણૈર્યદિ ॥ ૧૨.૩૫ ॥

સ પુત્રઃ સકલં ધર્મમાપ્નુયાત્ તેન કર્મણા ।
નાસ્તિ માતૃસમં દૈવં નાસ્તિ પિતૃસમો ગુરુઃ ॥ ૧૨.૩૬ ॥

તયોઃ પ્રત્યુપકારોઽપિ ન કથઞ્ચન વિદ્યતે ।
તયોર્નિત્યં પ્રિયં કુર્યાત્ કર્મણા મનસા ગિરા ॥ ૧૨.૩૭ ॥

ન તાભ્યામનનુજ્ઞાતો ધર્મમન્યં સમાચરેત્ ।
વર્જયિત્વા મુક્તિફલં નિત્યં નૈમિત્તિકં તથા ॥ ૧૨.૩૮ ॥

ધર્મસારઃ સમુદ્દિષ્ટઃ પ્રેત્યાનન્તફલપ્રદઃ ।
સમ્યગારાધ્ય વક્તારં વિસૃષ્ટસ્તદનુજ્ઞયા ॥ ૧૨.૩૯ ॥

શિષ્યો વિદ્યાફલં ભુઙ્ક્તે પ્રેત્ય વા પૂજ્યતે દિવિ ।
યો ભ્રાતરં પિતૃસમં જ્યેષ્ઠં મૂર્ખોઽવમન્યતે ॥ ૧૨.૪૦ ॥

તેન દોષેણ સ પ્રેત્ય નિરયં ઘોરમૃચ્છતિ ।
પુંસા વર્ત્મનિતિષ્ટેત પૂજ્યો ભર્ત્તા તુ સર્વદા ॥ ૧૨.૪૧ ॥

અપિ માતરિ લોકેઽસ્મિન્ ઉપકારાદ્ધિ ગૌરવમ્ ।
યેનરા ભર્ત્તૃપિણ્ડાર્થં સ્વાન્ પ્રાણાન્ સંત્યજન્તિ હિ ॥ ૧૨.૪૨ ॥

તેષામથાક્ષયાઁલ્લોકાન્ પ્રોવાચ ભગવાન્ મનુઃ ।
માતુલાંશ્ચ પિતૃવ્યાંશ્ચ શ્વશુરાનૃત્વિજો ગુરૂન્ ॥ ૧૨.૪૩ ॥

અસાવહમિતિ બ્રૂયુઃ પ્રત્યુત્થાય યવીયસઃ ।
અવાચ્યો દીક્ષિતો નામ્ના યવીયાનપિ યો ભવેત્ ॥ ૧૨.૪૪ ॥

ભોભવત્પૂર્વકત્વેનમભિભાષેત ધર્મવિત્ ।
અભિવાદ્યશ્ચ પૂજ્યશ્ચ શિરસા વન્દ્ય એવ ચ ॥ ૧૨.૪૫ ॥

બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયાદ્યૈશ્ચ શ્રીકામૈઃ સાદરં સદા ।
નાભિવાદ્યાસ્તુ વિપ્રેણ ક્ષત્રિયાદ્યાઃ કથઞ્ચન ॥ ૧૨.૪૬ ॥

જ્ઞાનકર્મગુણોપેતા યદ્યપ્યેતે બહુશ્રુતાઃ ।
બ્રાહ્મણઃ સર્વવર્ણાનાં સ્વસ્તિ કુર્યાદિતિ શ્રુતિઃ ॥ ૧૨.૪૭ ॥

સવર્ણેષુ સવર્ણાનાં કામ્યમેવાભિવાદનમ્ ।
ગુરુરગ્નિર્દ્વિજાતીનાં વર્ણાનાં બ્રાહ્મણો ગુરુઃ ॥ ૧૨.૪૮ ॥

પતિરેવ ગુરુઃ સ્ત્રીણાં સર્વત્રાભ્યાગતો ગુરુઃ ।
વિદ્યા કર્મ વયો બન્ધુર્વિત્તં ભવતિ પઞ્ચમમ્ ॥ ૧૨.૪૯ ॥

માન્યસ્થાનાનિ પઞ્ચાહુઃ પૂર્વં પૂર્વં ગુરૂત્તરાત્ ।
પઞ્ચાનાં ત્રિષુ વર્ણેષુ ભૂયાંસિ બલવન્તિ ચ ॥ ૧૨.૫૦ ॥

યત્ર સ્યુઃ સોઽત્ર માનાર્હઃ શૂદ્રોઽપિ દશમીં ગતઃ ।
પન્થા દેયો બ્રાહ્મણાય સ્ત્રિયૈ રાજ્ઞે હ્યચક્ષુષે ॥ ૧૨.૫૧ ॥

વૃદ્ધાય ભારમગ્નાય રોગિણે દુર્બલાય ચ ।
ભિક્ષામાહૃત્ય શિષ્ટાનાં ગૃહેભ્યઃ પ્રયતોઽન્વહમ્ ॥ ૧૨.૫૨ ॥

નિવેદ્ય ગુરવેઽશ્નીયાદ્ વાગ્યતસ્તદનુજ્ઞયા ।
ભવત્પૂર્વં ચરેદ્ ભૈક્ષ્યમુપનીતો દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૧૨.૫૩ ॥

ભવન્મધ્યં તુ રાજન્યો વૈશ્યસ્તુ ભવદુત્તરમ્ ।
માતરં વા સ્વસારં વા માતુર્વા ભગિનીં નિજામ્ ॥ ૧૨.૫૪ ॥

ભિક્ષેત ભિક્ષાં પ્રથમં યા ચૈનં ન વિમાનયેત્ ।
સજાતીયગૃહેષ્વેવ સાર્વવર્ણિકમેવ વા ॥ ૧૨.૫૫ ॥

ભૈક્ષ્યસ્ય ચરણં પ્રોક્તં પતિતાદિષુ વર્જિતમ્ ।
વેદયજ્ઞૈરહીનાનાં પ્રશસ્તાનાં સ્વકર્મસુ ॥ ૧૨.૫૬ ॥

બ્રહ્મચારી હરેદ્ ભૈક્ષં ગૃહેભ્યઃ પ્રયતોઽન્વહમ્ ।
ગુરોઃ કુલે ન ભિક્ષેત ન જ્ઞાતિકુલબન્ધુષુ ॥ ૧૨.૫૭ ॥

અલાભે ત્વન્યગેહાનાં પૂર્વં પૂર્વં વિવર્જયેત્ ॥

સર્વં વા વિચરેદ્ ગ્રામં પૂર્વોક્તાનામસંભવે ॥ ૧૨.૫૮ ॥

નિયમ્ય પ્રયતો વાચં દિશસ્ત્વનવલોકયન્ ।
સમાહૃત્ય તુ તદ્ ભૈક્ષં યાવદર્થમમાયયા ॥ ૧૨.૫૯ ॥

ભુઞ્જીત પ્રયતો નિત્યં વાગ્યતોઽનન્યમાનસઃ ।
ભૈક્ષ્યેણ વર્ત્તયેન્નિત્યં નૈકાન્નાદી ભવેદ્ વ્રતી ॥ ૧૨.૬૦ ॥

ભૈક્ષ્યેણ વ્રતિનો વૃત્તિરુપવાસસમા સ્મૃતા ।
પૂજયેદશનં નિત્યમદ્યાચ્ચૈતદકુત્સયન્ ॥ ૧૨.૬૧ ॥

દૃષ્ટ્વા હૃષ્યેત્ પ્રસીદેચ્ચ તતો ભુઞ્જીત વાગ્યતઃ ૧૨.૬૨ ॥

અનારોગ્યમનાયુષ્યમસ્વર્ગ્યં ચાતિભોજનમ્ ।
અપુણ્યં લોકવિદ્વિષ્ટં તસ્માત્ તત્પરિવર્જયેત્ ॥ ૧૨.૬૩ ॥

પ્રાઙ્મુખોઽન્નાનિ ભુઞ્જીત સૂર્યાભિમુખ એવ વા ।
નાદ્યાદુદઙ્મુખો નિત્યં વિધિરેષ સનાતનઃ ॥ ૧૨.૬૪ ॥

પ્રક્ષાલ્ય પાણિપાદૌ ચ ભુઞ્જાનો દ્વિરુપસ્પૃશેત્ ।
શુચૌ દેશે સમાસીનો ભુક્ત્વા ચ દ્વિરુપસ્પૃશેત્ ॥ ૧૨.૬૫ ॥

ઇતી શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥૧૨ ॥

કૂર્મપુરાણે ઉત્તરભાગે ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
ભુક્ત્વા પીત્વા ચ સુપ્ત્વા ચ સ્નાત્વા રથ્યોપસર્પણે ।
ઓષ્ઠાવલોમોકૌ સ્પૃષ્ટ્વા વાસો વિપરિધાય ચ ॥ ૧૩.૧
રેતોમૂત્રપુરીષાણામુત્સર્ગેઽયુક્તભાષણે ।
ષ્ઠીવિત્વાઽધ્યયનારમ્ભે કાસશ્વાસાગમે તથા ॥ ૧૩.૨
ચત્વરં વા શ્મશાનં વા સમાગમ્ય દ્વિજોત્તમઃ ।
સંધ્યયોરુભયોસ્તદ્વદાચાન્તોઽપ્યાચમેત્ પુનઃ ॥ ૧૩.૩
ચણ્ડાલમ્લેચ્છસંભાષે સ્ત્રીશૂદ્રોચ્છિષ્ટભાષણે ।
ઉચ્છિષ્ટં પુરુષં સ્પૃષ્ટ્વા ભોજ્યં ચાપિ તથાવિધમ્ ॥ ૧૩.૪ ॥

આચામેદશ્રુપાતે વા લોહિતસ્ય તથૈવ ચ ।
ભોજને સંધ્યયોઃ સ્નાત્વા પીત્વા મૂત્રપુરીષયોઃ ॥ ૧૩.૫ ॥

આચાન્તોઽપ્યાચમેત્ સુપ્ત્વા સકૃત્સકૃદથાન્યતઃ ।
અગ્નેર્ગવામથાલમ્ભે સ્પૃષ્ટ્વા પ્રયતમેવ વા ॥ ૧૩.૬ ॥

સ્ત્રીણામથાત્મનઃ સ્પર્શે નીવીં વા પરિધાય ચ
ઉપસ્પૃશેજ્જલં વાર્દ્રં તૃણં વા ભૂમિમેવ વા ॥ ૧૩.૭ ॥

કેશાનાં ચાત્મનઃ સ્પર્શે વાસસોઽક્ષાલિતસ્ય ચ ।
અનુષ્ણાભિરફેનાભિઃ વિશુદ્ધાદ્ભિશ્ચ ધર્મતઃ ॥ ૧૩.૮ ॥

શૌચેપ્સુઃ સર્વદાચામેદાસીનઃ પ્રાગુદઙ્મુખઃ ।
શિરઃ પ્રાવૃત્ય કણ્ઠં વા મુક્તકચ્છશિખોઽપિ વા ॥ ૧૩.૯ ॥

અકૃત્વા પાદયોઃ શૌચમાચાન્તોઽપ્યશુચિર્ભવેત્ ।
સોપાનત્કો જલસ્થો વા નોષ્ણીષી ચાચમેદ્બુધઃ ॥ ૧૩.૧૦ ॥

ન ચૈવ વર્ષધારાભિર્ન તિષ્ઠન્ નોદ્ધૃતોદકૈઃ ।
નૈકહસ્તાર્પિતજલૈર્વિના સૂત્રેણ વા પુનઃ ॥ ૧૩.૧૧ ॥

ન પાદુકાસનસ્થો વા બહિર્જાનુરથાપિ વા ।
ન જલ્પન્ ન હસન્ પ્રેક્ષન્ શયાનઃ પ્રહ્વ એવ ચ
નાવીક્ષિતાભિઃ ફેનાદ્યૈરુપેતાભિરથાપિ વા ।
શૂદ્રાશુચિકરોન્મુક્તૈર્ન ક્ષારાભિસ્તથૈવ ચ ॥ ૧૩.૧૨ ॥

ન ચૈવાઙ્ગુલિભિઃ શસ્તં ન કુર્વન્ નાન્યમાનસઃ ।
ન વર્ણરસદુષ્ટાભિર્ન ચૈવ પ્રદરોદકૈઃ ॥ ૧૩.૧૩ ॥

ન પાણિક્ષુભિતાભિર્વા ન બહિષ્કક્ષ એવ વા ।
હૃદ્ગાભિઃ પૂયતે વિપ્રઃ કણ્ઠ્યાભિઃ ક્ષત્રિયઃ શુચિઃ ॥ ૧૩.૧૪ ॥

પ્રાશિતાભિસ્તથાવૈશ્યઃ સ્ત્રીશૂદ્રૌ સ્પર્શતોઽન્તતઃ ॥

અઙ્ગુષ્ઠમૂલાન્તરતો રેખાયાં બ્રાહ્મમુચ્યતે ॥ ૧૩.૧૫ ॥

અન્તરાઙ્ગુષ્ઠદેશિન્યો પિતૄણાં તીર્થમુત્તમમ્ ॥

કનિષ્ઠામૂલતઃ પશ્ચાત્ પ્રાજાપત્યં પ્રચક્ષતે ॥ ૧૩.૧૬ ॥

અઙ્ગુલ્યગ્રે સ્મૃતં દૈવં તદ્દેવાર્થં પ્રકીર્ત્તિતઃ ।
મૂલે વા દૈવમાદિષ્ટં ગ્નેયં મધ્યતઃ સ્મૃતમ્ ॥ ૧૩.૧૭ ॥

તદેવ સૌમિકં તીર્થમેતજ્જ્ઞાત્વા ન મુહ્યતિ ।
બ્રાહ્મેણૈવ તુ તીર્થેન દ્વિજો નિત્યમુપસ્પૃશેત્ ॥ ૧૩.૧૮ ॥

કાયેન વાઽથ દૈવેન પૈત્રેણ ન તુ વૈ દ્વિજાઃ ।
ત્રિઃ પ્રાશ્નીયાદપઃ પૂર્વં બ્રાહ્મણઃ પ્રયતસ્તતઃ ॥ ૧૩.૧૯ ॥

સંમૃજ્યાઙ્ગુષ્ઠમૂલેન મુખં વૈ સમુપસ્પૃશેત્ ॥

અઙ્ગુષ્ઠાનામિકાભ્યાં તુ સ્પૃશેન્નેત્રદ્વયં તતઃ ॥ ૧૩.૨૦ ॥

તર્જન્યઙ્ગુષ્ઠયોગેન સ્પૃશેન્નાસાપૃટદ્વયમ્ ॥

કનિષ્ઠાઙ્ગુષ્ઠયોગેન શ્રવણે સમુપસ્પૃશેત્ ॥ ૧૩.૨૧ ॥

સર્વાસામથ યોગેન હૃદયં તુ તલેન વા ।
સ્પૃશેદ્વૈ શિરસસ્તદ્વદઙ્ગુષ્ઠેનાથવા દ્વયમ્ ॥ ૧૩.૨૨
ત્રિઃ પ્રાશ્નીયાદ્ યદમ્ભસ્તુ સુપ્રીતાસ્તેન દેવતાઃ ।
બ્રહ્મા વિષ્ણુર્મહેશશ્ચ ભવન્તીત્યનુશુશ્રુમઃ ॥ ૧૩.૨૩
ગઙ્ગા ચ યમુના ચૈવ પ્રીયેતે પરિમાર્જનાત્ ।
સંસ્પૃષ્ટયોર્લોચનયોઃ પ્રીયેતે શશિભાસ્કરૌ ॥ ૧૩.૨૪
નાસત્યદસ્રૌ પ્રીયેતે સ્પૃષ્ટે નાસાપુટદ્વયે ।
શ્રોત્રયોઃ સ્પૃષ્ટયોસ્તદ્વત્ પ્રીયેતે ચાનિલાનલૌ ॥ ૧૩.૨૫
સંસ્પૃષ્ટે હૃદયે ચાસ્ય પ્રીયન્તે સર્વદેવતાઃ ।
મૂર્ધ્નિ સંસ્પર્શનાદેવ પ્રીતઃ સ પુરુષો ભવેત્ ॥ ૧૩.૨૬
નોચ્છિષ્ટં કુર્વતે નિત્યં વિપ્રુષોઽઙ્ગં નયન્તિ યાઃ ।
દન્તાન્તર્દન્તલગ્નેષુ જિહ્વોષ્ટૈર઼શુચિર્ભવેત્ ॥ ૧૩.૨૭
સ્પૃશાન્તિ બિન્દવઃ પાદૌ ય આચામયતઃ પરાન્ ।
ભૂમિકાસ્તે સમા જ્ઞેયા ન તૈરપ્રયતો ભવેત્ ॥ ૧૩.૨૮
મદુપર્કે ચ સોમે ચ તામ્બૂલસ્ય ચ ભક્ષણે ।
ફલમૂલેક્ષુદણ્ડે ન દોષં પ્રાહ વે મનુઃ ॥ ૧૩.૨૯
પ્રચરાન્નોદપાનેષુ દ્રવ્યહસ્તો ભવેન્નરઃ ।
ભૂમૌ નિક્ષિપ્ય તદ્ દ્રવ્યમાચમ્યાભ્યુક્ષયેત્ તુ તત્ ॥ ૧૩.૩૦
તૈજસં વૈ સમાદાય યદ્યુચ્છિષ્ટો ભવેદ્ દ્વિજઃ ।
ભૂમૌ નિક્ષિપ્ય તદ્ દ્રવ્યમાચમ્યાભ્યુક્ષયેત્ તુ તત્ ॥ ૧૩.૩૧
યદ્યમન્ત્રં સમાદાય ભવેદુચ્છેષણાન્વિતઃ ।
અનિધાયૈવ તદ્ દ્રવ્યમાચાન્તઃ શુચિતામિયાત્ ॥ ૧૩.૩૨
વસ્રાદિષુ વિકલ્પઃ સ્યાત્ તત્સંસ્પૃષ્ટ્વાચમેદિહ ।
અરણ્યેઽનુદકે રાત્રૌ ચૌરવ્યાઘ્રાકુલે પથિ ॥ ૧૩.૩૩ ॥

કૃત્વા મૂત્રં પુરીષં વા દ્રવ્યહસ્તો ન દુષ્યતિ ।
નિધાય દક્ષિણે કર્ણે બ્રહ્મસૂત્રમુદઙ્મુખઃ ॥ ૧૩.૩૪ ॥

અહ્નિ કુર્યાચ્છકૃન્મૂત્રં રાત્રૌ ચેદ્ દક્ષિણામુખઃ ॥

અન્તર્ધાય મહીં કાષ્ઠૈઃ પત્રૈર્લોષ્ઠતૃણેન વા ॥ ૧૩.૩૫ ॥

પ્રાવૃત્ય ચ શિરઃ કુર્યાદ્ વિણ્મૂત્રસ્ય વિસર્જનમ્ ।
છાયાકૂપનદીગોષ્ઠચૈત્યામ્ભઃ પથિ ભસ્મસુ ॥ ૧૩.૩૬ ॥

અગ્નૌ ચૈવ શ્મશાને ચ વિણ્મૂત્રે ન સમાચરેત્ ॥

ન ગોમયે ન કૃષ્ટે વા મહાવૃક્ષે ન શાડ્વલે ॥ ૧૩.૩૭ ॥

ન તિષ્ઠન્ વા ન નિર્વાસા ન ચ પર્વતમસ્તકે ।
ન જીર્ણદેવાયતને ન વલ્મીકે કદાચન ॥ ૧૩,૩૮ ॥

ન સસત્ત્વેષુ ગર્તેષુ ન ગચ્છન્ વા સમાચરેત્ ॥

તુષાઙ્ગારકપાલેષુ રાજમાર્ગે તથૈવ ચ ॥ ૧૩.૩૯ ॥

ન ક્ષેત્રે ન વિમલે વાઽપિ ન તીર્થે ન ચતુષ્પથે ।
નોદ્યાને ન સમીપે વા નોષરે ન પરાશુચૌ ॥ ૧૩.૪૦ ॥

ન સોપાનત્પાદુકો વા છત્રી વા નાન્તરિક્ષકે ॥

ન ચૈવાભિમુખે સ્ત્રીણાં ગુરુબ્રાહ્મણયોર્ગવામ્ ॥ ૧૩.૪૧ ॥

ન દેવદેવાલયયોરપામપિ કદાચન ॥

નદીં જ્યોતીંષિ વીક્ષિત્વા ન વાર્યભિમુખોઽથવા ॥ ૧૩.૪૨ ॥

પ્રત્યાદિત્યં પ્રત્યનલં પ્રતિસોમં તથૈવ ચ ॥

આહૃત્ય મૃત્તિકાં કૂલાલ્લેપગન્ધાપકર્ષણાત્ ॥ ૧૩.૪૩ ॥

કુર્યાદતન્દ્રિતઃ શૌચં વિશુદ્ધૈરુદ્ધૃતોદકૈઃ ॥

નાહરેન્મૃત્તિકાં વિપ્રઃ પાંશુલાન્ન ચ કર્દમાન્ ॥ ૧૩.૪૪ ॥

ન માર્ગાન્નોષરાદ્ દેશાચ્છૌચોચ્છિષ્ટાત્તથૈવ ચ ।
ન દેવાયતનાત્ કૂપાદ્ ગ્રામાન્ન ચ જલાત્ તથા ॥ ૧૩.૪૫ ॥

ઉપસ્પૃશેત્ તતો નિત્યં પૂર્વોક્તેન વિધાનતઃ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥૧૩ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
એવં દણ્ડાદિભિર્યુક્તઃ શૌચાચારસમન્વિતઃ ।
આહૂતોઽધ્યયનં કુર્યાદ્ વીક્ષમાણો ગુરોર્મુખમ્ ॥ ૧૪.૧ ॥

નિત્યમુદ્યતપાણિઃ સ્યાત્ સન્ધ્યાચારઃ સમન્વિતઃ ।
આસ્યતામિતિ ચોક્તઃ સન્નાસીતાભિમુખં ગુરોઃ ॥ ૧૪.૨ ॥

પ્રતિશ્રવણસંભાષે શયાનો ન સમાચરેત્ ।
નાસીનો ન ચ ભુઞ્જાનો ન તિષ્ઠન્ન પરાઙ્મુખઃ ॥ ૧૪.૩ ॥

નચ શય્યાસનં ચાસ્ય સર્વદા ગુરુસન્નિધૌ ।
ગુરોસ્તુ ચક્ષુર્વિષયે ન યથેષ્ટાસનો ભવેત્ ॥ ૧૪.૪ ॥

નોદાહરેદસ્ય નામ પરોક્ષમપિ કેવલમ્ ।
ન ચૈવાસ્યાનુકુર્વીત ગતિભાષિતચેષ્ટિતમ્ ॥ ૧૪.૫ ॥

ગુરોર્યત્ર પ્રતીવાદો નિન્દા ચાપિ પ્રવર્ત્તતે ।
કર્ણૌં તત્ર પિધાતવ્યૌ ગન્તવ્યં વા તતોઽન્યતઃ ॥ ૧૪.૬ ॥

દૂરસ્થો નાર્ચયેદેનં ન ક્રુદ્ધો નાન્તિકે સ્ત્રિયાઃ ।
ન ચૈવાસ્યોત્તરં બ્રૂયાત્ સ્થિતે નાસીત સન્નિધૌ ॥ ૧૪.૭ ॥

ઉદકુમ્ભં કુશાન્ પુષ્પં સમિધોઽસ્યાહરેત્ સદા ।
માર્જનં લેપનં નિત્યમઙ્ગાનાં વૈ સમાચરેત્ ॥ ૧૪.૮ ॥

નાસ્ય નિર્માલ્યશયનં પાદુકોપાનહાવપિ ।
આક્રમેદાસનં ચાસ્ય છાયાદીન્ વા કદાચન ॥ ૧૪.૯ ॥

સાધયેદ્ દન્તકાષ્ઠાદીન્ લબ્ધં ચાસ્મૈ નિવેદયેત્ ।
અનાપૃચ્છ્ય ન ગન્તવ્યં ભવેત્ પ્રિયહિતે રતઃ ॥ ૧૪.૧૦ ॥

ન પાદૌ સારયેદસ્ય સંનિધાને કદાચન ।
જૃમ્ભાહારસ્યાદિકઞ્ચૈવ કણ્ઠપ્રાવરણં તથા ॥ ૧૪.૧૧ ॥

વર્જયેત્ સન્નિધૌ નિત્યમવસ્ફોચનમેવ ચ ।
યથાકાલમધીયીત યાવન્ન વિમના ગુરુઃ ॥ ૧૪.૧૨ ॥

આસીતાધો ગુરોર્ગચ્છેત્ ફલકે વા સમાહિતઃ ।
આસને શયને યાને નૈવ તિષ્ઠેત્ કદાચન ॥ ૧૪.૧૩ ॥

ધાવન્તમનુધાવેત્તં ગચ્છન્તમનુગચ્છતિ ।
ગોઽશ્વોષ્ટ્રયાનપ્રાસાદપ્રસ્તરેષુ કટેષુ ચ ॥ ૧૪.૧૪ ॥

નાસીત ગુરુણા સાર્દ્ધં શિલાફલકનૌષુ ચ ।
જિતેન્દ્રિયઃ સ્યાત્ સતતં વશ્યાત્માઽક્રોધનઃ શુચિઃ ॥ ૧૪.૧૫ ॥

પ્રયુઞ્જીત સદા વાચં મધુરાં હિતભાષિણીમ્ ।
ગન્ધમાલ્યં રસં ભવ્યં શુક્લં પ્રાણિવિહિંસનમ્ ॥ ૧૪.૧૬ ॥

અભ્યઙ્ગં ચાઞ્જનોપાનચ્છત્રધારણમેવ ચ ।
કામં લોભં ભયં નિદ્રાં ગીતવાદિત્રનર્ત્તનમ્ ॥ ૧૪.૧૭ ॥

આતજ્ર્જનં પરીવાદં સ્ત્રીપ્રેક્ષાલમ્ભનં તથા ।
પરોપઘાતં પૈશુન્યં પ્રયત્નેન વિવર્જયેત્ ॥ ૧૪.૧૮ ॥

ઉદકુમ્ભં સુમનસો ગોશકૃન્મૃત્તિકાં કુશાન્ ।
આહરેદ્ યાવદર્થાનિ ભૈક્ષ્યં ચાહરહશ્ચરેત્ ॥ ૧૪.૧૯ ॥

કૃતં ચ લવણં સર્વં વર્જ્યં પર્યુષિતં ચ યત્ ।
અનૃત્યદર્શી સતતં ભવેદ્ ગીતાદિનિઃસ્પૃહઃ ॥ ૧૪.૨૦ ॥

નાદિત્યં વૈ સમીક્ષેત ન ચરેદ્ દન્તધાવનમ્ ।
એકાન્તમશુચિસ્ત્રીભિઃ શૂદ્રાન્ત્યૈરભિભાષણમ્ ॥ ૧૪.૨૧ ॥

ગુરૂચ્છિષ્ટં ભેષજાર્થં પ્રયુઞ્જીત ન કામતઃ ।
કલાપકર્ષણસ્નાનં આચરેદ્ધિ કદાચન ॥ ૧૪.૨૨ ॥

ન કુર્યાન્માનસં વિપ્રો ગુરોસ્ત્યાગં કદાચન ।
મોહાદ્વા યદિ વા લોભાત્ ત્યક્તેન પતિતો ભવેત્ ॥ ૧૪.૨૩ ॥

લૌકિકં વૈદિકં ચાપિ તથાધ્યાત્મિકમેવ ચ ।
આદદીત યતો જ્ઞાનં ન તં દ્રુહ્યેત્ કદાચન ॥ ૧૪.૨૪ ॥

ગુરોરપ્યવલિપ્તસ્ય કાર્યાકાર્યમજાનતઃ ।
ઉત્પથંપ્રતિપન્નસ્ય મનુસ્ત્યાગં સમબ્રવીત્ ॥ ૧૪.૨૫ ॥

ગુરોર્ગુરૌ સન્નિહિતે ગુરુવદ્ ભક્તિમાચરેત્ ।
ન ચાતિસૃષ્ટો ગુરુણા સ્વાન્ ગુરૂનભિવાદયેત્ ॥ ૧૪.૨૬ ॥

વિદ્યાગુરુષ્વેતદેવ નિત્યા વૃત્તિઃ સ્વયોનિષુ ।
પ્રતિષેધત્સુ ચાધર્માદ્ધિતં ચોપદિશત્સ્વપિ ॥ ૧૪.૨૭ ॥

શ્રેયત્સુ ગુરુવદ્ વૃત્તિં નિત્યમેવ સમાચરેત્ ।
ગુરુપુત્રેષુ દારેષુ ગુરોશ્ચૈવ સ્વબન્ધુષુ ॥ ૧૪.૨૮ ॥

બાલઃ સંમાનયન્માન્યાન્ વા શિષ્યો વા યજ્ઞકર્મણિ ।
અધ્યાપયન્ ગુરુસુતો ગુરુવન્માનમર્હતિ ॥ ૧૪.૨૯ ॥

ઉત્સાદનં વૈ ગાત્રાણાં સ્નાપનોચ્છિષ્ટભોજને ।
ન કુર્યાદ્ ગુરુપુત્રસ્ય પાદયોઃ શૌચમેવ ચ ॥ ૧૪.૩૦ ॥

ગુરુવત્ પરિપૂજ્યાસ્તુ સવર્ણા ગુરુયોષિતઃ ।
અસવર્ણાસ્તુ સમ્પૂજ્યાઃ પ્રત્યુત્થાનાભિવાદનૈઃ ॥ ૧૪.૩૧ ॥

અભ્યઞ્જનં સ્નાપનં ચ ગાત્રોત્સાદનમેવ ચ ।
ગુરુપત્ન્યા ન કાર્યાણિ કેશાનાં ચ પ્રસાધનમ્ ॥ ૧૪.૩૨ ॥

ગુરુપત્ની તુ યુવતી નાભિવાદ્યેહ પાદયોઃ ।
કુર્વીત વન્દનં ભૂમ્યામસાવહમિતિ બ્રુવન્ ॥ ૧૪.૩૩ ॥

વિપ્રોષ્ય પાદગ્રહણમન્વહં ચાભિવાદનમ્ ।
ગુરુદારેષુ કુર્વોત સતાં ધર્મમનુસ્મરન્ ॥ ૧૪.૩૪ ॥

માતૃષ્વસા માતુલાની શ્વશ્રૂશ્ચાથ પિતૃષ્વસા ।
સમ્પૂજ્યા ગુરુપત્નીચ સમસ્તા ગુરુભાર્યયા ॥ ૧૪.૩૫ ॥

ભ્રાતુર્ભાર્યાચસંગ્રૃહ્યા સવર્ણાઽહન્યહન્યપિ ।
વિપ્રોષ્ય તૂપસંગ્રાહ્યા જ્ઞાતિસંબન્ધિયોષિતઃ ॥ ૧૪.૩૬ ॥

પિતુર્ભગિન્યા માતુશ્ચ જ્યાયસ્યાં ચ સ્વસર્યપિ ।
માતૃવદ્ વૃત્તિમાતિષ્ઠેન્માત્ તાભ્યો ગરીયસી ॥ ૧૪.૩૭ ॥

એવમાચારસમ્પન્નમાત્મવન્તમદામ્ભિકમ્ ।
વેદમધ્યાપયેદ્ ધર્મં પુરાણાઙ્ગાનિ નિત્યશઃ ॥ ૧૪.૩૮ ॥

સંવત્સરોષિતે શિષ્યે ગુરુર્જ્ઞાનમનિર્દિશન્ ।
હરતે દુષ્કૃતં તસ્ય શિષ્યસ્ય વસતો ગુરુઃ ॥ ૧૪.૩૯ ॥

આચાર્યપુત્રઃ શુશ્રૂષુર્જ્ઞાનદો ધાર્મિકઃ શુચિઃ ।
શક્તોઽન્નદોઽર્થદો સાધુઃ સ્વાધ્યાય્યા દેશ ધર્મતઃ ॥ ૧૪.૪૦ ॥

કૃતજ્ઞશ્ચ તથાઽદ્રોહી મેધાવી શુભકૃન્નરઃ ।
આપ્તઃ પ્રિયોઽથ વિધિવત્ ષડધ્યાપ્યા દ્વિજાતયઃ ॥ ૧૪.૪૧ ॥

એતેષુ બ્રહ્મણો દાનમન્યત્ર તુ યથોદિતાન્ ।
આચમ્ય સંયતો નિત્યમધીયીત ઉદઙ્મુખઃ ॥ ૧૪.૪૨ ॥

ઉપસંગૃહ્ય તત્પાદૌ વીક્ષમાણો ગુરોર્મુખમ્ ।
અધીષ્વ ભો ઇતિ બ્રૂયાદ્ વિરામોઽસ્ત્વિતિ નારભેત્ ॥ ૧૪.૪૩ ॥

પ્રાક્કૂલાન્ પર્યુપાસીનઃ પવિત્રૈશ્ચૈવ પાવિતઃ ।
પ્રાણાયામૈસ્ત્રિભિઃ પૂતસ્તત ઓઙ્કારમર્હતિ ॥ ૧૪.૪૪ ॥

બ્રાહ્મણઃ પ્રણવં કુર્યાદન્તે ચ વિધિવદ્ દ્વિજઃ ।
કુર્યાદધ્યયનં નિત્યં બ્રહ્માઞ્જલિકરસ્થિતઃ ॥ ૧૪.૪૫ ॥

સર્વેષામેવ ભૂતાનાં વેદશ્ચક્ષુઃ સનાતનમ્ ।
અધીયીતાપ્યયં નિત્યં બ્રાહ્મણ્યાચ્ચ્યવતેઽન્યથા ॥ ૧૪.૪૬ ॥

યોઽધીયીત ઋચો નિત્યં ક્ષીરાહુત્યા સ દેવતાઃ ।
પ્રીણાતિ તર્પયન્ત્યેનં કામૈસ્તૃપ્તાઃ સદૈવ હિ ॥ ૧૪.૪૭ ॥

યજૂંષ્યધીતે નિયતં દધ્ના પ્રીણાતિ દેવતાઃ ।
સામાન્યધીતે પ્રીણાતિ ઘૃતાહુતિભિરન્વહમ્ ॥ ૧૪.૪૮ ॥

અથર્વાઙ્ગિરસો નિત્યં મધ્વા પ્રીણાતિ દેવતાઃ ।
ધર્માઙ્ગાનિ પુરાણાનિ માંસૈસ્તર્પયેત્સુરાન્ ॥ ૧૪.૩૯ ॥

અપાં સમીપે નિયતો નૈત્યિકં વિધિમાશ્રિતઃ ।
ગાયત્રીમપ્યધીયીત ગત્વાઽરણ્યં સમાહિતઃ ॥ ૧૪.૫૦ ॥

સહસ્રપરમાં દેવીં શતમધ્યાં દશાવરામ્ ।
ગાયત્રીં વૈ જપેન્નિત્યં જપયજ્ઞઃ પ્રકીર્ત્તિતઃ ॥ ૧૪.૫૧ ॥

ગાયત્રીં ચૈવ વેદાંસ્તુ તુલયાઽતોલયત્ પ્રભુઃ ।
એકતશ્ચતુરો વેદાન્ ગાયત્રીં ચ તથૈકતઃ ॥ ૧૪.૫૨ ॥

ઓંકારમાદિતઃ કૃત્વા વ્યાહૃતીસ્તદનન્તરમ્ ।
તતોઽધીયીત સાવિત્રીમેકાગ્રઃ શ્રદ્ધયાન્વિતઃ ॥ ૧૪.૫૩ ॥

પુરાકલ્પે સમુત્પન્ના ભૂર્ભુવઃસ્વઃ સનાતનાઃ ॥ ૧૪.૫૪ ॥

મહાવ્યાહૃતયસ્તિસ્ત્રઃ સર્વાશુભનિબર્હણાઃ ॥ ૧૪.૫૫ ॥

પ્રધાનં પુરુષઃ કાલો વિષ્ણુર્બ્રહ્મા મહેશ્વરઃ ।
સત્ત્વં રજસ્તમસ્તિસ્ત્રઃ ક્રમાદ્ વ્યાહૃતયઃ સ્મૃતાઃ ॥ ૧૪.૫૬ ॥

ઓંકારસ્તત્ પરં બ્રહ્મ સાવિત્રી સ્યાત્ તદક્ષરમ્ ।
એષ મન્ત્રો મહાયોગઃ સારાત્ સાર ઉદાહૃતઃ ॥ ૧૪.૫૭ ॥

યોઽધીતેઽહન્યહન્યેતાં ગાયત્રીં વેદમાતરમ્ ।
વિજ્ઞાયાર્થં બ્રહ્મચારી સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૧૪.૫૮ ॥

ગાયત્રી વેદજનની ગાયત્રી લોકપાવની ।
ન ગાયત્ર્યાઃ પરં જપ્યમેતદ્ વિજ્ઞાય મુચ્યતે ॥ ૧૪.૫૯ ॥

શ્રાવણસ્ય તુ માસસ્ય પૌર્ણમાસ્યાં દ્વિજોત્તમાઃ ।
આષાઢ્યાં પ્રોષ્ઠપદ્યાં વા વેદોપાકરણં સ્મૃતમ્ ॥ ૧૪.૬૦ ॥

ઉત્સૃજ્ય ગ્રામનગરં માસાન્ વિપ્રોઽર્દ્ધપઞ્ચમાન્ ।
અધીયીત શુચૌ દેશે બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ॥ ૧૪.૬૧ ॥

પુષ્યે તુ છન્દસાં કુર્યાદ્ બહિરુત્સર્જનં દ્વિજાઃ ।
માઘશુક્લસ્ય વા પ્રાપ્તે પૂર્વાહ્ણે પ્રથમેઽહનિ ॥ ૧૪.૬૨ ॥

છન્દાંસ્યૂર્ધ્વમથોભ્યસ્યેચ્છુક્લપક્ષેષુ વૈ દ્વિજઃ ।
વેદાઙ્ગાનિ પુરાણાનિ કૃષ્ણપક્ષે ચ માનવઃ ॥ ૧૪.૬૩ ॥

ઇમાન્ નિત્યમનધ્યાયાનદીયાનો વિવર્જયેત્ ।
અધ્યાપનં ચ કુર્વાણો હ્યનધ્યાયન્વિવર્જયેત્ ॥ ૧૪.૬૪ ॥

કર્ણશ્રવેઽનિલે રાત્રૌ દિવા પાંશુસમૂહને ।
વિદ્યુત્સ્તનિતવર્ષેષુ મહોલ્કાનાં ચ સમ્પ્લવે ॥ ૧૪.૬૫ ॥

આકાલિકમનધ્યાયમેતેષ્વાહ પ્રજાપતિઃ ।
એતાનભ્યુદિતાન્ વિદ્યાદ્ યદા પ્રાદુષ્કૃતાગ્નિષુ ।
તદા વિદ્યાદનધ્યાયમનૃતૌ ચાભ્રદર્શને ।
નિર્ઘાતે ભૂમિચલને જ્યોતિષાં ચોપસર્જને ॥ ૧૪.૬૬ ॥

એતાનાકાલિકાન્ વિદ્યાદનધ્યાયાનૃતાવપિ ।
પ્રાદુષ્કૃતેષ્વગ્નિષુ તુ વિદ્યુત્સ્તનિતનિસ્વને ॥ ૧૪.૬૭ ॥

સજ્યોતિઃ સ્યાદનધ્યાયમનૃતૌ ચાત્રદર્શને ।
નિત્યાનધ્યાય એવ સ્યાદ્ ગ્રામેષુ નગરેષુ ચ ॥ ૧૪.૬૮ ॥

ધર્મનૈપુણ્યકામાનાં પૂતિગન્ધે ચ નિત્યશઃ ।
અન્તઃ શવગતે ગ્રામે વૃષલસ્ય ચ સન્નિધૌ ॥ ૧૪.૬૯ ॥

અનધ્યાયો રુદ્યમાને સમવાયે જનસ્ય ચ ।
ઉદકે મધ્યરાત્રે ચ વિણ્મૂત્રે ચ વિસર્જને ॥ ૧૪.૭૦ ॥

ઉચ્છિષ્ટઃ શ્રાદ્ધબુક્ ચૈવ મનસાઽપિ ન ચિન્તયેત્ ।
પ્રતિગૃહ્ય દ્વિજો વિદ્વાનેકોદિષ્ટસ્ય કેતનમ્ ॥ ૧૪.૭૧ ॥

ત્ર્યહં ન કીર્ત્તયેદ્ બ્રહ્મ રાજ્ઞો રાહોશ્ચ સૂતકે ।
યાવદેકોઽનુદિષ્ટસ્ય સ્નેહો ગન્ધશ્ચ તિષ્ઠતિ ॥ ૧૪.૭૨ ॥

વિપ્રસ્ય વિદુષો દેહે તાવદ્ બ્રહ્મ ન કીર્ત્તયેત્ ।
શયાનઃ પ્રૌઢપાદશ્ચ કૃત્વા ચૈચાવસિક્થકામ્ ॥ ૧૪.૭૩ ॥

નાધીયીતામિષં જગ્ધ્વા સૂતકાદ્યન્નમેવ ચ ।
નીહારે બાણપાતે ચ સંધ્યયોરુભયોરપિ ॥ ૧૪.૭૪ ॥

અમાવાસ્યાં ચતુર્દશ્યાં પૌર્ણમાસ્યષ્ટમીષુ ચ ।
ઉપાકર્મણિ ચોત્સર્ગે ત્રિરાત્રં ક્ષપણં સ્મૃતમ્ ॥ ૧૪.૭૫ ॥

અષ્ટકાસુ ત્ર્યહોરાત્રં ઋત્વન્તાસુ ચ રાત્રિષુ ।
માર્ગશીર્ષે તથા પૌષે માઘમાસે તથૈવ ચ ॥ ૧૪.૭૬ ॥

તિસ્રોઽષ્ટકાઃ સમાખ્યાતા કૃષ્ણપક્ષેતુ સૂરિભિઃ ।
શ્લેષ્માતકસ્ય છાયાયાં શાલ્મલેર્મધુકસ્ય ચ ॥ ૧૪.૭૭ ॥

કદાચિદપિ નાધ્યેયં કોવિદારકપિત્થયોઃ ।
સમાનવિદ્યે ચ મૃતે તથા સબ્રહ્મચારિણિ ॥ ૧૪.૭૮ ॥

આચાર્યે સંસ્થિતે વાઽપિ ત્રિરાત્રં ક્ષપણં સ્મૃતમ્ ।
છિદ્રાણ્યેતાનિ વિપ્રાણાંયેઽનધ્યાયાઃ પ્રકીર્તિતાઃ ॥ ૧૪.૭૯ ॥

હિંસન્તિ રાક્ષસાસ્તેષુ તસ્માદેતાન્ વિવર્જયેત્ ।
નૈત્યકે નાસ્ત્યનધ્યાયઃ સંધ્યોપાસન એવ ચ ॥ ૧૪.૮૦ ॥

ઉપાકર્મણિ કર્માન્તે હોમમન્ત્રેષુ ચૈવ હિ ।
એકામૃચમથૈકં વા યજુઃ સામાથવા પુનઃ ॥ ૧૪.૮૧ ॥

અષ્ટકાદ્યાસ્વધીયીત મારુતે ચાતિવાયતિ ।
અનધ્યાયસ્તુ નાઙ્ગેષુ નેતિહાસપુરાણયોઃ ॥ ૧૪.૮૨ ॥

ન ધર્મશાસ્ત્રેષ્વન્યેષુ પર્વાણ્યેતાનિ વર્જયેત્ ।
એષ ધર્મઃ સમાસેન કીર્ત્તિતો બ્રહ્મચારિણામ્ ॥ ૧૪.૮૩ ॥

બ્રહ્મણાઽભિહિતઃ પૂર્વમૃષીણાં ભાવિતાત્મનામ્ ।
યોઽન્યત્ર કુરુતે યત્નમનધીત્ય શ્રુતિં દ્વિજાઃ ॥ ૧૪.૮૪ ॥

સ સંમૂઢો ન સંભાષ્યો વેદબાહ્યો દ્વિજાતિભિઃ ।
ન વેદપાઠમાત્રેણ સંતુષ્ટો વૈ ભવેદ્ દ્વિજઃ ॥ ૧૪.૮૫ ॥

પાઠમાત્રાવસન્નસ્તુ પઙ્કે ગૌરિવ સીદતિ ।
યોઽધીત્ય વિધિવદ્ વેદં વેદાર્થં ન વિચારયેત્ ॥ ૧૪.૮૬ ॥

સ ચાન્ધઃ શૂદ્રકલ્પસ્તુ પદાર્થં ન પ્રપદ્યતે ।
યદિ ત્વાત્યન્તિકં વાસં કર્ત્તુમિચ્છતિ વૈ ગુરૌ ॥ ૧૪.૮૭ ॥

યુક્તઃ પરિચરેદેનમાશરીરવિમોક્ષણાત્ ।
ગત્વા વનં વા વિધિવજ્જુહુયાજ્જાતવેદસમ્ ॥ ૧૪.૮૮ ॥

અભ્યસેત્સ તદા નિત્યં બ્રહ્મનિષ્ઠઃ સમાહિતઃ
સાવિત્રીં શતરુદ્રીયં વેદાન્તાંશ્ચ વિશેષતઃ ।
અભ્યસેત્ સતતં યુક્તે ભસ્મસ્નાનપરાયણઃ ॥ ૧૪.૮૯ ॥

એતદ્ વિધાનં પરમં પુરાણં
વેદાગમે સમ્યગિહેરિતઞ્ચ ।
પુરા મહર્ષિપ્રવરાનુપૃષ્ટઃ
સ્વાયંભુવો યન્મનુરાહ દેવઃ ॥ ૧૪.૯૦ ॥

એવમીશ્વરસમર્પિતાન્તરો
યોઽનુતિષ્ઠતિ વિધિં વિધાનવિત્ ।
મોહજાલમપહાય સોઽમૃતો
યાતિ તત્ પદમનામયં શિવમ્ ॥ ૧૪.૯૧ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥૧૪ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
વેદં વેદૌ તથા વેદાન્ વિન્દ્યાદ્વા ચતુરો દ્વિજાઃ ।
અધીત્ય ચાભિગમ્યાર્થં તતઃ સ્નાયાદ્ દ્વિજોત્તમાઃ ॥ ૧૫.૧ ॥

ગુરવે તુ ધનં દત્ત્વા સ્નાયીત તદનુજ્ઞયા ।
ચીર્ણવ્રતોઽથ યુક્તાત્મા સશક્તઃ સ્નાતુમર્હતિ ॥ ૧૫.૨ ॥

વૈણવીં ધારયેદ્ યષ્ટિમન્તર્વાસસ્તથોત્તરમ્ ।
યજ્ઞોપવીતદ્વિતયં સોદકં ચ કમણ્ડલુમ્ ॥ ૧૫.૩ ॥

છત્રં ચોષ્ણીષમમલં પાદુકે ચાપ્યુપાનહૌ ।
રૌક્મે ચ કુણ્ડલે વેદં કૃત્તકેશનખઃ શુચિઃ ॥ ૧૫.૪ ॥

સ્વાધ્યાયે નિત્યયુક્તઃ સ્યાદ્ બહિર્માલ્યં ન ધારયેત્ ।
અન્યત્રકાઞ્ચનાદ્ વિપ્રઃ નરક્તાં બિભૃયાત્ સ્ત્રજમ્ ॥ ૧૫.૫ ॥

શુક્લામ્બરધરો નિત્યં સુગન્ધઃ પ્રિયદર્શનઃ ।
ન જીર્ણમલવદ્વાસા ભવેદ્ વૈ વૈભવે સતિ ॥ ૧૫.૬ ॥

ન રક્તમુલ્બણં ચાન્યધૃતં વાસો ન કુણ્ડિકામ્ ।
નોપાનહૌ સ્ત્રજં ચાથ પાદુકે ન પ્રયોજયેત્ ॥ ૧૫.૭ ॥

ઉપવીતકરાન્ દર્ભાન્ તથા કૃષ્ણાજિનાનિ ચ ।
નાપસવ્યં પરીદધ્યાદ્ વાસો ન વિકૃતંઞ્ચ યત્ ॥ ૧૫.૮ ॥

આહરેદ્ વિધિવદ્ દારાન્ સદૃશાનાત્મનઃ શુભાન્ ।
રૂપલક્ષણસંયુક્તાન્ યોનિદોષવિવર્જિતાન્ ॥ ૧૫.૯ ॥

અમાતૃગોત્રપ્રભવામસમાનર્ષિગોત્રજામ્ ।
આહરેદ્ બ્રાહ્મણો ભાર્યાં શીલશૌચસમન્વિતામ્ ॥ ૧૫.૧૦ ॥

ઋતુકાલાભિગામી સ્યાદ્ યાવત્ પુત્રોઽભિજાયતે ।
વર્જયેત્ પ્રતિષિદ્ધાનિ પ્રયત્નેન દિનાનિ તુ ॥ ૧૫.૧૧ ॥

ષષ્ટ્યષ્ટમીં પઞ્ચદશીં દ્વાદશીં ચ ચતુર્દશીમ્ ।
બ્રહ્મચારી ભવેન્નિત્યં તદ્વજ્જન્મત્રયાહનિ ॥ ૧૫.૧૨ ॥

આદધીતાવસથ્યાગ્નિં જુહુયાજ્જાતવેદસમ્ ।
વ્રતાનિ સ્નાતકો નિત્યં પાવનાનિ ચ પાલયેત્ ॥ ૧૫.૧૩ ॥

વેદોદિતં સ્વકં કર્મ નિત્યં કુર્યાદતન્દ્રિતઃ ।
અકુર્વાણઃ પતત્યાશુ નરકાનતિભીષણાન્ ॥ ૧૫.૧૪ ॥

અભ્યસેત્ પ્રયતો વેદં મહાયજ્ઞાંશ્ચ ભાવયેત્ ।
કુર્યાદ્ ગૃહ્યાણિ કર્માણિ સંધ્યોપાસનમેવ ચ ॥ ૧૫.૧૫ ॥

સખ્યં સમાધિકૈઃ કુર્યાદુપેયાદીશ્વરં સદા ।
દૈવતાન્યપિ ગચ્છેત કુર્યાદ્ ભાર્યાભિપોષણમ્ ॥ ૧૫.૧૬ ॥

ન ધર્મં ખ્યાપયેદ્ વિદ્વાન્ ન પાપં ગૂહયેદપિ ।
કુર્વીતાત્મહિતં નિત્યં સર્વભૂતાનુકમ્પનમ્ ॥ ૧૫.૧૭ ॥

વયસઃ કર્મણોઽર્થસ્ય શ્રુતસ્યાભિજનસ્ય ચ ।
વેષવાગ્બુદ્ધિસારૂપ્યમાચરન્ વિચરેત્ સદા ॥ ૧૫.૧૮ ॥

શ્રુતિસ્મૃત્યુદિતઃ સમ્યક્ સાધુભિર્યશ્ચ સેવિતઃ ।
તમાચારં નિષેવેત નેહેતાન્યત્ર કર્હિચિત્ ॥ ૧૫.૧૯ ॥

યેનાસ્ય પિતરો યાતા યેન યાતાઃ પિતામહાઃ ।
તેન યાયાત્ સતાં માર્ગં તેન ગચ્છન્ તરિષ્યતિ ॥ ૧૫.૨૦ ॥

નિત્યં સ્વાધ્યાયશીલઃ સ્યાન્નિત્યં યજ્ઞોપવીતવાન્ ।
સત્યવાદી જિતક્રોધો બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ॥ ૧૫.૨૧ ॥

સંધ્યાસ્નાનપરો નિત્યં બ્રહ્મયજ્ઞુપરાયણઃ ।
અનસૂયી મૃદુર્દાન્તો ગૃહસ્થઃ પ્રેત્ય વર્દ્ધતે ॥ ૧૫.૨૨ ॥

વીતરાગભયક્રોધો લોભમોહવિવર્જિતઃ ।
સાવિત્રીજાપનિરતઃ શ્રાદ્ધકૃન્મુચ્યતે ગૃહી ॥ ૧૫.૨૩ ॥

માતાપિત્રોર્હિતે યુક્તો ગોબ્રાહ્મણહિતે રતઃ ।
દાન્તો યજ્વા દેવભક્તો બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૧૫.૨૪ ॥

ત્રિવર્ગસેવી સતતં દેવતાનાં ચ પૂજનમ્ ।
કુર્યાદહરહર્નિત્યં નમસ્યેત્ પ્રયતઃ સુરાન્ ॥ ૧૫.૨૫ ॥

વિભાગશીલઃ સતતં ક્ષમાયુક્તો દયાલુકઃ ।
ગૃહસ્થસ્તુ સમાખ્યાતો ન ગૃહેણ ગૃહી ભવેત્ ॥ ૧૫.૨૬ ॥

ક્ષમા દયા ચ વિજ્ઞાનં સત્યં ચૈવ દમઃ શમઃ ।
અધ્યાત્મનિરત જ્ઞાનમેતદ્ બ્રાહ્મણલક્ષણમ્ ॥ ૧૫.૨૭ ॥

એતસ્માન્ન પ્રમાદ્યેત વિશેષેણ દ્વિજોત્તમઃ ।
યથાશક્તિ ચરેત્ કર્મ નિન્દિતાનિ વિવર્જયેત્ ॥ ૧૫.૨૮ ॥

વિધૂય મોહકલિલં લબ્ધ્વા યોગમનુત્તમમ્ ।
ગૃહસ્થો મુચ્યતે બન્ધાત્ નાત્ર કાર્યા વિચારણા ॥ ૧૫.૨૯ ॥

વિગર્હાતિક્રમાક્ષેપહિંસાબન્ધવધાત્મનામ્ ।
અન્યમન્યુસમુત્થાનાં દોષાણાં મર્ષણં ક્ષમા ॥ ૧૫.૩૦ ॥

સ્વદુઃખેષ્વિવ કારુણ્યં પરદુઃ ખેષુ સૌહૃદાત્ ।
દયેતિ મુનયઃ પ્રાહુઃ સાક્ષાદ્ ધર્મસ્ય સાધનમ્ ॥ ૧૫.૩૧ ॥

ચતુર્દશાનાં વિદ્યાનાં ધારણં હિ યથાર્થતઃ ।
વિજ્ઞાનમિતિ તદ્ વિદ્યાદ્ યત્ર ધર્મો વિવર્દ્ધતે ॥ ૧૫.૩૨ ॥

અધીત્ય વિધિવદ્ વિદ્યામર્થં ચૈવોપલભ્ય તુ ।
ધર્મકાર્યાન્નિવૃત્તશ્ચેન્ન તદ્ વિજ્ઞાનમિષ્યતે ॥ ૧૫.૩૩ ॥

સત્યેન લોકાઞ્જયતિ સત્યં તત્પરમં પદમ્ ।
યથાભૂતપ્રવાદં તુ સત્યમાહુર્મનીષિણઃ ॥ ૧૫.૩૪ ॥

દમઃ શરીરોપરમઃ શમઃ પ્રજ્ઞાપ્રસાદજઃ ।
અધ્યાત્મમક્ષરં વિદ્યાદ્ યત્ર ગત્વા ન શોચતિ ॥ ૧૫.૩૫ ॥

યયા સ દેવો ભગવાન્ વિદ્યયા વેદ્યતે પરઃ ।
સાક્ષાદ્ દેવો મહાદેવસ્તજ્જ્ઞાનમિતિ કીર્તિતમ્ ॥ ૧૫.૩૬ ॥

તન્નિષ્ઠસ્તત્પરો વિદ્વાન્નિત્યમક્રોધનઃ શુચિઃ ।
મહાયજ્ઞપરો વિપ્રો ભવેત્તદનુત્તમમ્ ॥ ૧૫.૩૭ ॥

ધર્મસ્યાયતનં યત્નાચ્છરીરં પરિપાલયેત્ ।
ન હિ દેહં વિના રુદ્રઃ પુરુષૈર્વિદ્યતે પરઃ ॥ ૧૫.૩૮ ॥

નિત્યધર્માર્થકામેષુ યુજ્યેત નિયતો દ્વિજઃ ।
ન ધર્મવર્જિતં કામમર્થં વા મનસા સ્મરેત્ ॥ ૧૫.૩૯ ॥

સીદન્નપિ હિ ધર્મેણ ન ત્વધર્મં સમાચરેત્ ।
ધર્મો હિ ભગવાન્ દેવો ગતિઃ સર્વેષુ જન્તુષુ ॥ ૧૫.૪૦ ॥

ભૂતાનાં પ્રિયકારી સ્યાત્ ન પરદ્રોહકર્મધીઃ ।
ન વેદદેવતાનિન્દાં કુર્યાત્ તૈશ્ચ ન સંવદેત્ ॥ ૧૫.૪૧ ॥

યસ્ત્વિમં નિયતં વિપ્રો ધર્માધ્યાયં પઠેચ્છુચિઃ ।
અધ્યાપયેત્ શ્રાવયેદ્ વા બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૧૫.૪૨ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ ॥૧૫ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ષોડશોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
ન હિંસ્યાત્ સર્વભૂતાનિનાનૃતં વા વદેત્ ક્વચિત્ ।
નાહિતં નાપ્રિયં વાક્યં ન સ્તેનઃ સ્યાદ્ કદાચન ॥ ૧૬.૧ ॥

તૃણં વા યદિ વા શાકં મૃદં વા જલમેવ વા ।
પરસ્યાપહરઞ્જન્તુર્નરકં પ્રતિપદ્યતે ॥ ૧૬.૨ ॥

ન રાજ્ઞઃ પ્રતિગૃહ્ણીયાન્ન શૂદ્રાત્પતિતાદપિ ।
ન ચાન્યસ્માદશક્તશ્ચ નિન્દિતાન્ વર્જયેદ્ બુધઃ ॥ ૧૬.૩ ॥

નિત્યં યાચનકો ન સ્યાત્ પુનસ્તં નૈવ યાચયેત્ ।
પ્રાણાનપહરત્યેષ યાચકસ્તસ્ય દુર્મતિઃ ॥ ૧૬.૪ ॥

ન દેવદ્રવ્યહારી સ્યાદ્ વિશેષેણ દ્વિજોત્તમઃ ।
બ્રહ્મસ્વં વા નાપહરેદાપદ્યપિ કદાચન ॥ ૧૬.૫ ॥

ન વિષં વિષમિત્યાહુર્બ્રહ્મસ્વં વિષમુચ્યતે ।
દેવસ્વં ચાપિ યત્નેન સદા પરિહરેત્ તતઃ ॥ ૧૬.૬ ॥

પુષ્પે શાકોદકે કાષ્ઠે તથા મૂલે ફલે તૃણે ।
અદત્તાદાનમસ્તેયં મનુઃ પ્રાહ પ્રજાપતિઃ ॥ ૧૬.૭ ॥

ગ્રહીતવ્યાનિ પુષ્પાણિ દેવાર્ચનવિધૌ દ્વિજાઃ ।
નૈકસ્માદેવ નિયતમનનુજ્ઞાય કેવલમ્ ॥ ૧૬.૮ ॥

તૃણં કાષ્ઠં ફલં પુષ્પં પ્રકાશં વૈ હરેદ્ બુધઃ ।
ધર્માર્થં કેવલં ગ્રાહ્યં હ્યન્યથા પતિતો ભવેત્ ॥ ૧૬.૯ ॥

તિલમુદ્ગયવાદીનાં મુષ્ટિર્ગ્રાહ્યા પથિ સ્થિતૈઃ ।
ક્ષુધાર્તૈર્નાન્યથા વિપ્રા ધર્મવિદ્ભિરિતિ સ્થિતિઃ ॥ ૧૬.૧૦ ॥

ન ધર્મસ્યાપદેશેન પાપં કૃત્વા વ્રતં ચરેત્ ।
વ્રતેન પાપં પ્રચ્છાદ્ય કુર્વન્ સ્ત્રીશૂદ્રલમ્ભનમ્ ॥ ૧૬.૧૧ ॥

પ્રેત્યેહ ચેદૃશો વિપ્રો ગર્હ્યતે બ્રહ્મવાદિભિઃ ।
છદ્મનાચરિતં યચ્ચ વ્રતં રક્ષાંસિ ગચ્છતિ ॥ ૧૬.૧૨ ॥

અલિઙ્ગી લિઙ્ગિવેષેણ યો વૃત્તિમુપજીવતિ ।
સ લિઙ્ગિનાં હરેદેનસ્તિર્યગ્યોનૌ ચ જાયતે ॥ ૧૬.૧૩ ॥

બૈડાલવ્રતિનઃ પાપા લોકે ધર્મવિનાશકાઃ ।
સદ્યઃ પતન્તિ પાપેન કર્મણસ્તસ્ય તત્ ફલમ્ ॥ ૧૬.૧૪ ॥

પાખણ્ડિનો વિકર્મસ્થાન્ વામાચારાંસ્તથૈવ ચ ।
પઞ્ચરાત્રાન્ પાશુપતાન્ વાઙ્માત્રેણાપિ નાર્ચયેત્ ॥ ૧૬.૧૫ ॥

વેદનિન્દારતાન્ મર્ત્યાન્ દેવનિન્દારતાંસ્તથા ।
દ્વિજનિન્દારતાંશ્ચૈવ મનસાપિ ન ચિન્તયેત્ ॥ ૧૬.૧૬ ॥

યાજનં યોનિસંબન્ધં સહવાસં ચ ભાષણમ્ ।
કુર્વાણઃ પતતે જન્તુસ્તસ્માદ્ યત્નેન વર્જયેત્ ॥ ૧૬.૧૭ ॥

દેવદ્રોહાદ્ ગુરુદ્રોહઃ કોટિકોટિગુણાધિકઃ ।
જ્ઞાનાપવાદો નાસ્તિક્યં તસ્માત્ કોટિગુણાધિકમ્ ॥ ૧૬.૧૮ ॥

ગોભિશ્ચ દૈવતૈર્વિપ્રૈઃ કૃષ્યા રાજોપસેવયા ।
કુલાન્યકુલતાં યાન્તિ યાનિ હીનાનિ ધર્મતઃ ॥ ૧૬.૧૯ ॥

કુવિવાહૈઃ ક્રિયાલોપૈર્વેદાનધ્યયનેન ચ ।
કુલાન્યકુલતાં યાન્તિ બ્રાહ્મણાતિક્રમેણ ચ ॥ ૧૬.૨૦ ॥

અનૃતાત્ પારદાર્યાચ્ચ તથાઽભક્ષ્યસ્ય ભક્ષણાત્ ।
અશ્રૌતધર્માચરણાત્ ક્ષિપ્રં નશ્યતિ વૈ કુલમ્ ॥ ૧૬.૨૧ ॥

અશ્રોત્રિયેષુ વૈ દાનાદ્ વૃષલેષુ તથૈવ ચ ।
વિહિતાચારહીનેષુ ક્ષિપ્રં નશ્યતિ વૈ કુલમ્ ॥ ૧૬.૨૨ ॥

નાધાર્મિકૈર્વૃતે ગ્રામે ન વ્યાધિબહુલે ભૃશમ્ ।
ન શૂદ્રરાજ્યે નિવસેન્ન પાખણ્ડજનૈર્વૃતે ॥ ૧૬.૨૩ ॥

હિમવદ્વિન્ધ્યયોર્મધ્યે પૂર્વપશ્ચિમયોઃ શુભમ્ ।
મુક્ત્વા સમુદ્રયોર્દેશં નાન્યત્ર નિવસેદ્ દ્વિજઃ ॥ ૧૬.૨૪ ॥

કૃષ્ણો વા યત્ર ચરતિ મૃગો નિત્યં સ્વભાવતઃ ।
પુણ્યાશ્ચ વિશ્રુતા નદ્યસ્તત્ર વા નિવસેદ્ દ્વિજઃ ॥ ૧૬.૨૫ ॥

અર્દ્ધક્રોશાન્નદીકૂલં વર્જયિત્વા દ્વિજોત્તમઃ ।
નાન્યત્ર નિવસેત્ પુણ્યાં નાન્ત્યજગ્રામસન્નિધૌ ॥ ૧૬.૨૬ ॥

ન સંવસેચ્ચ પતિતૈર્ન ચણ્ડાલૈર્ન પુક્કસૈઃ ।
ન મૂર્ખૈર્નાવલિપ્તૈશ્ચ નાન્ત્યૈર્નાન્ત્યાવસાયિભિઃ ॥ ૧૬.૨૭ ॥

એકશય્યાસનં પઙ્ક્તિર્ભાણ્ડપક્વાન્નમિશ્રણમ્ ।
યાજનાધ્યાપનં યોનિસ્તથૈવ સહભોજનમ્ ॥ ૧૬.૨૮ ॥

સહાધ્યાયસ્તુ દશમઃ સહયાજનમેવ ચ ।
એકાદશ સમુદ્દિષ્ટા દોષાઃ સાઙ્કર્યસંજ્ઞિતાઃ ॥ ૧૬.૨૯ ॥

સમીપે વા વ્યવસ્થાનાત્ પાપં સંક્રમતે નૃણામ્ ।
તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન સાઙ્કર્યં પરિવર્જયેત્ ॥ ૧૬.૩૦ ॥

એકપઙ્ક્ત્યુપવિષ્ટા યે ન સ્પૃશન્તિ પરસ્પરમ્ ।
ભસ્મના કૃતમર્યાદા ન તેષાં સંકરો ભવેત્ ॥ ૧૬.૩૧ ॥

અગ્નિના ભસ્મના ચૈવ સલિલેન વિશેષતઃ ।
દ્વારેણ સ્તમ્ભમાર્ગેણ ષડ્ભિઃ પઙ્ક્તિર્વિભિદ્યતે ॥ ૧૬.૩૨ ॥

ન કુર્યાચ્છુષ્કવૈરાણિ વિવાદં ચ ન પૈશુનમ્ ।
પરક્ષેત્રે ગાં ચરન્તીં ન ચાચક્ષતિ કસ્યચિત્ ॥ ૧૬.૩૩ ॥

ન સંવસેત્ સૂતકિના ન કઞ્ચિન્મર્મણિ સ્પૃશેત્ ।
ન સૂર્યપરિવેષં વા નેન્દ્રચાપં શવાગ્નિકમ્ ॥ ૧૬.૩૪ ॥

પરસ્મૈ કથયેદ્ વિદ્વાન્ શશિનં વા કદાચન ।
ન કુર્યાદ્ બહુભિઃ સાર્દ્ધં વિરોધં બન્ધુભિસ્તયા ॥ ૧૬.૩૫ ॥

આત્મનઃ પ્રતિકૂલાનિ પરેષાં ન સમાચરેત્ ।
તિથિં પક્ષસ્ય ન બ્રૂયાત્ નક્ષત્રાણિ વિનિર્દિશેત્ ॥ ૧૬.૩૬ ॥

નોદક્યામભિભાષેત નાશુચિં વા દ્વિજોત્તમઃ ।
ન દેવગુરુવિપ્રાણાં દીયમાનં તુ વારયેત્ ॥ ૧૬.૩૭ ॥

ન ચાત્માનં પ્રશંસેદ્ વા પરનિન્દાં ચ વર્જયેત્ ।
વેદનિન્દાં દેવનિન્દાં પ્રયત્નેન વિવર્જયેત્ ॥ ૧૬.૩૮ ॥

યસ્તુ દેવાનૃષીન્ વિપ્રાન્વેદાન્ વા નિન્દતિ દ્વિજઃ ।
ન તસ્ય નિષ્કૃતિર્દૃષ્ટા શાસ્ત્રેષ્વિહ મુનીશ્વરાઃ ॥ ૧૬.૩૯ ॥

નિન્દયેદ્ વૈ ગુરું દેવં વેદં વા સોપબૃંહણમ્ ।
કલ્પકોટિશતં સાગ્રં રૌરવે પચ્યતે નરઃ ॥ ૧૬.૪૦ ॥

તૂષ્ણીમાસીત નિન્દાયાં ન બ્રૂયાત્ કિંચિદુત્તરમ્ ।
કર્ણૌ પિધાય ગન્તવ્યં ન ચૈતાનવલોકયેત્ ॥ ૧૬.૪૧ ॥

વર્જયેદ્ વૈ રહસ્યઞ્ચ પરેષાં ગૂહયેદ્ બુધઃ ।
વિવાદં સ્વજનૈઃ સાર્દ્ધં ન કુર્યાદ્ વૈ કદાચન ॥ ૧૬.૪૨ ॥

ન પાપં પાપિનાં બ્રૂયાદપાપં વા દ્વિજોત્તમાઃ ।
સ તેન તુલ્યદોષઃ સ્યાન્મિથ્યા દ્દોષવાન્ ભવેત્ ॥ ૧૬.૪૩ ॥

યાનિ મિથ્યાભિશસ્તાનાં પતન્ત્યશ્રૂણિ રોદનાત્ ।
તાનિપુત્રાન્ પશૂન્ ઘ્નન્તિ તેષાં મિથ્યાભિશંસિનામ્ ॥ ૧૬.૪૪ ॥

બ્રિહ્મહત્યાસુરાપાને સ્તેયગુર્વઙ્ગનાગમે ।
દૃષ્ટં વિશોધનં વૃદ્ધૈર્નાસ્તિ મિથ્યાભિશંસને ॥ ૧૬.૪૫ ॥

નેક્ષેતોદ્યન્તમાદિત્યં શશિનં ચાનિમિત્તતઃ ।
નાસ્તં યાન્તં ન વારિસ્થં નોપસૃષ્ટં ન મઘ્યગમ્ ॥ ૧૬.૪૬ ॥

તિરોહિતં વાસસા વા નાદર્શાન્તરગામિનમ્ ।
ન નગ્નાં સ્ત્રિયમીક્ષેત પુરુષં વા કદાચન ॥ ૧૬.૪૭ ॥

ન ચ મૂત્રં પુરીષં વા ન ચ સંસ્પૃષ્ટમૈથુનમ્ ।
નાશુચિઃ સૂર્યસોમાદીન્ ગ્રહાનાલોકયેદ્ બુધઃ ॥ ૧૬.૪૮ ॥

પતિતવ્યઙ્ગચણ્ડાલાનુચ્છિષ્ટાન્ નાવલોકયેત્ ।
નાભિભાષેત ચ પરમુચ્છિષ્ટો વાઽવગુણ્ઠિતઃ ॥ ૧૬.૪૯ ॥

ન સ્પૃશેત્ પ્રેતસંસ્પર્શં ન ક્રુદ્ધસ્ય ગુરોર્મુખમ્ ।
ન તૈલોદકયોશ્છાયાં ન પત્નીં ભોજને સતિ ।
નામુક્તબન્ધનાઙ્ગાં વા નોન્મત્તં મત્તમેવ વા ॥ ૧૬.૫૦ ॥

નાશ્નીયાત્ ભાર્યયા સાર્દ્ધંનૈનામીક્ષેત ચાશુચિમ્ ।
ક્ષુવન્તીં જૃમ્ભમાણાં વા નાસનસ્થાં યથાસુખમ્ ॥ ૧૬.૫૧ ॥

નોદકે ચાત્મનો રૂપં ન કૂલં શ્વભ્રમેવ વા ।
ન લઙ્ઘયેચ્ચ મૂત્રં વા નાધિતિષ્ઠેત્ કદાચન ॥ ૧૬.૫૨ ॥

ન શૂદ્રાય મતિં દદ્યાત્ કૃશરં પાયસં દધિ ।
નોચ્છિષ્ટં વા મધુ ઘૃતં ન ચ કૃષ્ણાજિનં હવિઃ ॥ ૧૬.૫૩ ॥

ન ચૈવાસ્મૈ વ્રતં દદ્યાન્ન ચ ધર્મં વદેદ્ બુધઃ ।
ન ચ ક્રોધવશં ગચ્છેદ્ દ્વેષં રાગં ચ વર્જયેત્ ॥ ૧૬.૫૪ ॥

લોભં દમ્ભં તથા યત્નાદસૂયાં વિજ્ઞાનકુત્સનમ્ ।
માનં મોહં તથા ક્રોધં દ્વેષઞ્ચ પરિવર્જયેત્ ॥ ૧૬.૫૫ ॥

ન કુર્યાત્ કસ્યચિત્ પીડાં સુતં શિષ્યં ચ તાડયેત્ ।
ન હીનાનુપસેવેત ન ચ તીક્ષ્ણમતીન્ ક્વચિત્ ॥ ૧૬.૫૬ ॥

નાત્માનં ચાવમન્યેત દૈન્યં યત્નેન વર્જયેત્ ।
ન વિશિષ્ટાનસત્કુર્ય્યાત્ નાત્માનં વા શંસયેદ્ બુધઃ ॥ ૧૬.૫૭ ॥

ન નખૈર્વિલિખેદ્ ભૂમિં ગાં ચ સંવેશયેન્ન હિ ।
ન નદીષુ નદીં બ્રૂયાત્ પર્વતેષુ ચ પર્વતાન્ ॥ ૧૬.૫૮ ॥

આવાસે ભોજને વાઽપિ ન ત્યજેત્ હસયાયિનમ્ ।
નાવગાહેદપો નગ્નો વહ્નિં નાતિવ્રજેત્ પદા ॥ ૧૬.૫૯ ॥

શિરોઽભ્યઙ્ગાવશિષ્ટેન તૈલેનાઙ્ગં ન લેપયેત્ ।
ન સર્પશસ્ત્રૈઃ ક્રીડેત સ્વાનિ ખાનિ ન સંસ્પૃશેત્ ॥ ૧૬.૬૦ ॥

રોમાણિ ચ રહસ્યાનિ નાશિષ્ટેન સહ વ્રજેત્ ।
ન પાણિપાદાવગ્નૌચ ચાપલાનિ સમાશ્રયેત્ ॥ ૧૬.૬૧ ॥

