॥ Nahusha Geetaa Gujarati Lyrics ॥
॥ નહુષગીતા ॥
॥ અથ નહુષગીતા ॥
અધ્યાય ૧૭૭
વૈશમ્પાયન ઉવાચ ।
યુધિષ્ઠિરસ્તમાસાદ્ય સર્પભોગેન વેષ્ટિતમ્ ।
દયિતં ભ્રાતરં વીરમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ ૧ ॥
કુન્તીમાતઃ કથમિમામાપદં ત્વમવાપ્તવાન્ ।
કશ્ચાયં પર્વતાભોગપ્રતિમઃ પન્નગોત્તમઃ ॥ ૨ ॥
સ ધર્મરાજમાલક્ષ્ય ભ્રાતા ભ્રાતરમગ્રજમ્ ।
કથયામાસ તત્સર્વં ગ્રહણાદિ વિચેષ્ટિતમ્ ॥ ૩ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
દેવો વા યદિ વા દૈત્ય ઉરગો વા ભવાન્યદિ ।
સત્યં સર્પો વચો બ્રૂહિ પૃચ્છતિ ત્વાં યુધિષ્ઠિરઃ ॥ ૪ ॥
કિમાહૃત્ય વિદિત્વા વા પ્રીતિસ્તે સ્યાદ્ભુજઙ્ગમ ।
કિમાહારં પ્રયચ્છામિ કથં મુઞ્ચેદ્ભવાનિમમ્ ॥ ૫ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
નહુષો નામ રાજાઽહમાસં પૂર્વસ્તવાનઘ ।
પ્રથિતઃ પઞ્ચમઃ સોમાદાયોઃપુત્રો નરાધિપ ॥ ૬ ॥
ક્રતુભિસ્તપસા ચૈવ સ્વાધ્યાયેન દમેન ચ ।
ત્રૈલોક્યૈશ્વર્યમવ્યગ્રં પ્રાપ્તો વિક્રમણેન ચ ॥ ૭ ॥
તદૈશ્વર્યં સમાસાદ્ય દર્પો મામગમત્તદા ।
સહસ્રં હિ દ્વિજાતીનામુવાહ શિબિકાં મમ ॥ ૮ ॥
ઐશ્વર્યમદમત્તોઽહમવમન્ય તતો દ્વિજાન્ ।
ઇમામગસ્ત્યેન દશામાનીતઃ પૃથિવીપતે ॥ ૯ ॥
ન તુ મામજહાત્પ્રજ્ઞા યાવદદ્યેતિ પાણ્ડવ ।
તસ્યૈવાનુગ્રહાદ્રાજન્નગસ્ત્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ ૧૦ ॥
ષષ્ઠે કાલે મમાહારઃ પ્રાપ્તોઽયમનુજસ્તવ ।
નાહમેનં વિમોક્ષ્યામિ ન ચાન્યમભિકામયે ॥ ૧૧ ॥
પ્રશ્નાનુચ્ચારિતાંસ્તુ ત્વં વ્યાહરિષ્યસિ ચેન્મમ ।
અથ પશ્ચાદ્વિમોક્ષ્યામિ ભ્રાતરં તે વૃકોદરમ્ ॥ ૧૨ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
બ્રૂહિ સર્પ યથાકામં પ્રતિવક્ષ્યામિ તે વચઃ ।
અપિ ચેચ્છક્નુયાં પ્રીતિમાહર્તું તે ભુજઙ્ગમ ॥ ૧૩ ॥
વેદ્યં યદ્બ્રાહ્મણેનેહ તદ્ભવાન્વેત્તિ કેવલમ્ ।
સર્પરાજ તતઃ શ્રુત્વા પ્રતિવક્ષ્યામિ તે વચઃ ॥ ૧૪ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
બ્રાહ્મણઃ કો ભવેદ્રાજન્વેદ્યં કિં ચ યુધિષ્ઠિર ।
બ્રવીહ્યતિમતિં ત્વાં હિ વાક્યૈરનુમિમીમહે ॥ ૧૫ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
સત્યં દાનં ક્ષમા શીલમાનૃશંસ્યં દમો ઘૃણા ।
