॥ Nitishatak Telugu Lyrics ॥
॥ నీతిశతకం భర్తృహరికృత ॥
దిక్కాలాద్యనవచ్ఛిన్నానన్తచిన్మాత్రమూర్తయే ।
స్వానుభూత్యేకనామాయ నమః శాన్తాయ తేజసే ॥ ౧ ॥
యాం చిన్తయామి సతతం మయి సా విరక్తా
సాప్యన్యమిచ్ఛతి జనం స జనోఽన్యసక్తః ।
అస్మత్కృతే చ పరిశుష్యతి కాచిదన్యా
ధిక్ తాం చ తం చ మదనం చ ఇమాం చ మాం చ ॥ ౨ ॥
అజ్ఞః సుఖమారాధ్యః సుఖతరమారాధ్యతే విశేషజ్ఞః ।
జ్ఞానలవదుర్విగ్ధం బ్రహ్మాపి నరం న రఞ్జయతి ॥ ౩ ॥
ప్రాయః కన్దుకపాతేనోత్పతత్యార్యః పతన్నపి ।
తథా పతత్యనార్యస్తు మృత్పిణ్డపతనం తథా ॥ ౪ ॥
లభేత సికతాసు తైలమపి యత్నతః పీడయన్
పిబేచ్చ మృగతృష్ణికాసు సలిలం పిపాసార్దితః ।
కదాచిదపి పర్యటన్శశవిషాణమాసాదయేన్
న తు ప్రతినివిష్టమూర్ఖజనచిత్తమారాధయేత్ ॥ ౫ ॥
వ్యాలం బాలమృణాలతన్తుభిరసౌ రోద్ధుం సముజ్జృమ్భతే
ఛేత్తుం వజ్రమణీం శిరీషకుసుమప్రాన్తేన సన్నహ్యతి ।
మాధుర్యం మధుబిన్దునా రచయితుం క్షారామ్బుధేరీహతే
నేతుం వాఞ్ఛతి యః ఖలాన్పథి సతాం సూక్తైః సుధాస్యన్దిభిః ॥ ౬ ॥
స్వాయత్తమేకాన్తగుణం విధాత్రా
వినిర్మితం ఛాదనమజ్ఞతాయాః ।
విశేషతః సర్వవిదాం సమాజే
విభూషణం మౌనమపణ్డితానామ్ ॥ ౭ ॥
యదా కిఞ్చిజ్జ్ఞోఽహం గజ ఇవ మదాన్ధః సమభవమ్
తదా సర్వజ్ఞోఽస్మీత్యభవదవలిప్తం మమ మనః ।
యదా కిఞ్చిత్కిఞ్చిద్బుధజనసకాశాదవగతమ్
తదా మూర్ఖోఽస్మీతి జ్వర ఇవ మదో మే వ్యపగతః ॥ ౮ ॥
కృమికులచితం లాలాక్లిన్నం విగన్ధి జుగుప్సితం
నిరూపమరసం ప్రీత్యా ఖాదన్నరాస్థి నిరామిషమ్ ।
సురపితమపి శ్వా పార్శ్వస్థం విలోక్య న శఙ్కతే
న హి గణయతి క్షుద్రో జన్తుః పరిగ్రహఫల్గుతామ్ ॥ ౯ ॥
శిరః శార్వం స్వర్గాత్పశుపతిశిరస్తః క్షితిధరం
మహీధ్రాదుత్తుఙ్గాదవనిమవనేశ్చాపి జలధిమ్ ।
అధోఽధో గఙ్గేయం పదముపగతా స్తోకమథవా
వివేకభ్రష్టానాం భవతి వినిపాతః శతముఖః ॥ ౧౦ ॥
శక్యో వారయితుం జలేన హుతభుక్ఛత్రేణ సూర్యాతప్తో
నాగేన్ద్రో నిశితాఙ్కుశేన సమదో దణ్డేన గోగర్దభౌ ।
వ్యాధిర్భేషజసఙ్గ్రహైశ్చ వివిధైర్మన్త్రప్రయోగైర్విషం
సర్వస్యౌషధమస్తి శాస్త్రవిహితం మూర్ఖస్య నాస్త్యౌషధమ్ ॥ ౧౧ ॥
సాహిత్యసఙ్గీతకలావిహీనః సాక్షాత్పశుః పుచ్ఛవిషాణహీనః ।
తృణం న ఖాదన్నపి జీవమానః తద్భాగధేయం పరమం పశూనామ్ ॥ ౧౨ ॥
యేషాం న విద్యా న తపో న దానం
జ్ఞానం న శీలం న గుణో న ధర్మః ।
తే మర్త్యలోకే భువి భారభూతాః
మనుష్యరూపేణ మృగాశ్చరన్తి ॥ ౧౩ ॥
వరం పర్వతదుర్గేషు భ్రాన్తం వనచరైః సహ ।
న మూర్ఖజనసమ్పర్కః సురేన్ద్రభవనేష్వపి ॥ ౧౪ ॥
శాస్త్రోపస్కృతశబ్దసున్దరగిరః శిష్యప్రదేయాగమా
విఖ్యాతాః కవయో వసన్తి విషయే యస్య ప్రభోర్నిర్ధనాః ।
తజ్జాడ్యం వసుధాధిపస్య కవయస్త్వర్థం వినాపీశ్వరాః
కుత్స్యాః స్యుః కుపరీక్షకా న మణయో యైరర్ఘతః పాతితాః ॥ ౧౫ ॥
హర్తుర్యాతి న గోచరం కిమపి శం పుష్ణాతి యత్ సర్వదా-
ఽప్యర్థిభ్యః ప్రతిపాద్యమానమనిషం ప్రాప్నోతి వృద్ధిం పరామ్ ।
కల్పాన్తేష్వపి న ప్రయాతి నిధనం విద్యాఖ్యమన్తర్ధనం
యేషాం తాన్ ప్రతి మానముజ్ఝత నృపాః కస్తైః సహ స్పర్ధతే ॥ ౧౬ ॥
అధిగతపరమార్థాన్ పణ్డితాన్ మావమంస్తా-
స్తృణమివ లఘు లక్ష్మీర్నైవ తాన్ సంరుణద్ధి ।
అభినవమదలేఖాశ్యామగణ్డస్థలానాం
న భవతి విషతన్తుర్వారణం వారణానామ్ ॥ ౧౭ ॥
అమ్భోజినీవనవిహారవిలాసమేవ
హంసస్య హన్తి నితరాం కుపితో విధాతా ।
న త్వస్య దుగ్ధజలభేదవిధౌ ప్రసిద్ధాం
వైదగ్ధ్యకీర్తిమపహర్తుమసౌ సమర్థః ॥ ౧౮ ॥
కేయూరాణి న భూషయన్తి పురుషం హారా న చన్ద్రోజ్జ్వలా
న స్నానం న విలేపనం న కుసుమం నాలఙ్కృతా మూర్ధజాః ।
వాణ్యేకా సమలఙ్కరోతి పురుషం యా సంస్కృతా ధార్యతే
క్షీయన్తే ఖలు భూషణాని సతతం వాగ్భూషణం భూషణమ్ ॥ ౧౯ ॥
విద్యా నామ నరస్య రూపమధికం ప్రచ్ఛన్నగుప్తం ధనం
విద్యా భోగకరీ యశస్సుఖకరీ విద్యా గురూణాం గురుః ।
విద్యా బన్ధుజనో విదేశగమనే విద్యా పరా దేవతా
విద్యా రాజసు పూజితా న తు ధనం విద్యావిహీనః పశుః ॥ ౨౦ ॥
క్షాన్తిశ్చేత్ కవచేన కిం కిమరిభిః క్రోధోఽస్తి చేద్దేహినాం
జ్ఞాతిశ్చేదనలేన కిం యది సుహృద్ దివ్యౌషధైః కిం ఫలమ్ ।
కిం సర్పైర్యది దుర్జనాః కిము ధనైర్విద్యా న వన్ద్యా యది
వ్రీడా చేత్కిము భూషణైః సుకవితా యద్యస్తి రాజ్యేన కిమ్ ॥ ౨౧ ॥
దాక్షిణ్యం స్వజనే దయా పరజనే శాఠ్యం సదా దుర్జనే
ప్రీతిః సాధుజనే నయో నృపజనే విద్వజ్జనే చార్జవమ్ ।
శౌర్యం శత్రుజనే క్షమా గురుజనే కాన్తాజనే ధృష్టతా
యే చైవం పురుషాః కలాసు కుశలాస్తేష్వేవ లోకస్థితిః ॥ ౨౨ ॥
జాడ్యం ధియో హరతి సిఞ్చతి వాచి సత్యం
మానోన్నతిం దిశతి పాపమపాకరోతి ।
చేతః ప్రసాదయతి దిక్షు తనోతి కీర్తిం
సత్సఙ్గతిః కథయ కిం న కరోతి పుంసామ్ ॥ ౨౩ ॥
జయన్తి తే సుకృతినః రససిద్ధాః కవీశ్వరాః ।
నాస్తి యేషాం యశఃకాయే జరామరణజం భయమ్ ॥ ౨౪ ॥
సూనుః సచ్చరితః సతీ ప్రియతమా స్వామీ ప్రసాదోన్ముఖః
స్నిగ్ధం మిత్రమవఞ్చకః పరిజనో నిష్క్లేశలేశం మనః ।
ఆకారో రుచిరః స్థిరశ్చ విభవో విద్యావదాతం ముఖం
తుష్టే విష్టపకష్టహారిణి హరౌ సమ్ప్రాప్యతే దేహినా ॥ ౨౫ ॥
ప్రాణాఘాతాన్నివృత్తిః పరధనహరణే సంయమః సత్యవాక్యం
కాలే శక్త్యా ప్రదానం యువతిజనకథామూకభావః పరేషామ్ ।
తృష్ణాస్రోతోవిభఙ్గో గురుషు చ వినయః సర్వభూతానుకమ్పా
సామాన్యః సర్వశాస్త్రేష్వనుపహతవిధిః శ్రేయసామేష పన్థాః ॥ ౨౬ ॥
ప్రారభ్యతే న ఖలు విఘ్నభయేన నీచైః
ప్రారభ్య విఘ్నవిహతా విరమన్తి మధ్యాః ॥
విఘ్నైః పునః పునరపి ప్రతిహన్యమానాః
ప్రారబ్ధముత్తమగుణా న పరిత్యజన్తి ॥ ౨౭ ॥
అసన్తో నాభ్యర్థ్యాః సుహృదపి న యాచ్యః కృశధనః
ప్రియా న్యాయ్యా వృత్తిర్మలినమసుభఙ్గేఽప్యసుకరమ్ ।
విపద్యుచ్చైః స్థేయం పదమనువిధేయం చ మహతాం
సతాం కేనోద్దిష్టం విషమమసిధారావ్రతమిదమ్ ॥ ౨౮ ॥
క్షుత్క్షామోఽపి జరాకృశోఽపి శిథిలప్రాయోఽపి కష్టాం దశామ్
ఆపన్నోపి విపన్నదీధితిరపి ప్రాణేషు గచ్ఛత్స్వపి ।
మత్తేభేన్ద్రవిభిన్నకుమ్భకవలగ్రాసైకబద్ధస్పృహః
కిం జీర్ణం తృణమత్తి మానమహతామగ్రేసరః కేసరిః ॥ ౨౯ ॥
స్వల్పస్నాయువసావశేషమలినం నిర్మాంసమప్యస్థికం
శ్వా లబ్ధ్వా పరితోషమేతి న తు తత్తస్య క్షుధాశాన్తయే ।
సింహో జమ్బుకమఙ్కమాగతమపి త్యక్త్వా నిహన్తి ద్విపం
సర్వః కృచ్ఛ్రగతోఽపి వాఞ్ఛతి జనః సత్వానురుపం ఫలమ్ ॥ ౩౦ ॥
లాఙ్గులచాలనమధశ్చరణావపాతం
భూమౌ నిపత్య వదనోదరదర్శనం చ ।
శ్వా పిణ్డదస్య కురుతే గజపుఙ్గవస్తు
ధీరం విలోకయతి చాటుశతైశ్చ భుఙ్క్తే ॥ ౩౧ ॥
పరివర్తిని సంసారే మృతః కో వా న జాయతే ॥
స జాతో యేన జాతేన యాతి వంశః సమున్నతిమ్ ॥ ౩౨ ॥
కుసుమస్తబకస్యేవ ద్వయీ వృత్తిర్మనస్వినః ।
మూర్ధ్ని వా సర్వలోకస్య విశీర్యేత వనేఽథవా ॥ ౩౩ ॥
సన్త్యన్యేఽపి బృహస్పతిప్రభృతయః సమ్భావితాః పఞ్చషాః
తాన్ ప్రత్యేష విశేషవిక్రమరుచీ రాహుర్న వైరాయతే ।
ద్వావేవ గ్రసతే దివాకరనిశాప్రాణేశ్వరౌ భాస్వరౌ
భ్రాతః పర్వణి పశ్య దానవపతిః శీర్షావశేషాకృతిః ॥ ౩౪ ॥
వహతి భువనశ్రేణిం శేషః ఫణాఫలస్థితాం
కమఠపతినా మధ్యే పృష్ఠం సదా చ ధార్యతే ।
తమపి కురుతే క్రోధాధీనం పయోధిరనాదరా-
దహహ మహతాం నిఃసీమానశ్చరిత్రవిభూతయః ॥ ౩౫ ॥
వరం పక్షచ్ఛేదః సమదమఘవన్ముక్తకులిశ-
ప్రహారైరుద్గచ్ఛద్బహులదహనోద్గారగురుభిః ।
తుషారాద్రేః సూనోరహహ పితరి క్లేశవివశే
న చాసౌ సమ్పాతః పయసి పయసాం పత్యురుచితః ॥ ౩౬ ॥
యదచేతనోఽపి పాదైః స్పృష్టః ప్రజ్వలతి సవితురినకాన్తః ।
తత్తేజస్వీ పురుషః పరకృతనికృతిం కథం సహతే ॥ ౩౭ ॥
సింహఃశిశురపి నిపతతి మదమలినకపోలభిత్తిషు గజేషు ।
ప్రకృతిరియం సత్వవతాం న ఖలు వయసస్తేజసో హేతుః ॥ ౩౮ ॥
జాతిర్యాతు రసాతలం గుణగణైస్తత్రాప్యధో గమ్యతాం
శీలం శైలతటాత్పతత్వభిజనః సన్దహ్యతాం వహ్నినా ।
శౌర్యే వైరిణి వజ్రమాశు నిపతత్వర్థోఽస్తు నః కేవలం
యేనైకేన వినా గుణాస్తృణలవప్రాయాః సమస్తా ఇమే ॥ ౩౯ ॥
తానీన్ద్రియాణ్యవికలాని తదేవ నామ
సా బుద్ధిరప్రతిహతా వచనం తదేవ ।
అర్థోష్మణా విరహితః పురుషః క్షణేన
సోఽప్యన్య ఏవ భవతీతి విచిత్రమేతత్ ॥ ౪౦ ॥
యస్యాస్తి విత్తం స నరః కులీనః
స పణ్డితః స శ్రుతవాన్ గుణజ్ఞః ।
స ఏవ వక్తా స చ దర్శనీయః
సర్వే గుణాః కాఞ్చనమాశ్రయన్తి ॥ ౪౧ ॥
దౌర్మన్త్ర్యాన్నృపతిర్వినశ్యతి యతిః సఙ్గాత్ సుతో లాలనాద్
విప్రోఽనధ్యనాత్ కులం కుతనయాచ్ఛీలం ఖలోపాసనాత్ ।
హ్రీర్మద్యాదనవేక్షణాదపి కృషిః స్నేహః ప్రవాసాశ్ర-
యాన్మైత్రీ చాప్రణయాత్ సమృద్ధిరనయాత్ త్యాగః ప్రమాదాద్ధనమ్ ॥ ౪౨ ॥
దానం భోగో నాశస్తిస్రో గతయో భవన్తి విత్తస్య ।
యో న దదాతి న భుఙ్క్తే తస్య తృతీయా గతిర్భవతి ॥ ౪౩ ॥
మణిః శోణాల్లీఢః సమరవిజయీ హేతిదలితో
మదక్షీబో నాగః శరది సరితః శ్యానపులినాః ।
కలాశేషశ్చన్ద్రః సురతమృదితా బాలవనితా
తనిమ్నా శోభన్తే గలితవిభవాశ్చార్థిషు నరాః ॥ ౪౪ ॥
పరిక్షీణః కశ్చిత్స్పృహయతి యవానాం ప్రసృతయే
స పశ్చాత్ సమ్పూర్ణః కలయతి ధరిత్రీం తృణసమామ్ ।
అతశ్చానైకాన్త్యాద్గురులఘుతయాఽర్థేషు ధనినా-
మవస్థా వస్తూని ప్రథయతి చ సఙ్కోచయతి చ ॥ ౪౫ ॥
రాజన్ దుధుక్షసి యది క్షితిధేనుమేతాం
తేనాద్య వత్సమివ లోకమముం పుషాణ ।
తస్మింశ్చ సమ్యగనిశం పరిపోష్యమాణే
నానాఫలైః ఫలతి కల్పలతేవ భూమిః ॥ ౪౬ ॥
సత్యానృతా చ పరుషా ప్రియవాదినీ చ
హింస్రా దయాలురపి చార్థపరా వదాన్యా ।
నిత్యవ్యయా ప్రచురనిత్యధనాగమా చ
వారాఙ్గనేవ నృపనీతిరనేకరుపా ॥ ౪౭ ॥
ఆజ్ఞా కీర్తిః పాలనం బ్రాహ్మణానాం
దానం భోగః మిత్రసంరక్షణం చ ।
యేషామేతే షడ్గుణా న ప్రవృతాః
కోఽర్థస్తేషాం పార్థివోపాశ్రయేణ ॥ ౪౮ ॥
యద్ధాత్రా నిజభాలపట్టలిఖితం స్తోకం మహద్వా ధనం
తత్ ప్రాప్నోతి మరుస్థలేఽపి నితరాం మేరౌ తతో నాధికమ్ ।
తద్ధీరో భవ విత్తవత్సు కృపణాం వృత్తిం వృథా మా కృథాః
కూపే పశ్య పయోనిధావపి ఘటో గృహ్ణాతి తుల్యం జలమ్ ॥ ౪౯ ॥
త్వమేవ చాతకాధార ఇతి కేషాం న గోచరః ।
కిమమ్భోద వదాస్మాకం కార్పణ్యోక్తిం ప్రతీక్షసే ॥ ౫౦ ॥
రే రే చాతక సావధానమనసా మిత్ర క్షణం శ్రూయతామ్
అమ్భోదా బహవో వసన్తి గగనే సర్వేఽపి నైకాదృశాః ।
కేచిద్వృష్టిభిరార్ద్రయన్తి ధరణీం గర్జన్తి కేచిద్వృథా
యం యం పశ్యసి తస్య తస్య పురతో మా బ్రూహి దీనం వచః ॥ ౫౧ ॥
అకరుణత్వమకారణవిగ్రహః పరధనే పరయోషితి చ స్పృహా ।
సుజనబన్ధుజనేష్వసహిష్ణుతా ప్రకృతిసిద్ధమిదం హి దురాత్మనామ్ ॥ ౫౨ ॥
దుర్జనః పరిహర్తవ్యో విద్యయాలఙ్కృతోఽపి సన్ ।
మణినా భూషితః సర్పః కిమసౌ న భయఙ్కరః ॥ ౫౩ ॥
లోభశ్చేదగుణేన కిం పిశునతా యద్యస్తి కిం పాతకైః
సత్యం చేత్తపసా చ కిం శుచి మనో యద్యస్తి తీర్థేన కిమ్ ।
సౌజన్యం యది కిం గుణైః సుమహిమా యద్యస్తి కిం మణ్డనైః
సద్విద్యా యది కిం ధనైరపయశో యద్యస్తి కిం మృత్యునా ॥ ౫౫ ॥
శశీ దివసధూసరో గలితయౌవనా కామినీ
సరో విగతవారిజం ముఖమనక్షరం స్వాకృతేః ।
ప్రభుర్ధనపరాయణః సతతదుర్గతః సజ్జనో
నృపాఙ్గణగతః ఖలో మనసి సప్త శల్యాని మే ॥ ౫౬ ॥
న కశ్చిచ్చణ్డకోపానామాత్మీయో నామ భూభుజామ్ ।
హోతారమపి జుహ్వానం స్పృష్టో దహతి పావకః ॥ ౫౭ ॥
మౌనాన్మూకః ప్రవచనపటుర్వాతులో జల్పకో వా
ధృష్టః పార్శ్వే వసతి చ సదా దూరతశ్చాప్రగల్భః ।
క్షాన్త్యా భీరుర్యది న సహతే ప్రాయశో నాభిజాతః
సేవాధర్మః పరమగహనో యోగినామప్యగమ్యః ॥ ౫౮ ॥
ఉద్భాసితాఖిలఖలస్య విశ్రుఙ్ఖలస్య
ప్రాగ్జాతవిస్తృతనిజాధమకర్మవృత్తేః ।
దైవాదవాప్తవిభవస్య గుణద్విషోఽస్య
నీచస్య గోచరగతైః సుఖమాప్యతే కైః ॥ ౫౯ ॥
ఆరమ్భగుర్వీ క్షయిణీ క్రమేణ
లఘ్వీ పురా వృద్ధిమతీ చ పశ్చాత్ ।
దినస్య పూర్వార్ధపరార్ధభిన్నా
ఛాయేవ మైత్రీ ఖలసజ్జనానామ్ ॥ ౬౦ ॥
మృగమీనసజ్జనానాం తృణజలసన్తోషవిహితవృత్తినామ్ ।
లుబ్ధకధీవరపిశునా నిష్కారణవైరిణో జగతి ॥ ౬౧ ॥
వాఞ్ఛా సజ్జనసఙ్గమే పరగుణే ప్రీతిర్గురౌ నమ్రతా
విద్యాయాం వ్యసనం స్వయోషితి రతిర్లోకాపవాదాద్భయమ్ ।
భక్తిః శూలిని శక్తిరాత్మదమనే సంసర్గముక్తిః ఖలే
యేష్వేతే నివసన్తి నిర్మలగుణాస్తేభ్యో నరేభ్యో నమః ॥ ౬౨ ॥
విపది ధైర్యమథాభ్యుదయే క్షమా సదసీ వాక్పటుతా యుధి విక్రమః ।
యశసి చాభిరుచిర్వ్యసనం శ్రుతౌ ప్రకృతిసిద్ధమిదం హి మహాత్మనామ్ ॥ ౬౩ ॥
ప్రదానం ప్రచ్ఛన్నం గృహముపగతే సమ్భ్రమవిధిః
ప్రియం కృత్వా మౌనం సదసి కథనం చాప్యుపకృతే ।
అనుత్సేకో లక్ష్మ్యామనభిభవగన్ధాః పరకథాః
సతాం కేనోద్దిష్టం విషమమసిధారావ్రతమిదమ్ ॥ ౬౪ ॥
కరే శ్లాఘ్యస్త్యాగః శిరసి గురుపాదప్రణయితా
ముఖే సత్యా వాణీ విజయిభుజయోర్వీర్యమతులమ్ ।
హృది స్వచ్ఛా వృత్తిః శ్రుతమధిగతం చ శ్రవణయో-
ర్వినాప్యైశ్వర్యేణ ప్రకృతిమహతాం మణ్డనమిదమ్ ॥ ౬౫ ॥
సమ్పత్సు మహతాం చిత్తం భవత్యుత్పలకోమలమ్ ।
ఆపత్సు చ మహాశైలశిలాసఙ్ఘాతకర్కశమ్ ॥ ౬౬ ॥
సన్తప్తాయసి సంస్థితస్య పయసో నామాపి న జ్ఞాయతే
ముక్తాకారతయా తదేవ నలినీపత్రస్థితం రాజతే ।
స్వాత్యాం సాగరశుక్తిమధ్యపతితం తన్మౌక్తికం జాయతే
ప్రాయేణాధమమధ్యమోత్తమగుణః సంసర్గతో జాయతే ॥ ౬౭ ॥
ప్రీణాతి యః సుచరితః పితరం స పుత్రో
యద్భర్తురేవ హితమిచ్ఛతి తత్ కలత్రమ్ ।
తన్మిత్రమాపది సుఖే చ సమక్రియం యద్
ఏతత్ త్రయం జగతి పుణ్యకృతో లభన్తే ॥ ౬౮ ॥
ఏకో దేవః కేశవో వా శివో వా
హ్యేకం మిత్రం భూపతిర్వా యతిర్వా ।
ఏకో వాసః పత్తనే వా వనే వా
హ్యేకా భార్యా సున్దరీ వా దరీ వా ॥ ౬౯ ॥
నమ్రత్వేనోన్నమన్తః పరగుణకథనైః స్వాన్ గుణాన్ ఖ్యాపయన్తః
స్వార్థాన్ సమ్పాదయన్తో వితతపృథుతరారమ్భయత్నాః పరార్థే ।
క్షాన్త్యైవాక్షేపరుక్షాక్షరముఖరముఖాన్ దుర్జనాన్ దూషయన్తః
సన్తః సాశ్చర్యచర్యా జగతి బహుమతాః కస్య నాభ్యర్చనీయాః ॥ ౭౦ ॥
భవన్తి నమ్రాస్తరవః ఫలోద్గమై-
ర్నవామ్బుభిర్దూరవిలమ్బినో ఘనాః ।
అనుద్ధతాః సత్పురుషాః సమృద్ధిభిః
స్వభావ ఏవైష పరోపకారిణామ్ ॥ ౭౧ ॥
శ్రోత్రం శ్రుతేనైవ న కుణ్డలేన
దానేన పాణిర్న తు కఙ్కణేన ।
విభాతి కాయః కరుణాపరాణాం (విభాతి కాయః ఖలు సజ్జనానాం)
పరోపకారైర్న తు చన్దనేన ॥ ౭౨ ॥
పాపాన్నివారయతి యోజయతే హితాయ
గుహ్యం నిగూహతి గుణాన్ ప్రకటీకరోతి ।
ఆపద్గతం చ న జహాతి దదాతి కాలే
సన్మిత్రలక్షణమిదం నిగదన్తి సన్తః ॥ ౭౩ ॥
పద్మాకరం దినకరో వికచీకరోతి
చన్ద్రో వికాసయతి కైరవచక్రవాలమ్ ।
నాభ్యర్థితో జలధరోఽపి జలం దదాతి
సన్తః స్వయం పరహితే విహితాభియోగాః ॥ ౭౪ ॥
ఏతే సత్పురుషాః పరార్థఘటకాః స్వార్థం పరిత్యజ్య యే
సామాన్యాస్తు పరార్థముద్యమభృతః స్వార్థావిరోధేన యే ।
తేఽమీ మానవరాక్షసాః పరహితం స్వార్థాయ విఘ్నన్తి యే
యే విఘ్నన్తి నిరర్థకం పరహితం తే కే న జానీమహే ॥ ౭౫ ॥
క్షీరేణాత్మగతోదకాయ హి గుణా దత్తాః పురా తేఽఖిలాః
క్షీరోత్తాపమవేక్ష్య తేన పయసా స్వాత్మా కృశాణౌ హుతః ।
గన్తుం పావకమున్మనస్తదభవద్ దృష్ట్వా తు మిత్రాపదం
యుక్తం తేన జలేన శామ్యతి సతాం మైత్రీ పునస్త్వీదృశీ ॥ ౭౬ ॥
ఇతః స్వపితి కేశవః కులమితస్తదీయద్వీషా-
మితశ్చ శరణార్థినాం శిఖరిణాం గణాః శేరతే ।
ఇతోఽపి వడవానలః సహ సమస్తసంవర్తకై-
రహో వితతమూర్జితం భారసహం చ సిన్ధోర్వపుః ॥ ౭౭ ॥
తృష్ణాం ఛిన్ధి భజ క్షమాం జహి మదం పాపే రతిం మా కృథాః
సత్యం బ్రూహ్యనుయాహి సాధుపదవీం సేవస్వ విద్వజ్జనమ్ ।
మాన్యాన్ మానయ విద్విషోఽప్యనునయ ప్రఖ్యాపయ ప్రశ్రయం
కీర్తిం పాలయ దుఃఖితే కురు దయామేతత్ సతాం చేష్టితమ్ ॥ ౭౮ ॥
మనసి వచసి కాయే పుణ్యపీయూషపూర్ణాః
త్రిభువనముపకారశ్రేణిభిః ప్రీణయన్తః ।
పరగుణపరమాణూన్ పర్వతీకృత్య నిత్యం
నిజహృది వికసన్తః సన్తి సన్తః కియన్తః ॥ ౭౯ ॥
కిం తేన హేమగిరిణా రజతాద్రిణా వా
యత్రాశ్రితాశ్చ తరవస్తరవన్త ఏవ ।
మన్యామహే మలయమేవ యదాశ్రయేణ
కఙ్కోలనిమ్బకుటజా అపి చన్దనాః స్యుః ॥ ౮౦ ॥
రత్నైర్మహార్హైస్తుతుషుర్న దేవా
న భేజిరే భీమవిషేణ భీతిమ్ ।
సుధాం వినా న ప్రయయుర్విరామం
న నిశ్చితార్థాద్విరమన్తి ధీరాః ॥ ౮౧ ॥
క్వచిత్ పృథ్వీశయ్యః క్వచిదపి చ పర్యఙ్కశయనః
క్వచిచ్ఛాకాహారః క్వచిదపి చ శాల్యోదనరుచిః ।
క్వచిత్ కణ్ఠాధారీ క్వచిదపి చ దివ్యామ్బరధరో
మనస్వీ కార్యార్థీ న గణయతి చ దుఃఖం న చ సుఖమ్ ॥ ౮౨ ॥
ఐశ్వర్యస్య విభూషణం సుజనతా శౌర్యస్య వాక్సంయమో
జ్ఞానస్యోపశమః శ్రుతస్య వినయో విత్తస్య పాత్రే వ్యయః ।
అక్రోధస్తపసః క్షమా ప్రభవితుర్ధర్మస్య నిర్వ్యాజతా
సర్వేషామపి సర్వకారణమిదం శీలం పరం భూషణమ్ ॥ ౮౩ ॥
నిన్దన్తు నీతినిపుణా యది వా స్తువన్తు
లక్ష్మీః సమావిశతు గచ్ఛతు వ యథేష్టమ్ ।
అద్యైవ వా మరణమస్తు యుగాన్తరే వా
న్యాయ్యాత్పథః ప్రవిచలన్తి పదం న ధీరాః ॥ ౮౪ ॥
పాతితోఽపి కరాఘాతైరుత్పతత్యేవ కన్దుకః ।
ప్రాయేణ సాధువృత్తనామస్థాయిన్యో విపత్తయః ॥ ౮౫ ॥
ఆలస్యం హి మనుష్యాణాం శరీరస్థో మహారిపుః ।
నాస్త్యుద్యమసమో బన్ధుః కుర్వాణో నావసీదతి ॥ ౮౬ ॥
ఛిన్నోఽపి రోహతి తరుశ్చన్ద్రః క్షీణోఽపి వర్ధతే లోకే ।
ఇతి విమృశన్తః సన్తః సన్తప్యన్తే న లోకేఽస్మిన్ ॥ ౮౭ ॥
నేతా యస్య బృహస్పతిః ప్రహరణం వజ్రం సురాః సైనికాః
స్వర్గో దుర్గమనుగ్రహః ఖలు హరేరైరావతో వారణః ।
ఇత్యైశ్వర్యబలాన్వితోఽపి బలభిద్భగ్నః పరైః సఙ్గరే
తద్వ్యక్తం నను దైవమేవ శరణం ధిగ్ధిగ్వృథా పౌరుషమ్ ॥ ౮౮ ॥
భగ్నాశస్య కరణ్డపిణ్డితతనోర్మ్లానేన్ద్రియస్య క్షుధా
కృత్వాఖుర్వివరం స్వయం నిపతితో నక్తం ముఖే భోగినః ।
తృప్తస్తత్పిశితేన సత్వరమసౌ తేనైవ యాతః పథా
లోకాః పశ్యత దైవమేవ హి నృణాం వృద్ధౌ క్షయే కారణమ్ ॥ ౮౯ ॥
కర్మాయత్తం ఫలం పుంసాం బుద్ధిః కర్మానుసారిణీ ।
తథాపి సుధియా భావ్యం సువిచార్యైవ కుర్వతా ॥ ౯౦ ॥
ఖల్వాటో దివసేశ్వరస్య కిరణైః సన్తాపితో మస్తకే
వాఞ్ఛన్దేశమనాతపం విధివశాత్తాలస్య మూలం గతః ।
తత్రోచ్చైర్మహతా ఫలేన పతతా భగ్నం సశబ్దం శిరః
ప్రాయో గచ్ఛతి యత్ర భాగ్యరహితస్తత్రాపదాం భాజనమ్ ॥ ౯౧ ॥
రవినిశాకరయోర్గ్రహపీడనం గజభుజఙ్గమయోరపి బన్ధనమ్ ।
మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం విధిరహో బలవానితి మే మతిః ॥ ౯౨ ॥
సృజతి తావదశేషగుణాకరం పురుషరత్నమలఙ్కరణం భువః ।
తదపి తత్క్షణభఙ్గి కరోతి చేదహహ కష్టమపణ్డితతా విధేః ॥ ౯౩ ॥
పత్రం నైవ యదా కరీరవిటపే దోషో వసన్తస్య కిం
నోలూకోఽప్యవలోకతే యది దివా సూర్యస్య కిం దూషణమ్ ।
ధారా నైవ పతన్తి చాతకముఖే మేఘస్య కిం దూషణం
యత్పూర్వం విధినా లలాటలిఖితం తన్మార్జితుం కః క్షమః ॥ ౯౪ ॥
నమస్యామో దేవాన్నను హతవిధేస్తేఽపి వశగా
విధిర్వన్ద్యః సోఽపి ప్రతినియతకర్మైకఫలదః ।
ఫలం కర్మాయత్తం యది కిమమరైః కిఞ్చ విధినా
నమస్తత్కర్మభ్యో విధిరపి న యేభ్యః ప్రభవతి ॥ ౯౫ ॥
బ్రహ్మా యేన కులాలవన్నియమితో బ్రహ్మాణ్డభాణ్డోదరే
విష్ణుర్యేన దశావతారగహనే క్షిప్తో మహాసఙ్కటే ।
రుద్రో యేన కపాలపాణిపుటకే భిక్షాటనం కారితః
సూర్యో భ్రామ్యతి నిత్యమేవ గగనే తస్మై నమః కర్మణే ॥ ౯౬ ॥
నైవాకృతిః ఫలతి నైవ కులం న శీలం
విద్యాపి నైవ న చ యత్నకృతాపి సేవా ।
భాగ్యాని పూర్వతపసా ఖలు సఞ్చితాని
కాలే ఫలన్తి పురుషస్య యథైవ వృక్షాః ॥ ౯౭ ॥
వనే రణే శత్రుజలాగ్నిమధ్యే
మహార్ణవే పర్వతమస్తకే వా ।
సుప్తం ప్రమత్తం విషమస్థితం వా
రక్షన్తి పుణ్యాని పురా కృతాని ॥ ౯౮ ॥
యా సాధూంశ్చ ఖలాన్ కరోతి విదుషో మూర్ఖాన్ హితాన్ ద్వేషిణః
ప్రత్యక్షం కురుతే పరోక్షమమృతం హాలాహలం తత్క్షణాత్ ।
తామారాధయ సత్క్రియాం భగవతీం భోక్తుం ఫలం వాఞ్ఛితం
హే సాధో వ్యసనైర్గుణేషు విపులేష్వాస్థాం వృథా మా కృథాః ॥ ౯౯ ॥
గుణవదగుణవద్వా కుర్వతా కార్యజాతం
పరిణతిరవధార్యా యత్నతః పణ్డితేన ।
అతిరభసకృతానాం కర్మణామావిపత్తే-
ర్భవతి హృదయదాహీ శల్యతుల్యో విపాకః ॥ ౧౦౦ ॥
స్థాల్యాం వైదూర్యమయ్యాం పచతి తిలకణాంశ్చాన్దనైరిన్ధనౌఘైః
సౌవర్ణైర్లాఙ్గలాగ్రైర్విలిఖతి వసుధామర్కమూలస్య హేతోః ।
కృత్వా కర్పూరఖణ్డాన్ వృతిమిహ కురుతే కో ద్రవాణాం సమన్తాత్
ప్రాప్యేమాం కర్మభూమిం న చరతి మనుజో యస్తపో మన్దభాగ్యః ॥ ౧౦౧ ॥
మజ్జత్వమ్భసి యాతు మేరుశిఖరం శత్రూన్ జయత్వావహే
వాణిజ్యం కృషిసేవనే చ సకలా విద్యాః కలాః శిక్షతామ్ ।
ఆకాశం విపులం ప్రయాతు ఖగవత్కృత్వా ప్రయత్నం పరం
నాభావ్యం భవతీహ కర్మవశతో భావ్యస్య నాశః కుతః ॥ ౧౦౨ ॥
భీమం వనం భవతి తస్య పురం ప్రధానం
సర్వో జనః స్వజనతాముపయాతి తస్య ।
కృత్స్నా చ భూర్భవతి సన్నిధిరత్నపూర్ణా
యస్యాస్తి పూర్వసుకృతం విపులం నరస్య ॥ ౧౦౩ ॥
కో లాభో గుణిసఙ్గమః కిమసుఖం ప్రాజ్ఞేతరైః సఙ్గతిః
కా హానిః సమయచ్యుతిర్నిపుణతా కా ధర్మతత్త్వే రతిః ।
కః శూరో విజితేన్ద్రియః ప్రియతమా కానువ్రతా కిం ధనం
విద్యా కిం సుఖమప్రవాసగమనం రాజ్యం కిమాజ్ఞాఫలమ్ ॥ ౧౦౪ ॥
అప్రియవచనదరిద్రైః ప్రియవచనాఢ్యైః స్వదారపరితుష్టైః ।
పరపరివాదనివృత్తైః క్వచిత్క్వచిన్మణ్డితా వసుధా ॥ ౧౦౫ ॥
కదర్థితస్యాపి హి ధైర్యవృత్తేర్న శక్యతే ధైర్యగుణః ప్రమార్ష్టుమ్ ।
అధోముఖస్యాపి కృతస్య వన్హేర్నాధః శిఖా యాతి కదాచిదేవ ॥ ౧౦౬ ॥
కాన్తాకటాక్షవిశిఖా న లునన్తి యస్య
చిత్తం న నిర్దహతి కోపకృశానితాపః ।
కర్షన్తి భూరివిషయాశ్చ న లోభపాశై-
ర్లోకత్రయం జయతి కృత్స్నమిదం స ధీరః ॥ ౧౦౭ ॥
ఏకేనాపి హి శూరేణ పాదాక్రాన్తం మహీతలమ్ ।
క్రియతే భాస్కరేణేవ స్ఫారస్ఫురితతేజసా ॥ ౧౦౮ ॥
వహ్నిస్తస్య జలాయతే జలనిధిః కుల్యాయతే తత్క్షణాత్
మేరుః స్వల్పశిలాయతే మృగపతిః సద్యః కురఙ్గాయతే ।
వ్యాలో మాల్యగుణాయతే విషరసః పీయూషవర్షాయతే
యస్యాఙ్గేఽఖిలలోకవల్లభతమం శీలం సమున్మీలతి ॥ ౧౦౯ ॥
లజ్జాగుణౌఘజననీం జననీమివ స్వాం
అత్యన్తశుద్ధహృదయామనువర్తమానామ్ ।
తేజస్వినః సుఖమసూనపి సన్త్యజన్తి
సత్యవ్రతవ్యసనినో న పునః ప్రతిజ్ఞామ్ ॥ ౧౧౦ ॥