ન શિશ્નોદરચાપલ્યં ન ચ શ્રવણયોઃ ક્વચિત્ ।
ન ચાઙ્ગનખવાદં વૈ કુર્યાન્નાઞ્જલિના પિબેત્ ॥ ૧૬.૬૨ ॥

નાભિહન્યાજ્જલં પદ્ભ્યાં પાણિના વા કદાચન ।
ન શાતયેદિષ્ટકાભિઃ ફલાનિ સફલાનિ ચ ॥ ૧૬.૬૩ ॥

ન મ્લેચ્છભાષાં શિક્ષેત નાકર્ષેચ્ચ પદાસનમ્ ।
ન ભેદનમધિસ્ફોટં છેદનં વા વિલેખનમ્ ॥ ૧૬.૬૪ ॥

કુર્યાદ્ વિમર્દનં ધીમાન્ નાકસ્માદેવ નિષ્ફલમ્ ।
નોત્સઙ્ગેભક્ષયેદ્ ભક્ષ્યાન્ વૃથા ચેષ્ટાં ચ નાચરેત્ ॥ ૧૬.૬૫ ॥

ન નૃત્યેદથવા ગાયેન્ન વાદિત્રાણિ વાદયેત્ ।
ન સંહતાભ્યાં પાણિભ્યાં કણ્ડૂયેદાત્મનઃ શિરઃ ॥ ૧૬.૬૬ ॥

ન લૌકિકૈઃ સ્તવૈર્દેવાંસ્તોષયેદ્ બાહ્યજૈરપિ ।
નાક્ષૈઃ ક્રીડેન્ન ધાવેત નાપ્સુ વિણ્મૂત્રમાચરેત્ ॥ ૧૬.૬૭ ॥

નોચ્છિષ્ટઃ સંવિશેન્નિત્યં ન નગ્નઃ સ્નાનમાચરેત્ ।
ન ગચ્છેન્ન પઠેદ્ વાઽપિ ન ચૈવ સ્વશિરઃ સ્પૃશેત્ ॥ ૧૬.૬૮ ॥

ન દન્તૈર્નખરોમાણિ છિન્દ્યાત્ સુપ્તં ન બોધયેત્ ।
ન બાલાતપમાસેવેત્ પ્રેતધૂમં વિવર્જયેત્ ॥ ૧૬.૬૯ ॥

નૈકઃ સુપ્યાચ્છૂન્યગૃહે સ્વયં નોપાનહૌ હરેત્ ।
નાકારણાદ્ વા નિષ્ઠીવેન્ન બાહુભ્યાં નદીં તરેત્ ॥ ૧૬.૭૦ ॥

ન પાદક્ષાલનં કુર્યાત્ પાદેનૈવ કદાચન ।
નાગ્નૌ પ્રતાપયેત્ પાદૌ ન કાંસ્યે ધાવયેદ્ બુધઃ ॥ ૧૬.૭૧ ॥

નાતિપ્રસારયેદ્ દેવં બ્રાહ્મણાન્ ગામથાપિ વા ।
વાય્વગ્નિગુરુવિપ્રાન્ વા સૂર્યં વા શશિનં પ્રતિ ॥ ૧૬.૭૨ ॥

અશુદ્ધઃ શયનં યાનં સ્વાધ્યાયં સ્નાનભોજનમ્ ।
બહિર્નિષ્ક્રમણં ચૈવ ન કુર્વીત કથઞ્ચન ॥ ૧૬.૭૩ ॥

સ્વપ્નમધ્યયનં સ્નાનમુચ્ચારં ભોજનં ગતિમ્ ।
ઉભયોઃ સંધ્યયોર્નિત્યં મધ્યાહ્ને ચૈવ વર્જયેત્ ॥ ૧૬.૭૪ ॥

ન સ્પૃશેત્ પાણિનોચ્છિષ્ટો વિપ્રોગોબ્રાહ્મણાનલાન્ ।
ન ચૈવાન્નં પદા વાઽપિ ન દેવપ્રતિમાં સ્પૃશેત્ ॥ ૧૬.૭૫ ॥

નાશુદ્ધોઽગ્નિં પરિચરેન્ન દેવાન્ કીર્ત્તયેદૃષીન્ ।
નાવગાહેદગાધામ્બુ ધારયેન્નાગ્નિમેકતઃ ॥ ૧૬.૭૬ ॥

ન વામહસ્તેનોદ્ધત્ય પિબેદ્ વક્ત્રેણ વા જલમ્ ।
નોત્તરેદનુપસ્પૃશ્ય નાપ્સુ રેતઃ સમુત્સૃજેત્ ॥ ૧૬.૭૭ ॥

અમેધ્યલિપ્તમન્યદ્ વા લોહિતં વા વિષાણિ વા ।
વ્યતિક્રમેન્ન સ્રવન્તીં નાપ્સુ મૈથુનમાચરેત્ ॥ ૧૬.૭૮ ॥

ચૈત્યં વૃક્ષં ન વૈ છિન્દ્યાન્નાપ્સુ ષ્ઠીવનમાચરેત્ ।
નાસ્થિભસ્મકપાલાનિ ન કેશાન્ન ચ કણ્ટકાન્ ।
ઓષાંઙ્ગારકરીષં વા નાધિતિષ્ઠેત્ કદાચન ॥ ૧૬.૭૯ ॥

ન ચાગ્નિં લઙ્ઘયેદ્ ધીમાન્ નોપદધ્યાદધઃ ક્વચિત્ ।
ન ચૈનં પાદતઃ કુર્યાન્મુખેન ન ધમેદ્ બુધઃ ॥ ૧૬.૮૦ ॥

ન કૂપમવરોહેત નાવેક્ષેતાશુચિઃ ક્વચિત્ ।
અગ્નૌ ન પ્રક્ષિપેદગ્નિં નાદ્ભિઃ પ્રશમયેત્ તથા ॥ ૧૬.૮૧ ॥

સુહૃન્મરણમાર્તિં વા ન સ્વયં શ્રાવયેત્ પરાન્ ।
અપણ્યં કૂટપણ્યં વા વિક્રયે ન પ્રયોજયેત્ ॥ ૧૬.૮૨ ॥

ન વહ્નિં મુખનિશ્વાસૈર્જ્વાલયેન્નાશુચિર્બુધઃ ।
પુણ્યસ્નાનોદકસ્થાને સીમાન્તં વા કૃષેન્ન તુ ॥ ૧૬.૮૩ ॥

ન ભિન્દ્યાત્ પૂર્વસમયમભ્યુપેતં કદાચન ।
પરસ્પરં પશૂન્ વ્યાલાન્ પક્ષિણો નાવબોધયેત્ ॥ ૧૬.૮૪ ॥

પરબાધાં ન કુર્વીત જલવાતાતપાદિભિઃ ।
કારયિત્વા સ્વકર્માણિ કારૂન્ પશ્ચાન્ન વર્જયેત્ ।
સાયંપ્રાતર્ગૃહદ્વારાન્ ભિક્ષાર્થં નાવઘાટયેત્ ॥ ૧૬.૮૫ ॥

બહિર્માલ્યં બહિર્ગન્ધં ભાર્યયા સહ ભોજનમ્ ।
વિગૃહ્ય વાદં કુદ્વારપ્રવેશં ચ વિવર્જયેત્ ॥ ૧૬.૮૬ ॥

ન ખાદન્બ્રાહ્મણસ્તિષ્ઠેન્ન જલ્પેદ્ વા હસન્ બુધઃ ।
સ્વમગ્નિં નૈવ હસ્તેન સ્પૃશેન્નાપ્સુ ચિરં વસેત્ ॥ ૧૬.૮૭ ॥

ન પક્ષકેણોપધમેન્ન શૂર્પેણ ન પાણિના ।
મુખેનૈવ ધમેદગ્નિં મુખાદગ્નિરજાયત ॥ ૧૬.૮૮ ॥

પરસ્ત્રિયં ન ભાષેત નાયાજ્યં યાજયેદ્ દ્વિજઃ ।
નૈકશ્ચરેત્ સભાં વિપ્રઃ સમવાયં ચ વર્જયેત્ ।
ન દેવાયતનં ગચ્છેત્ કદાચિદ્ વાઽપ્રદક્ષિણમ્ ॥ ૧૬.૮૯ ॥

ન વીજયેદ્ વા વસ્ત્રેણ ન દેવાયતને સ્વપેત્ ।
નૈકોઽધ્વાનં પ્રપદ્યેત નાધાર્મિકજનૈઃ સહ ॥ ૧૬.૯૦ ॥

ન વ્યાધિદૂષિતૈર્વાપિ ન શૂદ્રૈઃ પતિતૈર્ન વા ।
નોપાનદ્વર્જિતોઽધ્વાનં જલાદિરહિતસ્તથા ॥ ૧૬.૯૧ ॥

ન રાત્રૌ વારિણા સાર્દ્ધં ન વિના ચ કમણ્ડલુમ્ ।
નાગ્નિગોબ્રાહ્મણાદીનામન્તરેણ વ્રજેત્ ક્વચિત્ ॥ ૧૬.૯૨ ॥

નિવત્સ્યન્તીં ન વનિતામતિક્રામેત્ ક્વચિદ્ દ્વિજઃ ।
ન નિન્દેદ્ યોગિનઃ સિદ્ધાન્ વ્રતિનો વા યતીંસ્તથા ॥ ૧૬.૯૩ ॥

દેવતાયતનં પ્રાજ્ઞો દેવાનાં ચૈવ મન્ત્રિણામ્ ।
નાક્રામેત્ કામતશ્છાયાં બ્રાહ્મણાનાં ચ ગોરપિ ॥ ૧૬.૯૪ ॥

સ્વાં તુ નાક્રમયેચ્છાયાં પતિતાદ્યૈર્ન રોગિભિઃ ।
નાઙ્ગારભસ્મકેશાદિષ્વધિતિષ્ઠેત્ કદાચન ॥ ૧૬.૯૫ ॥

વર્જયેન્માર્જનીરેણું સ્નાનવસ્ત્રઘટોદકમ્ ।
ન ભક્ષયેદભક્ષ્યાણિ નાપેયં ચાપિબેદ્ દ્વિજઃ ॥ ૧૬.૯૬ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥૧૬ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે સપ્તદશોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
નાદ્યાચ્છૂદ્રસ્ય વિપ્રોઽન્નં મોહાદ્ વા યદિ વાઽન્યતઃ ।
સ શૂદ્રયોનિં વ્રજતિ યસ્તુ ભુઙ્ક્તે હ્યનાપદિ ॥ ૧૭.૧ ॥

ષણ્માસાન્ યો દ્વિજો ભુઙ્ક્તે શૂદ્રસ્યાન્નં વિગર્હિતમ્ ।
જીવન્નેવ ભવેચ્છૂદ્રો મૃતઃ શ્વા ચાભિજાયતે ॥ ૧૭.૨ ॥

બ્રાહ્મણક્ષત્રિયવિશાં શૂદ્રસ્ય ચ મુનીશ્વરાઃ ।
યસ્યાન્નેનોદરસ્થેન મૃતસ્તદ્યોનિમાપ્નુયાત્ ॥ ૧૭.૩ ॥

રાજાન્નં નર્ત્તકાન્નં ચ તક્ષ્ણોઽન્નં કર્મકારિણઃ ।
ગણાન્નં ગણિકાન્નં ચ ષણ્ઢાન્નં ચૈવ વર્જયેત્ ॥ ૧૭.૪ ॥

ચક્રોપજીવિરજકતસ્કરધ્વજિનાં તથા ।
ગાન્ધર્વલોહકારાન્નં સૂતકાન્નં ચ વર્જયેત્ ॥ ૧૭.૫ ॥

કુલાલચિત્રકર્માન્નં વાર્ધુષેઃ પતિતસ્ય ચ ।
સુવર્ણકારશૈલૂષવ્યાધબદ્ધાતુરસ્યચ ॥ ૧૭.૬ ॥

સુવર્ણકારશૈલૂષવ્યાધબદ્ધાતુરસ્ય ચ ।
ચિકિત્સકસ્ય ચૈવાન્નં પુંશ્ચલ્યા દણ્ડિકસ્ય ચ ।
સ્તેનનાસ્તિકયોરન્નં દેવતાનિન્દકસ્ય ચ ॥ ૧૭.૭ ॥

સોમવિક્રયિણશ્ચાન્નં શ્વપાકસ્ય વિશેષતઃ ॥

ભાર્યાજિતસ્ય ચૈવાન્નં યસ્ય ચોપપતિર્ગૃહે ॥ ૧૭.૮ ॥

ઉત્સૃષ્ટસ્ય કદર્યસ્ય તથૈવોચ્છિષ્ટભોજિનઃ ।
અપાઙ્ક્ત્યાન્નં ચ સઙ્ઘાન્નં શસ્ત્રજીવસ્ય ચૈવ હિ ॥ ૧૭.૯ ॥

ક્લીબસંન્યાસિનોશ્ચાન્નં મત્તોન્મત્તસ્ય ચૈવ હિ ।
ભીતસ્ય રુદિતસ્યાન્નમવક્રુષ્ટં પરિક્ષુતમ્ ॥ ૧૭.૧૦ ॥

બ્રહ્મદ્વિષઃ પાપરુચેઃ શ્રાદ્ધાન્નં સૂતકસ્ય ચ ।
વૃથાપાકસ્ય ચૈવાન્નં શાવાન્નં શ્વશુરસ્ય ચ ॥ ૧૭.૧૧ ॥

અપ્રજાનાં તુ નારીણાં ભૃતકસ્ય તથૈવ ચ ।
કારુકાન્નં વિશેષેણ શસ્ત્રવિક્રયિણસ્તથા ॥ ૧૭.૧૨ ॥

શૌણ્ડાન્નં ઘાટિકાન્નં ચ ભિષજામન્નમેવ ચ ।
વિદ્ધપ્રજનનસ્યાન્નં પરિવેત્રન્નમેવ ચ ॥ ૧૭.૧૩ ॥

પુનર્ભુવો વિશેષેણ તથૈવ દિધિષૂપતેઃ ।
અવજ્ઞાતં ચાવધૂતં સરોષં વિસ્મયાન્વિતમ્ ॥ ૧૭.૧૪ ॥

ગુરોરપિ ન ભોક્તવ્યમન્નં સંસ્કારવર્જિતમ્ ।
દુષ્કૃતં હિ મનુષ્યસ્ય સર્વમન્ને વ્યવસ્થિતમ્ ॥ ૧૭.૧૫ ॥

યો યસ્યાન્નં સમશ્નાતિ સ તસ્યાશ્નાનિ કિલ્બિષમ્ ।
આર્દ્ધિકઃ કુલમિત્રશ્ચ સ્વગોપાલશ્ચ નાપિતઃ ॥ ૧૭.૧૬ ॥

કુશીલવઃ કુમ્બકારઃ ક્ષેત્રકર્મક એવ ચ
એતે શૂદ્રેષુ ભોજ્યાન્નં દત્વા સ્વલ્પં પણં બુધૈઃ ।
પાયસં સ્નેહપક્વં યદ્ ગોરસં ચૈવ સક્તવઃ ॥ ૧૭.૧૭ ॥

પિણ્યાકં ચૈવ તૈલં ચ શૂદ્રાદ્ ગ્રાહ્યં દ્વિજાતિભિઃ ।
વૃન્તાકં નાલિકાશાકં કુસુમ્ભાશ્મન્તકં તથા ॥ ૧૭.૧૮ ॥

પલાણ્ડું લસુનં શુક્તં નિર્યાસં ચૈવ વર્જયેત્ ।
છત્રાકં વિડ્વરાહં ચ શેળં પીયૂષમેવ ચ ॥ ૧૭.૧૯ ॥

વિલયં સુમુખં ચૈવ કવકાનિ ચ વર્જયેત્ ॥

ગૃઞ્જનં કિંશુકં ચૈવ કકુભઞ્ચ તથૈવ ચ ॥ ૧૭.૨૦ ॥

ઉદુમ્બરમલાબું ચ જગ્ધ્વા પતતિ વૈ દ્વિજઃ ॥

વૃથા કૃશરસંયાવં પાયસાપૂપમેવ ચ ॥ ૧૭.૨૧ ॥

અનુપાકૃતમાંસં ચ દેવાન્નાનિ હવીંષિ ચ ।
યવાગૂં માતુલિઙ્ગં ચ મત્સ્યાનપ્યનુપાકૃતાન્ ॥ ૧૭.૨૨ ॥

નીપં કપિત્થં પ્લક્ષં ચ પ્રયત્નેન વિવર્જયેત્ ॥

પિણ્યાકં ચોદ્ધૃતસ્નેહં દેવધાન્ય તથૈવ ચ ॥ ૧૭.૨૩ ॥

રાત્રૌ ચ તિલસંબદ્ધં પ્રયત્નેન દધિ ત્યજેત્ ॥

નાશ્નીયાત્ પયસા તક્રં ન બીજાન્યુપજીવયેત્ ॥ ૧૭.૨૪ ॥

ક્રિયાદુષ્ટં ભાવદુષ્ટમસત્સંગં વિવર્જયેત્ ॥

કેશકીટાવપન્નં ચ સુહૃલ્લેખં ચ નિત્યશઃ ॥ ૧૭.૨૫ ॥

શ્વાઘ્રાતં ચ પુનઃ સિદ્ધં ચણ્ડાલાવેક્ષિતં તથા ।
ઉદક્યયા ચ પતિતૈર્ગવા ચાઘ્રાતમેવ ચ ॥ ૧૭.૨૬ ॥

અનર્ચિતં પુર્યુંષિતં પર્યાભ્રાન્તં ચ નિત્યશઃ ।
કાકકુક્કુટસંસ્પૃષ્ટં કૃમિભિશ્ચૈવ સંયુતમ્ ॥ ૧૭.૨૭ ॥

મનુષ્યૈરથવાઘ્રાતં કુષ્ઠિના સ્પૃષ્ટમેવ ચ ।
ન રજસ્વલયા દત્તં ન પુંશ્ચાલ્યા સરોષયા ॥ ૧૭.૨૮ ॥

મલબદ્વાસસા વાપિ પરવાસોઽથ વર્જયેત્ ।
વિવત્સાયાશ્ચ ગોઃ ક્ષીરમૌષ્ટ્રં વાનિર્દશં તથા ॥ ૧૭.૨૯ ॥

આવિકં સન્ધિનીક્ષીરમપેયં મનુરબ્રવીત્ ।
બલાકં હંસદાત્યૂહં કલવિકં શુકં તથા ॥ ૧૭.૩૦ ॥

કુરરઞ્ચચકારઞ્ચ જાલપાદં ચ કોકિલમ્ ।
ચાષાંશ્ચ ખઞ્જરીટાંશ્ચ શ્યેનં ગૃધ્રં તથૈવ ચ ॥ ૧૭.૩૧ ॥

ઉલૂકં ચક્રવાકં ચ ભાસં પારાવતં તથા ।
કપોતં ટિટ્ટિભં ચૈવ ગ્રામકુક્કુટમેવ ચ ॥ ૧૭.૩૨ ॥

સિંહં વ્યાઘ્રં ચ માર્જારં શ્વાનં કુક્કુરમેવ ચ ।
શૃગાલં મર્કટં ચૈવ ગર્દભં ચ ન ભક્ષયેત્ ।
ન ભક્ષયેત્ સર્વમૃગાન્ પક્ષિણોઽન્યાન્ વનેચરાન્ ॥ ૧૭.૩૩ ॥

જલેચરાન્ સ્થલચરાન્ પ્રાણિનશ્ચેતિ ધારણા ।
ગોધા કૂર્મઃ શશઃ શ્વાવિત્ સલ્લકી ચેતિ સત્તમાઃ ॥ ૧૭.૩૪ ॥

ભક્ષ્યાઃ પઞ્ચનખા નિત્યં મનુરાહ પ્રિજાપતિઃ ।
મત્સ્યાન્ સશલ્કાન્ ભુઞ્જીયાન્ માંસં રૌરવમેવચ ॥ ૧૭.૩૫ ॥

નિવેદ્ય દેવતાભ્યસ્તુ બ્રાહ્મણેભ્યસ્તુ નાન્યથા ।
મયૂરં તિત્તિરં ચૈવ કપોતં ચ કપિઞ્જલમ્ ॥ ૧૭.૩૬ ॥

વાધ્રીણસં દ્વીપિનઞ્ચ ભક્ષ્યાનાહ પ્રજાપતિઃ ।
શફરં સિંહતુણ્ડં ચ તથા પાઠીનરોહિતૌ ॥ ૧૭.૩૭ ॥

મત્સ્યેષ્વેતે સમુદ્દિષ્ટા ભક્ષણાયા દ્વિજોત્તમાઃ ।
પ્રોક્ષિતં ભક્ષયેદેષાં માંસં ચ દ્વિજકામ્યયા ॥ ૧૭.૩૮ ॥

યથાવિધિ નિયુક્તં ચ પ્રાણાનામપિ ચાત્યયે ।
ભક્ષયેદેવ માંસાનિ શેષભોજી ન લિપ્યતે ॥ ૧૭.૩૯ ॥

ઔષધાર્થમશક્તૌ વા નિયોગાદ્યં ન કારયેત્ ।
આમન્ત્રિતસ્તુ યઃ શ્રાદ્ધે દૈવે વા માંસમુત્સૃજેત્ ।
યાવન્તિ પશુરોમાણિ તાવતો નરકાન્ વ્રજેત્ ॥ ૧૭.૪૦ ॥

અપેયં ચાપ્યપેયં ચ તથૈવાસ્પૃશ્યમેવ ચ ।
દ્વિજાતીનામનાલોક્યં નિત્યં મદ્યમિતિ સ્થિતિઃ ॥ ૧૭.૪૧ ॥

તસ્માત્ સર્વપ્રકારેણ મદ્યં નિત્યં વિવર્જયેત્ ।
પીત્વા પતતિ કર્મભ્યસ્ત્વસંભાષ્યો ભવેદ્ દ્વિજૈઃ ॥ ૧૭.૪૨ ॥

ભક્ષયિત્વા હ્યભક્ષ્યાણિ પીત્વાઽપેયાન્યપિ દ્વિજઃ ।
નાધિકારી ભવેત્ તાવદ્ યાવદ્ તન્ન વ્રજત્યધઃ ॥ ૧૭.૪૩ ॥

તસ્માત્ પરિહરેન્નિત્યમભક્ષ્યાણિ પ્રયત્નતઃ ।
અપેયાનિ ચ વિપ્રો વૈ તથા ચેદ્ યાતિ રૌરવમ્ ॥ ૧૭.૪૪ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥૧૭ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ

ઋષય ઊચુઃ ।
અહન્યહનિ કર્ત્તવ્યં બ્રાહ્મણાનાં મહામુને ।
તદાચક્ષ્વાખિલં કર્મ યેન મુચ્યેત બન્ધનાત્ ॥ ૧૮.૧ ॥

વ્યાસ ઉવાચ ।
વક્ષ્યે સમાહિતા યૂયં શૃણુધ્વં ગદતો મમ ।
અહન્યહનિ કર્તવ્યં બ્રાહ્મણાનાં ક્રમાદ્ વિધિમ્ ॥ ૧૮.૨ ॥

બ્રાહ્મે મુહૂર્તે તૂત્થાય ધર્મમર્થં ચ ચિન્તયેત્ ।
કાયક્લેશં તદુદ્ભૂતં ધ્યાયેત મનસેશ્વરમ્ ॥ ૧૮.૩ ॥

ઉષઃ કાલેઽચ સમ્પ્રાપ્તે કૃત્વા ચાવશ્યકં બુધઃ ।
સ્નાયાન્નદીષુ સુદ્ધાસુ શૌચં કૃત્વા યથાવિધિ ॥ ૧૮.૪ ॥

પ્રાતઃ સ્નાનેન પૂયન્તે યેઽપિ પાપકૃતો જનાઃ ।
તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન પ્રાતઃ સ્નાનં સમાચરેત્ ॥ ૧૮.૫ ॥

પ્રાતઃ સ્નાનં પ્રશંસન્તિ દૃષ્ટાદૃષ્ટકરં શુભમ્ ।
ઋષીણામૃષિતા નિત્યં પ્રાતઃ સ્નાનાન્ન સંશયઃ ॥ ૧૮.૬ ॥

મુખે સુપ્તસ્ય સતતં લાલા યાઃ સંસ્ત્રવન્તિ હિ ।
તતો નૈવાચરેત્ કર્મ અકૃત્વા સ્નાનમાદિતઃ ॥ ૧૮.૭ ॥

અલક્ષ્મીઃ કાલકર્ણી ચ દુઃસ્વપ્નં દુર્વિચિન્તિતમ્ ।
પ્રાતઃ સ્નાનેન પાપાનિ પૂયન્તે નાત્ર સંશયઃ ॥ ૧૮.૮ ॥

અતઃ સ્નાનં વિના પુંસાં પાવનં કર્મ સંસ્મૃતમ્ ।
હોમે જપ્યે વિશેષેણ તસ્માત્ સ્નાનં સમાચરેત્ ॥ ૧૮.૯ ॥

અશક્તાવશિરસ્કં વા સ્નાનમસ્ય વિધીયતે ।
આર્દ્રેણ વાસસા વાઽથ માર્જનં કાપિલં સ્મૃતમ્ ॥ ૧૮.૧૦ ॥

અસામર્થ્યે સમુત્પન્ને સ્નાનમેવં સમાચરેત્ ।
બ્રાહ્માદીનામથાશક્તૌ સ્નાનાન્યાહુર્મનીષિણઃ ॥ ૧૮.૧૧ ॥

બ્રાહ્મમાગ્નેયમુદ્દિષ્ટં વાયવ્યં દિવ્યમેવ ચ ।
વારુણં યૌગિકં તદ્વત્ ષોઢા સ્નાનં પ્રકીર્તિતમ્ ॥ ૧૮.૧૨ ॥

બ્રાહ્મં તુ માર્જનં મન્ત્રૈઃ કુશૈઃ સોદકબિન્દુભિઃ ।
આગ્નેયં ભસ્મના પાદમસ્તકાદ્દેહધૂલનમ્ ॥ ૧૮.૧૩ ॥

ગવાં હિ રજસા પ્રોક્તં વાયવ્યં સ્નાનમુત્તમમ્ ।
યત્તુ સાતપવર્ષેણ સ્નાનં તદ્ દિવ્યમુચ્યતે ॥ ૧૮.૧૪ ॥

વારુણં ચાવગાહસ્તુ માનસં સ્વાત્મવેદનમ્ ।
યૌગિનાં સ્નાનમાખ્યાતં યોગાત્વિષ્ણુંવિચિન્તનમ્ ॥ ૧૮.૧૫ ॥

આત્મતીર્થમિતિ ખ્યાતં સેવિતં બ્રહ્મવાદિભિઃ ।
મનઃ શુચિકરં પુંસાં નિત્યં તત્ સ્નાનમાચરેત્ ॥ ૧૮.૧૬ ॥

શક્તશ્ચેદ્ વારુણં વિદ્વાન્ પ્રાયશ્ચિત્તે તથૈવ ચ ।
પ્રક્ષાલ્ય દન્તકાષ્ઠં વૈ ભક્ષયિત્વા વિધાનતઃ ॥ ૧૮.૧૭ ॥

આચમ્ય પ્રયતો નિત્યં સ્નાનં પ્રાતઃ સમાચરેત્ ।
મધ્યાઙ્ગુલિસમસ્થૌલ્યં દ્વાદશાઙ્ગુલસમ્મિતમ્ ॥ ૧૮.૧૮ ॥

સત્વચં દન્તકાષ્ઠં સ્યાત્ તદગ્રેણ તુ ધાવયેત્ ।
ક્ષીરવૃક્ષસમુદ્ભૂતં માલતીસંભવં શુભમ્ ।
અપામાર્ગં ચ બિલ્વં ચ કરવીરં વિશેષતઃ ॥ ૧૮.૧૯ ॥

વર્જયિત્વા નિન્દિતાનિ ગૃહીત્વૈકં યથોદિતમ્ ।
પરિહૃત્ય દિનં પાપં ભક્ષયેદ્ વૈ વિધાનવિત્ ॥ ૧૮.૨૦ ॥

નોત્પાટયેદ્દન્તકાષ્ટંનાઙ્ગુલ્યા ધારયેત્ ક્વચિત્ ।
પ્રક્ષાલ્ય ભઙ્ક્ત્વા તજ્જહ્યાચ્છુચૌદેશે સમાહિતઃ ॥ ૧૮.૨૧ ॥

સ્નાત્વા સંતર્પયેદ્ દેવાનૃષીન્ પિતૃગણાંસ્તથા ।
આચમ્ય મન્ત્રવિન્નિત્યં પુનરાચમ્ય વાગ્યતઃ ॥ ૧૮.૨૨ ॥

સંમાર્જ્ય મન્ત્રૈરાત્માનં કુશૈઃ સોદકબિન્દુભિઃ ।
આપો હિષ્ઠા વ્યાહૃતિભિઃ સાવિત્ર્યા વારુણૈઃ શુભૈઃ ॥ ૧૮.૨૩ ॥

ઓઙ્કારવ્યાહૃતિયુતાં ગાયત્રીં વેદમાતરમ્ ।
જપ્ત્વા જલાઞ્જલિં દદ્યાદ્ ભાસ્કરં પ્રતિ તન્મનાઃ ॥ ૧૮.૨૪ ॥

પ્રાક્કૂલેષુ સમાસીનો દર્ભેષુ સુસમાહિતઃ ।
પ્રાણાયામત્રયં કૃત્વા ધ્યાયેત્ સંધ્યામિતિ શ્રુતિઃ ॥ ૧૮.૨૫ ॥

યા સંધ્યા સા જગત્સૂતિર્માયાતીતા હિ નિષ્કલા ।
ઐશ્વરી તુ પરાશક્તિસ્તત્ત્વત્રયસમુદ્ભવા ॥ ૧૮.૨૬ ॥

ધ્યાત્વાઽર્કમણ્ડલગતાં સાવિત્રીં વૈ જપન્ બુધઃ ।
પ્રાઙ્મુખઃ સતતં વિપ્રઃ સંધ્યોપાસનમાચરેત્ ॥ ૧૮.૨૭ ॥

સંધ્યાહીનોઽશુચિર્નિત્યમનર્હઃ સર્વકર્મસુ ।
યદન્યત્ કુરુતે કિઞ્ચિન્ન તસ્ય ફલમાપ્નુયાત્ ॥ ૧૮.૨૮ ॥

અનન્યચેતસઃ શાન્તા બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ ।
ઉપાસ્ય વિધિવત્ સંધ્યાં પ્રાપ્તાઃ પૂર્વેઽપરાં ગતિમ્ ॥ ૧૮.૨૯ ॥

યોઽન્યત્ર કુરુતે યત્નં ધર્મકાર્યે દ્વિજોત્તમઃ ।
વિહાય સંધ્યાપ્રણતિં સ યાતિ નરકાયુતમ્ ॥ ૧૮.૩૦ ॥

તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન સંધ્યોપાસનમાચરેત્ ।
ઉપાસિતો ભવેત્ તેન દેવો યોગતનુઃ પરઃ ॥ ૧૮.૩૧ ॥

સહસ્રપરમાં નિત્યં શતમધ્યાં દશાવરામ્ ।
સાવિત્રીં વૈ જપેદ્ વિદ્વાન્ પ્રાઙ્મુખઃ પ્રયતઃ સ્થિતઃ ॥ ૧૮.૩૨ ॥

અથોપતિષ્ઠેદાદિત્યમુદયન્તં સમાહિતઃ ।
મન્ત્રૈસ્તુ વિવિધૈઃ સૌરૈ ઋગ્યજુઃ સામસંભવૈઃ ॥ ૧૮.૩૩ ॥

ઉપસ્થાય મહાયોગં દેવદેવં દિવાકરમ્ ।
કુર્વીત પ્રણતિં ભૂમૌ મૂર્ધ્ના તેનૈવ મન્ત્રતઃ ॥ ૧૮.૩૪ ॥

ઓં ઙ્ખદ્યોતાય ચ શાન્તાય કારણત્રયહેતવે ।
નિવેદયામિ ચાત્માનં નમસ્તે જ્ઞાનરૂપિણે ॥ ૧૮.૩૫ ॥

નમસ્તે ઘૃણિને તુભ્યં સૂર્યાય બ્રહ્મરૂપિણે ।
ત્વમેવ બ્રહ્મ પરમમાપો જ્યોતી રસોઽમૃતમ્ ।
ભૂર્ભુવઃ સ્વસ્ત્વમોઙ્કારઃ શર્વ રુદ્રઃ સનાતનઃ ॥ ૧૮.૩૬ ॥

પુરુષઃ સન્મહોઽન્તસ્થં પ્રણમામિ કપર્દિનમ્ ।
ત્વમેવ વિશ્વં બહુધા જાત યજ્જાયતે ચ યત્ ।
નમો રુદ્રાય સૂર્યાય ત્વામહં શરણં ગતઃ ॥ ૧૮.૩૭ ॥

પ્રચેતસે નમસ્તુભ્યં નમો મીઢુષ્ટમાય તે ।
નમો નમસ્તે રુદ્રાય ત્વામહં શરણં ગતઃ ।
હિરણ્યબાહવે તુભ્યં હિરણ્યપતયે નમઃ ॥ ૧૮.૩૮ ॥

અમ્બિકાપતયે તુભ્યમુમાયાઃ પતયે નમઃ ।
નમોઽસ્તુ નીલગ્રીવાય નમસ્તુભ્યં પિનાકિને ॥ ૧૮.૩૯ ॥

વિલોહિતાય ભર્ગાય સહસ્રાક્ષાય તે નમઃ ।
નમો હંસાય તે નિત્યમાદિત્યાય નમોઽસ્તુ તે ॥ ૧૮.૪૦ ॥

નમસ્તે વજ્રહસ્તાય ત્ર્યમ્બકાય નમો નમઃ ।
પ્રપદ્યે ત્વાં વિરૂપાક્ષં મહાન્તં પરમેશ્વરમ્ ॥ ૧૮.૪૧ ॥

હિરણ્મયે ગૃહે ગુપ્તમાત્માનં સર્વદેહિનામ્ ।
નમસ્યામિ પરં જ્યોતિર્બ્રહ્માણં ત્વાં પરાં ગતિમ્ ॥ ૧૮.૪૨ ॥

વિશ્વં પશુપતિં ભીમં નરનારીશરીરિણમ્ ॥

નમઃ સૂર્યાય રુદ્રાય ભાસ્વતે પરમેષ્ઠિને ॥ ૧૮.૪૩ ॥

ઉગ્રાય સર્વભક્ષાય ત્વાં પ્રપદ્યે સદૈવ હિ ।
એતદ્ વૈ સૂર્યહૃદયં જપ્ત્વા સ્તવમનુત્તમમ્ ॥ ૧૮.૪૪ ॥

પ્રાતઃ કાલેઽથ મધ્યાહ્ને નમસ્કુર્યાદ્ દિવાકરમ્ ।
ઇદં પુત્રાય શિષ્યાય ધાર્મિકાય દ્વિજાતયે ॥ ૧૮.૪૫ ॥

પ્રદેયં સૂર્યહૃદયં બ્રહ્મણા તુ પ્રદર્શિતમ્ ।
સર્વપાપપ્રશમનં વેદસારસમુદ્ભવમ્ ।
બ્રાહ્મણાનાં હિતં પુણ્યમૃષિસઙ્ઘૈર્નિષેવિતમ્ ॥ ૧૮.૪૬ ॥

અથાગમ્ય ગૃહં વિપ્રઃ સમાચમ્ય યથાવિધિ ।
પ્રજ્વાલ્ય વિહ્નિં વિધિવજ્જુહુયાજ્જાતવેદસમ્ ॥ ૧૮.૪૭ ॥

ઋત્વિક્પુત્રોઽથ પત્ની વા શિષ્યો વાઽપિ સહોદરઃ ।
પ્રાપ્યાનુજ્ઞાં વિશેષેણ જુહુયુર્વા યતાવિધિ ॥ ૧૮.૪૮ ॥

પવિત્રપાણિઃ પૂતાત્મા શુક્લામ્બરધરઃ શુચિઃ ।
અનન્યમાનસો વહ્નિં જુહુયાત્ સંયતેન્દ્રિયઃ ॥ ૧૮.૪૯ ॥

વિના દર્ભેણ યત્કર્મ વિના સૂત્રેણ વા પુનઃ ।
રાક્ષસં તદ્ભવેત્ સર્વં નામુત્રેહ ફલપ્રદમ્ ॥ ૧૮.૫૦ ॥

દૈવતાનિ નમસ્કુર્યાદ્ દેયસારાન્નિવેદયેત્ ।
દદ્યાત્ પુષ્પાદિકં તેષાં વૃદ્ધાંશ્ચૈવાભિવાદયેત્ ॥ ૧૮.૫૧ ॥

ગુરું ચૈવાપ્યુપાસીત હિતં ચાસ્ય સમાચરેત્ ।
વેદાભ્યાસં તતઃ કુર્યાત્ પ્રયત્નાચ્છક્તિતો દ્વિજઃ ॥ ૧૮.૫૨ ॥

જપેદધ્યાપયેચ્છિષ્યાન્ ધારયેચ્ચ વિચારયેત્ ।
અવેક્ષ્ય તચ્ચ શાસ્ત્રાણિ ધર્માદીનિ દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૧૮.૫૩ ॥

વૈદિકાંશ્ચૈવ નિગમાન્ વેદાઙ્ગાનિ વેશિષતઃ ।
ઉપેયાદીશ્વરં ચાથ યોગક્ષેમપ્રસિદ્ધયે ॥ ૧૮.૫૪ ॥

સાધયેદ્ વિવિધાનર્થાન્ કુટુમ્બાર્થે તતો દ્વિજઃ
તતો મધ્યાહ્નસમયે સ્નાનાર્થં મૃદમાહરેત્ ॥ ૧૮.૫૫ ॥

પુષ્પાક્ષતાન્ કુશતિલાન્ ગોમયં શુદ્ધમેવ ચ ।
નદીષુ દેવખાતેષુ તડાગેષુ સરસ્સુ ચ ।
સ્નાનં સમાચરેન્નિત્યં ગર્તપ્રસ્રવણેષુ ચ ॥ ૧૮.૫૬ ॥

પરકીયનિપાનેષુ ન સ્નાયાદ્ વૈ કદાચન ।
પઞ્ચપિણ્ડાન્ સમુદ્ધૃત્ય સ્નાયાદ્ વાઽસંભવે પુનઃ ॥ ૧૮.૫૭ ॥

મૃદૈકયા શિરઃ ક્ષાલ્યં દ્વાભ્યાં નાભેસ્તથોપરિ ।
અધશ્ચ તિસૃભિઃ કાર્યઃ પાદૌ ષડ્ભિસ્તથૈવ ચ ॥ ૧૮.૫૮ ॥

મૃત્તિકા ચ સમુદ્દિષ્ટા સાર્દ્રામલકમાત્રિકા ।
ગોમયસ્ય પ્રમાણં તત્ તેનાઙ્ગં લેપયેત્ તતઃ ॥ ૧૮.૫૯ ॥

લેપયિત્વા તુ તીરસ્થસ્તલ્લિઙ્ગૈરેવ મન્ત્રતઃ ।
પ્રક્ષાલ્યાચમ્ય વિધિવત્ તતઃ સ્નાયાત્ સમાહિતઃ ॥ ૧૮.૬૦ ॥

અભિમન્ત્ર્ય જલં મન્ત્રૈસ્તલ્લિઙ્ગૈર્વારુણૈઃ શુભૈઃ ।
ભાવપૂતસ્તદવ્યક્તં ધ્યાયન્ વૈ વિષ્ણુમવ્યયમ્ ॥ ૧૮.૬૧ ॥

આપો નારાયણોદ્ભૂતાસ્તા એવાસ્યાયનં પુનઃ ।
તસ્માન્નારાયણં દેવં સ્નાનકાલે સ્મરેદ્ બુધઃ ॥ ૧૮.૬૨ ॥

પ્રેક્ષ્ય સોઙ્કારમાદિત્યં ત્રિર્નિમજ્જેજ્જલાશયે ॥ ૧૮.૬૩ ॥

આચાન્તઃ પુનરાચામેન્મન્ત્રેણાનેન મન્ત્રવિત્ ॥ ૧૮.૬૪ ॥

અન્તશ્ચરસિ ભૂતેષુ ગુહાયાં વિશ્વતો મુખઃ ।
ત્વં યજ્ઞસ્ત્વં વષટ્કાર આપો જ્યોતી રસોઽમૃતમ્ ॥ ૧૮.૬૫ ॥

દ્રુપદાં વા ત્રિરભ્યસ્યેદ્ વ્યાહૃતિંપ્રણવાન્વિતામ્ ।
સાવિત્રીં વા જપેદ્ વિદ્વાન્ તથા ચૈવાઘમર્ષણમ્ ॥ ૧૮.૬૬ ॥

તતઃ સંમાર્જનં કુર્યાદાપોહિષ્ઠા મયોભુવઃ ।
ઇદમાપઃ પ્રવહત વ્યાહૃતિભિસ્તથૈવ ચ ॥ ૧૮.૬૭ ॥

તતોઽભિમન્ત્ર્ય તત્ તોયં માપો હિષ્ઠાદિમન્ત્રકૈઃ ।
અન્તર્જલગતો મગ્નો જપેત્ ત્રિરઘમર્ષણમ્ ॥ ૧૮.૬૮ ॥

ત્રિપદાં વાઽથ સાવિત્રીં તદ્વિષ્ણોઃ પરમં પદમ્ ।
આવર્ત્તયેદ્ વા પ્રણવં દેવં વા સંસ્મરેદ્ધરિમ્ ॥ ૧૮.૬૯ ॥

દ્રુપદાદિવ યો મન્ત્રો યજુર્વેદે પ્રતિષ્ઠિતઃ ।
અન્તર્જલે ત્રિરાવર્ત્ય સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૧૮.૭૦ ॥

અપઃ પાણૌ સમાદાય જપ્ત્વા વૈ માર્જને કૃતે ।
વિન્યસ્ય મૂર્ધ્નિ તત્ તોયં મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ॥ ૧૮.૭૧ ॥

યથાઽશ્વમેધઃ ક્રતુરાટ્ સર્વપાપાપનોદનઃ ।
તથાઽઘમર્ષણં સૂક્તં સર્વપાપાપનોદનમ્ ॥ ૧૮.૭૨ ॥

અથોપતિષ્ઠેદાદિત્યં મૂર્ધ્નિ પુષ્પાન્વિતાઞ્જલિમ્ ।
પ્રક્ષિપ્યાલોકયેદ્ દેવમુદ્વયં તમસસ્પરિ ॥ ૧૮.૭૩ ॥

ઉદુત્યં ચિત્રમિત્યેતે તચ્ચક્ષુરિતિ મન્ત્રતઃ ।
હંસઃ શુચિષદન્તેન સાવિત્ર્યા સવિશેષતઃ ॥ ૧૮.૭૪ ॥

અન્યૈશ્ચ વૈદિકૈર્મન્ત્રૈઃ સૌરૈઃ પાપપ્રણાશનૈઃ ।
સાવિત્રીં વૈ જપેત્ પશ્ચાજ્જપયજ્ઞઃ સ વૈ સ્મૃતઃ ॥ ૧૮.૭૫ ॥

વિવિધાનિ પવિત્રાણિ ગુહ્યવિદ્યાસ્તથૈવ ચ ।
શતરુદ્રીયમથર્વશિરઃ સૌરાન્ મન્ત્રાંશ્ચ સર્વતઃ ॥ ૧૮.૭૬ ॥

પ્રાક્કૂલેષુ સમાસીનઃ કુશેષુ પ્રાઙ્મુખઃ શુચિઃ ।
તિષ્ઠંશ્ચેદીક્ષમાણોઽર્કં જપ્યં કુર્યાત્ સમાહિતઃ ॥ ૧૮.૭૭ ॥

સ્ફાટિકેન્દ્રાક્ષરુદ્રાક્ષૈઃ પુત્રજીવસમુદ્ભવૈઃ ।
કર્તવ્યા ત્વક્ષમાલા સ્યાદુત્તરાદુત્તમા સ્મૃતા ॥ ૧૮.૭૮ ॥

જપકાલે ન ભાષેત નાન્યાનિ પ્રેક્ષયેદ્ બુધઃ ।
ન કમ્પયેચ્છિરોગ્રીવાં દન્તાન્નૈવ પ્રકાશયેત્ ॥ ૧૮.૭૯ ॥

ગુહ્યકા રાક્ષસા સિદ્ધા હરન્તિ પ્રસભં યતઃ ।
એકાન્તે સુશુભે દેશે તસ્માજ્જપ્યં સમાચરેત્ ॥ ૧૮.૮૦ ॥

ચણ્ડાલાશૌચપતિતાન્ દૃષ્ટ્વાચૈવ પુનર્જપેત્ ।
તૈરેવ ભાષણં કૃત્વા સ્નાત્વા ચૈવ જપેત્ પુનઃ ॥ ૧૮.૮૧ ॥

આચમ્ય પ્રયતો નિત્યં જપેદશુચિદર્શને ।
સૌરાન્ મન્ત્રાન્ શક્તિતો વૈ પાવમાનીસ્તુ કામતઃ ॥ ૧૮.૮૨ ॥

યદિ સ્યાત્ ક્લિન્નવાસા વૈ વારિમધ્યગતો જપેત્ ।
અન્યથા તુ શુચૌ ભૂમ્યાં દર્ભેષુ સુસમાહિતઃ ॥ ૧૮.૮૩ ॥

પ્રદક્ષિણં સમાવૃત્ય નમસ્કૃત્ય તતઃ ક્ષિતૌ ।
આચમ્ય ચ યથાશાસ્ત્રં શક્ત્યા સ્વાધ્યાયમાચરેત્ ॥ ૧૮.૮૪ ॥

તતઃ સંતર્પયેદ્ દેવાનૃષીન્ પિતૃગણાંસ્તથા ।
અદાવોઙ્કારમુચ્ચાર્ય નામાન્તે તર્પયામિ વઃ ॥ ૧૮.૮૫ ॥

દેવાન્ બ્રહ્મઋષીંશ્ચૈવ તર્પયેદક્ષતોદકૈઃ ।
તિલોદકૈઃ પિતૄન્ ભક્ત્યા સ્વસૂત્રોક્તવિધાનતઃ ॥ ૧૮.૮૬ ॥

અન્વારબ્ધેન સવ્યેન પાણિના દક્ષિણેન તુ ।
દેવર્ષીસ્તર્પયેદ્ ધીમાનુદકાઞ્જલિભિઃ પિતન્ ।
યજ્ઞોપવીતી દેવાનાં નિવીતી ઋષીતર્પણે ॥ ૧૮.૮૭ ॥

પ્રાચીનાવીતી પિત્ર્યે તુ સ્વેન તીર્થેન ભાવિતઃ ।
નિષ્પીડ્ય સ્નાનવસ્ત્રં તુ સમાચમ્ય ચ વાગ્યતઃ ।
સ્વૈર્મન્ત્રૈરર્ચયેદ્ દેવાન્ પુષ્પૈઃ પત્રૈરથામ્બુભિઃ ॥ ૧૮.૮૮ ॥

બ્રહ્માણં શંકરં સૂર્યં તથૈવ મધુસૂદનમ્ ।
અન્યાંશ્ચાભિમતાન્ દેવાન્ ભક્ત્યાચારો નરોત્તમઃ ॥ ૧૮.૮૯ ॥

પ્રદદ્યાદ્ વાઽથ પુષ્પાણિ સૂક્તેન પૌરુષેણ તુ ।
આપો વા દેવતાઃ સર્વાસ્તેન સમ્યક્ સમર્ચિતાઃ ॥ ૧૮.૯૦ ॥

ધ્યાત્વા પ્રણવપૂર્વં વૈ દૈવતાનિ સમાહિતઃ ।
નમસ્કારેણ પુષ્પાણિ વિન્યસેદ્ વૈ પૃથક્ પૃથક્ ॥ ૧૮.૯૧ ॥

વિષ્ણ્વારાધનાત્ પુણ્યં વિદ્યતે કર્મ વૈદિકમ્ ।
તસ્માદનાદિમધ્યાન્તં નિત્યમારાધયેદ્ધરિમ્ ॥ ૧૮.૯૨ ॥

તદ્વિષ્ણોરિતિ મન્ત્રેણ સૂક્તેન પુરુષેણ તુ ।
ન તાભ્યાં સદૃશો મન્ત્રો વેદેષૂક્તશ્ચતુર્ષ્વપિ ।
તદાત્મા તન્મનાઃ શાન્તસ્તદ્વિષ્ણોરિતિ મન્ત્રતઃ ॥ ૧૮.૯૩ ॥

અથવા દેવમીશાનં ભગવન્તં સનાતનમ્ ।
આરાધયેન્મહાદેવં ભાવપૂતો મહેશ્વરમ્ ॥ ૧૮.૯૪ ॥

મન્ત્રેણ રુદ્રાગાયત્ર્યા પ્રણવેનાથ વા પુનઃ ।
ઈશાનેનાથ વા રુદ્રૈસ્ત્ર્યમ્બકેન સમાહિતઃ ॥ ૧૮.૯૭ ॥

પુષ્પૈઃ પત્રૈરથાદ્ભિર્વા ચન્દનાદ્યૈર્મહેશ્વરમ્ ।
ઉક્ત્વા નમઃ શિવાયેતિ મન્ત્રેણાનેન વા જપેત્ ॥ ૧૮.૯૬ ॥

નમસ્કુર્યાન્મહાદેવં ઋતં સત્યમિતિશ્વરમ્ ।
નિવેદયીત સ્વાત્માનં યો બ્રહ્માણમિતીશ્વરમ્ ॥ ૧૮.૯૭ ॥

પ્રદક્ષિણં દ્વિજઃ કુર્યાત્ પઞ્ચ વર્ષાણિ વૈ બુધઃ ।
ધ્યાયીત દેવમીશાનં વ્યોમમધ્યગતં શિવમ્ ॥ ૧૮.૯૮ ॥

અથાવલોકયેદર્કં હંસઃ સુચિષદિત્યૃચા ।
કુર્યાત્ પઞ્ચ મહાયજ્ઞાન્ ગૃહં ગત્વા સમાહિતઃ ॥ ૧૮.૯૯ ॥

દેવયજ્ઞં પિતૃયજ્ઞં ભૂતયજ્ઞં તથૈવ ચ ।
માનુષ્યં બ્રહ્મયજ્ઞં ચ પઞ્ચ યજ્ઞાન્ પ્રચક્ષતે ॥ ૧૮.૧૦૦ ॥

યદિ સ્યાત્ તર્પણાદર્વાક્ બ્રહ્મયજ્ઞઃ કૃતો ન હિ ।
કૃત્વા મનુષ્યયજ્ઞં વૈ તતઃ સ્વાધ્યાયમાચરેત્ ॥ ૧૮.૧૦૧ ॥

અગ્નેઃ પશ્ચિમતો દેશે ભૂતયજ્ઞાન્ત એવ વા ।
કુશપુઞ્જે સમાસીનઃ કુશપાણિઃ સમાહિતઃ ॥ ૧૮.૧૦૨ ॥

શાલાગ્નૌ લૌકિકે વાઽથ જલે ભૂભ્યામથાપિવા ।
વૈશ્વદેવં કર્તવ્યો દેવયજ્ઞઃ સ વૈ સ્મૃતઃ ॥ ૧૮.૧૦૩ ॥

યદિ સ્યાલ્લૌકિકે પક્ષે તતોઽન્નં તત્ર હૂયતે ।
શાલાગ્નૌ તત્પચેદન્નં વિધિરેષ સનાતનઃ ॥ ૧૮.૧૦૪ ॥

દેવેભ્યસ્તુ હુતાદન્નાચ્છેષાદ્ ભૂતબલિં હરેત્ ।
ભૂતયજ્ઞઃ સ વૈ જ્ઞેયો ભૂતિદઃ સર્વદેહિનામ્ ॥ ૧૮.૧૦૫ ॥

શ્વભ્યશ્ચ શ્વપચેભ્યશ્ચ પતિતાદિભ્ય એવ ચ ।
દદ્યાદ્ ભૂમૌ બલિં ત્વન્નં પક્ષિભ્યો દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૧૮.૧૦૬ ॥

સાયં ચાન્નસ્ય સિદ્ધસ્ય પત્ન્યમન્ત્રં બલિં હરેત્ ।
ભૂતયજ્ઞસ્ત્વયં નિત્યં સાયં પ્રાતર્વિધીયતે ॥ ૧૮.૧૦૭ ॥

એકં તુ ભોજયેદ્ વિપ્રં પિતૄનુદ્દિશ્ય સન્તતમ્ ।
નિત્યશ્રાદ્ધં તદુદ્દિષ્ટં પિતૃયજ્ઞો ગતિપ્રદઃ ॥ ૧૮.૧૦૮ ॥

ઉદ્ધૃત્ય વા યથાશક્તિ કિઞ્ચિદન્નં સમાહિતઃ ।
વેદતત્ત્વાર્થવિદુષે દ્વિજાયૈવોપપાદયેત્ ॥ ૧૮.૧૦૯ ॥

પૂજયેદતિથિં નિત્યં નમસ્યેદર્ચ્ચયેદ્ દ્વિજમ્ ।
મનોવાક્કર્મભિઃ શાન્તમાગતં સ્વગૃહં તતઃ ॥ ૧૮.૧૧૦ ॥

અન્વારબ્ધેન સવ્યેન પાણિના દક્ષિણેન તુ ।
હન્તકારમથાગ્રં વા ભિક્ષાં વા શક્તિતો દ્વિજઃ ॥ ૧૮.૧૧૧ ॥

દદ્યાદતિથયે નિત્યં બુધ્યેત પરમેશ્વરમ્ ।
ભિક્ષામાહુર્ગ્રાસમાત્રમગ્રં તસ્યાશ્ચતુર્ગુણમ્ ॥ ૧૮.૧૧૨ ॥

પુષ્કલં હન્તકારં તુ તચ્ચતુર્ગુણમુચ્યતે ।
ગોદોહમાત્રં કાલં વૈ પ્રતીક્ષ્યો હ્યતિથિઃ સ્વયમ્ ॥ ૧૮.૧૧૩ ॥

અભ્યાગતાન્ યથાશક્તિ પૂજયેદતિથીન્ સદા ।
ભિક્ષાં વૈ ભિક્ષવે દદ્યાદ્ વિધિવદ્ બ્રહ્મચારિણે ।
દદ્યાદન્નં યથાશક્તિ ત્વર્થિભ્યો લોભવર્જિતઃ ॥ ૧૮.૧૧૪ ॥

સર્વેષામપ્યલાભે ત્વન્નં ગોભ્યો નિવેદયેત્ ।
ભુઞ્જીત બન્ધુભિઃ સાર્દ્ધં વાગ્યતોઽન્નમકુત્સયન્ ॥ ૧૮.૧૧૫ ॥

અકૃત્વા તુ દ્વિજઃ પઞ્ચ મહાયજ્ઞાન્ દ્વિજોત્તમાઃ ।
ભૃઞ્જીત ચેત્ સ મૂઢાત્મા તિર્યગ્યોનિં સ ગચ્છતિ ॥ ૧૮.૧૧૬ ॥

વેદાભ્યાસોઽન્વહં શક્ત્યા મહાયજ્ઞક્રિયાક્ષયા ।
નાશયત્યાશુ પાપાનિ દેવાનામર્ચનં તથા ॥ ૧૮.૧૧૭ ॥

યો મોહાદથવાલસ્યાદકૃત્વા દેવતાર્ચનમ્ ।
ભુઙ્ક્તે સ યાતિ નરકં શૂકરેષ્વભિજાયતે ॥ ૧૮.૧૧૮ ॥

તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન કૃત્વા કર્માણિ વૈ દ્વિજાઃ ।
ભુઞ્જીત સ્વજનૈઃ સાર્દ્ધં સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૧૮.૧૧૯ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥૧૮ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે એકોનવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
પ્રાઙ્મુખોઽન્નાનિ ભુઞ્જીત સૂર્યાભિમુખ એવ વા ।
આસીનસ્વાસને શુદ્ધે ભૂમ્યાં પાદૌ નિધાય તુ ॥ ૧૯.૧ ॥

આયુષ્યં પ્રાઙ્મુખો ભુઙ્ક્તે યશસ્યં દક્ષિણામુખઃ ।
શ્રિયં પ્રત્યઙ્મુખો ભુઙ્ક્તે ઋતં ભુઙ્ક્તે
ઉદઙ્મુખાઃ ॥ ૧૯.૨ ॥

પઞ્ચાર્દ્રો ભોજનં કુર્યાદ્ ભૂમૌ પાત્રં નિધાય તુ ।
ઉપવાસેન તત્તુલ્યં મનુરાહ પ્રજાપતિઃ ॥ ૧૯.૩ ॥

ઉપલિપ્તે શુચૌ દેશે પાદૌ પ્રક્ષાલ્ય વૈ કરૌ ।
આચમ્યાર્દ્રાનનોઽક્રોધઃ પઞ્ચાર્દ્રો ભોજનં ચરેત્ ॥ ૧૯.૪ ॥

મહાવ્યહૃતિભિસ્ત્વન્નં પરિધાયોદકેન તુ ।
અમૃતોપસ્તરણમસીત્યાપોશાનક્રિયાં ચરેત્ ॥ ૧૯.૫ ॥

સ્વાહાપ્રણવસંયુક્તાં પ્રાણાયાદ્યાહુતિં તતઃ ।
અપાનાય તતો ભુક્ત્વા વ્યાનાય તદનન્તરમ્ ॥ ૧૯.૬ ॥

ઉદાનાય તતઃ કુર્યાત્ સમાનાયેતિ પઞ્ચમમ્ ।
વિજ્ઞાય તત્ત્વમેતેષાં જુહુયાદાત્મનિ દ્વિજઃ ॥ ૧૯.૭ ॥

શેષમન્નં યથાકામં ભુઞ્જીત વ્યંજનૈર્યુતમ્ ।
ધ્યાત્વા તન્મનસા દેવમાત્માનં વૈ પ્રજાપતિમ્ ॥ ૧૯.૮ ॥

અમૃતાપિધાનમસીત્યુપરિષ્ટાદપઃ પિબેત્ ।
આચાન્તઃ પુનરાચામેદાયં ગૌરિતિ મન્ત્રતઃ ॥ ૧૯.૯ ॥

દ્રુપદાં વા ત્રિરાવર્ત્ય સર્વપાપપ્રણાશનીમ્ ।
પ્રાણાનાં ગ્રન્થિરસીત્યાલભેત હૃદયં તતઃ ॥ ૧૯.૧૦ ॥

આચમ્યાઙ્ગુષ્ઠમાત્રેણ પાદાઙ્ગુષ્ઠેન દક્ષિણે ।
નિઃસ્રાવયેદ્ હસ્તજલમૂર્દ્ધ્વહસ્તઃ સમાહિતઃ ॥ ૧૯.૧૧ ॥

કૃતાનુમન્ત્રણં કુર્યાત્ સન્ધ્યાયામિતિ મન્ત્રતઃ ।
અથાક્ષરેણ સ્વાત્માનં યોજયેદ્ બ્રહ્મણેતિ હિ ॥ ૧૯.૧૨ ॥

સર્વેષામેવ યાગાનામાત્મયોગઃ પરઃ સ્મૃતઃ ।
યોઽનેન વિધિના કુર્યાત્ સ યાતિ બ્રહ્મણઃ ક્ષયમ્ ॥ ૧૯.૧૩ ॥

યજ્ઞોપવીતી ભુઞ્જીત સ્ત્રગ્ગન્ધાલંકૃતઃ શુચિઃ ।
સાયંપ્રાપર્નાન્તરા વૈ સંધ્યાયાં તુ વિશેષતઃ ॥ ૧૯.૧૪ ॥

નાદ્યાત્ સૂર્યગ્રહાત્ પૂર્વં પ્રતિ સાયં શશિગ્રહાત્ ।
ગ્રહકાલે ચ નાશ્નીયાત્ સ્નાત્વાઽશ્નીયાત્વિમુક્તયે ॥ ૧૯.૧૫ ॥

મુક્તે શશિનિ ભુઞ્જીત યદિ ન સ્યાન્મહાનિશા ।
અમુક્તયોરસ્તંગતયોરદ્યાદ્ દૃષ્ટ્વા પરેઽહનિ ॥ ૧૯.૧૬ ॥

નાશ્નીયાત્ પ્રેક્ષમાણાનામપ્રદાયૈવ દુર્મતિઃ ।
યજ્ઞાવશિષ્ટમદ્યાદ્વા ન ક્રુદ્ધો નાન્યમાનસઃ ॥ ૧૯.૧૭ ॥

આત્માર્થં ભોજનં યસ્ય રત્યર્થં યસ્ય મૈથુનમ્ ।
વૃત્યર્થં યસ્ય ચાધીતં નિષ્ફલં તસ્ય જીવિતમ્ ॥ ૧૯.૧૮ ॥

યદ્ભુઙ્ક્તે વેષ્ટિતશિરા યચ્ચ ભુઙ્ક્તે ઉદઙ્મુખઃ ।
સોપાનત્કશ્ચ યદ્ ભુઙ્ક્તે સર્વં વિદ્યાત્ તદાસુરમ્ ॥ ૧૯.૧૯ ॥

નાર્દ્ધરાત્રે ન મધ્યાહ્ને નાજીર્ણે નાર્દ્રવસ્ત્રધૃક્ ।
ન ચ ભિન્નાસનગતો ન શયાનઃ સ્થિતોઽપિ વા ॥ ૧૯.૨૦ ॥

ન ભિન્નભાજને ચૈવ ન ભૂમ્યાં ન ચ પાણિષુ ।
નોચ્છિષ્ટો ઘૃતમાદદ્યાન્ન મૂર્દ્ધાનં સ્પૃશેદપિ ॥ ૧૯.૨૧ ॥

ન બ્રહ્મ કીર્તયન્ વાપિ ન નિઃ શેષં ન ભાર્યયા ।
નાન્ધકારે ન ચાકાશે ન ચ દેવાલયાદિષુ ॥ ૧૯.૨૨ ॥

નૈકવસ્ત્રસ્તુ ભુઞ્જીત ન યાનશયનસ્થિતઃ ।
ન પાદુકાનિર્ગતોઽથ ન હસન્ વિલપન્નપિ ॥ ૧૯.૨૩ ॥

ભુક્ત્વા વૈ સુખમાસ્થાય તદન્નં પરિણામયેત્ ।
ઇતિહાસપુરાણાભ્યાં વેદાર્થાનુપબૃંહયેત્ ॥ ૧૯.૨૪ ॥

તતઃ સંધ્યામુપાસીત પૂર્વોક્તવિધિના દ્વિજઃ ।
આસીનસ્તુ જપેદ્ દેવીં ગાયત્રીં પશ્ચિમાં પ્રતિ ॥ ૧૯.૨૫ ॥

ન તિષ્ઠતિ તુ યઃ પુર્વાં આસ્તે સંધ્યાં તુ પશ્ચિમામ્ ।
સ શૂદ્રેણ સમો લોકે સર્વધર્મવિવર્જિતઃ ॥ ૧૯.૨૬ ॥

હુત્વાઽગ્નિં વિધિવન્મન્ત્રૈર્ભુક્ત્વા યજ્ઞાવશિષ્ટકમ્ ।
સભૃત્યબાન્ધવજનઃ સ્વપેચ્છુષ્કપદો નિશિ ॥ ૧૯.૨૭ ॥

નોત્તરાભિમુખઃ સ્વપ્યાત્ પશ્ચિમાભિમુખો ન ચ ।
ન ચાકાશે ન નગ્નો વા નાશુચિર્નાસને ક્વચિત્ ॥ ૧૯.૨૮ ॥

ન શીર્ણાયાં તુ ખટ્વાયાં શૂન્યાગારે ન ચૈવ હિ ।
નાનુવંશે ન પાલાશે શયને વા કદાચન ॥ ૧૯.૨૯ ॥

ઇત્યેતદખિલેનોક્તમહન્યહનિ વૈ મયા ।
બ્રાહ્મણાનાં કૃત્યજાતમપવર્ગફલપ્રદમ્ ॥ ૧૯.૩૦ ॥

નાસ્તિક્યાદથવાલસ્યાત્ બ્રાહ્મણો ન કરોતિ યઃ ।
સ યાતિ નરકાન્ ઘોરાન્ કાકયોનૌ ચ જાયતે ॥ ૧૯.૩૧ ॥

નાન્યો વિમુક્તયે પન્થા મુક્ત્વાશ્રમવિધિં સ્વકમ્ ।
તસ્માત્ કર્માણિ કુર્વીત તુષ્ટયે પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૧૯.૩૨ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ ॥૧૯ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે વિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
અથ શ્રાદ્ધમમાવાસ્યાં પ્રાપ્ય કાર્યં દ્વિજોત્તમૈઃ ।
પિણ્ડાન્વાહાર્યકં ભક્ત્યા ભુક્તિમુક્તિફલપ્રદમ્ ॥ ૨૦.૧ ॥

પિણ્ડાન્વાહાર્યકં શ્રાદ્ધં ક્ષીણે રાજનિ શસ્યતે ।
અપરાહ્ણે દ્વિજાતીનાં પ્રશસ્તેનામિષેણ ચ ॥ ૨૦.૨ ॥

પ્રતિપત્પ્રભૃતિ હ્યન્યાસ્તિથયઃ કૃષ્ણપક્ષકે ।
ચતુર્દશીં વર્જયિત્વા પ્રશસ્તા હ્યુત્તરોત્તરે ॥ ૨૦.૩ ॥

અમાવાસ્યાષ્ટકાસ્તિસ્રઃ પૌષમાસાદિષુ ત્રિષુ ।
તિસ્રસ્તાસ્ત્વષ્ટકાઃ પુણ્યા માઘી પઞ્ચદશી તથા ॥ ૨૦.૪ ॥

ત્રયોદશી મઘાયુક્તા વર્ષાસુ તુ વિશેષતઃ ।
શસ્યાપાકશ્રાદ્ધકાલા નિત્યાઃ પ્રોક્તા દિને દિને ॥ ૨૦.૫ ॥

નૈમિત્તિકં તુ કર્તવ્યં ગ્રહણે ચન્દ્રસૂર્યયોઃ ।
બાન્ધવાનાં ચ મરણે નારકી સ્યાદતોઽન્યથા ॥ ૨૦.૬ ॥

કામ્યાનિ ચૈવ શ્રાદ્ધાનિ શસ્યન્તે ગ્રહણાદિષુ ।
અયને વિષુવે ચૈવ વ્યતીપાતેઽપ્યનન્તકમ્ ॥ ૨૦.૭ ॥

સંક્રાન્ત્યામક્ષયં શ્રાદ્ધં તથા જન્મદિનેષ્વપિ ।
નક્ષત્રેષુ ચ સર્વેષુ કાર્યં કાલે વિશેષતઃ ॥ ૨૦.૮ ॥

સ્વર્ગં ચ લભતે કૃત્વા કૃત્તિકાસુ દ્વિજોત્તમઃ ।
અપત્યમથ રોહિણ્યાં સૌમ્યે તુ બ્રહ્મવર્ચસમ્ ॥ ૨૦.૯ ॥

રૌદ્રાણાં કર્મણાં સિદ્ધિમાર્દ્રાયાં શૌર્યમેવ ચ ।
પુનર્વસૌ તથા ભૂમિં શ્રિયં પુષ્યે તથૈવ ચ ॥ ૨૦.૧૦ ॥

સર્વાન્ કામાંસ્તથા સર્પ્યે પિત્ર્યે સૌભાગ્યમેવ ચ ।
અર્યમ્ણે તુ ધનં વિન્દ્યાત્ ફાલ્ગુન્યાં પાપનાશનમ્ ॥ ૨૦.૧૧ ॥

જ્ઞાતિશ્રૈષ્ઠ્યં તથા હસ્તે ચિત્રાયાં ચ બહૂન્ સુતાન્ ।
વાણિજ્યસિદ્ધિં સ્વાતૌ તુ વિશાખાસુ સુવર્ણકમ્ ॥ ૨૦.૧૨ ॥

મૈત્રે બહૂનિ મિત્રાણિ રાજ્યં શાક્રે તથૈવ ચ ।
મૂલે કૃષિં લભેદ્ જ્ઞાનં સિદ્ધિમાપ્યે સમુદ્રતઃ ॥ ૨૦.૧૩ ॥

સર્વાન્ કામાન્ વૈશ્વદેવે શ્રૈષ્ઠ્યં તુ શ્રવણે પુનઃ ।
શ્રવિષ્ઠાયાં તથા કામાન્ વારુણે ચ પરં બલમ્ ॥ ૨૦.૧૪ ॥

અજૈકપાદે કુપ્યં સ્યાદહિર્બુધ્ને ગૃહં શુભમ્ ।
રેવત્યાં બહવો ગાવો હ્યશ્વિન્યાં તુરગાંસ્તથા ।
યામ્યેઽથ જીવિતન્તુ સ્યાદ્યદિ શ્રાદ્ધં પ્રયચ્છતિ ॥ ૨૦.૧૫ ॥

આદિત્યવારે ત્વારોગ્યં ચન્દ્રે સૌભાગ્યમેવ ચ ।
કૌજે સર્વત્ર વિજયં સર્વાન્ કામાન્ બુધસ્ય તુ ॥ ૨૦.૧૬ ॥

વિદ્યામભીષ્ટા જીવે તુ ધનં વૈ ભાર્ગવે પુનઃ ।
શમૈશ્વરે લભેદાયુઃ પ્રતિપત્સુ સુતાન્ શુભાન્ ॥ ૨૦.૧૭ ॥

કન્યકા વૈ દ્વિતીયાયાં તૃતીયાયાં તુ વિન્દતિ ।
પશૂન્ક્ષુદ્રાંશ્ચતુર્થ્યાં તુ પઞ્ચમ્યાંશોભનાન્ સુતાન્ ॥ ૨૦.૧૮ ॥

ષષ્ટ્યાં દ્યુતિં કૃષિં ચાપિ સપ્તમ્યાં ચ ધનં નરઃ ।
અષ્ટમ્યામપિ વાણિજ્યં લભતે શ્રાદ્ધદઃ સદા ॥ ૨૦.૧૯ ॥

સ્યાન્નવમ્યામેકખુરં દશમ્યાં દ્વિખુરં બહુ ।
એકાદશ્યાં તથા રૂપ્યં બ્રહ્મવર્ચસ્વિનઃ સુતાન્ ॥ ૨૦.૨૦ ॥

દ્વાદશ્યાં જાતરૂપં ચ રજતં કુપ્યમેવ ચ ।
જ્ઞાતિશ્રૈષ્ઠ્યં ત્રયોદશ્યાં ચતુર્દશ્યાં તુ ક્રુપ્રજાઃ ।
પઞ્ચદશ્યાં સર્વકામાનાપ્નોતિ શ્રાદ્ધદઃ સદા ॥ ૨૦.૨૧ ॥

તસ્માચ્છ્રાદ્ધં ન કર્ત્તવ્યં ચતુર્દશ્યાં દ્વિજાતિભિઃ ।
શસ્ત્રેણ તુ હતાનાં વૈ તત્ર શ્રાદ્ધં પ્રકલ્પયેત્ ॥ ૨૦.૨૨ ॥

દ્રવ્યબ્રાહ્મણસમ્પત્તૌ ન કાલનિયમઃ કૃતઃ ।
તસ્માદ્ ભોગાપવર્ગાર્થં શ્રાદ્ધં કુર્યુર્દ્વિજાતયઃ ॥ ૨૦.૨૩ ॥

કર્મારમ્ભેષુ સર્વેષુ કુર્યાદાભ્યુદયં પુનઃ ।
પુત્રજન્માદિષુ શ્રાદ્ધં પાર્વણં પર્વસુ સ્મૃતમ્ ॥ ૨૦.૨૪ ॥

અહન્યહનિ નિત્યં સ્યાત્ કામ્યં નૈમિત્તિકં પુનઃ ।
એકોદ્દિષ્ટાદિ વિજ્ઞેયં વૃદ્ધિશ્રાદ્ધં તુ પાર્વણમ્ ॥ ૨૦.૨૫ ॥

એતત્ પઞ્ચવિધં શ્રાદ્ધં મનુના પરિકીર્તિતમ્ ।
યાત્રાયાં ષષ્ઠમાખ્યાતં તત્પ્રયત્નેન પાલયેત્ ॥ ૨૦.૨૬ ॥

શુદ્ધયે સપ્તમં શ્રાદ્ધં બ્રહ્મણા પરિભાષિતમ્ ।
દૈવિકં ચાષ્ટમં શ્રાદ્ધં યત્કૃત્વા મુચ્યતે ભયાત્ ॥ ૨૦.૨૭ ॥

સંન્ધ્યાં રીત્રૌ ન કર્ત્તવ્યં રાહોરન્યત્ર દર્શનાત્ ।
દેશાનાં ચ વિશેષેણ ભવેત્ પુણ્યમનન્તકમ્ ॥ ૨૦.૨૮ ॥

ગઙ્ગાયામક્ષયં શ્રાદ્ધં પ્રયાગેઽમરકણ્ટકે ।
ગાયન્તિ પિતરો ગાથાં કીર્ત્તયન્તિ મનીષિણઃ ॥ ૨૦.૨૯ ॥

એષ્ટવ્યા બહવઃ પુત્રાઃ શીલવન્તો ગુણાન્વિતાઃ ।
તેષાં તુ સમવેતાનાં યદ્યેકોઽપિ ગાયાં વ્રજેત્ ॥ ૨૦.૩૦ ॥

ગયાં પ્રાપ્યાનુષઙ્ગેણ યદિ શ્રાદ્ધં સમાચરેત્ ।
તારિતાઃ પિતરસ્તેન સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૨૦.૩૧ ॥

વરાહપર્વતે ચૈવ ગઙ્ગાયાં વૈ વિશેષતઃ ।
વારાણસ્યાં વિશેષેણ યત્ર દેવઃ સ્વયં હરઃ ॥ ૨૦.૩૨ ॥

ગઙ્ગાદ્વારે પ્રભાસે ચ બિલ્વકે નીલપર્વતે ।
કુરુક્ષેત્રે ચ કુબ્જામ્રે ભૃગુતુઙ્ગે મહાલયે ॥ ૨૦.૩૩ ॥

કેદારે ફલ્ગુતીર્થે ચ નૈમિષારણ્ય એવ ચ ।
સરસ્વત્યાં વિશેષેણ પુષ્કરેષુ વિશેષતઃ ॥ ૨૦.૩૪ ॥

નર્મદાયાં કુશાવર્ત્તે શ્રીશૈલે ભદ્રકર્ણકે ।
વેત્રવત્યાં વિશાખાયાં ગોદાવર્યાં વિશેષતઃ ॥ ૨૦.૩૫ ॥

એવમાદિષુ ચાન્યેષુ તીર્થેષુ પુલિનેષુ ચ ।
નદીનાં ચૈવ તીરેષુ તુષ્યન્તિ પિતરઃ સદા ॥ ૨૦.૩૬ ॥

વ્રીહિભિશ્ચ યવૈર્માષૈરદ્ભિર્મૂલફલેન વા ।
શ્યામાકૈશ્ચ યવૈઃ શાકૈર્નીવારૈશ્ચ પ્રિયઙ્ગુભિઃ ।
ગૌધૂમૈશ્ચ તિલૈર્મુદ્ગૈર્માસં પ્રીણયતે પિતૄન્ ॥ ૨૦.૩૭ ॥

આમ્રાન્ પાને રતાનિક્ષૂન્ મૃદ્વીકાંશ્ચ સદાડિમાન્ ।
વિદાશ્વાંશ્ચ ભરણ્ડાશ્ચ શ્રાદ્ધકાલે પ્રાદપયેત્ ॥ ૨૦.૩૮ ॥

લાજાન્ મધુયુતાન્ દદ્યાત્ સક્તૂન્ શર્કરયા સહ ।
દદ્યાચ્છ્રાદ્ધે પ્રયત્નેન શૃઙ્ગાટકકશેરુકાન્ ॥ ૨૦.૩૯ ॥

દ્વૌ માસૌ મત્સ્યમાંસેન ત્રીન્ માસાન્ હારિણેનતુ ।
ઔરભ્રેણાથ ચતુરઃ શાકુનેનેહ પઞ્ચ તુ ।
ષણ્માસાંશ્છાગમાંસેન પાર્ષતેનાથ સપ્ત વૈ ॥ ૨૦.૪૦ ॥

અષ્ટાવેણસ્ય માંસેન રૌરવેણ નવૈવ તુ ।
દશમાસાંસ્તુ તૃપ્યન્તિ વરાહમહિષામિષૈઃ ॥ ૨૦.૪૧ ॥

શશકૂર્મર્યોર્માંસેન માસાનેકાદશૈવ તુ ।
સંવત્સરં તુ ગવ્યેન પયસા પાયસેન તુ ।
વાર્ધ્રીણસસ્ય માંસેન તૃપ્તિર્દ્વાદશવાર્ષિકી ॥ ૨૦.૪૨ ॥

કાલશાકં મહાશલ્કઃ ખઙ્ગલોહામિષં મધુ ।
આનન્ત્યાયૈવ કલ્પન્તે મુન્યન્નાનિ ચ સર્વશઃ ॥ ૨૦.૪૩ ॥

ક્રીત્વા લબ્ધ્વા સ્વયં વાઽથ મૃતાનાદૃત્ય વૈ દ્વિજઃ ।
દદ્યાચ્છ્રાદ્ધે પ્રયત્નેન તદસ્યાક્ષયમુચ્યતે ॥ ૨૦.૪૪ ॥

પિપ્પલીં ક્રમુકં ચૈવ તથા ચૈવ મસૂરકમ્ ।
કૂષ્માણ્ડાલાબુવાર્ત્તાક ભૂતૃણં સુરસં તથા ॥ ૨૦.૪૫ ॥

કુસુમ્ભપિણ્ડમૂલં વૈ તન્દુલીયકમેવ ચ ।
રાજમાષાંસ્તથા ક્ષીરં માહિષાજં ચ વિવર્જયેત્ ॥ ૨૦.૪૬ ॥

આઢક્યઃ કોવિદારાંશ્ચ પાલક્યા મરિચાંસ્તથા ।
વર્જયેત્ સર્વયત્નેન શ્રાદ્ધકાલે દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૨૦.૪૭ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે વિશોઽધ્યાયઃ ॥૨૦ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે એકવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
સ્નાત્વા યથોક્તં સંતર્પ્ય પિતૄંશ્ચન્દ્રક્ષયે દ્વિજઃ ।
પિણ્ડાન્વાહાર્યકં શ્રાદ્ધં કુર્યાત્ સૌમ્યમનાઃ શુચિઃ ॥ ૨૧.૧ ॥

પૂર્વમેવ પરીક્ષેત બ્રાહ્મણં વેદપારગમ્ ।
તીર્થં તદ્ હવ્યકવ્યાનાં પ્રદાને ચાતિથિઃ સ્મૃતઃ ॥ ૨૧.૨ ॥

યે સોમપા વિરજસો ધર્મજ્ઞાઃ શાન્તચેતસઃ ।
વ્રતિનો નિયમસ્થાશ્ચ ઋતુકાલાભિગામિનઃ ॥ ૨૧.૩ ॥

પઞ્ચાગ્નિરપ્યધીયાનો યજુર્વેદવિદેવ ચ ।
બહ્વૃચશ્ચ ત્રિસૌપર્ણસ્ત્રિમધુર્વાઽથ યોઽભવત્ ॥ ૨૧.૪ ॥

ત્રિણાચિકેતચ્છન્દોગો જ્યેષ્ઠસામગ એવ ચ ।
અથર્વશિરસોઽધ્યેતા રુદ્રાધ્યાયી વિશેષતઃ ॥ ૨૧.૫ ॥

અગ્નિહોત્રપરો વિદ્વાન્ ન્યાયવિચ્ચ ષડઙ્ગવિત્ ।
મન્ત્રબ્રાહ્મણવિચ્ચૈવ યશ્ચ સ્યાદ્ ધર્મપાઠકઃ ॥ ૨૧.૬ ॥

ઋષિવ્રતી ઋષીકશ્ચ તથા દ્વાદશવાર્ષિકઃ ।
બ્રહ્મદેયાનુસંતાનો ગર્ભશુદ્ધઃ સહસ્રદઃ ॥ ૨૧.૭ ॥

ચાન્દ્રાયણવ્રતચરઃ સત્યવાદી પુરાણવિત્ ।
ગુરુદેવાગ્નિપૂજાસુ પ્રસક્તો જ્ઞાનતત્પરઃ ॥ ૨૧.૮ ॥

વિમુક્તઃ સર્વતો ધીરો બ્રહ્મભૂતો દ્વિજોત્તમઃ ।
મહાદેવાર્ચનરતો વૈષ્ણવઃ પઙ્ક્તિપાવનઃ ॥ ૨૧.૯ ॥

અહિંસાનિરતો નિત્યમપ્રતિગ્રહણસ્તથા ।
સત્રી ચ દાનનિરતા વિજ્ઞેયઃ પઙ્ક્તિપાવનઃ ॥ ૨૧.૧૦ ॥

યુવાનઃ શ્રોત્રિયાઃ સ્વસ્થા મહાયજ્ઞપરાયણાઃ ।
સાવિત્રીજાપનિરતા બ્રાહ્મણાઃ પઙ્ક્તિપાવનાઃ ।
કુલાનાં શ્રુતવન્તશ્ચ શીલવન્તસ્તપસ્વિનઃ ।
અગ્નિચિત્સ્નાતકા વિપ્રઃ વિજ્ઞેયાઃ પઙ્ક્તિપાવનાઃ ।
માતાપિત્રોર્હિતે યુક્તઃ પ્રાતઃ સ્નાયી તથા દ્વિજઃ ।
અધ્યાત્મવિન્મુનિર્દાન્તો વિજ્ઞેયઃ પઙ્ક્તિપાવનઃ ॥ ૨૧.૧૧ ॥

જ્ઞાનનિષ્ઠો મહાયોગી વેદાન્તાર્થવિચિન્તકઃ ।
શ્રદ્ધાલુઃ શ્રાદ્ધનિરતો બ્રાહ્મણઃ પઙ્ક્તિપાવનઃ ॥ ૨૧.૧૨ ॥

વેદવિદ્યારતઃ સ્નાતો બ્રહ્મચર્યપરઃ સદા ।
અથર્વણો મુમુક્ષુશ્ચ બ્રાહ્મણઃ પઙ્ક્તિપાવનઃ ॥ ૨૧.૧૩ ॥

અસમાનપ્રવરકો હ્યસગોત્રસ્તથૈવ ચ ।
અસંબન્ધી ચ વિજ્ઞેયો બ્રાહ્મણઃ પઙ્ક્તિપાવનઃ ॥ ૨૧.૧૪ ॥

ભોજયેદ્ યોગિનં શાન્તં તત્ત્વજ્ઞાનરતં યતઃ ।
અલાભે નૈષ્ઠિકં દાન્તમુપકુર્વાણકં તથા ॥ ૨૧.૧૫ ॥

તદલાભે ગૃહસ્થં તુ મુમુક્ષું સઙ્ગવર્જિતમ્ ।
સર્વાલાભે સાધકં વા ગૃહસ્થમપિ ભોજયેત્ ॥ ૨૧.૧૬ ॥

પ્રકૃતેર્ગુણતત્ત્વજ્ઞો યસ્યાશ્નાતિ યતિર્હવિઃ ।
ફલં વેદવિદાં તસ્ય સહસ્રાદતિરિચ્યતે ॥ ૨૧.૧૭ ॥

તસ્માદ્ યત્નેન યોગીન્દ્રમીશ્વરજ્ઞાનતત્પરમ્ ।
ભોજયેદ્ હવ્યકવ્યેષુ અલાભાદિતરાન્ દ્વિજાન્ ॥ ૨૧.૧૮ ॥

એષ વૈ પ્રથમઃ કલ્પઃ પ્રદાને હવ્યકવ્યયોઃ ।
અનુકલ્પસ્ત્વયં જ્ઞેયઃ સદા સદ્ભિરનુષ્ઠિતઃ ॥ ૨૧.૧૯ ॥

માતામહં માતુલં ચ સ્વસ્ત્રીયં શ્વશુરં ગુરુમ્ ।
દૌહિત્રં વિટ્પતિં બન્ધુમૃત્વિગ્યાજ્યૌ ચ ભોજયેત્ ॥ ૨૧.૨૦ ॥

ન શ્રાદ્ધે ભોજયેન્મિત્રં ધનૈઃ કાર્યોઽસ્ય સંગ્રહઃ ।
પૈશાચી દક્ષિણાશા હિ નૈવામુત્ર ફલપ્રદા ॥ ૨૧.૨૧ ॥

કામં શ્રાદ્ધેઽર્ચ્ચયેન્મિત્રં નાભિરૂપમપિ ત્વરિમ્ ।
દ્વિષતા હિ હવિર્ભુક્તં ભવતિ પ્રેત્ય નિષ્ફલમ્ ॥ ૨૧.૨૨ ॥

બ્રાહ્મણો હ્યનધીયાનસ્તૃણાગ્નિરિવ શામ્યતિ ।
તસ્મૈ હવ્યં ન દાતવ્યં ન હિ ભસ્મનિ હૂયતે ॥ ૨૧.૨૩ ॥

યથોષરે બીજમુપ્ત્વા ન વપ્તા લભતે ફલમ્ ।
તથાઽનૃચે હવિર્દત્ત્વા ન દાતા લભતે ફલમ્ ॥ ૨૧.૨૪ ॥

યાવતો ગ્રસતે પિણ્ડાન્ હવ્યકવ્યેષ્વમન્ત્રવિત્ ।
તાવતો ગ્રસતે પ્રેત્ય દીપ્તાન્ સ્થૂલાંસ્ત્વયોગુડાન્ ॥ ૨૧.૨૫ ॥

અપિ વિદ્યાકુલૈર્યુક્તા હીનવૃત્તા નરાધમાઃ
યત્રૈતે ભુઞ્જતે હવ્યં તદ્ ભવેદાસુરં દ્વિજાઃ ॥ ૨૧.૨૬ ॥

યસ્ય વેદશ્ચ વેદી ચ વિચ્છિદ્યેતે ત્રિપૂરુષમ્ ।
સ વૈ દુર્બ્રાહ્મણો નાર્હઃ શ્રાદ્ધાદિષુ કદાચન ॥ ૨૧.૨૭ ॥

શૂદ્રપ્રેષ્યો ભૃતો રાજ્ઞો વૃષલી ગ્રામયાજકઃ ।
બધબન્ધોપજીવી ચ ષડેતે બ્રહ્મબન્ધવઃ ॥ ૨૧.૨૮ ॥

દત્તાનુયોગો દ્રવ્યાર્થં પતિતાન્ મનુરબ્રવીત્ ।
વેદવિક્રયિણો હ્યેતે શ્રાદ્ધાદિષુ વિગર્હિતાઃ ॥ ૨૧.૨૯ ॥

સુતવિક્રયિણો યે તુ પરપૂર્વાસમુદ્ભવાઃ ।
અસામાન્યાન્ યજન્તે યે પતિતાસ્તે પ્રકીર્તિતાઃ ॥ ૨૧.૩૦ ॥

અસંસ્કૃતાધ્યાપકા યે ભૃત્યા વાઽધ્યાપયન્તિ યે ।
અધીયતે તથા વેદાન્ પતિતાસ્તે પ્રકીર્તિતાઃ ॥ ૨૧.૩૧ ॥

વૃદ્ધશ્રાવકનિર્ગ્રન્થાઃ પઞ્ચરાત્રવિદો જનાઃ ।
કાપાલિકાઃ પાશુપતાઃ પાષણ્ડા યે ચ તદ્વિધાઃ ॥ ૨૧.૩૨ ॥

યસ્યાશ્નન્તિ હવીંષ્યેતે દુરાત્માનસ્તુ તામસાઃ ।
ન તસ્ય તદ્ ભવેચ્છ્રાદ્ધં પ્રેત્ય ચેહ ફલપ્રદમ્ ॥ ૨૧.૩૩ ॥

અનાશ્રમી દ્વિજો યઃ સ્યાદાશ્રમી વા નિરર્થકઃ ।
મિથ્યાશ્રમી ચ તે વિપ્રા વિજ્ઞેયાઃ પઙ્ક્તિદૂષકાઃ ॥ ૨૧.૩૪ ॥

દુશ્ચર્મા કુનખી કુષ્ઠી શ્વિત્રી ચ શ્યાવદન્તકઃ ।
વિદ્ધ્યજનનશ્ચૈવ સ્તેનઃ ક્લીબોઽથ નાસ્તિકઃ ॥ ૨૧.૩૫ ॥

મદ્યપો વૃષલીસક્તો વીરહા દિધિષૂપતિઃ ।
આગારદાહી કુણ્ડાશી સોમવિક્રયિણો દ્વિજાઃ ॥ ૨૧.૩૬ ॥

પરિવેત્તા ચ હિંસ્રઃ શ્ચ પરિવિત્તિર્નિરાકૃતિઃ ।
પૌનર્ભવઃ કુસીદશ્ચ તથા નક્ષત્રદર્શકઃ ॥ ૨૧.૩૭ ॥

ગીતવાદિત્રનિરતો વ્યાધિતઃ કાણ એવ ચ ।
હીનાઙ્ગશ્ચાતિરિક્તાઙ્ગો હ્યવકીર્ણીસ્તથૈવ ચ ॥ ૨૧.૩૮ ॥

કાન્તાદૂષી કુણ્ડગોલૌ અભિશસ્તોઽથ દેવલઃ
મિત્રધ્રુક્ પિશુનશ્ચૈવ નિત્યં ભાર્યાનુવર્ત્તિતઃ ॥ ૨૧.૩૯ ॥

માતાપિત્રોર્ગુરોસ્ત્યાગી દારત્યાગી તથૈવ ચ
ગોત્રસ્પૃક્ ભ્રષ્ટશૌચશ્ચ કાણ્ડસ્પૃષ્ટસ્તથૈવ ચ ॥ ૨૧.૪૦ ॥

અનપત્યઃ કૂટસાક્ષી યાચકો રઙ્ગજીવકઃ ।
સમુદ્રયાયી કૃતહા તથા સમયભેદકઃ ॥ ૨૧.૪૧ ॥

દેવનિન્દાપરશ્ચૈવ વેદનિન્દારતસ્તથા ।
દ્વિજનિન્દારતશ્ચૈતે વર્જ્યાઃ શ્રાદ્ધાદિકર્મસુ ॥ ૨૧.૪૨ ॥

કૃતઘ્નઃ પિશુનઃ ક્રૂરો નાસ્તિકો વેદનિન્દકઃ ।
મિત્રધ્રુક્ કુહકશ્ચૈવ વિશેષાત્ પઙ્ક્તિદૂષકાઃ ॥ ૨૧.૪૩ ॥

સર્વે પુનરભોજ્યાન્નઃ તદાનાર્હાશ્ચ કર્મસુ ।
બ્રહ્મભાવનિરસ્તાશ્ચ વર્જનીયાઃ પ્રયત્નતઃ ॥ ૨૧.૪૪ ॥

શૂદ્રાન્નરસપુષ્ટાઙ્ગઃ સંધ્યોપાસનવર્જિતઃ ।
મહાયજ્ઞવિહીનશ્ચ બ્રાહ્મણઃ પઙ્ક્તિદૂષકઃ ॥ ૨૧.૪૫ ॥

અધીતનાશનશ્ચૈવ સ્નાનહોમવિવર્જિતઃ ।
તામસો રાજસશ્ચૈવ બ્રાહ્મણઃ પઙ્ક્તિદૂષકઃ ॥ ૨૧.૪૬ ॥

બહુનાઽત્ર કિમુક્તેન વિહિતાન્ યે ન કુર્વતે ।
નિન્દિતાનાચરન્ત્યેતે વર્જ્યાઃ શ્રાદ્ધે પ્રયત્નતઃ ॥ ૨૧.૪૭ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
એકવિશોઽધ્યાયઃ ॥૨૧ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે દ્વાવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
ગોમયેનોદકૈર્ભૂમિં શોધયિત્વા સમાહિતઃ ।
સન્નિમન્ત્ર્ય દ્વિજાન્ સર્વાન્ સાધુભિઃ સન્નિમન્ત્રયેત્ ॥ ૨૨.૧ ॥

શ્વો ભવિષ્યતિ મે શ્રાદ્ધં પૂર્વેદ્યુરભિપૂજ્ય ચ ।
અસંભવે પરેદ્યુર્વા યથોક્તૈર્લક્ષણૈર્યુતાન્ ॥ ૨૨.૨ ॥

તસ્ય તે પિતરઃ શ્રુત્વા શ્રાદ્ધકાલમુપસ્થિતમ્ ।
અન્યોન્યં મનસા ધ્યાત્વા સમ્પતન્તિ મનોજવાઃ ॥ ૨૨.૩ ॥

બ્રાહ્મણૈસ્તૈ સહાશ્નન્તિ પિતરો હ્યન્તરિક્ષગાઃ ।
વાયુભૂતાસ્તુ તિષ્ઠન્તિ ભુક્ત્વા યાન્તિ પરાં ગતિમ્ ॥ ૨૨.૪ ॥

આમન્ત્રિતાશ્ચ તે વિપ્રાઃ શ્રાદ્ધકાલ ઉપસ્થિતે ।
વસેયુર્નિયતાઃ સર્વે બ્રહ્મચર્યપરાયણાઃ ॥ ૨૨.૫ ॥

અક્રોધનોઽત્વરોઽમત્તઃ સત્યવાદી સમાહિતઃ ।
ભારં મૈથુનમધ્વાનં શ્રાદ્ધકૃદ્ વર્જયેજ્જપમ્ ॥ ૨૨.૬ ॥

આમન્ત્રિતો બ્રાહ્મણો વા યોઽન્યસ્મૈ કુરુતે ક્ષણમ્ ।
સ યાતિ નરકં ઘોરં સૂકરત્વાં પ્રાયાતિ ચ ॥ ૨૨.૭ ॥

આમન્ત્રયિત્વા યો મોહાદન્યં ચામન્ત્રયેદ્ દ્વિજઃ ।
સ તસ્માદધિકઃ પાપી વિષ્ઠાકીટોઽભિજાયતે ॥ ૨૨.૮ ॥

શ્રાદ્ધે નિમન્ત્રિતો વિપ્રો મૈથુનં યોઽધિગચ્છતિ ।
બ્રહ્મહત્યામવાપ્નોતિ તિર્યગ્યોનૌ ચ જાયતે ॥ ૨૨.૯ ॥

નિમન્ત્રિતસ્તુ યો વિપ્રો હ્યધ્વાનં યાતિ દુર્મતિઃ ।
ભવન્તિ પિતરસ્તસ્ય તન્માસં પાપભોજનાઃ ॥ ૨૨.૧૦ ॥

નિમન્ત્રિતસ્તુ યઃ શ્રાદ્ધે પ્રકુર્યાત્ કલહં દ્વિજઃ ।
ભવન્તિ તસ્ય તન્માસં પિતરો મલભોજનાઃ ॥ ૨૨.૧૧ ॥

તસ્માન્નિમન્ત્રિતઃ શ્રાદ્ધે નિયતાત્મા ભવેદ્ દ્વિજઃ ।
અક્રોધનઃ શૌચપરઃ કર્તા ચૈવ જિતેન્દ્રિયઃ ॥ ૨૨.૧૨ ॥

શ્વોભૂતે દક્ષિણાં ગત્વા દિશં દર્ભાન્ સમાહિતઃ ।
સમૂલાનાહરેદ્ વારિ દક્ષિણાગ્રાન્ સુનિર્મલાન્ ॥ ૨૨.૧૩ ॥

દક્ષિણાપ્રવણં સ્નિગ્ધં વિભક્તં શુભલક્ષણમ્ ।
શુચિં દેશં વિવિક્તં ચ ગોમયેનોપલેપયેત્ ॥ ૨૨.૧૪ ॥

નદીતીરેષુ તીર્થેષુ સ્વભૂમૌ ચૈવ નામ્બુષુ ।
વિવિક્તેષુ ચ તુષ્યન્તિ દત્તેન પિતરઃ સદા ॥ ૨૨.૧૫ ॥

પારક્યે ભૂમિભાગે તુ પિતૄણાં નૈવ નિર્વપેત્ ।
સ્વામિભિસ્તદ્ વિહન્યેત મોહાદ્ યત્ ક્રિયતે નરૈઃ ॥ ૨૨.૧૬ ॥

અટવ્યઃ પર્વતાઃ પુણ્યાસ્તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ ।
સર્વાણ્યસ્વામિકાન્યાહુર્ન હ્યેતેષુ પરિગ્રહઃ ॥ ૨૨.૧૭ ॥

તિલાન્ પ્રવિકિરેત્તત્ર સર્વતો બન્ધયેદજામ્ ।
અસુરોપહતં શ્રાદ્ધં તિલૈઃ શુદ્ધ્યત્યજેન વા ॥ ૨૨.૧૮ ॥

તતોઽન્નં બહુસંસ્કારં નૈકવ્યઞ્જનમચ્યુતમ્ ।
ચોષ્યં પેયં સમૃદ્ધં ચ યથાશક્ત્યા પ્રકલ્પયેત્ ॥ ૨૨.૧૯ ॥

તતો નિવૃત્તે મધ્યાહ્ને લુપ્તરોમનખાન્ દ્વિજાન્ ।
અભિગમ્ય યથામાર્ગં પ્રયચ્છેદ્ દન્તધાવનમ્ ॥ ૨૨.૨૦ ॥

તૈલમભ્યઞ્જનં સ્નાનં સ્નાનીયં ચ પૃથગ્વિધમ્ ।
પાત્રૈરૌદુમ્બરૈર્દદ્યાદ્ વૈશ્વદૈવત્યપૂર્વકમ્ ॥ ૨૨.૨૧ ॥

તતઃસ્નાનાન્નિવૃત્તેભ્યઃ પ્રત્યુત્થાયકૃતાઞ્જલિઃ ।
પાદ્યમાચમનીયં ચ સમ્પ્રયચ્છેદ્ યથાક્રમમ્ ॥ ૨૨.૨૨ ॥

યે ચાત્ર વિશ્વેદેવાનાં વિપ્રાઃ પૂર્વં નિમન્ત્રિતાઃ ।
પ્રાઙ્મુખાન્યાસનાન્યેષાં ત્રિદર્ભોપહિતાનિ ચ ॥ ૨૨.૨૩ ॥

દક્ષિણામુખમુક્તાનિ પિતૄણામાસનાનિ ચ ।
દક્ષિણાગ્રેષુ દર્ભેષુ પ્રોક્ષિતાનિ તિલોદકૈઃ ॥ ૨૨.૨૪ ॥

તેષૂપવેશયેદેતાનાસનં સંસ્પૃશન્નપિ ।
આસધ્વમિતિ સંજલ્પન્નાસીરંસ્તે પૃથક્ પૃથક્ ॥ ૨૨.૨૫ ॥

દ્વૌ દૈવે પ્રાઙ્મુખૌ પિત્ર્યે ત્રયશ્ચોદઙ્મુખાસ્તથા ।
એકૈકં વા ભવેત્ તત્ર દેવમાતામહેષ્વપિ ॥ ૨૨.૨૬ ॥

સત્ક્રિયાં દેશકાલૌ ચ શૌચં બ્રાહ્મણસમ્પદમ્ ।
પઞ્ચૈતાન્ વિસ્તરો હન્તિ તસ્માન્નેહેત વિસ્તરમ્ ॥ ૨૨.૨૭ ॥

અપિ વા ભોજયેદેકં બ્રાહ્મણં વેદપારગમ્ ।
શ્રુતશીલાદિસમ્પન્નમલક્ષણવિવર્જિતમ્ ॥ ૨૨.૨૮ ॥

ઉદ્ધૃત્ય પાત્રે ચાન્નં તત્ સર્વસ્માત્ પ્રકૃતાત્ પુનઃ ।
દેવતાયતને વાસૌ નિવેદ્યાન્યત્પ્રવર્ત્તયેત્ ॥ ૨૨.૨૯ ॥

પ્રાસ્યેદગ્નૌ તદન્નં તુ દદ્યાદ્ વા બ્રહ્મચારિણે ।
તસ્માદેકમપિ શ્રેષ્ઠં વિદ્વાંસં ભોજયેદ્ દ્વિજમ્ ॥ ૨૨.૩૦ ॥

ભિક્ષુકો બ્રહ્મચારી વા ભોજનાર્થમુપસ્થિતઃ ।
ઉપવિષ્ટેષુ યઃ શ્રાદ્ધે કામં તમપિ ભોજયેત્ ॥ ૨૨.૩૧ ॥

અતિથિર્યસ્ય નાશ્નાતિ ન તચ્છ્રાદ્ધં પ્રશસ્યતે ।
તસ્માત્ પ્રયત્નાચ્છ્રાદ્ધેષુ પૂજ્યા હ્યતિથયો દ્વિજૈઃ ॥ ૨૨.૩૨ ॥

આતિથ્યરહિતે શ્રાદ્ધે ભુઞ્જતે યે દ્વિજાતયઃ ।
કાકયોનિં વ્રજન્ત્યેતે દાતા ચૈવ ન સંશયઃ ॥ ૨૨.૩૩ ॥

હીનાઙ્ગઃ પતિતઃ કુષ્ઠી વ્રણી પુક્કસનાસ્તિકૌ ।
કુક્કુટાઃ શૂકરાઃ શ્વાનો વર્જ્યાઃ શ્રાદ્ધેષુ દૂરતઃ ॥ ૨૨.૩૪ ॥

બીભત્સુમશુચિં નગ્નં મત્તં ધૂર્તં રજસ્વલામ્ ।
નીલકાષાયવસનપાષણ્ડાંશ્ચ વિવર્જયેત્ ॥ ૨૨.૩૫ ॥

યત્ તત્ર ક્રિયતે કર્મ પૈતૃકં બ્રાહ્મણાન્ પ્રતિ ।
તત્સર્વમેવ કર્ત્તવ્યં વૈશ્વદૈવત્યપૂર્વકમ્ ॥ ૨૨.૩૬ ॥

યથોપવિષ્ટાન્ સર્વાંસ્તાનલંકુર્યાદ્ વિભૂષણૈઃ ।
સ્રગ્દામભિઃ શિરોવેષ્ટૈર્ધૂપવાસોઽનુલેપનૈઃ ॥ ૨૨.૩૭ ॥

તતસ્ત્વાવાહયેદ્ દેવાન્ બ્રાહ્મણાનામનુજ્ઞયા ।
ઉદઙ્મુખો યથાન્યાયં વિશ્વે દેવાસ ઇત્યૃચા ॥ ૨૨.૩૮ ॥

દ્વે પવિત્રે ગૃહીત્વાઽથ ભાજને ક્ષાલિતે પુનઃ ।
શંનો દેવી જલં ક્ષિપ્ત્વા યવોઽસીતિ યવાંસ્તથા ॥ ૨૨.૩૯ ॥

યા દિવ્યા ઇતિ મન્ત્રેણ હસ્તે ત્વર્ઘં વિનિક્ષિપેત્ ।
પ્રદદ્યાદ્ ગન્ધમાલ્યાનિ ધૂપાદીનિ ચ શક્તિતઃ ॥ ૨૨.૪૦ ॥

અપસવ્યં તતઃ કૃત્વા પિતૄણાં દક્ષિણામુખઃ ।
આવાહનં તતઃ કુર્યાદુશન્તસ્ત્વેત્યૃચા બુધઃ ॥ ૨૨.૪૧ ॥

આવાહ્ય તદનુજ્ઞાતો જપેદાયન્તુ નસ્તતઃ ।
શંનો દેવ્યોદકં પાત્રે તિલોઽસીતિ તિલાંસ્તથા ॥ ૨૨.૪૨ ॥

ક્ષિપ્ત્વા ચાર્ઘં યથાપૂર્વં દત્ત્વા હસ્તેષુ વૈ પુનઃ ।
સંસ્રવાંશ્ચ તતઃ સર્વાન્ પાત્રે કુર્યાત્ સમાહિતઃ ॥ ૨૨.૪૩ ॥

પિતૃભ્યઃ સ્થાનમેતચ્ચ ન્યુબ્જપાત્રં નિધાપયેત્ ।
અગ્નૌ કરિષ્યન્નાદાય પૃચ્છેદન્નં ઘૃતપ્લુતમ્ ।
કુરુષ્વેત્યભ્યનુજ્ઞાતો જુહુયાદુપવીતવાન્ ॥ ૨૨.૪૪ ॥

યજ્ઞોપવીતિના હોમઃ કર્ત્તવ્યઃ કુશપાણિના ।
પ્રાચીનાવીતિના પિત્ર્યં વૈશ્વદેવં તુ હોમવિત્ ॥ ૨૨.૪૫ ॥

દક્ષિણં પાતયેજ્જાનું દેવાન્ પરિચરન્ સદા ।
પિતૃણાં પરિચર્યાસુ પાતયેદિતરં તથા ॥ ૨૨.૪૬ ॥

સોમાય વૈ પિતૃમતે સ્વધા નમ ઇતિ બ્રુવન્ ।
અગ્નયે કવ્યવાહનાય સ્વધેતિ જુહુયાત્ તતઃ ॥ ૨૨.૪૭ ॥

અગ્ન્યભાવે તુ વિપ્રસ્ય પાણાવેવોપપાદયેત્ ।
મહાદેવાન્તિકે વાઽથ ગોષ્ઠે વા સુસમાહિતઃ ॥ ૨૨.૪૮ ॥

તતસ્તૈરભ્યનુજ્ઞાતો ગત્વા વૈ દક્ષિણાં દિશમ્ ।
ગોમયેનોપલિપ્યોર્વીં સ્થાનં કુર્યાત્સસૈકતમ્ ॥ ૨૨.૪૯ ॥

મણ્ડલં ચતુરસ્રં વા દક્ષિણાપ્રવણં શુભમ્ ।
ત્રિરુલ્લિખેત્તસ્ય મધ્યં દર્ભેણૈકેન ચૈવ હિ ॥ ૨૨.૫૦ ॥

તતઃ સંસ્તીર્ય તત્સ્થાને દર્ભાન્વૈ દક્ષિણાગ્રકાન્ ।
ત્રીન્ પિણ્ડાન્ નિર્વપેત્ તત્ર હવિઃ શેષાત્સમાહિતઃ ॥ ૨૨.૫૧ ॥

લુપ્ત પિણ્ડાંસ્તુ તં હસ્તં નિમૃજ્યાલ્લેપભાગિનામ્ ।
તેષુ દર્ભેષ્વથાચમ્ય ત્રિરાચમ્ય શનૈરસૂન્ ।
તદન્નં તુ નમસ્કુર્યાત્ પિતૄનેવ ચ મન્ત્રવિત્ ॥ ૨૨.૫૨ ॥

ઉદકં નિનયેચ્છેષં શનૈઃ પિણ્ડાન્તિકે પુનઃ ।
અવજિઘ્રેચ્ચ તાન્ પિણ્ડાન્ યથાન્યુપ્ત્વા સમાહિતઃ ॥ ૨૨.૫૩ ॥

અથ પિણ્ડાચ્ચ શિષ્ટાન્નં વિધિના ભોજયેદ્ દ્વિજાન્ ।
માંસાન્યપૂપાન્ વિવિધાન્ દદ્યાત્ કૃશરપાયસમ્ ॥ ૨૨.૫૪ ॥

તતોઽન્નમુત્સૃજેદ્ભુક્તેષ્વગ્રતો વિકિરન્ભુવિ ।
પૃષ્ટ્વા તદન્નમિત્યેવ તૃપ્તાનાચામયેત્તતઃ ॥ ૨૨.૫૫ ॥

આચાન્તાનનુજાનીયાદભિતો રમ્યતામિતિ ।
સ્વધાસ્ત્વિતિ ચ તે બ્રૂયુર્બ્રાહ્મણાસ્તદનન્તરમ્ ॥ ૨૨.૫૬ ॥

તતો ભુક્તવતાં તેષાં અન્નશેષં નિવેદયેત્ ।
યથા બ્રૂયુઃ સ્તથા કુર્યાત્ અનુજ્ઞાતસ્તુ તૈર્દ્વિજૈઃ ॥ ૨૨.૫૭ ॥

પિત્રે સ્વદિતમિત્યેવ વાચ્યં ગોષ્ટેષુ સુશ્રિતમ્ ।
સમ્પન્નમિત્યભ્યુદયે દેવે સેવિતમિત્યપિ ॥ ૨૨.૫૮ ॥

વિસૃજ્ય બ્રાહ્મણાન્ તાન્વૈ પિતૃપૂર્વન્તુ વાગ્યતઃ ।
દક્ષિણાન્દિશમાકાંક્ષન્યાચેતેમાન્વરાન્ પિતૄન્ ॥ ૨૨.૫૯ ॥

દાતારો નોઽભિવર્ધન્તાં વેદાઃ સન્તતિરેવ ચ ।
શ્રદ્ધા ચ નો મા વિગમદ્બહુદેયઞ્ચ નોસ્ત્વિતિ ॥ ૨૨.૬૦ ॥

પિણ્ડાંસ્તુ ગોઽજવિપ્રેભ્યઃ દદ્યાદગ્નૌ જલેઽપિ વા ।
મધ્યમન્તુ તતઃ પિણ્ડમદ્યાત્પત્ની સુતાર્થિની ॥ ૨૨.૬૧ ॥

પ્રક્ષાલ્ય હસ્ત વાચમ્ય જ્ઞાતિં શેષેણ તોષયેત્ ।
સૂપશાકફલાનીક્ષૂન્ પયો દધિ ઘૃતં મધુ ॥ ૨૨.૬૨ ॥

અન્નં ચૈવ યથાકામં વિવિધં ભોજ્યપેયકમ્ ।
યદ્ યદિષ્ટં દ્વિજેન્દ્રાણાં તત્સર્વં વિનિવેદયેત્ ॥ ૨૨.૬૩ ॥

ધાન્યાંસ્તિલાંશ્ચ વિવિધાન્ શર્કરા વિવિધાસ્તથા ।
ઉષ્ણમન્નં દ્વિજાતિભ્યો દાતવ્યં શ્રેય ઇચ્છતા ।
અન્યત્ર ફલમૂલેભ્યઃ પાનકેભ્યસ્તથૈવ ચ ॥ ૨૨.૬૪ ॥

નભૂમૌ પાતયેજ્જાનું ન કુપ્યેન્નાનૃતં વદેત્ ।
ન પાદેન સ્પૃશેદન્નં ન ચૈવમવધૂનયેત્ ॥ ૨૨.૬૫ ॥

ક્રોધેનૈવચ યત્ભુક્તં યદ્ભુક્તં ત્વયથાવિધિ ।
યાતુધાના વિલુમ્પન્તિ જલ્પતા ચોપપાદિતમ્ ॥ ૨૨.૬૬ ॥

સ્વિન્નગાત્રો ન તિષ્ઠેત સન્નિધૌ તુ દ્વિજોત્તમાઃ ।
નચ પશ્યેત કાકાદીન્ પક્ષિણઃ પ્રતિષેધયેત્ ।
તદ્રૂપાઃ પિતરસ્તત્ર સમાયાન્તિ બુભુક્ષવઃ ॥ ૨૨.૬૭ ॥

ન દદ્યાત્ તત્ર હસ્તેન પ્રત્યક્ષં લવણં તથા ।
ન ચાયસેન પાત્રેણ ન ચૈવાશ્રદ્ધયા પુનઃ ॥ ૨૨.૬૮ ॥

કાઞ્ચનેન તુ પાત્રેણ રાજતોદુમ્બરેણ વા
દત્તમક્ષયતાં યાતિ ખડ્ગેન ચ વિશેષતઃ ॥ ૨૨.૬૯ ॥

પાત્રે તુ મૃણ્મયે યો વૈ શ્રાદ્ધે ભોજયતે દ્વિજાન્ ।
સ યાતિ નરકં ઘોરં ભોક્તા ચૈવ પુરોધસઃ ॥ ૨૨.૭૦ ॥

ન પઙ્ક્ત્યાં વિષમં દદ્યાન્ન યાચેન્ન ચ દાપયેત્ ।
યાચિતા દાપિતા દાતા નરકાન્ યાન્તિ દારુણાન્ ॥ ૨૨.૭૧ ॥

ભુઞ્જીરન્ વાગ્યતાઃ શિષ્ટા ન બ્રૂયુઃ પ્રાકૃતાન્ ગુણાન્ ।
તાવદ્ધિ પિતરોઽશ્નન્તિ યાવન્નોક્તા હવિર્ગુણાઃ ॥ ૨૨.૭૨ ॥

નાગ્રાસનોપવિષ્ટસ્તુ ભુઞ્જીત પ્રથમં દ્વિજઃ ।
બહૂનાં પશ્યતાં સોઽન્યઃ પઙ્ક્ત્યા હરતિ કિલ્બિષમ્ ॥ ૨૨.૭૩ ॥

ન કિઞ્ચિદ્ વર્જયેચ્છ્રાદ્ધે નિયુક્તસ્તુ દ્વિજોત્તમઃ ।
ન માંસં પ્રતિષેધેત ન ચાન્યસ્યાન્નમીક્ષયેત્ ॥ ૨૨.૭૪ ॥

યો નાશ્નાતિ દ્વિજો માંસં નિયુક્તઃ પિતૃકર્મણિ ।
સ પ્રેત્ય પશુતાં યાતિ સંભવાનેકવિંશતિમ્ ॥ ૨૨.૭૫ ॥

સ્વાધ્યાયાઞ્ચ્છ્રવયેદેષાં ધર્મશાસ્ત્રાણિ ચૈવ હિ ।
ઇતિહાસપુરાણાનિ શ્રાદ્ધકલ્પાંશ્ચ શોભનાન્ ॥ ૨૨.૭૬ ॥

તતોઽન્નમુત્સૃજેદ્ ભુક્તા સાગ્રતો વિકિરન્ ભુવિ ।
પૃષ્ટ્વા તૃપ્તાઃ સ્થ ઇત્યેવં તૃપ્તાનાચામયેત્ તતઃ ॥ ૨૨.૭૭ ॥

આચાન્તાનનુજાનીયાદભિતો રમ્યતામિતિ ।
સ્વધાઽસ્ત્વિતિ ચ તં બ્રૂયુર્બ્રાહ્મણાસ્તદનન્તરમ્ ॥ ૨૨.૭૮ ॥

તતો ભુક્તવતાં તેષામન્નશેષં નિવેદયેત્ ।
યથા બ્રૂયુસ્તથા કુર્યાદનુજ્ઞાતસ્તુ તૈર્દ્વિજૈઃ ॥ ૨૨.૭૯ ॥

પિત્ર્યે સ્વદિત ઇત્યેવ વાક્યં ગોષ્ઠેષુ સૂત્રિતમ્ ।
સમ્પન્નમિત્યભ્યુદયે દૈવે રોચત ઇત્યપિ ॥ ૨૨.૮૦ ॥

વિસૃજ્ય બ્રાહ્મણાન્ લ્તુત્વા વૈ દૈવપૂર્વં તુ વાગ્યતઃ ।
દક્ષિણાં દિશમાકાઙ્ક્ષન્યાચેતેમાન્ વરાન્ પિતૄન્ ॥ ૨૨.૮૧ ॥

દાતારો નોઽભિવર્દ્ધન્તાં વેદાઃ સંતતિરેવ ચ ।
શ્રદ્ધા ચ નો મા વ્યગમદ્ બહુદેયં ચ નોસ્ત્ત્વિતિ ॥ ૨૨.૮૨ ॥

પિણ્ડાંસ્તુ ગોઽજવિપ્રેભ્યો દદ્યાદગ્નૌ જલેઽપિ વા ।
મધ્યમં તુ તતઃ પિણ્ડમદ્યાત્ પત્ની સુતાર્થિની ॥ ૨૨.૮૩ ॥

પ્રક્ષાલ્ય હસ્તાવાચમ્ય જ્ઞાતીન્ શેષેણ તોષયેત્ ।
જ્ઞાતિષ્વપિ ચતુષ્ટેષુ સ્વાન્ ભૃત્યાન્ ભોજયોત્ તતઃ ॥ ૨૨.૮૪ ॥

પશ્ચાત્ સ્વયં ચ પત્નીભિઃ શેષમન્નં સમાચરેત્ ।
નોદ્વાસયેત્ તદુચ્છિષ્ટં યાવન્નાસ્તંગતો રવિઃ ॥ ૨૨.૮૫ ॥

બ્રહ્મચારી ભવેતાં તુ દમ્પતી રજનીં તુ તામ્ ।
દત્ત્વા શ્રાદ્ધં તથા ભુક્ત્વા સેવતે યસ્તુ મૈથુનમ્ ॥ ૨૨.૮૬ ॥

મહારૌરવમાસાદ્ય કીટયોનિં વ્રજેત્ પુનઃ ॥ ૨૨.૮૭ ॥

શુચિરક્રોધનઃ શાન્તઃ સત્યવાદી સમાહિતઃ ।
સ્વાધ્યાયં ચ તથાઽધ્વાનં કર્ત્તા ભોક્તા ચ વર્જયેત્ ॥ ૨૨.૮૮ ॥

શ્રાદ્ધં ભુક્ત્વા પરશ્રાદ્ધં ભુઞ્જતે યે દ્વિજાતયઃ ।
મહાપાતિકિભિસ્તુલ્યા યાન્તિ તે નરકાન્ બહૂન્ ॥ ૨૨.૮૯ ॥

એષ વો વિહિતઃ સમ્યક્ શ્રાદ્ધકલ્પઃ સનાતનઃ ।
આનેન વર્દ્ધયેન્નિત્યં બ્રાહ્મણો વ્યસનાન્વિતઃ ॥ ૨૨.૯૦ ॥

આમશ્રાદ્ધં દ્વિજઃ કુર્યાદ્ વિધિજ્ઞઃ શ્રદ્ધયાન્વિતઃ ।
તેનાગ્નૌ કરણં કુર્યાત્ પિણ્ડાંસ્તેનૈવ નિર્વપેત્ ॥ ૨૨.૯૧ ॥

યોઽનેન વિધિના શ્રાદ્ધં કુર્યાત્ શાન્તમાનસઃ ।
વ્યપેતકલ્પષો નિત્યં યોગિનાં વર્ત્તતે પદમ્ ॥ ૨૨.૯૨ ॥

તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન શ્રાદ્ધં કુર્યાદ્ દ્વિજોત્તમઃ ।
આરાધિતો ભવેદીશસ્તેન સમ્યક્ સનાતનઃ ॥ ૨૨.૯૩ ॥

અપિ મૂલૈર્ફલૈર્વાઽપિ પ્રકુર્યાન્નિર્ધનો દ્વિજઃ ।
તિલોદકૈસ્તર્પયિત્વા પિતૄન્ સ્નાત્વા સમાહિતઃ ॥ ૨૨.૯૪ ॥

ન જીવત્પિતૃકો દદ્યાદ્ધોમાન્તં વા વિધીયતે ।
યેષાં વાપિ પિતા દદ્યાત્ તેષાં ચૈકે પ્રચક્ષતે ॥ ૨૨.૯૫ ॥

પિતા પિતામહશ્ચૈવ તથૈવ પ્રપિતામહઃ ।
યો યસ્ય પ્રીયતે તસ્મૈ દેયં નાન્યસ્ય તેન તુ ॥ ૨૨.૯૬ ॥

ભોજયેદ્ વાપિ જીવન્તં યથાકામં તુ ભક્તિતઃ ।
ન જીવન્તમતિક્રમ્ય દદાતિ પ્રયતઃ શુચિઃ ॥ ૨૨.૯૭ ॥

દ્વ્યામુષ્યાયણિકો દદ્યાદ્ બીજિક્ષેત્રિકયોઃ સમમ્ ।
અધિકારી ભવેત્સોઽથ નિયોગોત્પાદિતો યદિ ॥ ૨૨.૯૮ ॥

અનિયુક્તઃ સુતો યશ્ચ શુક્રતો જાયતે ત્વિહ ।
પ્રદદ્યાદ્ વીજિને પિણ્ડં ક્ષેત્રિણે તુ તતોઽન્યથા ॥ ૨૨.૯૯ ॥

દ્વૌ પિણ્ડૌ નિર્વપેત્ તાભ્યાં ક્ષેત્રિણે બીજિને તથા ।
કીર્ત્તયેદથ ચૈકસ્મિન્ બીજિનં ક્ષેત્રિણં તતઃ ।
મૃતાહનિ તુ કર્ત્તવ્યમેકોદિષ્ટં વિધાનતઃ ॥ ૨૨.૧૦૦ ॥

અશૌચે સ્વે પરિક્ષીણે કામ્યં વૈ કામતઃ પુનઃ ।
પૂર્વાહ્નિ ચૈવ કર્ત્તવ્યં શ્રાદ્ધમભ્યુદયાર્થિના ॥ ૨૨.૧૦૧ ॥

દેવવત્સર્વમેવ સ્યાદ્ નૈવ કાર્યાઃ તિલૈઃ ક્રિયા ।
દર્ભાશ્ચ ઋજવઃ કાર્યા યુગ્માન્ વૈ ભોજયેદ્ દ્વિજાન્ ॥ ૨૨.૧૦૧ ॥

નાન્દીમુખાસ્તુ પિતરઃ પ્રીયન્તામિતિ વાચયેત્ ।
માતૃશ્રાદ્ધં તુ પૂર્વં સ્યાત્ પિતૄણાં તદનન્તરમ્ ॥ ૨૨.૧૦૩ ॥

તતો માતામહાનાં તુ વૃદ્ધૌ શ્રાદ્ધત્રયં સ્મૃતમ્ ।
દૈવપૂર્વં પ્રદદ્યાદ્ વૈ ન કુર્યાદપ્રદક્ષિણમ્ ॥ ૨૨.૧૦૪ ॥

પ્રાઙ્મુખો નિર્વપેત્ પિણ્ડાનુપવીતી સમાહિતઃ ।
પૂર્વં તુ માતરઃ પૂજ્યા ભક્ત્યા વૈ સગણેશ્વરાઃ ॥ ૨૨.૧૦૫ ॥

સ્થણ્ડિલેષુ વિચિત્રેષુ પ્રતિમાસુ દ્વિજાતિષુ ।
પુષ્પૈર્ધૂપૈશ્ચ નૈવેદ્યૈર્ગન્ધાદ્યૈર્ભૂષણૈરપિ ॥ ૨૨.૧૦૬ ॥

પૂજયિત્વા માતૃગણં કૂર્યાચ્છ્રાદ્ધત્રયં દ્વિજઃ ।
અકૃત્વા માતૃયોગં તુ યઃ શ્રાદ્ધં પરિવેષયેત્ ।
તસ્ય ક્રોધસમાવિષ્ટા હિંસામિચ્છન્તિ માતરઃ ॥ ૨૨.૧૦૭ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
દ્વાવિશોઽધ્યાયઃ ॥૨૨ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ત્રયોવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
દશાહં પ્રાહુરાશૌચં સપિણ્ડેષુ વિધીયતે ।
મૃતેષુ વાઽથ જાતેષુ બ્રાહ્મણાનાં દ્વિજોત્તમાઃ ॥ ૨૩.૧ ॥

નિત્યાનિ ચૈવ કર્માણિ કામ્યાનિ ચ વિશેષતઃ ।
નકુર્યાદ્ વિહિતં કિઞ્ચિત્ સ્વાધ્યાયં મનસાઽપિચ ॥ ૨૩.૨ ॥

શુચીનક્રોધનાન્ ભૂમ્યાન્ શાલાગ્નૌ ભાવયેદ્ દ્વિજાન્ ।
શુષ્કાન્નેન ફલૈર્વાપિ વૈતાનાન્ જુહુયાત્ તથા ॥ ૨૩.૩ ॥

ન સ્પૃશેદુરિમાનન્યે ન ચ તેભ્યઃ સમાહરેત્ ।
ચતુર્થે પઞ્ચમે વાઽહ્નિ સંસ્પર્શઃ કથિતો બુધૈઃ ॥ ૨૩.૪ ॥

સૂતકે તુ સપિણ્ડાનાં સંસ્પર્શો ન પ્રદુષ્યતિ ।
સૂતકં સૂતિકાં ચૈવ વર્જયિત્વા નૃણાં પુનઃ ॥ ૨૩.૫ ॥

અધીયાનસ્તથા વેદાન્ વેદવિચ્ચ પિતા ભવેત્ ।
સંસ્પૃશ્યાઃ સર્વ એવૈતે સ્નાનાન્માતા દશાહતઃ ॥ ૨૩.૬ ॥

દશાહં નિર્ગુણે પ્રોક્તમશૌચં ચાતિનિર્ગુણે ।
એકદ્વિત્રિગુણૈર્યુક્તઃ ચતુસ્ત્ર્યેકદિનૈઃ શુચિઃ ॥ ૨૩.૭ ॥

દશાહ્નાદપરં સમ્યગધીયીત જુહોતિ ચ ।
ચતુર્થે તસ્ય સંસ્પર્શં મનુરાહ પ્રજાપતિઃ ॥ ૨૩.૮ ॥

ક્રિયાહીનસ્ય મૂર્ખસ્ય મહારોગિણ એવ ચ ।
યથેષ્ટાચરણસ્યેહ મરણાન્તમશૌચકમ્ ॥ ૨૩.૯ ॥

ત્રિરાત્રં દશરાત્રં વા બ્રાહ્મણાનામશૌચકમ્ ।
પ્રાક્સંવત્સરાત્ ત્રિરાત્રં સ્યાત્ તસ્માદૂર્ધ્વં દશાહકમ્ ॥ ૨૩.૧૦ ॥

ઊનદ્વિવાર્ષિકે પ્રેતે માતાપિત્રોસ્તદિષ્યતે ।
ત્રિરાત્રેણ શુચિસ્ત્વન્યો યદિ હ્યત્યન્તનિર્ગુણઃ ।
અદન્તજાતમરણે પિત્રોરેકાહમિષ્યતે ।
જાતદન્તે ત્રિરાત્રં સ્યાદ્ યદિ સ્યાતાં તુ નિર્ગુણૌ ॥ ૨૩.૧૧ ॥

આદન્તજનનાત્ સદ્ય આચૌલાદેકરાત્રકમ્ ।
ત્રિરાત્રમૌપનયનાત્ સપિણ્ડાનામુદાહૃતમ્ ॥ ૨૩.૧૨ ॥

જાતમાત્રસ્ય બાલસ્ય યદિ સ્યાન્મરણં પિતુઃ ।
માતુશ્ચ સૂતકં તત્ સ્યાત્ પિતા સ્યાત્ સ્પૃશ્ય એવ ચ ॥ ૨૩.૧૩ ॥

સદાશૌચં સપિણ્ડાનાં કર્ત્તવ્યં સોદરસ્ય ચ ।
ઊર્ધ્વં દશાહાદેકાહં સોદરો યદિ નિર્ગુણઃ ॥ ૨૩.૧૪ ॥

અથોર્ધ્વં દન્તજનનાત્ સપિણ્ડાનામશૌચકમ્ ।
એકરાત્રં નિર્ગુણાનાં ચૌલાદૂર્ધ્વં ત્રિરાત્રકમ્ ॥ ૨૩.૧૫ ॥

અદન્તજાતમરણં સંભવેદ્ યદિ સત્તમાઃ ।
એકરાત્રં સપિણ્ડાનાં યદિ તેઽત્યન્તનિર્ગુણાઃ ॥ ૨૩.૧૬ ॥

વ્રતાદેશાત્ સપિણ્ડાનાં ગર્ભસ્રાવાત્ સ્વપાતતઃ ।
(સર્વેષામેવ ગુણિનામૂર્ધ્વં તુ વિષમં પુનઃ ।
અર્વાક્ ષણ્માસતઃ સ્ત્રીણાં યદિ સ્યાદ્ ગર્ભસંસ્રવઃ ।
તદા માસસમૈસ્તાસામશૌચં દિવસૈઃ સ્મૃતમ્ ।
તત ઊર્ધ્વં તુ પતને સ્ત્રીણાં દ્વાદશરાત્રિકમ્ ।
સદ્યઃ શૌચં સપિણ્ડાનાં ગર્ભસ્રાવાચ્ચ ધાતુતઃ ।
ગર્ભચ્યુતાદહોરાત્રં સપિણ્ડેઽત્યન્તનિર્ગુણે ।)
યથેષ્ટાચરણે જ્ઞાતૌ ત્રિરાત્રમિતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૨૩.૧૭ ॥

યદિ સ્યાત્ સૂતકે સૂતિર્મરણે વા મૃતિર્ભવેત્ ।
શેષેણૈવ ભવેચ્છુદ્ધિરહઃ શેષે ત્રિરાત્રકમ્ ॥ ૨૩.૧૮ ॥

મરણોત્પત્તિયોગેન મરણેન સમાપ્યતે ।
અઘ્યંવૃદ્ધિમદાશૌચમૂર્ઘ્વં ચેત્તુ ન શુધ્યતિ ॥ ૨૩.૧૯ ॥

અથ ચેત્ પઞ્ચમીરાત્રિમતીત્ય પરતો ભવેત્ ।
અઘવૃદ્ધિમદાશૌચં તદા પૂર્વેણ શુધ્યતિ ॥

દેશાન્તરગતં શ્રુત્વા સૂતકં શાવમેવ તુ ।
તાવદપ્રયતો મર્ત્યો યાવચ્છેષઃ સમાપ્યતે ॥ ૨૩.૨૦ ॥

અતીતે સૂતકે પ્રોક્તં સપિણ્ડાનાં ત્રિરાત્રકમ્ ।
(અથૈવ મરણે સ્નાનમૂર્ધ્વં સંવત્સરાદ્ યદિ ॥

વેદાન્તવિચ્ચાધીયાનો યોઽગ્નિમાન્ વૃત્તિકર્ષિતઃ ।
સદ્યઃ શૌચં ભવેત્ તસ્ય સર્વાવસ્થાસુ સર્વદા ॥

સ્ત્રીણામસંસ્કૃતાનાં તુ પ્રદાનાત્ પરતઃ સદા ।
સપિણ્ડાનાં ત્રિરાત્રં સ્યાત્ સંસ્કારે ભર્ત્તુરેવ હિ ।
અહસ્ત્વદત્તકન્યાનામશૌચં મરણે સ્મૃતમ્ ।
ઊનદ્વિવર્ષાન્મરણે સદ્યઃ શૌચમુદાહૃતમ્ ॥

આદન્તાત્ સોદરે સદ્ય આચૌલાદેકરાત્રકમ્ ।)
આપ્રદાનાત્ ત્રિરાત્રં સ્યાદ્ દશરાત્રં તતઃ પરમ્ ॥ ૨૩.૨૧ ॥

માતામહાનાં મરણે ત્રિરાત્રં સ્યાદશૌચકમ્ ।
એકોદકાનાં મરણે સૂતકે ચૈતદેવ હિ ॥ ૨૩.૨૨ ॥

પક્ષિણી યોનિસમ્બન્ધે બાન્ધવેષુ તથૈવ ચ ।
એકરાત્રં સમુદ્દિષ્ટં ગુરૌ સબ્રહ્મચારિણિ ॥ ૨૩.૨૩ ॥

પ્રેતે રાજનિ સજ્યોતિર્યસ્ય સ્યાદ્ વિષયે સ્થિતિઃ ।
ગૃહે મૃતાસુ સર્વાસુ કન્યાસુ ત્ર્યહં પિતુઃ ॥ ૨૩.૨૪ ॥

પરપૂર્વાસુ ભાર્યાસુ પુત્રેષુ કૃતકેષુ ચ ।
ત્રિરાત્રં સ્યાત્ તથાચાર્યાસ્વભાર્યાસ્વન્યગાસુ ચ ॥ ૨૩.૨૫ ॥

આચાર્યપુત્રે પત્ન્યાં ચ અહોરાત્રમુદાહૃતમ્ ।
એકાહં સ્યાદુપાધ્યાયે સ્વગ્રામે શ્રોત્રિયેઽપિ ચ ॥ ૨૩.૨૬ ॥

ત્રિરાત્રમસપિણ્ડેષુ સ્વગૃહે સંસ્થિતેષુ ચ ।
એકાહં ચાસ્વવર્યે સ્યાદેકરાત્રં તદિષ્યતે ॥ ૨૩.૨૭ ॥

ત્રિરાત્રં શ્વશ્રૂમરણાત્ શ્વશુરે ચૈ તદેવ હિ ।
સદ્યઃ શૌચં સમુદ્દિષ્ટં સ્વગોત્રે સંસ્થિતે સતિ ॥ ૨૩.૨૮ ॥

શુદ્ધ્યેદ્ વિપ્રો દશાહેન દ્વાદશાહેન ભૂમિપઃ ।
વૈશ્યઃ પઞ્ચદશાહેન શૂદ્રો માસેન શુદ્યતિ ॥ ૨૩.૨૯ ॥

ક્ષત્રવિટ્શૂદ્રદાયાદા યે સ્યુર્વિપ્રસ્ય બાન્ધવાઃ ।
તેષામશૌચે વિપ્રસ્ય દશાહાચ્છુદ્ધિરિષ્યતે ॥ ૨૩.૩૦ ॥

રાજન્યવૈશ્યાવપ્યેવં હીનવર્ણાસુ યોનિષુ ।
તમેવ શૌચં કુર્યાતાં વિશુદ્ધ્યર્થમસંશયમ્ ॥ ૨૩.૩૧ ॥

સર્વે તૂત્તરવર્ણાનામશૌચં કુર્યુરાદૃતાઃ ।
તદ્વર્ણવિધિદૃષ્ટેન સ્વં તુ શૌચં સ્વયોનિષુ ॥ ૨૩.૩૨ ॥

ષડ્રાત્રં વા ત્રિરાત્રં સ્યાદેકરાત્રં ક્રમેણ હિ ।
વૈશ્યક્ષત્રિયવિપ્રાણાં શૂદ્રેષ્વાશૌચમેવ તુ ॥ ૨૩.૩૩ ॥

અર્દ્ધમાસોઽથ ષડ્રાત્રં ત્રિરાત્રં દ્વિજપુંગવાઃ ।
શૂદ્રક્ષત્રિયવિપ્રાણાં વૈશ્યેષ્વાશૌચમિષ્યતે ॥ ૨૩.૩૪ ॥

ષડ્રાત્રં વૈ દશાહં ચ વિપ્રાણાં વૈશ્યશૂદ્રયોઃ ।
અશૌચં ક્ષત્રિયે પ્રોક્તં ક્રમેણ દ્વિજપુંગવાઃ ॥ ૨૩.૩૫ ॥

શૂદ્રવિટ્ક્ષત્રિયાણાં તુ બ્રાહ્મણે સંસ્થિતે સતિ ।
દશરાત્રેણ શુદ્ધિઃ સ્યાદિત્યાહ કમલોદ્ભવઃ ॥ ૨૩.૩૬ ॥

અસપિણ્ડં દ્વિજં પ્રેતં વિપ્રો નિર્ધૃત્ય બન્ધુવત્ ।
અશિત્વા ચ સહોષિત્વા દશરાત્રેણ શુધ્યતિ ॥ ૨૩.૩૭ ॥

યદ્યન્નમત્તિ તેષાં તુ ત્રિરાત્રેણ તતઃ શુચિઃ ।
અન્નદંસ્ત્વન્નમહ્ના તુ ન ચ તસ્મિન્ ગૃહે વસેત્ ॥ ૨૩.૩૮ ॥

સોદકેષ્વેતદેવ સ્યાન્માતુરાપ્તેષુ બન્ધુષુ ।
દશાહેન શવસ્પર્શી સપિણ્ડશ્ચૈવ શુધ્યતિ ॥ ૨૩.૩૯ ॥

યદિ નિર્હરતિ પ્રેતં પ્રોલભાક્રાન્તમાનસઃ ।
દશાહેન દ્વિજઃ શુધ્યેદ્ દ્વાદશાહેન ભૂમિપઃ ॥ ૨૩.૪૦ ॥

અર્દ્ધમાસેન વૈશ્યસ્તુ શૂદ્રો માસેન શુધ્યતિ ।
ષડ્રાત્રેણાથવા સર્વે ત્રિરાત્રેણાથવા પુનઃ ॥ ૨૩.૪૧ ॥

અનાથં ચૈવ નિર્ધૃત્ય બ્રાહ્મણં ધનવર્જિતમ્ ।
સ્નાત્વા સમ્પ્રાશ્ય તુ ઘૃતં શુધ્યન્તિ બ્રાહ્મણાદયઃ ॥ ૨૩.૪૨ ॥

અપરશ્ચેદ્ પરં વર્ણમપરં વા પરો યદિ ।
અશૌચે સંસ્પૃશેત્ સ્નેહાત્ તદાશૌચેન શુધ્યતિ ॥ ૨૩.૪૩ ॥

પ્રેતીભૂતં દ્વિજં વિપ્રો હિ અનુગચ્છેત કામતઃ ।
સ્નાત્વા સચૈલં સ્પૃષ્ટ્વાઽગ્નિં ઘૃતં પ્રાશ્ય વિશુધ્યતિ ॥ ૨૩.૪૪ ॥

એકાહાત્ ક્ષત્રિયે શુદ્ધિર્વૈશ્યે સ્યાચ્ચ દ્વ્યહેન તુ ।
શૂદ્રે દિનત્રયં પ્રોક્તં પ્રાણાયામશતં પુનઃ ॥ ૨૩.૪૫ ॥

અનસ્થિસંચિતે શૂદ્રે રૌતિ ચેદ્ બ્રાહ્મણઃ સ્વકૈઃ ।
ત્રિરાત્રં સ્યાત્ તથાશૌચમેકાહં ત્વન્યથા સ્મૃતમ્ ॥ ૨૩.૪૬ ॥

અસ્થિસંચયનાદર્વાગેકાહં ક્ષત્રવૈશ્યયોઃ ।
અન્યથા ચૈવ સજ્યોતિર્બ્રાહ્મણે સ્નાનમેવ તુ ॥ ૨૩.૪૭ ॥

અનસ્થિસંચિત્ વિપ્રો બ્રાહ્મણો રૌતિ ચેત્ તદા ।
સ્નાનેનૈવ ભવેચ્છુદ્ધિઃ સચૈલેનાત્ર સંશયઃ ॥ ૨૩.૪૮ ॥

યસ્તૈઃ સહાશનં કુર્યાચ્છયનાદીનિ ચૈવ હિ ।
બાન્ધવો વાઽપરો વાઽપિ સ દશાહેન શુધ્યતિ ॥ ૨૩.૪૯ ॥

યસ્તેષાં સમમશ્નાતિ સકૃદેવાપિ કામતઃ ।
તદાશૌચે નિવૃત્તેઽસૌ સ્નાનં કૃત્વા વિશુધ્યતિ ॥ ૨૩.૫૦ ॥

યાવત્તદન્નમશ્નાતિ દુર્ભિક્ષોપહતો નરઃ ।
તાવન્ત્યહાન્યશૌચં સ્યાત્ પ્રાયશ્ચિત્તં તતશ્ચરેત્ ॥ ૨૩.૫૧ ॥

દાહાદ્યશૌચં કર્ત્તવ્યં દ્વિજાનામગ્નિહોત્રિણામ્ ।
સપિણ્ડાનાં તુ મરણે મરણાદિતરેષુ ચ ॥ ૨૩.૫૨ ॥

સપિણ્ડતા ચ પુરુષે સપ્તમે વિનિવર્ત્તતે ।
સમાનોદકભાવસ્તુ જન્મનામ્નોરવેદને ॥ ૨૩.૫૩ ॥

પિતા પિતામહશ્ચૈવ તથૈવ પ્રપિતામહઃ ।
લેપભાજસ્રયો જ્ઞેયાઃ સાપિણ્ડ્યં સાપ્તપૌરુષણ્ ॥ ૨૩.૫૪ ॥

અપ્રત્તાનાં તથા સ્ત્રીણાં સાપિણ્ડ્યં સાપ્તપૌરુષમ્ ।
તાસાન્તુ ભર્ત્તુસાપિણ્ડ્યં પ્રાહ દેવઃ પિતામહઃ ॥ ૨૩.૫૫ ॥

યે ચૈકજાતા બહવો ભિન્નયોનય એવ ચ ।
ભિન્નવર્ણાસ્તુ સાપિણ્ડ્યં ભવેત્ તેષાં ત્રિપૂરુષમ્ ॥ ૨૩.૫૬ ॥

કારવઃ શિલ્પિનો વૈદ્યા દાસીદાસાસ્તથૈવ ચ ।
દાતારો નિયમાચ્ચૈવ બ્રહ્મવિદ્બ્રહ્મચારિણૌ ।
સત્રિણો વ્રતિનસ્તાવત્ સદ્યઃ શૌચં ઉદાહૃતમ્ ॥ ૨૩.૫૭ ॥

રાજા ચૈવાભિષિક્તશ્ચ અન્નસત્રિણ એવ ચ ।
યજ્ઞે વિવાહકાલે ચ દૈવયાગે તથૈવ ચ ।
સદ્યઃ શૌચં સમાખ્યાતં દુર્ભિક્ષે ચાપ્યુપપ્લવે ॥ ૨૩.૫૮ ॥

ડિમ્બાહવહતાનાં ચ વિદ્યુતા પાર્થિવૈર્દ્વિજૈઃ ।
સદ્યઃ શૌચં સમાખ્યાતં સર્પાદિમરણે તથા ॥ ૨૩.૫૯ ॥

અગ્નિમરુત્પ્રપતને વીરાધ્વન્યપ્યનાશકે ।
ગોબ્રાહ્મણાર્થે ચ સંન્યસ્તે સદ્યઃ શૌચં વિધીયતે ॥ ૨૩.૬૦ ॥

નૈષ્ઠિકાનાં વનસ્થાનાં યતીનાં બ્રહ્મચારિણામ્ ।
નાશૌચં કીર્ત્યતે સદ્ભિઃ પતિતે ચ તથા મૃતે ॥ ૨૩.૬૧ ॥

પતિતાનાં ન દાહઃ સ્યાન્નાન્ત્યેષ્ટિર્નાસ્થિસંચયઃ ।
ના શ્રુપાતો નપિણ્ડૌ વા કાર્યં શ્રાદ્ધાદિ કંક્વચિત્ ॥ ૨૩.૬૨ ॥

વ્યાપાદયેત્ તથાત્માનં સ્વયં યોઽગ્નિવિષાદિભિઃ ।
વિહિતં તસ્ય નાશૌચં નાગ્નિર્નાપ્યુદકાદિકમ્ ॥ ૨૩.૬૩ ॥

અથ કિંચિત્ પ્રમાદેન મ્રિયતેઽગ્નિવિષાદિભિઃ ।
તસ્યાશૌચં વિધાતવ્યં કાર્યં ચૈવોદકાદિકમ્ ॥ ૨૩.૬૪ ॥

જાતે કુમારે તદહઃ કામં કુર્યાત્ પ્રતિગ્રહમ્ ।
હિરણ્યધાન્યગોવાસસ્તિલાશ્ચ ગુડસર્પિષા ॥ ૨૩.૬૫ ॥

ફલાનિ પુષ્પં શાકં ચ લવણં કાષ્ઠમેવ ચ ।
તક્રં દધિ ઘૃતં તૈલમૌષધં ક્ષીરમેવ ચ ।
આશૌચિનો ગૃહાદ્ ગ્રાહ્યં શુષ્કાન્નં ચૈવ નિત્યશઃ ॥ ૨૩.૬૬ ॥

આહિતાગ્નિર્યથાન્યાયં દગ્ધવ્યસ્ત્રિભિરગ્નિભિઃ ।
અનાહિતાગ્નિર્ગૃહ્યેણ લૌકિકેનેતરો જનઃ ॥ ૨૩.૬૭ ॥

દેહાભાવાત્ પલાશૈસ્તુ કૃત્વા પ્રતિકૃતિં પુનઃ ।
દાહઃ કાર્યો યથાન્યાયં સપિણ્ડૈઃ શ્રદ્ધયાઽન્વિતૈઃ ॥ ૨૩.૬૮ ॥

સકૃત્પ્રસિઞ્ચેદુદકં નામગોત્રેણ વાગ્યતાઃ ।
દશાહં બાન્ધવૈઃ સાર્ધં સર્વે ચૈવાર્દ્રવાસસઃ ॥ ૨૩.૬૯ ॥

પિણ્ડં પ્રતિદિનં દદ્યુઃ સાયં પ્રાતર્યથાવિધિ ।
પ્રેતાય ચ ગૃહદ્વારિ ચતુર્થે ભોજયેદ્ દ્વિજાન્ ॥ ૨૩.૭૦ ॥

દ્વિતીયેઽહનિ કર્ત્તવ્યં ક્ષુરકર્મ સબાન્ધવૈઃ ।
ચતુર્થે બાન્ધવૈઃ સર્વૈરસ્થ્નાં સંચયનં ભવેત્ ।
પૂર્વં તુ ભોજયેદ્ વિપ્રાનયુગ્માન્ સુશ્રદ્ધયા શુચીન્ ॥ ૨૩.૭૧ ॥

પઞ્ચમે નવમે ચૈવ તથૈવૈકાદશેઽહનિ ।
યુગ્માન્ ભોજયેદ્ વિપ્રાન્ નવશ્રાદ્ધં તુ તદ્વિજાઃ ॥ ૨૩.૭૨ ॥

એકાદશેઽહ્નિ કુર્વોત પ્રેતમુદ્દિશ્ય ભાવતઃ ।
દ્વાદશે વાહ્નિ કર્ત્તવ્યમનિન્દ્યે ત્વથવાઽહનિ ।
એકં પવિત્રમેકોઽર્ઘઃ પિણ્ડપાત્રં તથૈવ ચ ॥ ૨૩.૭૩ ॥

એવં મૃતાહ્નિ કર્ત્તવ્યં પ્રતિમાસં તુ વત્સરમ્ ।
સપિણ્ડીકરણં પ્રોક્તં પૂર્ણે સંવત્સરે પુનઃ ॥ ૨૩.૭૪ ॥

કુર્યાચ્ચત્વારિ પાત્રાણિ પ્રેતાદીનાં દ્વિજોત્તમાઃ ।
પ્રેતાર્થં પિતૃપાત્રેષુ પાત્રમાસેચયેત્તતઃ ॥ ૨૩.૭૫ ॥

યે સમાના ઇતિ દ્વાભ્યાં પિણ્ડાનપ્યેવમેવ હિ ।
સપિણ્ડીકરણ શ્રાદ્ધં દેવપૂર્વં વિધીયતે ॥ ૨૩.૭૬ ॥

પિતૄનાવાહયેત્ તત્ર પુનઃ પ્રેતં વિનિર્દિશેત્ ।
યે સપિણ્ડીકૃતાઃ પ્રેતાન તેષાં સ્યાત્ પૃથક્ક્રિયાઃ ।
યસ્તુ કુર્યાત્ પૃથક્ પિણ્ડં પિતૃહા સોઽભિજાયતે ॥ ૨૩.૭૭ ॥

મૃતે પિતરિ વૈ પુત્રઃ પિણ્ડમબ્દં સમાચરેત્ ।
દદ્યાચ્ચાન્નં સોદકુમ્ભં પ્રત્યહં પ્રેતધર્મતઃ ॥ ૨૩.૭૮ ॥

પાર્વણેન વિધાનેન સંવત્સરિકમિષ્યતે ।
પ્રતિસંવત્સરં કાર્યં વિધિરેષ સનાતનઃ ॥ ૨૩.૭૯ ॥

માતાપિત્રોઃ સુતૈઃ કાર્યં પિણ્ડદાનાદિકં ચ યત્ ।
પત્ની કુર્યાત્ સુતાભાવે પત્ન્યભાવે તુ સોદરઃ ॥ ૨૩.૮૦ ॥

અનેનૈવ વિધાનેન જીવઃ શ્રાદ્ધં સમાચરેત્ ।
કૃત્વા દાનાદિકં સર્વં શ્રદ્ધાયુક્તઃ સમાહિતઃ ॥ ૨૩.૮૧ ॥

એષ વઃ કથિતઃ સમ્યગ્ ગૃહસ્થાનાં ક્રિયાવિધિઃ ।
સ્ત્રીણાં ભર્ત્તૃષુ શુશ્રૂષા ધર્મો નાન્ય ઇહોચ્યતે ॥ ૨૩.૮૨ ॥

સ્વધર્મતત્પરા નિત્યમીશ્વિરાર્પિતમાનસઃ ।
પ્રાપ્નોતિ તત્પરં સ્થાનં યદુક્તં વેદવાદિભિઃ ॥ ૨૩.૮૩ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ ॥૨૩ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ચતુર્વિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
અગ્નિહોત્રં તુ જુહુયાદાદ્યન્તેઽહર્નિશોઃ સદા ।
દર્શેન ચૈવ પક્ષાન્તે પૌર્ણમાસેન ચૈવ હિ ॥ ૨૪.૧ ॥

સસ્યાન્તે નવસસ્યેષ્ટ્યા તથર્ત્વન્તે દ્વિજોઽધ્વરૈઃ ।
પશુના ત્વયનસ્યાન્તે સમાન્તે સોઽગ્નિકૈર્મખૈઃ ॥ ૨૪.૨ ॥

નાનિષ્ટ્વા નવશસ્યેષ્ટ્યા પશુના વાઽગ્નિમાન્ દ્વિજઃ ।
ન ચાન્નમદ્યન્માંસં વા દીર્ઘમાયુર્જિજીવિષુઃ ॥ ૨૪.૩ ॥

નવેનાન્નેન ચાનિષ્ટ્વા પશુહવ્યેન ચાગ્ન્યઃ ।
પ્રાણાનેવાત્તુમિચ્છન્તિ નવાન્નામિષગૃદ્ધિનઃ ॥ ૨૪.૪ ॥

સાવિત્રાન્ શાન્તિહોમાંશ્ચ કુર્યાત્ પર્વસુ નિત્યશઃ ।
પિતૄંશ્ચૈવાષ્ટકાઃ સર્વે નિત્યમન્વષ્ટકાસુ ચ ॥ ૨૪.૫ ॥

એષ ધર્મઃ પરો નિત્યમપધર્મોઽન્ય ઉચ્યતે ।
ત્રયાણામિહ વર્ણાનાં ગૃહસ્થાશ્રમવાસિનામ્ ॥ ૨૪.૬ ॥

નાસ્તિક્યાદથવાલસ્યાદ્ યોઽગ્નીન્ નાધાતુમિચ્છતિ ।
યજેત વા ન યજ્ઞેન સ યાતિ નરકાન્ બહૂન્ ॥ ૨૪.૭ ॥

તામિસ્રમન્ધતામિસ્રં મહારૌરવરૌરવૌ ।
કુમ્ભીપાકં વૈતરણીમસિપત્રવનં તથા ।
અન્યાંશ્ચ નરકાન્ ઘોરાન્ સમ્પ્રાપ્યાન્તે સુદુર્મતિઃ ।
અન્ત્યજાનાં કુલે વિપ્રાઃ શૂદ્રયોનૌ ચ જાયતે ।
તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન બ્રાહ્મણો હિ વિશેષતઃ ।
આથાયાગ્નિં વિશુદ્ધાત્મા યજેત પરમેશ્વરમ્ ॥ ૨૪.૮ ॥

અગ્નિહોત્રાત્ પરો ધર્મો દ્વિજાનાં નેહ વિદ્યતે ।
તસ્માદારાધયેન્નિત્યમગ્નિહોત્રેણ શાશ્વતમ્ ॥ ૨૪.૯ ॥

યસ્ત્વાધ્યાયાગ્નિમાંશ્ચ સ્યાન્ન યષ્ટું દેવમિચ્છતિ ।
સ સંમૂઢો ન સંભાષ્યઃ કિં પુનર્નાસ્તિકો જનઃ ॥ ૨૪.૧૦ ॥

યસ્ય ત્રૈવાર્ષિકં ભક્તં પર્યાપ્તં ભૃત્યવૃત્તયે ।
અધિકં ચાપિ વિદ્યેત સ સોમં પાતુમર્હતિ ॥ ૨૪.૧૧ ॥

એષ વૈ સર્વયજ્ઞાનાં સોમઃ પ્રથમ ઇષ્યતે ।
સોમેનારાધયેદ્દેવં સોમલોકમહેશ્વરમ્ ॥ ૨૪.૧૨ ॥

ન સોમયાગાદધિકો મહેશારાધનાત્તતઃ ।
ન સોમો વિદ્યતે તસ્માત્ સોમેનાભ્યર્ચયેત્ પરમ્ ॥ ૨૪.૧૩ ॥

પિતામહેન વિપ્રાણામાદાવભિહિતઃ શુભઃ ।
ધર્મો વિમુક્તયે સાક્ષાચ્છ્રૌતઃ સ્માર્ત્તો દ્વિધા પુનઃ ॥ ૨૪.૧૪ ॥

શ્રૌતસ્ત્રેતાગ્નિસંબન્ધાત્ સ્માર્ત્તઃ પૂર્વં મયોદિતઃ ।
શ્રેયસ્કરતમઃ શ્રૌતસ્તસ્માચ્છ્રૌતં સમાચરેત્ ॥ ૨૪.૧૫ ॥

ઉભાવભિહિતૌ ધર્મૌ વેદવેદવિનિઃસૃતૌ ।
શિષ્ટાચારસ્તૃતીયઃ સ્યાચ્છ્રતિસ્મૃત્યોરલાભતઃ ॥ ૨૪.૧૬ ॥

ધર્મેણાધિગતો યૈસ્તુ વેદઃ સપરિબૃંહણઃ ।
તે શિષ્ટા બ્રાહ્મણાઃ પ્રોક્તા નિત્યમાત્મગુણાન્વિતાઃ ॥ ૨૪.૧૭ ॥

તેષામભિમતો યઃ સ્યાચ્ચેતસા નિત્યમેવ હિ ।
સ ધર્મઃ કથિતઃ સદ્ભિર્નાન્યેષામિતિ ધારણા ॥ ૨૪.૧૮ ॥

પુરાણં ધર્મશાસ્ત્રં ચ વેદાનામુપબૃંહણમ્ ।
એકસ્માદ્ બ્રહ્મવિજ્ઞાનં ધર્મજ્ઞાનં તથૈકતઃ ॥ ૨૪.૧૯ ॥

ધર્મં જિજ્ઞાસમાનાનાં તત્પ્રમાણતરં સ્મૃતમ્ ।
ધર્મશાસ્ત્રં પુરાણાનિ બ્રહ્મજ્ઞાનેપરાયણા ॥ ૨૪.૨૦ ॥

નાન્યતો જાયતે ધર્મો બ્રહ્મવિદ્યા ચ વૈદિકી ।
તસ્માદ્ ધર્મં પુરાણં ચ શ્રદ્ધાતવ્યં દ્વિજાતિભિઃ ॥ ૨૪.૨૧ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ચતુર્વિશોઽધ્યાયઃ ॥૨૪ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે પઞ્ચવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
એષ વોઽભિહિતઃ કૃત્સ્નો ગૃહસ્થાશ્રમવાસિનઃ ।
દ્વિજાતેઃ પરમો ધર્મો વર્ત્તનાનિ નિબોધત ॥ ૨૫.૧ ॥

દ્વિવિધસ્તુ ગૃહી જ્ઞેયઃ સાધકશ્ચાપ્યસાધકઃ ।
અધ્યાપનં યાજનં ચ પૂર્વસ્યાહુઃ પ્રતિગ્રહમ્ ।
કુસીદકૃષિવાણિજ્યં પ્રકુર્વન્તઃ સ્વયંકૃતમ્ ॥ ૨૫.૨ ॥

કૃષેરભાવે વાણિજ્યં તદભાવે કુસીદકમ્ ।
આપત્કલ્પસ્ત્વયં જ્ઞેયઃ પૂર્વોક્તો મુખ્ય ઇષ્યતે ॥ ૨૫.૩ ॥

સ્વયં વા કર્ષણાકુર્યાદ્ વાણિજ્યં વા કુસીદકમ્ ।
કષ્ટા પાપીયસી વૃત્તિઃ કુસીદં તદ્વિવર્જયેત્ ॥ ૨૫.૪ ॥

ક્ષાત્રવૃત્તિં પરાં પ્રહુર્ન સ્વયં કર્ષણં દ્વિજૈઃ ।
તસ્માત્ ક્ષાત્રેણ વર્ત્તેત વર્ત્તતેઽનાપદિ દ્વિજઃ ॥ ૨૫.૫ ॥

તેન ચાવાપ્યજીવંસ્તુ વૈશ્યવૃત્તિં કૃષિં વ્રજેત્ ।
ન કથંચન કુર્વીત બ્રાહ્મણઃ કર્મ કર્ષણમ્ ॥ ૨૫.૬ ॥

લબ્ધલાભઃ પિતૄન્ દેવાન્ બ્રાહ્મણાંશ્ચાપિ પૂજયેત્ ।
તે તૃપ્તાસ્તસ્ય તં દોષં શમયન્તિ ન સંશયઃ ॥ ૨૫.૭ ॥

દેવેભ્યશ્ચ પિતૃભ્યશ્ચ દદ્યાદ્ ભાગં તુ વિંશકમ્ ।
ત્રિંશદ્ભાગં બ્રાહ્મણાનાં કૃષિં કુર્વન્ ન દુષ્યતિ ॥ ૨૫.૮ ॥

વણિક્ પ્રદદ્યાદ્ દ્વિગુણં કુસીદી ત્રિગુણં પુનઃ ।
કૃષીપાલાન્ન દોષેણ યુજ્યતે નાત્ર સંશયઃ ॥ ૨૫.૯ ॥

શિલોઞ્છં વાપ્યાદદીત ગૃહસ્થઃ સાધકઃ પુનઃ ।
વિદ્યાશિલ્પાદયસ્ત્વન્યે બહવો વૃત્તિહેતવઃ ॥ ૨૫.૧૦ ॥

અસાધકસ્તુ યઃ પ્રોક્તો ગૃહસ્થાશ્રમસંસ્થિતઃ ।
શિલોઞ્છે તસ્ય કથિતે દ્વે વૃત્તી પરમર્ષિભિઃ ॥ ૨૫.૧૧ ॥

અમૃતેનાથવા જીવેન્મૃતેનાપ્યથવા યદિ ।
અયાચિતં સ્યાદમૃતં મૃતં ભેક્ષં તુ યાચિતમ્ ॥ ૨૫.૧૨ ॥

કુશૂલધાન્યકો વા સ્યાત્ કુમ્ભીધાન્યક એવ વા ।
ત્ર્યહ્નિકો વાપિ ચ ભવેદશ્વસ્તનિક એવ ચ ॥ ૨૫.૧૩ ॥

ચતુર્ણામપિ વૈ તેષાં દ્વિજાનાં ગૃહમેધિનામ્ ।
શ્રેયાન્ પરઃ પરો જ્ઞેયો ધર્મતો લોકજિત્તમઃ ॥ ૨૫.૧૪ ॥

ષટ્કર્મકો ભવેત્તેષાં ત્રિભિરન્યઃ પ્રવર્ત્તતે ।
દ્વાભ્યામેકશ્ચતુર્થસ્તુ બ્રહ્મસત્રેણ જીવતિ ॥ ૨૫.૧૫ ॥

વર્ત્તયંસ્તુ શિલોઞ્છાભ્યામગ્નિહોત્રપરાયણઃ ।
ઇષ્ટિઃ પાર્વાયણાન્તાયાઃ કેવલા નિર્વપેત્ સદા ॥ ૨૫.૧૬ ॥

ન લોકવૃતિં વર્ત્તેત વૃત્તિહેતોઃ કથંચન ।
અજિહ્મામશઠાં શુદ્ધાં જીવેદ્ બ્રાહ્મણજીવિકામ્ ॥ ૨૫.૧૭ ॥

યાચિત્વા વાઽપિ સદ્ભ્યોઽન્નં પિતૄન્દેવાંસ્તુ તોષયેત્ ।
યાચયેદ્ વા શુચિં દાન્તં તેન તૃપ્યેત સ્વયં તતઃ ॥ ૨૫.૧૮ ॥

યસ્તુ દ્રવ્યાર્જનં કૃત્વા ગૃહસ્થસ્તોષયેન્ન તુ ।
દેવાન્ પિતૃંશ્ચ વિધિના શુનાં યોનિં વ્રજત્યધઃ ॥ ૨૫.૧૯ ॥

ધર્મશ્ચાર્થશ્ચ કામશ્ચ શ્રેયો મોક્ષશ્ચતુષ્ટયમ્ ।
ધર્માદ્વિરુદ્ધઃ કામઃ સ્યાદ્ બ્રાહ્મણાનાં તુ નેતરઃ ॥ ૨૫.૨૦ ॥

યોઽર્થો ધર્માય નાત્માર્થં સોઽર્થોઽનાર્થસ્તથેતરઃ ।
તસ્માદર્થં સમાસાદ્ય દદ્યાદ્ વૈ જુહુયાદ્ દ્વિજઃ ॥ ૨૫.૨૧ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥૨૫ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ષડ્વિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

અર્થાનામુદિતે પાત્રે શ્રદ્ધયા પ્રતિપાદનમ્ ।
દાનમિત્યભિનિર્દિષ્ટં ભુક્તિમુક્તિફલપ્રદમ્ ॥ ૨૬.૨ ॥

યદ્ દદાતિ વિશિષ્ટેભ્યઃ શ્રદ્ધયા પરયા યુતઃ ।
તદવિચિત્રમહં મન્યે શેષં કસ્યાપિ રક્ષતિ ॥ ૨૬.૩ ॥

નિત્યં નૈમિત્તિકં કામ્યં ત્રિવિધં દાનમુચ્યતે ।
ચતુર્થં વિમલં પ્રોક્તં સર્વદાનોત્તમોત્તમમ્ ॥ ૨૬.૪ ॥

અહન્યહનિ યત્ કિંચિદ્ દીયતેઽનુપકારિણે ।
અનુદ્દિશ્ય ફલં તસ્માદ્ બ્રાહ્મણાય તુ નિત્યકમ્ ॥ ૨૬.૫ ॥

યત્ તુ પાપોપશાન્ત્યર્થં દીયતે વિદુષાં કરે ।
નૈમિત્તિકં તદુદ્દિષ્ટં દાનં સદ્ભિરનુષ્ઠિતમ્ ॥ ૨૬.૬ ॥

અપત્યવિજયૈશ્વર્યસ્વર્ગાર્થં યત્ પ્રદીયતે ।
દાનં તત્ કામ્યમાખ્યાતમૃષિભિર્ધર્મચિન્તકૈઃ ॥ ૨૬.૭ ॥

યદીશ્વરપ્રીણનાર્થં બ્રહ્મવિત્સુ પ્રદીયતે ।
ચેતસા ધર્મયુક્તેન દાનં તદ્ વિમલં શિવમ્ ॥ ૨૬.૮ ॥

દાનધર્મં નિષેવેત પાત્રમાસાદ્ય શક્તિતઃ ।
ઉત્પત્સ્યતે હિ તત્પાત્રં યત્ તારયતિ સર્વતઃ ॥ ૨૬.૯ ॥

કુટુમ્બભક્તવસનાદ્ દેયં યદતિરિચ્યતે ।
અન્યથા દીયતે યદ્ધિ ન તદ્ દાનં ફલપ્રદમ્ ॥ ૨૬.૧૦ ॥

શ્રોત્રિયાય કુલીનાય વિનીતાય તપસ્વિને ।
વૃત્તસ્થાય દરિદ્રાય પ્રદેયં ભક્તિપૂર્વકમ્ ॥ ૨૬.૧૧ ॥

યસ્તુ દદ્યાન્મહીં ભક્ત્યા બ્રાહ્મણાયાહિતાગ્નયે ।
સ યાતિ પરમં સ્થાનં યત્ર ગત્વા ન શોચતિ ॥ ૨૬.૧૨ ॥

ઇક્ષુભિઃ સંતતાં ભુમિં યવગોધૂમશલિનીમ્ ।
દદાતિ વેદવિદુષે યઃ સ ભૂયો ન જાયતે ॥ ૨૬.૧૩ ॥

ગોચર્મમાત્રામપિ વા યો ભૂમિં સમ્પ્રયચ્છતિ ।
બ્રાહ્મણાય દરિદ્રાય સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૨૬.૧૪ ॥

ભૂમિદાનાત્ પરં દાનં વિદ્યતે નેહ કિઞ્ચન ।
અન્નદાનં તેન તુલ્યં વિદ્યાદાનં તતોઽધિકમ્ ॥ ૨૬.૧૫ ॥

યો બ્રાહ્મણાય શાન્તાય શુચયે ધર્મશાલિને ।
દદાતિ વિદ્યાં વિધિના બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૨૬.૧૬ ॥

દદ્યાદહરહસ્ત્વન્નં શ્રદ્ધયા બ્રહ્મચારિણે ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મણઃ સ્થાનમાપ્નુયાત્ ॥ ૨૬.૧૭ ॥

ગૃહસ્થાયાન્નદાનેન ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ।
આમમેચાસ્ય દાતવ્યં દત્ત્વાપ્નોતિ પરાં ગતિમ્ ॥ ૨૬.૧૮ ॥

વૈશાખ્યાં પૌર્ણમાસ્યાં તુ બ્રાહ્મણાન્ સપ્ત પઞ્ચ વા ।
ઉપોષ્ય વિધિના શાન્તઃ શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ ॥ ૨૬.૧૯ ॥

પૂજયિત્વા તિલૈઃ કૃષ્ણૈર્મધુના ચ વિશેષતઃ ।
ગન્ધાદિભિઃ સમભ્યર્ચ્ય વાચયેદ્ વા સ્વ્યં વદેત્ ॥ ૨૬.૨૦ ॥

પ્રીયતાં ધર્મરાજેતિ યદ્ વા મનસિ વર્ત્તતે ।
યાવજ્જીવકૃતં પાપં તત્ક્ષણાદેવ નશ્યતિ ॥ ૨૬.૨૧ ॥

કૃષ્ણાજિને તિલાન્ કૃત્ત્વા હિરણ્યં મધુસર્પિષી ।
દદાતિ યસ્તુ વિપ્રાય સર્વં તરતિ દુષ્કૃતમ્ ॥ ૨૬.૨૨ ॥

કૃતાન્નમુદકુમ્ભં ચ વૈશાખ્યાં ચ વિશેષતઃ ।
નિર્દિશ્ય ધર્મરાજાય વિપ્રેભ્યો મુચ્યતે ભયાત્ ॥ ૨૬.૨૩ ॥

સુવર્ણતિલયુક્તૈસ્તુ બ્રાહ્મણાન્ સપ્ત પઞ્ચ વા ।
તર્પયેદુદપાત્રૈસ્તુ બ્રહ્મહત્યાં વ્યપોહતિ ॥ ૨૬.૨૪ ॥

(માઘમાસે તુ વિપ્રસ્તુ દ્વાદશ્યાં સમુપોષિતઃ ।)
શુક્લામ્વરધરઃ કૃષ્ણૈસ્તિલૈર્હુત્વા હુતાશનમ્ ।
પ્રદદ્યાદ્ બ્રાહ્મણેભ્યસ્તુ તિલાનેવ સમાહિતઃ ।
જન્મપ્રભૃતિ યત્પાપં સર્વં તરતિ વૈ દ્વિજઃ ॥ ૨૬.૨૫ ॥

અમાવસ્યામનુપ્રાપ્ય બ્રાહ્મણાય તપસ્વિને ।
યત્કિચિદ્ દેવદેવેશં દદ્યાદ્બોદ્દિશ્ય શંકરમ્ ॥ ૨૬.૨૬ ॥

પ્રીયતામીશ્વરઃ સોમો મહાદેવઃ સનાતનઃ ।
સપ્તજન્મકૃતં પાપં તત્ક્ષણાદેવ નશ્યતિ ॥ ૨૬.૨૭ ॥

યસ્તુ કૃષ્ણચતુર્દશ્યાં સ્નાત્વા દેવં પિનાકિનમ્ ।
આરાધયેદ્ દ્વિજમુખે ન તસ્યાસ્તિ પુનર્ભવઃ ॥ ૨૬.૨૮ ॥

કૃષ્ણાષ્ટમ્યાં વિશેષેણ ધાર્મિકાય દ્વિજાતયે ।
સ્નાત્વાઽભ્યર્ચ્ય યથાન્યાયં પાદપ્રક્ષાલનાદિભિઃ ॥ ૨૬.૨૯ ॥

પ્રીયતાં મે મહાદેવો દદ્યાદ્દ્રવ્યં સ્વકીયકમ્ ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તઃ પ્રાપ્નોતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૨૬.૩૦ ॥

દ્વિજૈઃ કૃષ્ણચતુર્દશ્યાં કૃષ્ણાષ્ટમ્યાં વિશેષતઃ ।
અમાવાસ્યાયાં વૈ ભક્તૈસ્તુ પૂજનીયસ્ત્રિલોચનઃ ॥ ૨૬.૩૧ ॥

એકાદશ્યાં નિરાહારો દ્વાદશ્યાં પુરુષોત્તમમ્ ।
અર્ચયેદ્ બાહ્મણમુખે સ ગચ્છેત્ પરમં પદમ્ ॥ ૨૬.૩૨ ॥

એષા તિથિર્વૈષ્ણવીં સ્યાદ્ દ્વાદશી શુક્લપક્ષકે ।
તસ્યામારાધયેદ્ દેવં પ્રયત્નેન જનાર્દનમ્ ॥ ૨૬.૩૩ ॥

યત્કિઞ્ચિદ્ દેવમીશાનમુદ્દિશ્ય બ્રાહ્મણે શુચૌ ।
દીયતે વિષ્ણવે વાપિ તદનન્તફલપ્રદમ્ ॥ ૨૬.૩૪ ॥

યો હિ યાં દેવતામિચ્છેત્ સમારાધયિતું નરઃ ।
બ્રાહ્મણાન્ પૂજયેદ્ યત્નાત્ સતસ્યાં તોષહેતુતઃ ॥ ૨૬.૩૫ ॥

દ્વિજાનાં વપુરાસ્થાય નિત્યં તિષ્ઠન્તિ દેવતાઃ ।
પૂજ્યન્તે બ્રાહ્મણાલાભે પ્રતિમાદિષ્વપિ ક્વચિત્ ॥ ૨૬.૩૬ ॥

તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન તત્ તત્ ફલમભીપ્સુભિઃ ।
દ્વિજેષુ દેવતા નિત્યં પૂજનીયા વિશેષતઃ ॥ ૨૬.૩૭ ॥

વિભૂતિકામઃ સતતં પૂજયેદ્ વૈ પુરંદરમ્ ।
બ્રહ્મવર્ચસકામસ્તુ બ્રહ્માણં બ્રહ્મકામુકઃ ॥ ૨૬.૩૮ ॥

આરોગ્યકામોઽથ રવિં ધનકામો હુતાશનમ્ ।
કર્મણાં સિદ્ધિકામસ્તુ પૂજયેદ્ વૈ વિનાયકમ્ ॥ ૨૬.૩૯ ॥

ભોગકામસ્તુ શશિનં બલકામઃ સમીરણમ્ ।
મુમુક્ષુઃ સર્વસંસારાત્ પ્રયત્નેનાર્ચયેદ્ધરિમ્ ॥ ૨૬.૪૦ ॥

યસ્તુ યોગં તથા મોક્ષં ઇચ્છેત્તજ્જ્ઞાનમૈશ્વરમ્ ।
સોઽર્ચયેદ્ વૈ વિરૂપાક્ષં પ્રયત્નેન મહેશ્વરમ્ ॥ ૨૬.૪૧ ॥

યે વાઞ્છન્તિ મહાયોગાન્ જ્ઞાનાનિ ચ મહેશ્વરમ્ ।
તે પૂજયન્તિ ભૂતેશં કેશવં ચાપિ ભોગિનઃ ॥ ૨૬.૪૨ ॥

વારિદસ્તૃપ્તિમાપ્નોતિ સુખમક્ષય્યમન્નદઃ ।
તિલપ્રદઃ પ્રજામિષ્ટાં દીપદશ્ચક્ષુરુત્તમમ્ ॥ ૨૬.૪૩ ॥

ભૂમિદઃ સર્વમાપ્નોતિ દીર્ઘમાયુર્હિરણ્યદઃ ।
ગૃહદોઽગ્ર્યાણિ વેશ્માનિ રૂપ્યદો રૂપમુત્તમમ્ ॥ ૨૬.૪૪ ॥

વાસોદશ્ચન્દ્રસાલોક્યમશ્વિસાલોક્યમશ્વદઃ ।
અનડુદઃ શ્રિયં પુષ્ટાં ગોદો વ્રધ્નસ્ય વિષ્ટપમ્ ॥ ૨૬.૪૫ ॥

યાનશય્યાપ્રદો ભાર્યામૈશ્વર્યમભયપ્રદઃ ।
ધાન્યદઃ શાશ્વતં સૌખ્યં બ્રહ્મદો બ્રહ્મસાત્મ્યતામ્ ॥ ૨૬.૪૬ ॥

ધાન્યાન્યપિ યથાશક્તિ વિપ્રેષુ પ્રતિપાદયેત્ ।
વેદવિત્સુ વિશિષ્ટેષુ પ્રેત્ય સ્વર્ગં સમશ્નુતે ॥ ૨૬.૪૭ ॥

ગવાં વા સમ્પ્રદાનેન સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ।
ઇન્ધનાનાં પ્રદાનેન દીપ્તાગ્નિર્જાયતે નરઃ ॥ ૨૬.૪૮ ॥

ફલમૂલાનિ શાકાનિ ભોજ્યાનિ વિવિધાનિ ચ ।
પ્રદદ્યાદ્ બ્રાહ્મણેભ્યસ્તુ મુદા યુક્તઃ સદા ભવેત્ ॥ ૨૬.૪૯ ॥

ઔષધં સ્નેહમાહારં રોગિણે રોગશાન્તયે ।
દદાનો રોગરહિતઃ સુખી દીર્ઘાયુરેવ ચ ॥ ૨૬.૫૦ ॥

અસિપત્રવનં માર્ગં ક્ષુરધારાસમન્વિતમ્ ।
તીવ્રિતાપં ચ તરતિ છત્રોપાનત્પ્રદો નરઃ ॥ ૨૬.૫૧ ॥

યદ્યદિષ્ટતમં લોકે યચ્ચાપિ દયિતં ગૃહે ।
તત્તદ્ ગુણવતે દેયં તદેવાક્ષ્યમિચ્છતા ॥ ૨૬.૫૨ ॥

અયને વિષુવે ચૈવ ગ્રહણે ચન્દ્રસૂર્યયોઃ ।
સંક્રાન્ત્યાદિષુ કાલેષુ દત્તં ભવતિ ચાક્ષયમ્ ॥ ૨૬.૫૩ ॥

પ્રયાગાદિષુ તીર્થેષુ પુણ્યેષ્વાયતનેષુ ચ ।
દત્ત્વા ચાક્ષયમાપ્નોતિ નદીષુ ચ વનેષુ ચ ॥ ૨૬.૫૪ ॥

દાનધર્માત્ પરો ધર્મો ભૂતાનાં નેહ વિદ્યતે ।
તસ્માદ્ વિપ્રાય દાતવ્યં શ્રોત્રિયાય દ્વિજાતિભિઃ ॥ ૨૬.૫૫ ॥

સ્વગાયુર્ભૂતિકામેન તથા પાપોપશાન્તયે ।
મુમુક્ષુણા ચ દાતવ્યં બ્રાહ્મણેભ્યસ્તથાઽન્વહમ્ ॥ ૨૬.૫૬ ॥

દીયમાનં તુ યો મોહાદ્ ગોવિપ્રાગ્નિસુરેષુ ચ ।
નિવારયતિ પાપાત્મા તિર્યગ્યોનિં વ્રજેત્ તુ સઃ ॥ ૨૬.૫૭ ॥

યસ્તુ દ્રવ્યાર્જનં કૃત્વા નાર્ચયેદ્ બ્રાહ્મણાન્ સુરાન્ ।
સર્વસ્વમપહૃત્યૈનં રાજા રાષ્ટ્રાત્ પ્રવાસયેત્ ॥ ૨૬.૫૮ ॥

યસ્તુ દુર્ભિક્ષવેલાયામન્નાદ્યં ન પ્રયચ્છતિ ।
મ્રિયમાણેષુ વિપ્રેષુ બ્રાહ્મણઃ સ તુ ગર્હિતઃ ॥ ૨૬.૫૯ ॥

ન તસ્માત્ પ્રતિગૃહ્ણીયાત્ ન વૈ દેયઞ્ચ તસ્ય હિ ।
અઙ્કયિત્વા સ્વકાદ્ રાષ્ટ્રાત્ તં રાજા વિપ્રવાસયેત્ ॥ ૨૬.૬૦ ॥

યસ્ત્વસદ્ભ્યો દદાતીહ ન દ્રવ્યં ધર્મસાધનમ્ ।
સ પૂર્વાભ્યધિકઃ પાપી નરકે પચ્યતે નરઃ ॥ ૨૬.૬૧ ॥

સ્વાધ્યાયવન્તો યે વિપ્રા વિદ્યાવન્તો જિતેન્દ્રિયાઃ ।
સત્યસંયમસંયુક્તાસ્તેભ્યો દદ્યાદ્ દ્વિજોત્તમાઃ ॥ ૨૬.૬૨ ॥

સુભુક્તમપિ વિદ્વાંસં ધાર્મિકં ભોજયેદ્ દ્વિજમ્ ।
ન તુ મૂર્ખમવૃત્તસ્થં દશરાત્રમુપોષિતમ્ ॥ ૨૬.૬૩ ॥

સન્નિકૃષ્ટમતિક્રમ્ય શ્રોત્રિયં યઃ પ્રયચ્છતિ ।
સ તેન કર્મણા પાપી દહત્યાસપ્તમં કુલમ્ ॥ ૨૬.૬૪ ॥

યદિસ્યાદધિકો વિપ્રઃ શીલવિદ્યાદિભિઃ સ્વયમ્ ।
તસ્મૈ યત્નેન દાતવ્યં અતિક્રમ્યાપિ સન્નિધિમ્ ॥ ૨૬.૬૫ ॥

યોર્ચ્ચિતં પ્રતિગૃહ્ણીયાદ્ દદ્યાદર્ચિતમેવ ચ ।
તાવુભૌ ગચ્છતઃ સ્વર્ગં નરકં તુ વિપર્યયે ॥ ૨૬.૬૬ ॥

ન વાર્યપિ પ્રયચ્છેત નાસ્તિકે હૈતુકેઽપિ ચ ।
પાષણ્ડેષુ ચ સર્વેષુ નાવેદવિદિ ધર્મવિત્ ॥ ૨૬.૬૭ ॥

અપૂપં ચ હિરણ્યં ચ ગામશ્વં પૃથિવીં તિલાન્ ।
અવિદ્વાન્ પ્રતિગૃહ્ણાનો ભસ્મી ભવતિ કાષ્ઠવત્ ॥ ૨૬.૬૮ ॥

દ્વિજાતિભ્યો ધનં લિપ્સેત્ પ્રશસ્તેભ્યો દ્વિજોત્તમઃ ।
અપિ વા જાતિમાત્રેભ્યો ન તુ શૂદ્રાત્ કથઞ્ચન ॥ ૨૬.૬૯ ॥

વૃત્તિસઙ્કોચમન્વિચ્છેન્નેહેત ધનવિસ્તરમ્ ।
ધનલોભે પ્રસક્તસ્તુ બ્રાહ્મણ્યાદેવ હીયતે ॥ ૨૬.૭૦ ॥

વેદાનધીત્ય સકલાન્ યજ્ઞાંશ્ચાવાપ્ય સર્વશઃ ।
ન તાં ગતિમવાપ્નોતિ સઙ્કોચાદ્ યામવાપ્નુયાત્ ॥ ૨૬.૭૧ ॥

પ્રતિગ્રહરુચિર્ન સ્યાત્ યાત્રાર્થં તુ ધનં હરેત્ ।
સ્થિત્યર્થાદધિકં ગૃહ્ણન્ બ્રાહ્મણો યાત્યધોગતિમ્ ॥ ૨૬.૭૨ ॥

યસ્તુ યાચનકો નિત્યં ન સ સ્વર્ગસ્ય ભાજનમ્ ।
ઉદ્વેજયતિ ભૂતાનિ યથા ચૌરસ્તથૈવ સઃ ॥ ૨૬.૭૩ ॥

ગુરૂન્ ભૃત્યાંશ્ચોજ્જિહીર્ષન્ અર્ચિષ્યન્ દેવતાતિથીન્ ।
સર્વતઃ પ્રતિગૃહ્ણીયાન્ન તુ તૃપ્યેત્ સ્વયંતતઃ ॥ ૨૬.૭૪ ॥

એવં ગૃહસ્થો યુક્તાત્મા દેવતાઽતિથિપૂજકઃ ।
વર્ત્તમાનઃ સંયાતાત્મા યાતિ તત્ પરમં પદમ્ ॥ ૨૬.૭૫ ॥

પુત્રે નિધાય વા સર્વં ગત્વાઽરણ્યં તુ તત્ત્વવિત્ ।
એકાકી વિચરેન્નિત્યમુદાસીનઃ સમાહિતઃ ॥ ૨૬.૭૬ ॥

એષ વઃ કથિતો ધર્મો ગૃહસ્થાનાં દ્વિજોત્તમાઃ ।
જ્ઞાત્વાઽતુ તિષ્ઠેન્નિયતં તથાઽનુષ્ઠાપયેદ્ દ્વિજાન્ ॥ ૨૬.૭૭ ॥

ઇતિ દેવમનાદિમેકમીશં
ગૃહધર્મેણ સમર્ચયેદજસ્રમ્
સમતીત્ય સ સર્વભૂતયોનિં
પ્રકૃતિં વૈ સ પરં ન યાતિ જન્મ ॥ ૨૬.૭૮ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥૨૬ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે સપ્તવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
એવં ગૃહાશ્રમે સ્થિત્વા દ્વિતીયં ભાગમાયુષઃ ।
વાનપ્રસ્થાશ્રમં ગચ્છેત્ સદારઃ સાગ્નિરેવ ચ ॥ ૨૭.૨ ॥

નિક્ષિપ્ય ભાર્યાં પુત્રેષુ ગચ્છેદ્ વનમથાપિ વા ।
દૃષ્ટ્વાઽપત્યસ્ય ચાપત્યં જર્જરીકૃતવિગ્રહઃ ॥ ૨૭.૨ ॥

શુક્લપક્ષસ્ય પૂર્વાહ્ણે પ્રશસ્તે ચોત્તરાયણે ।
ગત્વાઽરણ્યં નિયમવાંસ્તપઃ કુર્યાત્ સમાહિતઃ ॥ ૨૭.૩ ॥

ફલમૂલાનિ પૂતાનિ નિત્યમાહારમાહરેત્ ।
યતાહારો ભવેત્ તેન પૂજયેત્ પિતૃદેવતાઃ ॥ ૨૭.૪ ॥

પૂજયિત્વાઽતિથિં નિત્યં સ્નાત્વા ચાભ્યર્ચયેત્ સુરાન્ ।
ગૃહાદાદાય ચાશ્નીયાદષ્ટૌ ગ્રાસાન્ સમાહિતઃ ॥ ૨૭.૫ ॥

જટાશ્ચ બિભૃયાન્નિત્યં નખરોમાણિ નોત્સૃજેત્ ।
સ્વાધ્યાયં સર્વદા કુર્યાન્નિયચ્છેદ્ વાચમન્યતઃ ॥ ૨૭.૬ ॥

અગ્નિહોત્રં ચ જુહુયાત્ પઞ્ચયજ્ઞાન્ સમાચરેત્ ।
મુન્યન્નૈર્વિવિધૈર્વન્યૈઃ શાકમૂલફલેન ચ ॥ ૨૭.૭ ॥

ચીરવાસા ભવેન્નિત્યં સ્નાયાત્ ત્રિષવણં શુચિઃ ।
સર્વભૂતાનુકમ્પી સ્યાત્ પ્રતિગ્રહવિવર્જિતઃ ॥ ૨૭.૮ ॥

દર્શેન પૌર્ણમાસેન યજેત્ નિયતં દ્વિજઃ ।
ઋક્ષેષ્વાગ્રયણે ચૈવ ચાતુર્માસ્યાનિ ચાહરેત્ ॥ ૨૭.૯ ॥

ઉત્તરાયણં ચ ક્રમશો દક્ષસ્યાયનમેવ ચ ।
વાસન્તૈઃ શારદૈર્મેધ્યૈર્મુન્યન્નૈઃ સ્વયમાહૃતૈઃ ॥ ૨૭.૧૦ ॥

પુરોડાશાંશ્ચરૂંશ્ચૈવ દ્વિવિધં નિર્વપેત્ પૃથક્ ।
દેવતાભ્યશ્ચ તદ્ હુત્વા વન્યં મેધ્યતરં હવિઃ ॥ ૨૭.૧૧ ॥

શેષં સમુપભુઞ્જીત લવણં ચ સ્વયં કૃતમ્ ॥

વર્જયેન્મધુમાંસાનિ ભૌમાનિ કવચાનિ ચ ॥ ૨૭.૧૨ ॥

ભૂસ્તૃણં શિશુકં ચૈવ શ્લેષ્માતકફલાનિ ચ ।
ન ફાલકૃષ્ટમશ્નીયાદુત્સૃષ્ટમપિ કેનચિત્ ॥ ૨૭.૧૩ ॥

ન ગ્રામજાતાન્યાર્ત્તોઽપિ પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ ।
શ્રાવણેનૈવ વિધિના વહ્નિં પરિચરેત્ સદા ॥ ૨૭.૧૪ ॥

ન દ્રુહ્યેત્ સર્વભૂતાનિ નિર્દ્વન્દ્વો નિર્ભયો ભવેત્ ।
ન નક્તં કિંચિદશ્નીયાદ્ રાત્રૌ ધ્યાનપરો ભવેત્ ॥ ૨૭.૧૫ ॥

જિતેન્દ્રિયો જિતક્રોધસ્તત્ત્વજ્ઞાનવિચિન્તકઃ ।
બ્રહ્મચારી ભવેન્નિત્યં ન પત્નીમપિ સંશ્રયેત્ ॥ ૨૭.૧૬ ॥

યસ્તુ પત્ન્યા વનં ગત્વા મૈથુનં કામતશ્ચરેત્ ।
તદ્ વ્રતં તસ્ય લુપ્યેત પ્રાયશ્ચિત્તીયતે દ્વિજઃ ॥ ૨૭.૧૭ ॥

તત્ર યો જાયતે ગર્ભો ન સંસ્પૃશ્યો દ્વિજાતિભિઃ ।
ન હિ વેદેઽધિકારોઽસ્ય તદ્વંશેપ્યેવમેવ હિ ॥ ૨૭.૧૮ ॥

અધઃ શયીત સતતં સાવિત્રીજાપ્યતત્પરઃ
શરણ્યઃ સર્વભૂતાનાં સંવિભાગપરઃ સદા ॥ ૨૭.૧૯ ॥

પરિવાદં મૃષાવાદં નિદ્રાલસ્યં વિવર્જયેત્ ।
એકાગ્નિરનિકેતઃ સ્યાત્ પ્રોક્ષિતાં ભૂમિમાશ્રયેત્ ॥ ૨૭.૨૦ ॥

મૃગૈઃ સહ ચરેદ્ વાસં તૈઃ સહૈવ ચ સંવસેત્ ।
શિલાયાં શર્કરાયાં વા શયીત સુસમાહિતઃ ॥ ૨૭.૨૧ ॥

સદ્યઃ પ્રક્ષાલકો વા સ્યાન્માસસંચયિકોઽપિ વા ।
ષણ્માસનિચયો વા સ્યાત્ સમાનિચય એવ વા ॥ ૨૭.૨૨ ॥

ત્યજેદાશ્વયુજે માસિ સમ્પન્નં પૂર્વસંચિતમ્ ।
જીર્ણાનિ ચૈવ વાસાંસિ શાકમૂલફલાનિ ચ ॥ ૨૭.૨૩ ॥

દન્તોલૂખલિકો વાસ્યાત્ કાપોતીં વૃત્તિમાશ્રયેત્ ।
અશ્મકુટ્ટો ભવેદ્ વાઽપિ કાલપક્વભુગેવ વા ॥ ૨૭.૨૪ ॥

નક્તં ચાન્નં સમશ્નીયાદ્ દિવા ચાહૃત્ય શક્તિતઃ ।
ચતુર્થકાલિકો વા સ્યાત્ સ્યાદ્વાચાષ્ટમકાલિકઃ ॥ ૨૭.૨૫ ॥

ચાન્દ્રાયણવિધાનૈર્વા શુક્લે કૃષ્ણે ચ વર્ત્તયેત્ ।
પક્ષે પક્ષે સમશ્નીયાદ્ દ્વિજાગ્રાન્ કથિતાન્ સકૃત્ ॥ ૨૭.૨૬ ॥

પુષ્પમૂલફલૈર્વાપિ કેવલૈર્વર્ત્તયેત્ સદા ।
સ્વાભાવિકૈઃ સ્વયં શીર્ણૈર્વૈખાનસમતે સ્થિતઃ ॥ ૨૭.૨૭ ॥

ભૂમૌ વા પરિવર્ત્તેત તિષ્ઠેદ્ વા પ્રપદૈર્દિનમ્ ।
સ્થાનાસનાભ્યાં વિહરેન્ન ક્વચિદ્ ધૈર્યમુત્સૃજેત્ ॥ ૨૭.૨૮ ॥

ગ્રીષ્મે પઞ્ચતપાસ્તદ્વત્ વર્ષાસ્વભ્રાવકાશકઃ ।
આર્દ્રવાસાસ્તુ હેમન્તે ક્રમશો વર્દ્ધયંસ્તપઃ ॥ ૨૭.૨૯ ॥

ઉપસ્પૃશ્ય ત્રિષવણં પિતૃદેવાંશ્ચ તર્પયેત્ ।
એકપાદેન તિષ્ઠેત મરીચીન્ વા પિબેત્ તદા ॥ ૨૭.૩૦ ॥

પઞ્ચાગ્નિર્ધૂમપો વા સ્યાદુષ્મપઃ સોમપોઽથ વા ।
પયઃ પિબેચ્છુક્લપક્ષે કૃષ્ણાપક્ષે તુ ગોમયમ્ ॥ ૨૭.૩૧ ॥

શીર્ણપર્ણાશનો વા સ્યાત્ કૃચ્છ્રૈર્વા વર્ત્તયેત્ સદા ।
યોગાભ્યાસરતશ્ચ સ્યાદ્ રુદ્રાધ્યાયી ભવેત્ સદા ॥ ૨૭.૩૨ ॥

અથર્વશિરસોઽધ્યેતા વેદાન્તાભ્યાસતત્પરઃ ।
યમાન્ સેવેત સતતં નિયમાંશ્ચાપ્યતન્દ્રિતઃ ॥ ૨૭.૩૩ ॥

કૃષ્ણાજિનઃ સોત્તરીયઃ શુક્લયજ્ઞોપવીતવાન્ ॥

અથ ચાગ્નીન્ સમારોપ્ય સ્વાત્મનિ ધ્યાનતત્પરઃ ॥ ૨૭.૩૪ ॥

અનગ્નિરનિકેતઃ સ્યાન્મુનિર્મોક્ષપરો ભવેત્ ।
તાપસેષ્વેવ વિપ્રેષુ યાત્રિકં ભૈક્ષમાહરેત્ ॥ ૨૭.૩૫ ॥

ગૃહમેધિષુ ચાન્યેષુ દ્વિજેષુ વનવાસિષુ ॥

ગ્રામાદાહૃત્ય ચાશ્નીયાદષ્ટૌ ગ્રાસાન્ વને વસન્ ॥ ૨૭.૩૬ ॥

પ્રતિગૃહ્ય પુટેનૈવ પાણિના શકલેન વા ।
વિવિધાશ્ચોપનિષદ આત્મસંસિદ્ધયે જપેત્ ॥ ૨૭.૩૭ ॥

વિદ્યાવિશેષાન્ સાવિત્રીં રુદ્રાધ્યાયં તથૈવ ચ ।
મહાપ્રાસ્થાનિકં વાસૌ કુર્યાદનશનં તુ વા ।
અગ્નિપ્રવેશમન્યદ્ વા બ્રર્હ્માર્પણવિધૌ સ્થિતઃ ॥ ૨૭.૩૮ ॥

યસ્તુ સમ્યગિમમાશ્રમં શિવં
સંશ્રયન્ત્યશિવપુઞ્જનાશનમ્ ।
તે વિશન્તિ પરમૈશ્વરં પદં
યાન્તિ યત્ર ગતમસ્ય સંસ્થિતેઃ ॥ ૨૭.૩૯ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
સપ્તવિશોઽધ્યાયઃ ॥૨૭ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે અષ્ટાવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
એવં વનાશ્રમે સ્થિત્વા તૃતીયં ભાગમાયુષઃ ।
ચતુર્થમાયુષો ભાગં સંન્યાસેન નયેત્ ક્રમાત્ ॥ ૨૮.૧ ॥

અગ્નીનાત્મની સંસ્થાપ્ય દ્વિજઃ પ્રવ્રજિતો ભવેત્ ।
યોગાભ્યાસરતઃ શાન્તો બ્રહ્મવિદ્યાપરાયણઃ ॥ ૨૮.૨ ॥

યદા મનસિ સંજાતં વૈતૃષ્ણ્યં સર્વવસ્તુષુ ।
તદા સંન્યાસમિચ્છન્તિ પતિતઃ સ્યાદ્ વિપર્યયે ॥ ૨૮.૩ ॥

પ્રાજાપત્યાં નિરૂપ્યેષ્ટિમાગ્નેયીમથવા પુનઃ ।
દાન્તઃ પક્વકષાયોઽસૌ બ્રહ્માશ્રમમુપાશ્રયેત્ ॥ ૨૮.૪ ॥

જ્ઞાનસંન્યાસિનઃ કેચિદ્ વેદસંન્યાસિનઃ પરે ।
કર્મસંન્યાસિનસ્ત્વન્યે ત્રિવિધાઃ પરિકીર્તિતાઃ ॥ ૨૮.૫ ॥

યઃ સર્વસઙ્ગનિર્મુક્તો નિર્દ્વન્દ્વશ્ચૈવ નિર્ભયઃ ।
પ્રોચ્યતે જ્ઞાનસંન્યાસી સ્વાત્મન્યેવ વ્યવસ્થિતઃ ॥ ૨૮.૬ ॥

વેદમેવાભ્યસેન્નિત્યં નિર્દ્વન્દો નિષ્પરિગ્રહઃ ।
પ્રોચ્યતે વેદસંન્યાસી મુમુક્ષુર્વિજિતેન્દ્રિયઃ ॥ ૨૮.૭ ॥

યસ્ત્વગ્નીનાત્મસાત્કૃત્વા બ્રહ્માર્પણપરો દ્વિજઃ ।
જ્ઞેયઃ સ કર્મસંન્યાસી મહાયજ્ઞપરાયણઃ ॥ ૨૮.૮ ॥

ત્રયાણામપિ ચૈતેષાં જ્ઞાની ત્વભ્યધિકો મતઃ ।
ન તસ્ય વિદ્યતે કાર્યં ન લિઙ્ગં વા વિપશ્ચિતઃ ॥ ૨૮.૯ ॥

નિર્મમો નિર્ભયઃ શાન્તો નિર્દ્વન્દ્વઃ પર્ણભોજનઃ ।
જીર્ણકૌપીનવાસાઃ સ્યાન્નગ્નો વા ધ્યાનતત્પરઃ ॥ ૨૮.૧૦ ॥

બ્રહ્મચારી મિતાહારો ગ્રામાદન્નં સમાહરેત્ ।
અધ્યાત્મમતિરાસીત નિરપેક્ષો નિરામિષઃ ॥ ૨૮.૧૧ ॥

આત્મનૈવ સહાયેન સુખાર્થી વિચરેદિહ ।
નાભિનન્દેત મરણં નાભિનન્દેત જીવિતમ્ ॥ ૨૮.૧૨ ॥

કાલમેવ પ્રતીક્ષેત નિદેશં ભૃતકો યથા ।
નાધ્યેતવ્યં ન વક્તવ્યં શ્રોતવ્યં ન કદાચન ॥ ૨૮.૧૩ ॥

એવં જ્ઞાત્વા પરો યોગી બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ।
એકવાસાઽથવા વિદ્વાન્ કૌપીનાચ્છાદનસ્તથા ॥ ૨૮.૧૪ ॥

મુણ્ડી શિખી વાઽથ ભવેત્ ત્રિદણ્ડી નિષ્પરિગ્રહઃ ।
કાષાયવાસાઃ સતતં ધ્યાનયોગપરાયણઃ ॥ ૨૮.૧૫ ॥

ગ્રામાન્તે વૃક્ષમૂલે વા વસેદ્ દેવાલયેઽપિ વા ।
સમઃ શત્રૌ ચ મિત્રે ચ તથા માનાપમાનયોઃ ॥ ૨૮.૧૬ ॥

ભૈક્ષ્યેણ વર્ત્તયેન્નિત્યં નૈકાન્નાદી ભવેત્ ક્વચિત્ ।
યસ્તુ મોહેન વાન્યસ્માદેકાન્નાદી ભવેદ્ યતિઃ ॥ ૨૮.૧૭ ॥

ન તસ્ય નિષ્કૃતિઃ કાચિદ્ ધર્મશાસ્ત્રેષુ કથ્યતે ।
રાગદ્વેષવિમુક્તાત્મા સમલોષ્ટાશ્મકાઞ્ચનઃ ॥ ૨૮.૧૮ ॥

પ્રાણિહંસાનિવૃત્તશ્ચ મૌની સ્યાત્ સર્વનિસ્પૃહઃ ।
દૃષ્ટિપૂતં ન્યસેત્ પાદં વસ્ત્રપૂતં જલં પિબેત્ ।
શાસ્ત્રપૂતાં વદેદ્ વાણીં મનઃ પૂતં સમાચરેત્ ॥ ૨૮.૧૯ ॥

નૈકત્ર નિવસેદ્ દેશે વર્ષાભ્યોઽન્યત્ર ભિક્ષુકઃ ।
સ્નાનશૌચરતો નિત્યં કમણ્ડલુકરઃ શુચિઃ ॥ ૨૮.૨૦ ॥

બ્રહ્મચર્યરતો નિત્યં વનવાસરતો ભવેત્ ।
મોક્ષશાસ્ત્રેષુ નિરતો બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ ॥ ૨૮.૨૧ ॥

દમ્ભાહંકારનિર્મુક્તો નિન્દાપૈશુન્યવર્જિતઃ ।
આત્મજ્ઞાનગુણોપેતો યતિર્મોક્ષમવાપ્નુયાત્ ॥ ૨૮.૨૨ ॥

અભ્યસેત્ સતતં વેદં પ્રણવાખ્યં સનાતનમ્ ।
સ્નાત્વાચમ્ય વિધાનેન શુચિર્દેવાલયાદિષુ ॥ ૨૮.૨૩ ॥

યજ્ઞોપવીતી શાન્તાત્મા કુશપાણિઃ સમાહિતઃ ।
ધૌતકાષાયવસનો ભસ્મચ્છન્નતનૂરહઃ ॥ ૨૮.૨૪ ॥

અધિયજ્ઞં બ્રહ્મ જપેદાધિદૈવિકમેવ વા ।
આધ્યાત્મિકં ચ સતતં વેદાન્તાભિહિતં ચ યત્ ॥ ૨૮.૨૫ ॥

પુત્રેષુ ચાઽથ નિવસન્ બ્રહ્મચારી યતિર્મુનિઃ ।
વેદમેવાભ્યસેન્નિત્યં સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૨૮.૨૬ ॥

અહિંસા સત્યમસ્તેયં બ્રહ્મચર્યં તપઃ પરમ્ ।
ક્ષમા દયા ચ સન્તોષો વ્રતાન્યસ્ય વિશેષતઃ ॥ ૨૮.૨૭ ॥

વેદાન્તજ્ઞાનનિષ્ઠો વા પઞ્ચ યજ્ઞાન્ સમાહિતઃ ।
જ્ઞાન ધ્યાન સમાયુક્તો ભિક્ષાર્થે નૈવ તેન હિ ॥ ૨૮.૨૮ ॥

હોમમન્ત્રાઞ્જપેન્નિત્યં કાલે કાલે સમાહિતઃ ।
સ્વાધ્યાયં ચાન્વહં કુર્યાત્ સાવિત્રીં સંધ્યયોર્જપેત્ ॥ ૨૮.૨૯ ॥

ધ્યાયીત સતતં દેવમેકાન્તે પરમેશ્વરમ્ ।
એકાન્નં વર્જયેન્નિત્યં કામં ક્રોધં પરિગ્રહમ્ ॥ ૨૮.૩૦ ॥

એકવાસા દ્વિવાસા વા શિખી યજ્ઞોપવીતવાન્ ।
કમણ્ડલુકરો વિદ્વાન્ ત્રિદણ્ડી યાતિ તત્પરમ્ ॥ ૨૮.૩૧ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં
સંહિતાયામુપરિવિભાગેઽષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥૨૮ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે નવવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ

એવં સ્વાશ્રમનિષ્ઠાનાં યતીનાં નિયતાત્મનામ્ ।
ભૈક્ષેણ વર્ત્તનં પ્રોક્તં ફલમૂલૈરથાપિ વા ॥ ૨૯.૧ ॥

એકકાલં ચરેદ્ ભૈક્ષં ન પ્રસજ્યેત વિસ્તરે ।
ભૈક્ષ્ય પ્રસક્તો હિ યતિર્વિષયેષ્વપિ સજ્જતિ ॥ ૨૯.૨ ॥

સપ્તાગારં ચરેદ્ ભૈક્ષમલાભાત્ તુ પુનશ્ચરેત્ ।
પ્રક્ષાલ્ય પાત્રે ભુઞ્જીયાદદ્ભિઃ પ્રક્ષાલયેત્ તુ પુનઃ ॥ ૨૯.૩ ॥

અથવાઽન્યદુપાદાય પાત્રે ભુઞ્જીત નિત્યશઃ ।
ભુક્ત્વા તત્ સંત્યજેત્ પાત્રં યાત્રામાત્રમલોલુપઃ ॥ ૨૯.૪ ॥

વિધૂમે સન્નમુસલે વ્યઙ્ગારે ભુક્તવજ્જને ।
વૃત્તે શરાવસમ્પાતે ભિક્ષાં નિત્યં યતિશ્ચરેત્ ॥ ૨૯.૫ ॥

ગોદોહમાત્રં તિષ્ઠેત કાલં ભિક્ષુરધોમુખઃ ।
ભિક્ષેત્યુક્ત્વા સકૃત્ તૂષ્ણીમશ્નીયાદ્ વાગ્યતઃ શુચિઃ ॥ ૨૯.૬ ॥

પ્રક્ષાલ્ય પાણિપાદૌ ચ સમાચમ્ય યથાવિધિ ।
આદિત્યે દર્શયિત્વાન્નં ભુઞ્જીત પ્રાઙ્મુખોત્તરઃ ॥ ૨૯.૭ ॥

હુત્વા પ્રાણાહુતીઃ પઞ્ચ ગ્રાસાનષ્ટૌ સમાહિતઃ ।
આચમ્ય દેવં બ્રહ્માણં ધ્યાયીત પરમેશ્વરમ્ ॥ ૨૯.૮ ॥

અલાબું દારુપાત્રં ચ મૃણ્મયં વૈણવં તતઃ ।
ચત્વારિ યતિપાત્રાણિ મનુરાહ પ્રજાપતિઃ ॥ ૨૯.૯ ॥

પ્રાગ્રાત્રે પરરાત્રે ચ મધ્યરાત્રે તથૈવ ચ ।
સંધ્યાસ્વગ્નિ વિશેષેણ ચિન્તયેન્નિત્યમીશ્વરમ્ ॥ ૨૯.૧૦ ॥

કૃત્વા હૃત્પદ્મનિલયે વિશ્વાખ્યં વિશ્વસંભવમ્ ।
આત્માનં સર્વભૂતાનાં પરસ્તાત્ તમસઃ સ્થિતમ્ ॥ ૨૯.૧૧ ॥

સર્વસ્યાધારભૂતાનામાનન્દં જ્યોતિરવ્યયમ્ ।
પ્રધાનપુરુષાતીતમાકાશં દહનં શિવમ્ ॥ ૨૯.૧૨ ॥

તદન્તઃ સર્વભાવાનામીશ્વરં બ્રહ્મરૂપિણમ્ ।
ધ્યાયેદનાદિમધ્યાન્તમાનન્દાદિગુણાલયમ્ ॥ ૨૯.૧૩ ॥

મહાન્તં પુરુષં બ્રહ્મ બ્રહ્માણં સત્યમવ્યયમ્ ।
તરુણાદિત્યસંકાશં મહેશં વિશ્વરૂપિણમ્ ॥ ૨૯.૧૪ ॥

ઓંકારાન્તેઽથ ચાત્માનં સંસ્થાપ્ય પરમાત્મનિ ।
આકાશે દેવમીશાનં ધ્યાયીતાકાશમધ્યગમ્ ॥ ૨૯.૧૫ ॥

કારણં સર્વભાવાનામાનન્દૈકસમાશ્રયમ્ ।
પુરાણં પુરુષં શુભ્રં ધ્યાયન્ મુચ્યેત બન્ધનાત્ ॥ ૨૯.૧૬ ॥

યદ્વા ગુહાયાં પ્રકૃતં જગત્સંમોહનાલયે ।
વિચિન્ત્ય પરમં વ્યોમ સર્વભૂતૈકકારણમ્ ॥ ૨૯.૧૭ ॥

જીવનં સર્વભૂતાનાં યત્ર લોકઃ પ્રલીયતે ।
આનન્દં બ્રહ્મણઃ સૂક્ષ્મં યત્ પશ્યન્તિ મુમુક્ષવઃ ॥ ૨૯.૧૮ ॥

તન્મધ્યે નિહિતં બ્રહ્મ કેવલં જ્ઞાનલક્ષણમ્ ।
અનન્તં સત્યમીશાનં વિચિન્ત્યાસીત સંયતઃ ॥ ૨૯.૧૯ ॥

ગુહ્યાદ્ ગુહ્યતમં જ્ઞાનં યતીનામેતદીરિતમ્ ।
યોઽનુતિષ્ઠેન્મહેશેન સોઽશ્નુતે યોગમૈશ્વરમ્ ॥ ૨૯.૨૦ ॥

તસ્માદ્ ધ્યાનરતો નિત્યમાત્મવિદ્યાપરાયણઃ ।
જ્ઞાનં સમભ્યસેદ્ બ્રાહ્મં યેન મુચ્યેત બન્ધનાત્ ॥ ૨૯.૨૧ ॥

ગત્વા પૃથક્ સ્વમાત્માનં સર્વસ્માદેવ કેવલમ્ ।
આનન્દમજરં જ્ઞાનં ધ્યાયીત ચ પુનઃ પરમ્ ॥ ૨૯.૨૨ ॥

યસ્માત્ ભવન્તિ ભૂતાનિ યદ્ ગત્વા નેહ જાયતે ।
સ તસ્માદીશ્વરો દેવઃ પરસ્માદ્ યોઽધિતિષ્ઠતિ ॥ ૨૯.૨૩ ॥

યદન્તરે તદ્ ગગનં શાશ્વતં શિવમચ્યુતમ્ ।
યદાહુસ્તત્પરો યઃ સ્યાત્ સ દેવઃ સ્યાન્મહેશ્વરઃ ॥ ૨૯.૨૪ ॥

વ્રતાનિ યાનિ ભિક્ષૂણાં તથૈવોપવ્રતાનિ ચ ।
એકૈકાતિક્રમે તેષાં પ્રાયશ્ચિત્તં વિધીયતે ॥ ૨૯.૨૫ ॥

ઉપેત્ય ચ સ્ત્રિયં કામાત્ પ્રાયશ્ચિત્તં સમાહિતઃ ।
પ્રાણાયામસમાયુક્તઃ કુર્યાત્ સાંતપનં શુચિઃ ॥ ૨૯.૨૬ ॥

તતશ્ચરેત નિયમાત્ કૃચ્છ્રં સંયતમાનસઃ ।
પુનરાશ્રમમાગમ્ય ચરેદ્ ભિશ્રુરતન્દ્રિતઃ ॥ ૨૯.૨૭ ॥

ન નર્મયુક્તમનૃતં હિનસ્તીતિ મનીષિણઃ ।
તથાપિ ચ ન કર્ત્તવ્યં પ્રસઙ્ગો હ્યેષ દારુણઃ ॥ ૨૯.૨૮ ॥

એકરાત્રોપવાસશ્ચ પ્રાણાયામશતં તથા ।
ઉક્ત્વા નૂનં પ્રકર્તવ્યં યતિના ધર્મલિપ્સુના ॥ ૨૯.૨૯ ॥

પરમાપદ્ગતેનાપિ ન કાર્યં સ્તેયમન્યતઃ ।
સ્તેયાદભ્યધિકઃ કશ્ચિન્નાસ્ત્યધર્મ ઇતિ સ્મૃતિઃ ॥ ૨૯.૩૦ ॥

હિંસા ચૈષાપરા દિષ્ટા યા ચાત્મજ્ઞાનનાશિકા ।
યદેતદ્ દ્રવિણં નામ પ્રાણ હ્યેતે બહિશ્વરાઃ ॥ ૨૯.૩૧ ॥

સ તસ્ય હરતિ પ્રાણાન્ યો યસ્ય હરતે ધનમ્ ।
એવં કૃત્વા સ દુષ્ટાત્મા ભિન્નવૃત્તો વ્રતાહતઃ ।
ભૂયો નિર્વેદમાપન્નશ્ચરેચ્ચાન્દ્રાયણવ્રતમ્ ॥ ૨૯.૩૨ ॥

વિધિના શાસ્ત્રદૃષ્ટેન સંવત્સરમિતિ શ્રુતિઃ ।
ભૂયો નિર્વેદમાપન્નશ્ચરેદ્ ભિક્ષુરતન્દ્રિતઃ ॥ ૨૯.૩૩ ॥

અકસ્માદેવ હિંસાં તુ યદિ ભિક્ષુઃ સમાચરેત્ ।
કુર્યાત્કૃછ્રાતિકૃચ્છ્રં તુ ચાન્દ્રાયણમથાપિ વા ॥ ૨૯.૩૪ ॥

સ્કન્નમિન્દ્રિયદૌર્બલ્યાત્ સ્ત્રિયં દૃષ્ટ્વા યતિર્યદિ ।
તેન ધારયિતવ્યા વૈ પ્રાણાયામાસ્તુ ષોડશ ॥ ૨૯.૩૫ ॥

દિવાસ્કન્ને ત્રિરાત્રં સ્યાત્ પ્રાણાયામશતં તથા ।
એકાન્તે મધુમાંસે ચ નવશ્રાદ્ધે તથૈવ ચ ।
પ્રત્યક્ષલવણે ચોક્તં પ્રાજાપત્યં વિશોધનમ્ ॥ ૨૯.૩૬ ॥

ધ્યાનનિષ્ઠસ્ય સતતં નશ્યતે સર્વપાતકમ્ ।
તસ્માન્મહેશ્વરં જ્ઞાત્વા તસ્ય ધ્યાનપરો ભવેત્ ॥ ૨૯.૩૭ ॥

યદ્ બ્રહ્મ પરમં જ્યોતિઃ પ્રતિષ્ઠાક્ષરમદ્વયમ્ ।
યોઽન્તરા પરં બ્રહ્મ સ વિજ્ઞેયો મહેશ્વરઃ ॥ ૨૯.૩૮ ॥

એષ દેવો મહાદેવઃ કેવલઃ પરમઃ શિવઃ ।
તદેવાક્ષરમદ્વૈતં તદાદિત્યાન્તરં પરમ્ ॥ ૨૯.૩૯ ॥

યસ્માન્મહીયસો દેવઃ સ્વધાગ્નિ જ્ઞાનસંસ્થિતે ।
આત્મયોગાહ્વયે તત્ત્વે મહાદેવસ્તતઃ સ્મૃતઃ ॥ ૨૯.૪૦ ॥

નાન્યં દેવંમહાદેવાદ્ વ્યતિરિક્તં પ્રપશ્યતિ ।
તમેવાત્માનમાત્મેતિ યઃ સ યાતિ પરમં પદમ્ ॥ ૨૯.૪૧ ॥

મન્યતે યે સ્વમાત્માનં વિભિન્નં પરમેશ્વરાત્ ।
ન તે પશ્યન્તિ તં દેવં વૃથા તેષાં પરિશ્રમઃ ॥ ૨૯.૪૨ ॥

એકમેવ પરં બ્રહ્મ વિજ્ઞેયં તત્ત્વમવ્યયમ્ ।
સ દેવસ્તુ મહાદેવો નૈતદ્ વિજ્ઞાય બધ્યતે ॥ ૨૯.૪૩ ॥

તસ્માદ્ યતેત નિયતં યતિઃ સંયતમાનસઃ ।
જ્ઞાનયોગરતઃ શાન્તો મહાદેવપરાયણઃ ॥ ૨૯.૪૪ ॥

એષ વઃ કથિતો વિપ્રો યતીનામાશ્રમઃ શુભઃ ।
પિતામહેન વિભુના મુનીનાં પૂર્વમીરિતમ્ ॥ ૨૯.૪૫ ॥

નાપુત્રશિષ્યયોગિભ્યો દદ્યાદિદમનુત્તમમ્ ।
જ્ઞાનં સ્વયંભુના પ્રોક્તં યતિધર્માશ્રયં શિવમ્ ॥ ૨૯.૪૬ ॥

ઇતિ યતિનિયમાનામેતદુક્તં વિધાનં
પશુપતિપરિતોષે યદ્ ભવેદેકહેતુઃ ।
ન ભવતિ પુનરેષામુદ્ભવો વા વિનાશઃ
પ્રણિહિતમનસો યે નિત્યમેવાચરન્તિ ॥ ૨૯.૪૭ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥૨૯ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
અતઃ પરં પ્રવલક્ષ્યામિ પ્રાયશ્ચિત્તવિધિં શુભમ્ ।
હિતાય સર્વવિપ્રાણાં દોષાણામપનુત્તયે ॥ ૩૦.૧ ॥

અકૃત્વા વિહિતં કર્મ કૃત્વા નિન્દિતમેવ ચ ।
દોષમાપ્નોતિ પુરુષઃ પ્રાયશ્ચિત્તં વિશોધનમ્ ॥ ૩૦.૨ ॥

પ્રાયશ્ચિત્તમકૃત્વા તુ ન તિષ્ઠેદ્ બ્રાહ્મણઃ ક્વચિત્ ।
યદ્ બ્રૂયુર્બ્રાહ્મણાઃ શાન્તા વિદ્વાંસસ્તત્સમાચરેત્ ॥ ૩૦.૩ ॥

વેદાર્થવિત્તમઃ શાન્તો ધર્મકામોઽગ્નિમાન્ દ્વિજઃ ।
સ એવ સ્યાત્ પરો ધર્મો યમેકોઽપિ વ્યવસ્યતિ ॥ ૩૦.૪ ॥

અનાહિતાગ્નયો વિપ્રાસ્ત્રયો વેદાર્થપારગાઃ ।
યદ્ બ્રૂયુર્ધર્મકામાસ્તે તજ્જ્ઞેયં ધર્મસાધનમ્ ॥ ૩૦.૫ ॥

અનેકધર્મશાસ્ત્રજ્ઞા ઊહાપોહવિશારદાઃ ।
વેદાધ્યયનસમ્પન્નાઃ સપ્તૈતે પરિકીર્ત્તિતાઃ ॥ ૩૦.૬ ॥

મીમાંસાજ્ઞાનતત્ત્વજ્ઞા વેદાન્તકુશલા દ્વિજાઃ ।
એકવિંશતિવિખ્યાતાઃ પ્રયાશ્ચિત્તં વદન્તિ વૈ ॥ ૩૦.૭ ॥

બ્રહ્મહા મદ્યપઃ સ્તેનો ગુરુતલ્પગ એવ ચ ।
મહાપાતકિનસ્ત્વેતે યશ્ચૈતૈઃ સહ સંવસેત્ ॥ ૩૦.૮ ॥

સંવત્સરં તુ પતિતૈઃ સંસર્ગં કુરુતે તુ યઃ ।
યાનશય્યાસનૈર્નિત્યં જાનન્ વૈ પતિતો ભવેત્ ॥ ૩૦.૯ ॥

યાજનં યોનિસંબન્ધં તથૈવાધ્યાપનં દ્વિજઃ ।
કૃત્વા સદ્યઃ પતત્યેવ સહ ભોજનમેવ ચ ॥ ૩૦.૧૦ ॥

અવિજ્ઞાયાથ યો મોહાત્ કુર્યાદધ્યાપનં દ્વિજઃ ।
સંવત્સરેણ પતતિ સહાધ્યયનમેવ ચ ॥ ૩૦.૧૧ ॥

બ્રહ્માહા દ્વાદશાબ્દાનિ કુટિં કૃત્વા વને વસેત્ ।
ભૈક્ષમાત્મવિશુદ્ધ્યર્થે કૃત્વા શવશિરોર્ધ્વજમ્ ॥ ૩૦.૧૨ ॥

બ્રાહ્મણાવસથાન્ સર્વાન્ દેવાગારાણિ વર્જયેત્ ।
વિનિન્દન્ સ્વયમાત્માનં બ્રાહ્મણં તં ચ સંસ્મરન્ ॥ ૩૦.૧૩ ॥

અસંકલ્પિતયોગ્યાનિ સપ્તાગારાણિ સંવિશેત્ ।
વિધૂમે શનકૈર્નિત્યં વ્યઙ્ગારે ભુક્તવજ્જને ॥ ૩૦.૧૪ ॥

એકકાલં ચરેદ્ ભૈક્ષં દોષં વિખ્યાપયન્ નૃણામ્ ।
વન્યમૂલફલૈર્વાપિ વર્ત્તયેદ્ વૈ સમાશ્રિતઃ ॥ ૩૦.૧૫ ॥

કપાલપાણિઃ ખટ્વાઙ્ગી બ્રહ્મચર્યપરાયણઃ ।
પૂર્ણે તુ દ્વાદશે વર્ષે બ્રહ્મહત્યાં વ્યપોહતિ ॥ ૩૦.૧૬ ॥

અકામતઃ કૃતે પાપે પ્રાયશ્ચિત્તમિદં શુભમ્ ।
કામતો મરણાચ્છુદ્ધિર્જ્ઞેયા નાન્યેન કેનચિત્ ॥ ૩૦.૧૭ ॥

કુર્યાદનશનં વાઽથ ભૃગોઃ પતનમેવ વા ।
જ્વલન્તં વા વિશેદગ્નિં જલં વા પ્રવિશેત્ સ્વયમ્ ॥ ૩૦.૧૮ ॥

બ્રાહ્મણાર્થે ગવાર્થે વા સમ્યક્ પ્રાણાન્ પરિત્યજેત્ ।
બ્રહ્મહત્યાપનોદાર્થમન્તરા વા મૃતસ્ય તુ ॥ ૩૦.૧૯ ॥

દીર્ઘામયાવિનં વિપ્રં કૃત્વાનામયમેવ વા ।
દત્ત્વા ચાન્નં સુવિદુષે બ્રહ્મહત્યાં વ્યપોહતિ ॥ ૩૦.૨૦ ॥

અશ્વમેધાવભૃથકે સ્નાત્વા વા શુધ્યતે દ્વિજઃ ।
સર્વસ્વં વા વેદવિદે બ્રાહ્મણાય પ્રદાય તુ ॥ ૩૦.૨૧ ॥

સરસ્વત્યાસ્ત્વરુણયા સંગમે લોકવિશ્રુતે ।
શુધ્યેત્ ત્રિષવણસ્નાનાત્ ત્રિરાત્રોપોષિતો દ્વિજઃ ॥ ૩૦.૨૨ ॥

ગત્વા રામેશ્વરં પુણ્યં સ્નાત્વા ચૈવ મહોદધૌ ।
બ્રહ્મચર્યાદિભિર્યુક્તો દૃષ્ટ્વા રુદ્રં વિમુચ્યતે ॥ ૩૦.૨૩ ॥

કપાલમોચનં નામ તીર્થં દેવસ્ય શૂલિનઃ ।
સ્નાત્વાઽભ્યર્ચ્ય પિતૄન્ દેવાન્ બ્રહ્મહત્યાં વ્યપોહતિ ॥ ૩૦.૨૪ ॥

યત્ર દેવાદિદેવેન ભૈરવેણામિતૌજસા ।
કપાલં સ્થાપિતં પૂર્વં બ્રહ્મણઃ પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૩૦.૨૫ ॥

સમભ્યર્ચ્ય મહાદેવં તત્ર ભૈરવરૂપિણમ્ ।
તર્પપિત્વા પિતૄન્ સ્નાત્વા મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥ ૩૦.૨૬ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે ત્રિશોઽધ્યાયઃ ॥૩૦ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે એકત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

ઋષય ઊચુઃ ।
કથં દેવેન રુદ્રેણ શંકરેણાતિતેજસા ।
કપાલં બ્રહ્મણઃ પૂર્વં સ્થાપિતં દેહજં ભુવિ ॥ ૩૧.૧ ॥

સૂત ઉવાચ ।
શૃણુધ્વમૃષયઃ પુણ્યાં કથાં પાપપ્રણાશનીમ્ ।
માહાત્મ્યં દેવદેવસ્ય મહાદેવસ્ય ધીમતઃ ॥ ૩૧.૨ ॥

પુરા પિતામહં દેવં મેરુશૃઙ્ગે મહર્ષયઃ ।
પ્રોચુઃ પ્રણમ્ય લોકાદિં કિમેકં તત્ત્વમવ્યયમ્ ॥ ૩૧.૩ ॥

સ માયયા મહેશસ્ય મોહિતો લોકસંભવઃ ।
અવિજ્ઞાય પરં ભાવં સ્વાત્માનં પ્રાહ ધર્ષિણમ્ ॥ ૩૧.૪ ॥

અહં ધાતા જગદ્યોનિઃ સ્વયંભૂરેક ઈશ્વરઃ ।
અનાદિમત્પરં બ્રહ્મ મામભ્યર્ચ્ય વિમુચ્યતે ॥ ૩૧.૫ ॥

અહં હિ સર્વદેવાનાં પ્રવર્ત્તકનિવર્ત્તકઃ ।
ન વિદ્યતે ચાભ્યધિકો મત્તો લોકેષુ કશ્ચન ॥ ૩૧.૬ ॥

તસ્યૈવં મન્યમાનસ્ય જજ્ઞે નારાયણાંશજઃ ।
પ્રોવાચ પ્રહસન્ વાક્યં રોષતામ્રવિલોચનઃ ॥ ૩૧.૭ ॥

કિં કારણમિદં બ્રહ્મન્ વર્ત્તતે તવ સાંપ્રતમ્ ।
અજ્ઞાનયોગયુક્તસ્ય ન ત્વેતદુચિતં તવ ॥ ૩૧.૮ ॥

અહં ધાતા હિ લોકાનાં જજ્ઞે નારાયણાત્પ્રભોઃ ।
ન મામૃતેઽસ્ય જગતો જીવનં સર્વદા ક્વચિત્ ॥ ૩૧.૯ ॥

અહમેવ પરં જ્યોતિરહમેવ પરા ગતિઃ ।
મત્પ્રેરિતેન ભવતા સૃષ્ટં ભુવનમણ્ડલમ્ ॥ ૩૧.૧૦ ॥

એવં વિવદતોર્મોહાત્ પરસ્પરજયૈષિણોઃ ।
આજગ્મુર્યત્ર તૌ દેવૌ વેદાશ્ચત્વાર એવ હિ ॥ ૩૧.૧૧ ॥

અન્વીક્ષ્ય દેવં બ્રહ્માણં યજ્ઞાત્માનં ચ સંસ્થિતમ્ ।
પ્રોચુઃ સંવિગ્નહૃદયા યાથાત્મ્યં પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૩૧.૧૨ ॥

ઋગ્વેદ ઉવાચ ।
યસ્યાન્તઃ સ્થાનિ ભૂતાનિ યસ્માત્સર્વં પ્રવર્ત્તતે ।
યદાહુસ્તત્પરં તત્ત્વં સ દેવઃ સ્યાન્મહેશ્વરઃ ॥ ૩૧.૧૩ ॥

યજુર્વેદ ઉવાચ ।
યો યજ્ઞૈરખિલૈરીશો યોગેન ચ સમર્ચ્યતે ।
યમાહુરીશ્વરં દેવં સ દેવઃ સ્યાત્ પિનાકધૃક્ ॥ ૩૧.૧૪ ॥

સામવેદ ઉવાચ ।
યેનેદં ભ્રામ્યતે વિશ્વં યદાકાશાન્તરં શિવમ્ ।
યોગિભિર્વિદ્યતે તત્ત્વં મહાદેવઃ સ શંકરઃ ॥ ૩૧.૧૫ ॥

અથર્વવેદ ઉવાચ ।
યં પ્રપશ્યન્તિ દેવેશં યતન્તો યતયઃ પરમ્ ।
મહેશં પુરુષં રુદ્રં સ દેવો ભગવાન્ ભવઃ ॥ ૩૧.૧૬ ॥

એવં સ ભગવાન્ બ્રહ્મા વેદાનામીરિતં શુભમ્ ।
શ્રુત્વાહ પ્રહસન્ વાક્યં વિશ્વાત્માઽપિ વિમોહિતઃ ॥ ૩૧.૧૭ ॥

કથં તત્પરમં બ્રહ્મ સર્વસઙ્ગવિવર્જિતમ્ ।
રમતે ભાર્યયા સાર્દ્ધં પ્રમથૈશ્ચાતિગર્વિતૈઃ ॥ ૩૧.૧૮ ॥

ઇતિરિતેઽથ ભગવાન્ પ્રણવાત્મા સનાતનઃ ।
અમૂર્ત્તો મૂર્તિમાન્ ભૂત્વા વચઃ પ્રાહ પિતામહમ્ ॥ ૩૧.૧૯ ॥

પ્રણવ ઉવાચ ।
ન હ્યેષ ભગવાનીશઃ સ્વાત્મનો વ્યતિરિક્તયા ।
કદાચિદ્ રમતે રુદ્રસ્તાદૃશો હિ મહેશ્વરઃ ॥ ૩૧.૨૦ ॥

અયં સ ભગવાનીશઃ સ્વયંજ્યોતિઃ સનાતનઃ ।
સ્વાનન્દભૂતા કથિતા દેવી આગન્તુકા શિવા ॥ ૩૧.૨૧ ॥

ઇત્યેવમુક્તેઽપિ તદા યજ્ઞમૂર્ત્તેરજસ્ય ચ ।
નાજ્ઞાનમગમન્નાશમીશ્વરસ્યૈવ માયયા ॥ ૩૧.૨૨ ॥

તદન્તરે મહાજ્યોતિર્વિરિઞ્ચો વિશ્વભાવનઃ ।
પ્રાપશ્યદદ્ભુતં દિવ્યં પૂરયન્ ગગનાન્તરમ્ ॥ ૩૧.૨૩ ॥

તન્મધ્યસંસ્થં વિમલં મણ્ડલં તેજસોજ્જ્વલમ્ ।
વ્યોમમધ્યગતં દિવ્યં પ્રાદુરાસીદ્ દ્વિજોત્તમાઃ ॥ ૩૧.૨૪ ॥

સ દૃષ્ટ્વા વદનં દિવ્યં મૂર્ધ્નિ લોકપિતામહઃ ।
તૈજસં મણ્જલં ઘોરમાલોકયદનિન્દિતમ્ ॥ ૩૧.૨૫ ॥

પ્રજજ્વાલાતિકોપેન બ્રહ્મણઃ પઞ્ચમં શિરઃ ।
ક્ષણાદપશ્યત મહાન્ પુરુષો નીલલોહિતઃ ॥ ૩૧.૨૬ ॥

ત્રિશૂલપિઙ્ગલો દેવો નાગયજ્ઞોપવીતવાન્ ।
તં પ્રાહ ભગવાન્ બ્રહ્મા શંકરં નીલલોહિતમ્ ॥ ૩૧.૨૭ ॥

જાનામિ ભગવાન્ પૂર્વં લલાટાદદ્ય શંકરમ્ ।
પ્રાદુર્ભૂતં મહેશાનં મામતઃ શરણં વ્રજ ॥ ૩૧.૨૮ ॥

શ્રુત્વા સગર્વવચનં પદ્મયોનેરથેશ્વરઃ ।
પ્રાહિણોત્ પુરુષં કાલં ભૈરવં લોકદાહકમ્ ॥ ૩૧.૨૯ ॥

સ કૃત્વા સુમહદ્ યુદ્ધં બ્રહ્મણા કાલભૈરવઃ ।
ચકર્ત્ત તસ્ય વદનં વિરિઞ્ચસ્યાથ પઞ્ચમમ્ ॥ ૩૧.૩૦ ॥

નિકૃત્તવદનો દેવો બ્રહ્મા દેવેન શંભુના ।
મમાર ચેશો યોગેન જીવિતં પ્રાપ વિશ્વસૃક્ ॥ ૩૧.૩૧ ॥

અથાન્વપશ્યદ્ ગિરિશં મણ્ડલાન્તરસંસ્થિતમ્ ।
સમાસીનં મહાદેવ્યા મહાદેવં સનાતનમ્ ॥ ૩૧.૩૨ ॥

ભુજઙ્ગરાજવલયં ચન્દ્રાવયવભૂષણમ્ ।
કોટિસૂર્યપ્રતીકાશં જટાજૂટવિરાજિતમ્ ॥ ૩૧.૩૩ ॥

શાર્દૂલચર્મવસનં દિવ્યમાલાસમન્વિતમ્ ।
ત્રિશૂલપાણિં દુષ્પ્રેક્ષ્યં યોગિનં ભૂતિભૂષણમ્ ॥ ૩૧.૩૪ ॥

યમન્તરા યોગનિષ્ઠાઃ પ્રપશ્યન્તિ હૃદીશ્વરમ્ ।
તમાદિમેકં બ્રહ્માણં મહાદેવં દદર્શ હ ॥ ૩૧.૩૫ ॥

યસ્ય સા પરમા દેવી શક્તિરાકાશસંસ્થિતા ।
સોઽનન્તૈશ્વર્યયોગાત્મા મહેશો દૃશ્યતે કિલ ॥ ૩૧.૩૬ ॥

યસ્યાશેષજગદ્ બીજં વિલયં યાતિ મોહનમ્ ।
સકૃત્પ્રણામમાત્રેણ સ રુદ્રઃ ખલુ દૃશ્યતે ॥ ૩૧.૩૭ ॥

યોઽથ નાચારનિરતાસ્તદ્ભક્તાનેવ કેવલમ્ ।
વિમોચયતિ લોકાત્મા નાયકો દૃશ્યતે કિલ ॥ ૩૧.૩૮ ॥

યસ્ય બ્રહ્માદયો દેવા ઋષયો બ્રહ્મવાદિનઃ ।
અર્ચયન્તિ સદા લિઙ્ગં વિશ્વેશઃ ખલુ દૃશ્યતે ॥ ૩૧.૩૯ ॥

યસ્યાશેષજગત્સૂતિઃ વિજ્ઞાનતનુરીશ્વરઃ ।
ન મુઞ્ચતિ સદા પાર્શ્વં શંકરોઽસૌ ચ દૃશ્યતે ॥૩૧.૪૦ ॥

વિદ્યાસહાયો ભગવાન્ યસ્યાસૌ મણ્ડલાન્તરમ્ ।
હિરણ્યગર્ભપુત્રોઽસાવીશ્વરો દૃશ્યતે પરઃ ॥૩૧.૪૧ ॥

પુષ્પં વા યદિ વા પત્રં યત્પાદયુગલે જલમ્ ।
દત્ત્વા તરતિ સંસારં રુદ્રોઽસૌ દૃશ્યતે કિલ ॥ ૩૧.૪૨ ॥

તત્સન્નિધાને સકલં નિયચ્છતિ સનાતનઃ ।
કાલં કિલ સ યોગાત્મા કાલકાલો હિ દૃશ્યતે ॥ ૩૧.૪૩ ॥

જીવનં સર્વલોકાનાં ત્રિલોકસ્યૈવ ભૂષણમ્ ।
સોમઃ સ દૃશ્યતે દેવઃ સોમો યસ્ય વિભૂષણમ્ ॥ ૩૧.૪૪ ॥

દેવ્યા સહ સદા સાક્ષાદ્ યસ્ય યોગઃ સ્વભાવતઃ ।
ગીયતે પરમા મુક્તિઃ મહાદેવઃ સ દૃશ્યતે ॥ ૩૧.૪૫ ॥

યોગિનો યોગતત્ત્વજ્ઞા વિયોગાભિમુખોઽનિશમ્ ।
યોગં ધ્યાયન્તિ દેવ્યાઽસૌ સ યોગી દૃશ્યતે કિલ ॥ ૩૧.૪૬ ॥

સોઽનુવીક્ષ્ય મહાદેવં મહાદેવ્યા સનાતનમ્ ।
વરાસને સમાસીનમવાપ પરમાં સ્મૃતિમ્ ॥ ૩૧.૪૭ ॥

લબ્ધ્વા માહેશ્વરીં દિવ્યાં સંસ્મૃતિં ભગવાનજઃ ।
તોષયામાસ વરદં સોમં સોમવિભૂષણમ્ ॥ ૩૧.૪૮ ॥

બ્રહ્મોવાચ ।
નમો દેવાય મહતે મહાદેવ્યૈ નમો નમઃ ।
નમઃ શિવાય શાન્તાય શિવાયૈ સતતં નમઃ ॥ ૩૧.૪૯ ॥

ઓં નમો બ્રહ્મણે તુભ્યં વિદ્યાયૈ તે નમો નમઃ ।
મૂલપ્રકૃતયે તુભ્યં મહેશાય નમો નમઃ ॥ ૩૧.૫૦ ॥

નમો વિજ્ઞાનદેહાય ચિન્તાયૈ તે નમો નમઃ ।
નમોઽસ્તુ કાલકાલાય ઈશ્વરાયૈ નમો નમઃ ॥ ૩૧.૫૧ ॥

નમો નમોઽસ્તુ રુદ્રાય રુદ્રાણ્યૈ તે નમો નમઃ ।
નમો નમસ્તે કામાય માયાયૈ ચ નમો નમઃ ॥ ૩૧.૫૨ ॥

નિયન્ત્રે સર્વકાર્યાણાં ક્ષોભિકાયૈ નમો નમઃ ।
નમોઽસ્તુ તે પ્રકૃતયે નમો નારાયણાય ચ ॥ ૩૧.૫૩ ॥

યોગાદાય નમસ્તુભ્યં યોગિનાં ગુરવે નમઃ ।
નમઃ સંસારનાશાય સંસારોત્પત્તયે નમઃ ॥ ૩૧.૫૬ ॥

નિત્યાનન્દાય વિભવે નમોઽસ્ત્વાનન્દમૂર્ત્તયે ।
નમઃ કાર્યવિહીનાય વિશ્વપ્રકૃતયે નમઃ ॥ ૩૧.૫૭ ॥

ઓંકારમૂર્ત્તયે તુભ્યં તદન્તઃ સંસ્થિતાય ચ ।
નમસ્તે વ્યોમસંસ્થાય વ્યોમશક્ત્યૈ નમો નમઃ ॥ ૩૧.૫૮ ॥

ઇતિ સોમાષ્ટકેનેશં પ્રણિપત્ય પિતામહઃ ।
પપાત દણ્ડવદ્ ભૂમૌ ગૃણન્ વૈ શતરુદ્રિયમ્ ॥ ૩૧.૫૯ ॥

અથ દેવો મહાદેવઃ પ્રણતાર્તિહરો હરઃ ।
પ્રોવાચોત્થાપ્ય હસ્તાભ્યાં પ્રીતોઽસ્મિ તવ સાંપ્રતમ્ ॥ ૩૧.૬૦ ॥

દત્ત્વાઽસ્મૈ પરમં યોગમૈશ્વર્યમતુલં મહત્ ।
પ્રોવાચાન્તે સ્થિતં દેવં નીલલોહિતમીશ્વરમ્ ॥ ૩૧.૫૯ ॥

એષ બ્રહ્માઽસ્ય જગતઃ સમ્પૂજ્યઃ પ્રથમઃ સ્થિતઃ ।
આત્મના રક્ષણીયસ્તે ગુરુર્જ્યેષ્ઠઃ પિતા તવ ॥ ૩૧.૬૦ ॥

અયં પુરાણપુરુષો ન હન્તવ્યસ્ત્વયાઽનઘ ।
સ્વયોગૈશ્વર્યમાહાત્મ્યાન્મામેવ શરણં ગતઃ ॥ ૩૧.૬૧ ॥

અયં ચ યજ્ઞો ભગવાન્ સગર્વો ભવતાઽનઘ ।
શાસિતવ્યો વિરિઞ્ચસ્ય ધારણીયં શિરસ્ત્વયા ॥ ૩૧.૬૨ ॥

બ્રહ્મહત્યાપનોદાર્થં વ્રતં લોકે પ્રદર્શયન્ ।
ચરસ્વ સતતં ભિક્ષાં સંસ્થાપય સુરદ્વિજાન્ ॥ ૩૧.૬૩ ॥

ઇત્યેતદુક્ત્વા વચનં ભગવાન્ પરમેશ્વરમ્ ।
સ્થાનં સ્વાભાવિકં દિવ્યં યયૌ તત્પરમં પદમ્ ॥ ૩૧.૬૪ ॥

તતઃ સ ભગવાનીશઃ કપર્દી નીલલોહિતઃ ।
ગ્રાહયામાસ વદનં બ્રહ્મણઃ કાલભૈરવમ્ ॥ ૩૧.૬૫ ॥

ચર ત્વં પાપનાશાર્થં વ્રતં લોકહિતાવહમ્ ।
કપાલહસ્તો ભગવાન્ ભિક્ષાં ગૃહ્ણાતુ સર્વતઃ ॥ ૩૧.૬૬ ॥

ઉક્ત્વૈવં પ્રાહિણોત્ કન્યાં બ્રહ્મહત્યેતિ વિશ્રુતામ્ ।
દંષ્ટ્રાકરાલવદનાં જ્વાલામાલાવિભૂષણામ્ ॥ ૩૧.૬૭ ॥

યાવદ્ વારાણસીં દિવ્યાં પુરીમેષ ગમિષ્યતિ ।
તાવત્ વિભીષણાકારા હ્યનુગચ્છ ત્રિશૂલિ૮મ્ ॥ ૩૧.૬૮ ॥

એવમાભાષ્ય કાલાગ્નિં પ્રાહ દેવો મહેશ્વરમ્ ।
અટસ્વ નિખિલં લોકં ભિક્ષાર્થી મન્નિયોગતઃ ॥ ૩૧.૬૯ ॥

યદા દ્રક્ષ્યસિ દેવેશં નારાયણમનામયમ્ ।
તદાઽસૌ વક્ષ્યતિ સ્પષ્ટમુપાયં પાપશોધનમ્ ॥ ૩૧.૭૦ ॥

સ દેવદેવતાવાક્યમાકર્ણ્ય ભગવાન્ હરઃ ।
કપાલપાણિર્વિશ્વાત્મા ચચાર ભુવનત્રયમ્ ॥ ૩૧.૭૧ ॥

આસ્થાય વિકૃતં વેષં દીપ્યમાનં સ્વતેજસા ।
શ્રીમત્ પવિત્રં રુચિરં લેચનત્રયસંયુતં ૩૧.૭૨ ॥

કોટિસૂર્યપ્રતીકાશૈઃ પ્રમથૈશ્ચાતિગર્વિતૈઃ ।
ભાતિ કાલાગ્નિનયનો મહાદેવઃ સમાવૃતઃ ॥ ૩૧.૭૩ ॥

પીત્વા તદમૃતં દિવ્યમાનન્દં પરમેષ્ઠિનઃ ।
લીલાવિલાસૂબહુલો લોકાનાગચ્છતીશ્વરઃ ॥ ૩૧.૭૪ ॥

તં દૃષ્ટ્વા કાલવદનં શંકરં કાલભૈરવમ્ ।
રૂપલાવણ્યસમ્પન્નં નારીકુલમગાદનુ ॥ ૩૧.૭૫ ॥

ગાયન્તિ વિવિધં ગીતં નૃત્યન્તિ પુરતઃ પ્રભોઃ ।
સસ્મિતં પ્રેક્ષ્ય વદનં ચક્રુર્ભ્રૂભઙ્ગમેવ ચ ॥ ૩૧.૭૬ ॥

સ દેવદાનવાદીનાં દેશાનભ્યેત્ય શૂલધૃક્ ।
જગામ વિષ્ણોર્ભવનં યત્રાસ્તે મધુસૂદનઃ ॥ ૩૧.૭૭ ॥

નિરીક્ષ્ય દિવ્યભવનં શંકરો લોકશંકરઃ ।
સહૈવ ભૂતપ્રવરૈઃ પ્રવેષ્ટુમુપચક્રમે ॥ ૩૧.૭૮ ॥

અવિજ્ઞાય પરં ભાવં દિવ્યં તત્પારમેશ્વરમ્ ।
ન્યવારયત્ ત્રિશૂલાઙ્કં દ્વારપાલો મહાબલઃ ॥ ૩૧.૭૯ ॥

શઙ્ખચક્રગદાપાણિઃ પીતવાસા મહાભુજઃ ।
વિષ્વક્સેન ઇતિ ખ્યાતો વિષ્ણોરંશસમુદ્ભવઃ ॥ ૩૧.૮૦ ॥

(અથૈનં શંકરગણં યુયુધે વિષ્ણુસંભવઃ ।
ભીષણો ભૈરવાદેશાત્ કાલવેગ ઇતિ શ્રુતઃ ) ॥

વિજિત્ય તં કાલવેગં ક્રોધસંરક્તલોચનઃ ।
દુદ્રાવાભિમુખં રુદ્રં ચિક્ષેપ ચ સુદર્શનમ્ ॥ ૩૧.૮૧ ॥

અથ દેવો મહાદેવસ્ત્રિપુરારિસ્ત્રિશૂલભૃત્ ।
તમાપતન્તં સાવજ્ઞમાલોકયદમિત્રજિત્ ॥ ૩૧.૮૨ ॥

તદન્તરે મહદ્ભૂતં યુગાન્તદહનોપમમ્ ।
શૂલેનોરસિ નિર્ભિદ્ય પાતયામાસ તં ભુવિ ॥ ૩૧.૮૩ ॥

સ શૂલાભિહતોઽત્યર્થં ત્યક્ત્વા સ્વં પરમં બલમ્ ।
તત્યાજ જીવિતં દૃષ્ટ્વા મૃત્યું વ્યાધિહતા ઇવ ॥ ૩૧.૮૪ ॥

નિહત્ય વિષ્ણુપુરુષં સાર્ધં પ્રમથપુંગવૈઃ ।
વિવેશ ચાન્તરગૃહં સમાદાય કલેવરમ્ ॥ ૩૧.૮૫ ॥

નિરીક્ષ્ય જગતો હેતુમીશ્વરં ભગવાન્ હરિઃ ।
શિરો લલાટાત્ સંભિદ્ય રક્તધારામપાતયત્ ॥ ૩૧.૮૬ ॥

ગૃહાણ ભગવન્ ભિક્ષાં મદીયામમિતદ્યુતે ।
ન વિદ્યતેઽન્યા હ્યુચિતા તવ ત્રિપુરમર્દન ॥ ૩૧.૮૭ ॥

ન સમ્પૂર્ણં કપાલં તદ્ બ્રહ્મણઃ પરમેષ્ઠિનઃ ।
દિવ્યં વર્ષસહસ્રં તુ સા ચ ધારા પ્રવાહિતા ॥ ૩૧.૮૮ ॥

અથાબ્રવીત્ કાલરુદ્રં હરિર્નારાયણઃ પ્રભુઃ ।
સંસ્તૂય વૈદિકૈર્મન્ત્રૈર્બહુમાનપુરઃ સરમ્ ॥ ૩૧.૮૯ ॥

કિમર્થમેતદ્ વદનં બ્રહ્મણો ભવતા ધૃતમ્ ।
પ્રોવાચ વૃત્તમખિલં ભગવાન્ પરમેશ્વરઃ ॥ ૩૧.૯૦ ॥

સમાહૂય હૃષીકેશો બ્રહ્મહત્યામથાચ્યુતઃ ।
પ્રાર્થયામાસ દેવેશો વિમુઞ્ચેતિ ત્રિશૂલિનમ્ ॥ ૩૧.૯૧ ॥

ન તત્યાજાથ સા પાર્શ્વં વ્યાહૃતાઽપિ મુરારિણા ।
ચિરં ધ્યાત્વા જગદ્યોનિં શંકરં પ્રાહ સર્વવિત્ ॥ ૩૧.૯૨ ॥

વ્રજસ્વ ભગવન્ દિવ્યાં પુરીં વારાણસીં શુભામ્ ।
યત્રાખિલજગદ્દોષાત્ ક્ષિપ્રં નાશયતીશ્વરઃ ॥ ૩૧.૯૩ ॥

તતઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ ।
જગામ લીલયા દેવો લોકાનાં હિતકામ્યયા ॥ ૩૧.૯૪ ॥

સંસ્તૂયમાનઃ પ્રમથૈર્મહાયોગૈરિતસ્તતઃ ।
નૃત્યમાનો મહાયોગી હસ્તન્યસ્તકલેવરઃ ॥ ૩૧.૯૫ ॥

તમભ્યધાવદ્ ભગવાન્ હરિર્નારાયણઃ પ્રભુઃ ।
અથાસ્થાયાપરં રૂપં નૃત્યદર્શનલાલસઃ ॥ ૩૧.૯૬ ॥

નિરીક્ષમાણો નોવિન્દં વૃષેન્દ્રાઙ્કિતશાસનઃ ।
સસ્મિતોઽનન્તયોગાત્મા નૃત્યતિ સ્મ પુનઃ પુનઃ ॥ ૩૧.૯૭ ॥

અથ સાનુચરો રુદ્રઃ સહરિર્ધર્મવાહનઃ ।
ભેજે મહાદેવપુરીં વારાણસીતિ વિશ્રુતામ્ ॥ ૩૧.૯૮ ॥

પ્રવિષ્ટમાત્રે દેવેશે બ્રહ્મહત્યા કપર્દિનિ ।
હા હેત્યુક્ત્વા સનાદં વૈ પાતાલં પ્રાપ દુઃખિતા ॥ ૩૧.૯૯ ॥

પ્રવિશ્ય પરમં સ્થાનં કપાલં બ્રહ્મણો હરઃ ।
ગણાનામગ્રતો દેવઃ સ્થાપયામાસ શંકરઃ ॥ ૩૧.૧૦૦ ॥

સ્થાપયિત્વા મહાદેવો દદૌ તચ્ચ કલેવરમ્ ।
ઉક્ત્વા સજીવમસ્ત્વિતિ વિષ્ણવેઽસૌ ઘૃણાનિધિઃ ॥ ૩૧.૧૦૧ ॥

યે સ્મરન્તિ મમાજસ્રં કાપાલં વેષમુત્તમમ્ ।
તેષાં વિનશ્યતિ ક્ષિપ્રમિહામુત્ર ચ પાતકમ્ ॥ ૩૧.૧૦૨ ॥

આગમ્ય તીર્થપ્રવરે સ્નાનં કૃત્વા વિધાનતઃ ।
તર્પયિત્વા પિતૄન્ દેવાન્ મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥ ૩૧.૧૦૩ ॥

અશાશ્વતં જગજ્જ્ઞાત્વા યેઽસ્મિન્ સ્થાને વસન્તિ વૈ ।
દેહાન્તે તત્ પરં જ્ઞાનં દદામિ પરમં પદમ્ ॥ ૩૧.૧૦૪ ॥

ઇતીદમુક્ત્વા ભગવાન્ સમાલિઙ્ગ્ય જનાર્દનમ્ ।
સહૈવ પ્રમથેશાનૈઃ ક્ષણાદન્તરધીયત ॥ ૩૧.૧૦૫ ॥

સ લબ્ધ્વા ભગવાન્ કૃષ્ણો વિષ્વક્સેનં ત્રિશૂલિનઃ ।
સ્વંદેશમગત્ તૂષ્ણીં ગૃહીત્વા પરમં બુધઃ ॥ ૩૧.૧૦૬ ॥

એતદ્ વઃ કથિતં પુણ્યં મહાપાતકનાશનમ્ ।
કપાલમોચનં તીર્થં સ્થાણોઃ પ્રિયકરં શુભમ્ ॥ ૩૧.૧૦૭ ॥

ય ઇમં પઠતેઽધ્યાયં બ્રાહ્મણાનાં સમીપતઃ ।
વાચિકૈર્માનસૈઃ પાપૈઃ કાયિકૈશ્ચ વિમુચ્યતે ॥ ૩૧.૧૦૮ ॥

તિ શ્રીકૂર્મપારાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
એકત્રિશોઽધ્યાયઃ ॥૩૧ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે દ્વાત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
સુરાપસ્તુ સુરાં તપ્તામગ્નિવર્ણાં સ્વયં પિબેત્ ।
તયા સ કાયે નિર્દગ્ધે મુચ્યતે તુ દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૩૨.૧ ॥

ગોમૂત્રમગ્નિવર્ણં વા ગોશકૃદ્રસમેવ વા ।
પયો ઘૃતં જલં વાઽથ મુચ્યતે પાતકાત્ તતઃ ॥ ૩૨.૨ ॥

જલાર્દ્રવાસાઃ પ્રયતો ધ્યાત્વા નારાયણં હરિમ્ ।
બ્રહ્મહત્યાવ્રતં ચાથ ચરેત્ પાપપ્રશાન્તયે ॥ ૩૨.૩ ॥

સુવર્ણસ્તેયકૃદ્ વિપ્રો રાજાનમભિગમ્ય તુ ।
સ્વકર્મ ખ્યાપયન્ બ્રૂયાન્મા ભવાનનુશાસ્ત્વિતિ ॥ ૩૨.૪ ॥

ગૃહીત્વા મુસલં રાજા સકૃદ્ હન્યાત્ તતઃ સ્વયમ્ ।
વધે તુ શુદ્ધ્યતે સ્તેનો બ્રાહ્મણસ્તપસાથવા ॥ ૩૨.૫ ॥

સ્કન્ધેનાદાય મુસલં લકુડં વાઽપિ ખાદિરમ્ ।
શક્તિંચાદાયતીક્ષ્ણાગ્રામાયસં દણ્ડમેવ વા ॥ ૩૨.૬ ॥

રાજા તેન ચ ગન્તવ્યો મુક્તકેશેન ધાવતા ।
આચક્ષાણેન તત્પાપમેવંકર્માઽસ્મિ શાધિ મામ્ ॥ ૩૨.૭ ॥

શાસનાદ્ વા વિમોક્ષાદ્ વા સ્તેનઃ સ્તેયાદ્ વિમુચ્યતે ।
અશાસિત્વા તુ તં રાજાસ્તેનસ્યાપ્નોતિ કિલ્બિષમ્ ॥ ૩૨.૮ ॥

તપસાપનોતુમિચ્છસ્તુ સુવર્ણસ્તેયજં મલમ્ ।
ચીરવાસા દ્વિજોઽરણ્યે ચરેદ્ બ્રહ્મહણો વ્રતમ્ ॥ ૩૨.૯ ॥

સ્નાત્વાઽશ્વમેધાવભૃથે પૂતઃ સ્યાદથવા દ્વિજઃ ।
પ્રદદ્યાદ્ વાઽથ વિપ્રેભ્યઃ સ્વાત્મતુલ્યં હિરણ્યકમ્ ॥ ૩૨.૧૦ ॥

ચરેદ્ વા વત્સરં કૃચ્છ્રં બ્રહ્મચર્યપરાયણઃ ।
બ્રાહ્મણઃ સ્વર્ણહારી તુ તત્પાપસ્યાપનુત્તયે ॥ ૩૨.૧૧ ॥

ગુરોર્ભાર્યાં સમારુહ્ય બ્રાહ્મણઃ કામમોહિતઃ ।
અવગૂહેત્ સ્ત્રિયં તપ્તાં દીપ્તાં કાર્ષ્ણાયસીં કૃતામ્ ॥ ૩૨.૧૨ ॥

સ્વયં વા શિશ્નવૃષણાવુત્કૃત્યાધાય ચાઞ્ચલૌ ।
આતિષ્ઠેદ્ દક્ષિણામાશામાનિપાતાદજિહ્મગઃ ॥ ૩૨.૧૩ ॥

ગુર્વહ્ગનાગમઃ શુદ્ધ્યૈ ચરેદ્ વા બ્રહ્મહણો વ્રતમ્ ।
શાખાં વા કણ્ટકોપેતાં પરિષ્વજ્યાથ વત્સરમ્ ॥ ૩૨.૧૪ ॥

અધઃ શયીત નિયતો મુચ્યતે ગુરુતલ્પગઃ ।
કૃચ્છ્રં વાબ્દં ચરેદ્ વિપ્રશ્ચીરવાસાઃ સમાહિતઃ ॥ ૩૨.૧૫ ॥

અશ્વમેધાવભૃથકે સ્નાત્વા વા શુદ્ધ્યતે નરઃ ।
કાલેઽષ્ટમે વા ભુઞ્જાનો બ્રહ્મચારી સદાવ્રતી ॥ ૩૨.૧૬ ॥

સ્થાનાશનાભ્યાં વિહરંસ્ત્રિરહ્નોઽભ્યુપયત્નતઃ ।
અધઃ શાયી ત્રિભિર્વર્ષૈસ્તદ્ વ્યપોહતિ પાતકમ્ ॥ ૩૨.૧૭ ॥

ચાન્દ્રાયણાનિ વા કુર્યાત્ પઞ્ચ ચત્વારિ વા પુનઃ ।
પતિતૈઃ સમ્પ્રયુક્તાત્મા અથ વક્ષ્યામિ નિષ્કૃતિમ્ ॥ ૩૨.૧૮ ॥

પતિતેન તુ સંસર્ગં યો યેન કુરુતે દ્વિજઃ ।
સ તત્પાપાપનોદાર્થં તસ્યૈવ વ્રતમાચરેત્ ॥ ૩૨.૧૯ ॥

તપ્તકૃચ્છ્રં ચરેદ્ વાઽથ સંવત્સરમતન્દ્રિતઃ ।
ષાણ્માસિકે તુ સંસર્ગે પ્રાયશ્ચિત્તાર્થંમાચરેત્ ॥ ૩૨.૨૦ ॥

એભિર્વ્રતૈરપોહન્તિ મહાપાતકિનો મલમ્ ।
પુણ્યતીર્થાભિગમનાત્ પૃથિવ્યાં વાઽથ નિષ્કૃતિઃ ॥ ૩૨.૨૧ ॥

બ્રહ્મહત્યા સુરાપાનં સ્તેયં ગુર્વઙ્ગનાગમઃ ।
કૃત્વા તૈશ્ચાપિ સંસર્ગં બ્રાહ્મણઃ કામકારતઃ ॥ ૩૨.૨૨ ॥

કુર્યાદનશનં વિપ્રઃ પુણ્યતીર્થે સમાહિતઃ ।
જ્વલન્તં વા વિશેદગ્નિં ધ્યાત્વા દેવં કપર્દિનમ્ ॥ ૩૨.૨૩ ॥

ન હ્યન્યા નિષ્કૃતિર્દૃષ્ટા મુનિભિર્ધર્મવાદિભિઃ ।
તસ્માત્ પુણ્યેષુ તીર્થેષુ દહન્વાપિ સ્વદેહકમ્ ॥ ૩૨.૨૪ ॥

ઇતિ શ્રી કૂર્મપુરાણે દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥૩૨ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ત્રયસ્ત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

ગત્વા દુહિતરં વિપ્રઃ સ્વસારં વા સ્નુષામપિ ।
પ્રવિશેજ્જ્વલનં દીપ્તં મતિપૂર્વમિતિ સ્થિતિઃ ॥ ૩૩.૧ ॥

માતૃષ્વસાં માતુલાનીં તથૈવ ચ પિતૃષ્વસામ્ ।
ભાગિનેયીં સમારુહ્ય કુર્યાત્ કૃચ્છ્રાતિકૃચ્છ્રકૌ ॥ ૩૩.૨ ॥

ચાન્દ્રાયણં ચ કુર્વીત તસ્ય પાપસ્ય શાન્તયે ।
ધ્યાયન્ દેવં જગદ્યોનિમનાદિનિધનં પરમ્ ॥ ૩૩.૩ ॥

ભ્રાતૃભાર્યાં સમારુહ્ય કુર્યાત્ તત્પાપશાન્તયે ।
ચાન્દ્રાયણાનિ ચત્વારિ પઞ્ચ વા સુસમાહિતઃ ॥ ૩૩.૪ ॥

પૈતૃષ્વસ્ત્રેયીં ગત્વા તુ સ્વસ્ત્રીયાં માતુરેવ ચ ।
માતુલસ્ય સુતાં વાઽપિ ગત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ ॥ ૩૩.૫ ॥

સખિભાર્યાં સમારુહ્ય ગત્વા શ્યાલીં તથૈવ ચ ।
અહોરાત્રોષિતો ભૂત્વા તતઃ કૃચ્છ્રં સમાચરેત્ ॥ ૩૩.૬ ॥

ઉદક્યાગમને વિપ્રસ્ત્રિરાત્રેણ વિશુધ્યતિ ।
ચાણ્ડાલીગમને ચૈવ તપ્તકૃચ્છ્રત્રયં વિદુઃ ॥ ૩૩.૭ ॥

શુદ્ધિ સાંતપનેનાસ્યાન્નાન્યથા નિષ્કૃતિઃ સ્મૃતા ।
માતૃગોત્રાં સમારુહ્ય સમાનપ્રવરાં તથા ॥ ૩૩.૮ ॥

ચાદ્રાયણેન શુધ્યેત પ્રયતાત્મા સમાહિતઃ ।
બ્રાહ્મણો બ્રાહ્મણીં ગત્વા ગૃચ્છ્રમેકં સમાચરેત્ ॥ ૩૩.૯ ॥

કન્યકાન્ દૂષયિત્વા તુ ચરેચ્ચાન્દ્રાયણવ્રતમ્ ।
અમાનુષીષુ પુરુષ ઉદક્યાયામયોનિષુ ॥ ૩૩.૧૦ ॥

રેતઃ સિક્ત્વા જલે ચૈવ કૃચ્છ્રં સાન્તપનં ચરેત્ ।
વાર્દ્ધિકીગમને વિપ્રસ્ત્રિરાત્રેણ વિશુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૩.૧૧ ॥

ગવિ મૈથુનમાસેવ્ય ચરેચ્ચાન્દ્રાયણવ્રતમ્ ।
વેશ્યાયાં મૈથુનં કૃત્વા પ્રાજાપત્યં ચરેદ્ દ્વિજઃ ॥ ૩૩.૧૨ ॥

પતિતાં ચ સ્ત્રિયં ગત્વા ત્રિભિઃ કૃચ્છ્રૈર્વિશુદ્ધ્યતિ ।
પુલ્કસીગમને ચૈવ ક્રચ્છ્રં ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ ॥ ૩૩.૧૩ ॥

નટીં શૈલૂષકીં ચૈવ રજકીં વેણુજીવિનીમ્ ।
ગત્વા ચાન્દ્રાયણં કુર્યાત્ તથા ચર્મોપજીવિનીમ્ ॥ ૩૩.૧૪ ॥

બ્રહમચારી સ્ત્રિયં ગચ્છેત્ કથઞ્ચિત્કામમોહિતઃ ।
સપ્તાગારં ચરેદ્ ભૈક્ષં વસિત્વા ગર્દભાજિનમ્ ॥ ૩૩.૧૫ ॥

ઉપસ્પૃશેત્ ત્રિષવણં સ્વપાપં પરિકીર્ત્તયન્ ।
સંવત્સરેણ ચૈકેન તસ્માત્ પાપાત્ પ્રમુચ્યતે ॥ ૩૩.૧૬ ॥

બ્રહ્મહત્યાવ્રતશ્ચાપિ ષણ્માસાનાચરેદ્ યમી ।
મુચ્યતે હ્યવકીર્ણી તુ બ્રાહ્મણાનુમતે સ્થિતઃ ॥ ૩૩.૧૭ ॥

સપ્તરાત્રમકૃત્વા તુ ભૈક્ષચર્યાગ્નિપૂજનમ્ ।
રેતસશ્ચ સમુત્સર્ગે પ્રાયશ્ચિત્તં સમાચરેત્ ॥ ૩૩.૧૮ ॥

ઓંકારપૂર્વિકાભિસ્તુ મહાવ્યાહૃતિભિઃ સદા ।
સંવત્સરં તુ ભુઞ્જાનો નક્તં ભિક્ષાશનઃ શુચિઃ ॥ ૩૩.૧૯ ॥

સાવિત્રીં ચ જપેચ્ચૈવ નિત્યં ક્રોધવિવર્જિતઃ ।
નદીતીરેષુ તીર્થેષુ તસ્માત્ પાપાદ્ વિમુચ્યતે ॥ ૩૩.૨૦ ॥

હત્વા તુ ક્ષત્રિયં વિપ્રઃ કુર્યાદ્ બ્રહ્મહણો વ્રતમ્ ।
અકામતો વૈ ષણ્માસાન્ દદ્યાન્ પઞ્ચશતં ગવામ્ ॥ ૩૩.૨૧ ॥

અબ્દં ચરેદ્યાનયતો વનવાસી સમાહિતઃ ।
પ્રાજાપત્યં સાન્તપનં તપ્તકૃચ્છ્રં તુ વા સ્વયમ્ ॥ ૩૩.૨૨ ॥

પ્રમાદાત્કામતો વૈશ્યં કુર્યાત્ સંવત્સરત્રયમ્ ।
ગોસહસ્રન્તુ પાદં ચ દદ્યાદ્ બ્રહ્મહણો વ્રતમ્ ॥ ૩૩.૨૩ ॥

કૃચ્છ્રાતિકૃચ્છ્રૌ વા કુર્યાચ્ચાન્દ્રાયણમથાવિ વા ।
સંવત્સરં વ્રતં કુર્યાચ્છૂદ્રં હત્વા પ્રમાદતઃ ॥ ૩૩.૨૪ ॥

ગોસહસ્રાર્દ્ધપાદં ચ દદ્યાત્ તત્પાપશાન્તયે ।
અષ્ટૌ વર્ષાણિ વા ત્રીણિ કુર્યાદ્ બ્રહ્મહણો વ્રતમ્ ।
હત્વા તુ ક્ષત્રિયં વૈશ્યં શૂદ્રં ચૈવ યથાક્રમમ્ ॥ ૩૩.૨૫ ॥

નિહત્ય બ્રાહ્મણીં વિપ્રસ્ત્વષ્ટવર્ષં વ્રતં ચરેત્ ।
રાજન્યાં વર્ષષટ્કં તુ વૈશ્યાં સંવત્સરત્રયમ્ ॥ ૩૩.૨૬ ॥

વત્સરેણ વિશુદ્ધ્યેત શૂદીં હત્વા દ્વિજોત્તમઃ ।
વૈશ્યાં હત્વા દ્વિજાતિસ્તુ કિઞ્ચિદ્ દદ્યાદ્ દ્વિજાતયે ॥ ૩૩.૨૭ ॥

અન્ત્યજાનાં વધે ચૈવ કુર્યાચ્ચાન્દ્રાયણં વ્રતમ્ ।
પરાકેણાથવા શુદ્ધિરિત્યાહ ભગવાનજઃ ॥ ૩૩.૨૮ ॥

મણ્ડૂકં નકુલં કાકં બિડાલં ખરમૂષકૌ ।
શ્વાનં હત્વા દ્વિજઃ કુર્યાત્ ષોડશાંશં વ્રતં તતઃ ॥ ૩૩.૨૯ ॥

પયઃ પિબેત્ ત્રિરાત્રં તુ શ્વાનં હત્વા હ્યયન્ત્રિતઃ ।
માર્જારં વાઽથ નકુલં યોજનં વાધ્વનો વ્રજેત્ ॥ ૩૩.૩૦ ॥

કૃચ્છ્રં દ્વાદશરાત્રં તુ કુર્યાદશ્વવધે દ્વિજઃ ।
અર્ચ્ચાં કાર્ષ્ણાયસીં દદ્યાત્ સર્પં હત્વા દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૩૩.૩૧ ॥

પલાલભારકં ષણ્ડે સીસકં ચૈકમાષકમ્ ।
ધૃતકુમ્ભં વરાહે તુ તિલદ્રોણં ચ તિત્તિરે ॥ ૩૩.૩૨ ॥

શુકં દ્વિહાયનં વત્સં ક્રૌઞ્ચં હત્વા ત્રિહાયનમ્ ।
હત્વા હંસં બલાકાં ચ બકં બર્હિણમેવ ચ ॥ ૩૩.૩૩ ॥

વાનરં શ્યેનભાસૌ ચ સ્પર્શયેદ્ બ્રાહ્મણાય ગામ્ ।
ક્રવ્યાદાંસ્તુ મૃગાન્ હત્વા ધેનું દદ્યાત્ પયસ્વિનીમ્ ॥ ૩૩.૩૪ ॥

અક્રવ્યાદાન્ વત્સતરીમુષ્ટ્રં હત્વા તુ કૃષ્ણલમ્ ।
કિઞ્ચિદ્દેયન્તુ વિપ્રાય દદ્યાદસ્થિમતાં વધે ॥ ૩૩.૩૫ ॥

અનસ્થ્નાં ચૈવ હિંસાયાં પ્રાણાયામેન શુધ્યતિ ।
ફલદાનાં તુ વૃક્ષાણાં છેદને જપ્યમૃક્ષતમ્ ॥ ૩૩.૩૬ ॥

ગુલ્મવલ્લીલતાનાં તુ પુષ્પિતાનાં ચ વીરુધામ્ ।
અન્યેષાં ચૈવ વૃક્ષાણાં સરસાનાં ચ સર્વશઃ ॥૩૩.૩૭ ॥

ફલપુષ્પોદ્ભવાનાં ચ ઘૃતપ્રાશો વિશોધનમ્ ।
હસ્તિનાં ચ વધે દૃષ્ટં તપ્તકૃચ્છ્રં વિશોધનમ્ ॥ ૩૩.૩૮ ॥

ચાન્દ્રાયણં પરાકં વા ગાં હત્વા તુ પ્રમાદતઃ ।
મતિપૂર્વવધે ચાસ્યાઃ પ્રાયશ્ચિત્તં ન વિદ્યતે ॥ ૩૩.૩૯ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥૩૩ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ચતુસ્ત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

વ્યાસ ઉવાચ ।
મનુષ્યાણાં તુ હરણં કૃત્વા સ્ત્રીણાં ગૃહસ્ય ચ ।
વાપીકૂપજલાનાં ચ શુધ્યેચ્ચાન્દ્રાયણેન તુ ॥ ૩૪.૧ ॥

દ્રવ્યાણામલ્પસારાણાં સ્તેયં કૃત્વાઽન્યવેશ્મનઃ ।
ચરેત્ સાંતપનં કૃચ્છ્રં તન્નિર્યાત્યાત્મશુદ્ધયે ॥ ૩૪.૨ ॥

ધાન્યાન્નધનચૌર્યં તુ કૃત્વા કામાદ્ દ્વિજોત્તમઃ ।
સ્વજાતીયગૃહાદેવ કૃચ્છ્રાર્દ્ધેન વિશુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૩ ॥

ભક્ષ્યભોજ્યોપહરણે યાનશય્યાસનસ્ય ચ ।
પુષ્પમૂલફલાનાં ચ પઞ્ચગવ્યં વિશોધનમ્ ॥ ૩૪.૪ ॥

તૃણકાષ્ઠદ્રુમાણાં ચ શુષ્કાન્નસ્ય ગુડસ્ય ચ ।
ચૈલચર્મામિષાણાં ચ ત્રિરાત્રં સ્યાદભોજનમ્ ॥ ૩૪.૫ ॥

મણિમુક્તાપ્રવાલાનાં તામ્રસ્ય રજતસ્ય ચ ।
અયઃ સ્કાંતોપલાનાં ચ દ્વાદશાહં કાણાશનમ્ ॥ ૩૪.૬ ॥

કાર્પાસકીટજોર્ણાનાં દ્વિશફૈકશફસ્ય ચ ।
પુષ્પગન્ધૌષધીનાં ચ પિબેચ્ચૈવ ત્ર્યહં પયઃ ॥ ૩૪.૭ ॥

નરમાંસાશનં કૃત્વા ચાન્દ્રાયણમથાચરેત્ ।
કાકં ચૈવ તથા શ્વાનં જગ્ધ્વા હસ્તિનમેવ ચ ॥ ૩૪.૮ ॥

વરાહં કુક્કુટં ચાથ તપ્તકૃચ્છ્રેણ શુધ્યતિ ।
ક્રવ્યાદાનાં ચ માંસાનિ પુરીષં મૂત્રમેવ ચ ॥ ૩૪.૯ ॥

ગોગોમાયુકપીનાં ચ તદેવ વ્રતમાચરેત્ ।
શિશુમારં તથાચાષં મત્યમાંસં તથૈવ ચ ॥૩૪.૧૦ ॥

ઉપોષ્ય દ્વાદશાહં તુ કૂષ્માણ્ડૈર્જુહુયાદ્ ઘૃતમ્ ।
નકુલોલૂકમાર્જારં જગ્ધ્વા સાંતપનં ચરેત્ ॥ ૩૪.૧૧ ॥

શ્વાપદોષ્ટ્રખરાઞ્જગ્ધ્વા તપ્તકૃચ્છ્રેણ શુદ્ધ્યતિ ।
વ્રતવચ્ચૈવ સંસ્કારં પૂર્વેણ વિધિનૈવ તુ ॥ ૩૪.૧૨ ॥

બકં ચૈવ બલાકાઞ્ચ હંસં કારણ્ડવં તથા ।
ચક્રવાકપલં જગ્ઘ્વા દ્વાદશાહમભોજનમ્ ॥ ૩૪.૧૩ ॥

કપોતં ટિટ્ટિભાઞ્ચૈવ શુકં સારસમેવ ચ ।
ઉલૂકં જાલપાદં ચ જગ્ધ્વાઽપ્યેતદ્ વ્રતં ચરેત્ ॥ ૩૪.૧૪ ॥

શિશુમારં તથા ચાષં મત્સ્યમાંસં તથૈવ ચ ।
જગ્ધ્વા ચૈવ કટાહારમેતદેવ ચરેદ્ વ્રતમ્ ॥ ૩૪.૧૫ ॥

કોકિલં ચૈવ મત્સ્યાંશ્ચ મણ્ડુકં ભુજગં તથા ।
ગોમૂત્રયાવકાહારો માસેનૈકેન શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૧૬ ॥

જલેચરાંશ્ચ જલજાન્ પ્રણુદાનથવિષ્કિરાન્ ।
રક્તપાદાંસ્તથા જગ્ધ્વા સપ્તાહં ચૈતદાચરેત્ ॥ ૩૪.૧૭ ॥

શુનો માંસં શુષ્કમાંસમાત્માર્થં ચ તથા કૃતમ્ ।
ભુક્ત્વા માસં ચરેદેતત્ તત્પાપસ્યાપનુત્તયે ॥ ૩૪.૧૮ ॥

વૃન્તાકં ભુસ્તૃણં શિગ્રું કુભાણ્ડં કરકં તથા ।
પ્રાજાપત્યં ચરેજ્જગ્ધ્વા ખડ્ગં કુમ્ભીકમેવ ચ ॥ ૩૪.૧૯ ॥

પલાણ્ડું લશુનં ચૈવ ભુક્ત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ ।
નાલિકાં તણ્ડુલીયં ચ પ્રાજાપત્યેન શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૨૦ ॥

અશ્માન્તકં તથા પોતં તપ્તકૃચ્છ્રેણ શુદ્ધ્યતિ ।
પ્રાજાપત્યેન શુદ્ધિઃ સ્યાત્ કુસુમ્ભસ્ય ચ ભક્ષણે ॥ ૩૪.૨૧ ॥

અલાબુ કિંશુકં ચૈવ ભુક્ત્વા ચૈતદ્ વ્રતં ચરેત્ ।
ઉદુમ્બરં ચ કામેન તપ્તકૃચ્છ્રેણ શુદ્ધ્યતિ ॥

વૃથા કૃસરસંયાવં પાયસાપૂપસંકુલમ્ ।
ભુક્ત્વા ચૈવં વિધં ત્વન્નં ત્રિરાત્રેણ વિશુદ્ધ્યતિ ॥

પીત્વા ક્ષીરાણ્યપેયાનિ બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ।
ગોમૂત્રયાવકાહારો માસેનૈકેન શુદ્ધ્યતિ ॥

અનિર્દશાહં ગોક્ષીરં માહિષં ચાજમેવ ચ ।
સંધિન્યાશ્ચ વિવત્સાયાઃ પિબન્ ક્ષીરમિદં ચરેત્ ।
એતેષાં ચ વિકારાણિ પીત્વા મોહેન વા પુનઃ ॥ ૩૪.૨૨ ॥

ગોમૂત્રયાવકાહારઃ સપ્તરાત્રેણ શુદ્ધ્યતિ ।
ભુક્ત્વા ચૈવ નવશ્રાદ્ધે મૃતકે સૂતકે તથા ॥ ૩૪.૨૩ ॥

ચાન્દ્રાયણેન શુદ્ધ્યેત બ્રાહ્મણસ્તુ સમાહિતઃ ।
યસ્યાગ્નૌ હૂયતે નિત્યમન્નસ્યાગ્રં ન દીયતે ॥ ૩૪.૨૪ ॥

ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ સમ્યક્ તસ્યાન્નપ્રાશને દ્વિજઃ ।
અભોજ્યાનાં તુ સર્વેષાં ભુક્ત્વા ચાન્નમુપસ્કૃતમ્ ॥ ૩૪.૨૫ ॥

અન્તાવસાયિનાં ચૈવ તપ્તકૃચ્છ્રેણ શુદ્ધ્યતિ ॥

ચાણ્ડાલાન્નં દ્વિજો ભુક્ત્વા સમ્યક્ ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ ॥ ૩૪.૨૬ ॥

બુદ્ધિપૂર્વં તુ કૃચ્છ્રાબ્દં પુનઃ સંસ્કારમેવ ચ ।
અસુરામદ્યપાનેન કુર્યાચ્ચાન્દ્રાયણવ્રતમ્ ॥ ૩૪.૨૭ ॥

અભોજ્યાન્નં તુ ભુક્ત્વા ચ પ્રાજાપત્યેન શુદ્ધ્યતિ ।
વિણ્મૂત્રપ્રાશનં કૃત્વા રેતસશ્ચૈતદાચરેત્ ॥ ૩૪.૨૮ ॥

અનાદિષ્ટેષુ ચૈકાહં સર્વત્ર તુ યથાર્થતઃ ।
વિડ્વરાહખરોષ્ટ્રાણાં ગોમાયોઃ કપિકાકયોઃ ॥ ૩૪.૨૯ ॥

પ્રાશ્ય મૂત્રપુરીષાણિ દ્વિજશ્ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ ।
અજ્ઞાનાત્ પ્રાશ્ય વિણ્મૂત્રં સુરાસંસ્પૃષ્ટમેવ ચ ॥ ૩૪.૩૦ ॥

પુનઃ સંસ્કારમર્હન્તિ ત્રયો વર્ણા દ્વિજાતયઃ ।
ક્રવ્યાદાં પક્ષિણાં ચૈવ પ્રાશ્ય મૂત્રપુરીષકમ્ ॥ ૩૪.૩૧ ॥

મહાસાંતપનં મોહાત્ તથા કુર્યાદ્ દ્વિજોત્તમઃ ।
ભાસમણ્ડૂકકુરરે વિષ્કિરે કૃચ્છ્રમાચરેત્ ॥ ૩૪.૩૨ ॥

પ્રાજાપત્યેન શુદ્ધ્યેત બ્રાહામણોચ્છિષ્ટભોજને ।
ક્ષત્રિયે તપ્તકૃચ્છ્રં સ્યાદ્ વૈશ્યે ચૈવાતિકૃચ્છ્રકમ્ ॥ ૩૪.૩૩ ॥

શૂદ્રોચ્છિષ્ટં દ્વિજો ભુક્ત્વા કુર્યાચ્ચાન્દ્રાયણવ્રતમ્ ।
સુરાભાણ્ડોદરે વારિ પીત્વા ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ ॥ ૩૪.૩૪ ॥

સમુચ્છિષ્ટં દ્વિજો ભુક્ત્વા ત્રિરાત્રેણ વિશુદ્ધ્યતિ ।
ગોમૂત્રયાવકાહારઃ પીતશેષં ચ વા ગવામ્ ॥ ૩૪.૩૫ ॥

અપો મૂત્રપુરીષાદ્યૈર્દૂષિતાઃ પ્રાશયેદ્ યદા ।
તદા સાંતપનં પ્રોક્તં વ્રતં પાપવિશોધનમ્ ॥ ૩૪.૩૬ ॥

ચાણ્ડાલકૂપભાણ્ડેષુ યદિ જ્ઞાનાત્ પિબેજ્જલમ્ ।
ચરેત્ સાંતપનં કૃચ્છ્રં બ્રાહ્મણઃ પાપશોધનમ્ ॥ ૩૪.૩૭ ॥

ચાણ્ડાલેન તુ સંસ્પૃષ્ટં પીત્વા વારિ દ્વિજોત્તમઃ ।
ત્રિરાત્રેણ વિશુદ્ધ્યેત પઞ્ચગવ્યેન ચૈવ હિ ॥ ૩૪.૩૮ ॥

મહાપાતકિસંસ્પર્શે ભુક્ત્વા સ્નાત્વા દ્વિજો યદિ ।
બુદ્ધિપૂર્વં તુ મૂઢાત્મા તપ્તકૃચ્છ્રં સમાચરેત્ ॥ ૩૪.૩૯ ॥

સ્પૃષ્ટ્વા મહાપાતકિનં ચાણ્ડાલં વા રજસ્વલામ્ ।
પ્રમાદાદ્ ભોજનં કૃત્વા ત્રિરાત્રેણ વિશુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૪૦ ॥

સ્નાનાર્હો યદિ ભુઞ્જીત અહોરાત્રેણ શુદ્ધ્યતિ ।
બુદ્ધિપૂર્વં તુ કૃચ્છ્રેણ ભગવાનાહ પદ્મજઃ ॥ ૩૪.૪૧ ॥

શુષ્કપર્યુષિતાદીનિ ગવાદિપ્રતિદૂષિતાઃ ।
ભુક્ત્વોપવાસં કુર્વીત કૃચ્છ્રપાદમથાપિ વા ॥ ૩૪.૪૨ ॥

સંવત્સરાન્તે કૃચ્છ્રં તુ ચરેદ્ વિપ્રઃ પુનઃ પુનઃ ।
અજ્ઞાતભુક્તશુદ્ધ્યર્થં જ્ઞાતસ્ય તુ વિશેષતઃ ॥ ૩૪.૪૩ ॥

વ્રાત્યાનાં યજનં કૃત્વા પરેષામન્ત્યકર્મ ચ ।
અભિચારમહીનં ચ ત્રિભિઃ કૃચ્છ્રૈર્વિશુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૪૪ ॥

બ્રાહ્મણાદિહતાનાં તુ કૃત્વા દાહાદિકાઃ ક્રિયાઃ ।
ગોમૂત્રયાવકાહારઃ પ્રાજાપત્યેન શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૪૫ ॥

તૈલાભ્યક્તોઽથવા કુર્યાદ્ યદિ મૂત્રપુરીષકે ।
અહોરાત્રેણ શુદ્ધ્યેત શ્મશ્રુકર્માણિ મૈથુને ॥ ૩૪.૪૬ ॥

એકાહેન વિહાયાગ્નિં પરિહાર્ય દ્વિજોત્તમઃ ।
ત્રિરાત્રેણ વિશદ્ધ્યેત ત્રિરાત્રાત્ ષડહં પુનઃ ॥ ૩૪.૪૭ ॥

દશાહં દ્વાદશાહં વા પરિહાર્ય પ્રમાદતઃ ।
કૃચ્છ્રં ચાન્દ્રાયણં કુર્યાત્ તત્પાપસ્યાપનુત્તયે ॥ ૩૪.૪૮ ॥

પતિતાદ્ દ્રવ્યમાદાય તદુત્સર્ગેણ શુદ્ધ્યતિ ।
ચરેત્ સાંતપનં કૃચ્છ્રમિત્યાહ ભગવાન્ મનુઃ ॥ ૩૪.૪૯ ॥

અનાશકાન્નિવૃત્તાસ્તુ પ્રવ્રજ્યાવસિતાસ્તથા ।
ચરેયુસ્ત્રીણિ કૃચ્છ્રાણિ ત્રીણિ ચાન્દ્રાયણાનિ ચ ॥ ૩૪.૫૦ ॥

પુનશ્ચ જાતકર્માદિસંસ્કારૈઃ સંસ્કૃતા દ્વિજાઃ ।
શુદ્ધ્યેયુસ્તદ્ વ્રતં સમ્યક્ ચરેયુર્ધર્મવર્દ્ધનાઃ ॥ ૩૪.૫૧ ॥

અનુપાસિતસંધ્યસ્તુ તદહર્યાવકે વસેત્ ।
અનશ્નન્ સંયતમના રાત્રૌ ચેદ્ રાત્રિમેવ હિ ॥ ૩૪.૫૨ ॥

અકૃત્વા સમિદાધાનં શુચિઃ સ્નાત્વા સમાહિતઃ ।
ગાયત્ર્યષ્ટસહસ્રસ્ય જપ્યં કુર્યાદ્ વિશુદ્ધયે ॥ ૩૪.૫૩ ॥

ઉપવાસી ચરેત્ સંધ્યાં ગૃહસ્થોઽપિ પ્રમાદતઃ ।
સ્નાત્વા વિશુદ્ધ્યતે સદ્યઃ પરિશ્રાન્તસ્તુ સંયમાત્ ॥ ૩૪.૫૪ ॥

વેદોદિતાનિ નિત્યાનિ કર્માણિ ચ વિલોપ્ય તુ ।
સ્નાતકવ્રતલોપં તુ કૃત્વા ચોપવસેદ્ દિનમ્ ॥ ૩૪.૫૫ ॥

સંવત્સરં ચરેત્ કૃચ્છ્રમન્યોત્સાદી દ્વિજોત્તમઃ ।
ચાન્દ્રાયણં ચરેદ્ વ્રાત્યો ગોપ્રદાનેન શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૫૬ ॥

નાસ્તિક્યં યદિ કુર્વીત પ્રાજાપત્યં ચરેદ્ દ્વિજઃ ।
દેવદ્રોહં ગુરુદ્રોહં તપ્તકૃચ્છ્રેણ શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૫૭ ॥

ઉષ્ટ્રયાનં સમારુહ્ય ખરયાનં ચ કામતઃ ।
ત્રિરાત્રેણ વિશુદ્ધ્યેત્ તુ નગ્નો વા પ્રવિશેજ્જલમ્ ॥ ૩૪.૫૮ ॥

ષષ્ઠાન્નકાલતામાસં સંહિતાજપ એવ ચ ।
હોમાશ્ચ શાકલા નિત્યમપાઙ્ક્તાનાં વિશોધનમ્ ॥ ૩૪.૫૯ ॥

નીલં રક્તં વસિત્વા ચ બ્રાહ્મણો વસ્ત્રમેવ હિ ।
અહોરાત્રોષિતઃ સ્નાતઃ પઞ્ચગવ્યેન શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૬૦ ॥

વેદધર્મપુરાણાનાં ચણ્ડાલસ્ય તુ ભાષણે ।
ચાન્દ્રાયણેન શુદ્ધિઃ સ્યાન્ન હ્યન્યા તસ્ય નિષ્કૃતિઃ ॥ ૩૪.૬૧ ॥

ઉદ્બન્ધનાદિનિહતં સંસ્પૃશ્ય બ્રાહ્મણઃ ક્વચિત્ ।
ચાન્દ્રાયણેન શુદ્ધિઃ સ્યાત્ પ્રાજાપત્યેન વા પુનઃ ॥ ૩૪.૬૨ ॥

ઉચ્છિષ્ટો યદ્યનાચાન્તશ્ચાણ્ડાલાદીન્ સ્પૃશેદ્ દ્વિજઃ ।
પ્રમાદાદ્ વૈ જપેત્ સ્નાત્વા ગાયત્ર્યષ્ટસહસ્રકમ્ ॥ ૩૪.૬૩ ॥

દ્રુપદાનાં શતં વાપિ બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ।
ત્રિરાત્રોપોષિતઃ સમ્યક્ પઞ્ચગવ્યેન શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૬૪ ॥

ચણ્ડાલપતિતાદીંસ્તુ કામાદ્ યઃ સંસ્પૃશેદ્ દ્વિજઃ ।
ઉચ્છિષ્ટસ્તત્ર કુર્વીત પ્રાજાપત્યં વિશુદ્ધયે ॥ ૩૪.૬૫ ॥

ચાણ્ડાલસૂતકશવાંસ્તથા નારીં રજસ્વલામ્ ।
સ્પૃષ્ટ્વા સ્નાયાદ્ વિશુદ્ધ્યર્થં તત્સ્પૃષ્ટપતિતિતાસ્તથા ॥ ૩૪.૬૬ ॥

ચાણ્ડાલસૂતકશવૈઃ સંસ્પૃષ્ટં સંસ્પૃશેદ્ યદિ ।
પ્રમાદાત્ તત આચમ્ય જપં કુર્યાત્ સમાહિતઃ ॥ ૩૪.૬૭ ॥

તત્ સ્પૃષ્ટસ્પર્શિનં સ્પૃષ્ટ્વા બુદ્ધિપૂર્વં દ્વિજોત્તમઃ ।
આચમેત્ તદ્ વિશુદ્ધ્યર્થં પ્રાહ દેવઃ પિતામહઃ ॥ ૩૪.૬૮ ॥

ભુઞ્જાનસ્ય તુ વિપ્રસ્ય કદાચિત્ સંસ્પૃશેત્ યદિ ।
કૃત્વા શૌચં તતઃ સ્નાયાદુપોષ્ય જુહુયાદ્ વ્રતમ્ ॥ ૩૪.૬૯ ॥

ચાણ્ડાલાન્ત્યશવં સ્પૃષ્ટ્વા કૃચ્છ્રં કુર્યાદ્ વિશુદ્ધયે ।
સ્પૃષ્ટ્વાઽભ્યક્તસ્ત્વસંસ્પૃશ્યમહોરાત્રેણ શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૭૦ ॥

સુરાં સ્પૃષ્ટ્વા દ્વિજઃ કુર્યાત્ પ્રાણાયામત્રયં શુચિઃ ।
પલાણ્ડું લશુનં ચૈવ ઘૃતં પ્રાશ્ય તતઃ શુચિઃ ॥ ૩૪.૭૧ ॥

બ્રાહ્મણસ્તુ શુના દષ્ટસ્ત્ર્યહં સાયં પયઃ પિબેત્ ।
નાભેરૂર્ધ્વં તુ દષ્ટસ્ય તદેવ દ્વિગુણં ભવેત્ ॥ ૩૪.૭૨ ॥

સ્યાદેતત્ ત્રિગુણં બાહ્વોર્મૂર્ધ્નિ ચ સ્યાચ્ચતુર્ગુણમ્ ।
સ્નાત્વા જપેદ્ વા સાવિત્રીં શ્વભિર્દષ્ટો દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૩૪.૭૩ ॥

અનિર્વર્ત્ય મહાયજ્ઞાન્ યો ભુઙ્ક્તે તુ દ્વિજોત્તમઃ ।
અનાતુરઃ સતિ ધને કૃચ્છ્રાર્દ્ધેન સ શુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૭૪ ॥

આહિતાગ્નિરુપસ્થાનં ન કુર્યાદ્ યસ્તુ પર્વણિ ।
ઋતૌ ન ગચ્છેદ્ ભાર્યાં વા સોઽપિ કૃચ્છ્રાર્દ્ધમાચરેત્ ॥ ૩૪.૭૫ ॥

વિનાઽદ્ભિરપ્સુ નાપ્યાર્ત્તઃ શરીરં સન્નિવેશ્ય ચ ।
સચૈલો જલમાપ્લુત્ય ગામાલભ્ય વિશુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૭૬ ॥

બુદ્ધિપૂર્વં ત્વભ્યુદિતો જપેદન્તર્જલે દ્વિજઃ ।
ગાયત્ર્યષ્ટસહસ્રં તુ ત્ર્યહં ચોપવસેદ્ વ્રતી ॥ ૩૪.૭૭ ॥

અનુગમ્યેચ્છયા શૂદ્રં પ્રેતીભૂતં દ્વિજોત્તમઃ ।
ગાયત્ર્યષ્ટસહસ્રં ચ જપ્યં કુર્યાન્નદીષુ ચ ॥ ૩૪.૭૮ ॥

કૃત્વા તુ શપથં વિપ્રો વિપ્રસ્ય વધસંયુતમ્ ।
સચૈવ યાવકાન્નેન કુર્યાચ્ચાન્દ્રાયણં વ્રતમ્ ॥ ૩૪.૭૯ ॥

પઙ્ક્ત્યાં વિષમદાનં તુ કૃત્વા કૃચ્છ્રેણ શુદ્ધ્યતિ ।
છાયાં શ્વપાકસ્યારુહ્ય સ્નાત્વા સમ્પ્રાશયેદ્ ઘૃતમ્ ॥ ૩૪.૮૦ ॥

ઈક્ષેદાદિત્યમશુચિર્દૃષ્ટ્વાગ્નિં ચન્દ્રમેવ વા ।
માનુષં ચાસ્થિ સંસ્પૃશ્ય સ્નાનં કૃત્વા વિશુદ્ધ્યતિ ॥ ૩૪.૮૧ ॥

કૃત્વા તુ મિથ્યાધ્યયનં ચરેદ્ ભૈક્ષં તુ વત્સરમ્ ।
કૃતઘ્નો બ્રાહ્મણગૃહે પઞ્ચ સંવત્સરં વ્રતી ॥ ૩૪.૮૨ ॥

હુંકારં બ્રાહ્મણસ્યોક્ત્વા ત્વંકારં ચ ગરીયસઃ ।
સ્નાત્વાઽનશ્નન્નહઃ શેષં પ્રણિપત્ય પ્રસાદયેત્ ॥ ૩૪.૮૩ ॥

તાડયિત્વા તૃણેનાપિ કણ્ઠં બદ્ધ્વાપિ વાસસા ।
વિવાદે વાપિ નિર્જિત્ય પ્રણિપત્ય પ્રસાદયેત્ ॥ ૩૪.૮૪ ॥

અવગૂર્ય ચરેત્ કૃચ્છ્રમતિકૃચ્છ્રં નિપાતને ।
કૃચ્છ્રાતિકૃચ્છ્રૌ કુર્વીત વિપ્રસ્યોત્પાદ્ય શોણિતમ્ ॥ ૩૪.૮૫ ॥

ગુરોરાક્રોશમનૃતં કૃત્વા કુર્યાદ્ વિશોધનમ્ ।
એકરાત્રં ત્રિરાત્રં વા તત્પાપસ્યાપનુત્તયે ॥ ૩૪.૮૬ ॥

દેવર્ષીણામભિમુખં ષ્ઠીવનાક્રોશને કૃતે ।
ઉલ્મુકેન દહેજ્જિહ્વાં દાતવ્યં ચ હિરણ્યકમ્ ॥ ૩૪.૮૭ ॥

દેવોદ્યાને તુ યઃ કુર્યાન્મૂત્રોચ્ચારં સકૃદ્ દ્વિજઃ ।
છિન્દ્યાચ્છિશ્નં તુ શુદ્ધ્યર્થં ચરેચ્ચાન્દ્રાયણં તુ વા ॥ ૩૪.૮૮ ॥

દેવતાયતને મૂત્રં કૃત્વા મોહાદ્ દ્વિજોત્તમઃ ।
શિશ્નસ્યોત્કર્ત્તનં કૃત્વા ચાન્દ્રાયણમથાચરેત્ ॥ ૩૪.૮૯ ॥

દેવતાનામૃષીણાં ચ દેવાનાં ચૈવ કુત્સનમ્ ।
કૃત્વા સમ્યક્ પ્રકુર્વીત પ્રાજાપત્યં દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૩૪.૯૦ ॥

તૈસ્તુ સંભાષણં કૃત્વા સ્નાત્વા દેવાન્ સમર્ચયેત્ ।
દૃષ્ટ્વા વીક્ષેત ભાસ્વન્તં સ્મૃત્વા વિશેશ્વરં સ્મરેત્ ॥ ૩૪.૯૧ ॥

યઃ સર્વભૂતાધિપતિં વિશ્વેશાનં વિનિન્દતિ ।
ન તસ્ય નિષ્કૃતિઃ શક્યા કર્ત્તું વર્ષશતૈરપિ ॥ ૩૪.૯૨ ॥

ચાન્દ્રાયણં ચરેત્ પૂર્વં કૃચ્છ્રં ચૈવાતિકૃચ્છ્રક્ ।
પ્રપન્નઃ શરણં દેવં તસ્માત્ પાપાદ્ વિમુચ્યતે ॥ ૩૪.૯૩ ॥

સર્વસ્વદાનં વિધિવત્ સર્વપાપવિશોધન ।
ચાન્દ્રાયણં ચવિધિના કૃચ્છ્રં ચૈવાતિકૃચ્છ્રકમ્ ॥ ૩૪.૯૪ ॥

પુણ્યક્ષેત્રાભિગમનં સર્વપાપવિનાશન ।
અમાવસ્યાં તિથિં પ્રાપ્ય યઃ સમારાધયેચ્છિવમ્ ॥ ૩૪.૯૫ ॥

બ્રાહ્મણાન્ પૂજયિત્વા તુ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૩૪.૯૬ ॥

કૃષ્ણાષ્ટમ્યાં મહાદેવં તથા કૃષ્ણચતુર્દશીમ્ ।
સમ્પૂજ્ય બ્રાહ્મણમુખે સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૩૪.૯૭ ॥

ત્રયોદશ્યાં તથા રાત્રૌ સોપહારં ત્રિલોચનમ્ ।
દૃષ્ટ્વેશં પ્રથમે યામે મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ॥ ૩૪.૯૮ ॥

ઉપોષિતશ્ચતુર્દશ્યાં કૃષ્ણપક્ષે સમાહ૪૪તઃ ।
યમાય ધર્મરાજાય મૃત્યવે ચાન્તકાય ચ ॥ ૩૪.૯૯ ॥

વૈવસ્વતાય કાલાય સર્વપ્રહરણાય ચ ।
પ્રત્યેકં તિલસંયુક્તાન્ દદ્યાત્ સપ્તોદકાઞ્જલીન્ ॥ ૩૪.૧૦૦ ॥

સ્નાત્વા દદ્યાચ્ચ પૂર્વાહ્ણે મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ।
બ્રહ્મચર્યમધઃ શય્યામુપવાસં દ્વિજાર્ચનમ્ ॥ ૩૪.૧૦૧ ॥

વ્રતેષ્વેતેષુ કુર્વીત શાન્તઃ સંયતમાનસઃ ।
અમાવસ્યાયાં બ્રહ્માણં સમુદ્દિશ્ય પિતામહમ્ ॥ ૩૪.૧૦૨ ॥

બ્રાહ્મણાંસ્ત્રીન્ સમભ્યર્ચ્ય મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ।
ષષ્ઠ્યામુપોષિતો દેવં શુક્લપક્ષે સમાહિતઃ ॥ ૩૪.૧૦૩ ॥

સપ્તમ્યામર્ચયેદ્ ભાનું મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ।
ભરણ્યાં ચ ચતુર્થ્યાં ચ શનૈશ્ચરદિને યમમ્ ॥ ૩૪.૧૦૪ ॥

પૂજયેત્ સપ્તજન્મોત્થૈર્મુચ્યતે પાતકૈર્નરઃ ॥

એકાદશ્યાં નિરાહારઃ સમભ્યર્ચ્ય જનાર્દનમ્ ॥ ૩૪.૧૦૫ ॥

દ્વાદશ્યાં શુક્લપક્ષસ્ય મહાપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ।
તપો જપસ્તીર્થસેવા દેવબ્રાહ્મણપૂજનં ૩૪૪.૧૦૬ ॥

ગ્રહણાદિષુ કાલેષુ મહાપાતકશોધનમ્ ।
યઃ સર્વપાપયુક્તોઽપિ પુણ્યતીર્થેષુ માનવઃ ॥ ૩૪.૧૦૭ ॥

નિયમેન ત્યજેત્ પ્રાણાન્ સ મુચ્યેત્ સર્વપાતકૈઃ ।
બ્રહ્મઘ્નં વા કૃતઘ્નં વા મહાપાતકદૂષિતમ્ ॥ ૩૪.૧૦૮ ॥

ભર્ત્તારમુદ્ધરેન્નારી પ્રવિષ્ટા સહ પાવકમ્ ।
એતદેવ પરં સ્ત્રીણાં પ્રાયશ્ચિત્તં વિદુર્બુધાઃ ॥ ૩૪.૧૦૯ ॥

સર્વપાપસમુદ્ભૂતૌ નાત્ર કાર્યા વિચારણા ।
પતિવ્રતા તુ યા નારી ભર્તૃશુશ્રૂષણોત્સુકા ।
ન તસ્યા વિદ્યતે પાપમિહ લોકે પરત્ર ચ ॥ ૩૪.૧૧૦ ॥

પતિવ્રતા ધર્મરતા ભદ્રાણ્યેવ સભેત્ સદા ।
નાસ્યાઃ પરાભવં કર્ત્તું શક્નોતીહ જનઃ ક્વચિત્ ॥ ૩૪.૧૧૧ ॥

યથા રામસ્ય સુભગા સીતા ત્રૈલોક્યવિશ્રુતા ।
પત્ની દાશરથેર્દેવી વિજિગ્યે રાક્ષસેશ્વરમ્ ॥ ૩૪.૧૧૨ ॥

રામસ્ય ભાર્યાં વિમલાં રાવણો રાક્ષસેશ્વરઃ ।
સીતાં વિશાલનયનાં ચકમે કાલચોદિતઃ ॥ ૩૪.૧૧૩ ॥

ગૃહીત્વા માયયા વેષં ચરન્તીં વિજને વને ।
સમાહર્ત્તું મતિં ચક્રે તાપસઃ કિલ કામિનીમ્ ॥ ૩૪.૧૧૪ ॥

વિજ્ઞાય સા ચ તદ્ભાવં સ્મૃત્વા દાશરથિં પતિમ્ ।
જગામ શરણં વહ્નિમાવસથ્યં શુચિસ્મિતઃ ॥ ૩૪.૧૧૫ ॥

ઉપતસ્થે મહાયોગં સર્વદોષવિનાશનમ્ ।
કૃતાઞ્જલી રામપત્ની શાક્ષાત્ પતિમિવાચ્યુતમ્ ॥ ૩૪.૧૧૬ ॥

નમસ્યામિ મહાયોગં કૃતાન્તં ગહનં પરમ્ ।
દાહકં સર્વભૂતાનામીશાનં કાલરૂપિણમ્ ॥ ૩૪.૧૧૭ ॥

નમસ્યે પાવકં દેવં શાશ્વતં વિશ્વતોમુખમ્ ।
યોગનં કૃત્તિવસનં ભૂતેશં પરમમ્પદમ્ ॥૩૪.૧૧૮ ॥

આત્માનં દીપ્તવપુષં સર્વભૂતહૃદી સ્થિતમ્ ।
તં પ્રપદ્યે જગન્મૂર્ત્તિં પ્રભવં સર્વતેજસામ્ ।
મહાયોગેશ્વરં વહ્નિમાદિત્યં પરમેષ્ઠિનમ્ ॥ ૩૪.૧૧૯ ॥

પ્રપદ્યે શરણં રુદ્રં મહાગ્રાસં ત્રિશૂલિનમ્ ।
કાલાગ્નિં યોગિનામીશં ભોગમોક્ષફલપ્રદમ્ ॥ ૩૪.૧૨૦ ॥

પ્રપદ્યે ત્વાં વિરૂપાક્ષં ભુર્ભુવઃ સ્વઃ સ્વરૂપિણમ્ ।
હિરણ્યમયે ગૃહે ગુપ્તં મહાન્તમમિતૌજસમ્ ॥ ૩૪.૧૨૧ ॥

વૈશ્વાનરં પ્રપદ્યેઽહં સર્વભૂતેષ્વવસ્થિતમ્ ।
હવ્યકવ્યવહં દેવં પ્રપદ્યે વહ્નિમીશ્વરમ્ ॥ ૩૪.૧૨૨ ॥

પ્રપદ્યે તત્પરં તત્ત્વં વરેણ્યં સવિતુઃ શિવમ્ ।
ભાર્ગવાગ્નિપરં જ્યોતિઃ રક્ષ માં હવ્યવાહન ॥ ૩૪.૧૨૩ ॥

ઇતિ વહ્ન્યષ્ટકં જપ્ત્વા રામપત્ની યશસ્વિની ।
ધ્યાયન્તી મનસા તસ્થૌ રામમુન્મીલિતેક્ષણા ॥ ૩૪.૧૨૪ ॥

અથાવસથ્યાદ્ ભગવાન્ હવ્યવાહો મહેશ્વરઃ ।
આવિરાસીત્ સુદીપ્તાત્મા તેજસા નિર્દહન્નિવ ॥ ૩૪.૧૨૫ ॥

સૃષ્ટ્વા માયામયીં સીતાં સ રાવણવધેપ્સયા ।
સીતામાદાય ધર્મિષ્ઠાં પાવકોઽન્તરધીયત ॥ ૩૪.૧૨૬ ॥

તાં દૃષ્ટ્વા તાદૃશીં સીતાં રાવણો રાક્ષસેશ્વરઃ ।
સમાદાય યયૌ લઙ્કાં સાગરાન્તરસંસ્થિતામ્ ॥ ૩૪.૧૨૭ ॥

કૃત્વાઽથ રાવણવધં રામો લક્ષ્મણસંયુતઃ ।
સમાદાયાભવત્ સીતાં શઙ્કાકુલિતમાનસઃ ॥ ૩૪.૧૨૮ ॥

સા પ્રત્યયાય ભૂતાનાં સીતા માયામયી પુનઃ ।
વિવેશ પાવકં દીપ્તં દદાહ જ્વલનોઽપિ તામ્ ॥ ૩૪.૧૨૯ ॥

દગ્ધ્વા માયામયીં સીતાં ભગવાનુગ્રદીધિતિઃ ।
રામાયાદર્શયત્ સીતાં પાવકોઽભૂત્ સુરપ્રિયઃ ॥ ૩૪.૧૩૦ ॥

પ્રગૃહ્ય ભર્ત્તુશ્ચરણૌ કરાભ્યાં સા સુમધ્યમા ।
ચકાર પ્રણતિં ભૂમૌ રામાય જનકાત્મજા ॥ ૩૪.૧૩૧ ॥

દૃષ્ટ્વા હૃષ્ટમના રામો વિસ્મયાકુલલોચનઃ ।
નનામ વહ્નિં સિરસા તોષયામાસ રાઘવઃ ॥ ૩૪.૧૩૨ ॥

ઉવાચ વહ્નિર્ભગવાન્ કિમેષા વરવર્ણિની ।
દગ્ધા ભગવતા પૂર્વં દૃષ્ટા મત્પાર્શ્વમાગતા ॥ ૩૪.૧૩૩ ॥

તમાહ દેવો લોકાનાં દાહકો હવ્યવાહનઃ ।
યથાવૃત્તં દાશરથિં ભૂતાનામેવ સન્નિધૌ ॥ ૩૪.૧૩૪ ॥

ઇયં સા મિથિલેશેન પાર્વતીં રુદ્રવલ્લભામ્ ।
આરાધ્ય લબ્ધ્વા તપસા દેવ્યાશ્ચાત્યન્તવલ્લભા ॥ ૩૪.૧૩૫ ॥

ભર્ત્તુઃ શુશ્રૂષણોપેતા સુશીલેયં પતિવ્રતા ।
ભવાનીપાર્શ્વમાનીતા મયા રાવણકામિતા ॥ ૩૪.૧૩૬ ॥

યા નીતા રાક્ષસેશેન સીતા ભગવતાહૃતા ।
મયા માયામયી સૃષ્ટા રાવણસ્ય વધાય સા ॥ ૩૪.૧૩૭ ॥

તદર્થં ભવતા દુષ્ટો રાવણો રાક્ષસેશ્વરઃ ।
મયોપસંહૃતા ચૈવ હતો લોકવિનાશનમ્ ॥ ૩૪.૧૩૮ ॥

ગૃહાણ વિમલામેનાં જાનકીં વચનાન્મમ ।
પશ્ય નારાયણં દેવં સ્વાત્માનં પ્રભવાવ્યયમ્ ॥ ૩૪.૧૩૯ ॥

ઇત્યુક્ત્વા ભગવાંશ્ચણ્ડો વિશ્ચાર્ચિર્વિશ્વતોમુખઃ ।
માનિતો રાઘવેણાગ્નિર્ભૂતૈશ્ચાન્તરધીયત ॥ ૩૪.૧૪૦ ॥

એતત્ પતિવ્રતાનાં વૈં માહાત્મ્યં કથિતં મયા ।
સ્ત્રીણાં સર્વાઘશમનં પ્રાયશ્ચિત્તમિદં સ્મૃતમ્ ॥ ૩૪.૧૪૧ ॥

અશેષપાપયુક્તસ્તુ પુરુષોઽપિ સુસંયતઃ ।
સ્વદેહં પુણ્યતીર્થેષુ ત્યક્ત્વા મુચ્યેત કિલ્બિષાત્ ॥ ૩૪.૧૪૨ ॥

પૃથિવ્યાં સર્વતીર્થેષુ સ્નાત્વા પુણ્યેષુ વા દ્વિજઃ ।
મુચ્યતે પાતકૈઃ સર્વૈઃ સમસ્તૈરપિ પૂરુષઃ ॥ ૩૪.૧૪૩ ॥

વ્યાસ ઉવાચ ।
ઇત્યેષ માનવો ધર્મો યુષ્માકં કથિતો મયા ।
મહેશારાધનાર્થાય જ્ઞાનયોગં ચ શાશ્વતમ્ ॥ ૩૪.૧૪૪ ॥

યોઽનેન વિધિના યુક્તો જ્ઞાનયોગં સમાચરેત્ ।
સ પશ્યતિ મહાદેવં નાન્યઃ કલ્પશતૈરપિ ॥ ૩૪.૧૪૫ ॥

સ્થાપયેદ્ યઃ પરં ધર્મં જ્ઞાનં તત્પારમેશ્વરમ્ ।
ન તસ્માદધિકો લોકે સ યોગી પરમો મતઃ ॥ ૩૪.૧૪૬ ॥

ય સંસ્થાપયિતું શક્તો ન કુર્યાન્મોહિતો જનઃ ।
સ યોગયુક્તોઽપિ મુનિર્નાત્યર્થં ભગવત્પ્રિયઃ ॥ ૩૪.૧૪૭ ॥

તસ્માત્ સદૈવ દાતવ્યં બ્રાહ્મણેષુ વિશેષતઃ ।
ધર્મયુક્તેષુ શાન્તેષુ શ્રદ્ધયા ચાન્વિતેષુ વૈ ॥ ૩૪.૧૪૮ ॥

યઃ પઠેદ્ ભવતાં નિત્યં સંવાદં મમ ચૈવ હિ ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્ ॥ ૩૪.૧૪૯ ॥

શ્રાદ્ધે વા દૈવિકે કાર્યે બ્રાહ્મણાનાં ચ સન્નિધૌ ।
પઠેત નિત્યં સુમનાઃ શ્રોતવ્યં ચ દ્વિજાતિભિઃ ॥ ૩૪.૧૫૦ ॥

યોઽર્થં વિચાર્ય યુક્તાત્મા શ્રાવયેદ્ બ્રાહ્મણાન્ શુચીન્ ।
સ દોષકઞ્ચુકં ત્યક્ત્વા યાતિ દેવં મહેશ્વરમ્ ॥ ૩૪.૧૫૧ ॥

એતાવદુક્ત્વા ભગવાન્ વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ ।
સમાશ્વાસ્ય મુનીન્ સૂતં જગામ ચ યથાગતમ્ ॥ ૩૪.૧૫૨ ॥

ઇતી શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ત્રયસ્ત્રિશોઽધ્યાયઃ ॥૩૪ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે પઞ્ચત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

ઋષય ઊચુઃ ।
તીર્થાનિ યાનિ લોકેઽસ્મિન્ વિશ્રુતાનિ માહન્તિ ચ ।
તાનિ ત્વં કથયાસ્માકં રોમહર્ષણ સાંપ્રતમ્ ॥ ૩૫.૧ ॥

રોમહર્ષણ ઉવા ।
શૃણુધ્વં કથયિષ્યેઽહં તીર્થાનિ વિવિધાનિ ચ ।
કથિતાનિ પુરાણેષુ મુનિભિર્બ્રહ્મવાદિભિઃ ॥ ૩૫.૨ ॥

યત્ર સ્નાનં જપો હોમઃ શ્રાદ્ધદાનાદિકં કૃતમ્ ।
એકૈકશો મુનિશ્રેષ્ઠાઃ પુનાત્યાસપ્તમં કુલમ્ ॥ ૩૫.૩ ॥

પઞ્ચયોજનવિસ્તીર્ણં બ્રહ્મણઃ પરમેષ્ઠિનઃ ।
પ્રયાગં પ્રથિતં તીર્થં તસ્ય માહાત્મ્યમીરિતમ્ ॥ ૩૫.૪ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં કુરૂણાં દેવવન્દિતમ્ ।
ઋષીણામાશ્રમૈર્જુષ્ટં સર્વપાપવિશોધનમ્ ॥ ૩૫.૫ ॥

તત્ર સ્નાત્વા વિશુદ્ધાત્મા દમ્ભમાત્સર્યવર્જિતઃ ।
દદાતિ યત્કિઞ્ચિદપિ પુનાત્યુભયતઃ કુલમ્ ॥ ૩૫.૬ ॥

ગયાતીર્થં પરં ગુહ્યં પિતૄણાં ચાતિ દુર્લ્લભમ્ ।
કૃત્વા પિણ્ડપ્રદાનં તુ ન ભૂયો જાયતે નરઃ ॥ ૩૫.૭ ॥

સકૃદ્ ગયાભિગમનં કૃત્વા પિણ્ડં દદાતિ યઃ ।
તારિતાઃ પિતરસ્તેન યાસ્યન્તિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૩૫.૮ ॥

તત્ર લોકહિતાર્થાય રુદ્રેણ પરમાત્મના ।
શિલાતલે પદં ન્યસ્તં તત્ર પિતૄન્ પ્રસાદયેત્ ॥ ૩૫.૯ ॥

ગયાઽભિગમનં કર્ત્તું યઃ શક્તો નાભિગચ્છતિ ।
શોચન્તિ પિતરસ્તં વૈ વૃથા તસ્ય પરિશ્રમઃ ॥ ૩૫.૧૦ ॥

ગાયન્તિ પિતરો ગાથાઃ કીર્ત્તયન્તિ મહર્ષયઃ ।
ગયાંયાસ્યતિયઃ કશ્ચિત્ સોઽસ્માન્ સંતારયિષ્યતિ ॥ ૩૫.૧૧ ॥

યદિ સ્યાત્ પાતકોપેતઃ સ્વધર્મપરિવર્જિતઃ ।
ગયાં યાસ્યતિ વંશ્યો યઃ સોઽસ્માન્ સંતારયિષ્યતિ ॥ ૩૫.૧૨ ॥

એષ્ટવ્યા બહવઃ પુત્રાઃ શીલવન્તો ગુણાન્વિતાઃ ।
તેષાં તુ સમવેતાનાં યદ્યેકોઽપિ ગયાં વ્રજેત્ ॥ ૩૫.૧૩ ॥

તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન બ્રાહ્મણસ્તુ વિશેષતઃ ।
પ્રદદ્યાદ્ વિધિવત્ પિણ્ડાન્ ગયાં ગત્વા સમાહિતઃ ॥ ૩૫.૧૪ ॥

ગધન્યાસ્તુ ખલુ તે મર્ત્યા ગયાયાં પિણ્ડદાયિનઃ ।
કુલાન્યુભયતઃ સપ્ત સમુદ્ધૃત્યાપ્નુયુઃ પરમ્ ॥ ૩૫.૧૫ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં સિદ્ધાવાસમુદાહૃતમ્ ।
પ્રભાસમિતિ વિખ્યાતં યત્રાસ્તે ભગવાન્ ભવઃ ॥ ૩૫.૧૬ ॥

તત્ર સ્નાનં તપઃ શ્રાદ્ધં બ્રાહ્મણાનાં ચ પૂજનમ્ ।
કૃત્વા લોકમવાપ્નોતિ બ્રહ્મણોઽક્ષય્યમુત્તમમ્ ॥ ૩૫.૧૭ ॥

તીર્થં ત્રૈયમ્બકં નામ સર્વદેવનમસ્કૃતમ્ ।
પૂજયિત્વા તત્ર રુદ્રં જ્યોતિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ ૩૫.૧૮ ॥

સુવર્ણાક્ષં મહાદેવં સમભ્યર્ચ્ય કપર્દિનમ્ ।
બ્રાહ્મણાન્ પૂજયિત્વા તુ ગાણપત્યં લભેદ્ ધ્રુવમ્ ॥ ૩૫.૧૯ ॥

સોમેશ્વરં તીર્થવરં રુદ્રસ્ય પરમેષ્ઠિનઃ ।
સર્વવ્યાધિહરં પુણ્યં રુદ્રસાલોક્યકારણમ્ ॥ ૩૫.૨૦ ॥

તીર્થાનાં પરમં તીર્થં વિજયં નામ શોભનમ્ ।
તત્ર લિઙ્ગં મહેશસ્ય વિજયં નામ વિશ્રુતમ્ ॥ ૩૫.૨૧ ॥

ષણ્માસનિયતાહારો બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ।
ઉષિત્વા તત્ર વિપ્રેન્દ્રા યાસ્યન્તિ પરમં પદમ્ ॥ ૩૫.૨૨ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં પૂર્વદેશેષુ શોભનમ્ ।
એકાન્તં દેવદેવસ્ય ગાણપત્યફલપ્રદમ્ ॥ ૩૫.૨૩ ॥

દત્ત્વાત્ર શિવભક્તાનાં કિઞ્ચિચ્છશ્વન્મહીં શુભામ્ ।
સાર્વભૌમો ભવેદ્ રાજા મુમુક્ષુર્મોક્ષમાપ્નુયાત્ ॥ ૩૫.૨૪ ॥

મહાનદીજલં પુણ્યં સર્વપાપવિનાશનમ્ ।
ગ્રહણે સમુપસ્પૃશ્ય મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ॥ ૩૫.૨૫ ॥

અન્યા ચ વિરજા નામ નદી ત્રૈલોક્યવિશ્રુતા ।
તસ્યાં સ્નાત્વા નરો વિપ્રા બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૩૫.૨૬ ॥

તીર્થં નારાયણસ્યાન્યન્નામ્ના તુ પુરુષોત્તમમ્ ।
તત્ર નારાયણઃ શ્રીમાનાસ્તે પરમપૂરુષઃ ॥ ૩૫.૨૭ ॥

પૂજયિત્વા પરં વિષ્ણું સ્નાત્વા તત્ર દ્વિજોત્તમઃ ।
બ્રાહ્મણાન્ પૂજયિત્વા તુ વિષ્ણુલોકમવાપ્નુયાત્ ॥ ૩૫.૨૮ ॥

તીર્થાનાં પરમં તીર્થં ગોકર્ણં નામ વિશ્રુતમ્ ।
સર્વપાપહરં શંભોર્નિવાસઃ પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૩૫.૨૯ ॥

દૃષ્ટ્વા લિંઙ્ગં તુ દેવસ્ય ગોકર્ણેશ્વરમુત્તમમ્ ।
ઈપ્સિતાઁલ્લભતે કામાન્ રુદ્રસ્ય દયિતો ભવેત્ ॥ ૩૫.૩૦ ॥

ઉત્તરં ચાપિ ગોકર્ણં લિઙ્ગં દેવસ્ય શૂલિનઃ ।
મહાદેવં અર્ચયિત્વા શિવસાયુજ્યમાપ્નુયાત્ ॥ ૩૫.૩૧ ॥

તત્ર દેવો મહાદેવઃ સ્થાણુરિત્યભિવિશ્રુતઃ ।
તં દૃષ્ટ્વા સર્વપાપેભ્યો મુચ્યતે તત્ક્ષણાન્નરઃ ॥ ૩૫.૩૨ ॥

અન્યત્ કુબ્જામ્રમતુલં સ્થાનં વિષ્ણોર્મહાત્મનઃ ।
સમ્પૂજ્ય પુરુષં વિષ્ણું શ્વેતદ્વીપે મહીયતે ॥ ૩૫.૩૩ ॥

યત્ર નારાયણો દેવો રુદ્રેણ ત્રિપુરારિણા ।
કૃત્વા યજ્ઞસ્ય મથનં દક્ષસ્ય તુ વિસર્જિતઃ ॥ ૩૫.૩૪ ॥

સમન્તાદ્ યોજનં ક્ષેત્રં સિદ્ધર્ષિગણવન્દિતમ્ ।
પુણ્યમાયતનં વિષ્ણોસ્તત્રાસ્તે પુરુષોત્તમઃ ॥ ૩૫.૩૫ ॥

અન્યત્ કોકામુખે વિષ્ણોસ્તીર્થમદ્ભુતકર્મણઃ ।
મૃતોઽત્ર પાતકૈર્મુક્તો વિષ્ણુસારૂપ્યમાપ્નુયાત્ ॥ ૩૫.૩૬ ॥

શાલગ્રામં મહાતીર્થં વિષ્ણોઃ પ્રીતિવિવર્ધનમ્ ।
પ્રાણાંસ્તત્ર નરસ્ત્યક્ત્વા હૃષીકેષં પ્રપશ્યતિ ॥ ૩૫.૩૭ ॥

અશ્વતીર્થમિતિ ખ્યાતં સિદ્ધાવાસં સુપાવનમ્ ।
આસ્તે હયશિરા નિત્યં તત્ર નારાયણઃ સ્વયમ્ ॥ ૩૫.૩૮ ॥

તીર્થં ત્રૈલોક્યવિખ્યાતં સિદ્દવાસં સુશોબનમ્ ।
તત્રાસ્તિ પુણ્યદં તીર્થં બ્રહ્મણઃ પરમેષ્ટિનઃ ॥૩૫.૩૯ ॥

પુષ્કરં સર્વપાપઘ્નં મૃતાનાં બ્રહ્મલોકદમ્ ।
મનસા સંસ્મરેદ્ યસ્તુ પુષ્કરં વૈ દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૩૫.૪૦ ॥

પૂયતે પાતકૈઃ સર્વૈઃ શક્રેણ સહ મોદતે ।
તત્ર દેવાઃ સગન્ધર્વાઃ સયક્ષોરગરાક્ષસાઃ ॥ ૩૫.૪૧ ॥

ઉપાસતે સિદ્ધસઙ્ઘા બ્રહ્માણં પદ્મસંભવમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા ભવેચ્છુદ્ધો બ્રહ્માણં પરમેષ્ઠિનમ્ ॥૩૫.૪૨ ॥

પૂજયિત્વા દ્વિજવરં બ્રહ્માણં સમ્પ્રપષ્યતિ ।
તત્રાભિગમ્ય દેવેશં પુરુહૂતમનિન્દિતમ્ ॥ ૩૫.૪૩ ॥

સુરૂપો જાયતે મર્ત્યઃ સર્વાન્ કામાનવાપ્નુયાત્ ।
સપ્તસારસ્વતં તીર્થં બ્રહ્માદ્યૈઃ સેવિતં પરમ્ ॥ ૩૫.૪૪ ॥

પૂજયિત્વા તત્ર રુદ્રમશ્વમેધફલં લભેત્ ।
યત્ર મઙ્કણકો રુદ્રં પ્રપન્નઃ પરમેશ્વરમ્ ॥ ૩૫.૪૫ ॥

આરાધયામાસ શિવં તપસા ગોવૃષધ્વજમ્ ।
પ્રજજ્વાલાથ તપસા મુનિર્મઙ્કણકસ્તદા ॥ ૩૫.૪૬ ॥

નનર્ત્ત હર્ષવેગેન જ્ઞાત્વા રુદ્રં સમાગતમ્ ।
તં પ્રાહ ભગવાન્ રુદ્રઃ કિમર્થં નર્તિતં ત્વયા ॥ ૩૫.૪૭ ॥

દૃષ્ટ્વાઽપિ દેવમીશાનં નૃત્યતિ સ્મ પુનઃ પુનઃ ।
સોઽન્વીક્ષ્ય ભગવાનીશઃ સગર્વં ગર્વશાન્તયે ॥ ૩૫.૪૮ ॥

સ્વકં દેહં વિદાર્યાસ્મૈ ભસ્મરાશિમદર્શયત્ ।
પશ્યેમં મચ્છરીરોત્થં ભસ્મરાશિં દ્વિજોત્તમ ॥ ૩૫.૪૯ ॥

માહાત્મ્યમેતત્ તપસસ્ત્વાદૃશોઽન્યોઽપિ વિદ્યતે ।
યત્ સગર્વં હિ ભવતા નર્તિતં મુનિપુંગવ ॥ ૩૫.૫૦ ॥

ન યુક્તં તાપસસ્યૈતત્ ત્વત્તોઽપ્યત્રાધિકો હ્યહમ્ ।
ઇત્યાભાષ્ય મુનિશ્રેષ્ઠં સ રુદ્રઃ કિલ વિશ્વદૃક્ ॥ ૩૫.૫૧ ॥

આસ્થાય પરમં ભાવં નનર્ત્ત જગતો હરઃ ।
સહસ્રશીર્ષા ભૂત્વા સહસ્રાક્ષઃ સહસ્રપાત્ ॥ ૩૫.૫૨ ॥

દંષ્ટ્રાકરાલવદનો જ્વાલામાલી ભયંકરઃ ।
સોઽન્વપશ્યદથેષસ્ય પાર્શ્વે તસ્ય ત્રિશૂલિનઃ ॥ ૩૫.૫૩ ॥

વિશાલલોચનમેકાં દેવીં ચારુવિલાસિનીમ્ ।
સૂર્યાયુતસમપ્રખ્યાં પ્રસન્નવદનાં શિવામ્ ॥ ૩૫.૫૪ ॥

સસ્મિતં પ્રેક્ષ્ય વિશ્વેશં તિષ્ઠન્તમમિતદ્યુતિમ્ ।
દૃષ્ટ્વા સંત્રસ્તહૃદયો વેપમાનો મુનીશ્વરઃ ॥ ૩૫.૫૫ ॥

નનામ શિરસા રુદ્રં રુદ્રાધ્યાયં જપન્ વશી ।
પ્રસન્નો ભગવાનીશસ્ત્ર્યમ્બકો ભક્તવત્સલઃ ॥ ૩૫.૫૬ ॥

પૂર્વવેષં સ જગ્રાહ દેવી ચાન્તર્હિતાઽભવત્ ।
આલિઙ્ગ્ય ભક્તં પ્રણતં દેવદેવઃ સ્વયંશિવઃ ॥ ૩૫.૫૭ ॥

ન ભેતવ્યં ત્વયા વત્સ પ્રાહ કિં તે દદામ્યહમ્ ।
પ્રણમ્ય મૂર્ધ્ના ગિરિશં હરં ત્રિપુરસૂદનમ્ ॥ ૩૫.૫૮ ॥

વિજ્ઞાપયામાસ તદા હૃષ્ટઃ પ્રષ્ટુમના મુનિઃ ।
નમોઽસ્તુ તે મહાદેવ મહેશ્વર નમોઽસ્તુ તે ॥ ૩૫.૫૯ ॥

કિમેતદ્ ભગવદ્રૂપં સુઘોરં વિશ્વતોમુખમ્ ।
કા ચ સા ભગવત્પાર્શ્વે રાજમાના વ્યવસ્થિતા ॥ ૩૫.૬૦ ॥

અન્તર્હિતેવ ચ સહસા સર્વમિચ્છામિ વેદિતુમ્ ।
ઇત્યુક્તે વ્યાજહારેશસ્તદા મઙ્કણકં હરઃ ॥ ૩૫.૬૧ ॥

મહેશઃ સ્વાત્મનો યોગં દેવીં ચ ત્રિપુરાનલઃ ।
અહં સહસ્રનયનઃ સર્વાત્મા સર્વતોમુખઃ ॥ ૩૫.૬૨ ॥

દાહકઃ સર્વપાપાનાં કાલઃ કાલકરો હરઃ ।
મયૈવ પ્રેર્યતે કૃત્સ્નં ચેતનાચેતનાત્મકમ્ ॥ ૩૫.૬૩ ॥

સોઽન્તર્યામી સ પુરુષો હ્યહં વૈ પુરુષોત્તમઃ ।
તસ્ય સા પરમા માયા પ્રકૃતિસ્ત્રિગુણાત્મિકા ॥ ૩૫.૬૪ ॥

પ્રોચ્યતે મુનિર્ભિશક્તિર્જગદ્યોનિઃ સનાતની ।
સ એષ માયયા વિશ્વં વ્યામોહયતિ વિશ્વવિત્ ॥ ૩૫.૬૫ ॥

નારાયણઃ પરોઽવ્યક્તો માયારૂપ ઇતિ શ્રુતિઃ ।
એવમેતજ્જગત્ સર્વં સર્વદા સ્થાપયામ્યહમ્ ॥ ૩૫.૬૬ ॥

યોજયામિ પ્રકૃત્યાઽહં પુરુષં પઞ્ચવિંશકમ્ ।
તથા વૈ સંગતો દેવઃ કૂટસ્થઃ સર્વગોઽમલઃ ॥ ૩૫.૬૭ ॥

સૃજત્યશેષમેવેદં સ્વમૂર્ત્તેઃ પ્રકૃતેરજઃ ॥

સ દેવો ભગવાન્ બ્રહ્મા વિશ્વરૂપઃ પિતામહઃ ॥ ૩૫.૬૮ ॥

તવૈતત્ કથિતં સમ્યક્ સ્રષ્ટ્વૃત્વં પરમાત્મનઃ ।
એકોઽહં ભગવાન્ કલો હ્યનાદિશ્ચાન્તકૃદ્ વિભુઃ ॥ ૩૫.૬૯ ॥

સમાસ્થાય પરં ભાવં પ્રોક્તો રુદ્રો મનીષિભિઃ ।
મમ વૈ સાઽપરા શક્તિર્દેવી વિદ્યેતિ વિશ્રુતા ॥ ૩૫.૭૦ ॥

દૃષ્ટા હિ ભવતા નૂનં વિદ્યાદેહસ્ત્વહં તતઃ ।
એવમેતાનિ તત્ત્વાનિ પ્રધાનપુરુષેશ્વરાઃ ॥ ૩૫.૭૧ ॥

વિષ્ણુર્બ્રહ્મા ચ ભગવાન્ રુદ્રઃ કાલ ઇતિ શ્રુતિઃ ।
ત્રયમેતદનાદ્યન્તં બ્રહ્મણ્યેવ વ્યવસ્થિતમ્ ॥ ૩૫.૭૨ ॥

તદાત્મકં તદવ્યક્તં તદક્ષરમિતિ શ્રુતિઃ ।
આત્માનન્દપરં તત્ત્વં ચિન્માત્રં પરમં પદમ્ ॥ ૩૫.૭૩ ॥

આકાશં નિષ્કલં બ્રહ્મ તસ્માદન્યન્ન વિદ્યતે ।
એવં વિજ્ઞાય ભવતા ભક્તિયોગાશ્રયેણ તુ ॥ ૩૫.૭૪ ॥

સમ્પૂજ્યો વન્દનીયોઽહં તતસ્તં પશ્ય શાશ્વતમ્ ।
એતાવદુક્ત્વા ભગવાઞ્જગામાદર્શનં હરઃ ॥ ૩૫.૭૫ ॥

તત્રૈવ ભક્તિયોગેન રુદ્રામારાધયન્મુનિઃ ।
એતત્ પવિત્રમતુલં તીર્થં બ્રહ્મર્ષિસેવિતમ્ ।
સંસેવ્ય બ્રાહ્મણો વિદ્વાન્ મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ॥ ૩૫.૭૬ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥૩૫ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ષડ્ત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

સૂત ઉવાચ ।
અન્યત્ પવિત્રં વિપુલં તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્ ।
રુદ્રકોટિરિતિ ખ્યાતં રુદ્રસ્ય પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૩૬.૧ ॥

પુરા પુણ્યતમે કાલે દેવદર્શનતત્પરાઃ ।
કોટિબ્રહ્મર્ષયો દાન્તાસ્તં દેશમગમન્ પરમ્ ॥ ૩૬.૨ ॥

અહં દ્રક્ષ્યામિ ગિરિશં પૂર્વમેવ પિનાકિનમ્ ।
અન્યોઽન્યં ભક્તિયુક્તાનાં વ્યાઘાતો જાયતે કિલ ॥ ૩૬.૩ ॥

તેષાં ભક્તિં તદા દૃષ્ટ્વા ગિરિશો યોગિનાં ગુરુઃ ।
કોટિરૂપોઽભવદ્ રુદ્રો રુદ્રકોટિસ્તતઃ સ્મૃતઃ ॥ ૩૬.૪ ॥

તે સ્મ સર્વે મહાદેવં હરં ગિરિગુહાશયમ્ ।
પશ્યન્તઃ પાર્વતીનાથં હૃષ્ટપુષ્ટધિયોઽભવન્ ॥ ૩૬.૫ ॥

અનાદ્યન્તં મહાદેવં પૂર્વમેવાહમીશ્વરમ્ ।
દૃષ્ટવાનિતિ ભક્ત્યા તે રુદ્રન્યસ્તધિયોઽભવન્ ॥ ૩૬.૬ ॥

અથાન્તરિક્ષે વિમલં પશ્યન્તિ સ્મ મહત્તરમ્ ।
જ્યોતિસ્તત્રૈવ તે સર્વેઽભિલષન્તઃ પરં પદમ્ ॥ ૩૬.૭ ॥

એતત્ સ્વદેશાધ્યુષિતં તીર્થં પુણ્યતમં શુભમ્ ।
દૃષ્ટ્વા રુદ્રં સમભ્યર્ચ્ય રુદ્રસામીપ્યમાપ્નુયાત્ ॥ ૩૬.૮ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં નામ્ના મધુવનં સ્મૃતમ્ ।
તત્ર ગત્વા નિયમવાનિન્દ્રસ્યાર્દ્ધાસનં લભેત્ ॥ ૩૬.૯ ॥

અથાન્યા પુષ્પનગરી દેશઃ પુણ્યતમઃ શુભઃ ।
તત્ર ગત્વા પિતૄન્ પૂજ્ય કુલાનાં તારયેચ્છતમ્ ॥ ૩૬.૧૦ ॥

કાલઞ્જરં મહાતીર્થં રુદ્રલોકે મહેશ્વરઃ ।
કાલંજરં ભવન્દેવો યત્ર ભક્તપ્રિયો હરઃ ॥ ૩૬.૧૧ ॥

શ્વેતો નામ શિવે ભક્તો રાજર્ષિપ્રવરઃ પુરા ।
તદાશીસ્તન્નમસ્કારૈઃ પૂજયામાસ શૂલિનમ્ ॥ ૩૬.૧૨ ॥

સંસ્થાપ્ય વિધિના લિઙ્ગં ભક્તિયોગપુરઃ સરઃ ।
જજાપ રુદ્રમનિશં તત્ર સંન્યસ્તમાનસઃ ॥ ૩૬.૧૩ ॥

સિતં કલોજિનં દીપ્તં શૂલમાદાય ભીષણમ્ ।
નેતુમભ્યાગતો દેશં સ રાજા યત્ર તિષ્ઠતિ ॥ ૩૬.૧૪ ॥

વીક્ષ્ય રાજા ભયાવિષ્ટઃ શૂલહસ્તં સમાગતમ્ ।
કાલં કાલકરં ઘોરં ભીષણં ચણ્ડદીપિતમ્ ॥ ૩૬.૧૫ ॥

ઉબાભ્યામથ હસ્તાભ્યાં સ્પૃટ્વાઽસૌ લિઙ્ગમૈશ્વરમ્ ।
નનામ શિરસા રુદ્રં જજાપ શતરુદ્રિયમ્ ॥ ૩૬.૧૬ ॥

જપન્તમાહ રાજાનં નમન્તં મનસા ભવમ્ ।
એહ્યેહીતિ પુરઃ સ્થિત્વા કૃતાન્તઃ પ્રહસન્નિવ ॥ ૩૬.૧૭ ॥

તમુવાચ ભયાવિષ્ટો રાજા રુદ્રપરાયણઃ ।
એકમીશાર્ચનરતં વિહાયાન્યન્નિષૂદય ॥ ૩૬.૧૮ ॥

ઇત્યુક્તવન્તં ભગવાનબ્રવીદ્ ભીતમાનસમ્ ।
રુદ્રાર્ચનરતો વાઽન્યો મદ્વશે કો ન તિષ્ઠતિ ॥ ૩૬.૧૯ ॥

એવમુક્ત્વા સ રાજાનં કાલો લોકપ્રકાલનઃ ।
બબન્ધ પાશૈ રાજાઽપિ જજાપ શતરુદ્રિયમ્ ॥ ૩૬.૨૦ ॥

અથાન્તરિક્ષે વિમલં દીપ્યમાનંતેજોરાશિં ભૂતભર્ત્તુઃ પુરાણમ્ ।
જ્વાલામાલાસંવૃતં વ્યાપ્ય વિશ્વં પ્રાદુર્ભૂતં સંસ્થિતં સંદદર્શ ॥ ૩૬.૨૧ ॥

તન્મધ્યેઽસૌ પુરુષં રુક્મવર્ણં દેવ્યા દેવં ચન્દ્રલેખોજ્જ્વલાઙ્ગમ્ ।
તેજોરૂપં પશ્યતિ સ્માતિહૃષ્ટો મેને ચાત્માનમપ્યાગચ્છતીતિ ॥ ૩૬.૨૨ ॥

આગચ્છન્તં નાતિદૂરેઽથ દૃષ્ટ્વાકાલો રુદ્રં દેવદેવ્યા મહેશમ્ ।
વ્યપેતભીરખિલેશૈકનાથંરાજર્ષિસ્તં નેતુમભ્યાજગામ ॥ ૩૬.૨૩ ॥

આલોક્યાસૌ ભગવાનુગ્રકર્માદેવો રુદ્રો ભૂતભર્ત્તા પુરાણઃ ।
એવં ભક્તં સત્વરં માં સ્મરન્તં દેહીતીમં કાલરૂપં મમેતિ ॥ ૩૬.૨૪ ॥

શ્રુત્વા વાખ્યં ગોપતેરુદ્રભાવઃ કાલાત્માઽસૌ મન્યમાનઃ સ્વભાવમ્ ।
બદ્ધ્વા ભક્તં પુનરેવાઽથ પાશૈઃ રુદ્રો રૌદ્રમભિદુદ્રાવ વેગાત્ ॥ ૩૬.૨૫ ॥

પ્રેક્ષ્યાયાન્તં શૈલપુત્રીમથેશઃ સોઽન્વીક્ષ્યાન્તે વિશ્વમાયાવિધિજ્ઞઃ ।
સાવજ્ઞં વૈ વામપાદેન કાલંત્વેતસ્યૈનં પશ્યતો વ્યાજઘાન ॥ ૩૬.૨૬ ॥

મમાર સોઽતિભીષણો મહેશપાદઘાતિતઃ ।
રરાજ દેવતાપતિઃ સહોમયા પિનાકધૃક્ ॥ ૩૬.૨૭ ॥

નિરીક્ષ્ય દેવમીશ્વરં પ્રહૃષ્ટમાનસો હરમ્ ।
નનામ સામ્બમવ્યયં સ રાજપુંગવસ્તદા ॥ ૩૬.૨૮ ॥

નમો ભવાય હેતવે હરાય વિશ્વસંભવે ।
નમઃ શિવાય ધીમતે નમોઽપવર્ગદાયિને ॥ ૩૬.૨૯ ॥

નમો નમો નમો નમો મહાવિભૂતયે નમઃ ।
વિભાગહીનરૂપિણે નમો નરાધિપાય તે ॥ ૩૬.૩૦ ॥

નમોઽસ્તુ તે ગણેશ્વર પ્રપન્નદુઃખનાશન ।
અનાદિનિત્યભૂતયે વરાહશૃઙ્ગધારિણે ॥ ૩૬.૩૧ ॥

નમો વૃષધ્વજાય તે કપાલમાલિને નમઃ ।
નમો મહાનટાય તે શિવાય શઙ્કરાય તે ॥ ૩૬.૩૨ ॥

અથાનુગૃહ્ય શંકરઃ પ્રણામતત્પરં નૃપમ્ ।
સ્વગાણપત્યમવ્યયં સરૂપતામથો દદૌ ॥ ૩૬.૩૩ ॥

સહોમયા સપાર્ષદઃ સરાજપુંગવો હરઃ ।
મુનીશસિદ્ધવન્દિતઃ ક્ષણાદદૃશ્યતામગાત્ ॥ ૩૬.૩૪ ॥

કાલે મહેશાભિહતે લોકનાથઃ પિતામહઃ ।
અયાચત વરં રુદ્રં સજીવોઽયં ભવત્વિતિ ॥ ૩૬.૩૫ ॥

નાસ્તિ કશ્ચિદપીશાન દોષલેશો વૃષધ્વજ ।
કૃતાન્તસ્યૈવ ભવતા તત્કાર્યે વિનિયોજિતઃ ॥ ૩૬.૩૬ ॥

સ દેવદેવવચનાદ્ દેવદેવેશ્વરો હરઃ ।
તથાસ્ત્વિત્યાહ વિશ્વાત્મા સોઽપિ તાદૃગ્વિધોઽભવત્ ॥ ૩૬.૩૭ ॥

ઇત્યેતત્ પરમં તીર્થં કાલંજરમિતિ શ્રુતમ્ ।
ગત્વાઽભ્યર્ચ્ય મહાદેવં ગાણપત્યં સ વિન્દતિ ॥ ૩૬.૩૮ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥૩૬ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે સપ્તત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

સૂત ઉવાચ ।
ઇદમન્યત્ પરં સ્થાનં ગુહ્યાદ્ ગુહ્યતમં મહત્ ।
મહાદેવસ્ય દેવસ્ય મહાલયમિતિ શ્રુતમ્ ॥ ૩૭.૧ ॥

તત્ર દેવાદિદેવેન રુદ્રેણ ત્રિપુરારિણા ।
શિલાતલે પદં ન્યસ્તં નાસ્તિકાનાં નિદર્શનમ્ ॥ ૩૭.૨ ॥

તત્ર પાશુપતાઃ શાન્તા ભસ્મોદ્ધૂલિતવિગ્રહાઃ ।
ઉપાસતે મહાદેવં વેદાધ્યયનતત્પરાઃ ॥ ૩૭.૩ ॥

સ્નાત્વા તત્ર પદં શાર્વં દૃષ્ટ્વા ભક્તિપુરઃ સરમ્ ।
નમસ્કૃત્વાઽથ શિરસા રુદ્રસામીપ્યમાપ્નુયાત્ ॥ ૩૭.૪ ॥

અન્યચ્ચ દેવદેવસ્ય સ્થાનં શંભોર્મહાત્મનઃ ।
કેદારમિતિ વિખ્યાતં સિદ્ધાનામાલયં શુભમ્ ॥ ૩૭.૫ ॥

તત્ર સ્નાત્વા મહાદેવમભ્યર્ચ્ય વૃષકેતનમ્ ।
પીત્વા ચૈવોદકં શુદ્ધં ગાણપત્યમવાપ્નુયાત્ ॥ ૩૭.૬ ॥

શ્રાદ્ધદાનાદિકં કૃત્વા હ્યક્ષ્યં લભતે ફલમ્ ।
દ્વિજાતિપ્રવરૈર્જુષ્ટં યોગિભિર્જ્જિતમાનસૈઃ ॥ ૩૭.૭ ॥

તીર્થં પ્લક્ષાવતરણં સર્વપાપવિનાશનમ્ ।
તત્રાભ્યર્ચ્ય શ્રીનિવાસં વિષ્ણુલોકે મહીયતે ॥ ૩૭.૮ ॥

અન્યચ્ચ મગધારણ્યં સર્વલોકગતિપ્રદમ્ ।
અક્ષયં વિન્દતે સ્વર્ગં તત્ર ગત્વા દ્વિજોત્તમઃ ॥ ૩૭.૯ ॥

તીર્થં કનખલં પુણ્યં મહાપાતકનાશનમ્ ।
યત્ર દેવેન રુદ્રેણ યજ્ઞો દક્ષસ્ય નાશિતઃ ॥ ૩૭.૧૦ ॥

તત્ર ગઙ્ગામુપસ્પૃશ્ય શુચિર્ભાવસમન્વિતઃ ।
મુચ્યતે સર્વપાપૈસ્તુ બ્રહ્મલોકં લભેન્મૃતઃ ॥ ૩૭.૧૧ ॥

મહાતીર્થમિતિ ખ્યાતં પુણ્યં નારાયણપ્રિયમ્ ।
તત્રાભ્યર્ચ્ય હૃષીકેશં શ્વેતદ્વીપં સગચ્છતિ ॥ ૩૭.૧૨ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં નામ્ના શ્રીપર્વતં શુભમ્ ।
તત્ર પ્રાણાન્ પરિત્યજ્ય રુદ્રસ્ય દયિતો ભવેત્ ॥ ૩૭.૧૩ ॥

તત્ર સન્નિહિતો રુદ્રો દેવ્યા સહ મહેશ્વરઃ ।
સ્નાનપિણ્ડાદિકં તત્ર કૃતમક્ષય્યમુત્તમમ્ ॥ ૩૭.૧૪ ॥

ગોદાવરી નદી પુણ્યા સર્વપાપવિનાશની ।
તત્ર સ્નાત્વા પિતૄન્ દેવાંસ્તર્પયિત્વા યથાવિધિ ॥ ૩૭.૧૫ ॥

સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ।
પવિત્રસલિલા પુણ્યા કાવેરી વિપુલા નદી ॥ ૩૭.૧૬ ॥

તસ્યાં સ્નાત્વોદકં કૃત્વા મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ।
ત્રિરાત્રોપોષિતેનાથ એકરાત્રોષિતેન વા ॥ ૩૭.૧૭ ॥

દ્વિજાતીનાં તુ કથિતં તીર્થાનામિહ સેવનમ્ ।
યસ્ય વાઙ્મનસી શુદ્ધે હસ્તપાદૌ ચ સંસ્થિતૌ ॥ ૩૭.૧૮ ॥

અલોલુપો બ્રહ્મચારી તીર્થાનાં ફલમાપ્નુયાત્ ।
સ્વામિતીર્થં મહાતીર્થં ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ ૩૭.૧૯ ॥

તત્ર સન્નિહિતો નિત્યં સ્કન્દોઽમરનમસ્કૃતઃ ।
સ્નાત્વા કુમારધારાયાં કૃત્વા દેવાદિતર્પણમ્ ॥ ૩૭.૨૦ ॥

આરાધ્ય ષણ્મુખં દેવં સ્કન્દેન સહ મોદતે ।
નદી ત્રૈલોક્યવિખ્યાતા તામ્રપર્ણોતિ નામતઃ ॥ ૩૭.૨૧ ॥

તત્ર સ્નાત્વા પિતૄન્ ભક્ત્યા તર્પયિત્વા યથાવિધિ ।
પાપકર્તૄનપિ પિતૄસ્તારયેન્નાત્ર સંશયઃ ॥ ૩૭.૨૨ ॥

ચન્દ્રતીર્થમિતિ ખ્યાતં કાવેર્યાઃ પ્રભવેઽક્ષયમ્ ।
તીર્થે તત્રભવેદ્ધત્તં મૃતાનાં સ્વર્ગતિર્ધ્રુવા ॥ ૩૭.૨૩ ॥

વિન્ધ્યપાદે પ્રપશ્યન્તિ દેવદેવં સદાશિવમ્ ।
ભક્ત્યા યે તે ન પશ્યન્તિ યમસ્ય સદનં દ્વિજાઃ ॥ ૩૭.૨૪ ॥

દેવિકાયાં વૃષો નામ તીર્થં સિદ્ધનિષેવિતમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વોદકં દત્વા યોગસિદ્ધિં ચ વિન્દતિ ॥ ૩૭.૨૫ ॥

દશાશ્વમેધિકં તીર્થં સર્વપાપવિનાશકમ્ ।
દશાનામશ્વમેધાનાં તત્રાપ્નોતિ ફલં નરઃ ॥ ૩૭.૨૬ ॥

પુણ્ડરીકં મહાતીર્થં બ્રાહ્મણૈરુપસેવિતમ્ ।
તત્રાભિગમ્ય યુક્તાત્મા પુણ્ડરીકફલં લભેત્ ॥ ૩૭.૨૭ ॥

તીર્થેભ્યઃ પરમં તીર્થં બ્રહ્મતીર્થમિતિ શ્રુતમ્ ।
બ્રહ્માણમર્ચયિત્વા તુ બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૩૩.૨૮ ॥

સરસ્વત્યા વિનશનં પ્લક્ષપ્રસ્રવણં શુભમ્ ।
વ્યાસતીર્થં પરં તીર્થં મૈનાકં ચ નગોત્તમમ્ ॥ ૩૭.૨૯ ॥

યમુનાપ્રભવં ચૈવ સર્વપાપવિનાશનમ્ ।
પિતૄણાં દુહિતા દેવી ગન્ધકાલીતિ વિશ્રુતા ॥ ૩૭.૩૦ ॥

તસ્યાં સ્નાત્વા દિવં યાતિ મૃતો જાતિસ્મરો ભવેત્ ।
કુબેરતુઙ્ગં પાપઘ્નં સિદ્ધચારણસેવિતમ્ ॥ ૩૭.૩૧ ॥

પ્રાણાંસ્તત્ર પરિત્યજ્ય કુબેરાનુચરો ભવેત્ ।
ઉમાતુઙ્ગમિતિ ખ્યાતં યત્ર સા રુદ્રવલ્લભા ॥ ૩૭.૩૨ ॥

તત્રાભ્યર્ચ્ય મહાદેવીં ગોસહસ્રફલં લભેત્ ।
ભૃગુતુઙ્ગે તપસ્તપ્તં શ્રાદ્ધં દાનં તથા કૃતમ્ ॥ ૩૭.૩૩ ॥

કુલાન્યુભયતઃ સપ્ત પુનાતીતિ મતિર્મમ ।
કાશ્યપસ્ય મહાતીર્થં કાલસર્પિરિતિ શ્રુતમ્ ॥ ૩૭.૩૪ ॥

તત્ર શ્રાદ્ધાનિ દેયાનિ નિત્યં પાપક્ષયેચ્છયા ।
દશાર્ણાયાં તથા દાનં શ્રાદ્ધં હોમસ્તપો જપઃ ॥૩૭.૩૫ ॥

અક્ષયં ચાવ્યયં ચૈવ કૃતં ભવતિ સર્વદા ।
તીર્થં દ્વિજાતિભિર્જુષ્ટં નામ્ના વૈ કુરુજાઙ્ગલમ્ ॥ ૩૭.૩૬ ॥

દત્ત્વા તુ દાનં વિધિવદ્ બ્રહ્મલોકે મહીયતે ।
વૈતરણ્યાં મહાતીર્થે સ્વર્ણવેદ્યાં તથૈવ ચ ॥ ૩૭.૩૭ ॥

ધર્મપૃષ્ઠે ચ સરસિ બ્રહ્મણઃ પરમે શુભે ।
ભરતસ્યાશ્રમે પુણ્યે પુણ્યે શ્રાદ્ધવટે શુભે ॥ ૩૭.૩૮ ।
મહાહ્રદે ચ કૌશિક્યાં દત્તં ભવતિ ચાક્ષયમ્ ।
મુણ્ડપૃષ્ઠે પદં ન્યસ્તં મહાદેવેન ધીમતા ॥ ૩૭.૩૯ ॥

હિતાય સર્વભૂતાનાં નાસ્તિકાનાં નિદર્શનમ્ ।
અલ્પેનાપિ તુ કાલેન નરો ધર્મપરાયણઃ ॥૩૭.૪૦ ॥

પાપ્માનમુત્સૃજત્યાશુ જીર્ણાં ત્વચમિવોરગઃ ।
નામ્ના કનકનન્દેતિ તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્ ॥ ૩૭.૪૧ ॥

ઉદીચ્યાં મુઞ્જપૃષ્ઠસ્ય બ્રહ્મર્ષિગણસેવિતમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા દિવં યાન્તિ સશરીરા દ્વિજાતયઃ ॥ ૩૭.૪૨ ॥

દત્તં ચાપિ સદા શ્રાદ્ધમક્ષયં સમુદાહૃતમ્ ।
ઋણૈસ્ત્રિભિર્નરઃ સ્નાત્વા મુચ્યતે ક્ષીણકલ્મષઃ ॥ ૩૭.૪૩ ॥

માનસે સરસિ સ્નાત્વા શક્રસ્યાર્દ્ધાસનં લભેત્ ।
ઉત્તરં માનસં ગત્વા સિદ્ધિં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમામ્ ॥ ૩૭.૪૪ ॥

તસ્માન્નિર્વર્ત્તયેચ્છ્રાદ્ધં યથાશક્તિ યથાબલમ્ ।
કામાન્ સલભતે દિવ્યાન્ મોક્ષોપાયં ચ વિન્દતિ ॥ ૩૭.૪૫ ॥

પર્વતો હિમવાન્નામ નાનાધાતુવિભૂષિતઃ ।
યોજનાનાં સહસ્રાણિ સાશીતિસ્ત્વાયતો ગિરિઃ ॥ ૩૭.૪૬ ॥

સિદ્ધચારણસંકીર્ણા દેવર્ષિગણસેવિતઃ ।
તત્ર પુષ્કરિણી રમ્યા સુષુમ્ના નામ નામતઃ ॥ ૩૭.૪૭ ॥

તત્ર ગત્વા દ્વિજો વિદ્વાન્ બ્રહ્મહત્યાં વિમુઞ્ચતિ ।
શ્રાદ્ધં ભવતિ ચાક્ષય્યં તત્ર દત્તં મહોદયમ્ ॥ ૩૭.૪૮ ॥

તારયેચ્ચ પિતૄન્ સમ્યગ્ દશ પૂર્વાન્ દશાપરાન્ ।
સર્વત્ર હિમવાન્ પુણ્યો ગઙ્ગા પુણ્યા સમન્તતઃ ॥ ૩૭.૪૯ ॥

નદ્યઃ સમુદ્રગાઃ પુણ્યાઃ સમુદ્રશ્ચ વિશેષતઃ ।
બદર્યાશ્રમમાસાદ્ય મુચ્યતે કલિકલ્બિષાત્ ॥૩૭.૫૦ ॥

તત્ર નારાયણો દેવો નરેણાસ્તે સનાતનઃ ।
અક્ષયં તત્ર દાનં સ્યાત્ જપ્યં વાઽપિ તથાવિધમ્ ॥ ૩૭.૫૧ ॥

મહાદેવપ્રિયં તીર્થં પાવનં તદ્ વિશેષતઃ ।
તારયેચ્ચ પિતૄન્ સર્વાન્ દત્ત્વા શ્રાદ્ધં સમાહિતઃ ॥ ૩૭.૫૨ ॥

દેવદારુવનં પુણ્યં સિદ્ધગન્ધર્વસેવિતમ્ ।
મહાદેવેન દેવેન તત્ર દત્તં મહદ્ વરમ્ ॥ ૩૭.૫૩ ॥

મોહયિત્વા મુનીન્ સર્વાન્ સમસ્તૈઃ સમ્પ્રપૂજિતઃ ।
પ્રસન્નો ભગવાનીશો મુનીન્દ્રાન્ પ્રાહ ભાવિતાન્ ॥ ૩૭.૫૪ ॥

ઇહાશ્રમવરે રમ્યે નિવસિષ્યથ સર્વદા ।
મદ્ભાવનાસમાયુક્તાસ્તતઃ સિદ્ધિમવાપ્સ્યથ ॥ ૩૭.૫૫ ॥

યેઽત્ર મામર્ચયન્તીહ લોકે ધર્મપરા જનાઃ ।
તેષાં દદામિ પરમં ગાણપત્યં હિ શાશ્વતમ્ ॥ ૩૭.૫૬ ॥

અત્ર નિત્યં વસિષ્યામિ સહ નારાયણેન ચ ।
પ્રાણાનિહ નરસ્ત્યક્ત્વા ન ભૂયો જન્મ વિન્દતિ ॥ ૩૭.૫૭ ॥

સંસ્મરન્તિ ચ યે તીર્થં દેશાન્તરગતા જનાઃ ।
તેષાં ચ સર્વપાપાનિ નાશયામિ દ્વિજોત્તમાઃ ॥ ૩૭.૫૮ ॥

શ્રાદ્ધં દાનં તપો હોમઃ પિણ્ડનિર્વપણં તથા ।
ધ્યાનં જપશ્ચ નિયમઃ સર્વમત્રાક્ષયં કૃતમ્ ॥ ૩૭.૫૯ ॥

તસ્માત્ સર્વપ્રયત્નેન દ્રષ્ટવ્યં હિ દ્વિજાતિભિઃ ॥

દેવદારુવનં પુણ્યં મહાદેવનિષેવિતમ્ ॥ ૩૭.૬૦ ॥

યત્રેસ્વરો મહાદેવો વિષ્ણુર્વા પુરુષોત્તમઃ ।
તત્ર સન્નિહિતા ગઙ્ગાતીર્થાન્યાયતનાનિ ચ ॥ ૩૭.૬૧ ॥

ઇતી શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥૩૭ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે અષ્ટત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

ઋષય ઊચુઃ ।
કથં દારુવનં પ્રાપ્તો ભગવાન્ ગોવૃષધ્વજઃ ।
મોહયામાસ વિપ્રેન્દ્રાન્ સૂત વક્તુમિહાર્હસિ ॥ ૩૮.૧ ॥

સૂત ઉવાચ ।
પુરા દારુવને રમ્યે દેવસિદ્ધનિષેવિતે ।
સપુત્રદારતનયાસ્તપશ્ચેરુઃ સહસ્રશઃ ॥ ૩૮.૨ ॥

પ્રવૃત્તં વિવિધં કર્મ પ્રકુર્વાણા યથાવિધિ ।
યજન્તિ વિવિધૈર્યજ્ઞૈસ્તપન્તિ ચ મહર્ષયઃ ॥ ૩૮.૩ ॥

તેષાં પ્રવૃત્તિવિન્યસ્તચેતસામથ શૂલધૃક્ ।
વ્યાખ્યાપયન્ સ મહાદોષં યયૌ દારુવનં હરઃ ॥ ૩૮.૪ ॥

કૃત્વા વિશ્વગુરું વિષ્ણું પાર્શ્વે દેવો મહેશ્વરઃ ।
યયૌ નિવૃત્તવિજ્ઞાનસ્થાપનાર્થં ચ શંકરઃ ॥ ૩૮.૫ ॥

આસ્થાય વિપુલઞ્ચૈષ જનં વિંશતિવત્સરમ્ ।
લીલાલસો મહાબાહુઃ પીનાઙ્ગશ્ચારુલોચનઃ ॥ ૩૮.૬ ॥

ચામીકરવપુઃ શ્રીમાન્ પૂર્ણચન્દ્રનિભાનનઃ ।
મત્તમાતઙ્ગગામનો દિગ્વાસા જગદીશ્વરઃ ॥ ૩૮.૭ ॥

કુશેશયમયીં માલાં સર્વરત્નૈરલંકૃતામ્ ।
દધાનો ભગવાનીશઃ સમાગચ્છતિ સસ્મિતઃ ॥ ૩૮.૮ ॥

યોઽનન્તઃ પુરુષો યોનિર્લોકાનામવ્યયો હરિઃ ।
સ્ત્રીવેષં વિષ્ણુરાસ્થાય સોઽનુગચ્છતિ શૂલિનમ્ ॥ ૩૮.૯ ॥

સમ્પૂર્ણચન્દ્રવદનં પીનોન્નતપયોધરમ્ ।
શુચિસ્મિતં સુપ્રસન્નં રણન્નુપુરકદ્વયમ્ ॥ ૩૮.૧૦ ॥

સુપીતવસનં દિવ્યં શ્યામલં ચારુલોચનમ્ ।
ઉદારહંસચલનં વિલાસિ સુમનોહરમ્ ॥ ૩૮.૧૧ ॥

એવં સ ભગવાનીશો દેવદારુવને હરઃ ।
ચચાર હરિણા સાર્દ્ધં માયયા મોહયન્ જગત્ ॥ ૩૮.૧૨ ॥

દૃષ્ટ્વા ચરન્તં વિશ્વેશં તત્ર તત્ર પિનાકિનમ્ ।
માયયા મોહિતા નાર્યો દેવદેવં સમન્વયુઃ ॥ ૩૮.૧૩ ॥

વિસ્ત્રસ્તવસ્ત્રાભરણાસ્ત્યક્ત્વા લજ્જાં પતિવ્રતાઃ ।
સહૈવ તેન કામાર્ત્તા વિલાસિન્યશ્ચરન્તિહિ ॥ ૩૮.૧૪ ॥

ઋષીણાં પુત્રકા યે સ્યુર્યુવાનો જિતમાનસાઃ ।
અન્વગચ્છન્ હૃષીકેશં સર્વે કામપ્રપીડિતાઃ ॥ ૩૮.૧૫ ॥

ગાયન્તિ નૃત્યન્તિ વિલાસયુક્તા
નારીગણા નાયિકમેકમીશમ્ ।
દૃષ્ટ્વા સપત્નીકમતીવકાન્ત-
મિચ્છન્ત્યથાલિઙ્ગનમાચરન્તિ ॥ ૩૮.૧૬ ॥

પાર્શ્વે નિપેતુઃ સ્મિતમાચરન્તિ
ગાયન્તિ ગીતાનિ મુનીશપુત્રાઃ ।
આલોક્ય પદ્માપતિમાદિદેવં
ભ્રૂભઙ્ગમન્યે વિચરન્તિ તેન ॥ ૩૮.૧૭ ॥

આસામથૈષામપિ વાસુદેવો
માયી મુરારિર્મનસિ પ્રવિષ્ટઃ ।
કરોતિ ભોગાન્ મનસિ પ્રવૃત્તિં
માયાનુભૂયન્ત ઇતિવ સમ્યક્ ॥ ૩૮.૧૮ ॥

વિભાતિ વિશ્વામરભૂતભર્ત્તા
સ માધવઃ સ્ત્રીગણમધ્યવિષ્ટઃ ।
અશેષશક્ત્યાસનસંનિવિષ્ટો
યથૈકશક્ત્યા સહ દેવદેવઃ ॥ ૩૮.૧૯ ॥

કરોતિ નૃત્યં પરમં પ્રધાનં
તદા વિરૂઢઃ પુનરેવ ભૂયઃ ।
યયૌ સમારુહ્ય હરિઃ સ્વભાવં
તદીશવૃત્તામૃતમાદિદેવઃ ॥ ૩૮.૨૦ ॥

દૃષ્ટ્વા નારીકુલં રુદ્રં પુત્રાનપિ ચ કેશવમ્ ।
મોહયન્તં મુનિશ્રેષ્ઠાઃ કોપં સંદધિરે ભૃશમ્ ॥ ૩૮.૨૧ ॥

અતીવ પરુષં વાક્યં પ્રોચુર્દેવં કપર્દિનમ્ ।
શેપુશ્ચર્વિવિધૈર્વાક્યૈર્માયયા તસ્ય મોહિતાઃ ॥ ૩૮.૨૨ ॥

તપાંસિ તેષાં સર્વેષાં પ્રત્યાહન્યન્ત શંકરે ।
યથાદિત્યપ્રકાશેન તારકા નભસિ સ્થિતાઃ ॥ ૩૮.૨૩ ॥

તે ભગ્નતપસો વિપ્રાઃ સમેત્ય વૃષભધ્વજમ્ ।
કો ભવાનિતિ દેવેશં પૃચ્છન્તિ સ્મ વિમોહિતાઃ ॥ ૩૮.૨૪ ॥

સોઽબ્રવીદ્ ભગવાનીશસ્તપશ્ચર્તુમિહાગતઃ ।
ઇદાનીં ભાર્યયા દેશે ભવદ્ભિરિહ સુવ્રતાઃ ॥ ૩૮.૨૫ ॥

તસ્ય તે વાક્યમાકર્ણ્ય ભૃગ્વાદ્યા મુનિપુંગવાઃ ।
ઊચુર્ગૃહીત્વા વસનં ત્યક્ત્વા ભાર્યાં તપશ્ચર ॥ ૩૮.૨૬ ॥

અથોવાચ વિહસ્યેશઃ પિનાકી નીલલોહિતઃ ।
સમ્પ્રેક્ષ્ય જગતાં યોનિં પાર્શ્વસ્થં ચ જનાર્દનમ્ ॥ ૩૮.૨૭ ॥

કથં ભવદ્ભિરુદિતં સ્વભાર્યાપોષણોત્સુકૈઃ ।
ત્યક્તવ્યા મમ ભાર્યેતિ ધર્મજ્ઞૈઃ શાન્તમાનસૈઃ ॥ ૩૮.૨૮ ॥

ઋષય ઊચુઃ ।
વ્યભિચારરતા ભાર્યાઃ સંત્યાજ્યાઃ પતિનેરિતાઃ ।
અસ્માભિરેષા સુભગા તાદૃશી ત્યાગમર્હતિ ॥ ૩૮.૨૯ ॥

મહાદેવ ઉવાચ ।
ન કદાચિદિયં વિપ્રા મનસાપ્યન્યમિચ્છતિ ।
નાહમેનામપિ તથા વિમુઞ્ચામિ કદાચન ॥ ૩૮.૩૦ ॥

ઋષય ઊચુઃ ।
દૃષ્ટ્વા વ્યભિચરન્તીહ હ્યસ્માભિઃ પુરુષાધમ ।
ઉક્તં હ્યસત્યં ભવતા ગમ્યતાં ક્ષિપ્રમેવ હિ ॥ ૩૮.૩૧ ॥

એવમુક્તે મહાદેવઃ સત્યમેવ મયેરિતમ્ ।
ભવતાં પ્રતિભાત્યેષેત્યુક્ત્વાસૌ વિચચાર હ ॥ ૩૮.૩૨ ॥

સોઽગચ્છદ્ધરિણા સાર્દ્ધં મુનિન્દ્રસ્ય મહાત્મનઃ ।
વસિષ્ઠસ્યાશ્રમં પુણ્યં ભિક્ષાર્થી પરમેશ્વરઃ ॥ ૩૮.૩૩ ॥

દૃષ્ટ્વા સમાગતં દેવં ભિક્ષમાણમરુન્ધતી ।
વસિષ્ઠસ્ય પ્રિયા ભાર્યા પ્રત્યુદ્ગમ્ય નનામ નમ્ ॥ ૩૮.૩૪ ॥

પ્રક્ષાલ્ય પાદૌ વિમલં દત્ત્વા ચાસનમુત્તમમ્ ।
સમ્પ્રેક્ષ્ય શિથિલં ગાત્રમભિઘાતહતં દ્વિજૈઃ ।
સંધયામાસ ભૈષજ્યૈર્વિષણ્ણ વદના સતી ॥ ૩૮.૩૫ ॥

ચકાર મહતીં પૂજાં પ્રાર્થયામાસ ભાર્યયા ।
કો ભવાન્ કુત આયાતઃ કિમાચારો ભવાનિતિ ।
ઉવાચ તાં મહાદેવઃ સિદ્ધાનાં પ્રવરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૩૮.૩૬ ॥

યદેતન્મણ્ડલં શુદ્ધં ભાતિ બ્રહ્મમયં સદા ।
એષૈવ દેવતા મહ્યં ધારયામિ સદૈવ તત્ ॥ ૩૮.૩૭ ॥

હત્યુક્ત્વા પ્રયયૌ શ્રીમાનનુગૃહ્ય પતિવ્રતામ્ ।
તાડયાઞ્ચક્રિરે દણ્ડૈર્લોષ્ટિભિર્મુષ્ટિભિદ્વિજાઃ ॥ ૩૮.૩૮ ॥

દૃષ્ટ્વા ચરન્તં ગિરિશં નગ્નં વિકૃતલક્ષણમ્ ।
પ્રોચુરેતદ્ ભવાઁલ્લિઙ્ગમુત્પાટયતુ દુર્મતે ॥ ૩૮.૩૯ ॥

તાનબ્રવીન્મહાયોગી કરિષ્યામીતિ શંકરઃ ।
યુષ્માકં મામકે લિઙ્ગે યદિ દ્વેષોઽભિજાયતે ॥ ૩૮.૪૦ ॥

ઇત્યુક્ત્વોત્પાટયામાસ ભગવાન્ ભગનેત્રહા ।
નાપશ્યંસ્તત્ક્ષણેનેશં કેશવં લિઙ્ગમેવ ચ ॥ ૩૮.૪૧ ॥

તદોત્પાતા બભૂવુર્હિ લોકાનાં ભયશંસિનઃ ।
ન રાજતે સહસ્રાંશુશ્ચચાલ પૃથિવી પુનઃ ।
નિષ્પ્રભાશ્ચ ગ્રહાઃ સર્વે ચુક્ષુભે ચ મહોદધિઃ ॥ ૩૮.૪૨ ॥

અપશ્યચ્ચાનુસૂયાત્રેઃ સ્વપ્નં ભાર્યા પતિવ્રતા ।
કથયામાસ વિપ્રાણાં ભયાદાકુલિતેક્ષણા ॥ ૩૮.૪૩ ॥

તેજસા ભાસયન્ કૃત્સ્નં નારાયણસહાયવાન્ ।
ભિક્ષમાણઃ શિવો નૂનં દૃષ્ટોઽસ્માકં ગૃહેષ્વિતિ ॥ ૩૮.૪૪ ॥

તસ્યા વચનમાકર્ણ્ય શઙ્કમાના મહર્ષયઃ ।
સર્વે જગ્મુર્મહાયોગં બ્રહ્માણં વિશ્વસંભવમ્ ॥ ૩૮.૪૫ ॥

ઉપાસ્યમાનમમલૈર્યોગિભિર્બ્રહ્મવિત્તમૈઃ ।
ચતુર્વેદૈર્મૂર્તિમદ્ભિઃ સાવિત્ર્યા સહિતં પ્રભુમ્ ॥ ૩૮.૪૬ ॥

આસીનમાસને રમ્યે નાનાશ્ચર્યસમન્વિતે ।
પ્રભાસહસ્રકલિલે જ્ઞાનૈશ્વર્યાદિસંયુતે ॥ ૩૮.૪૭ ॥

વિભ્રાજમાનં વપુષા સસ્મિતં શુભ્રલોચનમ્ ।
ચતુર્મુખં મહાબાહું છન્દોમયમજં પરમ્ ॥ ૩૮.૪૮ ॥

વિલોક્ય દેવપુરુષં પ્રસન્નવદનં શુભમ્ ।
શિરોભિર્ધરણીં ગત્વા તોષયામાસુરીશ્વરમ્ ॥ ૩૮.૪૯ ॥

તાન્ પ્રસન્નમના દેવશ્ચતુર્મૂર્ત્તિશ્ચતુર્મુખઃ ।
વ્યાજહાર મુનિશ્રેષ્ઠાઃ કિમાગમનકારણમ્ ॥ ૩૮.૫૦ ॥

તસ્ય તે વૃત્તમખિલં બ્રહ્મણઃ પરમાત્મનઃ ।
જ્ઞાપયાઞ્ચક્રિરે સર્વે કૃત્વા શિરસિ ચાઞ્જલિમ્ ॥ ૩૮.૫૧ ॥

ઋષય ઊચુઃ ।
કશ્ચિદ્ દારુવનં પુણ્યં પુરુષોઽતીવશોભનઃ ।
ભાર્યયા ચારુસર્વાઙ્ગ્યા પ્રવિષ્ટો નગ્ન એવ હિ ॥ ૩૮.૫૨ ॥

મોહયામાસ વપુષા નારીણાં કુલમીશ્વરઃ ।
કન્યકાનાં પ્રિયા ચાસ્ય દૂષયામાસ પુત્રકાન્ ॥ ૩૮.૫૩ ॥

અસ્માભિર્વિવિધાઃ શાપાઃ પ્રદત્તાશ્ચ પરાહતાઃ ।
તાડિતોઽસ્માભિરત્યર્થં લિઙ્ગંતુ વિનિપાતિતમ્ ॥ ૩૮.૫૪ ॥

અન્તર્હિતશ્ચ ભગવાન્ સભાર્યો લિઙ્ગમેવ ચ ।
ઉત્પાતાશ્ચાભવન્ ઘોરાઃ સર્વભૂતભયંકરાઃ ॥ ૩૮.૫૫ ॥

ક એષ પુરુષો દેવ ભીતાઃ સ્મ પુરુષોત્તમ ।
ભવન્તમેવ શરણં પ્રપન્ના વયમચ્યુત ॥ ૩૮.૫૬ ॥

ત્વં હિ વેત્સિ જગત્યસ્મિન્ યત્કિઞ્ચિદપિ ચેષ્ટિતમ્ ।
અનુગ્રહેણ વિશ્વેશ તદસ્માનનુપાલય ॥ ૩૮.૫૭ ॥

વિજ્ઞાપિતો મુનિગણૈર્વિશ્વાત્મા કમલોદ્ભવઃ ।
ધ્યાત્વા દેવં ત્રિશૂલાઙ્કં કૃતાઞ્જલિરભાષત ॥ ૩૮.૫૮ ॥

બ્રહ્મોવાચ ।
હા કષ્ટં ભવતામદ્ય જાતં સર્વાર્થનાશનમ્ ।
ધિગ્બલં ધિક્ તપશ્ચર્યા મિથ્યૈવ ભવતામિહ ॥ ૩૮.૫૯ ॥

સમ્પ્રાપ્ય પુણ્યસંસ્કારાન્નિધીનાં પરમં નિધિમ્ ।
ઉપેક્ષિતં વૃથાચારૈર્ભવદ્ભિરિહ મોહિતૈઃ ॥ ૩૮.૬૦ ॥

કાઙ્ક્ષન્તે યોગિનો નિત્યં યતન્તો યતયો નિધિમ્ ।
યમેવ તં સમાસાદ્ય હા ભવદ્ભિરુપેક્ષિતમ્ ॥ ૩૮.૬૧ ॥

યજન્તિ યજ્ઞૈર્વિવિધૈર્યત્પ્રાપ્ત્યૈર્વેદવાદિનઃ ।
મહાનિધિં સમાસાદ્ય હા ભવદ્ભિરુપેક્ષિતમ્ ॥ ૩૮.૬૨ ॥

યં સમાસાદ્ય દેવાનૈમૈશ્વર્યમખિલં જગત્ ।
તમાસાદ્યાક્ષયનિધિં હા ભવદ્ભિરુપેક્ષિતમ્ ।
યત્સમાપત્તિજનિતં વિશ્વેશત્વમિદં મમ ।
તદેવોપેક્ષિતં દૃષ્ટ્વા નિધાનં ભાગ્યવર્જિતૈઃ ॥ ૩૮.૬૩ ॥

યસ્મિન્ સમાહિતં દિવ્યમૈશ્વર્યં યત્ તદવ્યયમ્ ।
તમાસાદ્ય નિધિં બ્રાહ્મ હા ભવદ્ભિર્વૃથાકૃતમ્ ॥ ૩૮.૬૪ ॥

એષ દેવો મહાદેવો વિજ્ઞેયસ્તુ મહેશ્વરઃ ।
ન તસ્ય પરમં કિઞ્ચિત્ પદં સમધિગમ્યતે ॥ ૩૮.૬૫ ॥

દેવતાનામૃષીણાં ચ પિતૄણાં ચાપિ શાશ્વતઃ ।
સહસ્રયુગપર્યન્તે પ્રલયે સર્વદેહિનામ્ ॥ ૩૮.૬૬ ॥

સંહરત્યેષ ભગવાન્ કાલો ભૂત્વા મહેશ્વરઃ ।
એષ ચૈવ પ્રજાઃ સર્વાઃ સૃજત્યેષઃ સ્વતેજસા ॥ ૩૮.૬૭ ॥

એષ ચક્રી ચક્રવર્તી શ્રીવત્સકૃતલક્ષણઃ ।
યોગી કૃતયુગે દેવસ્ત્રેતાયાં યજ્ઞ ઉચ્યતે ।
દ્વાપરે ભગવાન્ કાલો ધર્મકેતુઃ કલૌ યુગે ॥ ૩૮.૬૮ ॥

રુદ્રસ્ય મૂર્ત્તયસ્તિસ્ત્રો યાભિર્વિશ્વમિદં તતમ્ ।
તમો હ્યગ્ની રજો બ્રહ્મા સત્ત્વં વિષ્ણુરિતિ પ્રભુઃ ॥ ૩૮.૬૯ ॥

મૂર્ત્તિરન્યા સ્મૃતા ચાસ્ય દિગ્વાસા વૈ શિવા ધ્રુવા ।
યત્ર તિષ્ઠતિ તદ્ બ્રહ્મ યોગેન તુ સમન્વિતમ્ ॥ ૩૮.૭૦ ॥

યા ચાસ્ય પાર્શ્વગા ભાર્યા ભવદ્ભિરભિવીક્ષિતા ।
સા હિ નારાયણો દેવઃ પરમાત્મા સનાતનઃ ॥ ૩૮.૭૧ ॥

તસ્માત્ સર્વમિદં જાતં તત્રૈવ ચ લયં વ્રજેત્ ।
સ એષ મોચયેત્ કૃત્સ્નં સ એષ પરમા ગતિઃ ॥ ૩૮.૭૨ ॥

સહસ્રશીર્ષા પુરુષઃ સહસ્રાક્ષઃ સહસ્રપાત્ ।
એકશૃઙ્ગો મહાનાત્મા પુરાણોઽષ્ટાક્ષરો હરિઃ ॥ ૩૮.૭૩ ॥

ચતુર્વેદશ્ચતુર્મૂર્ત્તિસ્ત્રિમૂર્ત્તિસ્ત્રિગુણઃ પરઃ ।
એકમૂર્ત્તિરમેયાત્મા નારાયણ ઇતિ શ્રુતિઃ ।
રેતોઽસ્ય ગર્ભો ભગવાનાપો માયાતનુઃ પ્રભુઃ ।
સ્તૂયતે વિવિધૈર્મન્ત્રૈર્બ્રાહ્મણૈર્મોક્ષકાંક્ષિભિઃ ॥ ૩૮.૭૪ ॥

સંહૃત્ય સકલં વિશ્વં કલ્પાન્તે પુરુષોત્તમઃ ।
શેતે યોગામૃતં પીત્વા યત્ તદ્ વિષ્ણોઃ પરં પદમ્ ॥ ૩૮.૭૫ ॥

ન જાયતે ન મ્રિયતે વર્દ્ધતે ન ચ વિશ્વસૃક્ ।
મૂલપ્રકૃતિરવ્યક્તા ગીયતે વૈદિકૈરજઃ ॥ ૩૮.૭૬ ॥

તતો નિશાયાં વૃત્તાયાં સિસૃક્ષુરખિલઞ્જગત્ ।
અજસ્ય નાભૌ તદ્ બીજં ક્ષિપત્યેષ મહેશ્વરઃ ॥ ૩૮.૭૭ ॥

તં માં વિત્ત મહાત્માનં બ્રહ્માણં વિશ્વતો મુખમ્ ।
મહાન્તં પુરુષં વિશ્વમપાં ગર્ભમનુત્તમમ્ ॥ ૩૮.૭૮ ॥

ન તં જાનીથ જનકં મોહિતાસ્તસ્ય માયયા ।
દેવદેવં મહાદેવં ભૂતાનામીશ્વરં હરમ્ ॥ ૩૮.૭૯ ॥

એષ દેવો મહાદેવો હ્યનાદિર્ભગવાન્ હરઃ ।
વિષ્ણુના સહ સંયુક્તઃ કરોતિ વિકરોતિ ચ ॥ ૩૮.૮૦ ॥

ન તસ્ય વિદ્યતે કાર્યં ન તસ્માદ્ વિદ્યતે પરમ્ ।
સ વેદાન્ પ્રદદૌ પૂર્વં યોગમાયાતનુર્મમ ॥ ૩૮.૮૧ ॥

સ માયી માયયા સર્વં કરોતિ વિકરોતિ ચ ।
તમેવ મુક્તયે જ્ઞાત્વા વ્રજેત શરણં ભવમ્ ॥ ૩૮.૮૨ ॥

ઇતીરિતા ભગવતા મરીચિપ્રમુખા વિભુમ્ ।
પ્રણમ્ય દેવં બ્રહ્માણં પૃચ્છન્તિ સ્મ સુદુઃ ખિતાઃ ॥ ૩૮.૮૩ ॥

ઇતિ અષ્ટાચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥૩૮ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે નવત્રિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

મુનય ઊચુઃ ।
કથં પશ્યેમ તં દેવં પુનરેવ પિનાકિનમ્ ।
બ્રૂહિ વિશ્વામરેશાન ત્રાતા ત્વં શરણૈષિણામ્ ॥ ૩૯.૧ ॥

પિતામહ ઉવાચ ।
યદ્ દૃષ્ટં ભવતા તસ્ય લિઙ્ગં ભુવિ નિપાતિતમ્ ।
તલ્લિઙ્ગાનુકૃતીશસ્ય કૃત્વા લિઙ્ગમનુત્તમમ્ ॥ ૩૯.૨ ॥

પૂજયધ્વં સપત્નીકાઃ સાદરં પુત્રસંયુતાઃ ।
વૈદિકૈરેવ નિયમૈર્વિવિધૈર્બ્રહ્મચારિણઃ ॥૩૯.૩ ॥

સંસ્થાપ્ય શાંકરૈર્મન્ત્રૈરૃગ્યજુઃ સામસંભવૈઃ ।
તપઃ પરં સમાસ્થાય ગૃણન્તઃ શતરુદ્રિયમ્ ॥ ૩૯.૪ ॥

સમાહિતાઃ પૂજયધ્વં સપુત્રાઃ સહ બન્ધુભિઃ ।
સર્વે પ્રાઞ્જલયો ભૂત્વા શૂલપાણિં પ્રપદ્યથ ॥ ૩૯.૫ ॥

તતો દ્રક્ષ્યથ દેવેશં દુર્દર્શમકૃતાત્મભિઃ ।
યં દૃષ્ટ્વા સર્વમજ્ઞાનમધર્મશ્ચ પ્રણશ્યતિ ॥ ૩૯.૬ ॥

તતઃ પ્રણમ્ય વરદં બ્રહ્માણમમિતૌજસમ્ ।
જગ્મુઃ સંહૃષ્ટમનસો દેવદારુવનં પુનઃ ॥ ૩૯.૭ ॥

આરાધયિતુમારબ્ધા બ્રહ્મણા કથિતં યથા ।
અજાનન્તઃ પરં દેવં વીતરાગા વિમત્સરાઃ ॥ ૩૯.૮ ॥

સ્થણ્ડિલેષુ વિચિત્રેષુ પર્વતાનાં ગુહાસુ ચ ।
નદીનાં ચ વિવિક્તેષુ પુલિનેષુ શુભેષુ ચ ॥ ૩૯.૯ ॥

શૈવાલભોજનાઃ કેચિત્ કેચિદન્તર્જલેશયાઃ ।
કેચિદભ્રાવકાશાસ્તુ પાદાઙ્ગુષ્ઠે હ્યધિષ્ઠિતાઃ ॥ ૩૯.૧૦ ॥

દન્તોઽલૂખલિનસ્ત્વન્યે હ્યશ્મકુટ્ટાસ્તથા પરે ।
શાકપર્ણાશનઃ કેચિત્ સમ્પ્રક્ષાલા મરીચિપાઃ ॥ ૩૯.૧૧ ॥

વૃક્ષમૂલનિકેતાશ્ચ શિલાશય્યાસ્તથા પરે ।
કાલં નયન્તિ તપસા પૂજયન્તો મહેશ્વરમ્ ॥ ૩૯.૧૨ ॥

તતસ્તેષાં પ્રસાદાર્થં પ્રપન્નાર્ત્તિહરો હરઃ ।
ચકાર ભગવાન્ બુદ્ધિં પ્રબોધાય વૃષધ્વજઃ ॥ ૩૯.૧૩ ॥

દેવઃ કૃતયુગે હ્યસ્મિન્ શૃઙ્ગે હિમવતઃ શુભે ।
દેવદારુવનં પ્રાપ્તઃ પ્રસન્નઃ પરમેશ્વરઃ ॥ ૩૯.૧૪ ॥

ભસ્મપાણ્ડુરદિગ્ધાઙ્ગો નગ્નો વિકૃતલક્ષણઃ ।
ઉલ્મુકવ્યગ્રહસ્તશ્ચ રક્તપિઙ્ગલલોચનઃ ॥ ૩૯.૧૫ ॥

ક્વચિચ્ચ હસતે રૌદ્રં ક્વચિદ્ ગાયતિ વિસ્મિતઃ ।
ક્વચિન્નૃત્યતિ શૃઙ્ગારી ક્વચિદ્રૌતિ મુહુર્મુહુઃ ॥ ૩૯.૧૬ ॥

આશ્રમે હ્યટતે ભિક્ષુઃ યાચતે ચ પુનઃ પુનઃ ।
માયાં કૃત્વાત્મનો રૂપં દેવસ્તદ્ વનમાગતઃ ॥ ૩૯.૧૭ ॥

કૃત્વા ગિરિસુતાં ગૌરીં પાર્શ્વેદેવઃ પિનાકધૃક્ ।
સા ચ પૂર્વવદ્ દેવેશી દેવદારુવનં ગતા ॥ ૩૯.૧૮ ॥

દૃષ્ટ્વા સમાગતં દેવં દેવ્યા સહ કપર્દિનમ્ ।
પ્રણેમુઃ શિરસા ભૂમૌ તોષયામાસુરીશ્વરમ્ ॥ ૩૯.૧૯ ॥

વૈદિકૈર્વિવિધૈર્મન્ત્રૈઃ સૂક્તૈર્માહેશ્વરૈઃ શુભૈઃ ।
અથર્વશિરસા ચાન્યે રુદ્રાદ્યૈરર્ચ્ચયન્ભવમ્ ॥ ૩૯.૨૦ ॥

નમો દેવાદિદેવાય મહાદેવાય તે નમઃ ।
ત્ર્યમ્બકાય નમસ્તુભ્યં ત્રિશૂલવરધારિણે ॥ ૩૯.૨૧ ॥

નમો દિગ્વાસસે તુભ્યં વિકૃતાય પિનાકિને ।
સર્વપ્રણતદેવાય સ્વયમપ્રણતાત્મને ॥ ૩૯.૨૨ ॥

અન્તકાન્તકૃતે તુભ્યં સર્વસંહરણાય ચ ।
નમોઽસ્તુ નૃત્યશીલાય નમો ભૈરવરૂપિણે ॥ ૩૯.૨૩ ॥

નરનારીશરીરાય યોગિનાં ગુરવે નમઃ ।
નમો દાન્તાય શાન્તાય તાપસાય હરાય ચ ॥ ૩૯.૨૪ ॥

વિભીષણાય રુદ્રાય નમસ્તે કૃત્તિવાસસે ।
નમસ્તે લેલિહાનાય શિતિકણ્ઠાય તે નમઃ ॥ ૩૯.૨૫ ॥

અઘોરઘોરરૂપાય વામદેવાય વૈ નમઃ ।
નમઃ કનકમાલાય દેવ્યાઃ પ્રિયકરાય ચ ॥ ૩૯.૨૬ ॥

ગઙ્ગાસલિલધારાય શમ્ભવે પરમેષ્ઠિને ।
નમો યોગાધિપતયે બ્રહ્માધિપતયે નમઃ ॥ ૩૯.૨૭ ॥

પ્રાણાય ચ નમસ્તુભ્યં નમો ભસ્માગધારિણે ।
નમસ્તે હવ્યવાહાય દંષ્ટ્રિણે હવ્યરેતસે ॥ ૩૯.૨૮ ॥

બ્રહ્મણશ્ચ શિરો હર્ત્રે નમસ્તે કાલરૂપિણે ।
આગતિં તે ન જનીમો ગતિં નૈવ ચ નૈવ ચ ॥ ૩૯.૨૯ ॥

વિશ્વેશ્વર મહાદેવ યોઽસિ સોઽસિ નમોઽસ્તુ તે ।
નમઃ પ્રમથનાથાય દાત્રે ચ શુભસમ્પદામ્ ॥ ૩૯.૩૦ ॥

કપાલપાણયે તુભ્યં નમો મીઢુષ્ટમાય તે ।
નમઃ કનકલિઙ્ગાય વારિલિઙ્ગાય તે નમઃ ॥ ૩૯.૩૧ ॥

નમો વહ્ન્યર્કલિઙ્ગાય જ્ઞાનલિઙ્ગાય તે નમઃ ।
નમો ભુજંગહારાય કર્ણિકારપ્રિયાય ચ ।
કિરીટિને કુણ્ડલિને કાલકાલાય તે નમઃ ॥ ૩૯.૩૨ ॥

વામદેવ મહેશાન દેવદેવ ત્રિલોચન ।
ક્ષમ્યતાં યત્કૃતં મોહાત્ ત્વમેવ શરણં હિ નઃ ॥ ૩૯.૩૩ ॥

ચરિતાનિ વિચિત્રાણિ ગુહ્યાનિ ગહનાનિ ચ ।
બ્રહ્માદીનાં ચ સર્વેષાં દુર્વિજ્ઞેયોઽસિ શંકર ॥ ૩૯.૩૪ ॥

અજ્ઞાનાદ્ યદિ વા જ્ઞાનાદ્ યત્કિંચિત્કુરુતે નરઃ ।
તત્સર્વં ભગવાનેન કુરુતે યોગમાયયા ॥ ૩૯.૩૫ ॥

એવં સ્તુત્વા મહાદેવં પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના ।
ઊચુઃ પ્રણમ્ય ગિરિશં પશ્યામસ્ત્વાં યથા પુરા ॥ ૩૯.૩૬ ॥

તેષાં સંસ્તવમાકર્ણ્ય સોમઃ મોમવિભૂષણઃ ।
સ્વમેવ પરમં રૂપં દર્શયામાસ શંકરઃ ॥ ૩૯.૩૭ ॥

તં તે દૃષ્ટ્વાઽથ ગિરિશં દેવ્યા સહ પિનાકિનમ્ ।
યથા પૂર્વં સ્થિતા વિપ્રાઃ પ્રણેમુર્હૃષ્ટમાનસાઃ ॥ ૩૯.૩૮ ॥

તતસ્તે મુનયઃ સર્વે સંસ્તૂય ચ મહેશ્વરમ્ ।
ભૃગ્વઙ્ગિરોવસિષ્ઠાસ્તુ વિશ્વામિત્રસ્તથૈવ ચ ॥ ૩૯.૩૯ ॥

ગૌતમોઽત્રિઃ સુકેશશ્ચ પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુઃ ।
મરીચિઃ કશ્યપશ્ચાપિ સંવર્ત્તકમહાતપાઃ ।
પ્રણમ્ય દેવદેવેશમિદં વચનમબ્રુવન્ ॥ ૩૯.૪૦ ॥

કથં ત્વાં દેવદેવેશ કર્મયોગેન વા પ્રભો ।
જ્ઞાનેન વાઽથ યોગેન પૂજયામઃ સદૈવ હિ ॥ ૩૯.૪૧ ॥

કેન વા દેવમાર્ગેણ સમ્પૂજ્યો ભગવાનિહ ।
કિં તત્ સેવ્યમસેવ્યં વા સર્વમેતદ્ બ્રવીહિ નઃ ॥ ૩૯.૪૨ ॥

દેવદેવ ઉવાચ ।
એતદ્ વઃ સમ્પ્રવક્ષ્યામિ ગૂઢં ગહનમુત્તમમ્ ।
બ્રહ્મણે કથિતં પૂર્વમાદાવેવ મહર્ષયઃ ॥ ૩૯.૪૩ ॥

સાંખ્યયોગો દ્વિધા જ્ઞેયઃ પુરુષાણાં હિ સાધનમ્ ।
યોગેન સહિતં સાંખ્યં પુરુષાણાં વિમુક્તિદમ્ ॥ ૩૯.૪૪ ॥

ન કેવલેન યોગેન દૃશ્યતે પુરુષઃ પરઃ ।
જ્ઞાનં તુ કેવલં સમ્યગપવર્ગફલપ્રદમ્ ॥ ૩૯.૪૫ ॥

ભવન્તઃ કેવલં યોગં સમાશ્રિત્ય વિમુક્તયે ।
વિહાય સાંખ્યં વિમલમકુર્વત પરિશ્રમમ્ ॥ ૩૯.૪૬ ॥

એતસ્માત્ કારણાદ્ વિપ્રાનૃણાં કેવલધર્મિણામ્ ।
આગતોઽહમિમં દેશં જ્ઞાપયન્ મોહસંભવમ્ ॥ ૩૯.૪૭ ॥

તસ્માદ્ ભવદ્ભિર્વિમલં જ્ઞાનં કૈવલ્યસાધનમ્ ।
જ્ઞાતવ્યં હિ પ્રયત્નેન શ્રોતવ્યં દૃશ્યમેવ ચ ॥ ૩૯.૪૮ ॥

એકઃ સર્વત્રગો હ્યાત્મા કેવલશ્ચિતિમાત્રકઃ ।
આનન્દો નિર્મલો નિત્યં સ્યાદેતત્ સાંખ્યદર્શનમ્ ॥ ૩૯.૪૯ ॥

એતદેવ પરં જ્ઞાનમેષ મોક્ષોઽત્ર ગીયતે ।
એતત્ કૈવલ્યમમલં બ્રહ્મભાવશ્ચ વર્ણિતઃ ॥ ૩૯.૫૦ ॥

આશ્રિત્ય ચૈતત્ પરમં તન્નિષ્ઠાસ્તત્પરાયણાઃ ।
પશ્યન્તિ માં મહાત્માનો યતયો વિશ્વમીશ્વરમ્ ॥ ૩૯.૫૧ ॥

એતત્ તત્ પરમં જ્ઞાનં કેવલં સન્નિરઞ્જનમ્ ।
અહં હિ વેદ્યો ભગવાન્ મમ મૂર્ત્તિરિયં શિવા ॥ ૩૯.૫૨ ॥

બહૂનિ સાધનાનીહ સિદ્ધયે કથિતાનિ તુ ।
તેષામભ્યધિકં જ્ઞાનં મામકં દ્વિજપુંગવાઃ ॥ ૩૯.૫૩ ॥

જ્ઞાનયોગરતાઃ શાન્તા મામેવ શરણં ગતાઃ ।
યે હિ માં ભસ્મનિરતા ધ્યાયન્તિ સતતં હૃદિ ॥ ૩૯.૫૪ ॥

મદ્ભક્તિપરમા નિત્યં યતયઃ ક્ષીણકલ્મષાઃ ।
નાશયામ્યચિરાત્ તેષાં ઘોરં સંસારસાગરમ્ ॥ ૩૯.૫૫ ॥

પ્રશાન્તઃ સંયતમના ભસ્મોદ્ધૂલિતવિગ્રહઃ ।
બ્રહ્મચર્યરતો નગ્નો વ્રતં પાશુપતં ચરેત્ ॥ ૩૯.૫૬ ॥

નિર્મિતં હિ મયા પૂર્વં વ્રતં પાશુપતં પરમ્ ।
ગુહ્યાદ્ ગુહ્યતમં સૂક્ષ્મં વેદસારં વિમુક્તયે ॥ ૩૯.૫૭ ॥

યદ્ વા કૌપીનવસનઃ સ્યાદ્વાદિગ્વસનો મુનિઃ ।
વેદાભ્યાસરતો વિદ્વાન્ ધ્યાયેત્ પશુપતિં શિવમ્ ॥ ૩૯.૫૮ ॥

એષ પાશુપતો યોગઃ સેવનીયો મુમુક્ષુભિઃ ।
ભસ્મચ્છન્નૈર્હિ સતતં નિષ્કામૈરિતિ શ્રુતમ્ ॥ ૩૯.૫૯ ॥

વીતરાગભયક્રોધા મન્મયા મામુપાશ્રિતાઃ ।
બહવોઽનેન યોગેન પૂતા મદ્ભાવમાગતાઃ ॥ ૩૯.૬૦ ॥

અન્યાનિ ચૈવ શાસ્ત્રાણિ લોકેઽસ્મિન્ મોહનાનિતુ ।
વેદવાદવિરુદ્ધાનિ મયૈવ કથિતાનિ તુ ॥ ૩૯.૬૧ ॥

વામં પાશુપતં સોમં લાકુલં ચૈવ ભૈરવમ્ ।
અસેવ્યમેતત્ કથિતં વેદબાહ્યં તથેતરમ્ ॥ ૩૯.૬૨ ॥

વેદમુર્ત્તિરહં વિપ્રા નાન્યશાસ્ત્રાર્થવેદિભિઃ ।
જ્ઞાયતે મત્સ્વરૂપં તુ મુક્ત્વા વેદં સનાતનમ્ ॥ ૩૯.૬૩ ॥

સ્થાપયધ્વમિદં માર્ગં પૂજયધ્વં મહેશ્વરમ્ ।
અચિરાદૈશ્વરં જ્ઞાનમુત્પત્સ્યતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૬૪ ॥

મયિ ભક્તિશ્ચ વિપુલા ભવતામસ્તુ સત્તમાઃ ।
ધ્યાતમાત્રો હિ સાન્નિધ્યં દાસ્યામિ મુનિસત્તમાઃ ॥ ૩૯.૬૫ ॥

ઇત્યુક્ત્વા ભગવાન્ સોમસ્તત્રૈવાન્તરધીયત ।
તોઽપિ દારુવને તસ્મિન્ પૂજયન્તિ સ્મ શંકરમ્ ॥ ૩૯.૬૬ ॥

બ્રહ્મચર્યરતાઃ શાન્તા જ્ઞાનયોગપરાયણાઃ ।
સમેત્ય તે મહાત્માનો મુનયો બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ ૩૯.૬૭ ॥

વિચક્રિરે બહૂન્ વાદાન્નધ્યાત્મજ્ઞાનસમાશ્રયાન્ ।
કિમસ્ય જગતો મૂલમાત્મા ચાસ્માકમેવ હિ ॥ ૩૯.૬૮ ॥

કોઽપિ સ્યાત્ સર્વભાવાનાં હેતુરીશ્વર એવ ચ ।
ઇત્યેવં મન્યમાનાનાં ધ્યાનમાર્ગાવલમ્બિનામ્ ।
આવિરાસીન્મહાદેવી દેવી ગિરિવરાત્મજા ॥ ૩૯.૬૯ ॥

કોટિસૂર્યપ્રતીકાશા જ્વાલામાલાસમાવૃતા ।
સ્વભાભિર્વિમલાભિસ્તુ પૂરયન્તી નભસ્તલમ્ ॥ ૩૯.૭૦ ॥

તામન્વપશ્યન્ ગિરિજામમેયાંજ્વાલાસહસ્રાન્તરસન્નિવિષ્ટામ્ ।
પ્રણેમુરેતામખિલેશપત્નીંજાનન્તિ ચૈતત્ પરમસ્ય બીજમ્ ॥ ૩૯.૭૧ ॥

અસ્માકમેષા પરમેશપત્નીગતિસ્તથાત્મા ગગનાભિધાના ।
પશ્યન્ત્યથાત્માનમિદં ચ કૃત્સ્નંતસ્યામથૈતે મુનયશ્ચ વિપ્રાઃ ॥ ૩૯.૭૨ ॥

નિરીક્ષિતાસ્તે પરમેશપત્ન્યાતદન્તરે દેવમશેષહેતુમ્ ।
પશ્યન્તિ શંભું કવિમીશિતારં રુદ્રં બૃહન્તં પુરુષં પુરાણમ્ ॥ ૩૯.૭૩ ॥

આલોક્ય દેવીમથ દેવમીશંપ્રણેમુરાનન્દમવાપુરગ્ર્યમ્ ।
જ્ઞાનં તદીશં ભગવત્પ્રસાદા-દાવિર્બભૌ જન્મવિનાશહેતુ ॥ ૩૯.૭૪ ॥

ઇયં હિ સા જગતો યોનિરેકાસર્વાત્મિકા સર્વનિયામિકા ચ ।
માહેશ્વરીશક્તિરનાદિસિદ્ધા વ્યોમાભિધાના દિવિ રાજતીવ ॥ ૩૯.૭૫ ॥

અસ્યાં મહત્પરમેષ્ઠી પરસ્તા-ન્મહેશ્વરઃ શિવ એકઃ સ રુદ્રઃ ।
ચકાર વિશ્વં પરશક્તિનિષ્ઠંમાયામથારુહ્ય ચ દેવદેવઃ ॥ ૩૯.૭૬ ॥

એકો દેવઃ સર્વભૂતેષુ ગૂઢોમાયી રુદ્રઃ સકલો નિષ્કલશ્ચ ।
સ એવ દેવી ન ચ તદ્વિભિન્ન-મેતજ્જ્ઞાત્વા હ્યમૃતત્વં વ્રજન્તિ ॥ ૩૯.૭૭ ॥

અન્તર્હિતોઽભૂદ્ ભગવાન્મહેશોદેવ્યા તયા સહ દેવાદિદેવઃ ।
આરાધયન્તિ સ્મ તમાધિદેવંવનૌકસસ્તે પુનરેવ રુદ્રમ્ ॥ ૩૯.૭૮ ॥

એતદ્ વઃ કથિતં સર્વં દેવદેવસ્ય ચેષ્ટિતમ્ ।
દેવદારુવને પૂર્વં પુરાણે યન્મયા શ્રુતમ્ ॥ ૩૯.૭૯ ॥

યઃ પઠેચ્છૃણુયાન્નિત્યં મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ।
શ્રાવયેદ્ વા દ્વિજાન્ શાન્તાન્ સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૩૯.૮૦ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
નવત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥૩૯ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ચત્વારિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

સૂત ઉવાચ ।
એષા પુણ્યતમા દેવી દેવગન્ધર્વસેવિતા ।
નર્મદા લોકવિખ્યાતા તીર્થાનામુત્તમા નદી ॥ ૪૦.૧ ॥

તસ્યાઃ શૃણુધ્વં માહાત્મ્યં માર્કણ્ડેયેન ભાષિતમ્ ।
યુધિષ્ઠિરાય તુ શુભં સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ॥ ૪૦.૨ ॥

યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
શ્રુતાસ્તે વિવિધા ધર્માસ્તત્પ્રસાદાન્મહામુને ।
માહાત્મ્યં ચ પ્રયાગસ્ય તીર્થાનિ વિવિધાનિ ચ ॥ ૪૦.૩ ॥

નર્મદા સર્વતીર્થાનાં મુખ્યા હિ ભવતેરિતા ।
તસ્યાસ્ત્વિદાનીં માહાત્મ્યં વક્તુમર્હસિ સત્તમ ॥ ૪૦.૪ ॥

માર્કણ્ડેય ઉવાચ
નર્મદા સરિતાં શ્રેષ્ઠા રુદ્રદેહાદ્ વિનિઃ સૃતા ।
તારયેત્ સર્વભૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ ॥ ૪૦.૫ ॥

નર્મદાયાસ્તુ માહાત્મ્યં પુરાણે યન્મયા શ્રુતમ્ ।
ઇદાનીં તત્પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુષ્વૈકમનાઃ શુભમ્ ॥ ૪૦.૬ ॥

પુણ્યા કનખલે ગઙ્ગા કુરુક્ષેત્રે સરસ્વતી ।
ગ્રામે વા યદિ વાઽરણ્યે પુણ્યા સર્વત્ર નર્મદા ॥ ૪૦.૭ ॥

ત્રિભિઃ સારસ્વતં તોયં સપ્તાહેન તુ યામુનમ્ ।
સદ્યઃ પુનાતિ ગાઙ્ગેયં દર્શનાદેવ નાર્મદમ્ ॥ ૪૦.૮ ॥

કલિઙ્ગદેશપશ્ચાર્દ્ધે પર્વતેઽમરકણ્ટકે ।
પુણ્યા ચ ત્રિષુ લોકેષુ રમણીયા મનોરમા ॥ ૪૦.૯ ॥

સદેવાસુરગન્ધર્વા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ ।
તપસ્તપ્ત્વા તુ રાજેન્દ્ર સિદ્ધિં તુ પરમાં ગતાઃ ॥ ૪૦.૧૦ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ નિયમસ્થો જિતેન્દ્રિયઃ ।
ઉપોષ્ય રજનીમેકાં કુલાનાં તારયેચ્છતમ્ ॥ ૪૪૦.૧૧ ॥

યોજનાનાં શતં સાગ્રં શ્રૂયતે સરિદુત્તમા ।
વિસ્તારેણ તુ રાજેન્દ્ર યોજનદ્વયમાયતા ॥ ૪૦.૧૨ ॥

ષષ્ટિતીર્થસહસ્રાણિ ષષ્ટિકોટ્યસ્તથૈવ ચ ।
પર્વતસ્ય સમન્તાત્ તુ તિષ્ઠન્ત્યમરકણ્ટકે ॥ ૪૦.૧૩ ॥

બ્રહ્મચારી શુચિર્ભૂત્વા જિતક્રોધો જિતેન્દ્રિયઃ ।
સર્વહિંસાનિવૃત્તસ્તુ સર્વભૂતહિતે રતઃ ॥ ૪૦.૧૪ ॥

એવં શુદ્ધસમાચારો યસ્તુ પ્રાણાન્ સમુત્સૃજેત્ ।
તસ્ય પુણ્યફલં રાજન્ શૃણુષ્વાવહિતો નૃપ ॥ ૪૦.૧૫ ॥

શતવર્ષસહસ્રાણિ સ્વર્ગે મોદતિ પાણ્ડવ ।
સપ્સરોગણસંકીર્ણો દિવ્યસ્ત્રીપરિવારિતઃ ॥ ૪૦.૧૬ ॥

દિવ્યગન્ધાનુલિપ્તશ્ચ દિવ્યપુષ્પોપશોભિતઃ ।
ક્રીડતે દેવલોકે તુ દૈવતૈઃ સહ મોદતે ॥ ૪૦.૧૭ ॥

તતઃ સ્વર્ગાત્ પરિભ્રષ્ટો રાજા ભવતિ ધાર્મિકઃ ।
ગૃહં તુ લભતેઽસૌ વૈ નાનારત્નસમન્વિતમ્ ॥ ૪૦.૧૮ ॥

સ્તમ્ભૈર્મણિમયૈર્દિવ્યૈર્વજ્રવૈઢૂર્યભૂષિતમ્ ।
આલેખ્યવાહનૈઃ શુભ્રૈર્દાસીદાસસમન્વિતમ્ ॥ ૪૦.૧૯ ॥

રાજરાજેશ્વરઃ શ્રીમાન્ સર્વસ્ત્રીજનવલ્લભઃ ।
જીવેદ્ વર્ષશતં સાગ્રં તત્ર ભોગસમન્વિતઃ ॥ ૪૦.૨૦ ॥

અગ્નિપ્રવેશેઽથ જલે અથવાઽનશને કૃતે ।
અનિવર્ત્તિકા ગતિસ્તસ્ય પવનસ્યામ્બરે યથા ॥ ૪૦.૨૧ ॥

પશ્ચિમે પર્વતતટે સર્વપાપવિનાશનઃ ।
હ્રદો જલેશ્વરો નામ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ ॥ ૪૦.૨૨ ॥

તત્ર પિણ્ડપ્રદાનેન સંધ્યોપાસનકર્મણા ।
દશવર્ષસહસ્રાણિ તર્પિતાઃ સ્યુર્ન સંશયઃ ॥ ૪૦.૨૩ ॥

દક્ષિણે નર્મદાકૂલે કપિલાખ્યા મહાનદી ।
સરલાર્જુનસંચ્છન્ના નાતિદૂરે વ્યવસ્થિતા ॥ ૪૦.૨૪ ॥

સા તુ પુણ્યા મહાભાગા ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતા ।
તત્ર કોટિશતં સાગ્રં તીર્થાનાં તુ યુધિષ્ઠિર ॥ ૪૦.૨૫ ॥

તસ્મિંસ્તીર્થે તુ યે વૃક્ષાઃ પતિતાઃ કાલપર્યયાત્ ।
નર્મદાતોયસંસ્પૃષ્ટાસ્તે યાન્તિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૪૦.૨૬ ॥

દ્વિતીયા તુ મહાભાગા વિશલ્યકરણી શુભા ।
તત્ર તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા વિશલ્યો ભવતિ ક્ષણાત્ ॥ ૪૦.૨૭ ॥

કપિલા ચ વિશલ્યા ચ શ્રૂયતે રાજસત્તમ ।
ઈશ્વરેણ પુરા પ્રોક્તા લોકાનાં હિતકામ્યયા ॥ ૪૦.૨૮ ॥

અનાશકં તુ યઃ કુર્યાત્ તસ્મિંસ્તીર્થે નરાધિપ ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા રુદ્રલોકં સ ગચ્છતિ ॥ ૪૦.૨૯ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્નશ્વમેધફલં લભેત્ ।
યે વસન્ત્યુત્તરે કૂલે રુદ્રલોકે વસન્તિ તે ॥ ૪૦.૩૦ ॥

સરસ્વત્યાં ચ ગઙ્ગાયાં નર્મદાયાં યુધિષ્ઠિર ।
સમં સ્નાનં ચ દાનં ચ યથા મે શંકરોઽબ્રવીત્ ॥ ૪૦.૩૧ ॥

પરિત્યજતિ યઃ પ્રણાન્ પર્વતેઽમરકણ્ટકે ।
વર્ષકોટિશતં સાગ્રં રુદ્રલોકે મહીયતે ॥ ૪૦.૩૨ ॥

નર્મદાયાં જલં પુણ્યં ફેનોર્મિસમલીકૃતમ્ ।
પવિત્રં શિરસા ધૃત્વા સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૪૦.૩૩ ॥

નર્મદા સર્વતઃ પુણ્યા બ્રહ્મહત્યાપહારિણી ।
અહોરાત્રોપવાસેન મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥ ૪૦.૩૪ ॥

જાલેશ્વરં તીર્થવરં સર્વપાપવિનાશનમ્ ।
તત્ર ગત્વા નિયમવાન્ સર્વકામાંલ્લભેન્નરઃ ॥ ૪૦.૩૫ ॥

ચન્દ્રસૂર્યોપરાગે તુ ગત્વા હ્યમરકણ્ટકમ્ ।
અશ્વમેધાદ્ દશગુણં પુણ્યમાપ્નોતિ માનવઃ ॥ ૪૦.૩૬ ॥

એષ પુણ્યો ગિરિવરો દેવગન્ધર્વસેવિતઃ ।
નાનાદ્રુમલતાકીર્ણો નાનાપુષ્પોપશોભિતઃ ॥ ૪૦.૩૭ ॥

તત્ર સંનિહિતો રાજન્ દેવ્યા સહ મહેશ્વરઃ ।
બ્રહ્મા વિષ્ણુસ્તથા ચેન્દ્રો વિદ્યાધરગણૈઃ સહ ॥ ૪૦.૩૮ ॥

પ્રદક્ષિણં તુ યઃ કુર્યાત્ પર્વતં હ્યમરકણ્ટકમ્ ।
પૌણ્ડરીકસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનઃ ॥ ૪૦.૩૯ ॥

કાવેરી નામ વિપુલા નદી કલ્મષનાશિની ।
તત્ર સ્નાત્વા મહાદેવમર્ચયેદ્ વૃષભધ્વજમ્ ।
સંગમે નર્મદાયાસ્તુ રુદ્રલોકે મહીયતે ॥ ૪૦.૪૦ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥૪૦ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે એકચત્વારિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

માર્કણ્ડેય ઉવાચ
નર્મદા સરિતાં શ્રેષ્ઠા સર્વપાપવિનાશિની ।
મુનિભિઃ કથિતા પૂર્વમીશ્વરેણ સ્વયંભુવા ॥ ૪૧.૧ ॥

મુનિભિઃ સંસ્તુતા હ્યેષા નર્મદા પ્રવરા નદી ।
રુદ્રગાત્રાદ્ વિનિષ્ક્રાન્તા લોકાનાં હિતકામ્યયા ॥ ૪૧.૨ ॥

સર્વપાપહરા નિત્યં સર્વદેવનમસ્કૃતા ।
સંસ્તુતા દેવગન્ધર્વૈરપ્યરોભિસ્તથૈવ ચ ॥ ૪૧.૩ ॥

ઉત્તરે ચૈવ તત્કૂલે તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતે ।
નામ્ના ભદ્રેશ્વરં પુણ્યં સર્વપાપહરં શુભમ્ ॥ ૪૧.૪ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ દૈવતૈઃ સહ મોહતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તીર્થમામ્રાતકેશ્વરમ્ ॥ ૪૧.૫ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ ગોસહસ્રફલં લભેત્ ।
તતોઽઙ્ગારકેશ્વરં ગચ્છેન્નિયતો નિયતાયનઃ ॥ ૪૧.૬ ॥

સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા રુદ્રલોકે મહીયતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર કેદારં નામ પુણ્યદમ્ ॥ ૪૧.૭ ॥

તત્ર સ્નાત્વોદકં કૃત્વા સર્વાન્ કામાનવાપ્નુયાત્ ।
નિષ્ફલેશંતતો ગચ્છેત્ સર્વપાપવિનાશનમ્ ॥ ૪૧.૮ ॥

તત્ર સ્નાત્વા મહારાજ રુદ્રલોકે મહીયતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર બાણતીર્થમનુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૯ ॥

તત્ર પ્રાણાન્ પરિત્યજ્ય રુદ્રલોકમવાપ્નુયાત્ ।
તતઃ પુષ્કરિણીં ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ॥ ૪૧.૧૦ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ સિંહાસનપતિર્ભવેત્ ।
શક્રતીર્થં તતો ગચ્છેત્કૂલે ચૈવ તુ દક્ષિણે ॥ ૪૧.૧૧ ॥

સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર ઇન્દ્રસ્યાર્દ્ધાસનં લભેત્ ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર શૂલભેદમિતિ શ્રુતમ્ ॥ ૪૧.૧૨ ॥

તત્ર સ્નાત્વાર્ચયેદ્ દેવં ગોસહસ્રફલં લભેત્ ।
ઉપોષ્ય રજનીમેકાં સ્નાનં કૃત્વા યથાવિધિ ॥ ૪૧.૧૩ ॥

આરાધયેન્મહાયોગં દેવં નારાયણં હરિમ્ ।
ગોસહસ્રફલં પ્રાપ્ય વિષ્ણુલોકં સ ગચ્છતિ ॥ ૪૧.૧૪ ॥

ઋષિતીર્થં તતો ગત્વા સર્વપાપહરં નૃણામ્ ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર શિવલોકે મહીયતે ॥ ૪૧.૧૫ ॥

નારદસ્ય તુ તત્રૈવ તીર્થં પરમશોભનમ્ ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ ૪૧.૧૬ ॥

યત્ર તપ્તં તપઃ પૂર્વં નારદેન સુરર્ષિણા ।
પ્રતીસ્તસ્ય દદૌ યોગં દેવદેવો મહેશ્વરઃ ॥ ૪૧.૧૭ ॥

બ્રહ્મણા નિર્મિતં લિઙ્ગં બ્રહ્મેશ્વરમિતિ શ્રુતમ્ ।
યત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૪૧.૧૮ ॥

ઋણતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સ ઋણાન્મુચ્યતે ધ્રુવમ્ ।
વટેશ્વરં તતો ગચ્છેત્ પર્યાપ્તં જન્મનઃ ફલમ્ ॥ ૪૧.૧૯ ॥

ભીમેશ્વરં તતો ગચ્છેત્ સર્વવ્યાધિવિનાશનમ્ ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર સર્વદુઃખૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૪૧.૨૦ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર પિઙ્ગલેશ્વરમુત્તમમ્ ।
અહોરાત્રોપવાસેન ત્રિરાત્રફલમાપ્નુયાત્ ॥ ૪૧.૨૧ ॥

તસ્મિંમસ્તીર્થે તુ રાજેન્દ્ર કપિલાં યઃ પ્રયચ્છતિ ।
યાવન્તિ તસ્યા રોમાણિ તત્પ્રસૂતિકુલેષુ ચ ॥ ૪૧.૨૨ ॥

તાવદ્ વર્ષસહસ્રાણિ રુદ્રલોકે મહીયતે ॥

યસ્તુ પ્રાણપરિત્યાગં કુર્યાત્ તત્ર નરાધિપ ॥ ૪૧.૨૩ ॥

અક્ષયં મોદતે કાલં યાવચ્ચન્દ્રદિવાકરૌ ।
નર્મદાતટમાશ્રિત્ય યે ચ તિષ્ઠન્તિ માનવાઃ ॥ ૪૧.૨૪ ॥

તે મૃતાઃ સ્વર્ગમાયાન્તિ સન્તઃ સુકૃતિનો યથા ।
તતો દીપ્તેશ્વરં ગચ્છેદ્ વ્યાસતીર્થં તપોવનમ્ ॥ ૪૧.૨૫ ॥

નિવર્ત્તિતા પુરા તત્ર વ્યાસભીતા મહાનદી ।
હુંકારિતા તુ વ્યાસેન દક્ષિણેન તતો ગતા ॥ ૪૧.૨૬ ॥

પ્રદક્ષિણં તુ યઃ કુર્યાત્ તસ્મિંસ્તીર્થે યુધિષ્ઠિર ।
પ્રીતસ્તસ્ય ભવેદ્ વ્યાસો વાઞ્છિતં લભતે ફલમ્ ॥ ૪૧.૨૭ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ઇક્ષુનદ્યાસ્તુ સંગમમ્ ।
ત્રૈલોક્યવિશ્રુતં પુણ્યં તત્ર સન્નિહિતઃ શિવઃ ॥ ૪૧.૨૮ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ ગાણપત્યમવાપ્નુયાત્ ।
સ્કન્દતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ॥ ૪૧.૨૯ ॥

આજન્મનઃ કૃતં પાપં સ્નાતસ્તત્ર વ્યપોહતિ ।
તત્ર દેવાઃ સગન્ધર્વા ભર્ગાત્મજમનુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૩૦ ॥

ઉપાસતે મહાત્માનં સ્કન્દં શક્તિધિરં પ્રભુમ્ ।
તતો ગચ્છેદાઙ્ગિરસં સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ॥ ૪૧.૩૧ ॥

ગોસહસ્રફલં પ્રાપ્ય રુદ્રલોકં સ ગચ્છતિ ।
અઙ્ગિરા યત્ર દેવેશં બ્રહ્મપુત્રો વૃષધ્વજમ્ ॥ ૪૧.૩૨ ॥

તપસારાધ્ય વિશ્વેશં લબ્ધવાન્ યોગમુત્તમમ્ ।
કુશતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ॥ ૪૧.૩૩ ॥

સ્નાનં તત્ર પ્રકુર્વીત અશ્વમેધફલં લભેત્ ।
કોટિતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ॥ ૪૧.૩૪ ॥

આજન્મનઃ કૃતં પાપં સ્નાતસ્તત્ર વ્યપોહતિ ।
ચન્દ્રભાગાં તતો ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ॥ ૪૧.૩૫ ॥

સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર સોમલોકે મહીયતે ।
નર્મદાદક્ષિણે કૂલે સંગમેશ્વરમુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૩૬ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ સર્વયજ્ઞફલં લભેત્ ।
નર્મદાયોત્તરે કૂલે તીર્થં પરમશોભનમ્ ॥ ૪૧.૩૭ ॥

આદિત્યાયતનં રમ્યમીશ્વરેણ તુ ભાષિતમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા તુ રાજેન્દ્ર દત્ત્વા દાનં તુ શક્તિતઃ ॥ ૪૧.૩૮ ॥

તસ્ય તીર્થપ્રભાવેણ લભતે ચાક્ષયં ફલમ્ ।
દરિદ્રા વ્યાધિતા યે તુ યે ચ દુષ્કૃતકર્મિણઃ ॥ ૪૧.૩૯ ॥

મુચ્યન્તે સર્વપાપેભ્યઃ સૂર્યલોકં પ્રયાન્તિ ચ ।
માતૃતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ॥ ૪૧.૪૦ ॥

સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર સ્વર્ગલોકમવાપ્નુયાત્ ।
તતઃ પશ્ચિમતો ગચ્છેન્મરુદાલયમુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૪૧ ॥

તત્ર સ્નાત્વા તુ રાજેન્દ્ર શુચિર્ભૂત્વા સમાહિતઃ ।
કાઞ્ચનં તુ દ્વિજો દદ્યાદ્ યથાવિભવવિસ્તરમ્ ॥ ૪૧.૪૨ ॥

પુષ્પકેણ વિમાનેન વાયુલોકં સ ગચ્છતિ ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર અહલ્યાતીર્થમુત્તમમ્ ।
સ્નાનમાત્રાદપ્સરોભિર્મોદતે કાલમક્ષયમ્ ॥ ૪૧.૪૩ ॥

ચૈત્રમાસે તુ સમ્પ્રાપ્તે શુક્લપક્ષે ત્રયોદશી ।
કામદેવદિને તસ્મિન્નહલ્યાં યસ્તુ પૂજયેત્ ॥ ૪૧.૪૪ ॥

યત્ર તત્ર સમુત્પન્નો વરસ્તત્ર પ્રિયો ભવેત્ ।
સ્ત્રીવલ્લભો ભવેચ્છ્રીમાન્ કામદેવ ઇવાપરઃ ॥ ૪૧.૪૫ ॥

અયોધ્યાં તુ સમાસાદ્ય તીર્થં શક્રસ્ય વિશ્રુતમ્ ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ ૪૧.૪૬ ॥

સોમતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૪૧.૪૭ ॥

સોમગ્રહે તુ રાજેન્દ્ર પાપક્ષયકરં ભવેત્ ।
ત્રૈલોક્યવિશ્રુતં રાજન્ સોમતીર્થં મહાફલમ્ ॥ ૪૧.૪૮ ॥

યસ્તુ ચાન્દ્રાયણં કુર્યાત્ તત્ર તીર્થે સમાહિતઃ ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા સોમલોકં સ ગચ્છતિ ॥ ૪૧.૪૯ ॥

અગ્નિપ્રવેશં યઃ કુર્યાત્ સોમતીર્થે નરાધિપ ।
જલે ચાનશનં વાપિ નાસૌ મર્ત્યોઽભિજાયતે ॥ ૪૧.૫૦ ॥

સ્તમ્ભતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર સોમલોકે મહીયતે ॥ ૪૧.૫૧ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર વિષ્ણુતીર્થમનુત્તમમ્ ।
યોધનીપુરમાખ્યાતં વિષ્ણોઃ સ્થાનમનુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૫૨ ॥

અસુરા યોધિતાસ્તત્ર વાસુદેવેન કોટિશઃ ।
તત્ર તીર્થં સમુત્પન્નં વિષ્ણુશ્રીકો ભવેદિહ ॥ ૪૧.૫૩ ॥

અહોરાત્રોપવાસેન બ્રહ્મહત્યાં વ્યપોહતિ ।
નર્મદાદક્ષિણે કૂલે તીર્થં પરમશોભનમ્ ॥ ૪૧.૫૪ ॥

કામતીર્થમિતિ ખ્યાતં યત્ર કામોઽર્ચયદ્ હરિમ્ ।
તસ્મિંસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા ઉપવાસપરાયણઃ ॥ ૪૧.૫૫ ॥

કુસુમાયુધરૂપેણ રુદ્રોલોકે મહીયતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર બ્રહ્મતીર્થમનુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૫૬ ॥

ઉમાહકમિતિ ખ્યાતં તત્ર સંતર્પયેત્ પિતૄન્ ।
પૌર્ણમાસ્યામમાવાસ્યાં શ્રાદ્ધં કુર્યાદ્ યથાવિધિ ॥ ૪૧.૫૭ ॥

ગજરૂપા શિલા તત્ર તોયમધ્યે વ્યવસ્થિતા ।
તસ્મિંસ્તુ દાપયેત્ પિણ્ડાન્ વૈશાખ્યાંતુ વિશેષતઃ ॥ ૪૧.૫૮ ॥

સ્નાત્વા સમાહિતમના દમ્ભમાત્સર્યવર્જિતઃ ।
તૃપ્યન્તિ પિતરસ્તસ્ય યાવત્ તિષ્ઠતિ મેદિની ॥ ૪૧.૫૯ ॥

વિશ્વેશ્વરં તતો ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર ગાણપત્યપદં લભેત્ ॥ ૪૧.૬૦ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર લિઙ્ગો યત્ર જનાર્દનઃ ।
તત્ર સ્નાત્વા તુ રાજેન્દ્ર વિષ્ણુલોકે મહીયતે ॥ ૪૧.૬૧ ॥

યત્ર નારાયણો દેવો મુનોનાં ભાવિતાત્મનામ્ ।
સ્વાત્માનં દર્શયામાસ લિઙ્ગં તત્ પરમં પદમ્ ॥ ૪૧.૬૨ ॥

અકોલ્લંતુ તતો ગચ્છેત્ સર્વપાપવિનાશનમ્ ।
સ્નાનં દાનં ચ તત્રૈવ બ્રાહ્મણાનાં ચ ભોજનમ્ ॥ ૪૧.૬૩ ॥

પિણ્ડપ્રિદાનં ચ કૃતં પ્રેત્યાનન્તફલપ્રદમ્ ।
ત્રિયમ્બકેન તોયેન યશ્ચરું શ્રપયેત્ તતઃ ॥ ૪૧.૬૪ ॥

અકોલ્લમૂલે દદ્યાચ્ચ પિણ્ડાંશ્ચૈવ યથાવિધિ ।
તારિતાઃ પિતરસ્તેન તૃપ્યન્ત્યાચન્દ્રતારકમ્ ॥ ૪૧.૬૫ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તાપસેશ્વરમુત્તમમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા તુ રાજેન્દ્ર પ્રાપ્નુયાત્ તપસઃ ફલમ્ ॥ ૪૧.૬૬ ॥

શુક્લતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સર્વપાપવિનાશનમ્ ।
નાસ્તિ તેન સમન્તીર્થં નર્મદાયાં યુધિષ્ઠિર ॥ ૪૧.૬૭ ॥

દર્શનાત્ સ્પર્શનાત્ તસ્ય સ્નાનદાનતપોજપાત્ ।
હોમાચ્ચૈવોપવાસાચ્ચ શુક્લતીર્થે મહત્ફલમ્ ॥ ૪૧.૬૮ ॥

યોજનં તત્ સ્મૃતં ક્ષેત્રં દેવગન્ધર્વસેવિતમ્ ।
શુક્લતીર્થમિતિ ખ્યાતં સર્વપાપવિનાશનમ્ ॥ ૪૧.૬૯ ॥

પાદપાગ્રેણ દૃષ્ટેન બ્રહ્મહત્યાં વ્યપોહતિ ।
દેવ્યા સહ સદા ભર્ગસ્તત્ર તિષ્ઠતિ શંકરઃ ॥ ૪૧.૭૦ ॥

કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દશ્યાં વૈશાખે માસિ સુવ્રત ।
કૈલાસાચ્ચાભિનિષ્ક્રમ્ય તત્ર સન્નિહિતો હરઃ ॥ ૪૧.૭૧ ॥

દેવદાનવગન્ધર્વાઃ સિદ્ધવિદ્યાધરાસ્તથા ।
ગણાશ્ચાપ્સરસો નાગાસ્તત્ર તિષ્ઠન્તિ પુંગવાઃ ॥ ૪૧.૭૨ ॥

રઞ્જિતં હિ યથા વસ્ત્રં શુક્લં ભવતિ વારિણા ।
આજન્મનિ કૃતં પાપં શુક્લતીર્થે વ્યપોહતિ ॥ ૪૧.૭૩ ॥

સ્નાનં દાનં તપઃ શ્રાદ્ધમનન્તં તત્ર દૃશ્યતે ॥

શુક્લતીર્થાત્ પરં તીર્થં ન ભવિષ્યતિ પાવનમ્ ॥ ૪૧.૭૪ ॥

પૂર્વે વયસિ કર્માણિ કૃત્વા પાપાનિ માનવઃ ।
અહોરાત્રોપવાસેન શુક્લતીર્થે વ્યપોહતિ ॥ ૪૧.૭૫ ॥

કાર્ત્તિકસ્ય તુ માસસ્ય કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દશી ।
ઘૃતેન સ્નાપયેદ્ દેવમુપોષ્ય પરમેશ્વરમ્ ॥ ૪૧.૭૬ ॥

એકવિંશત્કુલોપેતો ન ચ્યવેદીશ્વરાલયાત્ ।
તપસા બ્રહ્મચર્યેણ યજ્ઞદાનેન વા પુનઃ ॥ ૪૧.૭૭ ॥

ન તાં ગતિમવાપ્નોતિ શુક્લતીર્થે તુ યાં લભેત્ ।
શુક્લતીર્થં મહાતીર્થમૃષિસિદ્ધનિષેવિતમ્ ॥ ૪૧.૭૮ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ પુનર્જન્મ ન વિન્દતિ ।
અયને વા ચતુર્દશ્યાં સંક્રાન્તૌ વિષુવે તથા ॥ ૪૧.૭૯ ॥

સ્નાત્વા તુ સોપવાસઃ સન્ વિજિતાત્મા સમાહિતઃ ।
દાનં દદ્યાદ્ યથાશક્તિ પ્રીયેતાં હરિશંકરૌ ॥ ૪૧.૮૦ ॥

એતત્ તીર્થપ્રભાવેણ સર્વં ભવતિ ચાક્ષયમ્ ।
અનાથં દુર્ગતં વિપ્રં નાથવન્તમથાપિ વા ॥ ૪૧.૮૧ ॥

ઉદ્વાદયતિ યસ્તીર્થે તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ ।
યાવત્ તદ્રોમસંખ્યા તુ તત્પ્રસૂતિકુલેષુ ચ ॥ ૪૧.૮૨ ॥

તાવદ્ વર્ષસહસ્રાણિ રુદ્રલોકે મહીયતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર યમતીર્થ મનુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૮૩ ॥

કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દશ્યાં માઘમાસે યુધિષ્ઠિર ।
સ્નાનં કૃત્વા નક્તભોજી ન પશ્યેદ્ યોનિસઙ્કટમ્ ॥ ૪૧.૮૪ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર એરણ્ડીતીર્થમુત્તમમ્ ।
સંગમે તુ નરઃ સ્નાયાદુપવાસપરાયણઃ ॥ ૪૧.૮૫ ॥

બ્રાહ્મણં ભોજયેદેકં કોટિર્ભવતિ ભોજિતાઃ ।
એરણ્ડીસંગમે સ્નાત્વા ભક્તિભાવાત્તુ રઞ્જિતઃ ॥ ૪૧.૮૬ ॥

મૃત્તિકાં શિરસિ સ્થાપ્ય અવગાહ્ય ચ તજ્જલમ્ ।
નર્મદોદકસંમિશ્રં મુચ્યતે સર્વકિલ્બિષૈઃ ॥ ૪૧.૮૭ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તીર્થં કલ્લોલકેશ્વરમ્ ।
ગઙ્ગાવતરતે તત્ર દિને પુણ્યે ન સંશયઃ ॥ ૪૧.૮૮ ॥

તત્ર સ્નાત્વા ચ પીત્વા ચ દત્ત્વા ચૈવ યથાવિધિ ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૪૧.૮૯ ॥

નન્દિતીર્થં તતો ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ।
પ્રીયતે તસ્ય નન્દીશઃ સોમલોકે મહીયતે ॥ ૪૧.૯૦ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તીર્થં ત્વનરકં શુભમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ નરકં નૈવ પશ્યતિ ॥ ૪૧.૯૧ ॥

તસ્મિંસ્તીર્થે તુ રાજેન્દ્ર સ્વાન્યસ્થીનિ વિનિક્ષિપેત્ ।
રૂપવાન્ જાયતે લોકે ધનભોગસમન્વિતઃ ॥ ૪૧.૯૨ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર કપિલાતીર્થમુત્તમમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ ૪૧.૯૩ ॥

જ્યેષ્ઠમાસે તુ સમ્પ્રાપ્તે ચતુર્દશ્યાં વિશેષતઃ ।
તત્રોપોષ્ય નરો ભક્ત્યા દદ્યાદ્ દીપં ઘૃતેન તુ ॥ ૪૧.૯૪ ॥

ઘૃતેન સ્નાપયેદ્ રુદ્રં સઘૃતં શ્રીફલં દહેત્ ।
ઘણ્ટાભરણસંયુક્તાં કપિલાં વૈ પ્રદાપયેત્ ॥ ૪૧.૯૫ ॥

સર્વાભરણસંયુક્તઃ સર્વદેવનમસ્કૃતઃ ।
શિવતુલ્યબલો ભૂત્વા શિવવત્ ક્રીડતે ચિરમ્ ॥ ૪૧.૯૬ ॥

અઙ્ગારકદિને પ્રાપ્તે ચતુર્થ્યાં તુ વિશેષતઃ ।
સ્નાપયિત્વા શિવં દદ્યાદ્ બ્રાહ્મણેભ્યસ્તુ ભોજનમ્ ॥ ૪૧.૯૭ ॥

સર્વભોગસમાયુક્તો વિમાને સર્વકામિકે ।
ગત્વા શક્રસ્ય ભવનં શક્રેણ સહ મોદતે ॥ ૪૧.૯૮ ॥

તતઃ સ્વર્ગાત્ પરિભ્રષ્ટો ધનવાન્ ભોગવાન્ ભવેત્ ।
અઙ્ગારકનવમ્યાં તુ અમાવાસ્યાં તથૈવ ચ ॥ ૪૧.૯૯ ॥

સ્નાપયેત્ તત્ર યત્નેન રૂપવાન્ સુભગો ભવેત્ ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ગણેશ્વરમનુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૧૦૦ ॥

શ્રાવણે માસી સમ્પ્રાપ્તે કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દશી ।
સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર રુદ્રલોકે મહીયતે ॥ ૪૧.૧૦૧ ॥

પિતૄણાં તર્પણં કૃત્વા મુચ્યતે સ? ઋણત્રયાત્ ।
ગઙ્ગેશ્વરસમીપે તુ ગઙ્ગાવદનમુત્તમમ્ ॥ ૪૧.૧૦૨ ॥

અકામો વા સકામો વા તત્ર સ્નાત્વા તુ માનવઃ ।
આજન્મજનિતૈઃ પાપૈર્મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ ॥ ૪૧.૧૦૩ ॥

તસ્ય વૈ પશ્ચિમે દેશે સમીપે નાતિદૂરતઃ ।
દશાશ્વમેધિકં તીર્થં ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ ૪૧.૧૦૪ ॥

ઉપોષ્ય રજનીમેકાં માસિ ભાદ્રપદે શુભે ।
અમાવસ્યાં નરઃ સ્નાત્વા પૂજયેદ્ વૃષભધ્વજમ્ ॥ ૪૧.૧૦૫ ॥

કાઞ્ચનેન વિમાનેન કિઙ્કિણીજાલમાલિના ।
ગત્વા રુદ્રપુરં રમ્યં રુદ્રેણ સહ મોદતે ॥ ૪૧.૧૦૬ ॥

સર્વત્ર સર્વદિવસે સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ।
પિતૄણાં તર્પણં કુર્યાદશ્વમેધફલં લભેત્ ॥ ૪૧.૧૦૭ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
એકચત્વારિશોઽધ્યાયઃ ॥૪૧ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે દ્વિચત્વારિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

માર્કણ્ડેય ઉવાચ
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ભૃગુતીર્થ મનુત્તમમ્ ।
તત્ર દેવો ભૃગુઃ પુર્વં રુદ્રમારાધયત્ પુરા ॥ ૪૨.૧ ॥

દર્શનાત્ તસ્ય દેવસ્ય સદ્યઃ પાપાત્ પ્રમુચ્યતે ।
એતત્ ક્ષેત્રં સુવિપુલં સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ॥ ૪૨.૨ ॥

તત્ર સ્નાત્વા દિવં યાન્તિ યે મૃતાસ્તેઽપુનર્ભવાઃ ।
ઉપાનહોસ્તથા યુગ્મં દેયમન્નં સકાઞ્ચનમ્ ॥ ૪૨.૩ ॥

ભોજનં ચ યથાશક્તિ તદસ્યાક્ષયમુચ્યતે ।
ક્ષરન્તિ સર્વદાનાનિ યજ્ઞદાનં તપઃ ક્રિયા ॥ ૪૨.૪ ॥

અક્ષયં તત્ તપસ્તપ્તં ભૃગુતીર્થે યુધિષ્ઠિર ।
તસ્યૈવ તપસોગ્રેણ તુષ્ટેન ત્રિપુરારિણા ॥ ૪૨.૫ ॥

સાન્નિધ્યં તત્ર કથિતં ભૃગુતીર્થે યુધિષ્ઠિર ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ગૌતમેશ્વરમુત્તમમ્ ॥ ૪૨.૬ ॥

યત્રારાધ્ય ત્રિશૂલાઙ્કં ગૌતમઃ સિદ્ધિમાપ્તવાન્ ।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ ઉપવાસપરાયણઃ ॥ ૪૨.૭ ॥

કાઞ્ચનેન વિમાનેન બ્રહ્મલોકે મહીયતે ।
વૃષોત્સર્ગં તતો ગચ્છેચ્છાશ્વતં પદમાપ્નુયાત્ ॥ ૪૨.૮ ॥

ન જાનન્તિ નરા મૂઢા વિષ્ણોર્માયાવિમોહિતાઃ ।
ધૌતપાપં તતો ગચ્છેદ્ ધૌતં યત્ર વૃષેણ તુ ॥ ૪૨.૯ ॥

નર્મદાયાં સ્થિતં રાજન્ સર્વપાતકનાશનમ્ ।
તત્ર તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા બ્રહ્મહત્યાં વ્યપોહતિ ॥ ૪૨.૧૦ ॥

તત્ર તીર્થે તુ રાજેન્દ્ર પ્રાણત્યાગં કરોતિ યઃ ।
ચતુર્ભુજસ્ત્રિનેત્રશ્ચ હરતુલ્યબલો ભવેત્ ॥ ૪૨.૧૧ ॥

વસેત્ કલ્પાયુતં સાગ્રં શિવતુલ્યપરાક્રમઃ ।
કાલેન મહતા જાતઃ પૃથિવ્યામેકરાડ્ ભવેત્ ॥ ૪૨.૧૨ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર હંસતીર્થ મનુત્તમમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૪૨.૧૩ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર સિદ્ધો યત્ર જનાર્દનઃ ।
વરાહતીર્થ માખ્યાતં વિષ્ણુલોકગતિપ્રદમ્ ॥ ૪૨.૧૪ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ચન્દ્રતીર્થમનુત્તમમ્ ।
પૌર્ણમાસ્યાં વિશેષેણ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ॥ ૪૨.૧૫ ॥

સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર પૃથિવ્યામેકરાડ્ ભવેત્ ।
દેવતીર્થ તતો ગચ્છેત્ સર્વદેવનમકૃતમ્ ॥ ૪૨.૧૬ ॥

તત્ર સ્નાત્વા ચ રાજેન્દ્ર દૈવતૈઃ સહ મોદતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર શઙ્કિતીર્થમનુત્તમમ્ ॥ ૪૨.૧૭ ॥

યત્ તત્ર દીયતે દાનં સર્વં કોટિગુણં ભવેત્ ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તીર્થં પૈતામહં શુભમ્ ॥ ૪૨.૧૮ ॥

યત્તત્ર ક્રિયતે શ્રાદ્ધં સર્વં તદક્ષયં ભવેત્ ।
સાવિત્રીતીર્થમાસાદ્ય યસ્તુ પ્રાણાન્ પરિત્યજેત્ ॥ ૪૨.૧૯ ॥

વિધૂય સર્વપાપાનિ બ્રહ્મલોકે મહીયતે ।
મનોહરં તુ તત્રૈવ તીર્થં પરમશોભનમ્ ॥ ૪૨.૨૦ ॥

સ્નાત્વા તત્ર નરો રાજન્ રુદ્રલોકે મહીયતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર કન્યાતીર્થમનુત્તમમ્ ॥ ૪૨.૨૧ ॥

સ્નાત્વા તત્ર નરો રાજન્સર્વપારૈઃ પ્રમુચ્યતે ।
શુક્લપક્ષે તૃતીયાયાં સ્નાનમાત્રં સમાચરેત્ ॥ ૪૨.૨૨ ॥

સ્નાતમાત્રો નરસ્તત્ર પૃતિવ્યામેકરાડ્ ભવેત્ ।
સ્વર્ગબિન્દું તતો ગચ્છેત્તીર્થં દેવનમસ્કૃતમ્ ॥ ૪૨.૨૩ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ દુર્ગતિં નૈવ ગચ્છતિ ।
અપ્સરેશં તતો ગચ્છેત્ સ્નાનં તત્ર સમાચરેત્ ॥ ૪૨.૨૪ ॥

ક્રીડતે નાકલોકસ્થો હ્યપ્સરોભિઃ સ મોદતે ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ભારભૂતિમનુત્તમમ્ ॥ ૪૨.૨૫ ॥

ઉપોષિતોઽર્ચયેદીશં રુદ્રલોકે મહીયતે ।
અસ્મિંસ્તીર્થે મૃતો રાજન્ ગાણપત્યમવાપ્નુયાત્ ॥ ૪૨.૨૬ ॥

કાર્ત્તિકે માસિ દેવેશમર્ચયેત્ પાર્વતીપતિમ્ ।
અશ્વમેધાદ્ દશગુણં પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ ॥ ૪૨.૨૭ ॥

વૃષભં યઃ પ્રયચ્છેત તત્ર કુન્દેન્દુસપ્રભમ્ ।
વૃષયુક્તેન યાનેન રુદ્રલોકં સ ગચ્છતિ ॥ ૪૨.૨૮ ॥

એતત્ તીર્થં સમાસાદ્ય યસ્તુ પ્રાણાન્ પરિત્યજેત્ ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા રુદ્રલોકં સ ગચ્છતિ ॥ ૪૨.૨૯ ॥

જલપ્રવેશં યઃ કુર્યાત્ તસ્મિંસ્તીર્થે નરાધિપ ।
હંસયુક્તેન યાનેન સ્વર્ગલોકં સ ગચ્છતિ ॥ ૪૨.૩૦ ॥

એરણ્ડ્યા નર્મદાયાસ્તુ સંગમં લોકવિશ્રુતમ્ ।
તચ્ચ તીર્થં મહાપુણ્યં સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ॥ ૪૨.૩૧ ॥

ઉપવાસકૃતો ભૂત્વા નિત્યં વ્રતપરાયણઃ ।
તત્ર સ્નાત્વા તુ રાજેન્દ્ર મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥ ૪૨.૩૨ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર નર્મદોદધિસંગમમ્ ।
જમદગ્નિરિતિ ખ્યાતઃ સિદ્ધો યત્ર જનાર્દનઃ ॥ ૪૨.૩૩ ॥

તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ નર્મદોદધિસંગમે ।
ત્રિગુણં ચાશ્વમેધસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ॥ ૪૨.૩૪ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર પિઙ્ગલેશ્વરમુત્તમમ્ ।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ રુદ્રલોકે મહીયતે ॥ ૪૨.૩૫ ॥

તત્રોપવાસં યઃ કૃત્વા પશ્યેત વિમલેશ્વરમ્ ।
સપ્તજન્મકૃતં પાપં હિત્વા યાતિ શિવાલયમ્ ॥ ૪૨.૩૬ ॥

તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર અલિકાતીર્થમુત્તમમ્ ।
ઉપોષ્ય રજનીમેકાં નિયતો નિયતાશનઃ ॥ ૪૨.૩૭ ॥

અસ્ય તીર્થસ્ય માહાત્મ્યાન્મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ।
એતાનિ તવ સંક્ષેપાત્ પ્રાધાન્યાત્ કથિતાનિ તુ ॥ ૪૨.૩૮ ॥

ન શક્યા વિસ્તરાદ્ વક્તું સંખ્યા તીર્થેષુ પાણ્ડવ ।
એષા પવિત્રા વિમલા નદી ત્રૈલોક્યવિશ્રુતા ॥ ૪૨.૩૯ ॥

નર્મદા સરિતાં શ્રેષ્ઠા મહાદેવસ્ય વલ્લભા ।
મનસા સંસ્મરેદ્યસ્તુ નર્મદાં વૈ યુધિષ્ઠિર ॥ ૪૨.૪૦ ॥

ચાન્દ્રાયણશતં સાગ્રં લભતે નાત્ર સંશયઃ ।
અશ્રદ્દધાનાઃ પુરુષા નાસ્તિક્યં ઘોરમાશ્રિતાઃ ॥ ૪૨.૪૧ ॥

પતન્તિ નરકે ઘોરે ઇત્યાહ પરમેશ્વરઃ ।
નર્મદાં સેવતે નિત્યં સ્વયં દેવો મહેશ્વરઃ ।
તેન પુણ્યા નદી જ્ઞેયા બ્રહ્મહત્યાપહારિણી ॥ ૪૨.૪૨ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥૪૨ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ત્રિચત્વારિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

ઇદં ત્રૈલોક્યવિખ્યાતં તીર્થં નૈમિશમુત્તમમ્ ।
સૂત ઉવાચ
મહાદેવપ્રિયકરં મહાપાતકનાશનમ્ ॥ ૪૩.૧ ॥

મહાદેવં દિદૃક્ષૂણામૃષીણણા પરમેષ્ઠિનામ્ ।
બ્રહામણા નિર્મિતં સ્થાનં તપસ્તપ્તું દ્વિજોત્તમાઃ ॥ ૪૩.૨ ॥

મરીચયોઽત્રયે વિપ્રા વસિષ્ઠાઃ ક્રતવસ્તથા ।
ભૃગવોઽઙ્ગિરસઃ પૂર્વં બ્રહ્માણં કમલોદ્ભવમ્ ॥ ૪૩.૩ ॥

સમેત્ય સર્વવરદં ચતુર્મૂર્તિ ચતુર્મુખમ્ ।
પૃચ્છન્તિ પ્રણિપત્યૈનં વિશ્વકર્માણમચ્યુતમ્ ॥ ૪૩.૪ ॥

ષટ્કુલીયા ઊચુઃ ।
ભગવન્ દેવમીશાનં તમેવૈકં કપર્દિનમ્ ।
કેનોપાયેન પશ્યામો બ્રૂહિ દેવનમસ્તવ ॥ ૪૩.૫ ॥

બ્રહ્મોવાચ ।
સત્રં સહસ્રમાસધ્વં વાઙ્મનોદોષવર્જિતાઃ ।
દેશં ચ વઃ પ્રવક્ષ્યામિ યસ્મિન્ દેશે ચરિષ્યથ ॥ ૪૩.૬ ॥

મુક્ત્વા મનોમયં ચક્રં સંસૃષ્ટ્વા તાનુવાચ હ ।
ક્ષિપ્તમેતન્મયા ચક્રમનુવ્રજત મા ચિરમ્ ॥ ૪૩.૭ ॥

યત્રાસ્ય નેમિઃ શીર્યેત સ દેશઃ પુરુષર્ષભાઃ ।
તતો મુમોચ તચ્ચક્રં તે ચ તત્સમનુવ્રજન્ ॥ ૪૩.૮ ॥

તસ્ય વૈ વ્રજતઃ ક્ષિપ્રં યત્ર નેમિરશીર્યત ।
નૈમિશં તત્સ્મૃતં નામ્ના પુણ્યં સર્વત્ર પૂજિતમ્ ॥ ૪૩.૯ ॥

સિદ્ધચારણસંકીર્ણં યક્ષગન્ધર્વસેવિતમ્ ।
સ્થાનં ભગવતઃ શંભોરેતન્નૈમિશમુત્તમમ્ ॥ ૪૩.૧૦ ॥

અત્ર દેવાઃ સગન્ધર્વાઃ સયક્ષોરગરાક્ષસાઃ ।
તપસ્તપ્ત્વા પુરા દેવા લેભિરે પ્રવરાન્ વરાન્ ॥ ૪૩.૧૧ ॥

ઇમં દેશં સમાશ્રિત્ય ષટ્કુલીયાઃ સમાહિતાઃ ।
સત્રેણારાધ્ય દેવેશં દૃષ્ટવન્તો મહેશ્વરમ્ ॥ ૪૩.૧૨ ॥

અત્ર દાનં તપસ્તપ્તં સ્નાનં જપ્યાદિકં ચ યત્ ।
એકૈકં પાવયેત્ પાપં સપ્તજન્મકૃતં દ્વિજાઃ ॥ ૪૩.૧૩ ॥

અત્ર પૂર્વં સ ભગવાનૃષીણાં સત્રમાસતામ્ ।
સ વૈ પ્રોવાચ બ્રહ્માણ્ડં પુરાણં બ્રહ્મભાષિતમ્ ॥ ૪૩.૧૪ ॥

અત્ર દેવો મહાદેવો રુદ્રાણ્યા કિલ વિશ્વકૃત્ ।
રમતેઽધ્યાપિ ભગવાન્ પ્રમથૈઃ પરિવારિતઃ ॥ ૪૩.૧૫ ॥

અત્ર પ્રાણાન્ પરિત્યજ્ય નિયમેન દ્વિજાતયઃ ।
બ્રહ્મલોકં ગમિષ્યન્તિ યત્ર ગત્વા ન જાયતે ॥ ૪૩.૧૬ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં જાપ્યેશ્વરમિતિશ્રુતમ્ ।
જજાપ રુદ્રમનિશં યત્ર નન્દી મહાગણઃ ॥ ૪૩.૧૭ ॥

પ્રીતસ્તસ્ય મહાદેવો દેવ્યા સહ પિનાકધૃક્ ।
દદાવાત્મસમાનત્વં મૃત્યુવઞ્ચનમેવ ચ ॥ ૪૩.૧૮ ॥

અભૂદૃષિઃ સ ધર્માત્મા શિલાદો નામ ધર્મવિત્ ।
આરાધયન્મહાદેવં પુત્રાર્થં વૃષભધ્વજમ્ ॥ ૪૩.૧૯ ॥

સ્ય વર્ષસહસ્રાન્તે તપ્યમાનસ્ય વિશ્વકૃત્ ।
શર્વઃ સોમો ગણવૃતો વરદોઽસ્મીત્યભાષત ॥ ૪૩.૨૦ ॥

સ વવ્રે વરમીશાનં વરેણ્યં ગિરિજાપતિમ્ ।
અયોનિજં મૃત્યુહીનં દેહિ પુત્રં ત્વયા સમમ્ ॥ ૪૩.૨૧ ॥

તથાસ્ત્વિત્યાહ ભગવાન્ દેવ્યા સહ મહેશ્વરઃ ।
પશ્યતસ્તસ્ય વિપ્રર્ષેરન્તર્દ્ધાનં ગતો હરઃ ॥ ૪૩.૨૨ ॥

તતો યુયોજિતાં ભૂમિં શિલાદો ધર્મવિત્તમઃ ।
ચકર્ષ લાઙ્ગલેનોર્વાં ભિત્ત્વાદૃશ્યત શોભનઃ ॥ ૪૩.૨૩ ॥

સંવર્ત્તકોઽનલપ્રખ્યઃ કુમારઃ પ્રહસન્નિવ ।
રૂપલાવણ્યસમ્પન્નસ્તેજસા ભાસયન્ દિશઃ ॥ ૪૩.૨૪ ॥

કુમારતુલ્યોઽપ્રતિમો મેઘગમ્ભીરયા ગિરા ।
શિલાદં તાત તાતેતિ પ્રાહ નન્દી પુનઃ પુનઃ ॥ ૪૩.૨૫ ॥

તં દૃષ્ટ્વા નન્દનં જાતં શિલાદઃ પરિષસ્વજે ।
મુનીનાં દર્શયામાસ યે તદાશ્રમવાસિનઃ ॥ ૪૩.૨૬ ॥

જાતકર્માદિકાઃ સર્વાઃ ક્રિયાસ્તસ્ય ચકાર હ ।
ઉપનીય યથાશાસ્ત્રં વેદમધ્યાપયત્ સુતમ્ ॥ ૪૩.૨૭ ॥

અધીતવેદો ભગવાન્ નન્દી મતિમનુત્તમામ્ ।
ચક્રે મહેશ્વરં દૃષ્ટ્વા જેષ્યે મૃત્યુમિતિ પ્રભુમ્ ॥ ૪૩.૨૮ ॥

સ ગત્વા સરિતં પુણ્યામેકાગ્રશ્રદ્ધયાન્વિતઃ ।
જજાપ રુદ્રમનિશં મહેશાસક્તમાનસઃ ॥ ૪૩.૨૯ ॥

તસ્ય કોટ્યાં તુ પૂર્ણાયાં શંકરો ભક્તવત્સલઃ ।
આગત્ય સામ્બઃ સગણો વરદોઽસ્મીત્યુવાચ હ ॥ ૪૩.૩૦ ॥

સ વવ્રે પુનરેવેશં જપેયં કોટિમીશ્વરમ્ ।
ભવદાહંમહાદેવ દેહીતિ પરમેશ્વર ॥ ૪૩.૩૧ ॥

એવમસ્ત્વિતિ સમ્પ્રોચ્ય દેવોઽપ્યન્તરધીયત ।
જજાપ કોટિં ભગવાન્ ભૂયસ્તદ્ગતમાનસઃ ॥ ૪૩.૩૨ ॥

દ્વિતીયાયાં ચ કોટ્યાં વૈ સમ્પૂર્ણાયાં વૃષધ્વજઃ ।
આગત્ય વરદોઽસ્મીતિ પ્રાહ ભૂતગણૈર્વૃતઃ ॥ ૪૩.૩૩ ॥

તૃતીયાં જપ્તુમિચ્છામિ કોટિં ભૂયોઽપિ શંકર ।
તથાસ્ત્વિત્યાહ વિશ્વાત્મા દેવોઽપ્યન્તરધીયત ॥ ૪૩.૩૪ ॥

કોટિત્રયેઽથ સમ્પૂર્ણે દેવઃ પ્રીતમના ભૃશમ્ ।
આગત્ય વરદોઽસ્મીતિ પ્રાહ ભૂતગણૈર્વૃતઃ ॥ ૪૩.૩૫ ॥

જપેયં કોટિમન્યાં વૈ ભૂયોઽપિ તવ તેજસા ।
ઇત્યુક્તે ભગવાનાહ ન જપ્તવ્યં ત્વયા પુનઃ ॥ ૪૩.૩૬ ॥

અમરો જરયા ત્યક્તો મમ પાર્શ્વગતઃ સદા ।
મહાગણપતિર્દેવ્યાઃ પુત્રો ભવ મહેશ્વરઃ ॥ ૪૩.૩૭ ॥

યોગીશ્વરો મહાયોગી ગણાનામીશ્વરેશ્વરઃ ।
સર્વલોકાધિપઃ શ્રીમાન્ સર્વજ્ઞો મદ્બલાન્વિતઃ ॥ ૪૩.૩૮ ॥

જ્ઞાનં તન્મામકં દિવ્યં હસ્તામલકવત્તવ ।
આભૂતસમ્પ્લવસ્થાયી તતો યાસ્યસિ તત્પદમ્ ॥ ૪૩.૩૯ ॥

એતદુક્ત્વા મહાદેવો ગણાનાહૂય શંકરઃ ।
અભિષેકેણ યુક્તેન નન્દીશ્વરમયોજયત્ ॥ ૪૩.૪૦ ॥

ઉદ્વાહયામાસ ચ તં સ્વયમેવ પિનાકધૃક્ ।
મરુતાં ચ શુભાં કન્યાં સ્વયમેતિ ચ વિશ્રુતામ્ ॥ ૪૩.૪૧ ॥

એતજ્જપ્યેશ્વરં સ્થાનં દેવદેવસ્ય શૂલિનઃ ।
યત્ર તત્ર મૃતો મર્ત્ત્યો રુદ્રલોકે મહીયતે ॥ ૪૩.૪૨ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥૪૩ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ચતુશ્ચત્વારિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

સૂત ઉવાચ
અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં જપ્યેશ્વરસમીપતઃ ।
નામ્ના પઞ્ચનદં પુણ્યં સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ॥ ૪૪.૧ ॥

ત્રિરાત્રમુષિતસ્તત્ર પૂજયિત્વા મહેશ્વરમ્ ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા રુદ્રલોકે મહીયતે ॥ ૪૪.૨ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં શંકરસ્યામિતૌજસઃ ।
મહાભૈરવમિત્યુક્તં મહાપાતકનાશનમ્ ॥ ૪૪.૩ ॥

તીર્થાનાં ચ પરં તીર્થં વિતસ્તા પરમા નદી ।
સર્વપાપહરા પુણ્યા સ્વયમેવ ગિરીન્દ્રજા ॥ ૪૪.૪ ॥

તીર્થં પઞ્ચતપો નામ શંભોરમિતતેજસઃ ।
યત્ર દેવાદિદેવેન શક્રાર્થે પૂજિતો ભવઃ ॥ ૪૪.૫ ॥

પિણ્ડદાનાદિકં તત્ર પ્રેત્યાનન્તફલપ્રદમ્ ।
મૃતસ્તત્રાપિ નિયમાદ્ બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૪૪.૬ ॥

કાયાવરોહણં નામ મહાદેવાલયં શુભમ્ ।
યત્ર માહેશ્વરા ધર્મા મુનિભિઃ સમ્પ્રવર્ત્તિતાઃ ॥ ૪૪.૭ ॥

શ્રાદ્ધં દાનં તપો હોમ ઉપવાસસ્તથાઽક્ષયઃ ।
પરિત્યજતિ યઃ પ્રાણાન્ રુદ્રલોકં સ ગચ્છતિ ॥ ૪૪.૮ ॥

અન્યચ્ચ તીર્થપ્રવરં કન્યાતીર્થમિતિ શ્રુતમ્ ।
તત્ર ગત્વા ત્યજેત્ પ્રાણાઁલ્લોકાન્ પ્રાપ્નોતિ શાશ્વતાન્ ॥ ૪૪.૯ ॥

જામદગ્ન્યસ્ય તુ શુભં રામસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ ।
તત્ર સ્નાત્વા તીર્થ વરે ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ ૪૪.૧૦ ॥

મહાકાલમિતિ ખ્યાતં તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્ ।
ગત્વા પ્રાણાન્ પરિત્યજ્ય ગાણપત્યમવાપ્નુયાત્ ॥ ૪૪.૧૧ ॥

ગુહ્યાદ્ ગુહ્યતમં તીર્થં નકુલીશ્વરમુત્તમમ્ ।
તત્ર સન્નિહિતઃ શ્રીમાન્ ભગવાન્ નકુલીશ્વરઃ ॥ ૪૪.૧૨ ॥

હિમવચ્છિખરે રમ્યે ગઙ્ગાદ્વારે સુશોભને ।
દેવ્યા સહ મહાદેવો નિત્યં શિષ્યૈશ્ચ સંવૃતઃ ॥ ૪૪.૧૩ ॥

તત્ર સ્નાત્વા મહાદેવં પૂજયિત્વા વૃષધ્વજમ્ ।
સર્વપાપૈર્વિમુચ્યેત મૃતસ્તજ્જ્ઞાનમાપ્નુયાત્ ॥ ૪૪.૧૪ ॥

અન્યચ્ચ દેવદેવસ્ય સ્થાનં પુણ્યતમં શુભમ્ ।
ભીમેશ્વરમિતિ ખ્યાતં ગત્વા મુઞ્ચતિ પાતકમ્ ॥ ૪૪.૧૫ ॥

તથાન્યચ્ચણ્ડવેગાયાઃ સંભેદઃ પાપનાશનઃ ।
તત્ર સ્નાત્વા ચ પીત્વા ચ મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥ ૪૪.૧૬ ॥

સર્વેષામપિ ચૈતેષાં તીર્થાનાં પરમા પુરી ।
નામ્ના વારાણસી દિવ્યા કોટિકોટ્યયુતાધિકા ॥ ૪૪.૧૭ ॥

તસ્યાઃ પુરસ્તાન્માહાત્મ્યં ભાષિતં વો મયા ત્વિહ ।
નાન્યત્ર લભ્યતે મુક્તિં ર્યોગેનાપ્યેકજન્મના ॥ ૪૪.૧૮ ॥

એતે પ્રાધાન્યતઃ પ્રોક્તા દેશાઃ પાપહરા નૃણામ્ ।
ગત્વા સંક્ષાલયેત્ પાપં જન્માન્તરશતૈઃ કૃતમ્ ॥ ૪૪.૧૯ ॥

યઃ સ્વધર્માન્ પરિત્યજ્ય તીર્થસેવાં કરોતિ હિ ।
ન તસ્ય ફલતે તીર્થમહિ લોકે પરત્ર ચ ॥ ૪૪.૨૦ ॥

પ્રાયશ્ચિત્તી ચ વિધુરસ્તથા યાયાવરો ગૃહી ।
પ્રકુર્યાત્ તીર્થસંસેવાં યે ચાન્યસ્તાદૃશા જનાઃ ॥ ૪૪.૨૧ ॥

સહાગ્નિર્વા સપત્નીકો ગચ્છેત્ તીર્થાનિ યત્નતઃ ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો યથોક્તાં ગતિમાપ્નુયાત્ ॥ ૪૪.૨૨ ॥

ઋણાનિ ત્રીણ્યપાકૃત્ય કુર્વન્વા તીર્થસેવનમ્ ।
વિધાય વૃત્તિં પુત્રાણાં ભાર્યાં તેષુ વિધાય ચ ॥ ૪૪.૨૩ ॥

પ્રાયશ્ચિત્તપ્રસઙ્ગેન તીર્થમાહાત્મ્યમીરિતમ્ ।
યઃ પઠેચ્છૃણુયાદ્ વાઽપિ મુચ્યતે સર્વપાતકૈઃ ॥ ૪૪.૨૪ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ચતુષ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥૪૪ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે પઞ્ચચત્વારિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

સૂત ઉવાચ
એતદાકર્ણ્ય વિજ્ઞાનં નારાયણમુખેરિતમ્ ।
કૂર્મરૂપધરં દેવં પપ્રચ્છુર્મુનયઃ પ્રભુમ્ ॥ ૪૫.૧ ॥

મુનયઃ ઊચુઃ
કથિતા ભવતા ધર્મો મોક્ષજ્ઞાનં સવિસ્તરમ્ ।
લોકાનાં સર્ગવિસ્તારો વંશમન્વન્તરાણિ ચ ॥ ૪૫.૨ ॥

પ્રતિસર્ગમિદાનીં નો વક્તુમર્હસી માધવ ।
ભૂતાનાં ભૂતભવ્યેશ યથા પૂર્વં ત્વયોદિતમ્ ॥ ૪૫.૩ ॥

સૂત ઉવાચ
શ્રુત્વા તેષાં તદા વાક્યં ભગવાન્ કૂર્મરૂપધૃક્ ।
વ્યાજહાર મહાયોગી ભૂતાનાં પ્રતિસંચરમ્ ॥ ૪૫.૪ ॥

કૂર્મ ઉવાચ
નિત્યો નૈમિત્તિકશ્ચૈવ પ્રાકૃતોઽત્યન્તિકાસ્તથા ।
ચતુર્દ્ધાઽયં પુરાણેઽસ્મિન્ પ્રોચ્યતે પ્રતિસંચરઃ ॥ ૪૫.૫ ॥

યોઽયં સંદૃશ્યતે નિત્યં લોકે ભૂતક્ષયસ્ત્વિહ ।
નિત્યઃ સંકીર્ત્યતે નામ્ના મુનિભિઃ પ્રતિસંચરઃ ॥ ૪૫.૬ ॥

બ્રાહ્મો નૈમિત્તિકો નામ કલ્પાન્તે યો ભવિષ્યતિ ।
ત્રૈલોક્યસ્યાસ્ય કથિતઃ પ્રતિસર્ગો મનીષિભિઃ ॥ ૪૫.૭ ॥

મહાદાદ્યાં વિશેષાન્તં યદા સંયાતિ સંક્ષયમ્ ।
પ્રાકૃતઃ પ્રતિસર્ગોઽયં પ્રોચ્યતે કાલચિન્તકૈઃ ॥ ૪૫.૮ ॥

જ્ઞાનાદાત્યન્તિકઃ પ્રોક્તો યોગિનઃ પરમાત્મનિ ।
પ્રલયઃ પ્રતિસર્ગોઽયં કાલચિન્તાપરૈર્દ્વિજૈઃ ॥ ૪૫.૯ ॥

આત્યન્તિકશ્ચ કથિતઃ પ્રલયોઽત્ર લયસાધનઃ ।
નૈમિત્તિકમિદાનીં વઃ કથયિષ્યે સમાસતઃ ॥ ૪૫.૧૦ ॥

ચતુર્યુગસહસ્રાન્તે સમ્પ્રાપ્તે પ્રતિસંચરે ।
સ્વાત્મસંસ્થાઃ પ્રજાઃ કર્તું પ્રતિપેદે પ્રજાપતિઃ ॥ ૪૫.૧૧ ॥

તતો ભવત્યનાવૃષ્ટિસ્તીવ્રા સા શતવાર્ષિકી ।
ભૂતક્ષયકરી ઘોરા સર્વભૂતક્ષયંકરી ॥ ૪૫.૧૨ ॥

તતો યાન્યલ્પસારાણિ સત્ત્વાનિ પૃથિવીપતે ।
તાનિ ચાગ્રે પ્રલીયન્તે ભૂમિત્વમુપયાન્તિ ચ ॥ ૪૫.૧૩ ॥

સપ્તરશ્મિરથો ભૂત્વા સમુત્તિષ્ઠન્ દિવાકરઃ ।
અસહ્યરશ્મિર્ભવતિ પિબન્નમ્ભો ગભસ્તિભિઃ ॥ ૪૫.૧૪ ॥

તસ્ય તે રશ્મયઃ સપ્ત પિબન્ત્યમ્બુ મહાર્ણવે ।
છતેનાહારેણ તા દીપ્તાઃ સૂર્યાઃ સપ્ત ભવન્ત્યુત ॥ ૪૫.૧૫ ॥

તતસ્તે રશ્મયઃ સપ્ત સૂર્યા ભૂત્વા ચતુર્દિશમ્ ।
ચતુર્લોકમિદં સર્વં દહન્તિ શિખિનસ્તથા ॥ ૪૫.૧૬ ॥

વ્યાપ્નુવન્તશ્ચ તે વિપ્રાસ્તૂર્ધ્વં ચાધશ્ચ રશ્મિભિઃ ।
દીપ્યન્તે ભાસ્કરાઃ સપ્ત યુગાન્તાગ્નિપ્રદીપિતાઃ ॥ ૪૫.૧૭ ॥

તે સૂર્યા વારિણા દીપ્તા બહુસાહસ્રરશ્મયઃ ।
ખં સમાવૃત્ય તિષ્ઠન્તિ નિર્દહન્તો વસુંધરામ્ ॥ ૪૫.૧૮ ॥

તતસ્તેષાં પ્રતાપેન દહ્યમાના વસુંધરા ।
સાદ્રિનદ્યર્ણવદ્વીપા નિસ્નેહા સમપદ્યતે ॥ ૪૫.૧૯ ॥

દીપ્તાભિઃ સંતતાભિશ્ચ રશ્મિભિર્વૈ સમન્તતઃ ।
અધશ્ચોર્ધ્વં ચ લગ્નાભિસ્તિર્યક્ ચૈવ સમાવૃતમ્ ॥ ૪૫.૨૦ ॥

સૂર્યાગ્નિના પ્રમૃષ્ટાનાં સંસૃષ્ટાનાં પરસ્પરમ્ ।
એકત્વમુપયાતાનામેકજ્વાલં ભવત્યુત ॥ ૪૫.૨૧ ॥

સર્વલોકપ્રણાશશ્ચ સોઽગ્નિર્ભૂત્વા સુકુણ્ડલી ।
ચતુર્લોકમિદં સર્વં નિર્દહત્યાત્મતેજસા ॥ ૪૫.૨૨ ॥

તતઃ પ્રલીને સર્વસ્મિઞ્જઙ્ગમે સ્થાવરે તથા ।
નિર્વૃક્ષા નિસ્તૃણા ભૂમિઃ કૂર્મપૃષ્ઠા પ્રકાશતે ॥ ૪૫.૨૩ ॥

અમ્બરીષમિવાભાતિ સર્વમાપૂરિતં જગત્ ।
સર્વમેવ તદર્ચિર્ભિઃ પૂર્ણં જાજ્વલ્યતે પુનઃ ॥ ૪૫.૨૪ ॥

પાતાલે યાનિ સત્ત્વાનિ મહોદધિગતાનિ ચ ।
તતસ્તાનિ પ્રલીયન્તે ભૂમિત્વમુપયાન્તિ ચ ॥ ૪૫.૨૫ ॥

દ્વીપાંશ્ચ પર્વતાંશ્ચૈવ વર્ષાણ્યથ મહોદધીન્ ।
તાન્ સર્વાન્ ભસ્મસાત્ ચક્રે સપ્તાત્મા પાવકઃ પ્રભુઃ ॥ ૪૫.૨૬ ॥

સમુદ્રેભ્યો નદીભ્યશ્ચ આપ શુષ્કાશ્ચ સર્વશઃ ।
પિબન્નપઃ સમિદ્ધોઽગ્નિઃ પૃથિવીમાશ્રિતો જ્વલન્ ॥ ૪૫.૨૭ ॥

તતઃ સંવર્ત્તકઃ શૈલાનતિક્રમ્ય મહાંસ્તથા ।
લોકાન્ દહતિ દીપ્તાત્મા રુદ્રતેજોવિજૄમ્ભિતઃ ॥ ૪૫.૨૮ ॥

સ દગ્ધ્વા પૃથિવીં દેવો રસાતલમશોષયત્ ।
અધસ્તાત્ પૃથિવીં દગ્ધ્વા દિવમૂર્ધ્વં દહિષ્યતિ ॥ ૪૫.૨૯ ॥

યોજનાનાં શતાનીહ સહસ્રાણ્યયુતાનિ ચ ।
ઉત્તિષ્ઠન્તિ શિખાસ્તસ્ય વહ્નેઃ સંવર્ત્તકસ્ય તુ ॥ ૪૫.૩૦ ॥

ગન્ધર્વાંશ્ચ પિશાચાંશ્ચ સયક્ષોરગરાક્ષસાન્ ।
તદા દહત્યસૌ દીપ્તઃ કાલરુદ્રપ્રચોદિતઃ ॥ ૪૫.૩૧ ॥

ભૂર્લોકં ચ ભુવર્લોકં સ્વર્લોકં ચ તથા મહઃ ।
દહેદશેષં કાલાગ્નિઃ કાલાવિષ્ટતનુઃ સ્વયમ્ ॥ ૪૫.૩૨ ॥

વ્યાપ્તેષ્વેતેષુ લોકેષુ તિર્યગૂર્ધ્વમથાગ્નિના ।
તત્ તેજઃ સમનુપ્રાપ્ય કૃત્સ્નં જગદિદં શનૈઃ ॥ ૪૫.૩૩ ॥

અતો ગૂડમિદં સર્વં તદા ચૈકં પ્રકાશતે ।
તતો ગજકુલાકારાસ્તડિદ્ભિઃ સમલંકૃતાઃ ॥ ૪૫.૩૪ ॥

ઉત્તિષ્ઠન્તિ તદા વ્યોમ્નિ ઘોરાઃ સંવર્ત્તકા ઘનાઃ ।
કેચિન્નીલોત્પલશ્યામાઃ કેચિત્ કુમુદસન્નિભાઃ ॥૪૫.૩૫ ॥

ધૂમ્રવર્ણાસ્તથા કેચિત્ કેચિત્ પીતાઃ પયોધરાઃ ।
કેચિદ્ રાસભવર્ણાસ્તુ લાક્ષારસનિભાઃ પરે ॥ ૪૫.૩૬ ॥

શઙ્ખકુન્દનિભાશ્ચાન્યે જાત્યઞ્જનનિભાસ્તથા ।
મનઃ શિલાભાસ્ત્વન્યે ચ કપોતસદૃશાઃ પરે ॥ ૪૫.૩૭ ॥

ઇન્દ્રગોપનિભાઃ કેચિદ્ધરિતાલનિભાસ્તથા ।
ઇન્દ્રચાપનિભાઃ કેચિદુત્તિષ્ઠન્તિ ઘના દિવિ ॥ ૪૫.૩૮ ॥

કેચિત્ પર્વતસંકાશાઃ કેચિદ્ ગજકુલોપમાઃ ।
કૂટાઙ્ગારનિભાશ્ચાન્યે કેચિન્મીનકુલોદ્વહાઃ ॥ ૪૫.૩૯ ॥

બહૂરૂપા ઘોરરૂપા ઘોરસ્વરનિનાદિનઃ ।
તદા જલધરાઃ સર્વે પૂરયન્તિ નભઃ સ્થલમ્ ॥ ૪૫.૪૦ ॥

તતસ્તે જલદા ઘોરા રાવિણો ભાસ્કરાત્મજાઃ ।
સપ્તધા સંવૃતાત્માનં તમગ્નિં શમયન્તિ તે ॥ ૪૫.૪૧ ॥

તતસ્તે જલદા વર્ષં મુઞ્ચન્તીહ મહૌઘવત્ ।
સુઘોરમશિવં વર્ષં નાશયન્તિ ચ પાવકમ્ ॥ ૪૫.૪૨ ॥

પ્રવૃદ્ધૈસ્તૈસ્તદાત્યર્થમમ્ભસા પૂર્યતે જગત્ ।
અદ્ભિસ્તેજોભિભૂતત્વાત્ તદગ્નિઃ પ્રવિશત્યપઃ ॥ ૪૫.૪૩ ॥

નષ્ટે ચાગ્નૌ વર્ષશતૈઃ પયોદાઃ ક્ષયસંભવાઃ ।
પ્લાવયન્તોઽથ ભુવનં મહાજલપરિસ્રવૈઃ ॥ ૪૫.૪૪ ॥

ધારાભિઃ પૂરયન્તીદં ચોદ્યમાનાઃ સ્વયંભુવા ।
અત્યન્તસલિલૌઘૈશ્ચ વેલા ઇવ મહોદધેઃ ॥ ૪૫.૪૫ ॥

સાદ્રિદ્વીપા તથા પૃથ્વી જલૈઃ સંચ્છાદ્યતે શનૈઃ ।
આદિત્યરશ્મિભિઃ પીતં જલમભ્રેષુ તિષ્ઠતિ ॥ ૪૫.૪૬ ॥

પુનઃ પતતિ તદ્ ભૂમૌ પૂર્યન્તે તેન ચાર્ણવાઃ ।
તતઃ સમુદ્રાઃ સ્વાં વેલામતિક્રાન્તાસ્તુ કૃત્સ્નશઃ ॥ ૪૫.૪૭ ॥

પર્વતાશ્ચ વિલીયન્તે મહી ચાપ્સુ નિમજ્જતિ ।
તસ્મિન્નેકાર્ણવે ઘોરે નષ્ટે સ્થાવરજઙ્ગમે ॥ ૪૫.૪૮ ॥

યોગનિન્દ્રાં સમાસ્થાય શેતે દેવઃ પ્રજાપતિઃ ।
ચતુર્યુગસહસ્રાન્તં કલ્પમાહુર્મહર્ષયઃ ॥ ૪૫.૪૯ ॥

વારાહો વર્ત્તતે કલ્પો યસ્ય વિસ્તાર ઈરિતઃ ।
અસંખ્યાતાસ્તથા કલ્પા બ્રહ્મવિષ્ણુશિવાત્મકાઃ ॥ ૪૫.૫૦ ॥

કથિતા હિ પુરાણેષુ મુનિભિઃ કાલચિન્તકૈઃ ।
સાત્ત્વિકેષ્વથ કલ્પેષુ માહાત્મ્યમધિકં હરેઃ ॥ ૪૫.૫૧ ॥

તામસેષુ હરસ્યોક્તં રાજસેષુ પ્રજાપતેઃ ॥

યોઽયં પ્રવર્ત્તતે કલ્પો વારાહઃ સાત્ત્વિકો મતઃ ॥ ૪૫.૫૨ ॥

અન્યે ચ સાત્ત્વિકાઃ કલ્પા મમ તેષુ પરિગ્રહઃ ।
ધ્યાનં તપસ્તથા જ્ઞાનં લબ્ધ્વા તેષ્વેવ યોગિનઃ ॥ ૪૫.૫૩ ॥

આરાધ્ય ગિરિશં માં ચ યાન્તિ તત્ પરમં પદમ્ ।
સોઽહં તત્ત્વં સમાસ્થાય માયી માયામયીં સ્વયમ્ ॥ ૪૫.૫૪ ॥

એકાર્ણવે જગત્યસ્મિન્ યોગનિદ્રાં વ્રજામિ તુ ।
માં પશ્યન્તિ મહાત્માનઃ સુપ્તિકાલે મહર્ષયઃ ॥ ૪૫.૫૫ ॥

જનલોકે વર્ત્તમાનાસ્તપસા યોગચક્ષુષા ।
અહં પુરાણપુરુષો ભૂર્ભુવઃ પ્રભવો વિભુઃ ॥ ૪૫.૫૬ ॥

સહસ્રચરણઃ શ્રીમાન્ સહસ્રાંશુઃ સહસ્રપાત્ ।
મન્ત્રોઽગ્નિર્બ્રાહ્મિણા ગાવઃ કુશાશ્ચ સમિધો હ્યહમ્ ॥ ૪૫.૫૭ ॥

પ્રોક્ષણી ચ શ્રુવશ્ચૈવ સોમો ઘૃતમથાસ્મ્યહમ્ ।
સંવર્ત્તકો મહાનાત્મા પવિત્રં પરમં યશઃ ॥ ૪૫.૫૮ ॥

મેધાપ્યહં પ્રભુર્ગોપ્તા ગોપતિર્બ્રહ્મણો મુખમ્ ।
અનન્તસ્તારકો યોગી ગતિર્ગતિમતાં વરઃ ॥ ૪૫.૫૯ ॥

હંસઃ પ્રાણોઽથ કપિલો વિશ્વમૂર્ત્તિઃ સનાતનઃ ।
ક્ષેત્રજ્ઞઃ પ્રકૃતિઃ કાલો જગદ્બીજમથામૃતમ્ ॥ ૪૫.૬૦ ॥

માતા પિતા મહાદેવો મત્તો હ્યન્યન્ન વિદ્યતે ।
આદિત્યવર્ણો ભુવનસ્ય ગોપ્તા
નારાયણઃ પુરુષો યોગમૂર્ત્તિઃ ।
તં પશ્યન્તિ યતયો યોગનિષ્ઠા
ઞઞજ્ઞાત્વાત્માનમમૃતત્વં વ્રજન્તિ ॥ ૪૫.૬૧ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥૪૫ ॥

કૂર્મપુરાણએ ઉત્તરભાગે ષડ્ચત્વારિંશત્તમોઽધ્યાયઃ

કૂર્મ ઉવાચ
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ પ્રતિસર્ગમનુત્તમમ્ ।
પ્રાકૃતં તત્સમાસેન શૃણુધ્વં ગદતો મમ ॥ ૪૬.૧ ॥

ગતે પરાર્દ્ધદ્વિતયે કાલો લોકપ્રકાલનઃ ।
કાલાગ્નિર્ભસ્મસાત્ કર્ત્તું કરોતિ નિકિલં ગતિમ્ ॥ ૪૬.૨ ॥

સ્વાત્મન્યાત્માનમાવેશ્ય ભૂત્વા દેવો મહેશ્વરઃ ।
દહેદશેષં બ્રહ્માણ્ડં સદેવાસુરમાનુષમ્ ॥ ૪૬.૩ ॥

તમાવિશ્ય મહાદેવો ભગવાન્નીલલોહિતઃ ।
કરોતિ લોકસંહારં ભીષણં રૂપમાશ્રિતઃ ॥ ૪૬.૪ ॥

પ્રવિશ્ય મણ્ડલં સૌરં કૃત્વાઽસૌ બહુધા પુનઃ ।
નિર્દહત્યખિલં લોકં સપ્તસપ્તિસ્વરૂપધૃક્ ॥ ૪૬.૫ ॥

સ દગ્ધ્વા સકલં વિશ્વમસ્ત્રં બ્રહ્મશિરો મહત્ ।
દેવતાનાં શરીરેષુ ક્ષિપત્યખિલદાહકમ્ ॥ ૪૬.૬ ॥

દગ્ધેષ્વશેષદેવેષુ દેવી ગિરિવરાત્મજા ।
એષાસા સાક્ષિણી શંભોસ્તિષ્ઠતે વૈદિકી શ્રુતિઃ ॥ ૪૬.૭ ॥

શિરઃ કપાલૈર્દેવાનાં કૃતસ્રગ્વરભૂષણઃ ।
આદિત્યચન્દ્રાદિગણૈઃ પૂરયન્ વ્યોમમણ્ડલમ્ ॥ ૪૬.૮ ॥

સહસ્રનયનો દેવઃ સહસ્રાકૃતિરીશ્વરઃ ।
સહસ્રહસ્તચરણઃ સહસ્રાર્ચિર્મહાભુજઃ ॥ ૪૬.૯ ॥

દંષ્ટ્રાકરાલવદનઃ પ્રદીપ્તાનલલોચનઃ ।
ત્રિશૂલકૃત્તિવસનો યોગમૈશ્વરમાસ્થિતઃ ॥ ૪૬.૧૦ ॥

પીત્વા તત્પરમાનન્દં પ્રભૂતમમૃતં સ્વયમ્ ।
કરોતિ તાણ્ડવં દેવીમાલોક્ય પરમેશ્વરઃ ॥ ૪૬.૧૧ ॥

પીત્વા નૃત્યામૃતં દેવી ભર્ત્તુઃ પરમમઙ્ગલમ્ ।
યોગમાસ્થાય દેવસ્ય દેહમાયાતિ શૂલિનઃ ॥ ૪૬.૧૨ ॥

સ ભુક્ત્વા તાણ્ડવરસં સ્વેચ્છયૈવ પિનાકધૃક્ ।
જ્યોતિઃ સ્વભાવં ભગવાન્ દગ્ધ્વા બ્રહ્માણ્ડમણ્ડલમ્ ॥ ૪૬.૧૩ ॥

સંસ્થિતેષ્વથ દેવેષુ બ્રહ્મવિષ્ણુપિનાકધૃક્ ।
ગુણૈરશેષૈઃ પૃથિવીવિલયં યાતિ વારિષુ ॥ ૪૬.૧૪ ॥

સ વારિતત્ત્વં સગુણં ગ્રસતે હવ્યવાહનઃ ।
તૈજસં ગુણસંયુક્તં વાયૌ સંયાતિ સંક્ષયમ્ ॥ ૪૬.૧૫ ॥

આકાશે સગુણો વાયુઃ પ્રલયં યાતિ વિશ્વભૃત્ ।
ભૂતાદૌ ચ તથાકાશં લીયતે ગુણસંયુતઃ ॥ ૪૬.૧૬ ॥

ઇન્દ્રિયાણિ ચ સર્વાણિ તૈજસે યાતિ સંક્ષયમ્ ।
વૈકારિકો દેવગણાઃ પ્રલંય યાન્તિ સત્તમાઃ ॥ ૪૬.૧૭ ॥

ત્રિવિધોઽયમહંકારો મહતિ પ્રલયે વ્રજેત્ ।
મહાન્તમેભિઃ સહિતં બ્રહ્માણમમિતૌજસમ્ ॥ ૪૬.૧૮ ॥

અવ્યક્તં જગતો યોનિઃ સંહરેદેકમવ્યયમ્ ।
એવં સંહૃત્ય ભૂતાનિ તત્ત્વાનિ ચ મહેશ્વરઃ ॥ ૪૬.૧૯ ॥

વિયોજયતિ ચાન્યોન્યં પ્રધાનં પુરુષં પરમ્ ।
પ્રધાનપુંસોરજયોરેષ સંહાર ઈરિતઃ ॥ ૪૬.૨૦ ॥

મહેશ્વરેચ્છાજનિતો ન સ્વયં વિદ્યતે લયઃ ।
ગુણસામ્યં તદવ્યક્તં પ્રકૃતિઃ પરિગીયતે ॥ ૪૬.૨૧ ॥

પ્રધાનં જગતો યોનિર્માયાતત્ત્વમચેતનમ્ ।
કૂટસ્થશ્ચિન્મયો હ્યાત્મા કેવલઃ પઞ્ચવિંશકઃ ॥ ૪૬.૨૨ ॥

ગીયતે મુનિભિઃ સાક્ષી મહાનેષઃ પિતામહઃ ॥

એવં સંહારકરણી શક્તિર્માહેશ્વરી ધ્રુવા ॥ ૪૬.૨૩ ॥

પ્રધાનાદ્યં વિશેષાન્તં દેહે રુદ્ર ઇતિ શ્રુતિઃ ।
યોગિનામથ સર્વેષાં જ્ઞાનવિન્યસ્તચેતસામ્ ॥ ૪૬.૨૪ ॥

આત્યન્તિકં ચૈવ લયં વિદધાતીહ શંકરઃ ।
ઇત્યેષ ભગવાન્ રુદ્રઃ સંહારં કુરુતે વશી ॥ ૪૬.૨૫ ॥

સ્થાપિકા મોહની શક્તિર્નારાયણ ઇતિ શ્રુતિઃ ।
હિરણ્યગર્ભો ભગવાન્ જગત્ સદસદાત્મકમ્ ॥ ૪૬.૨૬ ॥

સૃજેદશેષં પ્રકૃતેસ્તન્મયઃ પઞ્ચવિંશકઃ ।
સર્વતઃ સર્વગાઃ શાન્તાઃ સ્વાત્મન્યેવવ્યવસ્થિતાઃ ।
શક્તયો બ્રહ્મવિણ્વીશા ભુક્તિમુક્તિફલપ્રદાઃ ॥ ૪૬.૨૭ ॥

સર્વેશ્વરાઃ સર્વવન્દ્યાઃ શાશ્વતાનન્તભોગિનઃ
એકમેવાક્ષરં તત્ત્વં પુંપ્રધાનેશ્વરાત્મકમ્ ॥ ૪૬.૨૮ ॥

અન્યાશ્ચ શક્તયો દિવ્યાઃ સન્તિ તત્ર સહસ્રશઃ ।
ઇજ્યન્તે વિવિધૈર્યજ્ઞૈઃ શક્રાદિત્યાદયોઽમરાઃ ।
એકૈકસ્ય સહસ્રાણિ દેહાનાં વૈ શતાનિ ચ ॥ ૪૬.૨૯ ॥

કથ્યન્તે ચૈવ માહાત્મ્યાચ્છક્તિરેકૈવ નિર્ગુણાઃ ।
તાં તાં શક્તિં સમાધાય સ્વયં દેવો મહેશ્વરઃ ॥ ૪૬.૩૦ ॥

કરોતિ દેહાન્ વિવિધાન્ દૃશ્યતે ચૈવ લીલયા ।
ઇજ્યતે સર્વયજ્ઞેષુ બ્રાહ્મણૈર્વેદવાદિભિઃ ॥ ૪૬.૩૧ ॥

સર્વકામપ્રદો રુદ્ર ઇત્યેષા વૈદિકી શ્રુતિઃ ।
સર્વાસામેવ શક્તીનાં બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશ્વરાઃ ॥ ૪૬.૩૨ ॥

પ્રાધાન્યેન સ્મૃતા દેવાઃ શક્તયઃ પરમાત્મનઃ ।
આભ્યઃ પરસ્તાદ્ ભગવાન્ પરમાત્મા સનાતનઃ ॥ ૪૬.૩૩ ॥

ગીયતે સર્વશક્ત્યાત્મા શૂલપાણિર્મહેશ્વરઃ ।
એનમેકે વદન્ત્યગ્નિં નારાયણમથાપરે ॥ ૪૬.૩૪ ॥

ઇન્દ્રમેકે પરે પ્રાણં બ્રહ્માણમપરે જગુઃ ।
બ્રહ્મવિષ્ણવગ્નિવરુણાઃ સર્વે દેવાસ્તથર્ષયઃ ॥ ૪૬.૩૫ ॥

એકસ્યૈવાથ રુદ્રસ્ય ભેદાસ્તે પરિકીર્ત્તિતાઃ ।
યં યં ભેદં સમાશ્રિત્ય યજન્તિ પરમેશ્વરમ્ ॥ ૪૬.૩૬ ॥

તત્ તદ્ રૂપં સમાસ્થાય પ્રદદાતિ ફલં શિવઃ ।
તસ્માદેકતરં ભેદં સમાશ્રિત્યાપિ શાશ્વતમ્ ॥ ૪૬.૩૭ ॥

આરાધયન્મહાદેવં યાતિ તત્પરમં પદમ્ ।
કિન્તુ દેવં મહાદેવં સર્વશક્તિં સનાતનમ્ ॥ ૪૬.૩૮ ॥

આરાધયેદ્ વૈ ગિરિશં સગુણં વાઽથ નિર્ગુણમ્ ।
મયા પ્રોક્તો હિ ભવતાં યોગઃ પ્રાગેવ નિર્ગુણઃ ॥ ૪૬.૩૯ ॥

આરુરુક્ષુસ્તુ સગુણં પૂજયેત્ પરમેશ્વરમ્ ।
પિનાકિનં ત્રિનયનં જટિલં કૃત્તિવાસસમ્ ॥ ૪૬.૪૦ ॥

પદ્માસનસ્થં રુક્માભં ચિન્તયેદ્ વૈદિકી શ્રુતિઃ ।
એષ યોગઃ સમુદ્દિષ્ટઃ સબીજો મુનિસત્તમાઃ ॥ ૪૬.૪૧ ॥

અત્રાપ્યશક્તોઽથ હરં વિશ્વં બ્રહ્માણર્ચયેત્ ।
અથ ચેદસમર્થઃ સ્યાત્તત્રાપિ મનિપુઙ્ગવાઃ ॥ ૪૬.૪૨ ॥

તતો વાયગ્નિશક્રાદીન્ પૂજયેત્ભક્તિસંયુતઃ ।
તસ્માત્ સર્વાન્ પરિત્યજ્ય દેવાન્ બ્રહ્મપુરોગમાન્ ॥ ૪૬.૪૩ ॥

આરાધયેદ્ વિરૂપાક્ષમાદિમધ્યાન્તસંસ્થિતમ્ ।
ભક્તિયોગસમાયુક્તઃ સ્વધર્મનિરતઃ શુચિઃ ॥ ૪૬.૪૪ ॥

તાદૃશં રૂપમાસ્થાય આસાદ્યાત્યન્તિકં શિવમ્ ।
એષ યોગઃ સમુદ્દિષ્ટઃ સબીજોઽત્યન્તભાવનઃ ॥ ૪૬.૪૫ ॥

યથાવિધિ પ્રકુર્વાણઃ પ્રાપ્નુયાદૈશ્વરં પદમ્ ।
યે ચાન્યે ભાવને શુદ્ધે પ્રાગુક્તે ભવતામિહ ॥ ૪૬.૪૬ ॥

અથાપિ કથિતો યોગો નિર્બીજશ્ચ સબીજકઃ ।
જ્ઞાનં તદુક્તં નિર્બીજં પૂર્વં હિ ભવતાં મયા ॥ ૪૬.૪૭ ॥

વિષ્ણું રુદ્રં વિરઞ્ચિંઞ્ચ સબીજં સાધયેદ્બુધઃ ।
અથ વાય્વાદિકાન્ દેવાંસ્તત્પરઃ સંયતેન્દ્રિયઃ ॥ ૪૬.૪૮ ॥

પૂજયેત્ પુરુષં વિષ્ણું ચતુર્મૂર્ત્તિધરં હરિમ્ ।
અનાદિનિધનં દેવં વાસુદેવં સનાતનમ્ ॥ ૪૬.૪૯ ॥

નારાયણં જગદ્યોનિમાકાશં પરમં પદમ્ ।
તલ્લિઙ્ગધારી નિયતં તદ્ભક્તસ્તદુપાશ્રયઃ ॥ ૪૬.૫૦ ॥

એષ એવ વિધિર્બ્રાહ્મે ભાવને ચાન્તિકે મતઃ ।
ઇત્યેતત્ કથિતં જ્ઞાનં ભાવનાસંશ્રયં પરમ્ ॥ ૪૬.૫૧ ॥

ઇન્દ્રદ્યુમ્નાય મુનયે કથિતં યન્મયા પુરા ।
અવ્યક્તાત્મકમેવેદં ચેતનાચેતનં જગત્ ॥ ૪૬.૫૨ ॥

તદીશ્વરઃ પરં બ્રહ્મ તસ્માદ્ બ્રહ્મમયં જગત્ ।
સૂત ઉવાચ
એતાવદુક્ત્વા ભગવાન્ વિરરામ જનાર્દનઃ ।
તુષ્ટુવુર્મુનયો વિષ્ણું શક્રેણ સહ માધવમ્ ॥ ૪૬.૫૩ ॥

મુનયઃ ઊચુઃ
નમસ્તે કૂર્મરૂપાય વિષ્ણવે પરમાત્મને ।
નારાયણાય વિશ્વાય વાસુદેવાય તે નમઃ ॥ ૪૬.૫૪ ॥

નમો નમસ્તે કૃષ્ણાય ગોવિન્દાય નમો નમઃ ।
માધવાય નમસ્તુભ્યં નમો યજ્ઞેશ્વરાય ચ ॥ ૪૬.૫૫ ॥

સહસ્રશિરસે તુભ્યં સહસ્રાક્ષાય તે નમઃ ।
નમઃ સહસ્રહસ્તાય સહસ્રચરણાય ચ ॥ ૪૬.૫૬ ॥

ૐ નમો જ્ઞાનરૂપાય પરમાત્મસ્વરૂપિણે ।
આનન્દાય નમસ્તુભ્યં માયાતીતાય તે નમઃ ॥ ૪૬.૫૭ ॥

નમો ગૂઢશરીરાય નિર્ગુણાય નમોઽસ્તુ તે ।
પુરુષાય પુરાણાય સત્તામાત્રસ્વરૂપિણે ॥ ૪૬.૫૮ ॥

નમઃ સાંખ્યાય યોગાય કેવલાય નમોઽસ્તુ તે ।
ધર્મજ્ઞાનાધિગમ્યાય નિષ્કલાય નમોઽસ્તુ તે ॥ ૪૬.૫૯ ॥

નમસ્તે વ્યોમરૂપાય મહાયોગેશ્વરાય ચ ।
પરાવરાણાં પ્રભવે વેદવેદ્યાય તે નમઃ ॥ ૪૬.૬૦ ॥

નમો બુદ્ધાય શુદ્ધાય નમો યુક્તાય હેતવે ।
નમો નમો નમસ્તુભ્યં માયિને વેધસે નમઃ ॥ ૪૬.૬૧ ॥

નમોઽસ્તુ તે વરાહાય નારસિંહાય તે નમઃ ।
વામનાય નમસ્તુભ્યં હૃષીકેશાય તે નમઃ ॥ ૪૬.૬૨ ॥

સ્વર્ગાપવર્ગદાત્રે ચ નમોઽપ્રતિહતાત્મને ।
નમો યોગાધિગમ્યાય યોગિને યોગદાયિને ॥ ૪૬.૬૩ ॥

દેવાનાં પતયે તુભ્યં દેવાર્ત્તિશમનાય તે ।
ભગવંસ્ત્વત્પ્રસાદેન સર્વસંસારનાશનમ્ ॥ ૪૬.૬૪ ॥

અસ્માભિર્વિદિતં જ્ઞાનં યજ્જ્ઞાત્વામૃતમશ્નુતે ।
શ્રુતાસ્તુ વિવિધા ધર્મા વંશા મન્વન્તરાણિ ચ ॥ ૪૬.૬૫ ॥

સર્ગશ્ચ પ્રતિસર્ગશ્ચ બ્રહ્માણ્યસ્યાસ્ય વિસ્તરઃ ।
ત્વં હિ સર્વજગત્સાક્ષી વિશ્વો નારાયણઃ પરઃ ॥ ૪૬.૬૬ ॥

ત્રાતુમર્હસ્યનન્તાત્મા ત્વામેવ શરણં ગતાઃ ।
સૂત ઉવાચ
એતદ્ વઃ કથિતં વિપ્રા ભોગમોક્ષપ્રદાયકમ્ ॥ ૪૬.૬૭ ॥

કૌર્મં પુરાણમખિલં યજ્જગાદ ગદાધરઃ ।
અસ્મિન્ પુરાણે લક્ષ્મ્યાસ્તુ સંભવઃ કથિતઃ પુરા ॥ ૪૬.૬૮ ॥

મોહાયાશેષભૂતાનાં વાસુદેવેન યોજિતઃ ।
પ્રજાપતીનાં સર્ગસ્તુ વર્ણધર્માશ્ચ વૃત્તયઃ ॥ ૪૬.૬૯ ॥

ધર્માર્થકામમોક્ષાણાં યથાવલ્લક્ષણં શુભમ્ ।
પિતામહસ્ય વિષ્ણોશ્ચ મહેશસ્ય ચ ધીમતઃ ॥ ૪૬.૭૦ ॥

એકત્વં ચ પૃથક્ત્વં ચ વિશેષશ્ચોપવર્ણિતઃ ।
ભક્તાનાં લક્ષણં પ્રોક્તં સમાચારશ્ચ ભોજનમ્ ॥ ૪૬.૭૧ ॥

વર્ણાશ્રમાણાં કથિતં યથાવદિહ લક્ષણમ્ ।
આદિસર્ગસ્તતઃ પશ્ચાદણ્ડાવરણસપ્તકમ્ ॥ ૪૬.૭૨ ॥

હિરણ્યગર્ભસર્ગશ્ચ કીર્ત્તિતો મુનિપુંગવાઃ ।
કાલસંખ્યાપ્રકથનં માહાત્મ્યં ચેશ્વરસ્ય ચ ॥ ૪૬.૭૩ ॥

બ્રહ્મણઃ શયનં ચાપ્સુ નામનિર્વચનં તથા ।
વરાહવપુષા ભૂયો ભૂમેરુદ્ધરણં પુનઃ ॥ ૪૬.૭૪ ॥

મુખ્યાદિસર્ગકથનં મુનિસર્ગસ્તથાપરઃ ।
વ્યાખ્યતો રુદ્રસર્ગશ્ચ ઋષિસર્ગશ્ચ તાપસઃ ॥ ૪૬.૭૫ ॥

ધર્મસ્ય ચ પ્રજાસર્ગસ્તામસાત્ પૂર્વમેવ તુ ।
બ્રહ્મવિષ્ણોર્વિવાદઃ સ્યાદન્તર્દેહપ્રવેશનમ્ ॥ ૪૬.૭૬ ॥

પદ્મોદ્ભવત્વં દેવસ્ય મોહસ્તસ્ય ચ ધીમતઃ ।
દર્શનં ચ મહેશસ્ય માહાત્મ્યં વિષ્ણુનેરિતમ્ ॥ ૪૬.૭૭ ॥

દિવ્યદૃષ્ટિપ્રદાનં ચ બ્રહ્મણઃ પરમેષ્ઠિના ।
સંસ્તવો દેવદેવસ્ય બ્રહ્મણા પરમેષ્ઠિના ॥ ૪૬.૭૮ ॥

પ્રસાદો ગિરિશસ્યાથ વરદાનં તથૈવ ચ ।
સંવાદો વિષ્ણુના સાર્ધં શંકરસ્ય મહાત્મનઃ ॥ ૪૬.૭૯ ॥

વરદાનં તથાપૂર્વમન્તર્દ્ધાનં પિનાકિનઃ ।
વધશ્ચ કથિતો વિપ્રા મધુકૈટભયોઃ પુરા ॥ ૪૬.૮૦ ॥

અવતારોઽથ દેવસ્ય બ્રહ્મણો નાભિપઙ્કજાત્ ।
એકીભાવશ્ચ દેવસ્ય વિષ્ણુના કથિતસ્તતઃ ॥ ૪૬.૮૧ ॥

વિમોહો બ્રહ્મણશ્ચાથ સંજ્ઞાલાભો હરેસ્તતઃ ।
તપશ્ચરણમાખ્યાતં દેવદેવસ્ય ધીમતઃ ॥ ૪૬.૮૨ ॥

પ્રાદુર્ભાવો મહેશસ્ય લલાટાત્ કથિતસ્તતઃ ।
રુદ્રાણાં કથિતા સૃષ્ટિર્બ્રહ્મણઃ પ્રતિષેધનમ્ ॥ ૪૬.૮૩ ॥

ભૂતિશ્ચ દેવદેવસ્ય વરદાનોપદેશકૌ ।
અન્તર્દ્ધાનં ચ રુદ્રસ્ય તપશ્ચર્યાણ્ડજસ્ય ચ ॥ ૪૬.૮૪ ॥

દર્શનં દેવદેવસ્ય નરનારીશરીરતા ।
દેવ્યા વિભાગકથનં દેવદેવાત્ પિનાકિનઃ ॥ ૪૬.૮૫ ॥

દેવ્યાશ્ચ પશ્ચાત્ કથિતં દક્ષપુત્રીત્વમેવ ચ ।
હિમવદ્દુહિતૃત્વં ચ દેવ્યા યાથાત્મ્યમેવ ચ ॥ ૪૬.૮૬ ॥

દર્શનં દિવ્યરૂપસ્ય વૈશ્વરૂપસ્ય દર્શનમ્ ।
નામ્નાં સહસ્રં કથિતં પિત્રા હિમવતા સ્વયમ્ ॥ ૪૬.૮૭ ॥

ઉપદેશો મહાદેવ્યા વરદાનં તથૈવ ચ ।
ભૃગ્વાદીનાં પ્રજાસર્ગો રાજ્ઞાં વંશસ્ય વિસ્તરઃ ॥ ૪૬.૮૮ ॥

પ્રાચેતસત્વં દક્ષસ્ય દક્ષયજ્ઞવિમર્દનમ્ ।
દધીચસ્ય ચ દક્ષસ્ય વિવાદઃ કથિતસ્તદા ॥ ૪૬.૮૯ ॥

તતશ્ચ શાપઃ કથિતો મુનીનાં મુનિપુંગવાઃ ।
રુદ્રાગતિઃ પ્રસાદશ્ચ અન્તર્દ્ધાનં પિનાકિનઃ ॥ ૪૬.૯૦ ॥

પિતામહસ્યોપદેશઃ કીર્ત્ત્યતે રક્ષણાય તુ ।
દક્ષસ્ય ચ પ્રજાસર્ગઃ કશ્યપસ્ય મહાત્મનઃ ॥ ૪૬.૯૧ ॥

હિરણ્યકશિપોર્નાશો હિરણ્યાક્ષવધસ્તથા ।
તતશ્ચ શાપઃ કથિતો દેવદારુવનૌકસામ્ ॥ ૪૬.૯૨ ॥

નિગ્રહશ્ચાન્ધકસ્યાથ ગાણપત્યમનુત્તમમ્ ।
પ્રહ્રાદનિગ્રહશ્ચાથ બલેઃ સંયમનં તતઃ ॥ ૪૬.૯૩ ॥

બાણસ્ય નિગ્રહશ્ચાથ પ્રસાદસ્તસ્ય શૂલિનઃ ।
ઋષીણાં વંશવિસ્તારો રાજ્ઞાં વંશાઃ પ્રકીર્ત્તિતાઃ ॥ ૪૬.૯૪ ॥

વસુદેવાત્ તતો વિષ્ણોરુત્પત્તિઃ સ્વેચ્છયા હરેઃ ।
દર્શનં ચોપમન્યોર્વૈ તપશ્ચરણમેવ ચ ॥ ૪૬.૯૫ ॥

વરલાભો મહાદેવં દૃષ્ટ્વા સામ્બં ત્રિલોચનમ્ ।
કૈલાસગમનઞ્ચાથ નિવાસસ્તસ્ય શાર્ઙ્ગિણઃ ॥ ૪૬.૯૬ ॥

તતશ્ચ કથ્યતે ભીતિર્દ્વારવત્યાં નિવાસિનામ્ ।
રક્ષણં ગરુડેનાથ જિત્વા શત્રૂન્ મહાબલાન્ ॥ ૪૬.૯૭ ॥

નારાદાગમનં ચૈવ યાત્રા ચૈવ ગરુત્મતઃ ।
તતશ્ચ કૃષ્ણાગમનં મુનીનામાગતિસ્તતઃ ॥ ૪૬.૯૮ ॥

નૈત્યકં વાસુદેવસ્ય શિવલિઙ્ગાર્ચનં તથા ।
માર્કણ્ડેયસ્ય ચ મુનેઃ પ્રશ્નઃ પ્રોક્તસ્તતઃ પરમ્ ॥ ૪૬.૯૯ ॥

લિઙ્ગાર્ચનનિમિત્તં ચ લિઙ્ગસ્યાપિ સલિઙ્ગિનઃ ।
યથાર્થંકથિતઞ્ચાથ લિઙ્ગાવિર્ભાવ એવ ચ ॥ ૪૬.૧૦૦ ॥

બ્રહ્મવિષ્ણોસ્તથા મધ્યે કીર્ત્તિતા મુનિપુંગવાઃ ।
મોહસ્તયોસ્તુ કથિતો ગમનં ચોર્ધ્વતો હ્યધઃ ॥ ૪૬.૧૦૧ ॥

સંસ્તવો દેવદેવસ્ય પ્રસાદઃ પરમેષ્ઠિનઃ ।
અન્તર્ધાનં ચ લિઙ્ગસ્ય સામ્બોત્પત્તિસ્તતઃ પરમ્ ॥ ૪૬.૧૦૨ ॥

કીર્તિતા ચાનિરુદ્ધસ્ય સમુત્પત્તિર્દ્વિજોત્તમાઃ ।
કૃષ્ણસ્ય ગમને બુદ્ધિરૃષીણામાગતિસ્તથા ॥ ૪૬.૧૦૩ ॥

અનુવશાસનઞ્ચ કૃષ્ણેન વરદાનં મહાત્મનઃ ।
ગમનં ચૈવ કૃષ્ણસ્ય પાર્થસ્યાપિ ચ દર્શનમ્ ॥ ૪૬.૧૦૪ ॥

કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્યોક્તં યુગધર્માઃ સનાતનાઃ ॥

અનુગ્રહોઽથ પાર્થસ્ય વારાણસ્યાં ગતિસ્તતઃ ॥ ૪૬.૧૦૫ ॥

પારાશર્યસ્ય ચ મુનેર્વ્યાસસ્યાદ્ભુતકર્મણઃ ।
વારાણસ્યાશ્ચ માહાત્મ્યં તીર્થાનાં ચૈવ વર્ણનમ્ ॥ ૪૬.૧૦૬ ॥

તીર્થયાત્રા ચ વ્યાસસ્ય દેવ્યાશ્ચૈવાથ દર્શનમ્ ।
ઉદ્વાસનં ચ કથિતં વરદાનં તથૈવ ચ ॥ ૪૬.૧૦૭ ॥

પ્રયાગસ્ય ચ માહાત્મ્યં ક્ષેત્રાણામથ કીર્ત્તિનમ્ ।
ફલં ચ વિપુલં વિપ્રા માર્કણ્ડેયસ્ય નિર્ગમઃ ॥ ૪૬.૧૦૮ ॥

ભુવનાનાં સ્વરૂપં ચ જ્યોતિષાં ચ નિવેશનમ્ ।
કીર્ત્યન્તે ચૈવ વર્ષાણિ નદીનાં ચૈવ નિર્ણયઃ ॥ ૪૬.૧૦૯ ॥

પર્વતાનાં ચ કથનં સ્થાનાનિ ચ દિવૌકસામ્ ।
દ્વીપાનાં પ્રવિભાગશ્ચ શ્વેતદ્વીપોપવર્ણનમ્ ॥ ૪૬.૧૧૦ ॥

શયનં કેશવસ્યાથ માહાત્મ્યં ચ મહાત્મનઃ ।
મન્વન્તરાણાં કથનં વિષ્ણોર્માહાત્મ્યમેવ ચ ॥ ૪૬.૧૧૧ ॥

વેદશાખાપ્રણયનં વ્યાસાનાં કથનં તતઃ ।
અવેદસ્ય ચ વેદાનાં કથિતં મુનિપુંગવાઃ ॥ ૪૬.૧૧૨ ॥

યોગેશ્વરાણાં ચ કથા શિષ્યાણાં ચાથ કીર્ત્તનમ્ ।
ગીતાશ્ચ વિવિધાગુહ્યા ઈશ્વરસ્યાથ કીર્ત્તિતાઃ ॥ ૪૬.૧૧૩ ॥

વર્ણાશ્રમાણામાચારાઃ પ્રાયશ્ચિત્તવિધિસ્તતઃ ।
કપાલિત્વં ચ રુદ્રસ્ય ભિક્ષાચરણમેવ ચ ॥ ૪૬.૧૧૪ ॥

પતિવ્રતાયાશ્ચાખ્યાનં તીર્થાનાં ચ વિનિર્ણયઃ ।
તથા મઙ્કણકસ્યાથ નિગ્રહઃ કીર્તિતો દ્વિજાઃ ॥ ૪૬.૧૧૫ ॥

વધશ્ચ કથિતો વિપ્રાઃ કાલસ્ય ચ સમાસતઃ ।
દેવદારુવને શંભોઃ પ્રવેશો માધવસ્ય ચ ॥ ૪૬.૧૧૬ ॥

દર્શનં ષટ્કુલીયાનાં દેવદેવસ્ય ધીમતઃ ।
વરદાનં ચ દેવસ્ય નન્દિને તુ પ્રકીર્તિતમ્ ॥ ૪૬.૧૧૭ ॥

નૈમિત્તિકશ્ચ કથિતઃ પ્રતિસર્ગસ્તતઃ પરમ્ ।
પ્રાકૃતઃ પ્રલયશ્ચોર્દ્ધ્વં સબીજો યોગ એવ ચ ॥ ૪૬.૧૧૮ ॥

એવં જ્ઞાત્વા પુરાણસ્ય સંક્ષેપં કીર્ત્તયેત્તુ યઃ ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૪૬.૧૧૯ ॥

એવમુક્ત્વા શ્રિયં દેવીમાદાય પુરુષોત્તમઃ ।
સંત્યજ્ય કૂર્મસંસ્થાનં સ્વસ્થાનં ચ જગામ હ ॥ ૪૬.૧૨૦ ॥

દેવાશ્ચ સર્વે મુનયઃ સ્વાનિ સ્થાનાનિ ભેજિરે ।
પ્રણમ્ય પુરુષં વિષ્ણું ગૃહીત્વા હ્યમૃતં દ્વિજાઃ ॥ ૪૬.૧૨૧ ॥

એતત્ પુરાણં સકલં ભાષિતં કૂર્મરૂપિણા ।
સાક્ષાદ્ દેવાદિદેનેન વિષ્ણુના વિશ્વયોનિના ॥ ૪૬.૧૨૨ ॥

યઃ પઠેત્ સતતં મર્ત્યઃ નિયમેન સમાસતઃ ।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ ૪૬.૧૨૩ ॥

લિખિત્વા ચૈવ યો દદ્યાદ્ વૈશાખે માસિ સુવ્રતઃ ।
વિપ્રાય વેદવિદુષે તસ્ય પુણ્યં નિબોધત ॥ ૪૬.૧૨૪ ॥

સર્વપાપવિનિર્મુક્તઃ સર્વૈશ્વર્યસમન્વિતઃ ।
ભુક્ત્વા ચ વિપુલાન્મર્ત્યો ભોગાન્દિવ્યાન્સુશોભનાન્ ॥ ૪૬.૧૨૫ ॥

તતઃ સ્વર્ગાત્ પરિભ્રષ્ટો વિપ્રાણાં જાયતે કુલે ।
પૂર્વસંસ્કારમાહાત્મ્યાદ્ બ્રહ્મવિદ્યામવાપ્નુયાત્ ॥ ૪૬.૧૨૬ ॥

પઠિત્વાધ્યાયમેવૈકં સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ।
યોઽર્થં વિચારયેત્ સમ્યક્ પ્રાપ્નોતિ પરં પદમ્ ॥ ૪૬.૧૨૭ ॥

અધ્યેતવ્યમિદં નિત્યં વિપ્રૈઃ પર્વણિ પર્વણિ ।
શ્રોતવ્યં ચ દ્વિજશ્રેષ્ઠા મહાપાતકનાશનમ્ ॥ ૪૬.૧૨૮ ॥

એકતસ્તુ પુરાણાનિ સેતિહાસાનિ કૃત્સ્નશઃ ।
એકત્ર ચેદં પરમમેતદેવાતિરિચ્યતે ॥ ૪૬.૧૨૯ ॥

ઇદં પુરાણં મુક્ત્વૈકં નાસ્ત્યન્યત્ સાધનં પરમ્ ।
યથાવદત્ર ભગવાન્ દેવો નારાયણો હરિઃ ॥ ૪૬.૧૩૦ ॥

કીર્ત્યતે હિ યથા વિષ્ણુર્ન તથાઽન્યેષુ સુવ્રતાઃ ।
બ્રાહ્મી પૌરાણિકી ચેયં સંહિતા પાપનાશની ॥ ૪૬.૧૩૧ ॥

અત્ર તત્ પરમં બ્રહ્મ કીર્ત્યતે હિ યથાર્થતઃ ।
તીર્થાનાં પરમં તીર્થં તપસાં ચ પરં તપઃ ॥ ૪૬.૧૩૨ ॥

જ્ઞાનાનાં પરમં જ્ઞાનં વ્રતાનાં પરમં વ્રતમ્ ।
નાધ્યેતવ્યમિદં શાસ્ત્રં વૃષલસ્ય ચ સન્નિધૌ ॥ ૪૬.૧૩૩ ॥

યોઽધીતે સ તુ મોહાત્મા સ યાતિ નરકાન્ બહૂન્ ।
શ્રાદ્ધે વા દૈવિકે કાર્યે શ્રાવણીયં દ્વિજાતિભિઃ ॥ ૪૬.૧૩૪ ॥

યજ્ઞાન્તે તુ વિશેષેણ સર્વદોષવિશોધનમ્ ।
મુમુક્ષૂણામિદં શાસ્ત્રમધ્યેતવ્યં વિશેષતઃ ॥ ૪૬.૧૩૫ ॥

શ્રોતવ્યં ચાથ મન્તવ્યં વેદાર્થપરિબૃંહણમ્ ।
જ્ઞાત્વા યથાવદ્ વિપ્રેન્દ્રાન્ શ્રાવયેદ્ ભક્તિસંયુતાન્ ॥ ૪૬.૧૩૬ ॥

સર્વપાપવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મસાયુજ્યમાપ્નુયાત્ ।
યોઽશ્રદ્દધાને પુરુષે દદ્યાચ્ચાધાર્મિકે તથા ॥ ૪૬.૧૩૭ ॥

સ પ્રેત્ય ગત્વા નિરયાન્ શુનાં યોનિં વ્રજત્યધઃ ।
નમસ્કૃત્ય હરિં વિષ્ણું જગદ્યોનિં સનાતનમ્ ॥ ૪૬.૧૩૮ ॥

અધ્યેતવ્યમિદં શાસ્ત્રં કૃષ્ણદ્વૈપાયનં તથા ।
ઇત્યાજ્ઞા દેવદેવસ્ય વિષ્ણોરમિતતેજસઃ ॥ ૪૬.૧૩૯ ॥

પારાશર્યસ્ય વિપ્રર્ષેર્વ્યાસસ્ય ચ મહાત્મનઃ ।
શ્રુત્વા નારાયણાદ્દેવાન્ નારદો ભગવાનૃષિઃ ॥ ૪૬.૧૪૦ ॥

ગૌતમાય દદૌ પૂર્વં તસ્માચ્ચૈવ પરાશરઃ ।
પરાશરોઽપિ ભગવાન ગઙ્ગાદ્વારે મુનીશ્વરાઃ ॥ ૪૬.૧૪૧ ॥

મુનિભ્યઃ કથયામાસ ધર્મકામાર્થમોક્ષદમ્ ।
બ્રહ્મણા કથિતં પૂર્વં સનકાય ચ ધીમતે ॥ ૪૬.૧૪૨ ॥

સનત્કુમારાય તથા સર્વપાપપ્રણાશનમ્ ।
સનકાદ્ ભગવાન્ સાક્ષાદ્ દેવલો યોગવિત્તમઃ ॥ ૪૬.૧૪૩ ॥

અવાપ્તવાન્ પઞ્ચશિખો દેવલાદિદમુત્તમમ્ ।
સનત્કુમારાદ્ ભગવાન્ મુનિઃ સત્યવતીસુતઃ ॥ ૪૬.૧૪૪ ॥

એતત્ પુરાણં પરમં વ્યાસઃ સર્વાર્થસંચયમ્ ।
તસ્માદ્ વ્યાસાદહં શ્રુત્વા ભવતાં પાપનાશનમ્ ॥ ૪૬.૧૪૫ ॥

ઊચિવાન્ વૈ ભવદ્ભિશ્ચ દાતવ્યં ધાર્મિકે જને ।
તસ્મૈ વ્યાસાય મુનયે સર્વજ્ઞાય મહર્ષયે ॥ ૪૬.૧૪૬ ॥

પારાશર્યાય શાન્તાય નમો નારાયણાત્મને ।
યસ્માત્ સંજાયતે કૃત્સનં યત્ર ચૈવ પ્રલીયતે ।
નમસ્તસ્મૈ સુરેશાય વિષ્ણવે કૂર્મરૂપિણે ॥ ૪૬.૧૪૭ ॥

ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણે ષટ્સાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયામુપરિવિભાગે
ષટ્શ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥૪૬ ॥

ઉત્તરભાગઃ સમાપ્તઃ ॥

॥ ઇતિ શ્રીકૂર્મપુરાણં સમાપ્તમ્ ॥

– Chant Stotra in Other Languages –

Vritra Gita from Adhyatma Ramayana in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil