॥ Brahma Gita of Yoga Vasishtha Telugu Lyrics ॥
॥ బ్రహ్మగీతా యోగవాసిష్ఠాంతర్గతా ॥
Yoga Vasishtha – MokSha-Nirvana Uttarardha Brahmagita – Chs. 173-186
॥ యోగవాసిష్ఠాంతర్గతా బ్రహ్మగీతా ॥
సర్గ-క్రమాంక నామ శ్లోకసంఖ్యా
1 – 173 పరమార్థోపదేశః 34
2 – 174 నిర్వాణోపదేశః 30
3 – 175 అద్వైతయుక్తిః 79
4 – 176 బ్రహ్మాండోపాఖ్యానం 25
5 – 177 సత్యవర్ణనం 44
6 – 178 ఐందవోపాఖ్యానం 64
7 – 179 బ్రహ్మమయత్వప్రతిపాదనం 22
8 – 180 తాపసోపాఖ్యానం 41
9 – 181 గౌర్యాశ్రమవర్ణనం 39
10 – 182 సప్తదీపేశ్వర 53
11 – 183 ద్వీపసప్కాష్టకవర్ణనం 70
13 – 185 కుందదంతప్రబోధః 27
14 – 186 సర్వం ఖల్విదం బ్రహ్మేతి- 90
ప్రతిపాదనయోగోపదేశః
618
॥ అథ ప్రారభ్యతే యోగవాసిష్ఠాంతర్గతా బ్రహ్మగీతా ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
సర్వానుభవరూపస్య తథా సర్వాత్మనోఽప్యయం ।
అనంతస్యాత్మతత్త్వస్య దేహేఽపి కిమహంగ్రహః ॥ 1 ॥
చితః పాషాణకాష్ఠత్వం స్వప్నాదిషు కథం భవేత్ ।
ఇదం పాషాణకాష్ఠాది కథం నాస్త్యస్తి వా కథం ॥ 2 ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
శరీరిణో యథా హస్తే హస్తతాయాం యథాగ్రహః ।
సర్వాత్మనస్తథా దేహే దేహతాయాం తథాగ్రహః ॥ 3 ॥
పాదపస్థ యథా పత్రే పత్రతాయాం యథాగ్రహః ।
సర్వాత్మనస్తథా వృక్షే వృక్షతాయాం తథాగ్రహః ॥ 4 ॥
ఆకాశస్య యథా శూన్యే శూన్యతాయాం యథాగ్రహః ।
సర్వాత్మనస్తథా ద్రవ్యే ద్రవ్యతాయాం తథాగ్రహః ॥ 5 ॥
స్వప్నోచితః స్వప్నపురే రూపతాయాం యథాగ్రహః ।
సర్వాత్మనస్తథా స్వప్నజాగ్రదాదౌ తథాగ్రహః ॥ 6 ॥
యథాగేంద్రే దృషద్దృక్షవార్యాదౌ స తథాగ్రహః ।
తథా సర్వాత్మనోఽగేంద్రపురతాయాం తథాగ్రహః ॥ 7 ॥
శరీరస్య యథా కేశనఖాదిషు యథాగ్రహః ।
సర్వాత్మనస్తథా కాష్ఠదృషదాదౌ తథాగ్రహః ॥ 8 ॥
చిత ఏవ యథా స్వప్నే భవేత్కాష్ఠోపలాదితా ।
చిదాకాశస్య సర్గాదౌ తథైవావయవాదితా ॥ 9 ॥
చేతనాచేతనాత్మైకం పురుషస్య యథా వపుః ।
నఖకేశజలాకాశధర్మమాకారభాసురం ॥ 10 ॥
చేతనాచేతనాత్మైకం తథా సర్వాత్మనో వపుః ।
జంగమం స్థావరమయం కింతు నిత్యమనాకృతి ॥ 11 ॥
యథాస్థితం శామ్యతీదం సమ్యగ్జ్ఞానవతో జగత్ ।
స్వప్నే స్వప్నపరిజ్ఞాతుర్యథా దృష్టార్థసంభ్రమః ॥ 12 ॥
చిన్మాత్రాకాశమేవేదం న ద్రష్టాస్తి న దృశ్యతా ।
ఇతి మౌనమలం స్వప్నద్రష్టుర్యత్సా ప్రబుద్ధతా ॥ 13 ॥
కల్పకోటిసహస్రాణి సర్గా ఆయాంతి యాంతి చ ।
త ఏవాన్యే చ చిద్వ్యోమ్ని జలావర్తా ఇవార్ణవే ॥ 14 ॥
కరోత్యబ్ధౌ యథోర్మ్యాదౌ నానా కచకచం వపుః ।
చిత్కరోతి తథా సంజ్ఞాః సర్గాద్యాశ్చేతనే నిజే ॥ 15 ॥
యథాస్థితమిదం విశ్వం బ్రహ్మైవానామయం సదా ।
తత్త్వజ్ఞం ప్రత్యతత్త్వజ్ఞజనతానిశ్చయాదృతే ॥ 16 ॥
నాహం తరంగః సలిలమహమిత్యేవ యుక్తితః ।
బుద్ధం యేన తరంగేణ కుతస్తస్య తరంగతా ॥ 17 ॥
బ్రహ్మణోఽస్య తరంగత్వమివాభానం యతస్తతః ।
తరంగత్వాతరంగత్వే బ్రాహ్మ్యౌ శక్తీ స్థితిం గతే ॥ 18 ॥
చిద్వ్యోమ్నోఽత్యజతో రూపం స్వప్నవద్వ్యస్తవేదనం ।
తదిదం హి మనో రామ బ్రహ్మేత్యుక్తః పితామహః ॥ 19 ॥
ఏవమాద్యః ప్రజానాథో నిరాకారో నిరామయః ।
చిన్మాత్రరూపసంకల్పపురవత్కారణోజ్ఝితః ॥ 20 ॥
యేనాంగదత్వం నాస్తీతి బుద్ధం హేమాంగదేన వై ।
అంగదత్వం కుతస్తస్య తస్య శుద్ధేవ హేమతా ॥ 21 ॥
అజే సంకల్పమాత్రాత్మచిన్మాత్రవ్యోమదేహిని ।
అహం త్వం జగదిత్యాది యద్విభాతం తదేవ తత్ ॥ 22 ॥
చిచ్చమత్కృతయో భాంతి యాశ్చిద్వ్యోమని శూన్యతాః ।
ఏతాస్తాః సర్గసంహారస్థితిసంరభసంవిదః ॥ 23 ॥
అచ్ఛం చిన్మాత్రనభసః కచనం స్వయమేవ తత్ ।
స్వప్నాభం చిత్తతామాత్రం స ఏష ప్రపితామహః ॥ 24 ॥
యథా తరంగస్తేనైవ రూపేణాన్యేన వానిశం ।
స్ఫురత్యేవమనాద్యంతః సర్గప్రలయవిభ్రమః ॥ 25 ॥
చిద్వ్యోమ్నః కచనం కాంతం యద్విరాడితి శబ్దితం ।
భవేత్సంకల్పపురవత్తస్య కుర్యాన్మనోఽపి వై ॥ 26 ॥
సర్గః స్వప్నః స్వప్న ఏవ జాగ్రద్దేహః స ఏవ చ ।
ఘనం సుషుప్తం తైమిర్యాద్యథా సంవేదనం భవేత్ ॥ 27 ॥
తస్య కల్పాంతరజనీ శిరోరుహతయోదితా ।
ప్రకాశతమసీ కాలక్రియాఖ్యాః స్వాంగసంధయః ॥ 28 ॥
తస్యాగ్నిరాస్యం ద్యౌర్మూర్ధా ఖం నాభిశ్చరణౌ క్షితిః ।
చంద్రార్కౌ దృగ్దిశౌ శ్రోత్రే కల్పనేతి విజృంభితా ॥ 29 ॥
ఏవం సమ్యగ్దృశ్యమానో వ్యోమాత్మా వితతాకృతిః ।
అస్మత్సంకల్పశైలాభో విరాట్ స్వప్నాకృతిస్థితః ॥ 30 ॥
యచ్చ చేతచ్చిదాకాశే స్వయం కచకచాయతే ।
తదేతజ్జగదిత్యేవం తేనాత్మైవానుభూయతే ॥ 31 ॥
విరాడాత్మైవమాకాశం భాతి చిన్మయమాతతం ।
స్వభావస్వప్ననగరం నగనాగమయాత్మకం ॥ 32 ॥
అనుభవితైవానుభవం సత్యం స్వాత్మానమప్యసంతమివ ।
అనుభవతీయత్త్వేన స్వప్ననటః స్వప్నదేశమివ ॥ 33 ॥
వేదాంతార్హతసాంఖ్యసౌగతగురుత్ర్యక్షాదిసూక్తాదృశో
బ్రహ్మైవ స్ఫురితం తథాత్మకలయాస్తాదాత్మనిత్యం యతః ।
తేషాం చాత్మవిదోఽనురూపమఖిలం స్వర్గం ఫలం తద్భవ-
త్యస్య బ్రహ్మణ ఈదృగేవ మహిమా సర్వాత్మ యత్తద్వపుః ॥ 34 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు పరమార్థోపదేశో
నామ త్రిసప్తత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 173 ॥ -1-
॥ అథ ద్వితీయోఽధ్యాః ॥
॥ నిర్వాణోపదేశః ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
సర్గాదౌ స్వప్నసంవిత్యా చిదేవాభాతి కేవలా ।
జగదిత్యవభాసేవ బ్రహ్మైవాతో జగత్త్రయం ॥ 1 ॥
సర్గాస్తరంగా బ్రహ్మాబ్ధేస్తేషు సంవేదనం ద్రవః ।
సర్గాంతరం సుఖాద్యాత్మ ద్వైత్యైక్యాదీతరత్కుతః ॥ 2 ॥
యథా స్వప్నసుషుప్తాత్మ నిద్రారూపకమేవ ఖం ।
దృశ్యాదృశ్యాంశమేకాత్మ రూపం చిన్నభస్తథా ॥ 3 ॥
జాగ్రతి స్వప్ననగరం యాదృక్తాదృగిదం జగత్ ।
పరిజ్ఞాతం భవేదత్ర కథామాస్థా వివేకినః ॥ 4 ॥
సర్గాదౌ సర్గసంవిత్తేర్యథాభూతార్థవేదనాత్ ।
జాగ్రతి స్వాప్ననగరం యాదృశం తాదృశం జగత్ ॥ 5 ॥
జాగ్రతి స్వప్ననగరవాసనా వివిధా యథా ।
సత్యా అపి న సత్యాస్తా జాగ్రత్యో వాసనాస్తథా ॥ 6 ॥
అన్యథోపప్రపద్యేహ కల్ప్యతే యది కారణం ।
తత్కిం నేదీయసీ నాత్ర భ్రాంతతా కల్ప్యతే తథా ॥ 7 ॥
స్వానుభూయత ఏవేయం భ్రాంతిః స్వప్నజగత్స్వివ ।
కారణం త్వనుమాసాధ్యం క్వానుమానుభవాధికా ॥ 8 ॥
దృష్టమప్యస్తి యన్నేశే న చాత్మని విచారితం ।
అన్యథానుపపత్త్యాంతర్భ్రాంత్యాత్మ స్వప్నశైలవత్ ॥ 9 ॥
నిర్వికల్పం పరం జాడ్యం సవికల్పం తు సంసృతిః ।
ధ్యానం తేన సమాధానం న సంభవతి కించన ॥ 10 ॥
సచేత్యం సంసృతిర్ధ్యానమచేత్యం తూపలస్థితి ।
మోక్షో నోపలవద్భానం న వికల్పాత్మకం తతః ॥ 11 ॥
న చ నామోపలాభేన నిర్వికల్పసమాధినా ।
అన్యదాసాద్యతే కించిల్లభ్యతే కిం స్వనిద్రయా ॥ 12 ॥
తస్మాత్సమ్యక్పరిజ్ఞానాద్భ్రాంతిమాత్రం వివేకినః ।
సర్గాత్యంతాసంభవతో యో జీవన్ముక్తతోదయః ॥ 13 ॥
నిర్వికల్పం సమాధానం తదనంతమిహోచ్యతే ।
యథాస్థితమవిక్షుబ్ధమాసనం సర్వభాసనం ॥ 14 ॥
తదనంతసుషుప్తాఖ్యం తత్తురీయమితి స్మృతం ।
తన్నిర్వాణమితి ప్రోక్తం తన్మోక్ష ఇతి శబ్దితం ॥ 15 ॥
సమ్యగ్బోధైకఘనతా యాసౌ ధ్యానమితి స్మృతం ।
దృశ్యాత్యంతాసంభవాత్మ బోధమాహుః పరం పదం ॥ 16 ॥
తచ్చ నోపలవజ్జాడ్యం న సుషుప్తోపమం భవేత్ ।
న నిర్వికల్పం న చ వా సవికల్పం న వాప్యసత్ ॥ 17 ॥
దృశ్యాత్యంతాసంభవాత్మ తదేవాద్యం హి వేదనం ।
తత్సర్వం తన్న కించిచ్చ తద్వదేవాంగ వేత్తి తత్ ॥ 18 ॥
సమ్యక్ప్రబోధాన్నిర్వాణం పరం తత్సముదాహృతం ।
యథాస్థితమిదం విశ్వం తత్రాలంప్రలయం గతం ॥ 19 ॥
న తత్ర నానానానా న న చ కించిన్న కించన ।
సమస్తసద సద్భావసీమాంతః స ఉదాహృతః ॥ 20 ॥
అత్యంతాసంభవం దృశ్యం యద్వై నిర్వాణమాసితం ।
శుద్ధబోధోదయం శాంతం తద్విద్ధి పరమం పదం ॥ 21 ॥
స చ సంప్రాప్యతే శుద్ధో బోధో ధ్యానమనుత్తమం ।
శాస్త్రాత్పదపదార్థజ్ఞబోధినోత్పన్నబుద్ధినా ॥ 22 ॥
మోక్షోపాయాభిధం శాస్త్రమిదం వాచయతానిశం ।
బుద్ధ్యుపాయేన శుద్ధేన పుంసా నాన్యేన కేనచిత్ ॥ 23 ॥
న తీర్థేన న దానేన న స్నానేన న విద్యయా ।
న ధ్యానేన న యోగేన న తపోభిర్న చాధ్వరైః ॥ 24 ॥
భ్రాంతిమాత్రం కిలేదం సదసత్సదివ లక్ష్యతే ।
వ్యోమైవ జగదాకారం స్వప్నోఽనిద్రే చిదంబరే ॥ 25 ॥
న శామ్యతి తపస్తీర్థైర్భ్రాంతిర్నామ కదాచన ।
తపస్తీర్థాదినా స్వర్గాః ప్రాప్యంతే న తు ముక్తతా ॥ 26 ॥
భ్రాంతిః శామ్యతి శాస్త్రార్థాత్సమ్యగ్బుద్ధ్యావలోకితాత్ ।
ఆత్మజ్ఞానమయాన్మోక్షోపాయాదేవేహ నాన్యతః ॥ 27 ॥
ఆలోకకారిణాత్యర్థం శాస్త్రార్థేనైవ శామ్యతి ।
అమలేనాఖిలా భ్రాంతిః ప్రకాశేనైవ తామసీ ॥ 28 ॥
సర్గసంహారసంస్థానాం భాసో భాంతి చిదంబరే ।
స్పందనానీవ మరుతి ద్రవత్వానీవ వారిణి ॥ 29 ॥
ద్రవ్యస్య హృద్యేవ చమత్కృతిర్నిజా
నభస్వతః స్పంద ఇవానిశం యథా ।
యథా స్థితా సృష్టిరియం తథాస్తితా
లయం నభస్యంతరనన్యరూపిణీ ॥ 30 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు నిర్వాణోపదేశో
నామ చతుఃసప్తత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 174 ॥ -2-
॥ అథ తృతీయోఽధ్యాయః ॥
॥ అద్వైతయుక్తిః ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
స్వప్నాభమాద్యం చిద్వ్యోమ కారణం దేహసంవిదాం ।
దృశ్యాన్యతా సంభవతశ్చిద్వ్యోమ్నస్తత్కుతో వపుః ॥ 1 ॥
సర్గాదౌ స్వప్నసంవిత్తిరూపం సర్వం వినానఘ ।
న సర్గో న పరో లోకో దృశ్యమానోఽపి సిధ్యతి ॥ 2 ॥
అసదేవానుభూరిత్థమేవేదం భాసతే జగత్ ।
స్వప్నాంగనాసంగ ఇవ శాంతం చిద్వ్యోమ కేవలం ॥ 3 ॥
ఏవం నామాస్తి చిద్ధాతురనాదినిధనోఽమలః ।
శూన్యాత్మైవాచ్ఛరూపోఽపి జగదిత్యవభాతి యః ॥ 4 ॥
మలస్త్వేషోఽపరిజ్ఞాతః పరిజ్ఞాతః పరం భవేత్ ।
కుతః కిల పరే వ్యోమన్యనాదినిధనే మలః ॥ 5 ॥
యదేతద్వేదనం శుద్ధం తదేవ స్వప్నపత్తనం ।
జగత్తదేవ సర్గాదౌ పృథ్వ్యాదేః సంభవః కుతః ॥ 6 ॥
చిద్వ్యోమాత్మావభాసస్య నభసః సర్గరూపిణీ ।
కృతా పృథ్వ్యాదికలతా మనోబుద్ధ్యాదితా తథా ॥ 7 ॥
వార్యావర్త ఇఅవాభాతి పవనస్పందవచ్చ యత్ ।
అబుద్ధిపూర్వం చిద్వ్యోమ్ని జగద్భానమభిత్తిమత్ ॥ 8 ॥
పశ్చాత్తస్యైవ తేనైవ స్వయమైశ్వర్యశంసినా ।
కృతం బుద్ధ్యాదిపృథ్వ్యాదికల్పనం సదసన్మయం ॥ 9 ॥
స్వయమేవ కచత్యచ్ఛాచ్ఛాయేయం స్వా మహాచితిః ।
సర్గాభిధానమస్యైవ నభ ఏవేహ నేతరత్ ॥ 10 ॥
న చ కించన నామాంగ కచత్యచ్ఛైవ సా స్మృతా ।
చిన్మాత్రైకైకకలనం తతమేవాత్మనాత్మని ॥ 11 ॥
చిదాకాశశ్చిదాకాశే తదిదం స్వమల వపుః ।
చిత్తం దృశ్యమివాభాతి స్వప్నే తథా స్థితం ॥ 12 ॥
అన్యథానుపపన్యార్థకారణాభావతః స్వతః ।
సర్గాదావేవ స్వాత్మైవ దృశ్యం చిద్వ్యోమ పశ్యతి ॥ 13 ॥
స్వప్నవత్తచ్చ నిర్ధర్మ మనాగపి న భిద్యతే ।
తస్మాచ్చిద్వ్యోమ చిద్వ్యోమ శూన్యత్వం గగనాదివత్ ॥ 14 ॥
యదేవ తత్పరం బ్రహ్మ సర్వరూపవివర్జితం ।
తదేవైకం తథారూపమేవం సర్వతయా స్థితం ॥ 15 ॥
స్వప్నేఽనుభూయతే చైతత్స్వప్నో హ్యాత్మైవ భాసతే ।
నానాబోధమనానైవ బ్రహ్మైవామలమేవ తత్ ॥ 16 ॥
బ్రహ్మైవాత్మని చిద్భావాజ్జీవత్వమివ కల్పయత్ ।
రూపమన్యజదేవాచ్ఛం మనస్తామివ గచ్ఛతి ॥ 17 ॥
ఇదం సర్వం తనోతీవ తచ్చ ఖాత్మకమేవ ఖం ।
భవతీవ జగద్రూపం వికారీవావికార్యపి ॥ 18 ॥
మన ఏవ స్వయం బ్రహ్మా స సర్గమ్య హృది స్థితః ।
కరోత్యవిరతం సర్వమజస్రం సంహరత్యపి ॥ 19 ॥
పృథ్వాదిరహితో యస్మిన్మనోహృద్యంగవర్జితే ।
అన్యద్వా త్రిజగద్భాతి యథా స్వప్నే నిరాకృతి ॥ 20 ॥
దేహరూపజగద్రూపైరహమేకమనాకృతి ।
మనస్తిష్ఠామ్యనంతాత్మబోధాబోధం పరాభవం ॥ 21 ॥
నేహ పృథ్వ్యాది నో దేహో న చైవాన్యాస్తి దృశ్యతా ।
జగత్రయా కేవలం ఖం మనః కచకచాయతే ॥ 22 ॥
విచార్యదృష్ట్యైతదపి న కించిదపి విద్యతే ।
కేవలం భాతి చిన్మాత్రమాత్మనాత్మని నిర్ధనం ॥ 23 ॥
యతో వాచో నివర్తంతే తూష్ణీంభావోఽవశిష్యతే ।
వ్యవహార్యపి ఖాత్మైవ తద్వత్తిష్ఠతి మూకవత్ ॥ 24 ॥
అనంతాపారపర్యంతా చిన్మాత్రపరమేష్టకా ।
తూష్ణీంభూత్వా భవత్యేష ప్రబుద్ధః పురుషోత్తమః ॥ 25 ॥
అబుద్ధిపూర్వం ద్రవతో యథావర్తాదయోంఽభసి ।
క్రియంతే బ్రహ్మణా తద్వచ్చిత్తబుద్ధ్యాదయో జడాః ॥ 26 ॥
అబుద్ధిపూర్వం వాతేన క్రియతే స్పందనం యథా ।
అనన్యదేవం బుద్ధ్యాది క్రియతే పరమాత్మనా ॥ 27 ॥
అనన్యదాత్మనో వాయోర్యథా స్పందనమవ్యయం ।
అనన్యదాత్మనస్తద్వచ్చిన్మాత్రం పరమాత్మనః ॥ 28 ॥
చిద్వ్యోమ బ్రహ్మచిన్మాత్రమాత్మా చితి మహానితి ।
పరమాత్మేతి పర్యాయా జ్ఞేయా జ్ఞానవతాం వర ॥ 29 ॥
బ్రహ్మోన్మేషనిమేషాత్మ స్పందాస్పందాత్మ వాతవత్ ।
నిమేషో యాదృగేవాస్య సమున్మేషస్తథా జగత్ ॥ 30 ॥
దృశ్యమస్య సమున్మేషో దృశ్యాభావో నిమేషణం ।
ఏకమేతన్నిరాకారం తద్ద్వయోరప్యుపక్షయాత్ ॥ 31 ॥
నిమేషోన్మేషయోరేకరూపమేవ పరం మతం ।
అతోఽస్తి దృశ్యం నాస్తీతి సదసచ్చ సదాచితిః ॥ 32 ॥
నిమేషో నాన్య ఉన్మేషాన్నోన్మేషోఽపి నిమేషతః ।
బ్రహ్మణః సర్గవపుషో నిమేషోన్మేషరూపిణః ॥ 33 ॥
తద్యథాస్థితమేవేదం విద్ధి శాంతమశేషతః ।
అజాతమజరం వ్యోమ సౌమ్యం సమసమం జగత్ ॥ 34 ॥
చిదచిత్యాత్మకం వ్యోమ రూపం కచకచాయతే ।
చిన్నామ తదిదం భాతి జగదిత్యేవ తద్వపుః ॥ 35 ॥
న నశ్యతి న చోత్పన్నం దృశ్యం నాప్యనుభూయతే ।
స్వయం చమత్కరోత్యంతః కేవలం కేవలైవ చిత్ ॥ 36 ॥
మహాచిద్వ్యోమమణిభా దృశ్యనామ్నీ నిజాకరాత్ ।
అనన్యాన్యేవ భాతాపి భానుభాస ఇవోష్ణతా ॥ 37 ॥
సుషుప్తం స్వప్నవద్భాతి బ్రహ్మైవ సర్గవత్ ।
సర్వమేకం శివం శాంతం నానేవాపి స్థితం స్ఫురత్ ॥ 38 ॥
యద్యత్సంవేద్యతే యాదృక్సద్వాసద్వా యథా యదా ।
తథానుభూయతే తాదృక్తత్సదస్త్వసదస్తు వా ॥ 39 ॥
అన్యథానుపపత్యా చేత్కారణం పరికల్ప్యతే ।
తత్స్వప్నాభో జగద్భావాదన్యథా నోపపద్యతే ॥ 40 ॥
ప్రమాతీతాత్పరాద్విశ్వమనన్యదుదితం యతః ।
ప్రమాతీతమిదం చైవ కించిన్నాభ్యుదితం తతః ॥ 41 ॥
యస్య యద్రసికం చిత్తం తత్తథా తస్య గచ్ఛతి ।
బ్రహ్మైకరసికం తేన మనస్తత్తాం సమశ్నుతే ॥ 42 ॥
యచ్చిత్తో యద్గతప్రాణో జనో భవతి సర్వదా ।
తత్తేన వస్త్వితి జ్ఞాతం జానాతి తదసౌ స్ఫుటం ॥ 43 ॥
బ్రహ్మైకరసికం యత్స్యాన్మనస్తత్తద్భవేత్క్షణాత్ ।
యస్య యద్రసికం చేతో బుద్ధం తేన తదేవ సత్ ॥ 44 ॥
విశ్రాంతం యస్య వై చిత్తం జంతోస్తత్పరమార్థసత్ ।
వ్యవహృత్యై కరోత్యన్యత్సదాచారాదతద్రసం ॥ 45 ॥
ద్విత్వైకత్వాదికలనా నేహ కాచన విద్యతే ।
సత్తామాత్రం చ దృగియమితశ్చేదలమీక్ష్యతే ॥ 46 ॥
అదృశ్యదృశ్యసదసన్మూర్తామూర్తదృశామిహ ।
నైవాస్తి న చ నాస్త్యేవ కర్తా భోక్తాథవా క్వచిత్ ॥ 47 ॥
ఇదమిత్థమనాద్యంతం జగత్పర్యాయమాత్మని ।
బ్రహ్మైకఘనమాశాంతం స్థితం స్థాణురివాధ్వని ॥ 48 ॥
యదేవ బ్రహ్మబుద్ధ్యాది తదేవైతన్నిరంజనం ।
యదేవ గగనం శాంతం శూన్యం విద్ధి తదేవ తత్ ॥ 49 ॥
కేశోండ్రకాదయో వ్యోమ్ని యథా సదసదాత్మకాః ।
ద్వితామివాగతా భాంతి పరే బుద్ధ్యాదయస్తథా ॥ 50 ॥
తథా బుద్ధ్యాది దేహాది వేదనాది పరాపరే ।
అనేకాన్యప్యనన్యాని శూన్యత్వాని యథాంబరే ॥ 51 ॥
సుషుప్తాద్విశతః స్వప్నమేకనిద్రాత్మనో యథా ।
సర్గస్థస్యాపి న ద్విత్వం నైకత్వం బ్రహ్మణస్తథా ॥ 52 ॥
ఏవమేవ కచత్యచ్ఛా ఛాయేయం స్వా మహాచితేః ।
న చ కించన నామాంగ కచత్యచ్ఛైవమాస్థితా ॥ 53 ॥
చిద్వ్యోమ్ని హి చిదాకాశమేవ స్వమమలం వపుః ।
చేత్యం దృశ్యమివాభాతి స్వప్నేష్వివ యథాస్థితం ॥ 54 ॥
అన్యథానుపపత్త్యార్థకారణాభావతః స్వతః ।
చిద్వ్యోమాత్మానమేవాదౌ దృశ్యమిత్యేవ పశ్యతి ॥ 55 ॥
సర్గాదావేవ ఖాత్మైవ దృశ్యం భాతి నిరాకృతి ।
సంభ్రమః స్వప్నసంకల్పమిథ్యాజ్ఞానేష్వివాభితః ॥ 56 ॥
స్వప్నవత్తచ్చ నిర్ధర్మ మనాగపి న భిద్యతే ।
వికార్యపి సధర్మాపి చిద్వ్యోమ్నో వస్తునో మలాత్ ॥ 57 ॥
తత్స్వప్ననగరాకారం సధర్మాప్యసధర్మకం ।
శివాదనన్యమేవేత్థం స్థితమేవ నిరంతరం ॥ 58 ॥
దృశ్యం స్వప్నాద్రివత్స్వచ్ఛం మనాగపి న భిద్యతే ।
తస్మాచ్చిద్వ్యోమ చిద్వ్యోమ్నః శూన్యత్వం గగనాదివ ॥ 59 ॥
యదేవ తత్పరం బ్రహ్మ సర్వరూపవివర్జితం ।
తదేవేదం తథాభూతమేవ సర్గతయా స్థితం ॥ 60 ।
స్వప్నేఽనుభూయతే చైతత్స్వప్నే హ్యాత్మైవ భాసతే ।
పురాదిత్వేన న తు సత్పురాదిరచితం తదా ॥ 61 ॥
స్వప్నే చ ప్రత్యభిజ్ఞాయాః సంస్కారస్య స్మృతేస్తథా ।
న సత్తా తదిదం దృష్టమిత్యర్థస్యాత్యసంభవాత్ ॥ 62 ॥
తస్మాదేతత్త్రయం త్యక్త్వా యద్భానం బ్రహ్మసంవిదః ।
తస్య దృష్టార్థసాదృశ్యాన్మూఢైః స్మృత్యాదితోహితా ॥ 63 ॥
యథా యత్రైవ లహరీ వారిణ్యేతి పునః పునః ।
తత్రైవేతి తథా తద్వదనన్యా ఖే పరే జగత్ ॥ 64 ॥
విధయః ప్రతిషేధాశ్చ సర్వ ఏవ సదైవ చ ।
విభక్తాశ్చ విమిశ్రాశ్చ పరే సంతి న సంతి చ ॥ 65 ॥
తస్మాత్సద్బ్రహ్మ సర్వాత్మ కిమివాత్ర న విద్యతే ।
సైవ సత్తైవ సర్వాత్మ చైతదప్యేతదాత్మకం ॥ 66 ॥
భ్రాంతస్య భ్రమణం భూమేర్న భూభ్రాంతైవ వా గణైః ।
న శామ్యతి జ్ఞాతురపి తథాభ్యాసం వినాత్ర దృక్ ॥ 67 ॥
శాస్త్రస్యాస్య తు యన్నామ వాదనం తద్వినాపరః ।
అభ్యాసో దృశ్యసంశాంత్యై న భూతో న భవిష్యతి ॥ 68 ॥
న జీవన్నమృతం చిత్తం రోధమాయాతి సంసృతేః ।
అవినాభావిదేహత్వాద్బోధాత్త్వేతన్న పశ్యతి ॥ 69 ॥
సర్వదైవావినాభావి చిత్తం దృశ్యశరీరయోః ।
ఇహ చాముత్ర చైతస్య బోధాంతే శామ్యతః స్వయం ॥ 70 ॥
చిత్తదృశ్యశరీరాణి త్రీణి శామ్యంతి బోధతః ।
పవనస్పందసైన్యాని కారణాభావతో యథా ॥ 71 ॥
కారణం మౌర్ఖ్యమేవాస్య తచ్చాస్మాదేవ శాస్త్రతః ।
కించిత్సంస్కృతబుద్ధీనాం వాచితాదేవ శామ్యతి ॥ 72 ॥
అబుద్ధముత్తరగ్రంథాత్పూర్వం పూర్వం హి బుధ్యతే ।
గ్రంథం పదపదార్థజ్ఞః ఖేదవాన్న నివర్తతే ॥ 73 ॥
ఉపాయమిదమేవాతో విద్ధి శాస్త్రం భ్రమక్షయే ।
అనన్యసాధారణతాం గతమిత్యనుభూయతే ॥ 74 ॥
తస్మాదస్మాన్మహాశాస్త్రాద్యథాశక్తి విచారయేత్ ।
భాగౌ ద్వౌ భాగమేకం వా తేన దుఃఖక్షయో భవేత్ ॥ 75 ॥
ఆరుషేయమిదమితి ప్రమాదాచ్చేన్న రోచతే ।
తదన్యదాత్మవిజ్ఞానశాస్త్రం కించిద్విచారయేత్ ॥ 76 ॥
అనర్థేనావిచారేణ వయః కుర్యాన్న భస్మసాత్ ।
బోధేన జ్ఞానసారేణ దృశ్యం కర్తవ్యమాత్మసాత్ ॥ 77 ॥
ఆయుషః క్షణ ఏకోఽపి సర్వరత్నైర్న లభ్యతే ।
నీయతే తద్వృథా యేన ప్రమాదః సుమహానహో ॥ 78 ॥
అనుభూతమపి చ నో సదృశ్యమిదం ద్రష్టృసహితమపి ।
స్వప్ననిజమరణబాంధవరోదనమివ సదివ కచితమపి ॥ 79 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు పరమార్థగీతాసు
అద్వైతయుక్తిర్నామ పంచసప్తత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 175 ॥ -3-
॥ అథ పంచమోఽధ్యాయః ॥
॥ సత్యవర్ణనం ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
అకారణకమేవేదం జగద్బ్రహ్మ పరాత్పదాత్ ।
యది ప్రవర్తతే నామ స్వప్నసంకల్పనాదివత్ ॥ 1 ॥
తదకారణతః సిద్ధేః సంభవేఽన్యదకారణం ।
కథం న జాయతే వస్తు క్వచిత్కించిత్కదాచన ॥ 2 ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
యద్యథా కల్పితం యేన స సంపశ్యతి తత్తథా ।
కల్పనైవాన్యథా న స్యాత్తాదృక్కారణవిచ్యుతేః ॥ 3 ॥
యథేదం కల్పితం దృశ్యం మనసా యేన తత్తథా ।
వేత్త్యసౌ యాదృగన్యేన కల్పితం వేత్త్యసౌ తథా ॥ 4 ॥
కల్పనాకల్పనాత్మైకం తచ్చ బ్రహ్మ స్వభావతః ।
కల్పనాత్మేదృశం జంతుర్యథా కేశనఖాదిమాన్ ॥ 5 ॥
అకారణపదార్థత్వం సకారణపదార్థతా ।
బ్రహ్మణి ద్వయమప్యస్తి సర్వశక్త్యాత్మ తద్యతః ॥ 6 ॥
యతః స్యాద్బ్రహ్మణస్త్వన్యత్క్వచిత్కించిత్కదాచన ।
తత్కారణవికల్పేన సంయోగస్తస్య యుజ్యతే ॥ 7 ॥
యత్ర సర్వమనాద్యంతం నానానానాత్మ భాసతే ।
