॥ Bhartrihari’s Vijnanashataka Telugu Lyrics ॥
విజ్ఞానశతకం భర్తృహరికృత
విగలదమలదానశ్రేణిసౌరభ్యలోభో-
పగతమధుపమాలావ్యాకులాకాశదేశః ।
అవతు జగదశేషం శశ్వదుగ్రాత్మదర్య్యో ?
విపులపరిఘదన్తోద్దణ్డశుణ్డో గణేశః ॥ ౧ ॥
యత్సత్తయా శుచి విభాతి యదాత్మభాసా
ప్రద్యోతితం జగదశేషమపాస్తదోషమ్ ।
తద్బ్రహ్మ నిష్కలమసఙ్గమపారసౌఖ్యం
ప్రత్యగ్భజే పరమమఙ్గలమద్వితీయమ్ ॥ ౨ ॥
మాతా మృతా జనయితాపి జగామ శీఘ్రం
లోకాన్తరం తవ కలత్రసుతాదయోఽపి ।
భ్రాతస్తథాపి న జహాసి మృషాభిమానం
దుఃఖాత్మకే వపుషి మూత్రకుదర్పకూపే ॥ ౩ ॥
బ్రహ్మామృతం భజ సదా సహజప్రకాశం
సర్వాన్తరం నిరవధి ప్రథితప్రభావమ్ ।
యద్యస్తి తే జిగమిషా సహసా భవాబ్ధేః
పారే పరే పరమశర్మణి నిష్కలఙ్కే ॥ ౪ ॥
ఆరభ్య గర్భవసతిం మరణావసానం
యద్యస్తి జీవితుమదృష్టమనేకకాలమ్ ।
జన్తోస్తథాపి న సుఖం సుఖవిభ్రమోఽయం
యద్బాలయా రతిరనేకవిభూతిభాజః ॥ ౫ ॥
సా రోగిణీ యది భవేదథవా వివర్ణా
బాలాప్రియాశశిముఖీ రసికస్య పుంసః ।
శల్యాయతే హృది తథా మరణం కృశాఙ్గ్యా-
యత్తస్య సా విగతనిద్రసరోరుహాక్షీ ॥ ౬ ॥
త్వత్సాక్షికం సకలమేతదవోచమిత్థం
భ్రాతర్విచార్య భవతా కరణీయమిష్టమ్ ।
యేనేదృశం న భవితా భవతోఽపి కష్టం
శోకాకులస్య భవసాగరమగ్నమూర్తేః ॥ ౭ ॥
నిష్కణ్టకేఽపి న సుఖం వసుధాధిపత్యే
కస్యాపి రాజతిలకస్య యదేష దేవః ।
విశ్వేశ్వరో భుజగరాజవిభూతిభూషో
హిత్వా తపస్యతి చిరం సకలా విభూతీః ॥ ౮ ॥
భూమణ్డలం లయముపైతి భవత్యబాధం
లబ్ధాత్మకం పునరపి ప్రలయం ప్రయాతి ।
ఆవర్తతే సకలమేతదనన్తవారం
బ్రహ్మాదిభిః సమమహో న సుఖం జనానామ్ ॥ ౯ ॥
యదా దేవాదీనాపి భవతి జన్మాది నియతం
మహాహర్మ్యస్థానే లలితలలనాలోలమనసామ్ ।
తదా కామార్తానాం సుగతిరిహ సంసారజలధౌ
నిమగ్నానాముచ్చై రతివిషయశోకాదిమకరే ॥౧౦ ॥
స్వయం భోక్తా దాతా వసు సుబహు సమ్పాద్య భవితా
కుటుమ్బానాం పోష్టా గుణనిధిరశేషేప్సితనరః ।
ఇతి ప్రత్యాశస్య ప్రబలదురితానీతవిధురం
శిరస్యస్యాకస్మాత్పతతి నిధనం యేన భవతి ॥ ౧౧ ॥
విపశ్చిద్దేహాదౌ క్వచిదపి మమత్వం న కురుతే
పరబ్రహ్మధ్యాతా గగననగరాకారసదృశే ।
నిరస్తాహఙ్కారః శ్రుతిజనితవిశ్వాసముషితో
నిరాతఙ్కోఽవ్యగ్రః ప్రకృతిమధురాలాపచతురః ॥ ౧౨ ॥
అరే చేతశ్చిత్రం భ్రమసి యదపాస్య ప్రియతమం
ముకున్దం పార్శ్వస్థం పితరమపి మాన్యం సుమనసామ్ ।
బహిః శబ్దాద్యర్థే ప్రకృతిచపలే క్లేశబహులే
న తే సంసారేఽస్మిన్భవతి సుఖదాద్యాపి విరతిః ॥ ౧౩ ॥
న జానీషే మూర్ఖ క్వచిదపి హితం లోకమహితం
భ్రమద్భోగాకాఙ్క్షాకలుషితతయా మోహబహులే ।
జగత్యత్రారణ్యే ప్రతిపదమనేకాపది సదా
హరిధ్యానే వ్యగ్రం భవ సకలతాపైకకదనే ॥ ౧౪ ॥
వియద్భూతం భూతం యదవనలభం ? చాఖిలమిదం
మహామాయాసఙ్గాద్భుజగ ఇవ రజ్వాం భ్రమకరమ్ ।
తదత్యన్తాల్హాదం విజరమమరం చిన్తయ మనః
పరబ్రహ్మావ్యగ్రం హరిహరసురాద్యైరవగతమ్ ॥ ౧౫ ॥
న చేత్తే సామర్థ్యం భవనమరణాతఙ్కహరణే
మనోఽనిర్దిష్టేఽస్మిన్నవగతగుణే జ్ఞాతుమకలే ।
తదా మేఘశ్యామం కమలదలదీర్ఘాక్షమమలం
భజస్వ శ్రీరఙ్గం శరదమృతధామాధికముఖమ్ ॥ ౧౬ ॥
క్వయాతః క్వాయాతో ద్విజ కలయసే రత్నమటవీ-
మటన్వ్యాఘ్రాఘ్రాతో మరణమగమద్విశ్వమహితః ।
అయం విద్యారామో మునిరహహ కేనాపి విదుషా
న ఖల్వాత్మప్రాయో భవతు సుకరో జ్ఞాతుమశివః ॥ ౧౭ ॥
అహం శ్రాన్తోఽధ్వానం బహువిషమతిక్రమ్య విషమం
ధనాకాఙ్క్షాక్షిప్తః కునృపతిముఖాలోకనపరః ।
ఇదానీం కేనాపి స్థితిముదరకూపస్య భరణే
కదన్నేనారణ్యే క్వచిదపి సమీహే స్థిరమతిః ॥ ౧౮ ॥
యమారాధ్యారాధ్యం త్రిభువనగురోరాప్తవసతిః
ధ్రువో జ్యోతిశ్చక్రే సుచిరమనవద్యం శిశురపి ।
అవాప ప్రల్హాదః పరమపదమారాధ్య యమితః
స కస్యాలం క్లేశో హరతి న హరిః కీర్తితగుఅణః ॥ ౧౯ ॥
కదాచిత్కష్టేన ద్రవిణమధమారాధనవశా-
న్మయా లబ్ధం స్తోకం నిహితమవనౌ తస్కరభయాత్ ।
తతో నిత్యే కశ్చిత్క్వచిదపి తదాఖుర్బిలగృహేఽ-
నయల్లబ్ధోఽప్యర్థో న భవతి యదా కర్మ విషమమ్ ॥ ౨౦ ॥
జగామ వ్యర్థం మే బహుదినమథార్థార్థితతయా
కుభూమీపాలానాం నికటగతిదోషాకులమతేః ।
హరిధ్యానవ్యగ్రం భవితుమధునా వాఞ్ఛతి మనః
క్వచిద్గఙ్గాతీరే తరుణతులసీసౌరభభరే ॥ ౨౧ ॥
కదా భాగీరథ్యా భవజలధిసన్తారతరణేః
స్ఖలద్వీచీమాలాచపలతలవిస్తారితముదః ।
తమస్స్థానే కుఞ్జే క్వచిదపి నివిశ్యాహృతమనా
భవిష్యామ్యేకాకీ నరకమథనే ధ్యానరసికః ॥ ౨౨ ॥
కదా గోవిన్దేతి ప్రతిదివసముల్లాసమిలితాః
సుధాధారాప్రాయాస్త్రిదశతటినీవీచిముఖరే ।
భవిష్యన్త్యేకాన్తే క్వచిదపి నికుఞ్జే మమ గిరో
మరాలీచక్రాణాం స్థితిసుఖరవాక్రాన్తపులినే ॥ ౨౩ ॥
యదధ్యస్తం సర్వం స్రజి భుజగవద్భాతి పురతో
మహామాయోద్గీర్ణం గగనపవనాద్యం తనుభృతామ్ ।
భవేత్తస్యా భ్రాన్తేర్మురరిపురధిష్ఠానముదయే
యతో నస్యాద్భ్రాన్తిర్నిరధికరణా క్వాపి జగతి ॥ ౨౪ ॥
చిదేవ ధ్యాతవ్యా సతతమనవద్యా సుఖతను-
ర్నిరాధారా నిత్యా నిరవధిరవిద్యాదిరహితా ।
అనాస్థామాస్థాయ భ్రమవపుషి సర్వత్ర విషయే
సదా శేషవ్యాఖ్యానిపుణమతిభిః ఖ్యాతయతిభిః ॥ ౨౫ ॥
అహోఽత్యర్థేఽప్యర్థే శ్రుతిశతగురుభ్యామవగతే
నిషిద్ధత్వేనాపి ప్రతిదివసమాధావతి మనః ।
పిశాచస్తత్రైవ స్థిరరతిరసారేఽపి చపలం
న జానే కేనాస్య ప్రతికృతిరనార్యస్య భవితా ॥ ౨౬ ॥
నిత్యానిత్యపదార్థతత్త్వవిషయే నిత్యం విచారః సతాం
సంసర్గే మితభాషితా హితమితాహారోఽనహఙ్కారితా ।
కారుణ్యం కృపణే జనే సుఖిజనే ప్రీతిః సదా యస్య స
ప్రాయేణైవ తపః కరోతి సుకృతీ చేతోముకున్దప్రియః ॥ ౨౭ ॥
సా గోష్ఠీ సుహృదాం నివారితసుధాస్వాదాధునా క్వాగమ-
త్తేధీరా ధరణీధరోపకరణీభూతా యయుః క్వాపరే ।
తే భూపా భవభీరవో భవరతాః క్వాగుర్నిరస్తారయో
హా కష్టం క్వ చ గమ్యతే నహి సుఖం క్వాప్యస్తి లోకత్రయే ॥ ౨౮ ॥
భానుర్భూవలయప్రదక్షిణగతిః క్రీడారతిః సర్వదా
చన్ద్రోప్యేషకలానిధిః కవలితః స్వర్భానునా దుఃఖితః ।
ఱ్హాసం గచ్ఛతి వర్ధతే చ సతతం గీర్వాణవిశ్రామభూ-
స్తత్స్థానం ఖలు యత్ర నాస్త్యపహతిః క్లేశస్య సంసారిణామ్ ॥ ౨౯ ॥
సంసారేఽపి పరోపకారకరణఖ్యాతవ్రతా మానవా
యే సమ్పత్తిగృహా విచారచతురా విశ్వేశ్వరారాధకాః ।
తేఽప్యేనం భవసాగరం జనిమృతిగ్రాహాకులం దుస్తరం
గమ్భీరం సుతరాం తరన్తి వివిధవ్యాధ్యాధివీచీమయమ్ ॥ ౩౦ ॥
రే రే చిత్త మదాన్ధ మోహబధిరా మిథ్యాభిమానోద్ధతా
వ్యర్థేయం భవతాం ధనావనరతిః సంసారకారాగృహే ।
బద్ధానాం నిగడేన గాత్రమమతాసంజ్ఞేన యత్కర్హిచి-
ద్దేవబ్రాహ్మణభిక్షుకాదిషు ధనం స్వప్నేఽపి న వ్యేతి వః ॥ ౩౧ ॥
యావత్తే యమకిఙ్కరాః కరతలక్రూరాసిపాశాదయో
వుర్దాన్తాః సృణిరాజదీర్ఘసునఖా దంష్ట్రాకరాలాననాః ।
నాకర్షన్తి నరాన్ధనాదిరహితాన్యత్తావదిష్టేచ్ఛయా
యుష్మాభిః క్రియతాం ధనస్య కృపణాస్త్యాగః సుపర్వాదిషు ॥ ౩౨ ॥
దేహాద్యాత్మమతానుసారి భవతాం యద్యస్తి ముగ్ధం మతం
వేదవ్యాసవినిన్దితం కథమహో పిత్రాద్యపత్యే తదా ।
దాహాదిః క్రియతే విశుద్ధఫలకో యుష్మాభిరుద్వేజితైః
శోకేనార్థపరాయణైరపసదైర్దృష్టార్థమాత్రార్థిభిః ॥ ౩౩ ॥
అద్యశ్వో వా మరణమశివప్రాణినాం కాలపాశై-
రాకృష్టానాం జగతి భవతో నాన్యథాత్వం కదాచిత్ ।
యద్యప్యేవం న ఖలు కురుతే హా తథాప్యర్థలోభం
హిత్వా ప్రాణీ హితమవహితో దేవలోకానుకూలమ్ ॥ ౩౪ ॥
దృష్టప్రాయం వికలమఖిలం కాలసర్పేణ విశ్వం
క్రూరేణేదం శివ శివ మునే బ్రూహి రక్షాప్రకారమ్ ।
అస్యాస్తేకః శృణు మురరిపోర్ధ్యానపీయూషపానం
త్యక్త్వా నాన్యత్కిమపి భువనే దృశ్యతే శాస్త్రదృష్ట్యా ॥ ౩౫ ॥
ధ్యానవ్యగ్రం భవతు తవ హృత్తిష్ఠతో యత్ర తత్ర
శ్రీమద్విష్ణోస్త్రిభువనపతేర్నిత్యమానన్దమూర్తేః ।
లక్ష్మీచేతఃకుముదవిపులానన్దపీయూషధామ్నో
మేఘచ్ఛాయాప్రతిభటతనోః క్లేశసిన్ధుం తితీర్షోః ॥ ౩౬ ॥
కామవ్యాఘ్రే కుమతిఫణిని స్వాన్తదుర్వారనీడే
మాయాసింహీవిహరణమహీలోభభల్లూకభీమే ।
జన్మారణ్యే న భవతి రతిః సజ్జనానాం కదాచి-
త్తత్త్వజ్ఞానాం విషయతుషితాకణ్టకాకీర్ణపార్శ్వే ॥ ౩౭ ॥
యామాసాద్య త్రిలోకీజనమహితశివావల్లభారామభూమిం
బ్రహ్మాదీనాం సురాణాం సుఖవసతిభువో మణ్డలం మణ్డయన్తీమ్ ।
నో గర్భే వ్యాలుఠన్తి క్వచిదపి మనుజా మాతురుత్క్రాన్తిభాజ-
స్తాం కాశీం నో భజన్తే కిమితి సుమతయో దుఃఖభారం వహన్తే ॥ ౩౮ ॥
కిం కుర్మః కిం భజామః కిమిహ సముద్రితం సాధనం కిం వయస్యాః
సంసారోన్మూలనాయ ప్రతిదివసమిహానర్థశఙ్కావతారః ।
భ్రాతర్జ్ఞాతం నిదానం భవభయదలనే సఙ్గతం సజ్జ్నాం
తాం కాశీమాశ్రయామో నిరుపమయశసః స్వఃస్రవన్త్యా వయస్యామ్ ॥ ౩౯ ॥
భుక్తిః క్వాపి న ముక్తిరస్త్యభిమతా క్వాణ్యస్తి ముక్తిర్న సా
కాశ్యామస్తి విశేష ఏవ సుతరాం శ్లాఘ్యం యదేతద్రూపమ్ ।
సర్వైరుత్తమమధ్యమాధమజనైరాసాద్యతేఽనుగ్రహా-
ద్దేవస్య త్రిపురద్విషః సురధునీస్నానావదాతవ్యయైః ॥ ౪౦ ॥
విద్యన్తే ద్వారకాద్యా జగతి కతి న తా దేవతారాజధాన్యో
యద్యప్యన్యాస్తథాపి స్ఖలదమలజలావర్తగఙ్గాతరఙ్గా ।
కాశ్యేవారామకూజత్పికశుకచటకాక్రాన్తదిక్కామినీనాం
క్రీడాకాసారశాలా జయతి మునిజనానన్దకన్దైకభూమిః ॥ ౪౧ ॥
కాశీయం సమలఙ్కృతా నిరుపమస్వర్గాపగావ్యోమగా-
స్థూలోత్తారతరఙ్గబిన్దువిలసన్ముక్తాఫలశ్రేణిభిః ।
చఞ్చచ్చఞ్చలచఞ్చరీకనికరారాగామ్బరా రాజతే
కాసారస్థవినిద్రపద్మనయనా విశ్వేశ్వరప్రేయసీ ॥ ౪౨ ॥
వన్హిప్రాకారబుద్ధిం జనయతి వలభీవాసినాం నాగరాణాం
గన్ధారణ్యప్రసూతస్ఫుటకుసుమచయః కింశుకానాం శుకానామ్ ।
చఞ్చ్వాకారో వసన్తే పరమపదపదం రాజధానీ పురారేః
సా కాశ్యారామరమ్యా జయతి మునిజనానన్దకన్దైకభూమిః ॥ ౪౩ ॥
భజత విబుధసిన్ధుం సాధవో లోకబన్ధుం
హరహసితతరఙ్గం శఙ్కరాశీర్షసఙ్గమ్ ।
దలితభవభుజఙ్గం ఖ్యాతమాయావిభఙ్గం
నిఖిలభువనవన్ద్యం సర్వతీర్థానవద్యమ్ ॥ ౪౪ ॥
యదమృతమమృతానాం భఙ్గరఙ్గప్రసఙ్గ-
ప్రకటితరసవత్తావైభవం పీతముచ్చైః ।
దలయతి కలిదన్తాంస్తాం సుపర్వస్రవన్తీం
కిమితి న భజతార్తా బ్రహ్మలోకావతీర్ణామ్ ॥ ౪౫ ॥
స్వాధీనే నికటస్థితేఽపి విమలజ్ఞానామృతే మానసే
విఖ్యాతే మునిసేవితేఽపి కుధియో న స్నాన్తి తీర్థే ద్విజాః ।
యత్తత్కష్టమహో వివేకరహితాస్తీర్థార్థినో దుఃఖితా
యత్ర క్వాప్యటవీమటన్తి జలధౌ మజ్జన్తి దుఃఖాకరే ॥ ౪౬ ॥
నాభ్యస్తో ధాతువాదో న చ యువతీవశీకారకః కోప్యుపాయో
నో వా పౌరాణికత్వం న చ సరసకవితా నాపి నీతిర్న గీతిః ।
తస్మాదర్థార్థినాం యా న భవతి భవతశ్చాతురీ క్వాపి విద్వన్
జ్ఞాత్వేత్థం చక్రపాణేరనుసర చరణామ్భోజయుగ్మం విభూత్యై ॥ ౪౭ ॥
అర్థేభ్యోఽనర్థజాతం భవతి తనుభృతాం యౌవనాదిష్వవశ్యం
పిత్రాద్యైరర్జితేభ్యోఽనుపకృతిమతిభిః స్వాత్మనైవార్జితేభ్యః ।
యస్మాద్దుఃఖాకరేభ్యస్తమనుసర సదా భద్ర లక్ష్మీవిలాసం
గోపాలం గోపకాన్తాకుచకలశతటీకుఙ్కుమాసఙ్గరఙ్గమ్ ॥ ౪౮ ॥
భ్రాతః శాన్తం ప్రశాన్తం క్వచిదపి నిపతన్మిత్ర రే భూధరాగ్రే
గ్రీష్మే ధ్యానాయ విష్ణోః స్పృహయసి సుతరాం నిర్విశఙ్కే గుహాయామ్ ।
అన్వేష్యాన్తాదృగత్ర క్షితివలయతలే స్థానమున్మూల యావ-
త్సంసారానర్థవృక్షం ప్రథితతమమహామోహమూలం విశాలమ్ ॥ ౪౯ ॥
కేదారస్థానమేకం రుచిరతరముమానాట్యలీలావనీకం
ప్రాలేయాద్రిప్రదేశే ప్రథితమతితరామస్తి గఙ్గానివేశే ।
ఖ్యాతం నారాయణస్య త్రిజగతి బదరీనామ సిద్ధాశ్రమస్య
తత్రైవానాదిమూర్తేర్మునిజనమనసామన్యదానన్దమూర్తేః ॥ ౫౦ ॥
సన్తన్యే త్రిదశాపగాదిపతనాదేవ ప్రయాగాదయః
ప్రాలేయాచలసమ్భవా బహుఫలాః సిద్ధాశ్రమాః సిద్ధయః ।
యత్రాఘౌఘసహా భవన్తి సుధియాం ధ్యానేశ్వరణాం చిరం
ముక్తాశేషభియాం వినిద్రమనసాం కన్దామ్బుపర్ణాశినామ్ ॥ ౫౧ ॥
కిం స్థానస్య నిరీక్షణేన మురజిద్ధ్యానాయ భూమణ్డలే
భ్రాతశ్చేద్విరతిర్భవేద్దృఢతరా యస్య స్రగాదౌ సదా ।
తస్యైషా యది నాస్తి హన్త సుతరాం వ్యర్థం తదాన్వేషణం
స్థానస్యానధికారిణః సురధునీతీరాద్రికుఞ్జాదిషు ॥ ౫౨ ॥
స్వాన్తవ్యోమ్ని నిరస్తకల్మషఘనే సద్బుద్ధితారావలీ-
సన్దీప్తే సముదేతి చేన్నిరుపమానన్దప్రభామణ్డలః ।
బ్రహ్మజ్ఞానసుధాకరః కవలితావిద్యాన్ధకారస్తదా
క్వ వ్యోమ క్వ సదాగతిః క్వ హుతభుక్ క్వామ్భాః క్వ సర్వంసహా ॥ ౫౩ ॥
విశ్వేశ్వరే భవతి విశ్వజనీనజన్మ-
విశ్వమ్భరే భగవతి ప్రథితప్రభావే ।
యో దత్తచిత్తవిషయః సుకృతీ కృతార్థో
యత్ర క్వచిత్ప్రతిదినం నివసన్ గృహాదౌ ॥ ౫౪ ॥
చిద్రత్నమత్ర పతితం వపురన్ధకూపే
పుంసో భ్రమాదనుపమం సహనీయతేజః ।
ఉద్ధృత్య యో జగతి తద్భవితా కృతార్థో
మన్యే స ఏవ సముపాసితవిశ్వనాథః ॥ ౫౫ ॥
యద్యేతా మదనేషవో మృగదృశశ్చేతఃకురఙ్గారయో
ధీరాణామపి నో భవేయురబలాః సంసారమాయాపురే ।
కో నామామృతసాగరే న రమతే ధీరస్తదా నిర్మలే
పూర్ణానన్దమహోర్మిరమ్యనికరే రాగాదినక్రోజ్ఝితే ॥ ౫౬ ॥
బాలేయం బాలభావం త్యజతి న సుదతి యత్కటాక్షైర్విశాలై-
రస్మాన్విభ్రామయన్తీ లసదధరదలాక్షిప్తచూతప్రవాలా ।
నేతుం వాఞ్ఛత్యకామాన్ స్వసదనమధునా క్రీడితుం దత్తచిత్తాన్
పుష్యన్నీలోత్పలోత్పలాభే మురజితి కమలావల్లభే గోపలీలే ॥ ౫౭ ॥
శివ శివ మహాభ్రాన్తిస్థానం సతాం విదుషామపి
ప్రకృతిచపలా ధాత్రా సృష్టాః స్త్రియో హరిణీదృశః ।
విజహతి ధనం ప్రాణైః సాకం యతస్తదవాప్తయే
జగతి మనుజా రాగాకృష్టాస్తదేకపరాయణాః ॥ ౫౮ ॥
హరతి వపుషః కాన్తిం పుంసః కరోతి బలక్షితిం
జనయతి భృశం భ్రాన్తిం నారీ సుఖాయ నిషేవితా ।
విరతివిరసా భుక్తా యస్మాత్తతో న వివేకిభి-
ర్విషయవిరసైః సేవ్యా మాయాసమాశ్రితవిగ్రహా ॥ ౫౯ ॥
కమలవదనా పీనోత్తుఙ్గం ఘటాకృతి బిభ్రతీ
స్తనయుగమియం తన్వీ శ్యామా విశాలదృగఞ్చలా ।
విశదదశనా మధ్యక్షామా వృథేతి జనాః శ్రమం
విదధతి ముధారాగాదుచ్చైరనీదృశవర్ణనే ॥ ౬౦ ॥
జనయతి సుతం కఞ్చిన్నారీ సతీ కులభూషణం
నిరుపమగుణైః పుణ్యాత్మానం జగత్పరిపాలకమ్ ।
కథమపి న సాఽనిన్ద్యా వన్ద్యా భవేన్మహతాం యతః ।
సురసరిదివ ఖ్యాతా లోకే పవిత్రితభూతలా ॥ ౬౧ ॥
ధన్యా ఏతే పుమాంసో యదయమహమితి త్యక్తచేతోవికల్పా
నిశ్శఙ్కం సంచరన్తో విదధతి మలినం కర్మ కామప్రయుక్తాః ।
జానన్తోఽప్యర్థహీనం జగదిదమఖిలం భ్రాన్తవద్ద్వైతజాలం
రాగద్వేషాదిమన్తో వయమయమితి హా న త్యజన్తేఽభిమానమ్ ॥ ౬౨ ॥
ప్రజ్ఞావన్తోఽపి కేచిచ్చిరముపనిషదాద్యర్థకారా యతన్తో
వ్యాకుర్వన్తోఽపి కేచిద్దలితపరమతా యద్యపి జ్ఞాతతత్త్వాః ।
తీర్థే తీర్థం తథాపి భ్రమణరసికతాం నో జహత్యధ్వఖేదా
యత్తత్కష్టం విధత్తే మమ మనసి సదా పశ్యతస్తత్ర కృత్యమ్ ॥ ౬౩ ॥
తీర్థావస్థానజన్యం న భవతి సుకృతం దుష్కృతోన్మూలనం వా
యస్మాదాభ్యాం విహీనః శ్రుతిసమధిగతః ప్రత్యగాత్మా జనానామ్ ।
సర్వేషామద్వితీయో నిరతిశయసుఖం యద్యపి స్వప్రకాశా-
స్తీర్థే విద్యాస్తథాపి స్పృహయతి తపసే యత్తదాశ్చర్యహేతుః ॥ ౬౪ ॥
ఉదాసీనో దేవో మదనమథనః సజ్జనకులే
కలిక్రీడాసక్తఃకృతపరిజనః ప్రాకృతజనః ।
ఇయం మ్లేచ్ఛాక్రాన్తా త్రిదశతటినీ చోభయతటే
కథం భ్రాన్తస్థాతా కథయ సుకృతీ కుత్ర విభయః ॥ ౬౫ ॥
నిస్సారావసుధాధునా సమజని ప్రౌఢప్రతాపనల-
జ్వాలాజ్వాలసమాకులా ద్విపఘటాసఙ్ఘట్టవిక్షోభితా ।
మ్లేచ్ఛానాం రథవాజిపత్తినివహైరున్మీలితా కీదృశీ-
యం విద్యా భవితేతి హన్త న సఖే జానీమహే మోహితాః ॥ ౬౬ ॥
వేదో నిర్వేదమాగాదిహ నమనభియా బ్రాహ్మణానాం వియోగా-
ద్వైయాసిక్యో గిరోఽపి క్వచిదపి విరలాః సమ్మతం సన్తి దేశే ।
ఇత్థం ధర్మే విలీనే యవనకులపతౌ శాసతి క్షోణిబిమ్బం
నిత్యం గఙ్గావగాహాద్భవతి గతిరితః సంసృతేరర్థసిద్ధౌ ॥ ౬౭ ॥
గఙ్గా గఙ్గేతి యస్యాః శ్రుతమపి పఠితం కేనచిన్నామమాత్రం
దురస్థస్యాపి పుంసో దలయతి దురితం ప్రౌఢమిత్యాహురేకే ।
స గఙ్గా కస్య సేవ్యా న భవతి భువనే సజ్జనస్యాతిభవ్యా
బ్రహ్మాణ్డం ప్లావయన్తీ త్రిపురహరజటామణ్డలం మణ్డయన్తీమ్ ॥ ౬౮ ॥
యత్తీరే వసతాం సతామపి జలైర్మూలైః ఫలైర్జీవతాం
ముక్తాహంమమభావశుద్ధమనసామాచారవిద్యావతామ్ ।
కైవల్యం కరబిల్వతుల్యమమలం సమ్పద్యతే హేలయా ।
స గఙ్గా హ్యతులామలోర్మిమపటలా సద్భిః కుతో నేక్ష్యతే ౬౯ ॥
తీర్థానామవలోకనే సుమనసాముత్కణ్ఠతే మానసం
తావద్భూవలయే సతాం పురరిపుధ్యానామృతాస్వాదినామ్।
పావత్తే న విలోకయన్తి సరితాం రోచిష్ణుముక్తావలీమ్ ।
శ్రీమన్నాకతరఙ్గిణీం హరజటాజూటాటవీవిభ్రమామ్ ॥ ౭౦ ॥
సంసారో వివిధాధిబాధబధిరః సారాయతే మానసే
నిఃసారోఽపి వపుష్మతాం కలివృకగ్రాసీకృతానాం చిరమ్ ।
దృష్టాయాం ఘనసారపాథసి మహాపుణ్యేన యస్యాం సతాం
సా సేవ్యా న కుతో భవేత్సురధునీస్వర్గాపవర్గోదయా ॥ ౭౧ ॥
యస్యాః సఙ్గతిరున్నతిం వితనుతే వారామమీషాం జనై-
రుద్గీతా కవిభిర్మహేశ్వరమనోభీష్టా మహీమణ్డలే ।
సా సన్తః శరదిన్దుసోదరపయః పూరాభిరామా నద-
త్కోకశ్రేణిమనోజపుణ్యపులినా భాగీరథీ సేవ్యతామ్ ॥ ౭౨ ॥
క్వచిద్ధంసశ్రేణీ సుఖయతి రిరంసుః శ్రుతిసుఖం
నదన్తీ చేతో నో విపులపులినే మన్థరగతిః ।
తదేతస్యా యోఽర్థీ సురతరులతా నాకతటినీఈ
సదా సద్భిః సేవ్యా సకలపురుషార్థాయ కృతిభిః ॥ ౭౩ ॥
కలౌ గఙ్గా కాశ్యాం త్రిపురహరపుర్యాం భగవతీ
ప్రశస్తాదేవానామపి భవతి సేవ్యానుదివసమ్ ।
ఇతి వ్యాసో బ్రూతే మునిజనధురీణో హరికథా-
సుధాపానస్వస్థో గలితభవబన్ధోఽతులమతిః ॥ ౭౪ ॥
యావజ్జాగర్తి చిత్తే దురితకలుషితే ప్రాణినో విత్తపుత్ర-
క్షేత్రాద్యర్థేషు చిన్తా తదతిపరతయా భ్రామ్యమానస్య నిత్యమ్ ।
తావన్నార్థస్య సిద్ధిర్భవతి కథమపి ప్రాథితస్యార్తిభాజా
కైవల్యాఖ్యస్య లోకే రమణసుఖభువో ముక్తదోషానుషక్తేః ॥ ౭౫ ॥
సన్త్యర్థా మమ సఞ్చితా బహుధాః పిత్రాదిభిః సామ్ప్రతం
వాణిజ్యైః కృషిభిః కలాభిరపి తాన్విస్తారయిష్యామి వః ।
హే పుత్రా ఇతి భావన్ననుదినం సంసారపాశావలీం
ఛేత్తాయం తు కథం మనోరథమయీం జీవో నిరాలమ్బనః ॥ ౭౬ ॥
జానన్నేవ కరోతి కర్మ బహులం దుఃఖాత్మకం ప్రేరితః
కేనాప్యప్రతివాచ్యశక్తిమహినా దేవేన ముక్తాత్మనా ।
సర్వజ్ఞేన హృదిస్థితేన తనుమత్సంసారరఙ్గాఙ్గణే
మాద్యద్బుద్ధినటీవినోదనిపుణో నృత్యన్నఙ్గప్రియః ॥ ౭౭ ॥
కో దేవో భువనోదయావనకరో విశ్వేశ్వరో విద్యతే
యస్యాజ్ఞావశవర్తినో జలధియో నాప్లావయన్తి క్షితిమ్ ।
ఇత్యామ్నాతమపీశ్వరం సురశిరోరత్నం జగత్సాక్షిణం
సర్వజ్ఞం ధనయౌవనోద్ఘతమనా నో మన్యతే బాలిశః ॥ ౭౮ ॥
కస్యేమౌ పితరౌ మనోభవవతా తాపేన సంయోజితా-
వన్యోన్యం తనయాదికం జనయతో భూమ్యాదిభూతాత్మభిః ।
ఇత్థం దుఃస్థమతిర్మనోభవరతిర్యో మన్యతే నాస్తికః
శాన్తిస్తస్య కథం భవేద్ఘనవతో దుష్కర్మధర్మశ్రమాత్ ॥ ౭౯ ॥
హిక్కాకాస భగన్దరోదరమహామేదజ్వరైరాకులః
శ్లేష్మాద్యైరపి నిద్రయా విరహితో మన్దానలోల్పాశనః ।
తారుణ్యేఽపి విలోక్యతే బహువిధో జీవో దరిద్రేశ్వరో
హా కష్టం కథమీదృశం భగవతః సంసారదుఃసాగరే ॥ ౮౦ ॥
మాద్యత్తార్కికతాన్త్రికద్విపఘటాసఙ్ఘట్టపఞ్చానన-
స్తద్వదృప్తకదన్తవైద్యకకలాకల్పోఽపి నిష్కిఞ్చనః ।
యత్ర క్వాపి వినాశయా కృశతనుర్భూపాలసేవాపరో
జీవన్నేవ మృతాయతే కిమపరం సంసారదుఃసాగరే ॥ ౮౧ ॥
ఆఢ్యః కశ్చిదపణ్డితోఽపి విదుషాం సేవ్యః సదా ధార్మికో
విశ్వేషాముపజారకో మృగదృశామానన్దకన్దాకరః ।
కర్పూరద్యుతికీర్తిభూషితహరిద్భూమణ్డలే గీయతే
శశ్వద్ద్వన్దిజనైర్మహీతనుభృతః పుణ్యైర్న కస్యోదయః ॥ ౮౨ ॥
కర్తవ్యం న కరోతి బన్ధుభిరపి స్నేహాత్మభిర్వోదితః
కామిత్వాదభిమన్యతే హితమతం ధీరోప్యభీష్టం నరః ।
నిష్కామస్య న విక్రియా తనుభృతో లోకే క్వచిద్దృశ్యతే
యత్తస్మాదయమేవ మూలమఖిలానర్థస్య నిర్ధారితమ్ ॥ ౮౩ ॥
నిష్కామా మునయః పరావరదృశో నిర్ధూతపాప్మోదయా
నిఃసఙ్గా నిరహఙ్కృతా నిరుపమానన్దం పరం లేభిరే ।
యద్గత్వా న లుఠన్తి మాతృజఠరే దుఃఖాకరే మానవా
దుర్గన్ధే పునరేత్యకామమకరే సంసారపాథోనిధౌ ॥ ౮౪ ॥
కామస్యాపి నిదానమాహురపరే మాయాం మహాశాసనా
నిశ్చిత్కాం సకలప్రపఞ్చరచనాచాతుర్యలీలావతీమ్ ।
యత్సఙ్గాద్భగవానపి ప్రభవతి ప్రత్యఙ్మహామోహహా
శ్రీరఙ్గో భువనోదయావనలయవ్యాపారచక్రేక్రియాః ॥ ౮౫ ॥
తుల్యార్థేన త్వమైక్యం త్రిభువనజనకస్తత్పదార్థఃప్రపద్య
ప్రత్యక్షం మోహజన్మ త్యజతి భగవతి త్వంపదార్థోఽపి జీవః ।
శ్రుత్యాచార్యప్రసాదాన్నిరుపమవిలసద్బ్రహ్మవిద్యైస్తదైక్యం
ప్రాప్యానన్దప్రతిష్ఠో భవతి విగలితానాద్యవిద్యోపరీహః ॥ ౮౬ ॥
సంన్యాసో విహితస్య కేశవపదద్వన్ద్వే వ్యధాయి శ్రుతా
వేదాన్తా నిరవద్యనిష్కలపరానన్దాః సునిష్ఠాశ్చిరమ్ ।
సంసారే వధబన్ధదుఃఖబహులే మాయావిలాసేఽవ్యయం
బ్రహ్మాస్మీతి విహాయ నాన్యదధునా కర్తవ్యమాస్తే క్వచిత్ ॥ ౮౭ ॥
హిత్వా విశ్వాద్యవస్థాః ప్రకృతివిలసితా జాగ్రదాద్యైర్విశేషైః
సార్ధం చైతన్యధాతౌ ప్రకృతిమపి సమం కార్యజాతైరశేషైః ।
జ్ఞానానన్దం తురీయం విగలితగుణకం దేశకాలాద్యతీతం
స్వాత్మానం వీతనిద్రః సతతమధికృతశ్చిన్తయేదద్వితీయమ్ ॥ ౮౮ ॥
అగ్రేపశ్చాదధస్తాదుపరి చ పరితో దిక్షు ధాన్యాస్వనాదిః
కూటస్థా సంవిదేకా సకలతనుభృతామన్తరాత్మానియన్త్రీ ।
యస్యానన్దస్వభావా స్ఫురతి శుభధియః ప్రత్యహం నిష్ప్రపఞ్చా
జీవన్ముక్తః స లోకే జయతి గతమహామోహవిశ్వప్రపఞ్చః ॥ ౯౦ ॥
క్వాహం బ్రహ్మేతి విద్యా నిరతిశయసుఖం దర్శయన్తీ విశుద్ధం
కూటస్థం స్వప్రకాశం ప్రకృతి సుచరితా ఖణ్డయన్తీ చ మాయామ్ ।
క్వావిద్యాహం మమేతి స్థగితపరసుఖా చిత్తభిత్తౌ లిఖన్తీ
సర్వానర్థాననర్థాన్ విషయగిరిభువా వాసనాగైరికేణ ॥ ౯౧ ॥
అహం బ్రహ్మాస్మీతి స్ఫురదమలబోధో యది భవే-
త్పుమాన్పుణ్యోద్రేకాదుపచితపరానర్థవిరతిః ।
తదానీం క్వావిద్యా భృశమసహమానౌపనిషదం
విచారం సంసారః క్వ చ వివిధదుఃఖైకవసతిః ॥ ౯౨ ॥
కశ్చిత్క్రన్దతి కాలకర్కశకరాకృష్టం వినష్టం హఠా-
దుత్కృష్టం తనయం విలోక్య పురతః పుత్రేతి హా హా క్వచిత్ ।
కశ్చిన్నర్తకనర్తకీపరివృతో నృత్యత్యహో కుత్రచి-
చ్చిత్రం సంసృతిపద్ధతిః ప్రథయతి ప్రీతిఞ్చ కష్టఞ్చ నః ॥ ౯౩ ॥
నాన్నం జీర్యతి కిఞ్చిదౌషధబలం నాలం స్వకార్యోదయే
శక్తిశ్చంక్రమణే న హన్త జరయా జీర్ణీకృతాయాం తనౌ ।
అస్మాకం త్వధునా న లోచనబలం పుత్రేతి చిన్తాకులో
గ్లాయత్యర్థపరాయణోఽతికృపణో మిథ్యాభిమానో గృహీ ॥ ౯౪ ॥
అన్నాశాయ సదా రటన్తి పృథుకాఃక్షుత్క్షామకణ్ఠాస్త్రియో
వాసోభీ రహితా బహిర్వ్యవహృతౌ నిర్యాన్తి నో లజ్జయా ।
గేహాదఙ్గణమార్జనేఽపి గృహిణో యస్యేతి దుర్జీవితం
యద్యప్యస్తి తథాపి తస్య విరతిర్నోదేతి చిత్రం గృహే ॥ ౯౫ ॥
సద్ద్వంశో గుణవానహం సుచరితః శ్లాఘ్యాం కరోత్యాత్మనో
నీచానాం విదధాతి చ ప్రతిదినం సేవాం జనానాం ద్విజః ।
యోషిత్తస్య జిఘృక్షయా స చ కుతో నో లజ్జతే సజ్జనా-
ల్లోభాన్ధస్య నరస్య నో ఖలు సతాం దృష్టం హి లజ్జాభయమ్ ॥ ౯౬ ॥
కామాదిత్రికమేవ మూలమఖిలక్లేశస్య మాయోద్భవం
మర్త్యానామితి దేవమౌలివిలసద్భాజిష్ణుచూడామణిః ।
శ్రీకృష్ణో భగవానవోచదఖిలప్రాణిప్రియో మత్ప్రభు-
ర్యస్మాత్తత్త్రికముద్యతేన మనసా హేయం పుమర్థార్థినా ॥ ౯౭ ॥
యత్ప్రీత్యర్థమనేకధామని మయా కష్టేన వస్తు ప్రియం
స్వస్యాశాకవలీకృతేన వికలీభావం దధానేన మే ।
తత్సర్వం విలయం నినాయ భగవాన్ యో లీలయా నిర్జరో
మాం హిత్వా జరయాకులీకృతతనుం కాలాయ తస్మై నమః ॥ ౯౮ ॥
ఆయుర్వేదవిదాం రసాశనవతాం పథ్యాశినాం యత్నతో
వైద్యానామపి రోగజన్మ వపుషో హ్యన్తర్యతో దృశ్యతే ।
దుశ్చక్షోత్కవలీకృతత్రిభువనో లీలావిహారస్థితః
సర్వోపాయవినాశనైకచతురః కాలాయ తస్మై నమః ॥ ౯౯ ॥
తే ధన్యా భువనే సుశిక్షితపరబ్రహ్మాత్మవిద్యాజనా
లోకానామనురఞ్జకా హరికథాపీయూషపానప్రియాః ।
యేషాం నాకతరఙ్గిణీతటశిలాబద్ధాసనానాం సతాం
ప్రాణా యన్తి లయం సుఖేన మనసా శ్రీరఙ్గచిన్తాభృతామ్ ॥ ౧౦౦ ॥
హే పుత్రాః వ్రజతాభయం యత ఇతో గేహం జనన్యా సమం
రాగద్వేషమదాదయో భవతు వః పన్థాః శివోఽమాయయా ।
కాశీం సామ్ప్రతమాగతోఽహమహహ క్లేశేన హాతుం వపుః
సర్వానర్థగృహం సుపర్వతటినీవీచిశ్రియామణ్డితామ్ ॥ ౧౦౧ ॥
యత్సాక్షాదభిధాతుమక్షమతయా శబ్దాద్యనాలిఙ్గితం
కూటస్థం ప్రతిపాదయన్తి విలయద్వారా ప్రపఞ్చస్రజః ।
మోక్షాయ శ్రుతయో నిరస్తవిధయో ధ్యానస్య చోచ్ఛిత్తయే
తత్రాద్వైతవనే సదా విచరతాచ్చేతః కురఙ్గః సతామ్ ॥ ౧౦౨ ॥
బుధానాం వైరాగ్యం సుఘటయతు వైరాగ్యశతకం
గృహస్థానామేకం హరిపదసరోజప్రణయినామ్ ।
జనానామానన్దం వితరతు నితాన్తం సువిశద-
త్రయం శేషవ్యాఖ్యాగలితతమసాం శుద్ధమనసామ్ ॥ ౧౦౩ ॥
ఇతి శ్రీభర్తృహరివిరచితం విజ్ఞానశతకం చతుర్థమ్ ।