സദാ സദ്യോജാതസ്മിതമധുരസാസ്വാദപരയാ
ഭവാന്യാ ദൃക്പാതഭ്രമരതതിഭിശ്ചുംബിതപുടം ।
അപാം പത്യുഃ കാഷ്ഠാം ശ്രിതമധികശീതം പശുപതേ-
ര്‍മുഖം സദ്യോജാതം മമ ദുരിതജാതം വ്യപനയേത് ॥ 1॥
ജടാന്തഃസ്വര്‍ധുന്യാശ്ശിശിരമുഖവാതൈരവമതിം
ഗതം വാമാം രുഷ്ടാമനുനയസഹസ്രൈഃ പ്രശമിതും ।
കിരത്ജ്യോത്സ്നം വാമം നയനമഗജാനേത്രഘടിതം
ദധദ്വാമം വക്ത്രം ഹരതു മമ കാമം, പശുപതേഃ ॥ 2॥
ഗലേ ഘോരജ്വാലം ഗരലമപി ഗണ്ഡൂഷസദൃശം
നിദാഘാന്തേ, ഗര്‍ജദ്ഘനവദതിനീലം വഹതി യത് ।
നിരസ്തും വിശ്വാഘപ്രചയമധിതിഷ്ഠദ്യമദിശം
ഹ്യഘോരം തദ്വക്ത്രം ലഘയതു മദം മേ, പശുപതേഃ ॥ 3॥
പുമര്‍ഥാനം പൂര്‍തിം പ്രണതശിരസാം ദാതുമനിശം
ജലാഭാവോ മാഭൂദിതി ശിരസി ഗങ്ഗാം വഹതി യത് ।
സുരേശാസാസ്ഫൂര്‍തിം മുകുടശശിഭാസാ കിരതി തത്
മുഖം തത് പുംരൂപം ഹരതു മമ മോഹം, പശുപതേഃ ॥ 4॥
രമേശോ വാഗീശോ ദിവസരജനീശൌ പരശുദൃക്
സുരേശോ ദൈത്യേശോ നിശിചരകുലേശോഽഥ ധനദഃ ।
യദൂര്‍ധ്വാംശുവ്രാതൈശ്ശിവചരിതവന്തഃ പരിണതാഃ
തദൈശാനം വക്ത്രം ഹരതു ഭവപാശം, പശുപതേഃ ॥ 5॥
॥ COMMENTS:-
॥
The above verses are in praise of Lord Shiva, renowned by the name Pashupati in the temple in Nepal.(പഞ്ച) pancha means five, (ആസ്യം) Asyam means the face, and(സ്തവം) stavam means a hymn in praise. So the title says that this is in praise of Lord Pashupati with five faces.
॥ NEPAL: –
॥
The kingdom of Nepal is India’s neighbour. The state is situated high in the Himalaya mountains. Mount Everest, the highest peak in the world, is situated in Nepal. It is an ancient country and has been referred to in our puranas like Skandam and Bhagavatam. The Skanda Purana in the chapter Nepala Mahatmayam says that fortunate indeed are those who live in that country, because they are blessed with all the four goals(പുരുഷാര്‍ഥാഃ।) of life, to wit, dharma, artha, kama and mokSha. They are able to
have darshan of the Lord Pashupati whom even devas cannot see directly.
പുരീ പാശുപതീ ധന്യാ ചതുര്‍വര്‍ഗ-ഫലപ്രദാ ।
ജ്യോതീരൂപം മഹാലിങ്ഗം യത്രാഗ്നൌ തപ്തകാഞ്ചനം ॥
ധന്യാ നൈപാലികാ മര്‍ത്യാഃ തദ്രൂപം ഗോചരം വിഭും ।
പശ്യന്തി യേഽപി ദേവാനാം സാക്ഷാത്പുനരഗോചരം ।
Nepal is described as a gem amongst holy places. The Skanda Puranam further says that the people there will be calm, and will have other good qualities. The place is situated in high mountains, among dense forests and has remarkable scenic beauty; and in such wonderful surrounding shines Lord Pashupatinath as the very embodiment of wisdom. (Nepala mahatmyam.7-54).
സമ്പൂര്‍ണേ ഭാരതേഽസ്മിന്നപി വസു-ഭരിതേ ഭൂശിരഃ-സ്ഥാനഭൂതേ
ശശ്വച്ഛാന്ത്യാദി-കേന്ദ്രേ ഹിമഗിരി-ശിഖരേഽഭ്യുത്തരേഽധ്യുത്തമേഽന്തഃ ।
പുണ്യേ നൈസര്‍ഗ-രംയേ പരഗഹന-വനേ സദ്വിചിത്രേ പവിത്രേ
ക്ഷേത്രേ നേപാല-സംജ്ഞേ ലസതി പശുപതി-ജ്യോതിരാത്മാ ചിദീശഃ ॥
It was a Hindu kingdom, the only one in the world, till recently. Here, in Nepal, Lord Pashupati is seen as a lingam, nearly four feet high. and with five faces – four facing the four directions and the fifth facing up. The pujaries draw the Chakra on the lingam daily before commencing the puja.The full moon day (paurnamiപൌര്‍ണമീ ) is specially celebrated when a huge quantity of rice is cooked along with vegetables. The rice is shaped as a lingam and offered to the Lord and deeparadhanam is performed. The
temple attracts huge crowds on Shivaratri day when people throng to the temple during the entire day to have darshan of the Lord.
॥ FIVE FACES OF SHIVA:-
॥
Because of his five faces Shiva has the name പഞ്ചവക്ത്രഃ। പഞ്ചസങ്ഖ്യാകാനി വക്ത്രാണി മുഖാനി നാനാരൂപാണി യസ്യ സ തഥാ । (Shivasahasranamam-Padmapuranam). These faces have the following names. ഈശാന, തത്പുരുഷ, അഘോര, വാമദേവ, and സദ്യോജാത. These faces face up the sky, East, South, North and West respectively. It seems that a lingam with five faces as described here is to be seen only in the Pashupati temple in Nepal and the temple attached to the Shankara math in Tiruvanaikkaval near Trichy. The hymn given in the beginning has salutations to the five faces of the Lord.
We have the salutations to Shiva’s five faces in Mahanyasam that is chanted before chanting the vedic hymn Rudram. There are two Nyasams, the Mahanyasam and the Laghunyasam. Maha(മഹത്) means big. Laghu is the opposite,(ലഘു) means light, not heavy. The Mahanyasam is a part of the methodology of chanting of the Rudram on special occasions such as Pradosham, Shivaratri. Typically, during a Rudra parayanam at home, one recites the Laghunyasam. Such a Rudra parayanam in a public place of worship such as a temple is preceeded by the recital of the Mahanyasam. As the name difference indicates, the Laghunyasam is shorter. The Mahanyasam invokes the deity of Rudra in His many forms of Indra, Agni, Yama, Varuna etc in the different limbs (anga’s) of the one who chants. Such an invoking is done to seek the blessings of the Lord, and at the same time giving one and all a feeling of immediate presence of the Lord in the vicinity of the chanting. The Mahanyasam has certain chapters of the Rudram, the Purusha Suktam etc repeated in it. The Shiva samkalpam is also part of this. The prayers addressed to the five faces of Shiva are given below.
തത്പുരുഷായ വിദ്മഹേ മഹാദേവായ ധീമഹി। തന്നോ രുദ്രഃ പ്രചോദയാത് ॥
സംവര്‍താഗ്നി-തടിത്പ്രദീപ്ത-കനകപ്രസ്പര്‍ധി – തേജോരുണാം
ഗംഭീരധ്വനി-സാമവേദജനകം താംരാധരം സുന്ദരം ।
അര്‍ധേന്ദുദ്യുതി-ലോല-പിംഗല ജടാ ഭാര-പ്രബോദ്ധോദകം
വന്ദേ സിദ്ധസുരാസുരേന്ദ്ര-നമിതം പൂര്‍വം മുഖം ശൂലിനഃ ॥
ഓം നമോ ഭഗവതേ രുദ്രായ । പൂര്‍വാംഗ മുഖായ നമഃ ॥
The above verse is in salutation of Tatpurusha facing East.
അഘോരേഭ്യോഽഥ ഘോരേഭ്യോ ഘോരഘോരതരേഭ്യഃ ।
സര്വേഭ്യഃ സര്വശര്വേഭ്യോ നമസ്തേ അസ്തു രുദ്രരുപേഭ്യഃ ॥
കാലാഭ്ര-ഭ്രമരാംജന-ദ്യുതിനിഭം വ്യാവൃത്തപിംഗേക്ഷണം
കര്‍ണോദ്ഭാസിത-ഭോഗിമസ്തകമണി-പ്രോദ്ഭിന്നദംഷ്ട്രാംകുരം ।
സര്‍പപ്രോതകപാല-ശുക്തിശകല-വ്യാകീര്‍ണതാശേഖരം
വന്ദേ ദക്ഷിണമീശ്വരസ്യ വദനം ചാഥര്‍വനാദോദയം ॥
ഓം നമോ ഭഗവതേ രുദ്രായ । ദക്ഷിണാംഗ മുഖായ നമഃ ॥
The above verse is in salutation of Aghora facing South.
സദ്യോജാതം പ്രപദ്യാമി സദ്യോ ജാതായ വൈ നമോ നമഃ ।
ഭവേ ഭവേ നാതിഭവേ ഭവസ്വ മാം । ഭവോദ്ഭവായ നമഃ ॥
പ്രാലേയാചലമിന്ദുകുന്ദ-ധവലം ഗോക്ഷീരഫേനപ്രഭം
ഭസ്മാഭ്യംഗമനംഗദേഹദഹന-ജ്വാലാവലീലോചനം ।
വിഷ്ണുബ്രഹ്മമരുദ്ഗണാര്‍ചിതപദം ഋഗ്വേദനാദോദയം
വന്ദേഽഹം സകലം കലംകരഹിതം സ്ഥാണോര്‍മുഖം പശ്ചിമം ॥
ഓം നമോ ഭഗവതേ രുദ്രായ । പശ്ചിമാംഗ മുഖായ നമഃ ॥
The above verse is in salutation of Sadyojata facing West.
വാമദേവായ നമോ ജ്യേഷ്ഠായ നമഃ ശ്രേഷ്ഠായ നമോ രുദ്രായ നമഃ
കാലായ നമഃ കലവികരണായ നമോ ബലവികരണായ നമോ ബലായ നമോ
ബലപ്രമഥനായ നമസ്സര്വഭൂതദമനായ നമോ മനോന്മനായ നമഃ ॥
ഗൌരം കുംകുമ പംകിതം സുതിലകം വ്യാപാണ്ഡുമണ്ഡസ്ഥലം
ഭ്രൂവിക്ഷേപ-കടാക്ഷവീക്ഷണലസത്സംസക്തകര്‍ണോത്പലം ।
സ്നിഗ്ധം ബിംബഫലാധരം പ്രഹസിതം നീലാലകാലംകൃതം
വന്ദേ യാജുഷ-വേദഘോഷജനകം വക്ത്രം ഹരസ്യോത്തരം ॥
ഓം നമോ ഭഗവതേ രുദ്രായ । ഉത്തരാംഗ മുഖായ നമഃ ॥
The above verse is in salutation of Vamadeva facing North .
ഈശാനസ്സര്വവിദ്യാനാമീശ്വരഃ സര്‍വ ഭൂതാനാം
ബ്രഹ്മാധിപതിര്ബ്രഹ്മണോധിപതിര്ബ്രഹ്മാ ശിവോ
മേ അസ്തു സദാശിവോം ॥
വ്യക്താവ്യക്തനിരൂപിതം ച പരമം ഷട്ത്രിംശതത്ത്വാധികം
തസ്മാദുത്തര-തത്ത്വമക്ഷരമിതി ധ്യേയം സദാ യോഗിഭിഃ ।
ഓംകാരാദി-സമസ്തമന്ത്രജനകം സൂക്ഷ്മാതിസൂക്ഷ്മം പരം
വന്ദേ പംചമമീശ്വരസ്യ വദനം ഖവ്യാപി തേജോമയം ॥
ഓം നമോ ഭഗവതേ രുദ്രായ । ഊര്‍ധ്വാംഗ മുഖായ നമഃ ॥
The above verse is in salutation of Ishana facing up – the sky.
॥ THE SIGNIFICANCE OF FIVE FACES ;-
॥
What is the significance of Shiva being said to have five faces? This is explained in detail by Nilakanta DikShita in his commentary called Shivatattva rahasyam to Shiva 108 Namavali. The nameപഞ്ചവക്ത്രഃ is the 52nd name in the namavali. A chapter from the elaborate commentary is given below.
താനി ച പഞ്ച മുഖാനി
ഈശാന-തത്പുരുഷാഘോര-വാമദേവ-സദ്യോജാതാഖ്യ-പഞ്ച-
ബ്രഹ്മാത്മകാനി, താനി ച പഞ്ചബ്രഹ്മാണി ഭൂത- പഞ്ചക,
തന്‍മാതൃ-പഞ്ചക, കര്‍മേന്ദ്രിയ-പഞ്ചക, ജ്ഞാനേന്ദ്രിയ-പഞ്ചക,
പുരുഷ-പ്രകൃതി-ബുദ്ധ്യഹംകാര മനോരൂപ-തത്ത്വ- പഞ്ചക,
നിവൃത്തിപ്രതിഷ്ഠാവിദ്യാശാന്തി, ശാന്ത്യതീതാഖ്യ കലാ-പഞ്ചക,
ബ്രഹ്മാ, വിഷ്ണു, രുദ്ര, മഹേശ്വര, സദാശിവാഖ്യ-മൂര്‍തി-പഞ്ചക,
ശിവസാദാഖ്യ, മൂര്‍തസാദാഖ്യ, മൂര്‍തസാദാഖ്യ-കര്‍തൃസാദാഖ്യ-കര്‍മസാദാഖ്യ
സാദാഖ്യ പഞ്ചകാത്മകാനീതി ശിവപുരാണാഗമേഷു പ്രസിദ്ധം ।
A full discussion of this topic is beyond the scope of this writeup. One may have to approach a scholar for further details on this subject.
`Pashupati’ means the protector of the kine. Every thing in creation from Brahma the creator down to immovables are known as pashus. Shiva is known as Pashupati since He is their Lord. The name occurs in vedas (eg) in Rudram that says.നമോ വൃക്ഷേഭ്യോ ഹരികേശേഭ്യഃ പശൂനാം പതയേ നമഃ । It also occurs in the Shiva 108 namavali (no.92) and Shiva 1000 namavali. In the Shiva sahasranamam(Padmapuranam) (No.44) we find the following.
പശുപതിഃ – പശൂനാം ബ്രഹ്മാദീനാം ദ്വിപദാം ചതുഷ്പദാം ച പതിര്‍നായകഃ ।
“ബ്രഹ്മാദ്യാഃ സ്ഥാവരാന്താശ്ച പശവഃ പരികീര്‍തിതാഃ ।
തേഷാം പതിത്വാദ്വിശ്വേശോ ഭവഃ പശുപതിഃ സ്മൃതഃ ॥” ഇതി പുരാണം ।
“സര്‍വദാ യത്പശൂന്‍പാതി തേഷു യദ്രമതേ പുനഃ ।
തേഷാമധിപതിര്യച്ച തസ്മാത്പശുപതിഃ സ്മൃതഃ ॥” ഇതി മഹാഭാരതം ।
Nepal is therefore known as Pashupatipuri after the Lord.
The river Vangmati flows close to the temple of Pashupati. The waters from the river are used for the daily ablutions in the temple. It is said that after Lord Narasimha appeared, killed the demon king and blessed Prahlada. Then He disappeared from the scene. Prahlada was greatly disappointed at this. He wanted to see the Lord again and did severe penance. Lord Shiva was impressed by this and laughed in happiness. Water flowed from His mouth at that time and turned into a river. The river that flowed from His mouth came to be known as Vangmati. (From Nepala Mahatmyam).
ഭഗവന്തം തമന്വേഷ്ടും യദാ ഭാഗവതോ യയൌ ।
തമദൃഷ്ട്വാ തപസ്തേപേ ഹിമവച്ഛിഖരേ ശുഭേ ॥
ദൃഷ്ട്വാ തം ശംഭുരാഗത്യ ഹാസ്യമുച്ചൈശ്ചകാര ഹ ।
തതോ നദീ സമുത്പന്നാ ഹ്യുന്നതാത് ഗിരിഗഹ്വരാത് ॥
വചനാന്‍മമ ദൈത്യേന്ദ്ര ബഹിര്യാതാ യതോ നദീ ।
അതോഽസ്യാ വാങ്മതീ നാമ ഭവിഷ്യതി ന സംശയഃ ।
പ്രഹ്ലാദ ഗച്ഛ ദൈത്യേന്ദ്ര വിഷ്ണുഭക്തിര്‍ദൃഢാഽസ്തു തേ ॥
Lord Shiva blessed Prahlada that his devotion to Hari will remain firm.
Nepal also has the river Gandaki. Shaligrama stones are found in the river bed. They are symbolic of Lord Vishnu. Shrimad Bhagavatam makes a reference to the river in Book 5 – chapter 7 when it narrates the story of King Bharata. This country came to be known as Bharata Varsha after this king only. The king, after ruling over the country for a long time renounced everything and repaired to the forests to the hermitage of Sage Pulaha situated on the banks of river Gandaki. It is said that Lord Hari reveals His form to His devotees there in the ashram even today. The holy river Chakranadi (Gandaki) hallows on both sides the places of this ashrama through contact with circular (wheel like) pebbles on both sides.This place is known as the ShaligramakShetra.
ഏവം വര്‍ഷായുതസഹസ്രപര്യന്താവസിതകര്‍മനിര്‍വാണാവസരോഽധിഭുജ്യമാനം
സ്വതനയേഭ്യോ രിക്ഥം പിതൃപൈതാമഹം യഥാദായം വിഭജ്യ
സ്വയം സകലസമ്പന്നികേതാത് സ്വനികേതാത് പുലഹാശ്രമം പ്രവവ്രാജ ॥ 8॥
യത്ര ഹ വാവ ഭഗവാന്‍ ഹരിരദ്യാപി തത്രത്യാനാം
നിജജനാനാം വാത്സല്യേന സംനിധാപ്യത ഇച്ഛാരൂപേണ ॥ 9॥
യത്രാശ്രമപദാന്യുഭയതോനാഭീഭിര്‍ദൃഷച്ചക്രൈശ്ചക്രനദീ നാമ
സരിത്പ്രവരാ സര്‍വതഃ പവിത്രീകരോതി ॥ 10॥
॥ HISTORICAL NOTES:-
॥
The documents in the National Archives of Nepal reveal that Shankaracharya visited Nepal during his travels around the country. He had discussions with the then king of Nepal who was a Buddhist and weaned
him away from Buddhism to Hinduism. He made changes to the way pujas were being done in Pashupatinath temple and arranged to have regular pujas done by priests got from South India. Four priests, properly trained in the temple procedures and recitng the vedas perform the pujas to the four faces on the four sides. These facts are also to be seen in the text Punyashloka manjari that deals with the history of the Kanchi Shankara math. It also says that Vipulananda Sadashiva – the 53rd acharya in the lineage of acharyas of the math visited Nepal. He was warmly received by the king and honoured by him. The following verse in the text says that.
നിജനീവൃദഗ്രഹേതിഖേദത്യജനേപാലനൃപാലപൂജ്യപാദഃ ।
സ പുരോ മമ സാധു സന്നിധത്താം വിഫലാനനദസദാശിവോഽപ്രമത്തഃ ॥
This fact is also mentioned as
നേപാലാദിനൃപാലമൌലിവിധൃതശ്രീശാസന …
in the Vyasachaliya Shankaravijayam ..
Vyasachala was the disciple of Vipulananda Sadashiva and succeded him as the 54th head of the math. He is the author of Vyasachaliya Shankaravijayam. The details show that the Vipulananda
Sadashiva visited Nepal when it was in the grip of severe famine. He blesed the state and brought relief from the severe famine.
Now, before concluding, let us ponder as to what we should seek from Lord Pashupati. Shankaracharya, in his Shivanandalahari (verse No.68) shows us the way. Let us join him in this moving appeal to Lord Pashupati.
അമിതമുദമൃതം മുഹുര്‍ദുഹന്തീം
വിമല-ഭവത്പദ-ഗോഷ്ഠമാവസ്ന്തീം ।
സദയ പശുപതേ സു-പുണ്യ-പാകം
മമ പരിപാലയ ഭക്തി-ധേനുമേകാം ॥ 68॥
Pashu(പശു) means cattle in general. Here the acharya takes it to mean a cow. The `cow’ in this instance is devotion or bhakti. Lord Pashupati is the owner of the cow. The acharya requests the Lord to take care of the bhakti `cow’ and nourish it or, in other words, make his devotion to Him firm and unwavering. The cow shed will generally be unclean. But the bhakti cow will not stay in unclean places. It stays in a very clean place (viz.) the Lord’s feet.വിമല-ഭവത്പദ-ഗോഷ്ഠമാവസന്തീം। വിമല = clean, pure. ഭവത്പദ-ഗോഷ്ഠമാവസന്തീം = staying in the cow-pen of your feet.ഗോഷ്ഠം = cowpen. This implies that the place where bhakti resides is a very exalted one. The ordinary cow can give only milk, in limited quantities and that too at specific times only. This bhakti cow is capable of giving us many good things – and that too all the time and in abundance and most importantly the nectar called `bliss’ . So, അമിതമുദമൃതം മുഹുര്‍ദുഹന്തീം। അമിത = unlimited. മുദം = joy, happiness. അമൃതം = nectar. ദുഹന്തീം = yielding.മുഹുഃ = often, frequently. The cow will be tied to a peg
fixed to the ground. Bhakti is the result of good deeds or punyam done in many births. So, the bhakti cow is tied to the peg that is the frution of good deeds or punyam done in numerous births.സുപുണ്യ-പാകാം । The Lord is requested to take care of such a cow. Lord Pashupati is addressed asസദയ പശുപതേ = O! the compassionate Pashupati!. This indicates that the Lord has a kind heart and will certainly listen to our pleading.