દૃશ્યન્તે યત્ર નાગેન્દ્ર સ બ્રાહ્મણ ઇતિ સ્મૃતઃ ॥ ૧૬ ॥
વેદ્યં સર્પ પરં બ્રહ્મ નિર્દુઃખમસુખં ચ યત્ ।
યત્ર ગત્વા ન શોચન્તિ ભવતઃ કિં વિવક્ષિતમ્ ॥ ૧૭ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
ચાતુર્વર્ણ્યં પ્રમાણં ચ સત્યં ચ બ્રહ્મ ચૈવ હિ ।
શૂદ્રેષ્વપિ ચ સત્યં ચ દાનમક્રોધ એવ ચ ।
આનૃશંસ્યમહિંસા ચ ઘૃણા ચૈવ યુધિષ્ઠિર ॥ ૧૮ ॥
વેદ્યં યચ્ચાથ નિર્દુઃખમસુખં ચ નરાધિપ ।
તાભ્યાં હીનં પદં ચાન્યન્ન તદસ્તીતિ લક્ષયે ॥ ૧૯ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
શૂદ્રે ચૈતદ્ભવેલ્લક્ષ્યં દ્વિજે તચ્ચ ન વિદ્યતે ।
ન વૈ શૂદ્રો ભવેચ્છૂદ્રો બ્રાહ્મણો ન ચ બ્રાહ્મણઃ ॥ ૨૦ ॥
યત્રૈતલ્લક્ષ્યતેસર્પ વૃત્તં સ બ્રાહ્મણઃ સ્મૃતઃ ।
યત્રૈતન્ન ભવેત્સર્પ તં શૂદ્રમિતિ નિર્દિશેત્ ॥ ૨૧ ॥
યત્પુનર્ભવતા પ્રોક્તં ન વેદ્યં વિદ્યતેતિ હ ।
તાભ્યાં હીનમતીત્યાત્ર પદં નાસ્તીતિ ચેદપિ ॥ ૨૨ ॥
એવમેતન્મતં સર્પ તાભ્યાં હીનં ન વિદ્યતે ।
યથા શીતોષ્ણયોર્મધ્યે ભવેન્નોષ્ણં ન શીતતા ॥ ૨૩ ॥
એવં વૈ સુખદુઃખાભ્યાં હીનમસ્તિ પદં ક્વ ચિત્ ।
એષા મમ મતિઃ સર્પ યથા વા મન્યતે ભવાન્ ॥ ૨૪ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
યદિ તે વૃત્તતો રાજન્બ્રાહ્મણઃ પ્રસમીક્ષિતઃ ।
વ્યર્થા જાતિસ્તદાઽઽયુષ્મન્કૃતિર્યાવન્ન દૃશ્યતે ॥ ૨૫ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
જાતિરત્ર મહાસર્પ મનુષ્યત્વે મહામતે ।
સઙ્કરાત્સર્વવર્ણાનાં દુષ્પરીક્ષ્યેતિ મે મતિઃ ॥ ૨૬ ॥
સર્વે સર્વાસ્વપત્યાનિ જનયન્તિ યદા નરાઃ ।
વાઙ્મૈથુનમથો જન્મ મરણં ચ સમં નૃણામ્ ॥ ૨૭ ॥
ઇદમાર્ષં પ્રમાણં ચ યે યજામહ ઇત્યપિ ।
તસ્માચ્છીલં પ્રધાનેષ્ટં વિદુર્યે તત્ત્વદર્શિનઃ ॥ ૨૮ ॥
પ્રાઙ્નાભિર્વર્ધનાત્પુંસો જાતકર્મ વિધીયતે ।
તત્રાસ્ય માતા સાવિત્રી પિતા ત્વાચાર્ય ઉચ્યતે ॥ ૨૯ ॥
વૃત્ત્યા શૂદ્ર સમો હ્યેષ યાવદ્વેદે ન જાયતે ।
અસ્મિન્નેવં મતિદ્વૈધે મનુઃ સ્વાયમ્ભુવોઽબ્રવીત્ ॥ ૩૦ ॥
કૃતકૃત્યાઃ પુનર્વર્ણા યદિ વૃત્તં ન વિદ્યતે ।
સઙ્કરસ્તત્ર નાગેન્દ્ર બલવાન્પ્રસમીક્ષિતઃ ॥ ૩૧ ॥
યત્રેદાનીં મહાસર્પ સંસ્કૃતં વૃત્તમિષ્યતે ।
તં બ્રાહ્મણમહં પૂર્વમુક્તવાન્ભુજગોત્તમ ॥ ૩૨ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
શ્રુતં વિદિતવેદ્યસ્ય તવ વાક્યં યુધિષ્ઠિર ।
ભક્ષયેયમહં કસ્માદ્ભ્રાતરં તે વૃકોદરમ્ ॥ ૩૩ ॥
અધ્યાય ૧૭૮
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
ભવાનેતાદૃશો લોકે વેદવેદાઙ્ગપારગઃ ।
બ્રૂહિ કિં કુર્વતઃ કર્મ ભવેદ્ગતિરનુત્તમા ॥ ૧ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
પાત્રે દત્ત્વા પ્રિયાણ્યુક્ત્વા સત્યમુક્ત્વા ચ ભારત ।
અહિંસાનિરતઃ સ્વર્ગં ગચ્છેદિતિ મતિર્મમ ॥ ૨ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
દાનાદ્વાસર્પોવાચ ।સત્યાદ્વા કિમતો ગુરુ દૃશ્યતે ।
અહિંસા પ્રિયયોશ્ચૈવ ગુરુલાઘવમુચ્યતામ્ ॥ ૩ ॥
સર્પોવાચ ।
દાને રતત્વં સત્યં ચ અહિંસા પ્રિયમેવ ચ ।
એષાં કાર્યગરીયસ્ત્વાદ્દૃશ્યતે ગુરુલાઘવમ્ ॥ ૪ ॥
કસ્માચ્ચિદ્દાનયોગાદ્ધિ સત્યમેવ વિશિષ્યતે ।
સત્યવાક્યાચ્ચ રાજેન્દ્ર કિંચિદ્દાનં વિશિષ્યતે ॥ ૫ ॥
એવમેવ મહેષ્વાસ પ્રિયવાક્યાન્મહીપતે ।
અહિંસા દૃશ્યતે ગુર્વી તતશ્ચ પ્રિયમિષ્યતે ॥ ૬ ॥
એવમેતદ્ભવેદ્રાજન્કાર્યાપેક્ષમનન્તરમ્ ।
યદભિપ્રેતમન્યત્તે બ્રૂહિ યાવદ્બ્રવીમ્યહમ્ ॥ ૭ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
કથં સ્વર્ગે ગતિઃ સર્પ કર્મણાં ચ ફલં ધ્રુવમ્ ।
અશરીરસ્ય દૃશ્યેત વિષયાંશ્ચ બ્રવીહિ મે ॥ ૮ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
તિસ્રો વૈ ગતયો રાજન્પરિદૃષ્ટાઃ સ્વકર્મભિઃ ।
માનુષ્યં સ્વર્ગવાસશ્ચ તિર્યગ્યોનિશ્ચ તત્ત્રિધા ॥ ૯ ॥
તત્ર વૈ માનુષાલ્લોકાદ્દાનાદિભિરતન્દ્રિતઃ ।
અહિંસાર્થસમાયુક્તૈઃ કારણૈઃ સ્વર્ગમશ્નુતે ॥ ૧૦ ॥
વિપરીતૈશ્ચ રાજેન્દ્ર કારણૈર્માનુષો ભવેત્ ।
તિર્યગ્યોનિસ્તથા તાત વિશેષશ્ચાત્ર વક્ષ્યતે ॥ ૧૧ ॥
કામક્રોધસમાયુક્તો હિંસા લોભસમન્વિતઃ ।
મનુષ્યત્વાત્પરિભ્રષ્ટસ્તિર્યગ્યોનૌ પ્રસૂયતે ॥ ૧૨ ॥
તિર્યગ્યોન્યાં પૃથગ્ભાવો મનુષ્યત્વે વિધીયતે ।
ગવાદિભ્યસ્તથાઽશ્વેભ્યો દેવત્વમપિ દૃશ્યતે ॥ ૧૩ ॥
સોઽયમેતા ગતીઃ સર્વા જન્તુશ્ચરતિ કાર્યવાન્ ।
નિત્યે મહતિ ચાત્માનમવસ્થાપયતે નૃપ ॥ ૧૪ ॥
જાતો જાતશ્ચ બલવાન્ભુઙ્ક્તે ચાત્મા સ દેહવાન્ ।
ફલાર્થસ્તાત નિષ્પૃક્તઃ પ્રજા લક્ષણભાવનઃ ॥ ૧૫ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
શબ્દે સ્પર્શે ચ રૂપે ચ તથૈવ રસગન્ધયોઃ ।
તસ્યાધિષ્ઠાનમવ્યગ્રો બ્રૂહિ સર્પ યથાતથમ્ ॥ ૧૬ ॥
કિં ન ગૃહ્ણાસિ વિષયાન્યુગપત્ત્વં મહામતે ।
એતાવદુચ્યતાં ચોક્તં સર્વં પન્નગસત્તમ ॥ ૧૭ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
યદાત્મદ્રવ્યમાયુષ્મન્દેહસંશ્રયણાન્વિતમ્ ।
કરણાધિષ્ઠિતં ભોગાનુપભુઙ્ક્તે યથાવિધિ ॥ ૧૮ ॥
જ્ઞાનં ચૈવાત્ર બુદ્ધિશ્ચ મનશ્ચ ભરતર્ષભ ।
તસ્ય ભોગાધિકરણે કરણાનિ નિબોધ મે ॥ ૧૯ ॥
મનસા તાત પર્યેતિ ક્રમશો વિષયાનિમાન્ ।
વિષયાયતનસ્થેન ભૂતાત્મા ક્ષેત્રનિઃસૃતઃ ॥ ૨૦ ॥
અત્ર ચાપિ નરવ્યાઘ્ર મનો જન્તોર્વિધીયતે ।
તસ્માદ્યુગપદસ્યાત્ર ગ્રહણં નોપપદ્યતે ॥ ૨૧ ॥
સ આત્મા પુરુષવ્યાઘ્ર ભ્રુવોરન્તરમાશ્રિતઃ ।
દ્રવ્યેષુ સૃજતે બુદ્ધિં વિવિધેષુ પરાવરામ્ ॥ ૨૨ ॥
બુદ્ધેરુત્તરકાલં ચ વેદના દૃશ્યતે બુધૈઃ ।
એષ વૈ રાજશાર્દૂલ વિધિઃ ક્ષેત્રજ્ઞભાવનઃ ॥ ૨૩ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
મનસશ્ચાપિ બુદ્ધેશ્ચ બ્રૂહિ મે લક્ષણં પરમ્ ।
એતદધ્યાત્મવિદુષાં પરં કાર્યં વિધીયતે ॥ ૨૪ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
બુદ્ધિરાત્માનુગા તાત ઉત્પાતેન વિધીયતે ।
તદાશ્રિતા હિ સઞ્જ્ઞૈષા વિધિસ્તસ્યૈષિણી ભવેત્ ॥ ૨૫ ॥
બુદ્ધેર્ગુણવિધિર્નાસ્તિ મનસ્તુ ગુણવદ્ભવેત્ ।
બુદ્ધિરુત્પદ્યતે કાર્યે મનસ્તૂત્પન્નમેવ હિ ॥ ૨૬ ॥
એતદ્વિશેષણં તાત મનો બુદ્ધ્યોર્મયેરિતમ્ ।
ત્વમપ્યત્રાભિસમ્બુદ્ધઃ કથં વા મન્યતે ભવાન્ ॥ ૨૭ ॥
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ ।
અહો બુદ્ધિમતાં શ્રેષ્ઠ શુભા બુદ્ધિરિયં તવ ।
વિદિતં વેદિતવ્યં તે કસ્માન્મામનુપૃચ્છસિ ॥ ૨૮ ॥
સર્વજ્ઞં ત્વાં કથં મોહ આવિશત્સ્વર્ગવાસિનમ્ ।
એવમદ્ભુતકર્માણમિતિ મે સંશયો મહાન્ ॥ ૨૯ ॥
સર્પ ઉવાચ ।
સુપ્રજ્ઞમપિ ચેચ્છૂરમૃદ્ધિર્મોહયતે નરમ્ ।
વર્તમાનઃ સુખે સર્વો નાવૈતીતિ મતિર્મમ ॥ ૩૦ ॥
સોઽહમૈશ્વર્યમોહેન મદાવિષ્ટો યુધિષ્ઠિર ।
પતિતઃ પ્રતિસમ્બુદ્ધસ્ત્વાં તુ સમ્બોધયામ્યહમ્ ॥ ૩૧ ॥
કૃતં કાર્યં મહારાજ ત્વયા મમ પરન્તપ ।
ક્ષીણઃ શાપઃ સુકૃચ્છ્રો મે ત્વયા સમ્ભાષ્ય સાધુના ॥ ૩૨ ॥
અહં હિ દિવિ દિવ્યેન વિમાનેન ચરન્પુરા ।
અભિમાનેન મત્તઃ સન્કં ચિન્નાન્યમચિન્તયમ્ ॥ ૩૩ ॥
બ્રહ્મર્ષિદેવગન્ધર્વયક્ષરાક્ષસ કિંનરાઃ ।
કરાન્મમ પ્રયચ્છન્તિ સર્વે ત્રૈલોક્યવાસિનઃ ॥ ૩૪ ॥
ચક્ષુષા યં પ્રપશ્યામિ પ્રાણિનં પૃથિવીપતે ।
તસ્ય તેજો હરામ્યાશુ તદ્ધિ દૃષ્ટિબલં મમ ॥ ૩૫ ॥
બ્રહ્મર્ષીણાં સહસ્રં હિ ઉવાહ શિબિકાં મમ ।
સ મામપનયો રાજન્ભ્રંશયામાસ વૈ શ્રિયઃ ॥ ૩૬ ॥
તત્ર હ્યગસ્ત્યઃ પાદેન વહન્પૃષ્ટો મયા મુનિઃ ।
અદૃષ્ટેન તતોઽસ્મ્યુક્તો ધ્વંસ સર્પેતિ વૈ રુષા ॥ ૩૭ ॥
તતસ્તસ્માદ્વિમાનાગ્રાત્પ્રચ્યુતશ્ચ્યુત ભૂષણઃ ।
પ્રપતન્બુબુધેઽઽત્માનં વ્યાલી ભૂતમધોમુખમ્ ॥ ૩૮ ॥
અયાચં તમહં વિપ્રં શાપસ્યાન્તો ભવેદિતિ ।
અજ્ઞાનાત્સમ્પ્રવૃત્તસ્ય ભગવન્ક્ષન્તુમર્હસિ ॥ ૩૯ ॥
તતઃ સ મામુવાચેદં પ્રપતન્તં કૃપાન્વિતઃ ।
યુધિષ્ઠિરો ધર્મરાજઃ શાપાત્ત્વાં મોક્ષયિષ્યતિ ॥ ૪૦ ॥
અભિમાનસ્ય ઘોરસ્ય બલસ્ય ચ નરાધિપ ।
ફલે ક્ષીણે મહારાજ ફલં પુણ્યમવાપ્સ્યસિ ॥ ૪૧ ॥
તતો મે વિસ્મયો જાતસ્તદ્દૃષ્ટ્વા તપસો બલમ્ ।
બ્રહ્મ ચ બ્રાહ્મણત્વં ચ યેન ત્વાહમચૂચુદમ્ ॥ ૪૨ ॥
સત્યં દમસ્તપોયોગમહિંસા દાનનિત્યતા ।
સાધકાનિ સદા પુંસાં ન જાતિર્ન કુલં નૃપ ॥ ૪૩ ॥
અરિષ્ટ એષ તે ભ્રાતા ભીમો મુક્તો મહાભુજઃ ।
સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ મહારાજ ગમિષ્યામિ દિવં પુનઃ ॥ ૪૪ ॥
વૈશમ્પાયન ઉવાચ ।
ઇત્યુક્ત્વાઽઽજગરં દેહં ત્યક્ત્વા સ નહુષો નૃપઃ ।
દિવ્યં વપુઃ સમાસ્થાય ગતસ્ત્રિદિવમેવ હ ॥ ૪૫ ॥
યુધિષ્ઠિરોઽપિ ધર્માત્મા ભ્રાત્રા ભીમેન સઙ્ગતઃ ।
ધૌમ્યેન સહિતઃ શ્રીમાનાશ્રમં પુનરભ્યગાત્ ॥ ૪૬ ॥
તતો દ્વિજેભ્યઃ સર્વેભ્યઃ સમેતેભ્યો યથાતથમ્ ।
કથયામાસ તત્સર્વં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ ૪૭ ॥
તચ્છ્રુત્વા તે દ્વિજાઃ સર્વે ભ્રાતરશ્ચાસ્ય તે ત્રયઃ ।
આસન્સુવ્રીડિતા રાજન્દ્રૌપદી ચ યશસ્વિની ॥ ૪૮ ॥
તે તુ સર્વે દ્વિજશ્રેષ્ઠાઃ પાણ્ડવાનાં હિતેપ્સયા ।
મૈવમિત્યબ્રુવન્ભીમં ગર્હયન્તોઽસ્ય સાહસમ્ ॥ ૪૯ ॥
પાણ્ડવાસ્તુ ભયાન્મુક્તં પ્રેક્ષ્ય ભીમં મહાબલમ્ ।
હર્ષમાહારયાં ચક્રુર્વિજહ્રુશ્ચ મુદા યુતાઃ ॥ ૫૦ ॥
॥ ઇતિ નહુષગીતા સમાપ્તા ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Nahusha Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil