Gurujnanavasishtha’S Ribhu Gita In Gujarati

॥ Ribhu Geetaa Gujarati Lyrics ॥

॥ ઋભુગીતા ગુરુજ્ઞાનવાસિષ્ઠે ॥ From Gurujnanavasishtha
પ્રથમોઽધ્યાયઃ ।
શ્રી ગુરુમૂર્તિઃ ।
પુનર્જ્ઞાનં પ્રવક્ષ્યામિ યથાવત્પદ્મસમ્ભવ ।
યેનૈવ સર્વે મુચ્યન્તે જનાસ્સંસારબન્ધનાત્ ॥ ૧.૦૧ ॥

વિધે પુરા નિદાઘાખ્યો મુનિઃ પપ્રચ્છ સદ્ગુરુમ્ ।
ઋભુસંજ્ઞં મહાપ્રાજ્ઞં તદ્વદામિ તવાધુના ॥ ૧.૦૨ ॥

નિદાઘઃ ।
આત્માનાત્મવિવેકં મે કૃપયા બ્રૂહિ સદ્ગુરો ।
યેન સંસારપાદોધિં તરિષ્યામિ સુખેન વૈ ॥ ૧.૦૩ ॥

ઋભુરેવં તદા પૃષ્ટ ઉવાચ સકલાર્થવિત્ ।
સર્વવેદાન્તસારજ્ઞસ્સર્વપૂજ્યો મહત્તમઃ ॥ ૧.૦૪ ॥

ઋભુઃ ।
સર્વવાચોઽવધિર્બ્રહ્મ સર્વચિન્તાઽવધિર્ગુરુઃ ।
સર્વકારણકાર્યાત્મા કાર્યકારણવર્જિતઃ ॥ ૧.૦૫ ॥

સર્વસંકલ્પરહિતસ્સર્વનાદમયશ્શિવઃ ।
સર્વવર્જિતચિન્માત્રસ્સર્વાનન્દમયઃ પરઃ ॥ ૧.૦૬ ॥

સર્વતેજઃ પ્રકાશાત્મા નાદાનન્દમયાત્મકઃ ।
સર્વાનુભવનિર્મુક્તઃ સર્વધ્યાનવિવર્જિતઃ ॥ ૧.૦૭ ॥

સર્વનાદકલાતીત એષ આત્માઽહમવ્યયઃ ।
આત્માનાત્મવિવેકાદિ ભેદાભેદવિવર્જિતઃ ॥ ૧.૦૮ ॥

શાન્તાશાન્તાદિહીનાત્મા નાદાન્તર્જ્યોતિરાત્મકઃ ।
મહાવાક્યાર્થતો દૂરો બ્રહ્માસ્મીત્યતિ દૂરગઃ ॥ ૧.૦૯ ॥

તચ્છબ્દવર્જ્યસ્ત્વંશબ્દહીનો વાક્યાર્થવર્જિતઃ ।
ક્ષરાક્ષરવિહીનો યો નાદાન્તર્જ્યોતિરેવ સઃ ॥ ૧.૧૦ ॥

અખણ્ડૈકરસો વાઽહમાનન્દોસ્મીતિ વર્જિતઃ ।
સર્વાતીતસ્વભાવાત્મા નાદાન્તર્જ્યોતિરેવ સઃ ॥ ૧.૧૧ ॥

આત્મેતિ શબ્દહીનો ય આત્મશબ્દાર્થવર્જિતઃ ।
સચ્ચિદાનન્દહીનો ય એષૈવાત્મા સનાતનઃ ॥ ૧.૧૨ ॥

નનિર્દેષ્ટું ચ શક્નો યો વેદવાક્યૈરગમ્યકઃ ।
યસ્ય કિઞ્ચિદ્બહિર્નાસ્તિ કિઞ્ચિદન્તઃ કિયન્નચ ॥ ૧.૧૩ ॥

યસ્ય લિઙ્ગં પ્રપંચં વા બ્રહ્મૈવાત્મા ન સંશયઃ ।
નાસ્તિ યસ્ય શરીરં વા જીવો વા ભૂતભૌતિકઃ ॥ ૧.૧૪ ॥

નામરૂપાઽદિકં નાસ્તિ ભોજ્યં વા ભોગભુક્ચ વા ।
સદ્વાઽસદ્વા સ્થિતિર્વાઽપિ યસ્ય નાસ્તિ ક્ષરાક્ષરમ્ ॥ ૧.૧૫ ॥

ગુણં વા વિગુણં વાઽપિ સમ આસીન્ ન સંશયઃ ।
યસ્ય વાચ્યં વાચકં વા શ્રવણં મનનં ચ વા ॥ ૧.૧૬ ॥

ગુરુશિષ્યાઽદિ ભેદં વા દેવલોકાસ્સુરાસુરાઃ ।
યત્ર ધર્મમધર્મં વા શુદ્ધં વાઽશુદ્ધમણ્વપિ ॥ ૧.૧૭ ॥

યત્ર કાલમકાલં વા નિશ્ચયં સંશયં નહિ ।
યત્ર મન્ત્રમમન્ત્રં વા વિદ્યાઽવિદ્યે ન વિદ્યતે ॥ ૧.૧૮ ॥

દ્રષ્ટૃદર્શનદૃશ્યં વા ઈષણ્માત્રં કલાદિકમ્ ।
અનાત્મેતિ પ્રસંગો વા હ્યનાત્મેતિ મનોપિ વા ॥ ૧.૧૯ ॥

અનાત્મેતિ જગદ્વાઽપિ નાસ્તિ નાસ્તીતિ નિશ્ચિનુ ।
સર્વસંકલ્પશૂન્યત્વાત્ સર્વકાર્યવિવર્જનાત્ ॥ ૧.૨૦ ॥

કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ।
દેહત્રયવિહીનત્વાત્ કાલત્રયવિવર્જનાત્ ॥ ૧.૨૧ ॥

લોકત્રયવિહીનત્વાત્ સર્વમાત્મેતિ શાસનાત્ ।
ચિત્તાભાવાન્નચિન્તાસ્તિ દેહાભાવાજ્જરા ન ચ ॥ ૧.૨૨ ॥

પાદાભાવાદ્ગતિર્નાસ્તિ હસ્તાભાવાત્ ક્રિયા ન ચ ।
મૃત્યુર્નાસ્તિ જરાઽભાવાત્ બુદ્ધ્યભાવાત્ સુખાદિકમ્ ॥ ૧.૨૩ ॥

ધર્મો નાસ્તિ શુચિર્નાસ્તિ સત્યં નાસ્તિ ભયં ન ચ ।
અક્ષરોચ્ચારણમ્ નાસ્તિ ગુરુશિષ્યાદિ નાસ્ત્યપિ ॥ ૧.૨૪ ॥

એકાભાવે દ્વિતીયં ન ન દ્વિતીયે નચૈકતા ।
સત્યત્વમસ્તિચેત્ કિંચિદસત્યં ન ચ સંભવેત્ ॥ ૧.૨૫ ॥

અસત્યત્વં યદિ ભવેત્ સત્યત્વં ન વદિષ્યતિ ।
શુભં યદ્યશુભં વિદ્ધિ અશુભાચ્ચુભમિષ્યતે ॥ ૧.૨૬ ॥

ભયં યદ્યભયં વિદ્ધિ અભયાદ્ભયમાપતેત્ ।
બન્ધત્વમપિચેન્મોક્ષો બન્ધાભાવે ન મોક્ષતા ॥ ૧.૨૭ ॥

મરણમ્ યદિ ચેજ્જન્મ જન્માભાવે મૃતિર્નચ ।
ત્વમિત્યપિ ભવેચ્ચાહં ત્વં નો ચેદહમેવ ન ॥ ૧.૨૮ ॥

ઇદં યદિ તદેવાસ્તિ તદભાવાદિદં ન ચ ।
અસ્તીતિ ચેન્નાસ્તિ તદા નાસ્તિચેદસ્તિ કિઞ્ચન ॥ ૧.૨૯ ॥

કાર્યં ચેત્કારણમ્ કિંચિત્ કાર્યાભાવે ન કારણમ્ ।
દ્વૈતં યદિ તદાઽદ્વૈતં દ્વૈતાભાવેઽદ્વયં ન ચ ॥ ૧.૩૦ ॥

દૃશ્યં યદિ દૃગપ્યસ્તિ દૃશ્યાભાવે દૃગેવ ન ।
અન્તર્યદિ બહિસ્સત્યમન્તાભાવે બહિર્નચ ॥ ૧.૩૧ ॥

પૂર્ણત્વમસ્તિ ચેદ્કિંચિદપૂર્ણત્વં પ્રસજ્યતે ।
તસ્માદેતદ્ક્વચિન્નાસ્તિ ત્વં ચાહં વા ઇમે ઇદમ્ ॥ ૧.૩૨ ॥

નાસ્તિ દૃષ્ટાન્તકસ્સત્યે નાસ્તિદાર્ષ્ટાન્તિકં હ્યજે ।
પરં બ્રહ્માહમસ્મીતિ સ્મરણસ્ય મનો નહિ ॥ ૧.૩૩ ॥

બ્રહ્મમાત્રં જગદિદં બ્રહ્મમાત્રં ત્વમપ્યહમ્ ।
ચિન્માત્રં કેવલં ચાહં નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૧.૩૪ ॥

ઇદં પ્રપંચં નાસ્ત્યેવ નોત્પન્નં નોસ્થિતં ક્વચિત્ ।
ચિત્તં પ્રપંચમિત્યાહુર્નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૧.૩૫ ॥

ન પ્રપંચં ન ચિત્તદિ નાહંકારો ન જીવકઃ ।
માયાકાર્યાદિકં નાસ્તિ માયા નાસ્તિ ભયં ન ચ ॥ ૧.૩૬ ॥

કર્તા નાસ્તિ ક્રિયા નાસ્તિ શ્રવણં મનનં ન હિ ।
સમાધિ દ્વિતયં નાસ્તિ માતૃમાનાદિ નાસ્તિ હિ ॥ ૧.૩૭ ॥

અજ્ઞાનં ચાપિ નાસ્ત્યેવ હ્યવિવેકઃ કદા ચ ન ।
અનુબન્ધચતુષ્કં ન સંબન્ધત્રયમેવ ન ॥ ૧.૩૮ ॥

ન ગંગા ન ગયા સેતુર્ન ભૂતં નાન્યદસ્તિ હિ ।
ન ભૂમિર્ન જલં નાગ્નિર્ન વાયુર્ન ચ ખં ક્વચિત્ ॥ ૧.૩૯ ॥

ન દેવો ન ચ દિક્પાલા ન વેદા ન ગુરુઃ ક્વચિત્ ।
ન દૂરં નાતિકં નાન્તં ન મધ્યં ન ક્વચિત્ સ્થિતમ્ ॥ ૧.૪૦ ॥

નાદ્વૈતદ્વૈતસત્યં વા હ્યસત્યં વા ઇદં ચ ન ।
બન્ધમોક્ષાદિકં નાસ્તિ સદ્વાઽસદ્વા સુખાદિ વા ॥ ૧.૪૧ ॥

જાતિર્નાસ્તિ ગતિર્નાસ્તિ વર્ણો નાસ્તિ ન લૌકિકમ્ ।
સર્વં બ્રહ્મેતિ નાસ્ત્યેવ બ્રહ્મ ઇત્યેવ નાસ્તિ હિ ॥ ૧.૪૨ ॥

ચિદિત્યેવેતિ નાસ્ત્યેવ ચિદહં ભાષણં નહિ ।
અહં બ્રહ્માસ્મિ નાસ્ત્યેવ નિત્યશુદ્ધોસ્મિ ન ક્વચિત્ ॥ ૧.૪૩ ॥

વાચા યદુચ્યતે કિંચિન્ મનસા મનુતે ક્વચિત્ ।
બુદ્ધ્યા નિશ્ચિનુતે નાસ્તિ ચિત્તેન જ્ઞાયતે નહિ ॥ ૧.૪૪ ॥

યોગિયોગાદિકં નાસ્તિ સદા સર્વં સદા ન ચ ।
અહોરાત્રાદિકં નાસ્તિ સ્નાનધ્યાનાદિકં નહિ ॥ ૧.૪૫ ॥

ભ્રાન્ત્યભ્રાન્ત્યાદિકં નાસ્તિ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ।
વેદશ્શાસ્ત્રં પુરાણં ચ કાર્યં કારણમીશ્વરઃ ॥ ૧.૪૬ ॥

લોકો ભૂતં જનસ્ત્વૈક્યં સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ।
વાચા વદતિ યત્કિંચિત્સંકલ્પૈઃ કલ્પ્યતે ચ યત્ ॥ ૧.૪૭ ॥

મનસા ચિન્ત્યતે યદ્યત્ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ।
બુદ્ધ્યા નિશ્ચીયતે કિંચિચ્ચિત્તે નિશ્ચીયતે ક્વચિત્ ॥ ૧.૪૮ ॥

શાસ્ત્રૈઃ પ્રપંચ્યતે યદ્યત્ નેત્રેણૈવ નિરીક્ષ્યતે ।
શ્રોત્રાભ્યાં શ્રૂયતે યદ્યદન્યત્સદ્ભાવમેવ ચ ॥ ૧.૪૯ ॥

ત્વમહં તદિદં સોઽહમન્યત્ સદ્ભાવમેવ ચ ।
નેત્રં શ્રોત્રં ગાત્રમેવ મિથ્યેતિ ચ સુનિશ્ચિતમ્ ॥ ૧.૫૦ ॥

ઇદં મિધ્યૈવનિર્દિષ્ટમયમિત્યેવ કલ્પ્યતે ।
યદ્યત્સંભાવ્યતે લોકે સર્વં સંકલ્પસંભ્રમઃ ॥ ૧.૫૧ ॥

સર્વાધ્યાસં સર્વગોપ્યં સર્વભોગપ્રભેદકમ્ ।
સર્વદોષપ્રભેદં ચ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૧.૫૨ ॥

મદીયં ચ ત્વદીયં ચ મમેતિ ચ તવેતિ ચ ।
મહ્યં તુભ્યં મયેત્યાદિ તત્સર્વં વિતથં ભવેત્ ॥ ૧.૫૩ ॥

રક્ષકો વિષ્ણુરિત્યાદિ બ્રહ્મા સૃષ્ટેસ્તુ કારણમ્ ।
સંહારે રુદ્ર ઇત્યેવં સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૧.૫૪ ॥

સ્નાનં જપસ્તપો હોમસ્સ્વાધ્યાયો દેવપૂજનમ્ ।
મન્ત્રં તન્ત્રં ચ સત્સઙ્ગો ગુણદોષવિજૃભણમ્ ॥ ૧.૫૫ ॥

અન્તઃકરણ સદ્ભાવોઽવિદ્યાયાશ્ચ સંભવઃ ।
અનેકકોટિબ્રહ્માણ્ડં સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૧.૫૬ ॥

સર્વદેશિકવાક્યોક્તિર્યેનકેનાપિ નિશ્ચિતા ।
દૃશ્યતે જગતિ યદ્યત્ યદ્યજ્જગતિ વીક્ષ્યતે ॥ ૧.૫૭ ॥

વર્તતે જગતિ યદ્યત્ સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચિનુ ।
યેનેકેનાક્ષરેણોક્તં યેનેકેન વિવર્ણિતમ્ ॥ ૧.૫૮ ॥

યેનેકેનાપિ ગદિતં યેનેકેનાપિ મોદિતમ્ ।
યેનેકેનાપિ યદ્દત્તં યેનકેનાપિ યત્કૃતમ્ ॥ ૧.૫૯ ॥

યત્રયત્ર શુભં કર્મ યત્રયત્ર ચ દુષ્કૃતમ્ ।
યદ્યત્કરોતિ સત્યેન સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૧.૬૦ ॥

ઇદં પ્રપંચં યત્કિંચિત્ યદ્યજ્જગતિ વિદ્યતે ।
દૃશ્યરૂપં ચ દૃગ્રૂપં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૧.૬૧ ॥

શ્રી ગુરુમૂર્તિઃ ।
એવં શ્રુત્વા નિદાઘસ્સ બ્રહ્મન્ સંશયવેષ્ટિતઃ ।
ઋભું પપ્રચ્છ પુનરપ્યાત્મવિજ્ઞાનસિદ્ધયે ॥ ૧.૬૨ ॥

નિદાઘઃ ।
સ્વામિન્ મુમુક્ષોસ્સંસારાન્ મમારૂપેણ વસ્તુના ।
પ્રપંચિતેન ન ફલં ભવેદિતિ મે મતિઃ ॥ ૧.૬૩ ॥

યતસ્ત્વદ્કથિતં બ્રહ્મ તત્ત્વમસ્યાદ્યગોચરમ્ ।
અખણ્ડૈકરસાતીતં મોક્ષાતીતં ચ સદ્ગુરો ॥ ૧.૬૪ ॥

જ્ઞેયત્વાદિવિહીનં તત્ કથં જ્ઞાસ્યામ્યહં નુ વા ।
તજ્જ્ઞાનેન ફલં કિં વા મોક્ષસ્યૈવ ફલત્વતઃ ॥ ૧.૬૫ ॥

ફલમાસ્તિક્યબુદ્ધ્યા સ્યાન્ ન ચૈવંભૂતવસ્તુનઃ ।
ત્વદુક્ત નિશ્ચયે સર્વસાંકર્યં ચ પ્રસજ્યતે ॥ ૧.૬૬ ॥

યદ્યુક્ત વ્યતિરિક્તાનાં સર્વેષાં સ્યાદનાત્મતા ।
હેયત્વાન્નૈવ જિજ્ઞાસ્યં કિંચિદપ્યત્ર સિદ્ધ્યતિ ॥ ૧.૬૭ ॥

શશશૃંગ સમાનત્વં યથાપ્રોક્તમનાત્મનામ્ ।
અત્યન્તારૂપવત્ત્વેન તથા તત્સિદ્ધિરાત્મનઃ ॥ ૧.૬૮ ॥

અથવા તત્ તથૈવાસ્તામ્ અન્યથાવાપિ મે ગુરો ।
યજ્જ્ઞાનેન ભવાન્મુક્તિર્ભવેત્ તદ્ બ્રૂહિ વેદિતુમ્ ॥ ૧.૬૯ ॥

એવમ્ ઉક્તો નિદાઘેન કુશાગ્રમતિના પરમ્ ।
ઋભુસ્સન્તુષ્ટહૃદયઃ પુનરેવાબ્રવીદિદમ્ ॥ ૧.૭૦ ॥

ઋભુઃ ।
નિદાઘ સત્યમેવૈતત્ત્વદુક્તં યુક્તિગર્ભિતમ્ ।
તથાપિ યુક્તં મદ્વાક્યં ત્રૈવિદ્ધ્યાજ્જ્ઞેયવસ્તુનઃ ॥ ૧.૭૧ ॥

સગુણં નિર્ગુણં તાભ્યામ્ અન્યન્નિષ્પ્રતિયોગિકમ્ ।
બ્રહ્મૈવં ત્રિવિધં લિન્ગૈર્વેદાન્તેષુ હિ વિશ્રુતમ્ ॥ ૧.૭૨ ॥

તત્રાદ્યં હેયગુણકં સોપાધિત્વાન્મુમુક્ષુભિઃ ।
તત્ત્વમસ્યાદિવાચ્યત્વાજ્જ્ઞેયં હેયતયાગ્રતઃ ॥ ૧.૭૩ ॥

જીવેશ્વરવિભાગેન સગુણં દ્વિવિધં ભવેત્ ।
જીવશ્ચ ત્રિવિધસ્તદ્વદ્ ઈશશ્ચાસ્તામ્ ઇદં તથા ॥ ૧.૭૪ ॥

ઉપાદેયં દ્વિતીયં સ્યાન્નિર્ગુણં મોક્ષકાંક્ષિભિઃ ।
તત્ત્વમસ્યાદિલક્ષ્યત્વાજ્જ્ઞેયં ચાત્મતયા તતઃ ॥ ૧.૭૫ ॥

હેયોપાદેયશૂન્યં તત્તૃતીયં પ્રકૃતં યતઃ ।
મુક્તૈઃ પ્રાપ્યમ્ અતશ્શબ્દમપિ જ્ઞેયં મુમુક્ષુભિઃ ॥ ૧.૭૬ ॥

ઇદન્ત્વેનાપ્યહન્ત્વેન સ્વત્વેનાપિ નવેદ્યતા ।
તથાપ્યસ્યાસ્તિ વેદ્યત્વં શ્રુત્યુક્તત્વાન્ન નાસ્તિતા ॥ ૧.૭૭ ॥

મુક્તસ્ય સ્વગતો ભેદો યદનાપ્તૌ ન નશ્યતિ ।
તજ્જ્ઞાને ફલમેતત્સ્યાત્ સર્વભેદનિબર્હણમ્ ॥ ૧.૭૮ ॥

અતોઽસ્યાલક્ષણત્વેન સદસદ્પરતાસ્ત્યપિ ।
શશશૃંગસમાનત્વં નિદાઘાશક્યમીરિતુમ્ ॥ ૧.૭૯ ॥

વિશેષસત્તાઽભાવેપિ સત્તાસામાન્યતા યતઃ ।
નિર્દ્વન્દ્વત્વેન સંસિદ્ધા તતસ્સત્ત્વાદિકં ભવેત્ ॥ ૧.૮૦ ॥

અથવા શશશૃંગાદિ સાદૃશ્યં ભવતુ સ્વતઃ ।
સિદ્ધાન્તતા શ્રુતિપ્રોક્તા નૈરાશ્યસ્ય હિ સુવ્રત ॥ ૧.૮૧ ॥

ન તાવતા વિરોધોસ્તિ કશ્ચિદપ્યધુના તવ ।
સંસારમોક્ષસિદ્ધ્યર્થમ્ અસ્યાનુક્તતયા મયા ॥ ૧.૮૨ ॥

॥ ઇતિ શ્રી ગુરુજ્ઞાનવાસિષ્ઠે તત્ત્વનારાયણે
જ્ઞાનકાણ્ડસ્ય પ્રથમપાદે તૃતીયોઽધ્યાયઃ એવં
શ્રી ઋભુગીતા પ્રથમોઽધ્યાયઃ સમાપ્તઃ ॥

દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ।
અથાતસ્સમ્પ્રવક્ષ્યામિ નિદાઘ શૃણુ સાદરમ્ ।
સંસારમોક્ષસિદ્ધ્યર્થં સરૂપં બ્રહ્મ નિર્ગુણમ્ ॥ ૨.૦૧ ॥

તત્ત્વમસ્યાદિવાક્યૈર્યલ્લક્ષ્યં જીવાદિકારણમ્ ।
નિત્યશુદ્ધવિબુદ્ધં ચ નિત્યમુક્તં ચ શાશ્વતમ્ ॥ ૨.૦૨ ॥

See Also  1000 Names Of Sri Durga – Sahasranama Stotram 3 In Gujarati

યત્સર્વવેદસિદ્ધાન્તં યજ્જ્ઞાનેનૈવ મુક્તતા ।
જીવસ્ય યચ્ચ સમ્પૂર્ણં તત્ત્વમેવાસિ નિર્મલમ્ ॥ ૨.૦૩ ॥

ત્વમેવ પરમાત્માસિ ત્વમેવ પરમોગુરુઃ ।
ત્વમેવાકાશરૂપોસિ સાક્ષિહીનોસિ સર્વદા ॥ ૨.૦૪ ॥

ત્વમેવ સર્વભાવોસિ ત્વં બ્રહ્માસિ નસંશયઃ ।
કાલહીનોસિ કાલોસિ સદા બ્રહ્માસિ ચિદ્ઘનઃ ॥ ૨.૦૫ ॥

સર્વતસ્સર્વરૂપોસિ ચૈતન્યઘનવાનસિ ।
સર્વભૂતાન્તરસ્થોસિ કર્માધ્યક્ષોસિ નિર્ગુણઃ ॥ ૨.૦૬ ॥

સત્યોસિ સિદ્ધોસિ સનાતનોસિ મુક્તોસિ મોક્ષોસિ મુદાઽમૃતોસિ ।
દેવોસિ શાન્તોસિ નિરામયોસિ બ્રહ્માસિ પૂર્ણોસિ પરાત્પરોસિ ॥ ૨.૦૭ ॥

સમોસિ સચ્ચસિ ચિરન્તનોસિ સત્યાદિવક્યૈઃ પ્રતિબોધિતોસિ ।
સર્વાઙ્ગહીનોસિ સદાસ્થિતોસિ બ્રહ્મેન્દ્રરુદ્રાદિવિભાવિતોસિ ॥ ૨.૦૮ ॥

સર્વપ્રપંચભ્રમવર્જિતોસિ સર્વેષુ ભૂતેષુ ચ ભાવિતોસિ ।
સર્વત્ર સઙ્કલ્પવિવર્જિતોસિ સર્વાગમાન્તાર્થવિભાવિતોસિ ॥ ૨.૦૯ ॥

સર્વત્ર સન્તોષસુખાસનોસિ સર્વત્ર ગત્યાદિવિવર્જિતોસિ ।
સર્વત્ર લક્ષ્યાદિ વિવર્જિતોસિ ધ્યાતોસિ વિષ્ણ્વાદિસુરૈરજસ્રમ્ ॥ ૨.૧૦ ॥

ચિદાકાર સ્વરૂપોસિ ચિન્માત્રોસિ નિરઙ્કુશઃ ।
આત્મન્યેવ સ્થિતોસિ ત્વં સર્વશૂન્યોસિ નિશ્ચલઃ ॥ ૨.૧૧ ॥

આનન્દોસિ પરોસિ ત્વમેકમેવાદ્વિતીયકઃ ।
ચિદ્ઘનાનન્દરૂપોસિ પરિપૂર્ણસ્વરૂપકઃ ॥ ૨.૧૨ ॥

સદસિ ત્વમભિજ્ઞોસિ સોસિ જાનાસિ વીક્ષ્યસિ ।
સચ્ચિદાનન્દરૂપોસિ વાસુદેવોસિ વૈ પ્રભુઃ ॥ ૨.૧૩ ॥

અમૃતોસિ વિભુશ્ચસિ ચઞ્ચલોસ્યચલોહ્યસિ ।
સર્વોસિ સર્વહીનોસિ શાન્તાશાન્તવિવર્જિતઃ ॥ ૨.૧૪ ॥

સત્તામાત્રપ્રકાશોસિ સત્તાસામાન્યકોહ્યસિ ।
નિત્યસિદ્ધસ્વરૂપોસિ સર્વસિદ્ધિવિવર્જિતઃ ॥ ૨.૧૫ ॥

ઈષણ્માત્રવિશૂન્યોસિ હ્યણુમાત્રવિવર્જિતઃ ।
અસ્તિત્વવર્જિતોસિ ત્વં નાસ્તિત્વાદિવિવર્જિતઃ ॥ ૨.૧૬ ॥

લક્ષ્યલક્ષણહીનોસિ નિર્વિકારો નિરામયઃ ।
સર્વનાદાન્તરોસિ ત્વં કલાકાષ્ઠાદિવર્જિતઃ ॥ ૨.૧૭ ॥

બ્રહ્મવિષ્ણ્વીશહીનોસિ સ્વસ્વરૂપં પ્રપશ્યસિ ।
સ્વસ્વરૂપાવશેષોસિ સ્વાનન્દાબ્ધૌ નિમજ્જસિ ॥ ૨.૧૮ ॥

સ્વાત્મરાજ્યે સ્વમેવાસિ સ્વયંભાવવિવર્જિતઃ ।
શિષ્ટપૂર્ણસ્વરૂપોસિ સ્વસ્માત્કિઞ્ચિન્નપશ્યસિ ॥ ૨.૧૯ ॥

સ્વસ્વરૂપાન્નચલસિ સ્વસ્વરૂપેણ જૃંભસિ ।
સ્વસ્વરૂપાદનન્યોસિ હ્યહમેવાસિ નિશ્ચિનુ ॥ ૨.૨૦ ॥

ઇદં પ્રપઞ્ચં યત્કિઞ્ચિદ્યદ્યજ્જગતિ વિદ્યતે ।
દૃશ્યરૂપં ચ દૃગ્રૂપં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૨.૨૧ ॥

લક્ષ્યલક્ષણહીનત્વાદ્યુક્ત્યાનિષ્પ્રતિયોગિકમ્ ।
ન મન્તવ્યં યથાયોગ્યં લૌકિકૈસ્ત્વં વિનિશ્ચિનુ ॥ ૨.૨૨ ॥

નિર્ગુણં નિર્મલં શાન્તં બ્રહ્મસપ્રતિયોગિકમ્ ।
શુદ્ધાન્તઃકરણજ્ઞેયં વેદોક્તં પ્રકૃતં ખલુ ॥ ૨.૨૩ ॥

આત્મસ્ત્વં સચ્ચિદાનન્દલક્ષ્ણૈર્લક્ષ્યમદ્વયમ્ ।
બ્રહ્મૈવાસ્મિ ન દેહોઽયમિતિ ચિત્તેઽવધારય ॥ ૨.૨૪ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદન્તઃકરણં સ્મૃતમ્ ।
દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો મહાન્ સંસાર ઉચ્યતે ॥ ૨.૨૫ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદ્બન્ધ ઇતિ ચોચ્યતે ।
દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદ્દુઃખમિતિ ચોચય્તે ॥ ૨.૨૬ ॥

દેહોઽહમિતિ યજ્જ્ઞાનં તદેવ નરકં સ્મૃતમ્ ।
દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો જગત્સર્વં સમીર્યતે ॥ ૨.૨૭ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો હૃદયગ્રન્ધિરીરિતઃ ।
દેહોઽહમિતિ યજ્જ્ઞાનં તદસજ્જ્ઞાનમેવચ ॥ ૨.૨૮ ॥

દેહોઽહમિતિ યદ્બુદ્ધિઃ સા ચાવિદ્યેતિ ભણ્યતે ।
દેહોઽહમિતિ યજ્જ્ઞાનં તદેવ દ્વૈતમુચ્યતે ॥ ૨.૨૯ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્સત્યજીવસ્સ એવ ચ ।
દેહોઽહમિતિ યજ્જ્ઞાનં પરિચ્છિન્નમિતીરિતમ્ ॥ ૨.૩૦ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો મહાપાપમિતિ સ્ફુટમ્ ।
દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિસ્તૃષ્ણાદોષાઽઽમયઃ કિલ ॥ ૨.૩૧ ॥

યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પસ્તાપત્રયમિતીરિતમ્ ।
તચ્ચ સર્વં મનુષ્યાણાં માનસં હિ નિગદ્યતે ॥ ૨.૩૨ ॥

કામં ક્રોધં બન્ધનં સર્વદુઃખં વિશ્વં દોષં કાલનાનાસ્વરૂપમ્ ।
યત્કિઞ્ચેદં સર્વસઙ્કલ્પજાતં તત્કિઞ્ચેદં માનસં સોમ્ય વિદ્ધિ ॥ ૨.૩૩ ॥

મન એવ જગત્સર્વં મન એવ મહારિપુઃ ।
મન એવ હિ સંસારો મન એવ જગત્ત્રયમ્ ॥ ૨.૩૪ ॥

મન એવ મહદ્દુઃખં મન એવ જરાદિકમ્ ।
મન એવ હિ કાલશ્ચ મન એવ મલં તથા ॥ ૨.૩૫ ॥

મન એવ હિ સઙ્કલ્પો મન એવ ચ જીવકઃ ।
મન એવ હિ ચિત્તં ચ મનોઽહઙ્કાર એવ ચ ॥ ૨.૩૬ ॥

મન એવ મહાન્ બન્ધો મનોઽન્તઃકરણં ચ તત્ ।
મન એવ હિ ભૂમિશ્ચ મન એવ હિ તજ્જલમ્ ॥ ૨.૩૭ ॥

મન એવ હિ તેજશ્ચ મન એવ મરુન્મહાન્ ।
મન એવ હિ ચકાશો મન એવ હિ શબ્દકઃ ॥ ૨.૩૮ ॥

સ્પર્શરૂપરસા ગન્ધઃ કોશાઃ પઞ્ચ મનોભવાઃ ।
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્ત્યાદિ મનોમયમિતીરિતમ્ ॥ ૨.૩૯ ॥

દિક્પાલા વસવો રુદ્રા આદિત્યાશ્ચ મનોમયાઃ ।
દૃશ્યં બન્ધં દ્વન્દ્વજાતમજ્ઞાનં માનસં સ્મૃતમ્ ॥ ૨.૪૦ ॥

સઙ્કલ્પમેવ યત્કિઞ્ચિત્તત્તન્નાસ્તીતિ નિશ્ચિનુ ।
નાસ્તિ નાસ્તિ જગત્સર્વં ગુરુશિષ્યાદિકં નિહિ ॥ ૨.૪૧ ॥

વ્યવહારદશાયાં હિ ગુરુશિષ્યાદિકં ભવેત્ ।
પરમાર્થદશાયાં તત્ કથં મુક્તૌ પ્રસિદ્ધ્યતિ ॥ ૨.૪૨ ॥

મુક્ત્યતીત દશાયાં ચ પ્રોચ્યતે પરમાર્થતા ।
તથાપ્યસત્યહંતૃત્વાન્મુક્તેરેવાસ્તિ મુખ્યયાઃ ॥ ૨.૪૩ ॥

મનસા કલ્પિતં સર્વં મનસા પરિપાલિતમ્ ।
મનસા સંસ્મૃતં તસ્માન્મન એવાસ્તિ કારણમ્ ॥ ૨.૪૪ ॥

મનસા સંસ્મૃતં સર્વં મનસૈવ ચ વિસ્મૃતમ્ ।
મનસા ભાવિતં સર્વં મનસૈવ હ્યભાવિતં ॥ ૨.૪૫ ॥

મનસા દૂષિતં સર્વં મનસૈવ ચ ભૂષિતમ્ ।
મનસા સુખવૃત્તિસ્સ્યાન્મનસા દુઃખસઞ્ચયઃ ॥ ૨.૪૬ ॥

તસ્માત્સર્વનિદાનં તન્મનસ્સૂક્ષ્મં પરાત્મનિ ।
ત્વયિ સચ્ચિત્સુખાંબોધૌ કલ્પિતં વિદ્ધિ માયયા ॥ ૨.૪૭ ॥

ત્વદન્યસ્ય ચ સર્વસ્ય કલ્પિતત્વાદબોધતઃ ।
ત્વમેવ સર્વસાક્ષી સન્ સ્વયં ભાસિ નિરન્તરમ્ ॥ ૨.૪૮ ॥

તવ બોધસ્વરૂપત્વાત્ ત્વય્યબોધસ્ય કા ગતિઃ ।
મન્દબુદ્ધ્યા ગતૌ સત્યામપિ નાશસ્સ્વયં ભવેત્ ॥ ૨.૪૯ ॥

નિત્યબોધસ્વરૂપસ્ત્વં હ્યબોધપ્રતિયોગિકઃ ।
ત્વયિ તત્સન્નિવર્તેત તમસ્સૂર્યોદયે યથા ॥ ૨.૫૦ ॥

જ્ઞાતૃજ્ઞાનેપ્રકલ્પ્યેતે યત્ર જ્ઞેયેઽદ્વયે ત્વયિ ।
તસ્યાખણ્ડસ્વરૂપત્વાત્ સર્વાધિષ્ઠાનતોચિતા ॥ ૨.૫૧ ॥

મુમુક્ષુભિશ્ચ વિજ્ઞેયાસ્સ્વધર્માસ્સચ્ચિદાદયઃ ।
સન્મયશ્ચિન્મયશ્ચત્મા તથાનન્દમયો યતઃ ॥ ૨.૫૨ ॥

ચિદ્રૂપસ્ય તવાત્મત્વાદનાત્માનસ્ત્વચિન્મયાઃ ।
અનાત્મનાં વિકારિત્વાન્નિર્વિકારસ્ત્વમિષ્યસે ॥ ૨.૫૩ ॥

વિકારસ્ય સમસ્તસ્યાપ્યવિદ્યાકલ્પિતત્વતઃ ।
વિલયે નિર્વિકારસ્ત્વં વિદ્યાવાનવશિષ્યસે ॥ ૨.૫૪ ॥

બૃહદ્ બ્રહ્માવશેષો હિ નાશઃ કલ્પિતવસ્તુનઃ ।
યચ્છેષાસ્સ્યુરિમે સર્વે સ શેષી નિત્યતાં વ્રજેત્ ॥ ૨.૫૫ ॥

શેષસ્ય શેષ્યનન્યત્વં વાસ્તવં સર્વસમ્મતમ્ ।
શેષિણસ્તુ તવાન્યત્વાન્ન શેષસ્યાસ્તિ નિત્યતા ॥ ૨.૫૬ ॥

શેષિણશ્શેષસાપેક્ષ્યાન્ન સ્વાતન્ત્ર્યેણ શેષિતા ।
ઇતિ વક્તું ન શક્યં હિ સ્વમહિમ્નિ સ્થિતત્વતઃ ॥ ૨.૫૭ ॥

સ્વસ્યૈષ મહિમા સર્વવ્યાપકત્વાદિલક્ષણઃ ।
સર્વશૃત્યાદિ સંસિદ્ધઃ કાભીર્હીયેત યુક્તિભિઃ ॥ ૨.૫૮ ॥

વ્યાપ્યસાપેક્ષતા તસ્ય વ્યાપકસ્યેતિચેચ્છૃણુ ।
વ્યાપ્યાનપેક્ષં સિદ્ધિર્હિ વ્યાપકસ્ય નિજાશ્રયાત્ ॥ ૨.૫૯ ॥

વ્યાપ્યસ્યૈવ હિ જીવસ્ય વિકારાપેક્ષયા તથા ।
વ્યાપકાપેક્ષયા ચ સ્યાત્ સ્થિતિર્ન વ્યાપકસ્યતુ ॥ ૨.૬૦ ॥

વિકારાલંબનાભાવાત્સ્વાલંબનતયાપિ ચ ।
સર્વાલંબનતા સિદ્ધા ન સ્વહાનેશ્ચ સઙ્ગતિઃ ॥ ૨.૬૧ ॥

સર્વાધારસ્ય નાધારોઽપેક્ષ્યતેપિ ક્વચિદ્વિભોઃ ।
સ ચેદાધારસાપેક્ષો ન સર્વાધારતાં વ્રજેત્ ॥ ૨.૬૨ ॥

સર્વાધારસ્ય ચ વ્યોમ્નો યથાત્માધાર ઇષ્યતે ।
તથાત્મનોપિ કશ્ચિત્સ્યાદિતિ ચેદ્બાઢમુચ્યતે ॥ ૨.૬૩ ॥

આત્મૈવાત્મન આધાર આત્મન્યેવાત્મનસ્સ્થિતેઃ ।
અનાત્મનો યથાઽનાત્મા કશ્ચિદેવાસ્તિ ચશ્રયઃ ॥ ૨.૬૪ ॥

આત્મનોઽપિ તુ નાનાત્વે સ્યાદનાત્માવિશેષતા ।
ઇતિ ચેન્નૈષ ભેદો હિ વિકારાવાશ્રયો ભવેત્ ॥ ૨.૬૫ ॥

યથા ભવતિ દેહસ્ય પ્રાણ એવાશ્રયઃ પુનઃ ।
પ્રાણસ્ય ચશ્રયો દેહસ્તથાત્માઽનાત્મનોરપિ ॥ ૨.૬૬ ॥

અન્યોન્યાશ્રયતા પ્રાપ્તા તથા નાશો દ્વયોરપિ ।
ઇતિ ચેદુક્તમેવૈતદાત્મા હિ સ્વાશ્રયો મતઃ ॥ ૨.૬૭ ॥

આશ્રયાશ્રયિ વાર્તા ચ વ્યવહારે નિગદ્યતે ।
પરમાર્થદશાયાં તુ સ્વસ્માદન્યન્નવિદ્યતે ॥ ૨.૬૮ ॥

આત્મનસ્સ્વગતો ભેદો યોસ્મિન્નભ્યુપગમ્યતે ।
સ કિં નિત્યોસ્ત્યનિત્યોવેત્યેવં પ્રશ્ને તુ કથ્યતે ॥ ૨.૬૯ ॥

લબ્ધાત્મસમ્યગ્બોધસ્ય તવ યાવદિહસ્થિતિઃ ।
તાવત્તસ્યાવિનાશિત્વાન્નિત્ય એવેતિ નિર્ણયઃ ॥ ૨.૭૦ ॥

પશ્ચદનિત્યતાયાશ્ચ તવ પ્રષ્ટુરભાવતઃ ।
સ્વભેદાનિત્યવાર્તાયા નાવકાશોઽત્ર વિદ્યતે ॥ ૨.૭૧ ॥

આત્મા સ કિં ભવેદ્દ્રષ્ટા દૃશ્યો વા કિન્નુ દર્શનમ્ ।
દ્રષ્ટૃત્વે સતિ જીવત્વાત્સંસારિત્વં પ્રસજ્યતે ॥ ૨.૭૨ ॥

દૃશ્યત્વે તુ ઘટાદીનામિવસ્યાદ્વિષયાત્મતા ।
દર્શનત્વે તુ વૃત્તિત્વાજ્જાડ્યમેવ પ્રસજ્યતે ॥ ૨.૭૩ ॥

અસંસારી પરાત્માઽસૌ સ્વયં નિર્વિષયસ્તથા ।
ચૈતન્યરૂપ ઇત્યેતદ્વ્યર્થમેવેતિ ચેચ્છૃણુ ॥ ૨.૭૪ ॥

દ્રષ્ટૃત્વં તસ્ય વિદ્ધ્યેવં જીવેશાદીક્ષિતૃત્વતઃ ।
દૃશ્યત્વં ચ તથા વિદ્ધિ મુક્તૈર્દ્રષ્ટૃત્વતસ્સ્વતઃ ॥ ૨.૭૫ ॥

દર્શનત્વં ચ સાક્ષિત્વાદ્દૃગ્રૂપત્વાચ્ચ તસ્ય વૈ ।
સંસારિત્વાદયો દોષાઃ પ્રસજ્યન્તે ન તત્ર વૈ ॥ ૨.૭૬ ॥

અસંસારિણમાત્માનં સંસાર્યાત્મા યદિ સ્વયં ।
પશ્યેત્તદાક્ષિરોગી સમ્પ્રપશ્યેચ્ચ નિરઙ્કુશમ્ ॥ ૨.૭૭ ॥

અસમ્ભવાનિ સર્વાણિ સંભવેયુશ્ચ વૈદિકાઃ ।
સિદ્ધાન્તાનિયમાપેતાસ્સ્વેચ્છાવ્યાહાર સંભવાત્ ॥ ૨.૭૮ ॥

ઇતિ ચેન્નૈવ દોષોઽસ્તિ સંસારસ્યાપવાદતઃ ।
વિશુદ્ધસત્વસમ્પન્નસ્સંસારી નિર્મલો હિ સઃ ॥ ૨.૭૯ ॥

યદિ જીવસ્ય સંસારસ્સ્વતસ્સિદ્ધસ્તથાઽખિલાઃ ।
ઉક્ત દોષાઃ પ્રસજ્યેરન્નજ્ઞાનાદ્ધ્યાગતો ન તે ॥ ૨.૮૦ ॥

જીવસ્ય યદિ સંસારો બ્રહ્મણસ્તદભાવતઃ ।
બ્રહ્માત્મત્વોપદેશોઽયમયુક્ત ઇતિ ચેચ્છૃણુ ॥ ૨.૮૧ ॥

ઉક્તજીવૈકદેશસ્ય હ્યસંસારિત્વમન્વહમ્ ।
તતસ્તત્ત્વોપદેશેસ્મિન્ નિદાઘાસ્ત્યનવદ્યતા ॥ ૨.૮૨ ॥

તસ્માત્સર્વગતં સત્યસુખબોધૈકલક્ષણમ્ ।
બ્રહ્માસ્મીતિ વિજાનીહિ કેવલં ત્વમસંશયમ્ ॥ ૨.૮૩ ॥

મુક્ત્યૈ જ્ઞેયં ચ તદ્ બ્રહ્મ સચ્ચિદાનન્દલક્ષણમ્ ।
નત્વલક્ષણમન્યત્સ્યાદિતિ ચોક્તં ન વિસ્મર ॥ ૨.૮૪ ॥

॥ ઇતિ શ્રી ગુરુજ્ઞાનવાસિષ્ઠે તત્ત્વનારાયણે
જ્ઞાનકાણ્ડસ્ય પ્રથમપાદે ચતુર્થોઽધ્યાયઃ એવં
શ્રી ઋભુગીતા દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ સમાપ્તઃ ॥

તૃતીયોઽધ્યાયઃ ।
પુનર્જ્ઞાનં પ્રવક્ષ્યામિ નિદાઘ શૃણુ સાદરમ્ ।
બ્રહ્મણોઽતિ દુરૂહત્વાદસકૃચ્છ્રાવ્યમેવ તત્ ॥ ૩.૦૧ ॥

સર્વં ચિન્મયં વિદ્ધિ સર્વં સચ્ચિન્મયં તતમ્ ।
સચ્ચિદાનન્દમદ્વૈતં સચ્ચિદાનન્દમવ્યયમ્ ॥ ૩.૦૨ ॥

સચ્ચિદાનન્દમાત્રં હિ સચ્ચિદાનન્દમન્યકમ્ ।
સચ્ચિદાનન્દરૂપોઽહં સચ્ચિદાનન્દમેવ ખમ્ ॥ ૩.૦૩ ॥

સચ્ચિદાનન્દમેવ ત્વં સચ્ચિદાનન્દકોઽસ્મ્યહમ્ ।
મનોબુદ્ધિરહઙ્કારચિત્તસઙ્ઘાતકા અમી ॥ ૩.૦૪ ॥

ન ત્વં નાહં નચન્યદ્વા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ।
ન વાક્યં ન પદં વેદં નાક્ષરં ન જડં ક્વચિત્ ॥ ૩.૦૫ ॥

ન મધ્યં નાદિ નાન્તં વા ન સત્યં ન નિબન્ધનમ્ ।
ન દુઃખં ન સુખં ભાવં ન માયા પ્રકૃતિસ્તથા ॥ ૩.૦૬ ॥

ન દેહં ન મુખં ઘ્રાણં ન જિહ્વા ન ચ તાલુની ।
ન દન્તોષ્ઠૌ લલાટં ચ નિશ્વાસોચ્છ્વાસ એવ ચ ॥ ૩.૦૭ ॥

ન સ્વેદમસ્થિમાસં ચ ન રક્તં ન ચ મૂત્રકમ્ ।
ન દૂરં નાન્તિકં નાહં નોદરં ન કિરીટકમ્ ॥ ૩.૦૮ ॥

ન હસ્તપાદચલનં ન શાસ્ત્રં ન ચ શાસનમ્ ।
ન વેત્તા વેદનં વેદ્યં ન જાગ્રત્સ્વપ્નસુપ્તયઃ ॥ ૩.૦૯ ॥

See Also  1000 Names Of Sri Sudarshana – Sahasranama Stotram 2 In Gujarati

તુર્યાતીતં ન મે કિઞ્ચિત્સર્વં સચ્ચિન્મયં તતમ્ ।
નાધ્યાત્મિકં નાધિભૂતં નાધિદૈવં ન માયિકમ્ ॥ ૩.૧૦ ॥

ન વિશ્વસ્તૈજસઃ પ્રાજ્ઞઃ વિરાટ્સૂત્રાત્મકેશ્વરાઃ ।
ન ગમાગમચેષ્ટા ચ ન નષ્ષ્ટં ન પ્રયોજનમ્ ॥ ૩.૧૧ ॥

ત્યાજ્યં ગ્રાહ્યં ન દૂષ્યં વા હ્યમેધ્યં મેધ્યકં તથા ।
ન પીનં ન કૃશં ક્લેદં ન કાલં દેશભાષણમ્ ॥ ૩.૧૨ ॥

ન સર્વં ન ભયં ચૈતન્ન વૃક્ષતૃણપર્વતાઃ ।
ન ધ્યાનં યોગસંસિદ્ધિર્નબ્રહ્મક્ષત્રવૈશ્યકમ્ ॥ ૩.૧૩ ॥

ન પક્ષી ન મૃગો નાગી ન લોભો મોહ એવ ચ ।
ન મદો ન ચ માત્સર્યં કામક્રોધાદયસ્તથા ॥ ૩.૧૪ ॥

ન સ્ત્રીશૂદ્રબિડાલાદિ ભક્ષ્યભોજ્યાદિકં ચ યત્ ।
ન પ્રૌઢહીનનાસ્તિક્યં ન વાર્તાવસરોસ્તિ હિ ॥ ૩.૧૫ ॥

ન લૌકિકો ન લોકોવા ન વ્યાપારો ન મૂઢતા ।
ન ભોક્તા ભોજનં ભોજ્યં માતૃમાનં ન મેયકમ્ ॥ ૩.૧૬ ॥

ન શત્રુમિત્રપુત્રાદિ ન માતા ન પિતા સ્વસા.
ન જન્મ ન મૃતિર્વૃદ્ધિર્ન દેહોઽહમિતિ ભ્રમઃ ॥ ૩.૧૭ ॥

ન શૂન્યં નાપિ ચશૂન્યં નાન્તઃકરણસંસ્મૃતિઃ ।
ન રાત્રિર્નદિવા નક્તં ન બ્રહ્મા ન હરિશ્શિવઃ ॥ ૩.૧૮ ॥

ન વારપક્ષમાસાદિ વત્સરં ન ચ ચઞ્ચલમ્ ।
ન બ્રહ્મલોકો વૈકુણ્ઠો ન કૈલાસો ન ચન્યકઃ ॥ ૩.૧૯ ॥

ન સ્વર્ગો ન ચ દેવેન્દ્રો નાગ્નિલોકો ન ચગ્નિકઃ ।
ન યમો ન યમલોકો વા ન લોકા લોકપાલકાઃ ॥ ૩.૨૦ ॥

ન ભૂર્ભુવસ્સ્વસ્ત્રૈલોક્યં ન પાતાળં ન ભૂતલં ।
નાવિદ્યા ન ચ વિદ્યા ચ ન માયા પ્રકૃતિર્ન ચ ॥ ૩.૨૧ ॥

ન સ્થિરં ક્ષણિકં નાશો ન ગતિર્ન ચ ધાવનમ્ ।
ન ધ્યાતવ્યં ન મે સ્નાનં ન મન્ત્રો ન જપઃ ક્વચિત્ ॥ ૩.૨૨ ॥

ન પદાર્થં ન પૂજાર્હં નાભિષેકં ન ચર્ચનં ।
ન પુષ્પં ન ફલં પત્રં ગન્ધપુષ્પાદિધૂપકમ્ ॥ ૩.૨૩ ॥

ન સ્તોત્રં ન નમસ્કારો ન પ્રદક્ષિણમણ્વપિ ।
ન પ્રાર્થના પૃથગ્ભાવો ન હવિર્નાસ્તિ વન્દનમ્ ॥ ૩.૨૪ ॥

ન હોમો ન ચ કર્માણિ ન દુર્વાક્યં સુભાષણમ્ ।
ન ગાયત્રી ન વા સન્ધિર્ન મનસ્યં ન દુઃસ્થિતિઃ ॥ ૩.૨૫ ॥

ન દુરાશા ન દુષ્ટાત્મા ન ચણ્ડાલો ન પૌલ્કસઃ ।
ન દુસ્સહં દુરાલાપં ન કિરાતો ન કૈતવમ્ ॥ ૩.૨૬ ॥

ન પક્ષપાતં પક્ષં વા ન વિભૂષણતસ્કરૌ ।
ન ચ ડંભો ડાંભિકો વા ન હીનો નાધિકો નરઃ ॥ ૩.૨૭ ॥

નૈકં દ્વયં ત્રયં તુર્યં ન મહત્વં ન ચલ્પતા ।
ન પૂર્ણં ન પરિચ્છિન્નં ન કાશી ન વ્રતં તપઃ ॥ ૩.૨૮ ॥

ન ગોત્રં ન કુલં સૂત્રં ન વિભુત્વં ન શૂન્યતા ।
ન સ્ત્રીર્ન યોષિન્નો વૃદ્ધા ન કન્યા ન વિતન્તુકા ॥ ૩.૨૯ ॥

ન સૂતકં ન જાતં વા નાન્તર્મુખસુવિભ્રમઃ ।
ન મહાવાક્યમૈક્યં વા નાણિમાદિવિભૂતયઃ ॥ ૩.૩૦ ॥

એવં સલક્ષણં બ્રહ્મ વ્યતિરેકમુખેન વૈ ।
નિદાઘ ત્વં વિજાનીહિ બ્રહ્મેતરનિષેધતઃ ॥ ૩.૩૧ ॥

બ્રહ્મણઃ પ્રકૃતસ્યાત્ર દ્વિવિધં પ્રતિપાદનં ।
અસન્નિષેધરૂપં સદ્વિધિરૂપં ચ તત્ર તુ ॥ ૩.૩૨ ॥

આત્મા નિષેધરૂપેણ તુભ્યં સમ્પ્રતિપાદિતઃ ।
અથાદ્ય વિધિરૂપેણ શૃણુ સમ્પ્રતિપાદ્યતે ॥ ૩.૩૩ ॥

સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્સર્વદોષસ્સદાનહિ ।
સર્વં સન્માત્રરૂપત્વાત્સચ્ચિદાનન્દરૂપકમ્ ॥ ૩.૩૪ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વં નાન્યોઽસ્મિ તદહં તદહં તથા ।
તદેવાહં તદેવાહં બ્રહ્મૈવાહં સનાતનમ્ ॥ ૩.૩૫ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન સંસારી બ્રહ્મૈવાહં ન મે મનઃ ।
બ્રહ્મૈવાહં ન મે સિદ્ધિર્બ્રહ્મૈવાહં ન ચેન્દ્રિયમ્ ॥ ૩.૩૬ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન દેહોઽહં બ્રહ્મૈવાહં ન ગોચરઃ ।
બ્રહ્મૈવાહં ન જીવોઽહં બ્રહ્મૈવાહં ન ભેદ ભૂઃ ॥ ૩.૩૭ ॥

બ્રહ્મૈવાહં જડો નાહમહં બ્રહ્મ ન મે મૃતિઃ ।
બ્રહ્મૈવાહં ન ચ પ્રાણો બ્રહ્મૈવાહં પરાત્પરમ્ ॥ ૩.૩૮ ॥

ઇદં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ સત્યં બ્રહ્મ પ્રભુર્હિ સઃ ।
કાલો બ્રહ્મ કલા બ્રહ્મ સુખં બ્રહ્મ સ્વયંપ્રભમ્ ॥ ૩.૩૯ ॥

એકં બ્રહ્મ દ્વયં બ્રહ્મ મોહો બ્રહ્મ શમાદિકમ્ ।
દોષો બ્રહ્મ ગુણો બ્રહ્મ દિશશ્શાન્તર્વિભુઃ પ્રભુઃ ॥ ૩.૪૦ ॥

લોકા બ્રહ્મ ગુરુર્બ્રહ્મ શિષ્યો બ્રહ્મ સદાશિવઃ ।
પૂર્વં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ શુદ્ધં બ્રહ્મ શુભાશુભમ્ ॥ ૩.૪૧ ॥

જીવ એવ સદા બ્રહ્મ સચ્ચિદાનન્દમસ્મ્યહમ્ ।
સર્વં બ્રહ્મમયં પ્રોક્તં સર્વં બ્રહ્મમયં જગત્ ॥ ૩.૪૨ ॥

સ્વયં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સ્વસ્માદન્યન્ન કિઞ્ચન ।
સર્વમાત્મૈવ શુદ્ધાત્મા સર્વં ચિન્માત્રમવ્યયમ્ ॥ ૩.૪૩ ॥

નિત્યનિર્મલરૂપાત્મા હ્યાત્મનોન્યન્ન કિઞ્ચન ।
અણુમાત્રલસદ્રૂપમણુમાત્રમિદં જગત્ ॥ ૩.૪૪ ॥

અણુમાત્રં શરીરં વા હ્યણુમાત્રમસત્યકમ્ ।
અણુમાત્રં મનશ્ચિત્તમણુમત્રાપ્યહઙ્કૃતિઃ ॥ ૩.૪૫ ॥

અણુમાત્રા ચ બુદ્ધિશ્ચ હ્યણુમાત્રોઽપિ જીવકમ્ ।
અણુમાત્રમિદં ચિત્તં સર્વમપ્યણુમાત્રકમ્ ॥ ૩.૪૬ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વં ચિન્માત્રં બ્રહ્મમાત્રં જગત્ત્રયમ્ ।
આનન્દં પરમાનન્દમન્યત્કિઞ્ચિન્નકિઞ્ચન ॥ ૩.૪૭ ॥

ચૈતન્યમાત્રમોઙ્કારં બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ।
અહમેવ જગત્સર્વમહમેવ પરંપદમ્ ॥ ૩.૪૮ ॥

અહમેવ ગુણાતીતોસ્મ્યહમેવ પરાત્પરઃ ।
અહમેવ પરંબ્રહ્મ હ્યહમેવ ગુરોર્ગુરુઃ ॥ ૩.૪૯ ॥

અહમેવાખિલાધારોસ્મ્યહમેવ સુખાત્સુખમ્ ।
આત્મનોન્યજ્જગન્નાસ્તિ હ્યાત્મનોન્યત્સુખં ન ચ ॥ ૩.૫૦ ॥

આત્મનોન્યા ગતિર્નાસ્તિ સર્વમાત્મમયં જગત્ ।
આત્મનોન્યન્નહિ ક્વાપિ આતમનોન્યત્તૃણં ન હિ ॥ ૩.૫૧ ॥

આત્મનોન્યત્તુષં નાસ્તિ સર્વમાત્મમયં જગત્ ।
બ્રહ્મમાત્રમિદં સર્વં બ્રહ્મમાત્રમસન્ન હિ ॥ ૩.૫૨ ॥

બ્રહ્મમાત્રમિદં સર્વં સ્વયં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ।
બ્રહ્મમાત્રં વ્રતં સર્વં બ્રહ્મમાત્રં રસં સુખમ્ ॥ ૩.૫૩ ॥

બ્રહ્મમાત્રં ચિદાકાશં સચ્ચિદાનન્દમદ્વયંમ્ ।
બ્રહ્મણોન્યતરં નાસ્તિ બ્રહ્મણોન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૩.૫૪ ॥

બ્રહ્મણોન્યદહં નાસ્તિ બ્રહ્મણોન્યત્ફલં નહિ ।
બ્રહ્મણોન્યત્પદં નાસ્તિ બ્રહ્મણોન્યત્પદં નહિ ॥ ૩.૫૫ ॥

બ્રહ્મણોન્યદ્ગુરુર્નાસ્તિ બ્રહ્મણોન્યદસદ્વપુઃ ।
બ્રહ્મણોન્યન્નચહન્તા ત્વત્તેદં તેન હિ ક્વચિત્ ॥ ૩.૫૬ ॥

સ્વયં બ્રહ્માત્મકં વિદ્ધિ સ્વસ્માદન્યન્નકિઞ્ચન ।
યત્કિઞ્ચિદ્દૃશ્યતે લોકે યત્કિઞ્ચિદ્ભાષ્યતે જનૈઃ ॥ ૩.૫૭ ॥

યત્કિઞ્ચિત્ક્રિયતે નિત્યં યત્કિઞ્ચિદ્ગમ્યતે જનૈઃ ।
યત્કિઞ્ચિદ્ભુજ્યતે ક્વાપિ તત્સર્વમસદેવ હિ ॥ ૩.૫૮ ॥

કર્તૃભેદં ક્રિયાભેદં ગુણભેદં રસાદિકમ્ ।
લિઙ્ગભેદમિદં સર્વમસદેવ સદા સુખમ્ ॥ ૩.૫૯ ॥

કાલભેદં દેશભેદં વસ્તુભેદં જયાજયમ્ ।
યદ્યદ્ભેદં ચ તત્સર્વમસદેવહિ કેવલમ્ ॥ ૩.૬૦ ॥

અસદન્તઃકરણમસદેવેન્દ્રિયાદિકમ્ ।
અસત્પ્રાણાદિકં સર્વં સઙ્ઘાતમસદાત્મકમ્ ॥ ૩.૬૧ ॥

અસત્યં પઞ્ચકોશાખ્યમસત્યાઃ પઞ્ચદેવતાઃ ।
અસત્યં ષડ્વિકારાદિ હ્યસત્યમરિવર્ગકમ્ ॥ ૩.૬૨ ॥

અસત્યષ્ષદૃતુશ્ચૈવ હ્યસત્યષ્ષડ્રસસ્સદા ।
સપ્તર્ષયોપ્યસત્યાસ્તેપ્યસત્યાસ્સપ્તસાગરાઃ ॥ ૩.૬૩ ॥

સચ્ચિદાનન્દમાત્રોહમનુત્પન્નમિદં જગત્ ।
આત્મૈવાહં પરંસત્યો નાન્યાસ્સંસારદૃષ્ટયઃ ॥ ૩.૬૪ ॥

સત્યમાનન્દરૂપોહં ચિદ્ઘનાનન્દવિગ્રહઃ ।
અહમેવ પરાનન્દોઽસ્મ્યહમેવ પરાત્પરઃ ॥ ૩.૬૫ ॥

જ્ઞાનાકારમિદં સર્વં જ્ઞાનાનન્દોહમદ્વયઃ ।
જ્ઞાનપ્રકાશરૂપોહં જ્ઞાનાનન્દૈકવિગ્રહઃ ॥ ૩.૬૬ ॥

યેન જ્ઞાતમિદં જ્ઞાનમજ્ઞાનધ્વાન્તનાશકઃ ।
જ્ઞાનેનાજ્ઞાનનાશેન સ હિ જ્ઞાની સમીર્યતે ॥ ૩.૬૭ ॥

જ્ઞાનં યથા દ્વિધા પ્રોક્તં સ્વરૂપં વૃત્તિરિત્યપિ ।
અજ્ઞાનં ચ તથા વિદ્ધિ મૂલં ચ પ્રતિબન્ધ્કમ્ ॥ ૩.૬૮ ॥

યથા જ્ઞાનં વિના લોકે કિઞ્ચિદેવ ન સિદ્ધ્યતિ ।
તથા જ્ઞાનં વિના લોકે ક્વચિન્મુક્તિર્ન સિદ્ધ્યતિ ॥ ૩.૬૯ ॥

જ્ઞાનદ્વયં તથાઽજ્ઞાનદ્વયમપ્યત્રવર્ષ્મણિ ।
સર્વદા ભાન્તિ જીવાનં જ્ઞાનાજ્ઞાનોક્તિદર્શનાત્ ॥ ૩.૭૦ ॥

જ્ઞાનસ્ય ક્વ તિરોભાવો જ્ઞાનસ્યાવિર્ભવસ્તથા ।
દૃષ્ટસ્સર્વત્ર લોકેસ્મિન્ દુર્લભોહિ વિપર્યયઃ ॥ ૩.૭૧ ॥

જ્ઞાનં સર્વાન્તરં ભાતિ કૂટસ્થાત્મસ્વરૂપકમ્ ।
પ્રજ્ઞામાત્રમિદં સૂક્ષ્મં કોઽપિ જાનાતિ પુણ્યકૃત્ ॥ ૩.૭૨ ॥

પ્રજ્ઞાયાં કલ્પિતાં પ્રજ્ઞાં પ્રજ્ઞયૈવ વિહાય યઃ ।
પ્રજ્ઞામાત્રેણ સન્તિષ્ટેત્ સ પ્રજ્ઞાવાનિતીર્યતે ॥ ૩.૭૩ ॥

બહિઃ પ્રજ્ઞાં સદોત્સૃજ્યાપ્યન્તઃ પ્રજ્ઞાં ચ યો બુધઃ ।
કયાપિ પ્રજ્ઞયોપેતઃ પ્રજ્ઞાવાનિતિ કથ્યતે ॥ ૩.૭૪ ॥

પ્રજ્ઞૈવ યસ્ય નેત્રં સ્યત્ પ્રજ્ઞૈવ શ્રોત્રમિન્દ્રિયમ્ ।
અન્યચ્ચ સર્વં પ્રજ્ઞૈવ સ પ્રાજ્ઞઃ પુરુષોત્તમઃ ॥ ૩.૭૫ ॥

પ્રજ્ઞયા જાયતે સર્વં પ્રજ્ઞયા પાલ્યતેઽખિલમ્ ।
પ્રજ્ઞયા ક્ષીયતે સર્વં તસ્માત્પ્રજ્ઞાં સમાશ્રય ॥ ૩.૭૬ ॥

પ્રજ્ઞાહીનમસત્સર્વં પ્રજ્ઞાહીનં જડં ખલુ ।
પ્રજ્ઞાહીનં સદા દુઃખં તસ્માત્પ્રજ્ઞાં સમાશ્રય ॥ ૩.૭૭ ॥

ન વિના પ્રજ્ઞયા પુણ્યં ન લોકઃ પ્રજ્ઞયા વિના ।
વિના ન પ્રજ્ઞયાઽભીષ્ટં તસ્માત્પ્રજ્ઞાં સમાશ્રય ॥ ૩.૭૮ ॥

સુસૂક્ષ્મયા ધિયા પ્રજ્ઞામિમાં તાં જ્ઞપ્તિસઞ્જ્ઞિકામ્ ।
જ્ઞાત્વા ભવભવાન્મુક્તો નિર્ગુણબ્રહ્મરૂપિણીમ્ ॥ ૩.૭૯ ॥

જાગ્રદાદ્યાસ્વવસ્થાસુ યા જ્ઞપ્તિસ્ત્રિસૃષુ સ્વયમ્ ।
આભાસતોપ્યનુસ્યૂતા જ્ઞપ્તિસ્સા નિર્મલા સ્વતઃ ॥ ૩.૮૦ ॥

જ્ઞપ્તિસ્સા સાક્ષિણી નિત્યા તુર્યા સર્વશ્રુતીરિતા ।
વિષયજ્ઞપ્તિસન્ત્યાગાત્ જ્ઞાયતે વિબુધૈસ્સ્વતઃ ॥ ૩.૮૧ ॥

જ્ઞપ્તિરેવ પરંબ્રહ્મ જ્ઞપ્તિરેવ પરં પદમ્ ।
જ્ઞપ્તિરેવ પરો મોક્ષો જ્ઞપ્તિરેવ પરં સુખમ્ ॥ ૩.૮૨ ॥

જ્ઞપ્તિરેવ પરાચાર્યો જ્ઞપ્તિરેવ પરામૃતમ્ ।
જ્ઞપ્તિરેવ પરાતૃપ્તિર્જ્ઞપ્તિરેવ પરાગતિઃ ॥ ૩.૮૩ ॥

તસ્માત્જ્ઞપ્તિં સમાશ્રિત્ય વિજ્ઞપ્તિધિષણાં ત્યજ ।
અજ્ઞપ્તેર્દુઃખહેતુત્વાત્સુખાર્થીજ્ઞપ્તિમાશ્રય ॥ ૩.૮૪ ॥

અજ્ઞપ્તિ વોષયો જીવઃ કૂટસ્થો જ્ઞપ્તિ ગોચરઃ ।
હેયોપાદેયતા સિદ્ધા ધર્મધર્મિત્વતસ્તયોઃ ॥ ૩.૮૫ ॥

અહંપ્રત્યયશબ્દાભ્યાં વિજ્ઞેયો જીવસઞ્જ્ઞકઃ ।
અસ્મત્પ્રત્યયશબ્દાભ્યાં જ્ઞેયો કૂટસ્થસઞ્જ્ઞકઃ ॥ ૩.૮૬ ॥

યદહં પ્રત્યયી જીવસ્તદ્યુષ્મત્પ્રત્યયી ચ સઃ ।
ત્વમહં શબ્દયોરૈક્યાત્તત્સાક્ષી પ્રત્યગાહ્વયઃ ॥ ૩.૮૭ ॥

અસ્મત્પ્રત્યયિનં સાક્ષિચૈતન્યાત્મકમદ્વયમ્ ।
કૂટસ્થં પ્રત્યગાત્માનં સાક્ષાદ્વિષયિણં પરમ્ ॥ ૩.૮૮ ॥

જહિ જ્ઞાત્વા તદન્યં ત્વમહંપ્રત્યયિનં બહિઃ ।
સાક્ષ્યં જીવં ચિદાભાસં પરાઞ્ચં વિષયં સ્વતઃ ॥ ૩.૮૯ ॥

દૃગ્દૃશ્યભૂતયોરત્ર જીવાત્મપ્રત્યગાત્મનોઃ ।
વિવેકેન પરં સૌખ્યં નિદાઘ વ્રજ સન્તતમ્ ॥ ૩.૯૦ ॥

॥ ઇતિ શ્રી ગુરુજ્ઞાનવાસિષ્ઠે તત્ત્વનારાયણે
જ્ઞાનકાણ્ડસ્ય પ્રથમપાદે પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ એવં
શ્રી ઋભુગીતા તૃતીયોઽધ્યાયઃ સમાપ્તઃ ॥

ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ।
પુનર્જ્ઞાનં પ્રવક્ષ્યામિ જાગ્રદાદિ વિલક્ષણમ્ ।
તુરીયબ્રહ્મરૂપં તદ્યદ્જ્ઞાત્વા મોક્ષ્યસેઽશુભાત્ ॥ ૪.૦૧ ॥

See Also  Bhagavadgita Words And Meanings In Tamil

ઊર્ણનાભિર્યથાતન્તૂન્ સૃજતે સંહરત્યપિ ।
જાગ્રત્સ્વપ્ને તથા જીવો ગચ્છત્યાગચ્છતે પુનઃ ॥ ૪.૦૨ ॥

નેત્રે જાગરિતં વિદ્યાત્કણ્ઠે સ્વપ્નં સમાવિશેત્ ।
સુષુપ્તં હૃદયસ્થં તુ તુરીયં મૂર્ધ્નિ સંસ્થિતમ્ ॥ ૪.૦૩ ॥

યતો વચો નિવર્તન્તે અપ્રાપ્ય મનસા સહ ।
આનન્દમેતજ્જીવસ્ય યજ્જ્ઞાત્વા મુચ્યતે બુધઃ ॥ ૪.૦૪ ॥

સર્વવ્યાપિનમાત્માનં ક્ષીરેસર્પિરિવાર્પિતમ્ ।
આત્મવિદ્યા તપોમૂલં તદ્ બ્રહ્મોપનિષત્પદં ॥ ૪.૦૫ ॥

શ્રી ગુરુમૂર્તિઃ ।
ઋભુણોક્તમિદં શ્રુત્વા નિદાઘસ્સંશયાકુલઃ ।
પપ્રચ્છ સદ્ગુરું શાન્તં સાવધાનેન ચેતસા ॥ ૪.૦૬ ॥

નિદાઘઃ ।
ભગવન્ ભવતા પૂર્વં યતોવાચ ઇતિ શ્રુતેઃ ।
આનન્દો બ્રહ્મણઃ પ્રોક્તો જીવસ્યત્વધુનોચ્યતે ॥ ૪.૦૭ ॥

આનન્દમયસંજ્ઞસ્ય જીવસ્યોક્તશ્ચ યદ્યપિ ।
શ્રુતૌ તથાપિ હેયત્વાન્નતદીયો ભવેદ્ધિ સઃ ॥ ૪.૦૮ ॥

નાવાઙ્મનસગમ્યત્વં જીવસ્ય ખલુ યુજ્યતે ।
નાનન્દસ્ય ચ વેદ્યત્વવચનાદ્ બ્રહ્મણોહિ તત્ ॥ ૪.૦૯ ॥

એવં પૃષ્ટો મુનિશ્રેષ્ટો નિદાઘેન મહાત્મના ।
ઋભુઃ પ્રોવાચ સર્વજ્ઞો બ્રહ્મન્ સસ્મિતમાદરાત્ ॥ ૪.૧૦ ॥

બ્રહ્મોક્તં જીવશબ્દેન હ્યવાઙ્મનસગોચરમ્ ।
મોક્ષાતીતદશાયાં યજ્જીવસ્તદ્ બ્રહ્મતાં વ્રજેત્ ॥ ૪.૧૧ ॥

પૂર્વોત્તરવિરોધો વા મદ્વાક્યેષુ ન તદ્ભવેત્ ।
શ્રુત્યર્થસ્યોપરોધો વા સમ્યગાલોચ્ય નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૨ ॥

ઉપસંક્રમિતવ્યો યદાનન્દમય ઉચ્યતે ।
વેદ્યત્વં તસ્યચસિદ્ધં પુચ્છસ્યાવિષયત્વતઃ ॥ ૪.૧૩ ॥

તસ્માત્સ્વયં સદાપૂર્ણઃ પઞ્ચમસ્ય વિકારિણઃ ।
આત્મસ્થાનીય આનન્દ ઇહ વેદ્ય ઇતિ સ્થિતિઃ ॥ ૪.૧૪ ॥

ભૃગવે વરુણેનૈવં તૈત્તિરીયાભિદશ્રુતૌ ।
પઞ્ચમસ્ય વિકારિત્વં ન પ્રોક્તમિતિચેચ્છૃણુ ॥ ૪.૧૫ ॥

મયટ્પ્રયોગાભાવેન હેતુના નિર્વિકારતા ।
ન શઙ્ક્યા પૂર્વપર્યાયેષ્વન્નાદિષ્વપ્યદર્શનાત્ ॥ ૪.૧૬ ॥

અતષ્ષષ્ટં પરંબ્રહ્મ પઞ્ચમેનોપલક્ષિતમ્ ।
નિર્ગુણં ભૃગવે પિત્રા પ્રોક્તમિત્યવધારય ॥ ૪.૧૭ ॥

પ્રાચુર્યાર્થકતાયાં તુ મયટો નિર્વિકારિણઃ ।
સચ્ચિદાનન્દરૂપસ્ય બ્રહ્મણો વેદ્યતા ભવેત્ ॥ ૪.૧૮ ॥

શારીરત્વાભિદાનેન પૂર્વાનન્દમયસ્ય તુ ।
વિકારિત્વં પુનસ્સ્પષ્ટમુપસંક્રમણેન ચ ॥ ૪.૧૯ ॥

નાનુકર્ષશ્ચ પુચ્છસ્ય પૂર્વપૂર્વસ્ય દૃશ્યતે ।
ઉત્તરોત્તરકોશે પ્રાક્તત્તદાત્માનુકર્ષણાત્ ॥ ૪.૨૦ ॥

ઉપસંક્રમણં ચોક્તં મયડન્તસ્ય કેવલમ્ ।
આનન્દસ્ય તતોન્યસ્ય ન પરાત્મતયા ખલુ ॥ ૪.૨૧ ॥

બ્રહ્મવિત્પરમાપ્નોતીત્યાદૌ દ્વૈવિધ્યમીરિતમ્ ।
યત્તત્સરૂપારૂપાભ્યાં બ્રહ્મણોન્તે ચ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૨૨ ॥

આત્મસ્થાનીયચિદ્રૂપાનન્દબ્રહ્મવિદોમુને ।
પ્રારબ્ધાન્તે પુચ્છભૂતાઽરૂપબ્રહ્માપ્તિરિષ્યતે ॥ ૪.૨૩ ॥

પ્રતિષ્ઠાશબ્દગમ્યત્વાત્સર્વશેષિત્વતોપિ ચ ।
શાસ્ત્રસ્યારૂપવદ્ બ્રહ્મપ્રાધાન્યં યદ્યપિ સ્થિતમ્ ॥ ૪.૨૪ ॥

તથાપિવેદ્યતાઽભાવાદરૂપસ્ય મુમુક્ષુભિઃ ।
આનન્દરૂપવદ્ બ્રહ્મપ્રાધાન્યં મુખ્યમિષ્યતે ॥ ૪.૨૫ ॥

મોદપ્રમોદયોશ્ચૈવં સતિ વેદ્યત્વમાપતેત્ ।
ઇતિચેન્નૈષ દોષોસ્તિ તયોર્બ્રહ્માંશતા યતઃ ॥ ૪.૨૬ ॥

બ્રહ્મણસ્સ્વગતે ભેદે નિત્યસિદ્ધે મુમુક્ષુવઃ ।
ઉપેક્ષિતું સમર્થાસ્સ્યુર્નિદાઘ કથમત્ર તે ॥ ૪.૨૭ ॥

સ્થૂલાર્થદર્શિનો યે વૈ શુષ્કાદ્વૈતસમાશ્રયાઃ ।
તેષાં સાવયવત્વાદિ દોષસ્સ્ફુરતુ ચેતસિ ॥ ૪.૨૮ ॥

ન તાવતા ત્રિપાચ્છ્રુત્યાદ્યનુરોધેન નિશ્ચિતમ્ ।
સ્વભેદં વિદુષાં કિઞ્ચિચ્છિદ્યતે મુક્તજન્મનામ્ ॥ ૪.૨૯ ॥

સૂક્ષ્મબુદ્ધ્યા વિચરે હિ સ્વાત્મભેદઃ પ્રકાશતે ।
અત્યન્તાભેદવાર્તાયાં પુચ્છગાયાં ફલં કિમુ ॥ ૪.૩૦ ॥

એતે કોશા હિ પઞ્ચૈવ તિસ્રોઽવસ્થાસ્સમીરિતાઃ ।
જાગ્રદાદ્યાઃ ક્રમેણૈતદ્ભેદં ચ શૃણુ સાદરમ્ ॥ ૪.૩૧ ॥

આદ્યા જાગરિતાઽવસ્થા દ્વિતીયા સ્વપ્નસંજ્ઞિકા ।
તૃતીયા સુપ્તિરૂપાન્યા તુરીયા ચિત્સુખાત્મિકા ॥ ૪.૩૨ ॥

આદ્યાભિમાની વિશ્વાખ્યો દ્વિતીયસ્તૈજસસ્સ્મૃતઃ ।
તૃતીયઃ પ્રાજ્ઞ એતેભ્યો કૂટસ્થ ઇતરઃ પ્રભુઃ ॥ ૪.૩૩ ॥

બહિઃપ્રજ્ઞો વિભુર્વિશ્વો હ્યન્તઃપ્રજ્ઞસ્તુ તૈજસઃ ।
ઘનપ્રજ્ઞસ્તથા પ્રાજ્ઞ એક એવ ત્રિથા સ્થિતઃ ॥ ૪.૩૪ ॥

દક્ષિણાક્ષિમુખે વિશ્વો મનસ્યતન્તસ્તુ તૈજસઃ ।
આકાશે ચ હૃદિ પ્રાજ્ઞસ્ત્રિથા દેહે વ્યવસ્થિતઃ ॥ ૪.૩૫ ॥

વિશ્વો હિ સ્થૂલભુઙ્નિત્યં તૈજસઃ પ્રવિવિક્તભુક્ ।
આનન્દભુક્તથા પ્રાજ્ઞસ્ત્રિથા ભોગં નિબોધ ચ ॥ ૪.૩૬ ॥

સ્થૂલં તર્પયતે વિશ્વં પ્રવિવિક્તં તુ તૈજસમ્ ।
આનન્દશ્ચ તથા પ્રાજ્ઞં ત્રિથા તૃપ્તિં નિબોધ ચ ॥ ૪.૩૭ ॥

ત્રિષુ ધામસુ યદ્ભોજ્યં ભોક્તા યશ્ચ પ્રકીર્તિતઃ ।
વેદૈતદુભયં યસ્તુ સ ભુઞ્જાનો ન લિપ્યતે ॥ ૪.૩૮ ॥

પ્રભવસ્સર્વભાવાનાં સતામિતિ વિનિશ્ચયઃ ।
સર્વં જનયતિ પ્રાણશ્ચેતોંશૂન્પુરુષઃ પૃથક્ ॥ ૪.૩૯ ॥

વિભૂતિં પ્રસવન્ત્વન્યે મન્યન્તે સૃષ્ટિચિન્તકાઃ ।
સ્વપ્નમાયાસ્વરૂપેતિ સૃષ્ટિરન્યૈર્વિકલ્પિતા ॥ ૪.૪૦ ॥

ઇચ્છામાત્રં પ્રભોસ્સૃષ્ટિરિતિ સૃષ્ટૌ વિનિશ્ચિતાઃ ।
કાલાત્પ્રસૂતિં ભૂતાનાં મન્યન્તે કાલચિન્તકાઃ ॥ ૪.૪૧ ॥

ભોગાર્થં સૃષ્ટિરિત્યન્યે ક્રીડાર્થમિતિચપરે ।
દેવસ્યૈષ સ્વભાવોયમાપ્તકામસ્ય કા સ્પૃહા ॥ ૪.૪૨ ॥

આપ્તકામસ્ય દેવસ્ય તુર્યસ્યોક્તસ્ય સુવ્રત ।
સ્વરૂપં પ્રોચ્યતે સમ્યઙ્નિદાઘ શૃણુ તત્ત્વતઃ ॥ ૪.૪૩ ॥

નાન્તઃપ્રજ્ઞં બહિઃપ્રજ્ઞં ન પ્રજ્ઞં નોભયાત્મકં ।
ન પ્રજ્ઞાનઘનં પ્રજ્ઞં નાપ્રજ્ઞં ન ચ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૪ ॥

ઇદંત્વે નતદ્ગ્રાહ્યમદૃશ્યં ચપ્યલક્ષણમ્ ।
અચિન્ત્યાવ્યવહાર્યં ચવ્યપદેશં પૃથક્તયા ॥ ૪.૪૫ ॥

એકાત્મપ્રત્યયં સારં પ્રપઞ્ચોપશમં શિવં ।
શાન્તં ચતુર્થમદ્વૈતં મન્યન્તે બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ ૪.૪૬ ॥

સ આત્મા સ હિ વિજ્ઞેયઃ સર્વૈરપિ મુમુક્ષુભિઃ ।
તુર્યાત્મજ્ઞાનહીનાનાં ન મુક્તિસ્યાદ્કદાચન ॥ ૪.૪૭ ॥

નિવૃત્તેસ્સર્વદુઃખાનામીશાનઃ પ્રભુરવ્યયઃ ।
અદ્વૈતસ્સર્વભાવાનાં દેવસ્તુર્યો વિભુસ્સ્મૃતઃ ॥ ૪.૪૮ ॥

કાર્યકારણબદ્ધૌ તાવિષ્યેતે વિશ્વતૈજસૌ ।
પ્રાજ્ઞઃ કારણબદ્ધસ્તુ દ્વૌ તૌ તુર્યે ન સિદ્ધ્યતઃ ॥ ૪.૪૯ ॥

નાત્માનં ન પરં ચૈવ ન સત્યં નાપિચનૃતં ।
પ્રાજ્ઞઃ કિંચ ન સંવેત્તિ તુર્યં તત્સર્વદૃક્સદા ॥ ૪.૫૦ ॥

દ્વૈતસ્યાગ્રહણં તુલ્યમુભયોઃ પ્રાજ્ઞતુર્યયોઃ ।
બીજનિદ્રાયુતઃ પ્રાજ્ઞસ્સા ચ તુર્યે ન વિદ્યતે ॥ ૪.૫૧ ॥

સ્વપ્નનિદ્રાયુતાવાદ્યૌ પ્રાજ્ઞસ્ત્વસ્વપ્નનિદ્રયા ।
ન નિદ્રાં નૈવ ચ સ્વપ્નં તુર્યે પશ્યન્તિ નિશ્ચિતાઃ ॥ ૪.૫૨ ॥

અન્યથાગૃહ્ણતસ્સ્વપ્નો નિદ્રા તત્ત્વમજાનતઃ ।
વિપર્યાસે તયોઃ ક્ષીણે તુરીયં પદમશ્નુતે ॥ ૪.૫૩ ॥

અનાદિમાયયા સુપ્તો યદા જીવઃ પ્રબુધ્યતે ।
અજમદ્વૈતમસ્વપ્નમનિદ્રં બુધ્યતે તદા ॥ ૪.૫૪ ॥

પ્રપઞ્ચો યદિ વિદ્યેત નિવર્તેત ન સંશયઃ ।
માયામાત્રમિદં દ્વૈતમદ્વૈતં પરમાર્થતઃ ॥ ૪.૫૫ ॥

વિકલ્પો વિનિવર્તેત કલ્પિતો યદિ કેનચિત્ ।
ઉપદેશાદયં વાદો જ્ઞાતે દ્વૈતં ન વિદ્યતે ॥ ૪.૫૬ ॥

નિદાઘઃ ।
ભગવન્ કથમદ્વૈતં બ્રહ્મદ્વૈવિધ્યવાદિનઃ ।
ભવતોભિમતં તત્ર સંશયો મે ભવત્યલમ્ ॥ ૪.૫૭ ॥

ઋભુઃ ।
દ્વૈતપ્રપઞ્ચશૂન્યેસ્મિન્ નિર્ગુણે પૂર્ણચિદ્ઘને ।
બ્રહ્મણ્યદ્વૈતસંસિદ્ધિર્યતો નાન્યત્ર સર્વધા ॥ ૪.૫૮ ॥

અતસ્સરૂપારૂપાભ્યાં બ્રહ્મદ્વૈવિધ્યવાદિનઃ ।
મમૈવાદ્વૈતવાદિત્વન્નારૂપાદ્વૈતવાદિનઃ ॥ ૪.૫૯ ॥

દ્વૈતાદ્વૈતોભયાતીતે વ્ય્વહારાદ્યગોચરે ।
નીરૂપે બ્રહ્મણિ પ્રાજ્ઞાઽદ્વૈતવાદઃ કથં ભવેત્ ॥ ૪.૬૦ ॥

દ્વૈતાચિદ્રૂપકાર્યસ્યાદ્વૈતચિદ્રૂપકારણાત્ ।
નિવૃત્તિસ્યાદ્યથાદીપાત્તમસો નત્વરૂપતઃ ॥ ૪.૬૧ ॥

અતો નાદ્વૈતસિદ્ધિસ્યાત્કથઞ્ચિદપિ સત્તમ ।
અરૂપાગોચરબ્રહ્મવાદિનાં તાદૃશે મતે ॥ ૪.૬૨ ॥

ચિદ્રૂપબ્રહ્મતાદાત્મ્યં જીવસ્ય હિ વિવક્ષિતમ્ ।
નારૂપવાક્યદૂરત્વાત્તન્નાદ્વૈતમરૂપિણામ્ ॥ ૪.૬૩ ॥

યદ્યપ્યરૂપબ્રહ્મત્વં જીવસ્યાન્તે પ્રસિદ્ધ્યતિ ।
તથાપ્યદ્વૈતિતાં વક્તું ન શક્યં દ્વન્દ્વહાનિતઃ ॥ ૪.૬૪ ॥

વાચ્યવાચકહીને ચ લક્ષ્યલક્ષણવર્જિતે ।
કથમદ્વૈતશબ્દોયં સાવકાશો ભવેન્મુને ॥ ૪.૬૫ ॥

નિદાઘઃ ।
દેવતાપુરુષાદ્યૈર્હિ વેદશબ્દૈસ્સમીર્યતે ।
તસ્યૌપનિષદત્વસ્યાવ્યભિચરોસ્ત્યરૂપિણઃ ॥ ૪.૬૬ ॥

તતોસ્ય શબ્દગમ્યત્વાત્ પ્રષ્ટવ્યત્વં મયા ભવેત્ ।
વાચ્યત્વં ચ ત્વયેત્યદ્ય મન્યે શ્રીગુરુનાયક ॥ ૪.૬૭ ॥

ઋભુઃ ।
અરૂપબ્રહ્મવિષયાશ્શ્બ્દાસ્સન્ત્યેવ યદ્યપિ ।
તેનૌપનિષદત્વં ચ કથઞ્ચિત્તસ્ય સિદ્ધ્યતિ ॥ ૪.૬૮ ॥

તથાપિ પ્રશ્નયોગ્યત્વં વાચ્યત્વં વા ન સિદ્ધ્યતિ ।
રૂઢ્યર્થમાત્રવત્ત્વેનાલક્ષકત્વાદયોગતઃ ॥ ૪.૬૯ ॥

યોગાર્થવદ્ભિશ્શબ્દૈર્હિ લક્ષકૈર્વાચકૈશ્ચ વા ।
શિષ્યેભ્યઃ પ્રોચ્યતે સત્યંવસ્તુ શ્રીગુરુમૂર્તિભિઃ ॥ ૪.૭૦ ॥

અરૂપવસ્તુનઃ પ્રશ્નઃ પ્રતિષિદ્ધશ્શ્રુતૌ યતઃ ।
યાજ્ઞવલ્ક્યેન ગાર્ગ્યૈ તન્નત્વં પ્રષ્ટુમિહાર્હસિ ॥ ૪.૭૧ ॥

તસ્માત્ તુરીયં સદ્ બ્રહ્મ યોગવૃત્ત્યૈવ લક્ષણૈઃ ।
સચ્ચિદાનન્દપૂર્વૈસ્ત્વં મદુક્તં વિદ્ધિ મુક્તયે ॥ ૪.૭૨ ॥

જાગ્રત્યન્નમયં કોશં સ્થૂલદેહં ચ વિદ્ધિ વૈ ।
સ્વપ્ને પ્રણમનોજ્ઞાનમયાસ્સૂક્ષ્મવપુસ્તતઃ ॥ ૪.૭૩ ॥

સુષુપ્તૌ કારણં દેહમાનન્દમયકોશકમ્ ।
તુરીયે ત્વશરીરં તચ્ચિદ્રૂપં કોશવર્જિતમ્ ॥ ૪.૭૪ ॥

સ એવ માયાપરિમોહિતાત્મા શરીરમાસ્થાય કરોતિ સર્વમ્ ।
સ્ત્ર્યન્નપાનાદિ વિચિત્રભોગૈસ્સ એવ જાગ્રત્પરિતૃપ્તિમેતિ ॥ ૪.૭૫ ॥

સ્વપ્નેઽપિ જીવસ્સુખદુઃખભોક્તા સ્વમાયયા કલ્પિતવિશ્વલોકે ।
સુષુપ્તિકાલે સકલે વિલીને તમોભિભૂતસ્સુખરૂપમેતિ ॥ ૪.૭૬ ॥

પુનશ્ચ જન્માન્તરકર્મયોગાત્સ એવ જીવસ્સ્વપિતિપ્રબુદ્ધઃ ।
પુરત્રયે ક્રીડતિ યસ્તુ જીવસ્તતસ્તુ જાતં સકલં વિચિત્રમ્ ॥ ૪.૭૭ ॥

આધારમાનન્દમખણ્ડબોધં યસ્મિન્ લયં યાતિ પુરત્રયં ચ ।
યત્સર્વવેદાન્તરહસ્યતત્ત્વં યત્પૂર્ણચૈતન્યનિજસ્વરૂપં ॥ ૪.૭૮ ॥

એતસ્માજ્જાયતે પ્રાણો મનસ્સર્વેન્દ્રિયાણિ ચ ।
ખં વાયુર્જ્યોતિરાપઃ પૃથ્વી સર્વસ્ય ધારિણી ॥ ૪.૭૯ ॥

યત્પરંબ્રહ્મ સર્વાત્મા વિશ્વસ્યાયતનં મહત્ ।
સૂક્ષ્માત્સૂક્ષ્મતરં નિત્યં તત્ત્વમેવ ત્વમેવ તત્ ॥ ૪.૮૦ ॥

જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્ત્યાદિપ્રપઞ્ચં યત્પ્રકાશતે ।
તદ્ બ્રહ્માહમિતિજ્ઞાત્વા સર્વબન્ધૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૪.૮૧ ॥

ત્રિષુ ધામસુ યદ્ભોજ્યં ભોક્તા ભોગશ્ચ યદ્ભવેત્ ।
તેભ્યો વિલક્ષણસ્સાક્ષિ ચિન્માત્રોહં સદાશિવઃ ॥ ૪.૮૨ ॥

મય્યેવ સકલં જાતં મયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ।
મયિ સર્વં લયં યાતિ તદ્ બ્રહ્માદ્વયમસ્મ્યહમ્ ॥ ૪.૮૩ ॥

અણોરણીયાનહમેવ તદ્વન્મહાનહં વિશ્વમિદં વિચિત્રમ્ ।
પુરાતનોઽહં પુરુષોઽહમીશો હિરણ્મયોઽહં શિવરૂપમસ્મિ ॥ ૪.૮૪ ॥

અપાણિપાદોઽહમચિન્ત્યશક્તિઃ પશ્યામ્યચક્ષુસ્સશ્રુણોમ્યકર્ણઃ ।
અહં વિજાનામિ વિવિક્તરૂપો ન ચસ્તિ વેત્તા મમ ચિત્સદાઽહં ॥ ૪.૮૫ ॥

વેદૈરનેકૈરહમેવ વેદ્યો વેદાન્તકૃદ્વેદવિદેવચહમ્ ।
ન પુણ્યપાપે મમ નાસ્તિ નાશો ન જન્મદેહેન્દ્રિયબુદ્ધિરસ્તિ ॥ ૪.૮૬ ॥

ન ભૂમિરાપો મમ વહ્નિરસ્તિ ન ચનિલોમેઽસ્તિ ન ચમ્બરં ચ ।
એવં વિદિત્વા પરમાર્થરૂપં ગુહાશયં નિષ્કળમદ્વિતીયમ્ ॥ ૪.૮૭ ॥

અખણ્ડમાદ્યન્તવિહીનમેકં તેજોમયાનન્દઘનસ્વરૂપમ્ ।
સમસ્તસાક્ષિં સદસદ્વિહીનં પ્રયાતિ શુદ્ધં પરમાર્થતત્ત્વમ્ ॥ ૪.૮૮ ॥

શ્રી ગુરુમૂર્તિઃ ।
એવં શ્રુત્વા નિદાઘસ્સ ઋભુવક્ત્રાદ્યદાર્થતઃ ।
બ્રહ્મૈવાહમિતિ જ્ઞાત્વા કૃતકૃત્યોઽભવદ્વિધે ॥ ૪.૮૯ ॥

યતસ્ત્વં ચ પરાત્માનં શ્રુતવાનસિ મન્મુખાત્ ।
ત્વં ચ ધન્યઃ પુનઃ પૃચ્છ શ્રોતવ્યાન્તરમસ્તિચેત્ ॥ ૪.૯૦ ॥

॥ ઇતિ શ્રી ગુરુજ્ઞાનવાસિષ્ઠે તત્ત્વનારાયણે
જ્ઞાનકાણ્ડસ્ય પ્રથમપાદે ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ એવં
શ્રી ઋભુગીતાખ્યોઽયં ગ્રન્થસ્સમાપ્તઃ ॥

॥ ૐ તત્સત્ ॥

– Chant Stotra in Other Languages –

Gurujnanavasishtha’s Ribhu Gita in SanskritEnglishBengali – Gujarati – KannadaMalayalamOdiaTeluguTamil