బ్రహ్మైవ శాంతమేకాత్మ తత్ర కిం కస్య కారణం ॥ 8 ॥
నేహ ప్రవర్తతే కించిన్న చ నామ నివర్తతే ।
స్థితమేకమనాద్యంతం బ్రహ్మైవ బ్రహ్మ ఖాత్మకం ॥ 9 ॥
కిం కస్య కారణం కేన కిమర్థం భవతు క్వ వా ।
కిం కస్య కారణం కేన కిమర్థం మాస్తు వా క్వచిత్ ॥ 10 ॥
నేహ శూన్యం న వా శూన్యం న సన్నాసన్న మధ్యతా ।
విద్యతే న మహాశూన్యే న నేతి న న నేతి చ ॥ 11 ॥
ఇదం న కించిత్కించిద్వా యన్నామాస్త్యథ నాస్తి వా ।
సర్వం బ్రహ్మైవ తద్విద్ధి యత్తథైవాతథైవ తత్ ॥ 12 ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
అతజ్ఞవిషయే బ్రహ్మన్కార్యే కారణసంభవే ।
కిమకారణతాత్మ స్యాత్కథం వేతి వద ప్రభో ॥ 13 ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
అతజ్ఞో నామ నాస్త్యేవ తావత్తజ్జ్ఞజనం ప్రతి ।
అసతో వ్యోమవృక్షస్య విచారః కీదృశస్తతః ॥ 14 ॥
ఏకబోధమయాః శాంతవిజ్ఞానఘనరూపిణః ।
తజ్జ్ఞాస్తేషామసద్రూపే కథమర్థే విచారణా ॥ 15 ॥
అతజ్జ్ఞత్వం చ బోధేఽన్తరవభాతి తదంగతా ।
గతే స్వప్నసుషుప్తేఽన్తరివ నిద్రాత్మ కేవలం ॥ 16 ॥
తథాప్యభ్యుపగమ్యాపి మూర్ఖనిశ్చయ ఉచ్యతే ।
ప్రయేదమణు సర్వాత్మ యస్మాద్బ్రహ్మ నిరామయం ॥ 17 ॥
సంత్యకారణకా ఏవ సంతి కారణజాస్తథా ।
భావాః సంవిద్యథా యస్మాత్కల్ప్యతే లభ్యతే తథా ॥ 18 ॥
సర్వకారణసంశాంతౌ సర్వానుభవశాలినాం ।
సర్గస్య కారణం నాస్తి తేన సర్గస్త్వకారణః ॥ 19 ॥
హృదయంగమతాత్యక్తమీశ్వరాది ప్రకల్ప్యతే ।
యదత్ర కించిదుఃస్వాదు వ్యర్థం వాగ్జాలమేవ తత్ ॥ 20 ॥
అన్యథానుపపత్త్యైవ స్వప్నాభాకలనాదృతే ।
స్థూలాకారాత్మికా కాచిన్నాస్తి దృశ్యస్య దృశ్యతా ॥ 21 ॥
స్వప్నపృథ్వ్యాద్యనుభవే కిమబుద్ధస్య కారణం ।
చిత్స్వభావాదృతే బ్రూహి స్వప్నార్థో నామ కీదృశః ॥ 22 ॥
స్వప్నార్థో హ్యపరిజ్ఞాతో మహామోహభరప్రదః ।
పరిజ్ఞాతో న మోహాయ యథా సర్గాస్తథైవ చ ॥ 23 ॥
శుష్కతర్కహఠావేశాద్యద్వాప్యనుభవోజ్ఝితం ।
కల్ప్యతే కారణం కించిత్సా మౌర్ఖ్యాభినివేశితా ॥ 24 ॥
అగ్నేరౌష్ణ్యమపాం శైత్యం ప్రాకాశ్యం సర్వతేజసాం ।
స్వభావో వాఖిలార్థానాం కిమబుద్ధస్య కారణం ॥ 25 ॥
కిం ధ్యాతృశతలబ్ధస్య ధ్యేయస్యైకస్య కారణం ।
కిం చ గంధర్వనగరే పురే భిత్తిషు కారణం ॥ 26 ॥
ధర్మాద్యముత్రామూర్తత్వాన్మూర్తే దేహే న కారణం ।
దేహస్య కారణం కిం స్యాత్తత్ర సర్గాదిభోగినః ॥ 27 ॥
భిత్త్యభిత్త్యాదిరూపాణాం జ్ఞానస్య జ్ఞానవాదినః ।
కిం కారణమనంతానాముత్పన్నధ్వంసినాం ముహుః ॥ 28 ॥
స్వభావస్య స్వభావోఽసౌ కిల కారణమిత్యపి ।
యదుచ్యతే స్వభావస్య సా పర్యాయోక్తికల్పతా ॥ 29 ॥
తస్మాదకారణా భ్రాంతిర్భావా భాంతి చ కారణం ।
అజ్ఞే జ్ఞే త్వఖిలం కార్యం కారణాద్భవతి స్థితం ॥ 30 ॥
యద్వత్స్వప్నపరిజ్ఞానాత్స్వప్నే ద్రవ్యాపహారిభిః ।
న దుఃఖాకరణం తద్వజ్జీవితం తత్త్వదర్శనాత్ ॥ 31 ॥
సర్గాదావేవ నోత్పన్నం దృశ్యం చిద్గగనం త్విదం ।
స్వరూపం స్వప్నవద్భాతి నాన్యదత్రోపపద్యతే ॥ 32 ॥
అన్యా న కాచిత్కలనా దృశ్యతే సోపపత్తికా ।
అస్మాన్న్యాయాదృతే కస్మాద్బ్రహ్మైవైషానుభూతిభూః ॥ 33 ॥
ఊర్మ్యావర్తద్రవత్వాది శుద్ధే జలఘనే యథా ।
తథేదం సర్గపర్యాయం బ్రహ్మణి బ్రహ్మ భాసతే ॥ 34 ॥
స్పందావర్తవివర్తాది నిర్మలే పవనే యథా ।
తథాయం బ్రహ్మపవనే సర్గస్పందోఽవభాసతే ॥ 35 ॥
యథానంతత్వసౌషిర్యశూన్యత్వాది మహాంబరే ।
స సన్నాసన్నబోధాత్మ తథా సర్గః పరాపరః ॥ 36 ॥
ఏషు నిద్రాదికేష్వేతే సూపలబ్ధా అపి స్ఫుటం ।
భావా అసన్మయా ఏవమేతేఽనన్యాత్మకా యతః ॥ 37 ॥
సర్గప్రలయసంస్థానాన్యేవమాత్మని చిద్ఘనే ।
సౌమ్యే స్వప్నసుషుప్తాభా శుద్ధే నిద్రాఘనే యథా ॥ 38 ॥
స్వప్నాత్స్వప్నాంతరాణ్యాస్తే నిద్రాయాం మానవో యథా ।
సర్గాత్సర్గాంతరాణ్యాస్తే స్వసత్తాయామజస్తథా ॥ 39 ॥
పృథ్వాదిరహితోఽప్యేష బ్రహ్మాకాశో నిరామయః ।
అతద్వాంస్తద్వదాభాతి యథా స్వప్నానుభూతిషు ॥ 40 ॥
స్థితా యథాస్యాం పశ్యంతాం శబ్దా ఘటపటాదయః ।
జాతాజాతాః స్థితాః సర్గాస్తథానన్యే మహాచితి ॥ 41 ॥
పశ్యంతామేవ పశ్యంతీ యథా భాతి తథైవ చ ।
యథా శబ్దాస్తథా సర్గాశ్చితైవ చితిచిన్మయః ॥ 42 ॥
కిం శాస్త్రకం తత్ర కథావిచారై-
ర్నిర్వాసనం జీవితమేవ మోక్షః ।
సర్గే త్వసత్యేవప్రకారణత్వా-
త్సత్యేవ నాస్త్యేవ న నామ కాచిత్ ॥ 43 ॥
ఏషా చ సిద్ధేహ హి వాసనేతి
సా బోధసత్తైవ నిరంతరైకా ।
నానాత్వనానారహితైవ భాతి
స్వప్నే చిదేవేహ పురాదిరూపా ॥ 44 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు సత్యవర్ణనం
నామ సప్తసప్తత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 177 ॥ -5-
॥ అథ షష్ఠః సర్గః ॥
॥ ఐందవోపాఖ్యానం ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
పదార్థా ద్వివిధాః సంతి మూర్తామూర్తా జగత్త్రయే ।
యత్ర సప్రతిఘాః కేచిత్కేచిదప్రతిఘా అపి ॥ 1 ॥
తానిహాప్రతిఘానాఢుర్నాన్యోన్యం వేల్లయంతి యే ।
తాంశ్చ సప్రతిఘానాహురన్యోన్యం వేల్లయంతి యే ॥ 2 ॥
ఇహ సప్రతిఘానం తు దృష్టమన్యోన్యవేల్లనం ।
నత్వప్రతిఘరూపాణాం కేషాంచిదపి కించన ॥ 3 ॥
తత్ర సంవేదనం నామ యదిదం చంద్రమండలే ।
ఇతః పతత్యప్రతిఘం తత్సర్వేణానుభూయతే ॥ 4 ॥
అర్ధప్రబుద్ధసంకల్పవికల్పాద్వైతకల్పితం ।
వదామ్యభ్యుపగమ్యేదం న తు బోధదశాస్థితం ॥ 5 ॥
కః ప్రాణమారుతః క్షోభం జనయత్యాశయస్థితః ।
ప్రవేశనిర్గమభయం కథం వా వద మే ప్రభో ॥ 6 ॥
కథమప్రతిఘం నామ వేదనం ప్రతిఘాత్మకం ।
ఇమం దేహం చాలయతి భారం భారహరో యథా ॥ 7 ॥
యది సప్రతిఘం వస్తు వేల్లత్యప్రతిఘాత్మకం ।
కథం సంవిత్తిమాత్రేణ పుంసః శైలో న వల్గతి ॥ 8 ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
వికాసమథ సంకోచమత్ర నాలీ హృది స్థితా ।
యదా యాతి తదా ప్రాణశ్చ్ఛేదైరాయాతి యాతి చ ॥ 9 ॥
బాహ్యోపస్కరభస్రాయాం యథాకాశాస్పదాత్మకః ।
వాయుర్యాత్యపి చాయాతి తథాత్ర స్పందనం హృది ॥ 10 ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
బహిర్భస్రామయస్కారః సంకోచనవికాసనైః ।
యోజయత్యాంతరం నాడీం కశ్చాలయతి చాలకః ॥ 11 ॥
శతం కథం భవేదేకం కథమేకం శతం భవేత్ ।
కథం సచేతనా ఏతే కాష్ఠలోష్టూపలాదయః ॥ 12 ॥
కస్మాన్న స్థావరం వస్తు ప్రస్పంద్యపి చమత్కృతం ।
వస్తు జంగమమేవేహ స్పందిమాత్రేవ కిం వద ॥ 13 ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
అంతఃసంవేదనం నామ చాలయత్యాంత్రవేష్టనం ।
బహిర్భస్రామయస్కార ఇవ లోకేఽనుచేష్టనం ॥ 14 ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
వాయ్వంత్రాదిశరీరస్థం సర్వం సప్రతిఘం మునే ।
కథమప్రతిఘా సంవిచ్చాలయేదితి మే వద ॥ 15 ॥
సంవిదప్రతిఘాకారా యది సప్రతిఘాత్మకం ।
చాలయేదచలిప్యత్తదదూరమంభో యదిచ్ఛయా ॥ 16 ॥
సప్రతిఘాప్రతిఘయోర్మిథో యది పదార్థయోః ।
వేల్లనం స్యాత్తదిచ్ఛైవ కర్తృకర్మేంద్రియైః క్వ కిం ॥ 17 ॥
సప్రతిఘాప్రతిఘయోః శేషో నాస్తి బహిర్యథా ।
తథైవాంతరహం మన్యే శేషం కథయ మే మునే ॥ 18 ॥
అంతఃస్వయం యోగినా వా యథైతదనుభూయతే ।
అమూర్తస్యైవ మూర్తేన వేల్లనం తద్వదాశు మే ॥ 19 ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
సర్వసందేహవృక్షాణాం మూలకాషమిదం వచః ।
సర్వైకతానుభూత్యర్థం శృణు శ్రవణభూషణం ॥ 20 ॥
నేహ కించిన్న నామాస్తి వస్తు సప్రతిఘం క్వచిత్ ।
సర్వదా సర్వమేవేదం శాంతమప్రతిఘం తతం ॥ 21 ॥
శుద్ధం సంవిన్మయం సర్వం శాంతమప్రతిఘాత్మకం ।
పదార్థజాతం పృథ్వ్యాది స్వప్నసంకల్పయోరివ ॥ 22 ॥
ఆదావంతే చ నాస్తీదం కారణాభావతోఽఖిలం ।
భ్రాంత్యాత్మా వర్తమానాపి భాతి చిత్స్వప్నగా యథా ॥ 23 ॥
ద్యౌః క్షమా వాయురాకాశం పర్వతాః సరితో దిశః ।
మహతా కారణౌఘేన బోధమప్రతిఘం విదుః ॥ 24 ॥
అంతఃకరణభూతాది మృత్కాష్ఠదృషదాది వా ।
సర్వం శూన్యమశూన్యం చ చేతనం విద్ధి నేతరత్ ॥ 25 ॥
తత్రైవమైందవాఖ్యానం శృణు శ్రవణభూషణం ।
మయా చ పూర్వముక్తం తత్కించాన్యదభివర్ణ్యతే ॥ 26 ॥
తథాపి వర్తమానోక్తప్రశ్నబోధాయ తచ్ఛృణు ।
యథేదం సర్వమద్ర్యాది చిదిత్యేవ తు భోత్స్యతే ॥ 27 ।
కస్మింశ్చిత్ప్రాక్తనేనైవ జగజ్జాలేఽభవద్ద్విజః ।
తపోవేదక్రియాధారో బ్రహ్మన్నిందురితి స్మృతః ॥ 28 ॥
దశ తస్యాభవన్పుత్రా జగతో దిక్తటా ఇవ ।
మహాశయా మహాత్మానో మహతామాస్పదాం సతాం ॥ 29 ॥
స తేషాం కాలవశతః పితాంతర్ధిముపాయయౌ ।
దశానాం భగవాన్రుద్ర ఏకాదశ ఇవ క్షయే ॥ 30 ॥
తస్యానుగమనం చక్రే భార్యా వైధవ్యభీతిభిః ।
అనురక్తా దినస్యేవ సంధ్యా తారావిలోచనా ॥ 31 ॥
తయోస్తే తనయా దుఃఖకలితా విపినం గతాః ।
కృతౌర్ధ్వదేహికాస్త్యక్త్వా వ్యవహారం సమాధయే ॥ 32 ॥
ధారణానాం సమస్తానాం కా స్యాదుత్తమసిద్ధిదా ।
ధారణా యన్మయాః సంతః స్యామః సర్వేశ్వరా వయం ॥ 33 ॥
ఇతి తే తత్ర సంచింత్య బద్ధపద్మాసనా దశ ।
ఇదం సంచింతయామాసుర్నిర్విఘ్నే కందరోదరే ॥ 34 ॥
పద్మజాధిష్ఠితాశేషజగద్ధారణయా స్థితాః ।
భవామ పద్మజోపేతం జగద్రూపమవిఘ్నతః ॥ 35 ॥
ఇతి సంచింత్య సబ్రహ్మ జగద్ధారణయా చిరం ।
నిమీలితదృశస్తస్థుస్తే చిత్రరచితా ఇవ ॥ 36 ॥
అథైతద్ధారణాబద్ధచిత్తాస్తే తావదచ్యుతాః ।
ఆసన్మాసాందశాష్టౌ చ యావత్తే తత్ర దేహకాః ॥ 37 ॥
శుష్కాః కంకాలతాం యాతాః క్రవ్యాదైశ్చర్వితాంగకాః ।
నాశమభ్యాయయుస్తత్ర ఛాయాభాగా ఇఅవాతపైః ॥ 38 ॥
అహం బ్రహ్మా జగచ్చేదం సర్గోఽయం భువనాన్వితః ।
ఇతి సంపశ్యతాం తేషాం దీర్ఘకాలోఽభ్యవర్తత ॥ 39 ॥
తాని చిత్తాన్యదేహాని దశైకధ్యానతస్తతః ।
సంపన్నాని జగంత్యేవ దశ దేహాని వై పృథక్ ॥ 40 ॥
ఇతి తేషాం చిదిచ్ఛాసాసంపన్నా సకలం జగత్ ।
అత్యంతస్వచ్ఛరూపైవ స్థితా చాకారవర్జితా ॥ 41 ॥
సంవిన్మయత్వాజ్జగతాం తేషాం భూమ్యచలాది తత్ ।
సర్వం చిదాత్మకం విద్ధి నో చేదన్యత్కిముచ్యతాం ॥ 42 ॥
కిలయత్త్రిజగజ్జాలం తేషాం కిమాత్మతత్తథా ।
సంవిదాకాశశూన్యత్వమాత్రమేవేతరన్న తత్ ॥ 43 ॥
విద్యతే న యథా కించిత్తరంగః సలిలాదృతే ।
సంవిత్తత్వాదృతే తద్వద్విద్యతే చలనాదికం ॥ 44 ॥
ఐందవాని యథైతాని చిన్మయాని జగంతి ఖే ।
తథా చిన్మయమేతేషు కాష్ఠలోష్టోపలాద్యపి ॥ 45 ॥
యథైవైందవసంకల్పాస్తే జగత్త్వముపాగతాః ।
తథైవాబ్జజసంకల్పో జగత్త్వమయమాగతః ॥ 46 ॥
తస్మాదిహేమే గిరయో వసుధాపాదపా ఘనాః ।
మహాభూతాని సర్వం చ చిన్మాత్రమయమాతతం ॥ 47 ॥
చిద్వృక్షాశ్చిన్మహీ చిద్ద్యౌశ్చిదాకాశం చిదద్రయః ।
నాచిత్క్వచిత్సంభవతి తేష్వైందవజగత్స్వివ ॥ 48 ॥
చిన్మాత్రఖకులాలేన స్వదేహచలచక్రకే ।
స్వశరీరమృదా సర్గః కుతోఽయం క్రియతేఽనిశం ॥ 49 ॥
సంకల్పనిర్మితే సర్గే దృషదశ్చేన్నచేతనాః ।
తదత్ర లోష్టశైలాది కిమేతదితి కథ్యతాం ॥ 50 ॥
కలనస్మృతిసంస్కారా దధత్యర్థం చ నోదరే ।
ప్రాఙ్మృష్టం కల్పనాదీనామన్యైవార్థకలావతాం ॥ 51 ॥
తద్ధామసంవిదో నామ్ని మణిరాశౌ మణిర్యథా ।
సర్వాత్మని తథా చిత్తే కశ్చిదర్థ ఉదేత్యలం ॥ 52 ॥
అకార్యకరణస్యార్థో న భిన్నో బ్రహ్మణః క్వచిత్ ।
స్వభావ ఇతి తేనేదం సర్వం బ్రహ్మేతి నిశ్చయః ॥ 53 ॥
యథాప్రవృత్తం చిద్వారి వహత్యావర్తతేవ నౌ ।
స్వయత్నేనాతితీవ్రేణ పరాత్మీయాత్మనా వినా ॥ 54 ॥
పద్మలీలా జగదివ ప్రకచంతి జగంతి యత్ ।
చిన్మాత్రాద్బ్రహ్మణః స్వస్మాదన్యాని న మనాగపి ॥ 55 ॥
అజాత్మానిరుద్ధం చ సన్మాత్రం బ్రహ్మ ఖాత్మకం ।
శాంతం సదసతోర్మధ్యం చిద్భామాత్రమిదం జగత్ ॥ 56 ॥
యత్సంవిన్మయమద్ర్యాదిసంకల్పం జగతి స్థితం ।
తదసంవిన్మయమితి వక్తాఽజ్ఞో జ్ఞైర్విహస్యతే ॥ 57 ॥
జగంత్యాత్మేవ సంకల్పమయాన్యేతాని వేత్తి ఖే ।
ఖాత్మకాని తథేదం చ బ్రహ్మ సంకల్పజం జగత్ ॥ 58 ॥
యావద్యావదియం దృష్టిః శీఘ్రం శీఘ్రం విలోక్యతే ।
తావత్తావదిదం దుఃఖం శీఘ్రం శీఘ్రం విలీయతే ॥ 59 ॥
యావద్యావదియం దృష్టిః ప్రేక్ష్యతే న చిరాచ్చితా ।
తావత్తావదిదం దుఃఖం భవేత్ప్రతిఘనం ఘనం ॥ 60 ॥
దీర్ఘదుష్కృతమూఢానామిమాం దృష్టిమపశ్యతాం ।
సంసృతిర్వజ్రసారేయం న కదాచిత్ప్రశామ్యతి ॥ 61 ॥
నేహాకృతిర్న చ భవాభవజన్మనాశాః
సత్తా న చైవ న చ నామ తథాస్త్యసత్తా ।
శాంతం పరం కచతి కేవలమాత్మనీత్థం
బ్రహ్మాథవా కచనమప్యలమత్ర నాస్తి ॥ 62 ॥
ఆద్యంతవర్జితమలభ్యలతాగ్రమూల-
నిర్మాణమూలపరివేశమశేషమచ్ఛం ।
అంతస్థనిర్గగనసర్గకపుత్రకౌఘం
నిత్యం స్థితం నను ఘనం గతజన్మనాశం ॥ 63 ॥
సన్మాత్రమంతరహితాఖిలహస్తజాతం
పర్యంతహీనగణనాంగమముక్తరూపం ।
ఆత్మాంబరాత్మకమహం త్విదమేవ సర్వం
సుస్తంభరూపమజమౌనమలం వికల్పైః ॥ 64 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు ఐందవో
నామాష్టసప్తత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 178 ॥ -6-
॥ అథ సప్తమః సర్గః ॥
॥ బ్రహ్మమయత్వప్రతిపాదనం ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
ఏవం చిన్మాత్రమేవైకం శుద్ధం సత్త్వం జగత్త్రయం ।
సంభవంతీహ భూతాని నాజ్ఞబుద్ధాని కానిచిత్ ॥ 1 ॥
తస్మాత్కుతః శరీరాది వస్తు సప్రతిఘం కుతః ।
యదిదం దృశ్యతే కించిత్తదప్రతిఘమాతతం ॥ 2 ॥
స్థితం చిద్వ్యోమ చిద్వ్యోమ్ని శాంతే శాంతం సమం స్థితం ।
స్థితమాకాశమాకాశే జ్ఞప్తిర్జ్ఞప్తౌ విజృంభతే ॥ 3 ॥
సర్వం సంవిన్మయం శాంతం సత్స్వప్నం ఇవ జాగ్రతి ।
స్థితమప్రతిఘాకారం క్వాసౌ సప్రతిఘాం స్థితిః ॥ 4 ॥
క్వ దేహ అవయవాః క్వాంత్రవేష్టనీ క్వాస్థిపంజరం ।
వ్యోమేవాప్రతిఘం విద్ధి దేహం సప్రతిఘోషమం ॥ 5 ॥
సంవిత్కరౌ శిరః సంవిత్సంవిదింద్రియవృందకం ।
శాంతమప్రతిఘం సర్వం న సప్రతిఘమస్తి హి ॥ 6 ॥
బ్రహ్మవ్యోమ్నః స్వప్నరూపస్వభావత్వాజ్జగత్స్థితేః ।
ఇదం సర్వం సంభవతి సహేతుకమహేతుకం ॥ 7 ॥
న కారణం వినా కార్యం భవతీత్యుపపద్యతే ।
యద్యథా యేన నిర్ణీతం తత్తథా తేన లక్ష్యతే ॥ 8 ॥
కారణేన వినా కార్యం సద్వదిత్యుపపద్యతే ।
యథా భావితమేవార్థం సంవిదాప్నోత్యసంశయం ॥ 9 ॥
యథా సంభవతి స్వప్నే సర్వం సర్వత్ర సర్వథా ।
చిన్మయత్వాత్తథా జాగ్రత్యస్తి సర్వాత్మరూపతా ॥ 10 ॥
సర్వాత్మని బ్రహ్మపదే నానానాత్మని స్థితా ।
అస్త్యకారణకార్యాణాం సత్తా కారణజాపి చ ॥ 11 ॥
ఏకః సహస్రం భవతి యథా హ్యేతే కిలైందవాః ।
ప్రయాతా భూతలక్షత్వం సంకల్పజగతాం గణైః ॥ 12 ॥
సహస్రమేకం భవతి సంవిదాం చ తథా హి యత్ ।
సాయుజ్యే చక్రపాణ్యాదేః సర్గైరేకం భవేద్వపుః ॥ 13 ॥
ఏక ఏక భవత్యబ్ధిః స్రవంతీనాం శతైరపి ।
ఏక ఏక భవేత్కాల ఋతుసంవత్సరోత్కరైః ॥ 14 ॥
సంవిదాకాశ ఏవాయం దేహః స్వప్న ఇవోదితః ।
స్వప్నాద్రివన్నిరాకారః స్వానుభూతిస్ఫుటోఽపి చ ॥ 15 ॥
సంవిత్తిరేవానుభవాత్సైవాననుభవాత్మికా ।
ద్రష్టృదృశ్యదృశా భాతి చిద్వ్యోమైకమతో జగత్ ॥ 16 ॥
వేదనావేదనాత్మైకం నిద్రాస్వప్నసుషుప్తవత్ ।
వాతస్పందావివాభిన్నౌ చిద్వ్యోమైకమతో జగత్ ॥ 17 ॥
ద్రష్టా దృశ్యం దర్శనం చ చిద్భాన పరమార్థఖం ।
శూన్యస్వప్న ఇవాభాతి చిద్వ్యోమైకమతో జగత్ ॥ 18 ॥
జగత్త్వమసదేవేశే భ్రాంత్యా ప్రథమసర్గతః ।
స్వప్నే భయమివాశేషం పరిజ్ఞాత ప్రశామ్యతి ॥ 19 ॥
ఏకస్యాః సంవిదః స్వప్నే యథా భానమనేకధా ।
నానాపదార్థరూపేణ సర్గాదౌ గగనే తథా ॥ 20 ॥
బహుదీపే గృహే చ్ఛాయా బహ్వ్యో భాంత్యేకవద్యథా ।
సర్వశక్తేస్తథైవైకా భాతి శక్తిరనేకధా ॥ 21 ॥
యత్సీకరస్ఫురణమంబునిధౌ శివాఖ్య
వ్యోమ్నీవ వృక్షనికరస్ఫురణం స సర్గః ।
వ్యోమ్నేష వృక్షనికరో వ్యతిరిక్తరూపో
బ్రహ్మాంబుధౌ న తు మనాగపి సర్గబిందుః ॥ 22 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు
బ్రహ్మమయత్వప్రతిపాదనం నామైకోనాశీత్యధికశతతమః
సర్గః ॥ 179 ॥ -7-
॥ అథ అష్టమోఽధ్యాయః ॥
॥ తాపసోపాఖ్యానం ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
ఇమం మే సంశయం ఛింధి భగవన్భాస్కరం తమః ।
భువనస్యేవ భావానాం సమ్యగ్రూపానుభూతయే ॥ 1 ॥
కదాచిదహమేకాగ్రో విద్యాగేహే విపశ్చితాం ।
సంసది స్థితవాన్యావత్తాపసః కశ్చిదాగతః ॥ 2 ॥
విద్వాన్ ద్విజవరః శ్రీమాన్విదేహజనమండలాత్ ।
మహాతపాః కాంతియుతో దుర్వాసా ఇవ దుఃసహః ॥ 3 ॥
స ప్రవిశ్యాభివాద్యాశు సభామాభాస్వరద్యుతిం ।
ఉపవిశ్యాసనే తిష్ఠన్నస్మాభిరభివాదితః ॥ 4 ॥
వేదాంతసాంఖ్యసిద్ధాంతవాదాన్సంహృత్య సత్తమం ।
సుఖోపవిష్టం విశ్రాంతం తమహం పృష్టవానిదం ॥ 5 ॥
దీర్ఘాధ్వనా పరిశ్రాంతః సయత్న ఇవ లక్ష్యసే ।
వదాద్య వదతాం శ్రేష్ఠ కుత ఆగమనం కృతం ॥ 6 ॥
బ్రాహ్మణ ఉవాచ ।
ఏవమేతన్మహాభాగ సుమహాయత్నవానహం ।
యదర్థమాగతోఽస్మీహ తస్యాకర్ణయ నిర్ణయం ॥ 7 ॥
వైదేహో నామ దేశోఽస్తి సర్వసౌభాగ్యసంయుతః ।
స్వర్గస్యాస్వరసంస్థస్య ప్రతిబింబమివావనౌ ॥ 8 ॥
తత్రాహం బ్రాహ్మణో జాతః ప్రాప్తవిద్యశ్చ సంస్థితః ।
కుందావదాదంతత్వాత్కుందదంత ఇతి శ్రుతః ॥ 9 ॥
అథాహం జాతవైరాగ్యః ప్రవిహర్తుం ప్రవృత్తవాన్ ।
దేవద్విజమునీంద్రాణాం సంభ్రమాచ్ఛమశాంతయే ॥ 10 ॥
శ్రీపర్వతమఖండేఽహం కదాచిత్ప్రాప్తవానహం ।
తత్రావసం చిరం కాలం మృదు దీర్ఘం తపశ్చరన్ ॥ 11 ॥
తత్రాస్త్యరణ్యం విదితం ముక్తం తృణవనాదిభిః ।
త్యక్తతేజస్తమోభ్రాదిభూమావివ నభస్తలం ॥ 12 ॥
తత్రాస్తి మధ్యే విటపి లఘుః పేలవపల్లవః ।
స్థిత ఏషోఽమ్బరే శూన్యే మందరశ్మిరివాంశుమాన్ ॥ 13 ॥
లంబతే తస్య శాఖాయాం పురుషః పావనాకృతిః ।
భానుర్భానావివ రశ్మిగృహీతో గ్రథితాకృతిః ॥ 14 ॥
మౌంజదామని బద్ధోర్ధ్వపాదో నిత్యమవాక్షిరాః ।
అష్ఠీలత్వం దధదివ మహాష్ఠీలస్య శాల్మలేః ॥ 15 ॥
దృష్టః ప్రాప్తేన తం దేశం స కదాచిన్మయా పుమాన్ ।
విచారితో నికటతో వక్షఃస్థాంజలిసంపుటః ॥ 16 ॥
యావజ్జీవత్యసౌ విప్రో నిఃశ్వసిత్యహతాకృతిః ।
శీతవాతాతపస్పర్శాన్సర్వాన్వేత్తి చ కాలజాన్ ॥ 17 ॥
అనంతరమసావేకో నోపచర్యమయా బహూన్ ।
దివసాతపఖేదేన విశ్రంభే పాతితః శనైః ॥ 18 ॥
పృష్టశ్చ కోఽసి భగవన్కిమర్థం దారుణం తపః ।
కరోషీదం విశాలాక్ష లక్ష్యాలక్ష్యాత్మజీవితః ॥ 19 ॥
అథ తేనోక్తమర్థస్తే క ఇవానేన తాపస ।
అర్థే నాతివిచిత్రా హి భవంతీచ్ఛాః శరీరిణాం ॥ 20 ॥
ఇత్యుక్తవాన్ప్రయత్నేన సోఽనుబంధేన వై మయా ।
యదా పృష్టస్తదా తేన మమోక్తమిదముత్తరం ॥ 21 ॥
మథురాయామహం జాతో వృద్ధిం యాతః పితుర్గృహే ।
బాల్యయౌవనయోర్మధ్యే స్థితః పదపదార్థవిత్ ॥ 22 ॥
సమగ్రసుఖసంభారకోశో భవతి భూమిపః ।
ఇత్యహం శ్రుతవాంస్తత్ర భోగార్థీ నవయౌవనః ॥ 23 ॥
అథ సప్తమహాద్వీపవిస్తీర్ణాయా భువః పతిః ।
స్యామిత్యహముదారాత్మా పరిబింబితవాంశ్చిరం ॥ 24 ॥
ఇత్యర్థేన సమాగత్య దేశమిత్థమహం స్థితః ।
అత్ర ద్వాదశవర్షాణి సమతీతాని మానద ॥ 25 ॥
తదకారణమిత్రత్వం గచ్ఛేష్టం దేశమాశుగః ।
అహం చాభిమతప్రాప్తేరిత్థమేవ దృఢస్థితిః ॥ 26 ॥
ఇతి తేనేహముక్తః సంస్తమిచ్ఛం ప్రోక్తవాంఛృణు ।
ఆశ్చర్యశ్రవణే చేతః ఖేదమేతి న ధీమతః ॥ 27 ॥
సాధో యావత్తయా ప్రాప్తో న నామాభిమతో వరః ।
త్వద్రక్షాపరిచర్యార్థమిహ తావదహం స్థితః ॥ 28 ॥
మయేత్యుక్తే స పాషాణ మౌనవానభమచ్ఛమీ ।
నిమీలితేక్షణః క్షీణరూపస్త్వకలనో బహిః ॥ 29 ॥
తథాహం పురతస్తస్య కాష్ఠమౌనవతోఽవసం ।
షణ్మాసాన్విగతోద్వేగం వేగాన్కాలకృతాన్సహన్ ॥ 30 ॥
అర్కబింబాద్వినిష్క్రమ్య తత్ప్రదేశాంతరే స్థితం ।
ఏకదా దృష్టవానస్మి పురుషం భానుభాస్వరం ॥ 31 ॥
స తేన పూజ్యతే యావన్మనసా కర్మణా మయా ।
ఉవాచ తావద్వచనమమృతస్యందసుందరం ॥ 32 ॥
శాఖాప్రలంబనపర హే బ్రహ్మందీర్ఘతాపస ।
తపః సంహర సంహారీ గృహాణాభిమతం వరం ॥ 33 ॥
సప్తాబ్ధిద్వీపవలయాం పాలయిష్యసి మేదినీం ।
సప్తవర్షసహస్రాణి దేహేనానేన ధర్మతః ॥ 34 ॥
ఏవం సమీహితం దత్వా స ద్వితీయో దివాకరః ।
గంతుమస్తమథార్కాబ్ధిమవిశత్ప్రోదితో యతః ॥ 35 ॥
తస్మిన్యాతే మయా ప్రోక్తం తస్య శాఖాతపస్వినః ।
శ్రుతదృష్టానుభూతాగ్ర్యవరదస్య వివేకినః ॥ 36 ॥
సంప్రాప్తాభిమతం బ్రహ్మంస్తరుశాఖావలంబనం ।
తపస్త్యక్త్వా యథా ప్రాప్తం వ్యవహారం సమాచర ॥ 37 ॥
ఏవమంగీకృతవతః పాదౌ తస్య మయా తతః ।
ముక్తౌ విటపినస్తస్మాదాలానాత్కాలభావివ ॥ 38 ॥
స్వాతః పవిత్రహస్తోఽసౌ చక్రే జప్త్వాఘమర్షణం ।
ఫలేన పుణ్యలబ్ధేన విటపాద్వ్రతపారణం ॥ 39 ॥
తత్పుణ్యవశతః ప్రాప్తైః స్వాదుభిస్తైస్తరోః ఫలైః ।
సమాశ్వస్తావసంక్షుబ్ధావావాం తత్ర దినత్రయం ॥ 40 ॥
సప్తద్వీపసముద్రముద్రితదిశం భోక్తుం సమగ్రాం మహీం
విప్రః పాదపలంబితేన వపుషా తప్త్వోర్ధ్వపాదస్తపః ।
సంప్రాప్యాభిమతం వరం దినకృతో విశ్వస్య చాహ్నాం త్రయం
సార్ధం మత్సుహృదా స్వమేవ సదనం గంతుం ప్రవృత్తోఽభవత్ ॥ 41 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు తాప్సోపాఖ్యానం
నామాశీత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 180 ॥ -8-
॥ అథ నవమోఽధ్యాయః ॥
॥ గౌర్యాశ్రమవర్ణనం ॥
కుందదంత ఉవాచ ।
ఆవాసమంతరే గంతుం ప్రవృత్తౌ ముదితాకృతీ ।
మథురానగరీం చంద్రసూర్యావింద్రపురీమివ ॥ 1 ॥
ప్రాప్య రోధాభిధం గ్రామం విశ్రమ్యామ్రవణాచలే ।
ఉషితౌ ద్వే దినే తస్మిన్సాలీసే నగరే సుఖం ॥ 2 ॥
అధ్వానందితచిత్తాభ్యామావాభ్యామతివాహితః ।
ద్వితీయేఽహని శీతాంబుస్నిగ్ధచ్ఛాయావనద్రుమాః ॥ 3 ॥
నదీతీరలతోన్ముక్తపుష్పప్రకరపాండురాః ।
తరత్తరంగఝాంకారగాయనానందితాధ్వగాః ॥ 4 ॥
స్నిగ్ధద్రుమవనచ్ఛాయరణన్మృగవిహంగమాః ।
స్థూలశాద్వలశాఖాగ్రప్రోతావశ్యాయమౌక్తికాః ॥ 5 ।
జంగలాద్రిపురగ్రామశ్వభ్రాభూపస్థలావనీః ।
సముల్లంఘ్య దినే తస్మిన్సరిత్స్రోతః సరాంసి చ ॥ 6 ॥
నీతవంతౌ నిశామావాం కదలీకాననే ఘనే ।
తుషారశిశిరే శ్రాంతౌ కదలీదలతల్పకే ॥ 7 ॥
ప్రాప్తావావాం తృతీయేఽహ్ని షండషండకమండితం ।
జంగలం జనవిచ్ఛేదవిభక్తం ఖమివాకృతం ॥ 8 ॥
తత్ర స ప్రకృతం మార్గం పరిత్యజ్య వనాంతరం ।
ప్రవిశన్సమువాచేదమకార్యకరణం వచః ॥ 9 ॥
గచ్ఛావోఽత్రాశ్రమే గౌర్యా మునిమండలమండితే ।
భ్రాతరో మే స్థితాః సప్త వనేష్వేవమివార్థినః ॥ 10 ॥
భ్రాతరోష్టౌ వయమిమే జాతానేకతయా తయా ।
ఏకసంవిన్మయా జాతా ఏకసంకల్పనిశ్చయాః ॥ 11 ॥
తేన తేఽప్యత్ర తపసే స్వనిశ్చయసమాశ్రయాః ।
స్థితా ఆగత్య వివిధైస్తపోభిః క్షపితైనసః ॥ 12 ॥
తైః సార్ధం భ్రాతృభిః పూర్వమాగత్యాహమిహావసం ।
షణ్మాసానాశ్రమే గౌర్యాస్తేన దృష్టో మయైష సః ॥ 13 ॥
పుష్పఖండ తరుచ్ఛాయా సుప్తముగ్ధమృగార్భకః ।
పర్ణోటజాగ్రవిశ్రాంతశుకోద్గ్రాహితశాస్త్రదృక్ ॥ 14 ॥
తద్బ్రహ్మలోకసంకాశమేహి మున్యాశ్రమం శ్రియే ।
గచ్ఛావోఽచ్ఛతరం తత్ర చేతః పుణ్యైర్భవిష్యతి ॥ 15 ॥
విదుషామపి ధీరాణామపి తత్త్వవిదామపి ।
త్వరతే హి మనః పుంసామలంబుద్ధివిలోకనే ॥ 16 ॥
తేనేత్యుక్తే చ తావావాం ప్రాప్తౌ మున్యాశ్రమం చ తం ।
యావత్తత్ర మహారణ్యే పశ్యావశ్చాంతరూపిణం ॥ 17 ॥
న వృక్షం నోటజం కించిన్న గుల్మం న చ మానవం ।
న మునిం నార్భకం నాన్యన్న వేదిం న చ వా ద్విజం ॥ 18 ॥
కేవలం శూన్యమేవాతి తదరణ్యమనంతకం ।
తాపోపతప్తమభితో భూమౌ స్థితమివాంబరం ॥ 19 ॥
హా కష్టం కిమిదం జాతమితి తస్మిన్వదత్యథ ।
ఆవాభ్యాం సుచిరం భ్రాంత్వా దృష్ట ఏకత్ర వృక్షకః ॥ 20 ॥
స్నిగ్ధచ్ఛవిర్ఘనచ్ఛాయః శీతలోఽమ్బుధరోపమః ।
తలే తస్య సమాధానే సంస్థితో వృద్ధతాపసః ॥ 21 ॥
ఆవామగ్రే మునేస్తస్య చ్ఛాయాయాం శాద్వలస్థలే ।
ఉపవిష్టౌ చిరం యావన్నాసౌ ధ్యానాన్నివర్తతే ॥ 22 ॥
తతశ్చిరేణ కాలేన మయోద్వేగేన చాపలాత్ ।
ఉక్తం మునే ప్రబుధ్యస్వ ధ్యానాదిత్యుచ్చకైర్వచః ॥ 23 ॥
శబ్దేనోచ్చైర్మదీయేన సంప్రబుద్ధోఽభవన్మునిః ।
సింహోఽమ్బుదరవేణేవ జృంభాం కృత్వాభ్యువాచ చ ॥ 24 ॥
కౌ భవంతావిమౌ సాధూ క్వాసౌ గౌర్యాశ్రమో గతః ।
కేన వాహమిహానీతః కాలోఽయం కశ్చ వర్తతే ॥ 25 ॥
తేనేత్యుక్తే మయాప్యుక్తం భగవన్విద్ధి ఈదృశం ।
న కించిదావాం బుద్ధోఽపి కస్మాజ్జానాసి న స్వయం ॥ 26 ॥
ఇతి శ్రుత్వా స భగవాన్పునర్ధ్యానమయోఽభవత్ ।
దదర్శోదంతమఖిలమస్మాకం స్వాత్మనస్తథా ॥ 27 ॥
ముహూర్తమాత్రేణోవాచ ప్రబుధ్య ధ్యానతో మునిః ।
శ్రూయతామిదమాశ్చర్యమార్యౌ హి కార్యవేదినౌ ॥ 28 ॥
యమిమం పశ్యథః సాధూ కదంబతరుపుత్రకం ।
మదాస్పదమరణ్యాన్యాధమ్మిల్లమివ పుష్పితం ॥ 29 ॥
కేనాపి కారణేనాస్మిన్సతీ వాగీశ్వరీ సతీ ।
అవసద్దశవర్షాణి సమస్తర్తునిషేవితా ॥ 30 ॥
తదా తేనేహవిస్తీర్ణమభవద్ఘనకాననం ।
గౌరివనమితి ఖ్యాతం భూషితం కుసుమర్తుభిః ॥ 31 ॥
భృంగాంగనాజనమనోహరహారిగీత-
లీలావిలోలకలకంఠవిహంగమంగ ।
పుష్పాంబువాహశతచంద్రనభోవితానం
రాజీవరేణుకణకీర్ణదిగంతరాలం ॥ 32 ॥
మందారకుందమకరందసుగంధితాశం
సంసూచ్ఛ్వసత్కుసుమరాశిశశాంకనిష్ఠం ।
సంతానకస్తబకహాసవికాసకాంత-
మామోదిమారుతసమస్తలతాంగనౌఘం ॥ 33 ॥
పుష్కాకరస్య నగరం నవగీతభృంగం
భృంగాంగనాకుసుమఖండకమండపాఢ్యం ।
చంద్రాంశుజాలపరికోమలపుష్పదోలా-
దోలాయమానసురసిద్ధవధూసమూహం ॥ 34 ॥
హారీతహంసశుకకోకిలకోకకాక-
చక్రాహ్వభాసకలవింకకులాకులాంగం ।
మేరుండకుక్కుటకపింజలహేమచూడ-
రాఢామయూరబకకల్పితకేలిరమ్యం ॥ 35 ॥
గంధర్వయక్షసురసిద్ధకిరీటఘృష్ట-
పాదాబ్జకర్ణికకదంబసరస్వతీకం ।
వాతాయనం కనకకోమలచంపకౌఘ-
తారాంబరాంబుధరపూరగృహీతగంధం ॥ 36 ॥
మందానిలస్ఖలితపల్లవబాలవల్లీ-
విన్యాసగుప్తదివసాధిపరశ్మిశీతం ।
పీతం కదంబకరవీరకనాలికేర-
తాలీతమాలకులపుష్పపరాగపూరైః ॥ 37 ॥
కహ్వారకీర్ణకుముదోత్పలపద్మఖండ-
వల్గచ్చకోరబకకోకకదంబహంసం ।
తాలీసగుగ్గులకచందనపారిభద్ర-
భద్రద్రుమోదవిహారివిచిత్రశక్తి ॥ 38 ॥
తస్మిన్వనే చిరమువాస హరార్ధదేహా
కేనాపి కారణవశేన చిరాయ గౌరీ ।
భూత్వా ప్రసన్నశశిబింబముఖీ కదంబ-
వాగీశ్వరీ శశికలేవ శివస్య మూర్ధ్ని ॥ 39 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు తాపసోపాఖ్యానే
గౌర్యాశ్రమవర్ణనం నామైకాశీత్యధికశతతమః
సర్గః ॥ 181 ॥ -9-
॥ అథ దశమోఽధ్యాయః ॥
॥ సప్తదీపేశ్వర ॥
వృద్ధతాపస ఉవాచ ।
తస్మిన్నేవ కదంబేఽస్మిన్వర్షాణి స్వేచ్ఛయా దశ ।
స్థిత్వా గౌరీ జగామాథ హరవామార్ధమందిరం ॥ 1 ॥
తత్స్పర్శామృతసిక్తోఽయం కదంబతరుపుత్రకః ।
ఉత్సంగ ఇవ చాసీనో న యాత్యేవ పురాణతాం ॥ 2 ॥
తతో గౌర్యా ప్రయాతాయాం తద్వనం తాదృశం మహత్ ।
సామాన్యవనతాం యాతం జనవృందోపజీవితం ॥ 3 ॥
మాలవో నామ దేశోఽస్తి తత్రాహం పృథివీపతిః ।
కదాచిత్త్యక్తరాజ్య శ్రీర్మునీనామాశ్రమాన్భ్రమన్ ॥ 4 ॥
ఇమం దేశమనుప్రాప్త ఇహ చాశ్రమవాసిభిః ।
పూజితోఽస్య కదంబస్య ధ్యాననిష్ఠస్తలే స్థితః ॥ 5 ॥
కేనచిత్త్వథ కాలేన భ్రాతృభిః సప్తభిః సహ ।
భవానభ్యాగతః పూర్వం తపోర్థమిమమాశ్రమం ॥ 6 ॥
తపస్వినోఽష్టావిహ తే తథా నామ తదావసన్ ।
యథా తపస్వినోఽన్యే తే తేషాం మాన్యాస్తపస్వినః ॥ 7 ॥
కాలేనాంతరమసావేకః శ్రీపర్వతం గతః ।
స్వామినం కార్తికేయం చ ద్వితీయస్తపసే గతః ॥ 8 ॥
వారాణసీం తృతీయస్తు చతుర్థోఽగాద్ధిమాచలం ।
ఇహైవ తే పరే ధీరాశ్చత్వారోఽన్యే పరం తపన్ ॥ 9 ॥
సర్వేషామేవ చైతేషాం ప్రత్యేకం త్వేతదీప్సితం ।
యథా సమస్తద్వీపాయా భువోఽస్యాః స్యాం మహీపతిః ॥ 10 ॥
అథ సంపాదితం తేషాం సర్వేషామేతదీప్సితం ।
తపస్తుష్టాభిరిష్టభిర్దేవతాభిర్వరైః ॥ 11 ॥
తపతస్తే తతో యాతా భ్రాతరః సదనం నిజం ।
భూమౌ ధర్మయుగం భుక్త్వా వేధా బ్రహ్మపురీమివ ॥ 12 ॥
తద్భవద్భ్రాతృభిర్భవ్య వరదానవిధౌ తదా ।
ఇదం వరోద్యతా యత్నాత్ప్రార్థితాః స్వేష్టదేవతాః ॥ 13 ॥
దేవ్యస్మాకమిమే సర్వే సప్తద్వీపేశ్వరౌ స్థితౌ ।
సత్యాః ప్రకృతయః సంతు సర్వ ఆశ్రమవాసినః ॥ 14 ॥
తమిష్టదేవతాసార్థమురరీకృత్య సాదరం ।
తేషామస్త్వేవమిత్యుక్త్వా జగామాంతర్ద్ధిమీశ్వరీ ॥ 15 ॥
తే తతః సదనం యాతాస్తేషామాశ్రమవాసినః ।
సర్వ ఏవ గతాః పశ్చాదేక ఏవాస్మి నో గతః ॥ 16 ॥
అహం కేవలమేకాంతే ధ్యానైకగతమానసః ।
వాగీశ్వరీకదంబస్య తలే తిష్ఠామి శైలవత్ ॥ 17 ॥
అథ కాలే వహత్యస్మిన్నృతుసంవత్సరాత్మని ।
ఇఅదం సర్వం వనం ఛిన్నం జనైః పర్యంతవాసిభిః ॥ 18 ॥
ఇదం కదంబమమ్లానం జనతాః పూజయంత్యలం ।
వాగీశ్వరీగృహమితి మాం చైవైకసమాధిగం ॥ 19 ॥
అథైనం దేశమాయాతౌ భవంతౌ దీర్ఘతాపసౌ ।
ఏతత్త్వత్కథితం సర్వం ధ్యానదృష్టం మయాఖిలం ॥ 20 ॥
తస్మాదుత్థాయ హే సాధూ గచ్ఛతం గృహమాగతౌ ।
తత్ర తే భ్రాతరః సర్వే సంగతా దారబంధుభిః ॥ 21 ॥
అష్టానాం భవతాం భవ్యం సదనే స్వే భవిష్యతి ।
మహాత్మనాం బ్రహ్మలోకే వసూనామివ సంగమః ॥ 22 ॥
ఇత్యుక్తే తేన స మయా పృష్టః పరమతాపసః ।
సందేహాదిదమాశ్చర్యమార్యాస్తద్వర్ణయామ్యహం ॥ 23 ॥
ఏకైవ సప్తద్వీపాస్తి భగవన్భూరియం కిల ।
తుల్యకాలం భవంత్యష్టౌ సప్తద్వీపేశ్వరాః కథం ॥ 24 ॥
కదంబతాపస ఉవాచ ।
అసమంజసమేతావదేవ నో యావదుచ్యతే ।
ఇదమన్యదసంబద్ధతరం సంశ్రూయతాం మమ ॥ 25 ॥
ఏతేఽష్టౌ భ్రాతరస్తత్ర తాపసా దేహసంక్షయే ।
సప్తద్వీపేశ్వరాః సర్వే భవిష్యంతి గృహోదరే ॥ 26 ॥
అష్టౌ హ్యేతే మహీపీఠేష్వేతేష్వేతేషు సద్మసు ।
సప్తద్వీపేశ్వరా భూపా భవిష్యంతీహ మే శృణు ॥ 27 ॥
అస్త్యేతేషాం కిలాష్టానాం భార్యాష్టకమనిందితం ।
దిగంతరాణాం నియతం తారాష్టకమివోజ్జ్వలం ॥ 28 ॥
తద్భార్యాష్టకమేతేషు యాతేషు తపసే చిరం ।
బభూవ దుఃఖితం స్త్రీణాం యద్వియోగోఽహిదుఃసహః ॥ 29 ॥
దుఃఖితాః ప్రత్యయే తేషాం చక్రుస్తా దారుణం తపః ।
శతచాంద్రాయణం తాసాం తుష్టాభూత్తేన పార్వతీ ॥ 30 ॥
అదృశ్యోవాచ సా తాసాం వచోఽన్తఃపురమందిరే ।
దేవీ సపర్యావసరే ప్రత్యేకం పృథగీశ్వరీ ॥ 31 ॥
దేవ్యువాచ ।
భర్త్రర్థమథ చాత్మార్థం గృహ్యతాం బాలికే వరః ।
చిరం క్లిష్టాసి తపసా నిదాఘేనైవ మంజరీ ॥ 32 ॥
ఇత్యాకర్ణ్య వచో దేవ్యా దత్తపుష్పా చిరంటికా ।
స్వవాసనానుసారేణ కుర్వాణైవేశ్వరీస్తవం ॥ 33 ॥
ఆనందమంథరోవాచ వచనం మృదుభాషిణీ ।
ఆకాశసంస్థితాం దేవీం మయూరీవాభ్రమాలికాం ॥ 34 ॥
చిరంటికోవాచ ।
దేవి దేవాధిదేవేన యథ తే ప్రేమశంభునా ।
భర్త్రా మమ తథా ప్రేమ స భర్తాస్తు మమామరః ॥ 35 ॥
దేవ్యువాచ ।
ఆసృష్టేర్నియతేర్దార్ఢ్యాదమరత్వం న లభ్యతే ।
తపోదానైరతోఽన్యత్వం వరం వరయ సువ్రతే ॥ 36 ॥
చిరంటికోవాచ ।
అలభ్యమేతన్మే దేవి తన్మద్భర్తృర్గృహాంతరాత్ ।
మృతస్య మా వినిర్యాతు జీవో బాహ్యమపి క్షణాత్ ॥ 37 ॥
దేహపాతశ్చ మే భర్తుర్యదా స్యాదాత్మమందిరే ।
తదేతదస్త్వితి వరూ దీయతామంబికే మమ ॥ 38 ॥
దేవ్యువాచ ।
ఏవమస్తు సుతే త్వం చ పత్యౌ లోకాంతరాస్థితే ।
భవిష్యసి ప్రియా భార్యా దేహాంతే నాత్ర సంశయః ॥ 39 ॥
ఇత్యుక్త్వా విరరామాసౌ గౌర్యా గీర్గగనోదరే ।
మేఘమాలాధ్వనిరివ నిరవద్యసముద్యతా ॥ 40 ॥
దేవ్యాం గతాయాం భర్తారస్తాసాం కాలేన కేనచిత్ ।
తే కకుబ్భ్యః సమాజగ్ముః సర్వే ప్రాప్తమహావరాః ॥ 41 ॥
అద్యాయమపి సంయాతు భార్యాయా నికటం పతిః ।
భ్రాతృణాం బాంధవానాం చ భవత్వన్యోన్యసంగమః ॥ 42 ॥
ఇదమన్యదథైతేషామసమంజసమాకులం ।
శృణు కింవృత్తమాశ్చర్యమార్యకార్యోపరోధకం ॥ 43 ॥
తప్యతాం తప ఏతేషాం పితరౌ తౌ వధూ యుతౌ ।
తీర్థమున్యాశ్రమశ్రేణీం ద్రష్టుం దుఃఖాన్వితౌ గతౌ ॥ 44 ॥
శరీరనైరపేక్ష్యేణ పుత్రాణాం హితకామ్యయా ।
గంతుం కలాపగ్రామం తం యత్నవంతౌ బభూవతుః ॥ 45 ॥
తౌ ప్రయాతౌ మునిగ్రామ మార్గే దదృశతుః సితం ।
పురుషం కపిలం హ్రస్వం భస్మాంగం చోర్ధ్వమూర్ధజం ॥ 46 ॥
ధూలీలవమనాదృత్య తం జరత్పాంథశంకయా ।
యదా తౌ జగ్మతుస్తేన స ఉవాచాన్వితః క్రుధా ॥ 47 ॥
సవధూక మహామూర్ఖ తీర్థార్థీ దారసంయుతః ।
మాం దుర్వాససముల్లంఘ్య గచ్ఛస్యవిహితానతిః ॥ 48 ॥
వధూనాం తే సుతానాం చ గచ్ఛతస్తపసార్జితాః ।
విపరీతా భవిష్యంతి లబ్ధా అపి మహావరాః ॥ 49 ॥
ఇత్యుక్తవంతం తం యావత్సదారోఽథ వధూయుతః ।
సన్మానం కురుతే తావన్మునిరంతర్ధిమాయయౌ ॥ 50 ॥
అథ తౌ పితరౌ తేషాం సవధూకౌ సుదుఃఖితౌ ।
కృశీభూతౌ దీనముఖౌ నిరాశౌ గృహమాగతౌ ॥ 51 ॥
అతో వదామ్యహం తేషాం నైకం నామాసమంజసం ।
అసమంజసలక్షాణి గండే స్ఫోటాః స్ఫుటా ఇవ ॥ 52 ॥
చిద్వ్యోమసంకల్పమహాపుఏరేస్మి-
న్నిత్థం విచిత్రాణ్యసమంజసాని ।
నిఃశూన్యరూపేఽపి హి సంభవంతి
దృశ్యే యథా వ్యోమని దృశ్యజృంభాః ॥ 53 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు
తాపసోపాఖ్యానాంతర్గతసప్తద్వీపేశ్వరో సప్తద్వీపేశ్వర
నామ వ్యశీత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 182 ॥ -10-
॥ అథ ఏకాదశోఽధ్యాయః ॥
॥ద్వీపసప్తకాష్టకవర్ణనం ॥
కుందదంత ఉవాచ ।
తతః పృష్టో మయా తత్ర స గౌర్యాశ్రమతాపసః ।
తాపసంశుష్కదర్భాగ్రజరాజర్జరమూర్ధజః ॥ 1 ॥
ఏకైవ సప్తద్వీపాస్తి వసుధా యత్ర తత్ర తే ।
సప్తద్వీపేశ్వరా అష్టౌ భవంతి కథముత్తమాః ॥ 2 ॥
యస్య జీవస్య సదనాన్నాస్తి నిర్గమనం బహిః ।
స కరోతి కథం సప్తద్వీపేశత్వేన దిగ్జయం ॥ 3 ॥
యైర్వరా వరదైర్దత్తాః శాపైస్తే తద్విరుద్ధతాం ।
కథం గచ్ఛంతి గచ్ఛంతి కథం ఛాయా హి తాపతాం ॥ 4 ॥
మిథోఽశక్యాం కథం ధర్మౌ స్థితిమేకత్ర గచ్ఛతః ।
ఆధార ఏవాధేయత్వం కరోతి కథమాత్మని ॥ 5 ॥
గౌర్యాశ్రమతాపస ఉవాచ ।
సంపశ్యసి కిమేతేషాం భో సాధో శృణ్వనంతరం ।
అష్టమేఽస్మిన్సుసంప్రాప్తే తం ప్రదేశం సబాంధవం ॥ 6 ॥
ఇతో భవంతౌ తం దేశమాసాద్య సుఖసంస్థితౌ ।
స్వబంధుసుఖసంస్థానౌ కంచిత్కాలం భవిష్యతః ॥ 7 ॥
తతస్తేఽష్టౌ మరిష్యంతి భ్రాతరః క్రమశో గృహే ।
బాంధవోఽథ కరిష్యంతి తేషాం దేహాంస్తదగ్నిసాత్ ॥ 8 ॥
తేషాం తే సంవిదాకాశః పృథక్పృథగవస్థితాః ।
ముహూర్తమాత్రం స్థాస్యంతి సుషుప్తస్థా జడా ఇవ ॥ 9 ॥
ఏతస్మిన్నంతరే తేషాం తాని కర్మాణి ధర్మతః ।
ఏకత్ర సంఘటిష్యంతి వరశాపాత్మకాని ఖే ॥ 10 ॥
కర్మాణి తాన్యధిష్ఠాతృదేవరూపాణి పేటకం ।
వరశాపశరీరాణి కరిష్యంతి పృథక్ పృథక్ ॥ 11 ॥
వరాస్తేఽత్ర గమిష్యంతి సుభగాః పద్మపాణయః ।
బ్రహ్మదండాయుధాశ్చంద్రధవలాంగాశ్చతుర్భుజాః ॥ 12 ॥
శాపాస్తత్ర భవిష్యంతి త్రినేత్రాః శూలపాణయః ।
భీషణాః కృష్ణమేఘాభా ద్విభుజా భ్రుకుటీముఖాః ॥ 13 ॥
వరా వదిష్యంతి
సుదూరం గమ్యతాం శాపాః కాలోఽస్మాకముపాగతః ।
ఋతూనామివ తన్నామ కః సమర్థోఽతివర్తితుం ॥ 14 ॥
శాపా వదిష్యంతి
గమ్యతాం హే వరా దూరం కాలోఽస్మాకముపాగతః ।
ఋతూనామివ తన్నామ కః సమర్థోఽతివర్తితుం ॥ 15 ॥
వరా వదిష్యంతి
కృతా భవంతో మునినా వయం దినకృతా కృతాః ।
మునీనాం చాధికో దేవో భగవంతం పురా యతః ॥ 16 ॥
ప్రవదత్సు వరేష్వేవం శాపాః క్రుద్ధధియో వరాన్ ।
వివస్వతా కృతా యూయం వయం రుద్రాంశతః కృతాః ॥ 17 ॥
దేవానామధికో రుద్రో రుద్రాంశప్రభవో మునిః ।
ఇత్యుక్త్వా ప్రోద్యతా తేషాం చక్రుఃశ్రుంగాణ్యగా ఇవ ॥ 18 ॥
అశాపేషూద్యతశృంగేషు వరా ఇదమరాతిషు ।
విహసంతః ప్రవక్ష్యంతి ప్రమేయీకృతనిశ్చయం ॥ 19 ॥
హే శాపాః పాపతాం త్యక్త్వా కార్యస్యాంతో విచార్యతాం ।
యత్కార్యం కలహస్యాంతే తదేవాదౌ విచార్యతాం ॥ 20 ॥
పితామహపురీం గత్వా కలహాంతే వినిర్ణయః ।
కర్తవ్యోఽస్మాభిరేతతత్కిమాదౌ నేహ విధీయతే ॥ 21 ॥
శాపైర్వరోక్తమాకర్ణ్య బాఢమిత్యురరీకృతం ।
కో న గృహ్ణాతి మూఢోఽపి వాక్యం యుక్తిసమన్వితం ॥ 22 ॥
తతః శాపా వరైః సార్ధం యాస్యంతి బ్రహ్మణః పురం ।
మహానుభావా హి గతిః సదా సందేహనశనే ॥ 23 ॥
ప్రణామపూర్వం తత్సర్వం యథావృత్తం పరస్పరం ।
బ్రహ్మణే కథయిష్యంతి శ్రుత్వా తేషాం స వక్ష్యతి ॥ 24 ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
వరశాపాధిపా భోభో యేఽన్తః సారా జయంతి తే ।
కేఽన్తఃసారా ఇతి మిథో నూనమన్విష్యతాం స్వయం ॥ 25 ॥
ఇతి శ్రుత్వా ప్రవిష్టాస్తే సారతాం సమవేక్షితుం ।
వరాణాం హృదయం శాపాః శాపానాం హృదయం వరాః ॥ 26 ॥
తే పరస్పరమన్విష్య స్వయం హృదయసారతాం ।
జ్ఞాత్వా చ సమవాయేన ప్రవక్ష్యంతి పితామహం ॥ 27 ॥
శాపా వక్ష్యంతి
జితాః ప్రజానాథ వయం నాంతఃసారా వయం యతః ।
అంతఃసారా వరా ఏవ వజ్రస్తంభా ఇవాచలాః ॥ 28 ॥
వయం కిలేమే భగవన్వరాః శాపాశ్చ సర్వదా ।
నను సంవిన్మయా ఏవ దేహోఽన్యోఽస్మాకమస్తి నో ॥ 29 ॥
వరదస్య హి యా సంవిద్వరో దత్త ఇతి స్థితా ।
సైవార్థిని మయా లబ్ధో వరోఽయమితి తిష్ఠతి ॥ 30 ॥
విజ్ఞప్తిమాత్రవచనం దేహం సైవ ఫలం తతః ।
పశ్యత్యనుభవత్యత్తి దేశకాలశతభ్రమైః ॥ 31 ॥
వరదాత్మా గృహీతత్వాచ్చిత్కాలాంతరసంభృతా ।
యదా తదాంతఃసారాసౌ దుర్జయా న తు శాపజా ॥ 32 ॥
వరప్రదానం వరదైర్వరదానాం వరార్థిభిః ।
యదా సుచిరమభ్యస్తం వరాణాం సారతా తదా ॥ 33 ॥
యదేవ సుచిరం సంవిదభ్యస్యతి తదేవ సా ।
సారమేవాశు భవతి భవత్యాశు చ తన్మయీ ॥ 34 ॥
శుద్ధానామతిశుద్ధైవ సంవిజ్జయతి సంవిదాం ।
అశుద్ధానాం త్వశుద్ధైవ కాలాత్సామ్యం న విద్యతే ॥ 35 ॥
క్షణాంశేనాపి యో జ్యేష్ఠో న్యాయస్తేనావపూర్యతే ।
నార్థే న్యాయాంతరం కించిత్కర్తుముత్సహతే మదం ॥ 36 ॥
సమేనోభయకోటిస్థం మిశ్రం వస్తు భవేత్సమం ।
వరశాపవిలాసేన క్షీరమిశ్రం యథా పయః ॥ 37 ॥
సమాభ్యాం వరశాపాభ్యామథవా చిద్ద్విరూపతాం ।
స్వయమేవానుభవతి స్వప్నేష్వివ పురాత్మికా ॥ 38 ॥
శిక్షితం త్వత్త ఏవేతి యత్తదేవ తవ ప్రభో ।
పునః ప్రతీపం పఠితం శీఘ్రం యామో నమోఽస్తు తే ॥ 39 ॥
ఇత్యుక్త్వా స స్వయంశాపః క్వాపి శాపగణో యయౌ ।
ప్రశాంతే తిమిరే దృష్టే వ్యోమ్ని కేశోండ్రకం యథా ॥ 40 ॥
అథాన్యో వరపూగోఽత్ర గృహనిర్గమరోధకః ।
స్థానిస్థానమివాదేశః సమానార్థోఽభ్యపూరయత్ ॥ 41 ॥
శాపస్థానకా వదిష్యంతి
సప్తద్వీపేశజీవానాం నిర్యాణం శవసద్మనః ।
దేవేశ విద్మో న వయమంధకూపాదివాంభసాం ॥ 42 ॥
సప్తద్వీపేశ్వరానేతానిమే ద్వీపేషు సద్మసు ।
కారయంతి వరా వర్యా వీరా దిగ్విజయం రణే ॥ 43 ॥
తదేవమనివార్యేఽస్మిన్విరోధే విబుధేశ్వర ।
యదనుష్ఠేయమస్మాభిస్తదాదిశ శివాయ నః ॥ 44 ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
సప్తద్వీపేశ్వరవరా గృహరోధవరాశ్చ హే ।
కామః సంపన్న ఏవేహ భవతాం భవతామపి ॥ 45 ॥
వ్రజతైతదపేక్షత్వం యావన్నేష్టావపి క్షణాత్ ।
చిరం చిరాయ సదనే సప్తద్వీపేశ్వరాః స్థితాః ॥ 46 ॥
సమనంతరమేవైతే దేహపాతాత్స్వసద్మసు ।
సప్తద్వీపేశ్వరాః సర్వే సంపన్నాః పరమం వరాః ॥ 47 ॥
సర్వే వరా వదిష్యంతి
కుతో భూమండలాన్యష్టౌ సప్తద్వీపాని భూతయః ।
ఏకమేవేహ భూపీఠం శ్రుతం దృష్టం చ నేతరత్ ॥ 48 ॥
కథం చైతాని తిష్ఠంతి కస్మింశ్చిద్గృహకోశకే ।
పద్మాక్షకోశకే సూక్ష్మే కథం భాంతి మతంగజాః ॥ 49 ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
యుక్తం యుష్మాభిరస్మాభిః సర్వం వ్యోమాత్మకం జగత్ ।
స్థితం చిత్పరమాణ్వంతరంతఃస్వప్నోఽనుభూయతే ॥ 50 ॥
భాతి యత్పరమస్యాణోరంతస్థస్వగృహోదరే ।
స్ఫురితం తత్కిమాశ్చర్యం కః స్మయః ప్రకృతేః క్రమే ॥ 51 ॥
మృతేరనంతరం భాతి యథాస్థితమిదం జగత్ ।
శూన్యాత్మైవ ఘనాకారం తస్మిన్నైవ క్షణే చితః ॥ 52 ॥
అణావపి జగన్మాతి యత్ర తత్ర గృహోదరే ।
సప్తద్వీపా వసుమతీ కచతీతి కిమద్భుతం ॥ 53 ॥
యద్భాతీదం చ చిత్తత్వం జగత్వం జగత్క్వచిత్ ।
చిన్మాత్రమేవ తద్భాతి శూన్యత్వేన యథాంబరం ॥ 54 ॥
ఇతి తే బ్రహ్మణా ప్రోక్తా వరదేన వరాస్తతః ।
తానాధిభౌతికభ్రాంతిమయాన్సంత్యజ్య దేహకాన్ ॥ 55 ॥
ప్రణమ్యాజం సమం జగ్మురాతివాహికదేహినః ।
సప్తద్వీపే చ దేవానాం గృహకోశాన్కచజ్జనాన్ ॥ 56 ॥
యావత్తే తత్ర సంపన్నా సప్తద్వీపాధినాయకాః ।
అష్టావపీష్టాపుష్టానాం దినాష్టకమహీభుజాం ॥ 57 ॥.
తే పరస్పరమజ్ఞాతా అజ్ఞాశ్చాన్యోన్యబంధవః ।
అన్యోన్యభూమండలగా అన్యోన్యాభిమతే హితాః ॥ 58 ॥
తేషాం కశ్చిద్గృహస్యాంతరేవ తారుణ్యసుందరః ।
ఉజ్జయిన్యాం మహాపుర్యాం రాజధాన్యాం సుఖే స్థితః ॥ 59 ॥
శాకద్వీపాస్పదః కశ్చిన్నాగలోకజిగీషయా ।
విచరత్యబ్ధిజఠరే సర్వదిగ్విజయోద్యతః ॥ 60 ॥
కుశద్వీపరాజధాన్యాం నిరాధిః సకలప్రజాః ।
కృతదిగ్విజయః కశ్చిత్సుప్తః కాంతావలంబితః ॥ 61 ॥
శాల్మలిద్వీపశైలేంద్రశిరఃపుర్యాః సరోవరే ।
జలలీలారతః కశ్చిత్సహవిద్యాధరీగణైః ॥ 62 ॥
క్రౌంచద్వీపే హేమపురే సప్తద్వీపవివర్ధితే ।
ప్రవృత్తో వాజిమేధేన కశ్చిద్యష్టుం దినాష్టకం ॥ 63 ॥
ఉద్యతః శాల్మలిద్వీపే కశ్చిద్ద్వీపాంతచారిణా ।
యోద్ధుముద్ధృతదిగ్దంతిదంతాకృష్టకులాచలః ॥ 64 ॥
గోమేదద్వీపకః కశ్చిత్పుష్కరద్వీపరాట్ సుతాం ।
సమానేతుం వశాద్యాతి కషత్సేనోఽష్టమోఽభవత్ ॥ 65 ॥
పుష్కరద్వీపకః కశ్చిల్లోకాలోకాద్రిభూభుజః ।
దూతేన సహ నిర్యాతో ధనభూమిదిదృక్షయా ॥ 66 ॥
ప్రత్యేకమిత్థమేతేషాం ద్వీపద్వీపాధినాథతాం ।
కుర్వతాం స్వగృహాకాశే దృష్ట్వా స్వప్రతిభోచితాం ॥ 67 ॥
త్యక్తాభిమానికాకారా ద్వివిధాస్తే వరాస్తతః ।
తత్సంవిద్భిర్గృహేష్వంతరేకతాం ఖాని ఖైరివ ॥ 68 ॥
యాస్యంతి తే భవిష్యంతి సంప్రాప్తాభిమతాశ్చిరం ।
సప్తద్వీపేశ్వరాస్తుష్టా నన్వష్టావపి తుష్టిమత్ ॥ 69 ॥
ఇత్యేతే ప్రవికసితోదితక్రియార్థాః
ప్రాప్స్యంతి ప్రవితతబుద్ధయస్తపోభిః ।
అంతర్యత్స్ఫురతి విదస్తదేవ బాహ్యే
నాప్తం కైస్తదుచితకర్మభిః కిలేతి ॥ 70 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు
తాపసోపాఖ్యానాంతర్గత ద్వీపసప్తకాష్టకవర్ణనం
నామ త్రిసప్తత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 183 ॥ -11-
॥ అథ ద్వాదశోఽధ్యాయః ॥
॥ కుందదంతోపదేశః ॥
కుందదంత ఉవాచ ।
ఇత్యుక్తవానసౌ పృష్టః కదంబతలతాపసః ।
సప్తద్వీపా భువోఽష్టౌ తాః కథం భ్రాతా గృహేష్వితి ॥ 1 ॥
కదంబతాపస ఉవాచ ।
చిద్ధాతురీదృగేవాయం యదేశ వ్యోమరూప్యపి ।
సర్వగో యత్ర యత్రాస్తే తత్ర తత్రాత్మని స్వయం ॥ 2 ॥
ఆత్మానమిత్థం త్రైలోక్యరూపేణాన్యేన వా నిజం ।
పరిపశ్యతి రూపం స్వమత్యజన్నేవ ఖాత్మకం ॥ 3 ॥
కుందదంత ఉవాచ ।
ఏకస్మిన్విమలే శాంతే శివే పరమకారణే ।
కథం స్వభావసంసిద్ధా నానాతా వాస్తవీ స్థితా ॥ 4 ॥
కదంబతాపస ఉవాచ ।
సర్వం శాంతం చిదాకాశం నానాస్తీహ న కించన ।
దృశ్యమానమపి స్ఫారమావర్తాత్మా యథాంభసి ॥ 5 ॥
అసత్స్వేషు పదార్థేషు పదార్థా ఇతి భాంతి యత్ ।
చిత్ఖం స్వప్నసుషుప్తాత్మ తత్తస్యాచ్ఛం నిజం వపుః ॥ 6 ॥
సస్పందోఽపి హి నిఃస్పందః పర్వతోఽపి న పర్వతః ।
యథా స్వప్నేషు చిద్భావఃస్వభోఽర్థగతస్తథా ॥ 7 ॥
న స్వభావా న చైవార్థాః సంతి సర్వాత్మకోచితే ।
సర్గాదౌ కచితం రూపం యద్యథా తత్తథా స్థితం ॥ 8 ॥
న చ నామ పరం రూపం కచనాకచనాత్మకం ।
ద్రవ్యాత్మా చిచ్చ చిద్వ్యోమ స్థితమిత్థం హి కేవలం ॥ 9 ॥
ఏకైవ చిద్యథా స్వప్నే సేనాయాం జనలక్షతాం ।
గతేవాచ్ఛైవ కచతి తథైవాస్యాః పదార్థతా ॥ 10 ॥
యత్స్వతః స్వాత్మని స్వచ్ఛే చిత్ఖం కచకచాయతే ।
తత్తేనైవ తదాకారం జగదిత్యనుభూయతే ॥ 11 ॥
అసత్యపి యథా వహ్నావుష్ణసంవిద్ధి భాసతే ।
సంవిన్మాత్రాత్మకే వ్యోమ్ని తథార్థః స్వస్వభాసకః ॥ 12 ॥
అసత్యపి యథా స్తంభే స్వప్నే ఖే స్తంభతా విదః ।
తథేదమస్యా నానాత్వమనన్యదపి చాన్యవత్ ॥ 13 ॥
ఆదిసర్గే పదార్థత్వం తత్స్వభావాచ్ఛమేవ చ ।
చిద్వ్యోమ్నా యద్యథా బుద్ధం తత్తథాద్యాపి విందతే ॥ 14 ॥
పుష్పే పత్రే ఫలే స్తంభే తరురేవ యథా తతః ।
సర్వ సర్వత్ర సర్వాత్మ పరమేవ తథాఽపరం ॥ 15 ॥
పరమార్థాంబరాంభోధావాపః సర్గ పరంపరా ।
పరమార్థ మహాకాశే శూన్యతా సర్గసంవిదః ॥ 16 ॥
పరమార్థశ్చ సర్గశ్చ పర్యాయౌ తరువృక్షవత్ ।
బోధాదేతదబోధాత్తు ద్వైతం దుఃఖాయ కేవలం ॥ 17 ॥
పరమార్థో జగచ్చేదకమిత్యేవ నిశ్చయః ।
అధ్యాత్మశాస్త్రబోధేన భవేత్సైషా హి ముక్తతా ॥ 18 ॥
సంకల్పస్య వపుర్బ్రహ్మ సంకల్పకచిదాకృతేః ।
తదేవ జగతో రూపం తస్మాద్బ్రహ్మాత్మకం జగత్ ॥ 19 ॥
యతో వాచో నివర్తంతే న నివర్తంత ఏవ వా ।
విధయః ప్రతిషేధాశ్చ భావాభావదృశస్తథా ॥ 20 ॥
అమౌనమౌనం జీవాత్మ యత్పాషాణవదాసనం ।
యత్సదేవాసదాభాసాం తద్బ్రహ్మాభిధముచ్యతే ॥ 21 ॥
సర్వస్మిన్నేకసుఘనే బ్రహ్మణ్యేవ నిరామయే ।
కా ప్రవృత్తిర్నివృత్తిః కా భావాభావాదివస్తునః ॥ 22 ॥
ఏకస్యామేవ నిద్రాయాం సుషుప్తస్వప్నవిభ్రమాః ।
యదా భాంత్యవిచిత్రాయాం చిత్రా ఇవ నిరంతరాః ॥ 23 ॥
ఏతస్యాం చిత్ఖసత్తాయాం తథా మూలకసర్గకాః ।
బహవో భాంత్యచిత్రాయాం చిత్రా ఇవ నిరంతరాః ॥ 24 ॥
ద్రవ్యే ద్రవ్యాంతరశ్లిష్టం యత్కార్యాంతరమాక్షిపేత్ ।
తద్వదంతస్తథాభూతచిత్సారం స్ఫురణం మిథః ॥ 25 ॥
సర్వే పదార్థాశ్చిత్సారమాత్రమప్రతిఘాః సదా ।
యథా భాంతి తథా భాంతి చిన్మాత్రైకాత్మతావశాత్ ॥ 26 ।
చిన్మాత్రైకాత్మసారత్వాద్యథాసంవేదనం స్థితాః ।
నిఃస్పందా నిర్మనస్కారాః స్ఫురంతి ద్రవ్యశక్తయః ॥ 27 ॥
అవిద్యమానమేవేదం దృశ్యతేఽథానుభూయతే ।
జగత్స్వప్న ఇవాశేషం సరుద్రోపేంద్రపద్మజం ॥ 28 ॥
విచిత్రాః ఖలు దృశ్యంతే చిజ్జలే స్పందరీతయః ।
హర్షామర్షవిషాదోత్థజంగమస్థావరాత్మని ॥ 29 ॥
స్వభావవాతాధూతస్య జగజ్జాలచమత్కృతేః ।
హా చిన్మరీచిపాంశ్వభ్రనీహారస్య విసారితా ॥ 30 ॥
యథా కేశోండ్రకం వ్యోమ్ని భాతి వ్యామలచక్షుషః ।
తథైవేయం జగద్భాంతిర్భాత్యనాత్మవిదోఽమ్బరే ॥ 31 ॥
యావత్సంకల్పితం తావద్యథా సంకల్పితం తథా ।
యథా సంకల్పనగరం కచతీదం జగత్తథా ॥ 32 ॥
సంకల్పనగరే యావత్సంకల్పసకలా స్థితిః ।
భవత్యేవాప్యసద్రూపా సతీవానుభవే స్థితా ॥ 33 ॥
ప్రవహత్యేవ నియతిర్నియతార్థప్రదాయినీ ।
స్థావరం జంగమం చైవ తిష్ఠత్యేవ యథాక్రమం ॥ 34 ॥
జాయతే జంగమం జీవాత్స్థావరం స్థావరాదపి ।
నియత్యాధో వహత్యంబు గచ్ఛత్యూర్ధ్వమథానలః ॥ 35 ॥
వహంతి దేహయంత్రాణి జ్యోతీంషి ప్రతపంతి చ ।
వాయవో నిత్యగతయః స్థితాః శైలాదయః స్థిరాః ॥ 36 ॥
జ్యోతిర్మయం నివృత్తం తు ధారాసారాంబరీకృతం ।
యుగసంవత్సరాద్యాత్మ కాలచక్రం ప్రవర్తతే ॥ 37 ॥
భూతలైకాంతరాబ్ధ్యద్రిసంనివేశః స్థితాయతే ।
భావాభావోగ్రహోత్సర్గద్రవ్యశక్తిశ్చ తిష్ఠతి ॥ 38 ॥
కుందదంత ఉవాచ ।
ప్రాగ్దృష్టం స్మృతిమాయాతి తత్స్వసంకల్పనాన్యతః ।
భాతి ప్రథమసర్గే తు కస్య ప్రాగ్దృష్టభాసనం ॥ 39 ॥
తాపస ఉవాచ ।
అపూర్వం దృశ్యతే సర్వం స్వప్నే స్వమరణం యథా ।
ప్రాగ్దృష్టం దృష్టమిత్యేవ తత్రైవాభ్యాసతః స్మృతిః ॥ 40 ॥
చిత్త్వాచ్చిద్వ్యోమ్ని కచతి జగత్సంకల్పపత్తనం ।
న సన్నాసదిదం తస్మాద్భాతాభాతం యతః స్వతః ॥ 41 ॥
చిత్ప్రసాదేన సంకల్పస్వప్నాద్యద్యానుభూయతే ।
శుద్ధం చిద్వ్యోమ సంకల్పపురం మా స్మర్యతాం కథం ॥ 42 ॥
హర్షామర్షవినిర్ముక్తైర్దుఃఖేన చ సుఖేన చ ।
ప్రకృతేనైవ మార్గేణ జ్ఞశ్చక్రైరివ గమ్యతే ॥ 43 ॥
నిద్రావ్యపగమే స్వప్ననగరే యాదృశం స్మృతౌ ।
చిద్వ్యోమాత్మ పరం విద్ధి తాదృశం త్రిజగద్భ్రమం ॥ 44 ॥
సంవిదాభాసమాత్రం యజ్జగదిత్యభిశబ్దితం ।
తత్సంవిద్వ్యోమ సంశాంతం కేవలం విద్ధి నేతరత్ ॥ 45 ॥
యస్మిన్సర్వం యతః సర్వం యత్సర్వం సర్వతశ్చ యత్ ।
సర్వం సర్వతయా సర్వం తత్సర్వం సర్వదా స్థితం ॥ 46 ॥
యథేయం సంసృతిర్బ్రాహ్మీ భవతో యద్భవిష్యతి ।
యథా భానం చ దృశ్యస్య తదేతత్కథితం మయా ॥ 47 ॥
ఉత్తిష్ఠతం వ్రజతమాస్పదమహ్ని పద్మం
భృంగావివాభిమతమాశు విధీయతాం స్వం ।
తిష్ఠామి దుఃఖమలమస్తసమాధిసంస్థం
భూయః సమాధిమహమంగ చిరం విశామి ॥ 48 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు
తాపసోపాఖ్యానాంతర్గత కుందదంతోపదేశో నామ
చతుఃశీత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 184 ॥ -12-
॥ అథ త్రయోదశోఽధ్యాయః ॥
॥ కుందదంతప్రబోధః ॥
కుందదంత ఉవాచ ।
జరన్మునిరపీత్యుక్త్వా ధ్యానమీలితలోచనః ।
ఆసీదస్పందితప్రాణమనాశ్చిత్ర ఇవార్పితః ॥ 1 ॥
ఆవాభ్యాం ప్రణయోదారైః ప్రార్థితోఽపి పునఃపునః ।
వాక్యైః సంసారమవిదన్న వచో దత్తవాన్పునః ॥ 2 ॥
ఆవాం ప్రదేశతస్తస్మాచ్చలిత్వా మందముత్సుకౌ ।
దినైః కతిపయైః ప్రాప్తౌ గృహం ముదితబాంధవం ॥ 3 ॥
అథ తత్రోత్సవం కృత్వా కథాః ప్రోచ్య చిరంతనీః ।
స్థితాస్తావద్వయం యావత్సప్తాపి భ్రాతరోఽథ తే ॥ 4 ॥
క్రమేణ విలయం ప్రాప్తాః ప్రలయేష్వర్ణవా ఇవ ।
ముక్తోఽసౌ మే సఖైవైక ఏకార్ణవ ఇవాష్టకః ॥ 5 ॥
తతః కాలేన సోఽప్యస్తం దినాంతేఽర్క ఇవాగతః ।
అహం దుఃఖప్రీతాత్మా పరం వైధుర్యమాగతః ॥ 6 ॥
తతోఽహం దుఃఖితో భూయః కదంబతరుతాపసం ।
గతో దుఃఖోపఘాతాయ తజ్జ్ఞానం ప్రష్టుమాదృతః ॥ 7 ॥
తత్ర మాసత్రయేణాసౌ సమాధివిరతోఽభవత్ ।
ప్రణతేన మయా పృష్టః సన్నిదం ప్రోక్తవానథ ॥ 8 ॥
కదంబతాపస ఉవాచ ।
అహం సమాధివిరతః స్థాతుం శక్నోమి న క్షణం ।
సమాధిమేవ ప్రవిశ్యామ్యహమాశు కృతత్వరః ॥ 9 ॥
పరమార్థోపదేశస్తే నాభ్యాసేన వినానఘ ।
లగత్యత్ర పరాం యుక్తిమిమాం శృణు తతః కురు ॥ 10 ॥
అయోధ్యానామ పూరస్తి తత్రాస్తి వసుధాధిపః ।
నామ్నా దశరథస్తస్య పుత్రో రామ ఇతి శ్రుతః ॥ 11 ॥
సకాశం తత్ర గచ్ఛ త్వం తస్మై కులగురుః కిల ।
వసిష్ఠాఖ్యో మునిశ్రేష్ఠః కథయిష్యతి సంసది ॥ 12 ॥
మోక్షోపాయకథాం దివ్యాం తాం శ్రుత్వా సుచిరం ద్విజ ।
విశ్రాంతిమేష్యసి పరే పదేఽహమివ పావనే ॥ 13 ॥
ఇత్యుక్త్వా స సమాధానరసాయనమహార్ణవం ।
వింవశాహమిమం దేశం త్వత్సకాశముపాగతః ॥ 14 ॥
ఏషోఽహమేతద్వృత్తం మే సర్వం కథితవానహం ।
యథావృత్తం యథాదృష్టం యథాశ్రుతమఖండితం ॥ 15 ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
సకుందదంత ఇత్యాదికథాకథనకోవిదః ।
స్థితస్తతః ప్రభృత్యేవ మత్సమీపగతః సదా ॥ 16 ॥
స ఏష కుందదంతాఖ్యో ద్విజః పార్శ్వే సమాస్థితః ।
శ్రుతవాన్సంహితామేతాం మోక్షోపాయాభిధామిహ ॥ 17 ॥
స ఏష కుందదంతాఖ్యో మమ పార్శ్వగతో ద్విజః ।
అద్య నిఃసంశయో జాతో న వేతి పరిపృచ్ఛ్యతాం ॥ 18 ॥
శ్రీవాల్మీకిరువాచ ।
ఇత్యుక్తే రాఘవేణాథ ప్రోవాచ వదతాంవరః ।
స వసిష్ఠో మునిశ్రేష్ఠః కుందదంతం విలోకయన్ ॥ 19 ॥
శ్రీవసిష్ఠ ఉవాచ ।
కుందదంత ద్విజవర కథ్యతాం కిం త్వయానఘ ।
బుద్ధం శ్రుతవతా జ్ఞేయం మదుక్తం మోక్షదం పరం ॥ 20 ॥
కుందదంత ఉవాచ ।
సర్వసంశయవిచ్ఛేది చేత ఏవ జయాయ మే ।
సర్వసంశయవిచ్ఛేదో జ్ఞాతం జ్ఞేయమఖండితం ॥ 21 ॥
జ్ఞాతం జ్ఞాతవ్యమమలం దృష్టం ద్రష్టవ్యమక్షతం ।
ప్రాప్తం ప్రాప్తవ్యమఖిలం విశ్రాంతోఽస్మి పరే పదే ॥ 22 ॥
బుద్ధేయం త్వదిదం సర్వం పరమార్థఘనం ఘనం ।
అనన్యేనాత్మనో వ్యోమ్ని జగద్రూపేణ జృంభితం ॥ 23 ॥
సర్వాత్మకతయా సర్వరూపిణః సర్వగాత్మనః ।
సర్వం సర్వేణ సర్వత్ర సర్వదా సంభవత్యలం ॥ 24 ॥
సంభవంతి జగత్యంతః సిద్ధార్థకణకోటరే ।
న సంభవంతి చ యథా జ్ఞానమేతదశేషతః ॥ 25 ॥
గృహేఽన్తః సంభవత్యేవ సప్తద్వీపా వసుంధరా ।
గేహం చ శూన్యమేవాస్తే సత్యమేతదసంశయం ॥ 26 ॥
యద్యద్యదా వస్తు యథోదితాత్మ
భాతీహ భూతైరనుభూయతే చ ।
తత్తత్తదా సర్వఘనస్తథాస్తే
బ్రహ్మేత్థమాద్యంతవిముక్తమస్తి ॥ 27 ॥
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు
తాపసోపాఖ్యానాంతర్గత కుందదంతప్రబోధో సప్తద్వీపేశ్వర
నామ పంచాశీత్యధికశతతమః సర్గః ॥ 185 ॥ -13-
॥ అథ చతుర్దశోఽధ్యాయః ॥
॥ సర్వం ఖల్విదం బ్రహ్మేతిప్రతిపాదనయోగోపదేశః ॥
శ్రీవాల్మీకిరువాచ ।
కుందదంతే వదత్యేవం వసిష్ఠో భగవాన్మునిః ।
ఉవాచేదమనింద్యాత్మా పరమార్థోచితం వచః ॥ 1 ॥
శ్రీవసిష్ఠ ఉవాచ ।
బత విజ్ఞానవిశ్రాంతిరస్య జాతా మహాత్మనః ।
కరామలకవద్విశ్వం బ్రహ్మేతి పరిపశ్యతి ॥ 2 ॥
కిలేదం భ్రాంతిమాత్రాత్మ విశ్వం బ్రహ్మేతి భాత్యజం ।
భ్రాంతిర్బ్రహ్మైవ చ బ్రహ్మ శాంతమేకమనామయం ॥ 3 ॥
యద్యథా యేన యత్రాస్తి యాదృగ్యావద్యదా యతః ।
తత్తథా తేన తత్రాస్తి తాదృక్తావత్తదా తతః ॥ 4 ॥
శివం శాంతమజం మౌనమమౌనమజరం తతం ।
సుశూన్యాశూన్యమభవమనాదినిధనం ధ్రువం ॥ 5 ॥
యస్యా యస్యాస్త్వవస్థాయాః క్రియతే సంవిదా భరః ।
సా సా సహస్రశాఖత్వమేతి సేకైర్యథా లతా ॥ 6 ॥
పరో బ్రహ్మాండమేవాణుశ్చిద్వ్యోమ్నోంతః స్థితో యతః ।
పరమాణురేవ బ్రహ్మాండమంతః స్థితజగద్యతః ॥ 7 ॥
తస్మాచ్చిదాకాశమనాదిమధ్య-
మఖండితం సౌమ్యమిదం సమస్తం ।
నిర్వాణమస్తం గతజాతిబంధో
యథాస్థితం తిష్ఠ నిరామయాత్మా ॥ 8 ॥
స్వయం దృశ్యం స్వయం ద్రష్టృ స్వయం చిత్త్వం స్వయం జడం ।
స్వయం కించిన్న కించిచ్చ బ్రహ్మాత్మన్యేవ సంస్థితం ॥ 9 ॥
యథా యత్ర జగత్యేతత్స్వయం బ్రహ్మ ఖమాత్మని ।
స్వరూపమజహచ్ఛాంతం యత్ర సంపద్యతే తథా ॥ 10 ॥
బ్రహ్మ దృశ్యమితి ద్వైతం న కదాచిద్యథాస్థితం ।
ఏకత్వమేతయోర్విద్ధి శూన్యత్వాకాశయోరివ ॥ 11 ॥
దృశ్యమేవ పరం బ్రహ్మ పరం బ్రహ్మైవ దృశ్యతా ।
ఏతన్న శాంతం నాఽశాంతం నానాకారం న చాకృతిః ॥ 12 ॥
యాదృక్ప్రబోధే స్వప్నాదిస్తాదృగ్దేహో నిరాకృతిః ।
సంవిన్మాత్రాత్మా ప్రతిఘః స్వానుభూతోఽప్యసన్మ్యః ॥ 13 ॥
సంవిన్మయో యథా జంతుర్నిద్రాత్మాస్తే జడోఽభవత్ ।
జడీభూతా తథైవాస్తే సంవిత్స్థావరనామికా ॥ 14 ॥
స్థావరత్వాజ్జడాచ్చిత్త్వం జంగమాత్మ ప్రయాతి చిత్ ।
జీవః సుషుప్తాత్మా స్వప్నం జాగ్రచ్చైవ జగచ్ఛతైః ॥ 15 ॥
ఆమోక్షమేషా జీవస్య భువ్యంభస్యనిలేఽనలే ।
ఖే ఖాత్మభిర్జగల్లక్షైః స్వప్నాభైర్భాసతే స్థితిః ॥ 16 ॥
చిచ్చినోతి తథా జాడ్యం నరో నిద్రాస్థితిర్యథా ।
చినోతి జడతాం చిత్త్వం న నామ జడతావశాత్ ॥ 17 ॥
చితా వేదన వేత్తారం స్థావరం క్రియతే వపుః ।
చితా వేదన వేత్తారం జంగమం క్రియతే వపుః ॥ 18 ॥
యథా పుంసో నఖాః పాదవేకమేవ శరీరకం ।
తథైకమేవాప్రతిఘం చితః స్థావరజంగమం ॥ 19 ॥
ఆదిసర్గే స్వప్న ఇవ యత్ప్రథామాగతం స్థితం ।
చితో రూపం జగదితి తత్తథైవాంత ఉచ్యతే ॥ 20 ॥
తచ్చైవాప్రతిఘం శాంతం యథాస్థితమవస్థితం ।
న ప్రథామాగతం కించిన్నాసీదప్రథితం హితం ॥ 21 ॥
అయమాదిరయం చాంతః సర్గస్యేత్యవభాసతే ।
చితః సుఘననిద్రాయాః సుషుప్తస్వప్నకోష్ఠతః ॥ 22 ॥
స్థిత ఏకో హ్యనాద్యంతః పరమార్థఘనో యతః ।
ప్రలయస్థితిసర్గాణాం న నామాప్యస్తి మాం ప్రతి ॥ 23 ॥
ప్రలయస్థితిసర్గాది దృశ్యమానం న విద్యతే ।
ఏతన్న చాత్మనశ్చాన్యచ్చిత్రే చిత్రవధూర్యథా ॥ 24 ॥
కర్తవ్యచిత్రసేనాస్మాద్యథా చిత్రాన్న భిద్యతే ।
నానాఽనానైవ ప్రతిఘా చిత్తత్త్వే సర్గతా తథా ॥ 25 ॥
విభాగహీనయాప్యేష భాగశ్చిద్ధననిద్రయా ।
సుషుప్తాన్ముచ్యతే మోక్ష ఇతి స్వప్నస్తు చిత్తకం ॥ 26 ॥
ప్రలయోఽయమియం సృష్టిరయం స్వప్నో ఘనస్త్వయం ।
భాసోఽప్రతిఘరూపస్య చిత్సహస్రరుచేరితి ॥ 27 ॥
చిన్నిద్రాయాః స్వప్నమయో భాగశ్చిత్తముదాహృతం ।
తదేవ ముచ్యతే భూతం జీవో దేవససురాదిదృక్ ॥ 28 ॥
ఏష ఏవ పరిజ్ఞాతః సుషుప్తిర్భవతి స్వయం ।
యదా తదా మోక్ష ఇతి ప్రోచ్యతే మోక్షకాంక్షిభిః ॥ 29 ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
చిత్తం దేవాసురాద్యాత్మ చిన్నిద్రా స్వాత్మదర్శనం ।
కియత్ప్రమాణం భగవన్కథమస్యోదరే జగత్ ॥ 30 ॥
శ్రీవసిష్ఠ ఉవాచ ।
విద్ధి చిత్తం నరం దేవమసురం స్థావరం స్త్రియం ।
నాగం నగం పిశాచాది ఖగకీటాదిరాక్షసం ॥ 31 ॥
ప్రమాణం తస్య చానంతం విద్ధి యద్యత్ర రేణుతాం ।
ఆబ్రహ్మస్తంబపర్యంతం జగద్యాతి సహస్రశః ॥ 32 ॥
యదేతదాదిత్యపథాదూర్ధ్వం సంయాతి వేదనం ।
ఏతచ్చితం భూతమేతదపర్యంతామలాకృతి ॥ 33 ॥
ఏతదుగ్రం చితో రూపమస్యాంతర్భువనర్ద్ధయః ।
యదాయాంతి తదా సర్గశ్చిత్తాదాగత ఉచ్యతే ॥ 34 ॥
చిత్తమేవ విదుర్జీవం తదాద్యంతవివర్జితం ।
ఖం ఘటేష్వివ దేహేషు చాస్తే నాస్తే తదిచ్ఛయా ॥ 35 ॥
నిమ్నోన్నతాన్భువో భాగాన్ గృహ్ణాతి చ జహాతి చ ।
సరిత్ప్రవాహోఽఙ్గ యథా శరీరాణి తథా మనః ॥ 36 ॥
అస్య త్వాత్మపరిజ్ఞానాదేష దేహాదిసంభ్రమః ।
శామ్యత్యాశ్వవబోధేన మరువాఃప్రత్యయో యథా ॥ 37 ॥
జగత్యంతరణుర్యత్ర తత్ప్రమాణం హి చేతసః ।
సదేవ చ పుమాంస్తస్మాత్పుంసామంతః స్థితం జగత్ ॥ 38 ॥
యావత్కించిదిదం దృశ్యం తచ్చిత్తం స్వప్నభూష్వివ ।
తదేవ చ పుమాంస్తస్మాత్కో భేదో జగదాత్మనోః ॥ 39 ॥
చిదేవాయం పదార్థౌఘో నాస్త్యన్యస్మిన్పదార్థతా ।
వ్యతిరిక్తా స్వప్న ఇవ హేమ్నీవ కటకాదితా ॥ 40 ॥
యథైకదేశే సర్వత్ర స్ఫురంత్యాపోఽమ్బుధౌ పృథక్ ।
బ్రహ్మణ్యనన్యా నిత్యస్థాశ్చితో దృశ్యాత్మికాస్తథా ॥ 41 ॥
యథా ద్రవత్వమంభోధావాపో జఠరకోశగాః ।
స్ఫురంత్యేవంవిదాఽనన్యాః పదార్థౌఘాస్తథాపరే ॥ 42 ॥
యథా స్థితజగచ్ఛాలభంజికాకాశరూపధృక్ ।
చిత్స్తంభోయమపస్పందః స్థిత ఆద్యంతవర్జితః ॥ 43 ॥
యథాస్థితమిదం విశ్వం సంవిద్వ్యోమ్ని వ్యవస్థితం ।
స్వరూపమత్యజచ్ఛాంతం స్వప్నభూమావివాఖిలం ॥ 44 ॥
సమతా సత్యతా సత్తా చైకతా నిర్వికారితా ।
ఆధారాధేయతాన్యోన్యం చైతయోర్విశ్వసంవిదోః ॥ 45 ॥
స్వప్నసంకల్పసంసారవరశాపదృశామిహ ।
సరోబ్ధిసరిదంబూనామిఅవాన్యత్వం న వాథవా ॥ 46 ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
వరశాపార్థసంవిత్తౌ కార్యకారణతా కథం ।
ఉపాదానం వినా కార్యం నాస్త్యేవ కిల కథ్యతాం ॥ 47 ॥
శ్రీవసిష్ఠ ఉవాచ ।
స్వవదాతచిదాకాశకచనం జగదుచ్యతే ।
స్ఫురణే పయసామబ్ధావావర్తచలనం యథా ॥ 48 ॥
ధ్వనంతోఽబ్ధిజలానీవ భాంతి భావాశ్చిదాత్మకాః ।
సంకల్పాదీని నామాని తేషామాహుర్మనీషిణః ॥ 49 ॥
కాలేనాభ్యాసయోగేన విచారేణ సమేన చ ।
జాతేర్వా సాత్త్వికత్వేన సాత్త్వికేనామలాత్మనా ॥ 50 ॥
సమ్యగ్జ్ఞానవతో జ్ఞస్య యథా భూతార్థదర్శినః ।
బుద్ధిర్భవతి చిన్మాత్రరూపా ద్వైతైక్యవర్జితా ॥ 51 ॥
నిరావరణవిజ్ఞానమయీ చిద్బ్రహ్మరూపిణీ ।
సంవిత్ప్రకాశమాత్రైకదేహాదేహవివర్జితా ॥ 52 ॥
సోఽయం పశ్యత్యశేషేణ యావత్సంకల్పమాత్రకం ।
స్వమాత్మకచనం శాంతమనన్యత్పరమార్థతః ॥ 53 ॥
అస్యా ఇదం హి సంకల్పమాత్రమేవాఖిలం జగత్ ।
యథాసంకల్పనగరం యథా స్వప్నమహాపురం ॥ 54 ॥
ఆత్మా స్వసంకల్పవరః స్వవదాతో యథా యథా ।
యద్యథా సంకల్పయతి తథా భవతి తస్య తత్ ॥ 55 ॥
సంకల్పనగరే బాలః శిలాప్రోడ్డయనం యథా ।
సత్యం వేత్త్యనుభూయాశు స్వవిధేయనియంత్రణం ॥ 56 ॥
స్వసంకల్పాత్మభూతేఽస్మిన్పరమాత్మా జగత్త్రయే ।
వరశాపాదికం సత్యం వేత్త్యనన్యత్తథాత్మనః ॥ 57 ॥
స్వసంకల్పపురే తైలం యథా సిద్ధ్యతి సైకతాత్ ।
కల్పనాత్సర్గసంకల్పైర్వరాదీహ తథాత్మనః ॥ 58 ॥
అనిరావరణజ్ఞప్తేర్యతః శాంతా న భేదధీః ।
తతః సంకల్పనాద్వైతాద్వరాద్యస్య న సిద్ధ్యతి ॥ 59 ॥
యా యథా కలనా రూఢా తావత్సాద్యాపి సంస్థితా ।
న పరావర్తితా యావద్యత్నాత్కల్పనయాన్యయా ॥ 60 ॥
బ్రహ్మణ్యవయవోన్ముక్తే ద్వితైకత్వే తథా స్థిరే ।
యథా సావయవే తత్త్వే విచిత్రావయవక్రమః ॥ 61 ॥
శ్రీరామ ఉవాచ ।
అనిరావరణాజ్ఞానాత్కేవలం ధర్మచారిణః ।
శాపాదీన్సంప్రయచ్ఛంతి యథా బ్రహ్మంస్తథా వద ॥ 62 ॥
వసిష్ఠ ఉవాచ ।
సంకల్పయతి యన్నామ సర్గాదౌ బ్రహ్మ బ్రహ్మణి ।
తత్తదేవానుభవతి యస్మాత్తత్తాస్తి నేతరత్ ॥ 63 ॥
బ్రహ్మ వేత్తి యదాత్మానం స బ్రహ్మాయం ప్రజాపతిః ।
స చ నో బ్రహ్మణో భిన్నం ద్రవత్వమివ వారిణః ॥ 64 ॥
సంకల్పయతి యన్నామ ప్రథమోఽసౌ ప్రజాపతిః ।
తత్తదేవాశు భవతి తస్యేదం కల్పనం జగత్ ॥ 65 ॥
నిరాధారం నిరాలంబం వ్యోమాత్మ వ్యోమ్ని భాసతే ।
దుర్దృష్టేరివ కేశోండ్రం దృష్టముక్తావలీవ చ ॥ 66 ॥
సంకల్పితాః ప్రజాస్తేన ధర్మో దానం తపో గుణాః ।
వేదాః శాస్త్రాణి భూతాని పంచ జ్ఞానోపదేశనాః ॥ 67 ॥
తపస్వినోఽథ వాదైశ్చ యద్ధ్యురవిలంబితం ।
యద్యద్వేదవిదస్తత్స్యాదితి తేనాథ కల్పితం ॥ 68 ॥
ఇదం చిద్బ్రహ్మచ్ఛిద్రం ఖం వాయుశ్చేష్టాగ్నిరుష్ణతా ।
ద్రవోఽమ్భః కఠినం భూమిరితి తేనాథ కల్పితాః ॥ 69 ॥
చిద్ధాతురీదృశో వాసౌ యద్యత్ఖాత్మాపి చేతతి ।
తత్తథానుభవత్యాశు త్వమహం స ఇవాఖిలం ॥ 70 ॥
యద్యథా వేత్తి చిద్వ్యోమ తత్తథా తద్భవత్యలం ।
స్వప్నే త్వమహమాదీవ సదాత్మాప్యసదాత్మకం ॥ 71 ॥
శిలానృతం యథా సత్యం సంకల్పనగరే తథా ।
జగత్సంకల్పనగరే సత్యం బ్రహ్మణ ఈప్సితం ॥ 72 ॥
చిత్స్వభావేన శుద్ధేన యద్బుద్ధం యచ్చ యాదృశం ।
తదశుద్ధోఽన్యథా కర్తుం న శక్తః కీటకో యథా ॥ 73 ॥
అభ్యస్తం బహులం సంవిత్పశ్యతీతరదల్పకం ।
స్వప్నే జాగ్రత్స్వరూపే చ వర్తమానేఽఖిలం చ సత్ ॥ 74 ॥
సదా చిద్వ్యోమ చిద్వ్యోమ్ని కచదేకమిదం నిజం ।
ద్రష్టృదృశ్యాత్మకం రూపం పశ్యదాభాతి నేతరత్ ॥ 75 ॥
ఏకం ద్రష్టా చ దృశ్యం చ చిన్నభః సర్వగం యతః ।
తస్మాద్యథేష్టం యద్యత్ర దృష్టం తత్తత్ర సత్సదా ॥ 76 ॥
వాయ్వంగగస్పందనవజ్జలాంగద్రవభావవత్ ।
యథా బ్రహ్మణి బ్రహ్మత్వం తథాజస్యాంగగం జగత్ ॥ 77 ॥
బ్రహ్మైవాహం విరాడాత్మా విరాడాత్మవపుర్జగత్ ।
భేదో న బ్రహ్మజగతోః శూన్యత్వాంబరయోరివ ॥ 78 ॥
యథా ప్రపాతే పయసో విచిత్రాః కణపంక్తయః ।
విచిత్రదేశకాలాంతా నిపతంత్యుత్పతంతి చ ॥ 79 ॥
నిపత్త్యైవైకయాఽఽకల్పం మనోబుద్ధ్యాదివర్జితాః ।
ఆత్మన్యేవాత్మనో భాంతి తథా యా బ్రహ్మసంవిదః ॥ 80 ॥
తాంభి స్వయం స్వదేహేషు బుద్ధ్యాదిపరికల్పనాః ।
కృత్వోరరీకృతా సర్గశ్రీరద్భిర్ద్రవతా యథా ॥ 81 ॥
తదేవం జగదిత్యస్తి దుర్బోధేన మమ త్విదం ।
అకారణకమద్వైతమజాతం కర్మ కేవలం ॥ 82 ॥
అస్తస్థితిః శరీరేఽస్మిన్యాదృగ్రూపానుభూయతేః ।
ఉపలాదౌ జడా సత్తా తాదృశీ పరమాత్మనః ॥ 83 ॥
యథైకస్యాం సునిద్రాయాం సుషుప్తస్వప్నకౌ స్థితౌ ।
తథైతే సర్గసంహారభాసౌ బ్రహ్మణి సంస్థితే ॥ 84 ॥
సుషుప్తస్వప్నయోర్భాతః ప్రకాశతమసీ యథా ।
ఏకస్యామేవ నిద్రాయాం సర్గాసర్గో తథా పరే ॥ 85 ॥
యథా నరోఽనుభవతి నిద్రాయాం దృషదః స్థితిం ।
పరమాత్మానుభవతి తథైతజ్జడసంస్థితిం ॥ 86 ॥
అంగష్ఠస్యాథవాంగుల్యా వాతాద్యస్పర్శనే సతి ।
యోఽన్యచిత్తస్యానుభవో దృషదాదౌ స ఆత్మనః ॥ 87 ॥
వ్యోమోపలజలాదీనాం యథా దేహానుభూతయః ।
తథాస్మాకమచిత్తానామద్య నానానుభూతయః ॥ 88 ॥
కాలే కల్పేషు భాంత్యేతా యథాహోరాత్రసంవిదః ।
తథాఽసంఖ్యాః పరే భాంతి సర్గసంహారసంవిదః ॥ 89 ॥
ఆలోకరూపమననానుభవైషణేచ్ఛా
ముక్తాత్మని స్ఫురతి వారిఘనే స్వభావాత్ ।
ఆవర్తవీచివలయాది యథా తథాయం
శాంతే పరే స్ఫురతి సంహృతిసర్గపూగః ॥ 90 ।
ఇత్యార్షే శ్రీవాసిష్ఠమహారామాయణే వాల్మికీయే
మోక్ష-నిర్వాణ ఉత్తరార్ధే బ్రహ్మగీతాసు
సర్వం ఖల్విదం బ్రహ్మేతిప్రతిపాదనయోగోపదేశో
నామ షడశీత్యధికశతతమః ॥ 186 ॥ -14-
– Chant Stotra in Other Languages –
Brahma Gita of Yoga Vasishtha in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil