॥ Parashara Geetaa Gujarati Lyrics ॥
॥ પરાશરગીતા ॥(mahAbhArata shAntiparva Mokshadharma, Chapters 291-298)
અધ્યાય ૨૭૯
ય્
અતઃ પરં મહાબાહો યચ્છ્રેયસ્તદ્વદસ્વ મે ।
ન તૃપ્યામ્યમૃતસ્યેવ વસસસ્તે પિતામહ ॥ ૧ ॥
કિં કર્મ પુરુષઃ કૃત્વા શુભં પુરુષસત્તમ ।
શ્રેયઃ પરમવાપ્નોતિ પ્રેત્ય ચેહ ચ તદ્વદ ॥ ૨ ॥
ભીષ્મોવાચ
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ યથાપૂર્વં મહાયશઃ ।
પરાશરં મહાત્માનં પપ્રચ્છ જનકો નૃપઃ ॥ ૩ ॥
કિં શ્રેયઃ સર્વભૂતાનામસ્મિઁલ્લોકે પરત્ર ચ ।
યદ્ભવેત્પ્રતિપત્તવ્યં તદ્ભવાન્પ્રબ્રવીતુ મે ॥ ૪ ॥
તતઃ સ તપસા યુક્તઃ સર્વધર્માવિધાનવિત્ ।
નૃપાયાનુગ્રહ મના મુનિર્વાક્યમથાબ્રવીત્ ॥ ૫ ॥
ધર્મ એવ કૃતઃ શ્રેયાનિહ લોકે પરત્ર ચ ।
તસ્માદ્ધિ પરમં નાસ્તિ યથા પ્રાહુર્મનીષિણઃ ॥ ૬ ॥
પ્રતિપદ્ય નરો ધર્મં સ્વર્ગલોકે મહીયતે ।
ધર્માત્મકઃ કર્મ વિધિર્દેહિનાં નૃપસત્તમ ।
તસ્મિન્નાશ્રમિણઃ સન્તઃ સ્વકર્માણીહ કુર્વતે ॥ ૭ ॥
ચતુર્વિધા હિ લોકસ્ય યાત્રા તાત વિધીયતે ।
મર્ત્યા યત્રાવતિષ્ઠન્તે સા ચ કામાત્પ્રવર્તતે ॥ ૮ ॥
સુકૃતાસુકૃતં કર્મ નિષેવ્ય વિવિધૈઃ ક્રમૈઃ ।
દશાર્ધ પ્રવિભક્તાનાં ભૂતાનાં બહુધા ગતિઃ ॥ ૯ ॥
સૌવર્ણં રાજતં વાપિ યથા ભાન્દં નિષિચ્યતે ।
તથા નિષિચ્યતે જન્તુઃ પૂર્વકર્મ વશાનુગઃ ॥ ૧૦ ॥
નાબીજાજ્જાયતે કિં ચિન્નાકૃત્વા સુખમેધતે ।
સુકૃતી વિન્દતિ સુખં પ્રાપ્ય દેહક્ષયં નરઃ ॥ ૧૧ ॥
દૈવં તાત ન પશ્યામિ નાસ્તિ દૈવસ્ય સાધનમ્ ।
સ્વભાવતો હિ સંસિદ્ધા દેવગન્ધર્વદાનવાઃ ॥ ૧૨ ॥
પ્રેત્ય જાતિકૃતં કર્મ ન સ્મરન્તિ સદા જનાઃ ।
તે વૈ તસ્ય ફલપ્રાપ્તૌ કર્મ ચાપિ ચતુર્વિધમ્ ॥ ૧૩ ॥
લોકયાત્રાશ્રયશ્ચૈવ શબ્દો વેદાશ્રયઃ કૃતઃ ।
શાન્ત્યર્થં મનસસ્તાત નૈતદ્વૃદ્ધાનુશાસનમ્ ॥ ૧૪ ॥
ચક્ષુષા મનસા વાચા કર્મણા ચ ચતુર્વિધમ્ ।
કુરુતે યાદૃશં કર્મ તાદૃશં પ્રતિપદ્યતે ॥ ૧૫ ॥
નિરન્તરં ચ મિશ્રં ચ ફલતે કર્મ પાર્થિવ ।
કલ્યાનં યદિ વા પાપં ન તુ નાશોઽસ્ય વિદ્યતે ॥ ૧૬ ॥
કદા ચિત્સુકૃતં તાત કૂતસ્થમિવ તિષ્ઠતિ ।
મજ્જમાનસ્ય સંસારે યાવદ્દુઃખાદ્વિમુચ્યતે ॥ ૧૭ ॥
તતો દુઃખક્ષયં કૃત્વા સુકૃતં કર્મ સેવતે ।
સુકૃતક્ષયાદ્દુષ્કૃતં ચ તદ્વિદ્ધિ મનુજાધિપ ॥ ૧૮ ॥
દમઃ ક્ષમા ધૃતિસ્તેજઃ સન્તોષઃ સત્યવાદિતા ।
હ્રીરહિંસાવ્યસનિતા દાક્ષ્યં ચેતિ સુખાવહાઃ ॥ ૧૯ ॥
દુષ્કૃતે સુકૃતે વાપિ ન જન્તુરયતો ભવેત્ ।
નિત્યં મનઃ સમાધાને પ્રયતેત વિચક્ષણઃ ॥ ૨૦ ॥
નાયં પરસ્ય સુકૃતં દુષ્કૃતં વાપિ સેવતે ।
કરોતિ યાદૃશં કર્મ તાદૃશં પ્રતિપદ્યતે ॥ ૨૧ ॥
સુખદુઃખે સમાધાય પુમાનન્યેન ગચ્છતિ ।
અન્યેનૈવ જનઃ સર્વઃ સઙ્ગતો યશ્ચ પાર્થિવ ॥ ૨૨ ॥
પરેષાં યદસૂયેત ન તત્કુર્યાત્સ્વયં નરઃ ।
યો હ્યસૂયુસ્તથાયુક્તઃ સોઽવહાસં નિયચ્છતિ ॥ ૨૩ ॥
ભીરૂ રાજન્યો બ્રાહ્મણઃ સર્વભક્ષો
વૈશ્યોઽનીહાવાન્હીનવર્ણોઽલસશ્ ચ ।
વિદ્વાંશ્ચાશીલો વૃત્તહીનઃ કુલીનઃ
સત્યાદ્ભ્રષ્ટો બ્રાહ્મણઃ સ્ત્રી ચ દુષ્ટા ॥ ૨૪ ॥
રાગી મુક્તઃ પચમાનોઽઽત્મહેતોર્
મૂર્ખો વક્તા નૃપ હીનં ચ રાસ્ત્રમ્ ।
એતે સર્વે શોચ્યતાં યાન્તિ રાજન્
યશ્ચાયુક્તઃ સ્નેહહીનઃ પ્રજાસુ ॥ ૨૫ ॥
અધ્યાય ૨૮૦
પરાશરોવાચ
મનોરથરથં પ્રાપ્ય ઇન્દ્રિયાર્થ હયં નરઃ ।
રશ્મિભિર્જ્ઞાનસમ્ભૂતૈર્યો ગચ્છતિ સ બુદ્ધિમાન્ ॥ ૧ ॥
સેવાશ્રિતેન મનસા વૃત્તિ હીનસ્ય શસ્યતે ।
દ્વિજાતિહસ્તાન્નિર્વૃત્તા ન તુ તુલ્યાત્પરસ્પરમ્ ॥ ૨ ॥
આયુર્નસુલભં લબ્ધ્વા નાવકર્ષેદ્વિશાં પતે ।
ઉત્કર્ષાર્થં પ્રયતતે નરઃ પુણ્યેન કર્મણા ॥ ૩ ॥
વર્ણેભ્યોઽપિ પરિભ્રષ્ટઃ સ વૈ સંમાનમર્હતિ ।
ન તુ યઃ સત્ક્રિયાં પ્રાપ્ય રાજસં કર્મ સેવતે ॥ ૪ ॥
વર્ણોત્કર્ષમવાપ્નોતિ નરઃ પુણ્યેન કર્મણા ।
દુર્લભં તમલબ્ધા હિ હન્યાત્પાપેન કર્મણા ॥ ૫ ॥
અજ્ઞાનાદ્ધિ કૃતં પાપં તપસૈવાભિનિર્નુદેત્ ।
પાપં હિ કર્મફલતિ પાપમેવ સ્વયં કૃતમ્ ।
તસ્માત્પાપં ન સેવેત કર્મ દુઃખફલોદયમ્ ॥ ૬ ॥
પાપાનુબન્ધં યત્કર્મ યદ્યપિ સ્યાન્મહાફલમ્ ।
ન તત્સેવેત મેધાવી શુચિઃ કુસલિલં યથા ॥ ૭ ॥
કિં કસ્તમનુપશ્યામિ ફલં પાપસ્ય કર્મણઃ ।
પ્રત્યાપન્નસ્ય હિ સતો નાત્મા તાવદ્વિરોચતે ॥ ૮ ॥
પ્રત્યાપત્તિશ્ચ યસ્યેહ બાલિશસ્ય ન જાયતે ।
તસ્યાપિ સુમહાંસ્તાપઃ પ્રસ્થિતસ્યોપજાયતે ॥ ૯ ॥
વિરક્તં શોધ્યતે વસ્ત્રં ન તુ કૃષ્ણોપસંહિતમ્ ।
પ્રયત્નેન મનુષ્યેન્દ્ર પાપમેવં નિબોધ મે ॥ ૧૦ ॥
સ્વયં કૃત્વા તુ યઃ પાપં શુભમેવાનુતિષ્ઠતિ ।
પ્રાયશ્ચિત્તં નરઃ કર્તુમુભયં સોઽશ્નુતે પૃથક્ ॥ ૧૧ ॥
અજાનાત્તુ કૃતાં હિંસામહિંસા વ્યપકર્ષતિ ।
બ્રાહ્મણાઃ શાસ્ત્રનિર્દેશાદિત્યાહુર્બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ ૧૨ ॥
કથા કામકૃતં ચાસ્ય વિહિંસૈવાપકર્ષતિ ।
ઇત્યાહુર્ધર્મશાસ્ત્રજ્ઞા બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ ॥ ૧૩ ॥
અહં તુ તાવત્પશ્યામિ કર્મ યદ્વર્તતે કૃતમ્ ।
ગુણયુક્તં પ્રકાશં ચ પાપેનાનુપસંહિતમ્ ॥ ૧૪ ॥
યથા સૂક્ષ્માણિ કર્માણિ ફલન્તીહ યથાતથમ્ ।
બુદ્ધિયુક્તાનિ તાનીહ કૃતાનિ મનસા સહ ॥ ૧૫ ॥
ભવત્યલ્પફલં કર્મ સેવિતં નિત્યમુલ્બનમ્ ।
અબુદ્ધિપૂર્વં ધર્મજ્ઞ કૃતમુગ્રેણ કર્મણા ॥ ૧૬ ॥
કૃતાનિ યાનિ કર્માણિ દૈવતૈર્મુનિભિસ્તથા ।
નાચરેત્તાનિ ધર્માત્મા શ્રુત્વા ચાપિ ન કુત્સયેત્ ॥ ૧૭ ॥
સઞ્ચિન્ત્ય મનસા રાજન્વિદિત્વા શક્તિમાત્મનઃ ।
કરોતિ યઃ શુભં કર્મ સ વૈ ભદ્રાણિ પશ્યતિ ॥ ૧૮ ॥
નવે કપાલે સલિલં સંન્યસ્તં હીયતે યથા ।
નવેતરે તથા ભાવં પ્રાપ્નોતિ સુખભાવિતમ્ ॥ ૧૯ ॥
સતોયેઽન્યત્તુ યત્તોયં તસ્મિન્નેવ પ્રસિચ્યતે ।
વૃદ્ધે વૃદ્ધિમવાપ્નોતિ સલિલે સલિલં યથા ॥ ૨૦ ॥
એવં કર્માણિ યાનીહ બુદ્ધિયુક્તાનિ ભૂપતે ।
નસમાનીહ હીનાનિ તાનિ પુણ્યતમાન્યપિ ॥ ૨૧ ॥
રાજ્ઞા જેતવ્યાઃ સાયુધાશ્ચોન્નતાશ્ ચ
સમ્યક્કર્તવ્યં પાલનં ચ પ્રજાનામ્ ।
અગ્નિશ્ચેયો બહુભિશ્ચાપિ યજ્ઞૈર્
અન્તે મધ્યે વા વનમાશ્રિત્ય સ્થેયમ્ ॥ ૨૨ ॥
દમાન્વિતઃ પુરુષો ધર્મશીલો
ભૂતાનિ ચાત્માનમિવાનુપશ્યેત્ ।
ગરીયસઃ પૂજયેદાત્મશક્ત્યા
સત્યેન શીલેન સુખં નરેન્દ્ર ॥ ૨૩ ॥
અધ્યાય ૨૮૧
પરાશરોવાચ
કઃ કસ્ય ચોપકુરુતે કશ્ ચ કસ્મૈ પ્રયચ્છતિ ।
પ્રાની કરોત્યયં કર્મ સર્વમાત્માર્થમાત્મના ॥ ૧ ॥
ગૌરવેણ પરિત્યક્તં નિઃસ્નેહં પરિવર્જયેત્ ।
સોદર્યં ભ્રાતરમપિ કિમુતાન્યં પૃથગ્જનમ્ ॥ ૨ ॥
વિશિષ્ટસ્ય વિશિષ્ટાચ્ચ તુલ્યૌ દાનપ્રતિગ્રહૌ ।
તયોઃ પુણ્યતરં દાનં તદ્દ્વિજસ્ય પ્રયચ્છતઃ ॥ ૩ ॥
ન્યાયાગતં ધનં વર્ણૈર્ન્યાયેનૈવ વિવર્ધિતમ્ ।
સંરક્ષ્યં યત્નમાસ્થાય ધર્માર્થમિતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૪ ॥
ન ધર્માર્થી નૃશંસેન કર્મણા ધનમર્જયેત્ ।
શક્તિતઃ સર્વકાર્યાણિ કુર્યાન્નર્દ્ધિમનુસ્મરેત્ ॥ ૫ ॥
અપો હિ પ્રયતઃ શીતાસ્તાપિતા જ્વલનેન વા ।
શક્તિતોઽતિથયે દત્ત્વા ક્ષુધાર્તાયાશ્નુતે ફલમ્ ॥ ૬ ॥
રન્તિદેવેન લોકેષ્ટા સિદ્ધિઃ પ્રાપ્તા મહાત્મના ।
ફલપત્રૈરથો મૂલૈર્મુનીનર્ચિતવાનસૌ ॥ ૭ ॥
તૈરેવ ફલપત્રૈશ્ચ સ માથરમતોષયત્ ।
તસ્માલ્લેભે પરં સ્થાનં શૈબ્યોઽપિ પૃથિવીપતિઃ ॥ ૮ ॥
દેવતાતિથિભૃત્યેભ્યઃ પિતૃભ્યોઽથાત્મનસ્તથા ।
ઋણવાઞ્જાયતે મર્ત્યસ્તસ્માદનૃણતાં વ્રજેત્ ॥ ૯ ॥
સ્વાધ્યાયેન મહર્ષિભ્યો દેવેભ્યો યજ્ઞકર્મણા ।
પિતૃભ્યઃ શ્રાદ્ધદાનેન નૃણામ્ અભ્યર્ચનેન ચ ॥ ૧૦ ॥
વાચઃ શેષાવહાર્યેણ પાલનેનાત્મનોઽપિ ચ ।
યથાવદ્ધૃત્ય વર્ગસ્ય ચિકીર્ષેદ્ધર્મમાદિતઃ ॥ ૧૧ ॥
પ્રયત્નેન ચ સંસિદ્ધા ધનૈરપિ વિવર્જિતાઃ ।
સમ્યગ્ઘુત્વા હુતવહં મુનયઃ સિદ્ધિમાગતાઃ ॥ ૧૨ ॥
વિશ્વામિત્રસ્ય પુત્રત્વમૃચીક તનયોઽગમત્ ।
ઋગ્ભિઃ સ્તુત્વા મહાભાગો દેવાન્વૈ યજ્ઞભાગિનઃ ॥ ૧૩ ॥
ગતઃ શુક્રત્વમુશના દેવદેવ પ્રસાદનાત્ ।
દેવીં સ્તુત્વા તુ ગગને મોદતે તેજસા વૃતઃ ॥ ૧૪ ॥
અસિતો દેવલશ્ચૈવ તથા નારદ પર્તવૌ ।
કક્ષીવાઞ્જામદગ્ન્યશ્ચ રામસ્તાન્દ્યસ્તથાંશુમાન્ ॥ ૧૫ ॥
વસિષ્ઠો જમદગ્નિશ્ચ વિશ્વામિત્રોઽત્રિરેવ ચ ।
ભરદ્વાજો હરિશ્મશ્રુઃ કુન્દધારઃ શ્રુતશ્રવાઃ ॥ ૧૬ ॥
એતે મહર્ષયઃ સ્તુત્વા વિષ્ણુમૃગ્ભિઃ સમાહિતાઃ ।
લેભિરે તપસા સિદ્ધિં પ્રસાદાત્તસ્ય ધીમતઃ ॥ ૧૭ ॥
અનર્હાશ્ચાર્હતાં પ્રાપ્તાઃ સન્તઃ સ્તુત્વા તમેવ હ ।
ન તુ વૃદ્ધિમિહાન્વિચ્છેત્કર્મકૃત્વા જુગુપ્સિતમ્ ॥ ૧૮ ॥
યેઽર્થા ધર્મેણ તે સત્યા યેઽધર્મેણ ધિગસ્તુ તાન્ ।
ધર્મં વૈ શાશ્વતં લોકે ન જહ્યાદ્ધનકાઙ્ક્ષયા ॥ ૧૯ ॥
આહિતાગ્નિર્હિ ધર્માત્મા યઃ સ પુણ્યકૃદુત્તમઃ ।
વેદા હિ સર્વે રાજેન્દ્ર સ્થિતાસ્ત્રિષ્વગ્નિષુ પ્રભો ॥ ૨૦ ॥
સ ચાપ્યગ્ન્યાહિતો વિપ્રઃ ક્રિયા યસ્ય ન હીયતે ।
શ્રેયો હ્યનાહિતાગ્નિત્વમગ્નિહોત્રં ન નિષ્ક્રિયમ્ ॥ ૨૧ ॥
અગ્નિરાત્મા ચ માતા ચ પિતા જનયિતા તથા ।
ગુરુશ્ચ નરશાર્દૂલ પરિચર્યા યથાતથમ્ ॥ ૨૨ ॥
માનં ત્યક્ત્વા યો નરો વૃદ્ધસેવી
વિદ્વાન્ક્લીબઃ પશ્યતિ પ્રીતિયોગાત્ ।
દાક્ષ્યેણાહીનો ધર્મયુક્તો નદાન્તો
લોકેઽસ્મિન્વૈ પૂજ્યતે સદ્ભિરાર્યઃ ॥ ૨૩ ॥
અધ્યાય ૨૮૨
પરાશરોવાચ
વૃત્તિઃ સકાશાદ્વર્ણેભ્યસ્ત્રિભ્યો હીનસ્ય શોભના ।
પ્રીત્યોપનીતા નિર્દિષ્ટા ધર્મિષ્ઠાન્કુરુતે સદા ॥ ૧ ॥
વૃત્તિશ્ચેન્નાસ્તિ શૂદ્રસ્ય પિતૃપૈતામહી ધ્રુવા ।
ન વૃત્તિં પરતો માર્ગેચ્છુશ્રૂસાં તુ પ્રયોજયેત્ ॥ ૨ ॥
સદ્ભિસ્તુ સહ સંસર્ગઃ શોભતે ધર્મદર્શિભિઃ ।
નિત્યં સર્વાસ્વવસ્થાસુ નાસદ્ભિરિતિ મે મતિઃ ॥ ૩ ॥
યથોદય ગિરૌ દ્રવ્યં સંનિકર્ષેણ દીપ્યતે ।
તથા સત્સંનિકર્ષેણ હીનવર્ણોઽપિ દીપ્યતે ॥ ૪ ॥
યાદૃશેન હિ વર્ણેન ભાવ્યતે શુક્લમમ્બરમ્ ।
તાદૃશં કુરુતે રૂપમેતદેવમવૈહિ મે ॥ ૫ ॥
તસ્માદ્ગુણેષુ રજ્યેથા મા દોષેષુ કદા ચન ।
અનિત્યમિહ મર્ત્યાનાં જીવિતં હિ ચલાચલમ્ ॥ ૬ ॥
સુખે વા યદિ વા દુઃખે વર્તમાનો વિચક્ષણઃ ।
યશ્ચિનોતિ શુભાન્યેવ સ ભદ્રાણીહ પશ્યતિ ॥ ૭ ॥
ધર્માદપેતં યત્કર્મ યદ્યપિ સ્યાન્મહાફલમ્ ।
ન તત્સેવેત મેધાવી ન તદ્ધિતમિહોચ્યતે ॥ ૮ ॥
યો હૃત્વા ગોસહસ્રાણિ નૃપો દદ્યાદરક્ષિતા ।
સ શબ્દમાત્રફલભાગ્રાજા ભવતિ તસ્કરઃ ॥ ૯ ॥
સ્વયમ્ભૂરસૃજચ્ચાગ્રે ધાતારં લોકપૂજિતમ્ ।
ધાતાસૃજત્પુત્રમેકં પ્રજાનાં ધારણે રતમ્ ॥ ૧૦ ॥
તમર્ચયિત્વા વૈશ્યસ્તુ કુર્યાદત્યર્થમૃદ્ધિમત્ ।
રક્ષિતવ્યં તુ રાજન્યૈરુપયોજ્યં દ્વિજાતિભિઃ ॥ ૧૧ ॥
અજિહ્મૈરશથ ક્રોધૈર્હવ્યકવ્ય પ્રયોક્તૃભિઃ ।
શૂદ્રૈર્નિર્માર્જનં કાર્યમેવં ધર્મો ન નશ્યતિ ॥ ૧૨ ॥
અપ્રનસ્તે તતો ધર્મે ભવન્તિ સુખિતાઃ પ્રજાઃ ।
સુખેન તાસાં રાજેન્દ્ર મોદન્તે દિવિ દેવતાઃ ॥ ૧૩ ॥
તસ્માદ્યો રક્ષતિ નૃપઃ સ ધર્મેણાભિપૂજ્યતે ।
અધીતે ચાપિ યો વિપ્રો વૈશ્યો યશ્ચાર્જને રતઃ ॥ ૧૪ ॥
યશ્ચ શુશ્રૂસતે શૂદ્રઃ સતતં નિયતેન્દ્રિયઃ ।
અતોઽન્યથા મનુષ્યેન્દ્ર સ્વધર્માત્પરિહીયતે ॥ ૧૫ ॥
પ્રાણ સન્તાપનિર્દિષ્ટાઃ કાકિન્યોઽપિ મહાફલાઃ ।
ન્યાયેનોપાર્જિતા દત્તાઃ કિમુતાન્યાઃ સહસ્રશઃ ॥ ૧૬ ॥
સત્કૃત્ય તુ દ્વિજાતિભ્યો યો દદાતિ નરાધિપ ।
યાદૃશં તાદૃશં નિત્યમશ્નાતિ ફલમૂર્જિતમ્ ॥ ૧૭ ॥
અભિગમ્ય દત્તં તુષ્ટ્યા યદ્ધન્યમાહુરભિષ્ટુતમ્ ।
યાચિતેન તુ યદ્દત્તં તદાહુર્મધ્યમં બુધાઃ ॥ ૧૮ ॥
અવજ્ઞયા દીયતે યત્તથૈવાશ્રદ્ધયાપિ ચ ।
તદાહુરધમં દાનં મુનયઃ સત્યવાદિનઃ ॥ ૧૯ ॥
અતિક્રમે મજ્જમાનો વિવિધેન નરઃ સદા ।
તથા પ્રયત્નં કુર્વીત યથા મુચ્યેત સંશયાત્ ॥ ૨૦ ॥
દમેન શોભતે વિપ્રઃ ક્ષત્રિયો વિજયેન તુ ।
ધનેન વૈશ્યઃ શૂદ્રસ્તુ નિત્યં દાક્ષ્યેણ શોભતે ॥ ૨૧ ॥
અધ્યાય ૨૮૩
પરાશરોવાચ
પ્રતિગ્રહાગતા વિપ્રે ક્ષત્રિયે શસ્ત્રનિર્જિતાઃ ।
વૈશ્યે ન્યાયાર્જિતાશ્ચૈવ શૂદ્રે શુશ્રૂસયાર્જિતાઃ ।
સ્વલાપ્યર્થાઃ પ્રશસ્યન્તે ધર્મસ્યાર્થે મહાફલાઃ ॥ ૧ ॥
નિત્યં ત્રયાણાં વર્ણાનાં શૂદ્રઃ શુશ્રૂસુરુચ્યતે ।
ક્ષત્રધર્મા વૈશ્ય ધર્મા નાવૃત્તિઃ પતતિ દ્વિજઃ ।
શૂદ્ર કર્મા યદા તુ સ્યાત્તદા પતતિ વૈ દ્વિજઃ ॥ ૨ ॥
વાનિજ્યં પાશુપાલ્યં ચ તથા શિલ્પોપજીવનમ્ ।
શૂદ્રસ્યાપિ વિધીયન્તે યદા વૃત્તિર્ન જાયતે ॥ ૩ ॥
રઙ્ગાવતરણં ચૈવ તથારૂપોપજીવનમ્ ।
મદ્ય માંસોપજીવ્યં ચ વિક્રયો લોહચર્મણોઃ ॥ ૪ ॥
અપૂર્વિણા ન કર્તવ્યં કર્મ લોકે વિગર્હિતમ્ ।
કૃતપૂર્વિણસ્તુ ત્યજતો મહાન્ધર્મ ઇતિ શ્રુતિઃ ॥ ૫ ॥
સંસિદ્ધિઃ પુરુષો લોકે યદાચરતિ પાપકમ્ ।
મદેનાભિપ્લુત મનાસ્તચ્ચ ન ગ્રાહ્યમુચ્યતે ॥ ૬ ॥
શ્રૂયન્તે હિ પુરાણે વૈ પ્રજા ધિગ્દન્દ શાસનાઃ ।
દાન્તા ધર્મપ્રધાનાશ્ચ ન્યાયધર્માનુવર્તકાઃ ॥ ૭ ॥
ધર્મ એવ સદા નૄણામિહ રાજન્પ્રશસ્યતે ।
ધર્મવૃદ્ધા ગુણાનેવ સેવન્તે હિ નરા ભુવિ ॥ ૮ ॥
તં ધર્મમસુરાસ્તાત નામૃષ્યન્ત જનાધિપ ।
વિવર્ધમાનાઃ ક્રમશસ્તત્ર તેઽન્વાવિશન્પ્રજાઃ ॥ ૯ ॥
તેષાં દર્પઃ સમભવત્પ્રજાનાં ધર્મનાશનઃ ।
દર્પાત્મનાં તતઃ ક્રોધઃ પુનસ્તેષામજાયત ॥ ૧૦ ॥
તતઃ ક્રોધાભિભૂતાનાં વૃત્તં લજ્જા સમન્વિતમ્ ।
હ્રીશ્ચૈવાપ્યનશદ્રાજંસ્તતો મોહો વ્યજાયત ॥ ૧૧ ॥
તતો મોહપરીતાસ્તે નાપશ્યન્ત યથા પુરા ।
પરસ્પરાવમર્દેન વર્તયન્તિ યથાસુખમ્ ॥ ૧૨ ॥
તાન્પ્રાપ્ય તુ સ ધિગ્દણ્ડો ન કારણમતોઽભવત્ ।
તતોઽભ્યગચ્છન્દેવાંશ્ચ બ્રાહ્મણાંશ્ચાવમન્ય હ ॥ ૧૩ ॥
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દેવા દેવવરં શિવમ્ ।
અગચ્છઞ્શરણં વીરં બહુરૂપં ગણાધિપમ્ ॥ ૧૪ ॥
તેન સ્મ તે ગગનગાઃ સપુરાઃ પાતિતાઃ ક્ષિતૌ ।
તિસ્રોઽપ્યેકેન બાનેન દેવાપ્યાયિત તેજસા ॥ ૧૫ ॥
તેષામધિપતિસ્ત્વાસીદ્ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ।
દેવતાનાં ભયકરઃ સ હતઃ શૂલપાણિના ॥ ૧૬ ॥
તસ્મિન્હતેઽથ સ્વં ભાવં પ્રત્યપદ્યન્ત માનવાઃ ।
પ્રાવર્તન્ત ચ વેદા વૈ શાસ્ત્રાણિ ચ યથા પુરા ॥ ૧૭ ॥
તતોઽભ્યસિઞ્ચન્રાજ્યેન દેવાનાં દિવિ વાસવમ્ ।
સપ્તર્ષયશ્ચાન્વયુઞ્જન્નરાણાં દન્દ ધારણે ॥ ૧૮ ॥
સપ્તર્ષીણામથોર્ધ્વં ચ વિપૃથુર્નામ પાર્થિવઃ ।
રાજાનઃ ક્ષત્રિયાશ્ચૈવ મન્દલેષુ પૃથક્પૃથક્ ॥ ૧૯ ॥
મહાકુલેષુ યે જાતા વૃત્તાઃ પૂર્વતરાશ્ ચ યે ।
તેષામથાસુરો ભાવો હૃદયાન્નાપસર્પતિ ॥ ૨૦ ॥
તસ્માત્તેનૈવ ભાવેન સાનુષઙ્ગેન પાર્થિવાઃ ।
આસુરાણ્યેવ કર્માણિ ન્યસેવન્ભીમવિક્રમાઃ ॥ ૨૧ ॥
પ્રત્યતિષ્ઠંશ્ચ તેષ્વેવ તાન્યેવ સ્થાપયન્તિ ચ ।
ભજન્તે તાનિ ચાદ્યાપિ યે બાલિશતમા નરાઃ ॥ ૨૨ ॥
તસ્માદહં બ્રવીમિ ત્વાં રાજન્સઞ્ચિન્ત્ય શાસ્ત્રતઃ ।
સંસિદ્ધાધિગમં કુર્યાત્કર્મ હિંસાત્મકં ત્યજેત્ ॥ ૨૩ ॥
ન સઙ્કરેણ દ્રવિણં વિચિન્વીત વિચક્ષણઃ ।
ધર્માર્થં ન્યાયમુત્સૃજ્ય ન તત્કલ્યાનમુચ્યતે ॥ ૨૪ ॥
સ ત્વમેવંવિધો દાન્તઃ ક્ષત્રિયઃ પ્રિયબાન્ધવઃ ।
પ્રજા ભૃત્યાંશ્ચ પુત્રાંશ્ચ સ્વધર્મેણાનુપાલય ॥ ૨૫ ॥
ઇષ્ટાનિષ્ટ સમાયોગો વૈરં સૌહાર્દમેવ ચ ।
અથ જાતિસહસ્રાણિ બહૂનિ પરિવર્તતે ॥ ૨૬ ॥
તસ્માદ્ગુણેષુ રજ્યેથા મા દોષેષુ કદા ચન ।
નિર્ગુણો યો હિ દુર્બુદ્ધિરાત્મનઃ સોઽરિરુચ્યતે ॥ ૨૭ ॥
માનુષેષુ મહારાજ ધર્માધર્મૌ પ્રવર્તતઃ ।
ન તથાન્યેષુ ભૂતેષુ મનુષ્યરહિતેષ્વિહ ॥ ૨૮ ॥
ધર્મશીલો નરો વિદ્વાનીહકોઽનીહકોઽપિ વા ।
આત્મભૂતઃ સદા લોકે ચરેદ્ભૂતાન્યહિંસયન્ ॥ ૨૯ ॥
યદા વ્યપેતદ્ધૃલ્લેખં મનો ભવતિ તસ્ય વૈ ।
નાનૃતં ચૈવ ભવતિ તદા કલ્યાનમૃચ્છતિ ॥ ૩૦ ॥
અધ્યાય ૨૮૪
પરાશરોવાચ
એષ ધર્મવિધિસ્તાત ગૃહસ્થસ્ય પ્રકીર્તિતઃ ।
તપસ્વિધિં તુ વક્ષ્યામિ તન્મે નિગદતઃ શૃણુ ॥ ૧ ॥
પ્રાયેન હિ ગૃહસ્થસ્ય મમત્વં નામ જાયતે ।
સઙ્ગાગતં નરશ્રેષ્ઠ ભાવૈસ્તામસરાજસૈઃ ॥ ૨ ॥
ગૃહાણ્યાશ્રિત્ય ગાવશ્ચ ક્ષેત્રાણિ ચ ધનાનિ ચ ।
દારાઃ પુત્રાશ્ચ ભૃત્યાશ્ચ ભવન્તીહ નરસ્ય વૈ ॥ ૩ ॥
એવં તસ્ય પ્રવૃત્તસ્ય નિત્યમેવાનુપશ્યતઃ ।
રાગદ્વેષૌ વિવર્ધેતે હ્યનિત્યત્વમપશ્યતઃ ॥ ૪ ॥
રાગદ્વેષાભિભૂતં ચ નરં દ્રવ્યવશાનુગમ્ ।
મોહજાતા રતિર્નામ સમુપૈતિ નરાધિપ ॥ ૫ ॥
કૃતાર્થો ભોગતો ભૂત્વા સ વૈ રતિપરાયનઃ ।
લાભં ગ્રામ્યસુખાદન્યં રતિતો નાનુપશ્યતિ ॥ ૬ ॥
તતો લોભાભિભૂતાત્મા સઙ્ગાદ્વર્ધયતે જનમ્ ।
પુષ્ટ્યર્થં ચૈવ તસ્યેહ જનસ્યાર્થં ચિકીર્ષતિ ॥ ૭ ॥
સ જાનન્નપિ ચાકાર્યમર્થાર્થં સેવતે નરઃ ।
બાલ સ્નેહપરીતાત્મા તત્ક્ષયાચ્ચાનુતપ્યતે ॥ ૮ ॥
તતો માનેન સમ્પન્નો રક્ષન્નાત્મપરાજયમ્ ।
કરોતિ યેન ભોગી સ્યામિતિ તસ્માદ્વિનશ્યતિ ॥ ૯ ॥
તપો હિ બુદ્ધિયુક્તાનાં શાશ્વતં બ્રહ્મ દર્શનમ્ ।
અન્વિચ્છતાં શુભં કર્મ નરાણાં ત્યજતાં સુખમ્ ॥ ૧૦ ॥
સ્નેહાયતન નાશાચ્ચ ધનનાશાચ્ચ પાર્થિવ ।
આધિવ્યાધિ પ્રતાપાચ્ચ નિર્વેદમુપગચ્છતિ ॥ ૧૧ ॥
નિર્વેદાદાત્મસમ્બોધઃ સમ્બોધાચ્છાસ્ત્ર દર્શનમ્ ।
શાસ્ત્રાર્થદર્શનાદ્રાજંસ્તપ એવાનુપશ્યતિ ॥ ૧૨ ॥
દુર્લભો હિ મનુષ્યેન્દ્ર નરઃ પ્રત્યવમર્શવાન્ ।
યો વૈ પ્રિય સુખે ક્ષીણે તપઃ કર્તું વ્યવસ્યતિ ॥ ૧૩ ॥
તપઃ સર્વગતં તાત હીનસ્યાપિ વિધીયતે ।
જિતેન્દ્રિયસ્ય દાન્તસ્ય સ્વર્ગમાર્ગપ્રદેશકમ્ ॥ ૧૪ ॥
પ્રજાપતિઃ પ્રજાઃ પૂર્વમસૃજત્તપસા વિભુઃ ।
ક્વ ચિત્ક્વ ચિદ્વ્રતપરો વ્રતાન્યાસ્થાય પાર્થિવ ॥ ૧૫ ॥
આદિત્યા વસવો રુદ્રાસ્તથૈવાગ્ન્યશ્વિમારુતાઃ ।
વિશ્વેદેવાસ્તથા સાધ્યાઃ પિતરોઽથ મરુદ્ગણાઃ ॥ ૧૬ ॥
યક્ષરાક્ષસ ગન્ધર્વાઃ સિદ્ધાશ્ચાન્યે દિવૌકસઃ ।
સંસિદ્ધાસ્તપસા તાત યે ચાન્યે સ્વર્ગવાસિનઃ ॥ ૧૭ ॥
યે ચાદૌ બ્રહ્મણા સૃષ્ટા બ્રાહ્મણાસ્તપસા પુરા ।
તે ભાવયન્તઃ પૃથિવીં વિચરન્તિ દિવં તથા ॥ ૧૮ ॥
મર્ત્યલોકે ચ રાજાનો યે ચાન્યે ગૃહમેધિનઃ ।
મહાકુલેષુ દૃશ્યન્તે તત્સર્વં તપસઃ ફલમ્ ॥ ૧૯ ॥
કૌશિકાનિ ચ વસ્ત્રાણિ શુભાન્યાભરણાનિ ચ ।
વાહનાસન યાનાનિ સર્વં તત્તપસઃ ફલમ્ ॥ ૨૦ ॥
મનોઽનુકૂલાઃ પ્રમદા રૂપવત્યઃ સહસ્રશઃ ।
વાસઃ પ્રાસાદપૃષ્ઠે ચ તત્સર્વં તપસઃ ફલમ્ ॥ ૨૧ ॥
શયનાનિ ચ મુખ્યાનિ ભોજ્યાનિ વિવિધાનિ ચ ।
અભિપ્રેતાનિ સર્વાણિ ભવન્તિ કૃતકર્મણામ્ ॥ ૨૨ ॥
નાપ્રાપ્યં તપસા કિં ચિત્ત્રૈલોક્યેઽસ્મિન્પરન્તપ ।
ઉપભોગ પરિત્યાગઃ ફલાન્યકૃતકર્મણામ્ ॥ ૨૩ ॥
સુખિતો દુઃખિતો વાપિ નરો લોભં પરિત્યજેત્ ।
અવેક્ષ્ય મનસા શાસ્ત્રં બુદ્ધ્યા ચ નૃપસત્તમ ॥ ૨૪ ॥
અસન્તોષોઽસુખાયૈવ લોભાદિન્દ્રિયવિભ્રમઃ ।
તતોઽસ્ય નશ્યતિ પ્રજ્ઞા વિદ્યેવાભ્યાસ વર્જિતા ॥ ૨૫ ॥
નષ્ટ પ્રજ્ઞો યદા ભવતિ તદા ન્યાયં ન પશ્યતિ ।
તસ્માત્સુખક્ષયે પ્રાપ્તે પુમાનુગ્રં તપશ્ ચરેત્ ॥ ૨૬ ॥
યદિષ્ટં તત્સુખં પ્રાહુર્દ્વેષ્યં દુઃખમિહોચ્યતે ।
કૃતાકૃતસ્ય તપસઃ ફલં પશ્યસ્વ યાદૃશમ્ ॥ ૨૭ ॥
નિત્યં ભદ્રાણિ પશ્યન્તિ વિષયાંશ્ચોપભુઞ્જતે ।
પ્રાકાશ્યં ચૈવ ગચ્છન્તિ કૃત્વા નિષ્કલ્મષં તપઃ ॥ ૨૮ ॥
અપ્રિયાણ્યવમાનાંશ્ચ દુઃખં બહુવિધાત્મકમ્ ।
ફલાર્થી તત્પથત્યક્તઃ પ્રાપ્નોતિ વિષયાત્મકમ્ ॥ ૨૯ ॥
ધર્મે તપસિ દાને ચ વિચિકિત્સાસ્ય જાયતે ।
સ કૃત્વા પાપકાન્યેવ નિરયં પ્રતિપદ્યતે ॥ ૩૦ ॥
સુખે તુ વર્તમાનો વૈ દુઃખે વાપિ નરોત્તમ ।
સ્વવૃત્તાદ્યો ન ચલતિ શાસ્ત્રચક્ષુઃ સ માનવઃ ॥ ૩૧ ॥
ઇષુપ્રપાત માત્રં હિ સ્પર્શયોગે રતિઃ સ્મૃતા ।
રસને દર્શને ઘ્રાણે શ્રવણે ચ વિશાં પતે ॥ ૩૨ ॥
તતોઽસ્ય જાયતે તીવ્રા વેદના તત્ક્ષયાત્પુનઃ ।
બુધા યેન પ્રશંસન્તિ મોક્ષં સુખમનુત્તમમ્ ॥ ૩૩ ॥
તતઃ ફલાર્થં ચરતિ ભવન્તિ જ્યાયસો ગુણાઃ ।
ધર્મવૃત્ત્યા ચ સતતં કામાર્થાભ્યાં ન હીયતે ॥ ૩૪ ॥
અપ્રયત્નાગતાઃ સેવ્યા ગૃહસ્થૈર્વિષયાઃ સદા ।
પ્રયત્નેનોપગમ્યશ્ચ સ્વધર્મ ઇતિ મે મતિઃ ॥ ૩૫ ॥
માનિનાં કુલજાતાનાં નિત્યં શાસ્ત્રાર્થચક્ષુષામ્ ।
ધર્મક્રિયા વિયુક્તાનામશક્ત્યા સંવૃતાત્મનામ્ ॥ ૩૬ ॥
ક્રિયમાણં યદા કર્મ નાશં ગચ્છતિ માનુષમ્ ।
તેષાં નાન્યદૃતે લોકે તપસઃ કર્મ વિદ્યતે ॥ ૩૭ ॥
સર્વાત્મના તુ કુર્વીત ગૃહસ્થઃ કર્મ નિશ્ચયમ્ ।
દાક્ષ્યેણ હવ્યકવ્યાર્થં સ્વધર્મં વિચરેન્નૃપ ॥ ૩૮ ॥
યથા નદીનદાઃ સર્વે સાગરે યાન્તિ સંસ્થિતમ્ ।
એવમાશ્રમિણઃ સર્વે ગૃહસ્થે યાન્તિ સંસ્થિતમ્ ॥ ૩૯ ॥
અધ્યાય ૨૮૫
જનક
વર્ણો વિશેષવર્ણાનાં મહર્ષે કેન જાયતે ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું તદ્બ્રૂહિ વદતાં વર ॥ ૧ ॥
યદેતજ્જાયતેઽપત્યં સ એવાયમિતિ શ્રુતિઃ ।
કથં બ્રાહ્મણતો જાતો વિશેષગ્રહણં ગતઃ ॥ ૨ ॥
પરાશરોવાચ
એવમેતન્મહારાજ યેન જાતઃ સ એવ સઃ ।
તપસસ્ત્વપકર્ષેણ જાતિગ્રહણતાં ગતઃ ॥ ૩ ॥
સુક્ષેત્રાચ્ચ સુબીજાચ્ચ પુણ્યો ભવતિ સમ્ભવઃ ।
અતોઽન્યતરતો હીનાદવરો નામ જાયતે ॥ ૪ ॥
વક્રાદ્ભુજાભ્યામૂરુભ્યાં પદ્ભ્યાં ચૈવાથ જજ્ઞિરે ।
સૃજતઃ પ્રજાપતેર્લોકાનિતિ ધર્મવિદો વિદુઃ ॥ ૫ ॥
મુખજા બ્રાહ્મણાસ્તાત બાહુજાઃ ક્ષત્રબન્ધવઃ ।
ઊરુજા ધનિનો રાજન્પાદજાઃ પરિચારકાઃ ॥ ૬ ॥
ચતુર્ણામેવ વર્ણાનામાગમઃ પુરુષર્ષભ ।
અતોઽન્યે ત્વતિરિક્તા યે તે વૈ સઙ્કરજાઃ સ્મૃતાઃ ॥ ૭ ॥
ક્ષત્રજાતિરથામ્બસ્થા ઉગ્રા વૈદેહકાસ્તથા ।
શ્વપાકાઃ પુલ્કસાઃ સ્તેના નિષાદાઃ સૂતમાગધાઃ ॥ ૮ ॥
આયોગાઃ કરણા વ્રાત્યાશ્ચન્દાલાશ્ચ નરાધિપ ।
એતે ચતુર્ભ્યો વર્ણેભ્યો જાયન્તે વૈ પરસ્પરમ્ ॥ ૯ ॥
જનક
બ્રહ્મણૈકેન જાતાનાં નાનાત્વં ગોત્રતઃ કથમ્ ।
બહૂનીહ હિ લોકે વૈ ગોત્રાણિ મુનિસત્તમ ॥ ૧૦ ॥
યત્ર તત્ર કથં જાતાઃ સ્વયોનિં મુનયો ગતાઃ ।
શૂદ્રયોનૌ સમુત્પન્ના વિયોનૌ ચ તથાપરે ॥ ૧૧ ॥
પરાશરોવાચ
રાજન્નેતદ્ભવેદ્ગ્રાહ્યમપકૃષ્ટેન જન્મના ।
મહાત્માનં સમુત્પત્તિસ્તપસા ભાવિતાત્મનામ્ ॥ ૧૨ ॥
ઉત્પાદ્ય પુત્રાન્મુનયો નૃપતૌ યત્ર તત્ર હ ।
સ્વેનૈવ તપસા તેષામૃષિત્વં વિદધુઃ પુનઃ ॥ ૧૩ ॥
પિતામહશ્ચ મે પૂર્વમૃશ્યશૃઙ્ગશ્ચ કાશ્યપઃ ।
વતસ્તાન્દ્યઃ કૃપશ્ચૈવ કક્ષીવાન્કમથાદયઃ ॥ ૧૪ ॥
યવક્રીતશ્ચ નૃપતે દ્રોણશ્ચ વદતાં વરઃ ।
આયુર્મતઙ્ગો દત્તશ્ ચ દ્રુપદો મત્સ્ય એવ ચ ॥ ૧૫ ॥
એતે સ્વાં પ્રકૃતિં પ્રાપ્તા વૈદેહ તપસોઽઽશ્રયાત્ ।
પ્રતિષ્ઠિતા વેદવિદો દમે તપસિ ચૈવ હિ ॥ ૧૬ ॥
મૂલગોત્રાણિ ચત્વારિ સમુત્પન્નાનિ પાર્થિવ ।
અઙ્ગિરાઃ કશ્યપશ્ચૈવ વસિષ્ઠો ભૃગુરેવ ચ ॥ ૧૭ ॥
કર્મતોઽન્યાનિ ગોત્રાણિ સમુત્પન્નાનિ પાર્થિવ ।
નામધેયાનિ તપસા તાનિ ચ ગ્રહણં સતામ્ ॥ ૧૮ ॥
જનક
વિશેષધર્માન્વર્ણાનાં પ્રબ્રૂહિ ભગવન્મમ ।
તથા સામાન્ય ધર્માંશ્ચ સર્વત્ર કુશલો હ્યસિ ॥ ૧૯ ॥
પરા
પ્રતિગ્રહો યાજનં ચ તથૈવાધ્યાપનં નૃપ ।
વિશેષધર્મો વિપ્રાણાં રક્ષા ક્ષત્રસ્ય શોભના ॥ ૨૦ ॥
કૃષિશ્ચ પાશુપાલ્યં ચ વાનિજ્યં ચ વિશામ્ અપિ ।
દ્વિજાનાં પરિચર્યા ચ શૂત્ર કર્મ નરાધિપ ॥ ૨૧ ॥
વિશેષધર્મા નૃપતે વર્ણાનાં પરિકીર્તિતાઃ ।
ધર્માન્સાધારણાંસ્તાત વિસ્તરેણ શૃણુષ્વ મે ॥ ૨૨ ॥
આનૃશંસ્યમહિંસા ચાપ્રમાદઃ સંવિભાગિતા ।
શ્રાદ્ધકર્માતિથેયં ચ સત્યમક્રોધ એવ ચ ॥ ૨૩ ॥
સ્વેષુ દારેષુ સન્તોષઃ શૌચં નિત્યાનસૂયતા ।
આત્મજ્ઞાનં તિતિક્ષા ચ ધર્માઃ સાધારણા નૃપ ॥ ૨૪ ॥
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાસ્ત્રયો વર્ણા દ્વિજાતયઃ ।
અત્ર તેષામધીકારો ધર્મેષુ દ્વિપદાં વર ॥ ૨૫ ॥
વિકર્માવસ્થિતા વર્ણાઃ પતન્તિ નૃપતે ત્રયઃ ।
ઉન્નમન્તિ યથા સન્તમાશ્રિત્યેહ સ્વકર્મસુ ॥ ૨૬ ॥
ન ચાપિ શૂદ્રઃ પતતીતિ નિશ્ચયો
ન ચાપિ સંસ્કારમિહાર્હતીતિ વા ।
શ્રુતિપ્રવૃત્તં ન ચ ધર્મમાપ્નુતે
ન ચાસ્ય ધર્મે પ્રતિષેધનં કૃતમ્ ॥ ૨૭ ॥
વૈદેહકં શૂદ્રમુદાહરન્તિ
દ્વિજા મહારાજ શ્રુતોપપન્નાઃ ।
અહં હિ પશ્યામિ નરેન્દ્ર દેવં
વિશ્વસ્ય વિષ્ણું જગતઃ પ્રધાનમ્ ॥ ૨૮ ॥
સતાં વૃત્તમનુષ્ઠાય નિહીના ઉજ્જિહીર્ષવઃ ।
મન્ત્રવર્જં ન દુષ્યન્તિ કુર્વાણાઃ પૌષ્ટિકીઃ ક્રિયાઃ ॥ ૨૯ ॥
યથા યથા હિ સદ્વૃત્તમાલમ્બન્તીતરે જનાઃ ।
તથા તથા સુખં પ્રાપ્ય પ્રેત્ય ચેહ ચ શેરતે ॥ ૩૦ ॥
જ
કિં કર્મ દૂસયત્યેનમથ જાતિર્મહામુને ।
સન્દેહો મે સમુત્પન્નસ્તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ ॥ ૩૧ ॥
પરા
અસંશયં મહારાજ ઉભયં દોષકારકમ્ ।
કર્મ ચૈવ હિ જાતિશ્ચ વિશેષં તુ નિશામય ॥ ૩૨ ॥
જાત્યા ચ કર્મણા ચૈવ દુષ્ટં કર્મ નિષેવતે ।
જાત્યા દુષ્ટશ્ચ યઃ પાપં ન કરોતિ સ પૂરુષઃ ॥ ૩૩ ॥
જાત્યા પ્રધાનં પુરુષં કુર્વાણં કર્મ ધિક્કૃતમ્ ।
કર્મ તદ્દૂસયત્યેનં તસ્માત્કર્મ ન શોભનમ્ ॥ ૩૪ ॥
જ
કાનિ કર્માણિ ધર્મ્યાણિ લોકેઽસ્મિન્દ્વિજસત્તમ ।
ન હિંસન્તીહ ભૂતાનિ ક્રિયમાણાનિ સર્વદા ॥ ૩૫ ॥
પરા
શૃણુ મેઽત્ર મહારાજ યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ ।
યાનિ કર્માણ્યહિંસ્રાણિ નરં ત્રાયન્તિ સર્વદા ॥ ૩૬ ॥
સંન્યસ્યાગ્નીનુપાસીનાઃ પશ્યન્તિ વિગતજ્વરાઃ ।
નૈઃશ્રેયસં ધર્મપથં સમારુહ્ય યથાક્રમમ્ ॥ ૩૭ ॥
પ્રશ્રિતા વિનયોપેતા દમનિત્યાઃ સુસંશિતાઃ ।
પ્રયાન્તિ સ્થાનમજરં સર્વકર્મ વિવર્જિતાઃ ॥ ૩૮ ॥
સર્વે વર્ણા ધર્મકાર્યાણિ સમ્યક્
કૃત્વા રાજન્સત્યવાક્યાનિ ચોક્ત્વા ।
ત્યક્ત્વાધર્મં દારુણં જીવલોકે
યાન્તિ સ્વર્ગં નાત્ર કાર્યો વિચારઃ ॥ ૩૯ ॥
અધ્યાય ૨૮૬
પરાશરોવાચ
પિતા સુખાયો ગુરવઃ સ્ત્રિયશ્ ચ
ન નિર્ગુણા નામ ભવન્તિ લોકે ।
અનન્યભક્તાઃ પ્રિયવાદિનશ્ ચ
હિતાશ્ચ વશ્યાશ્ચ તથૈવ રાજન્ ॥ ૧ ॥
પિતા પરં દૈવતં માનવાનાં
માતુર્વિશિષ્ટં પિતરં વદન્તિ ।
જ્ઞાનસ્ય લાભં પરમં વદન્તિ
જિતેન્દ્રિયાર્થાઃ પરમાપ્નુવન્તિ ॥ ૨ ॥
રણાજિરે યત્ર શરાગ્નિસંસ્તરે
નૃપાત્મજો ઘાતમવાપ્ય દહ્યતે ।
પ્રયાતિ લોકાનમરૈઃ સુદુર્લભાન્
નિષેવતે સ્વર્ગફલં યથાસુખમ્ ॥ ૩ ॥
શ્રાન્તં ભીતં ભ્રષ્ટ શસ્ત્રં રુદન્તં
પરાઙ્મુખં પરિબર્હૈશ્ચ હીનમ્ ।
અનુદ્યતં રોગિણં યાચમાનં
ન વૈ હિંસ્યાદ્બાલવૃદ્ધૌ ચ રાજન્ ॥ ૪ ॥
પરિબર્હૈઃ સુસમ્પન્નમુદ્યતં તુલ્યતાં ગતમ્ ।
અતિક્રમેત નૃપતિઃ સઙ્ગ્રામે ક્ષત્રિયાત્મજમ્ ॥ ૫ ॥
તુલ્યાદિહ વધઃ શ્રેયાન્વિશિષ્ટાચ્ચેતિ નિશ્ચયઃ ।
નિહીનાત્કાતરાચ્ચૈવ નૃપાણાં ગર્હિતો વધઃ ॥ ૬ ॥
પાપાત્પાપસમાચારાન્નિહીનાચ્ચ નરાધિપ ।
પાપ એવ વધઃ પ્રોક્તો નરકાયેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૭ ॥
ન કશ્ચિત્ત્રાતિ વૈ રાજન્દિષ્ટાન્ત વશમાગતમ્ ।
સાવશેષાયુષં ચાપિ કશ્ચિદેવાપકર્ષતિ ॥ ૮ ॥
સ્નિગ્ધૈશ્ચ ક્રિયમાણાનિ કર્માણીહ નિવર્તયેત્ ।
હિંસાત્મકાનિ કર્માણિ નાયુરિચ્છેત્પરાયુષા ॥ ૯ ॥
ગૃહસ્થાનાં તુ સર્વેષાં વિનાશમભિકાઙ્ક્ષિતામ્ ।
નિધનં શોભનં તાત પુલિનેષુ ક્રિયાવતામ્ ॥ ૧૦ ॥
આયુષિ ક્ષયમાપન્ને પઞ્ચત્વમુપગચ્છતિ ।
નાકારણાત્તદ્ભવતિ કારણૈરુપપાદિતમ્ ॥ ૧૧ ॥
તથા શરીરં ભવતિ દેહાદ્યેનોપપાદિતમ્ ।
અધ્વાનં ગતકશ્ચાયં પ્રાપ્તશ્ચાયં ગૃહાદ્ગૃહમ્ ॥ ૧૨ ॥
દ્વિતીયં કારણં તત્ર નાન્યત્કિં ચન વિદ્યતે ।
તદ્દેહં દેહિનાં યુક્તં મોક્ષભૂતેષુ વર્તતે ॥ ૧૩ ॥
સિરા સ્નાય્વસ્થિ સઙ્ઘાતં બીભત્સા મેધ્ય સઙ્કુલમ્ ।
ભૂતાનામિન્દ્રિયાણાં ચ ગુણાનાં ચ સમાગતમ્ ॥ ૧૪ ॥
ત્વગન્તં દેહમિત્યાહુર્વિદ્વાંસોઽધ્યાત્મચિન્તકાઃ ।
પુનૈરપિ પરિક્ષીણં શરીરં મર્ત્યતાં ગતમ્ ॥ ૧૫ ॥
શરીરિણા પરિત્યક્તં નિશ્ચેષ્ટં ગતચેતનમ્ ।
ભૂતૈઃ પ્રકૃતમાપન્નૈસ્તતો ભૂમૌ નિમજ્જતિ ॥ ૧૬ ॥
ભાવિતં કર્મયોગેન જાયતે તત્ર તત્ર હ ।
ઇદં શરીરં વૈદેહ મ્રિયતે યત્ર તત્ર હ ।
તત્સ્વભાવોઽપરો દૃષ્ટો વિસર્ગઃ કર્મણસ્તથા ॥ ૧૭ ॥
ન જાયતે તુ નૃપતે કં ચિત્કાલમયં પુનઃ ।
પરિભ્રમતિ ભૂતાત્મા દ્યામિવામ્બુધરો મહાન્ ॥ ૧૮ ॥
સ પુનર્જાયતે રાજન્પ્રાપ્યેહાયતનં નૃપ ।
મનસઃ પરમો હ્યાત્મા ઇન્દ્રિયેભ્યઃ પરં મનઃ ॥ ૧૯ ॥
દ્વિવિધાનાં ચ ભૂતાનાં જઙ્ગમાઃ પરમા નૃપ ।
જઙ્ગમાનામપિ તથા દ્વિપદાઃ પરમા મતાઃ ।
દ્વિપદાનામપિ તથા દ્વિજા વૈ પરમાઃ સ્મૃતાઃ ॥ ૨૦ ॥
દ્વિજાનામપિ રાજેન્દ્ર પ્રજ્ઞાવન્તઃ પરા મતાઃ ।
પ્રાજ્ઞાનામાત્મસમ્બુદ્ધાઃ સમ્બુદ્ધાનામમાનિનઃ ॥ ૨૧ ॥
જાતમન્વેતિ મરણં નૃણામિતિ વિનિશ્ચયઃ ।
અન્તવન્તિ હિ કર્માણિ સેવન્તે ગુણતઃ પ્રજાઃ ॥ ૨૨ ॥
આપન્ને તૂત્તરાં કાષ્ઠાં સૂર્યે યો નિધનં વ્રજેત્ ।
નક્ષત્રે ચ મુહૂર્તે ચ પુણ્યે રાજન્સ પુણ્યકૃત્ ॥ ૨૩ ॥
અયોજયિત્વા ક્લેશેન જનં પ્લાવ્ય ચ દુષ્કૃતમ્ ।
મૃત્યુનાપ્રાકૃતેનેહ કર્મકૃત્વાત્મશક્તિતઃ ॥ ૨૪ ॥
વિષમુદ્બન્ધનં દાહો દસ્યુ હસ્તાત્તથા વધઃ ।
દંસ્ત્રિભ્યશ્ચ પશુભ્યશ્ચ પ્રાકૃતો વધ ઉચ્યતે ॥ ૨૫ ॥
ન ચૈભિઃ પુણ્યકર્માણો યુજ્યન્તે નાભિસન્ધિજૈઃ ।
એવંવિધૈશ્ચ બહુભિરપરૈઃ પ્રાકૃતૈરપિ ॥ ૨૬ ॥
ઊર્ધ્વં હિત્વા પ્રતિષ્ઠન્તે પ્રાનાઃ પુણ્યકૃતાં નૃપ ।
મધ્યતો મધ્યપુણ્યાનામધો દુષ્કૃત કર્મણામ્ ॥ ૨૭ ॥
એકઃ શત્રુર્ન દ્વિતીયોઽસ્તિ શત્રુર્
અજ્ઞાનતુલ્યઃ પુરુષસ્ય રાજન્ ।
યેનાવૃતઃ કુરુતે સમ્પ્રયુક્તો
ઘોરાણિ કર્માણિ સુદારુણાનિ ॥ ૨૮ ॥
પ્રબોધનાર્થં શ્રુતિધર્મયુક્તં
વૃદ્દ્ધાનુપાસ્યં ચ ભવેત યસ્ય ।
પ્રયત્નસાધ્યો હિ સ રાજપુત્ર
પ્રજ્ઞાશરેણોન્મથિતઃ પરૈતિ ॥ ૨૯ ॥
અધીત્ય વેદાંસ્તપસા બ્રહ્મચારી
યજ્ઞાઞ્શક્ત્યા સંનિસૃજ્યેહ પઞ્ચ ।
વનં ગચ્છેત્પુરુષો ધર્મકામઃ
શ્રેયશ્ચિત્વા સ્થાપયિત્વા સ્વવંશમ્ ॥ ૩૦ ॥
ઉપભોગૈરપિ ત્યક્તં નાત્માનમવસાદયેત્ ।
ચન્દાલત્વેઽપિ માનુષ્યં સર્વથા તાત દુર્લભમ્ ॥ ૩૧ ॥
ઇયં હિ યોનિઃ પ્રથમા યાં પ્રાપ્ય જગતીપતે ।
આત્મા વૈ શક્યતે ત્રાતું કર્મભિઃ શુભલક્ષણૈઃ ॥ ૩૨ ॥
કથં ન વિપ્રનશ્યેમ યોનીતોઽસ્યા ઇતિ પ્રભો ।
કુર્વન્તિ ધર્મં મનુજાઃ શ્રુતિપ્રામાન્ય દર્શનાત્ ॥ ૩૩ ॥
યો દુર્લભતરં પ્રાપ્ય માનુષ્યમિહ વૈ નરઃ ।
ધર્માવમન્તા કામાત્મા ભવેત્સ ખલુ વઞ્ચ્યતે ॥ ૩૪ ॥
યસ્તુ પ્રીતિપુરોગેણ ચક્ષુષા તાત પશ્યતિ ।
દીપોપમાનિ ભૂતાનિ યાવદર્ચિર્ન નશ્યતિ ॥ ૩૫ ॥
સાન્ત્વેનાનુપ્રદાનેન પ્રિયવાદેન ચાપ્યુત ।
સમદુઃખસુખો ભૂત્વા સ પરત્ર મહીયતે ॥ ૩૬ ॥
દાનં ત્યાગઃ શોભના મૂર્તિરદ્ભ્યો
ભૂયઃ પ્લાવ્યં તપસા વૈ શરીરમ્ ।
સરસ્વતી નૈમિષપુષ્કરેષુ
યે ચાપ્યન્યે પુણ્યદેશાઃ પૃથિવ્યામ્ ॥ ૩૭ ॥
ગૃહેષુ યેષામસવઃ પતન્તિ
તેષામથો નિર્હરનં પ્રશસ્તમ્ ।
યાનેન વૈ પ્રાપનં ચ શ્મશાને
શૌચેન નૂનં વિધિના ચૈવ દાહઃ ॥ ૩૮ ॥
ઇષ્ટિઃ પુષ્ટિર્યજનં યાજનં ચ
દાનં પુણ્યાનાં કર્મણાં ચ પ્રયોગઃ ।
શક્ત્યા પિત્ર્યં યચ્ચ કિં ચિત્પ્રશસ્તં
સર્વાણ્યાત્માર્થે માનવો યઃ કરોતિ ॥ ૩૯ ॥
ધર્મશાસ્ત્રાણિ વેદાશ્ચ ષડઙ્ગાનિ નરાધિપ ।
શ્રેયસોઽર્થે વિધીયન્તે નરસ્યાક્લિષ્ટ કર્મણઃ ॥ ૪૦ ॥
ભીષ્મોવાચ
એવદ્વૈ સર્વમાખ્યાતં મુનિના સુમહાત્મના ।
વિદેહરાજાય પુરા શ્રેયસોઽર્થે નરાધિપ ॥ ૪૧ ॥
અધ્યાય ૨૮૭
ભીષ્મોવાચ
પુનરેવ તુ પપ્રચ્છ જનકો મિથિલાધિપઃ ।
પરાશરં મહાત્માનં ધર્મે પરમનિશ્ચયમ્ ॥ ૧ ॥
કિં શ્રેયઃ કા ગતિર્બ્રહ્મન્કિં કૃતં ન વિનશ્યતિ ।
ક્વ ગતો ન નિવર્તેત તન્મે બ્રૂહિ મહામુને ॥ ૨ ॥
પરાશરોવાચ
અસઙ્ગઃ શ્રેયસો મૂલં જ્ઞાનં જ્ઞાનગતિઃ પરા ।
ચીર્ણં તપો ન પ્રનશ્યેદ્વાપઃ ક્ષેત્રે ન નશ્યતિ ॥ ૩ ॥
છિત્ત્વાધર્મમયં પાશં યદા ધર્મેઽભિરજ્યતે ।
દત્ત્વાભય કૃતં દાનં તદા સિદ્ધિમવાપ્નુયાત્ ॥ ૪ ॥
યો દદાતિ સહસ્રાણિ ગવામશ્વશતાનિ ચ ।
અભયં સર્વભૂતેભ્યસ્તદ્દાનમતિવર્તતે ॥ ૫ ॥
વસન્વિષયમધ્યેઽપિ ન વસત્યેવ બુદ્ધિમાન્ ।
સંવસત્યેવ દુર્બુદ્ધિરસત્સુ વિષયેષ્વપિ ॥ ૬ ॥
નાધર્મઃ શ્લિષ્યતે પ્રાજ્ઞમાપઃ પુષ્કર પર્ણવત્ ।
અપ્રાજ્ઞમધિકં પાપં શ્લિષ્યતે જતુ કાષ્ઠવત્ ॥ ૭ ॥
નાધર્મઃ કારણાપેક્ષી કર્તારમભિમુઞ્ચતિ ।
કર્તા ખલુ યથાકાલં તત્સર્વમભિપદ્યતે ।
ન ભીદ્યન્તે કૃતાત્માન આત્મપ્રત્યય દર્શિનઃ ॥ ૮ ॥
બુદ્ધિકર્મેન્દ્રિયાણાં હિ પ્રમત્તો યો ન બુધ્યતે ।
શુભાશુભેષુ સક્તાત્મા પ્રાપ્નોતિ સુમહદ્ભયમ્ ॥ ૯ ॥
વીતરાગો જિતક્રોધઃ સમ્યગ્ભવતિ યઃ સદા ।
વિષયે વર્તમાનોઽપિ ન સ પાપેન યુજ્યતે ॥ ૧૦ ॥
મર્યાદાયાં ધર્મસેતુર્નિબદ્ધો નૈવ સીદતિ ।
પુષ્ટસ્રોત ઇવાયત્તઃ સ્ફીતો ભવતિ સઞ્ચયઃ ॥ ૧૧ ॥
યથા ભાનુગતં તેજો મનિઃ શુદ્ધઃ સમાધિના ।
આદત્તે રાજશાર્દૂલ તથા યોગઃ પ્રવર્તતે ॥ ૧૨ ॥
યથા તિલાનામિહ પુષ્પસંશ્રયાત્
પૃથક્પૃથગ્યાનિ ગુણોઽતિસૌમ્યતામ્ ।
તથા નરાણાં ભુવિ ભાવિતાત્મનાં
યથાશ્રયં સત્ત્વગુણઃ પ્રવર્તતે ॥ ૧૩ ॥
જહાતિ દારાનિહતે ન સમ્પદઃ
સદશ્વયાનં વિવિધાશ્ચ યાઃ ક્રિયાઃ ।
ત્રિવિષ્ટપે જાતમતિર્યદા નરસ્
તદાસ્ય બુદ્ધિર્વિષયેષુ ભીદ્યતે ॥ ૧૪ ॥
પ્રસક્તબુદ્ધિર્વિષયેષુ યો નરો
યો બુધ્યતે હ્યાત્મહિતં કદા ચન ।
સ સર્વભાવાનુગતેન ચેતસા
નૃપામિષેણેવ ઝષો વિકૃષ્યતે ॥ ૧૫ ॥
સઙ્ઘાતવાન્મર્ત્યલોકઃ પરસ્પરમપાશ્રિતઃ ।
કદલી ગર્ભનિઃસારો નૌરિવાપ્સુ નિમજ્જતિ ॥ ૧૬ ॥
ન ધર્મકાલઃ પુરુષસ્ય નિશ્ચિતો
નાપિ મૃત્યુઃ પુરુષં પ્રતીક્ષતે ।
ક્રિયા હિ ધર્મસ્ય સદૈવ શોભના
યદા નરો મૃત્યુમુખેઽભિવર્તતે ॥ ૧૭ ॥
યથાન્ધઃ સ્વગૃહે યુક્તો હ્યભ્યાસાદેવ ગચ્છતિ ।
તથાયુક્તેન મનસા પ્રાજ્ઞો ગચ્છતિ તાં ગતિમ્ ॥ ૧૮ ॥
મરણં જન્મનિ પ્રોક્તં જન્મ વૈ મરણાશ્રિતમ્ ।
અવિદ્વાન્મોક્ષધર્મેષુ બદ્ધોભ્રમતિ ચક્રવત્ ॥ ૧૯ ॥
યથા મૃણાલોઽનુગતમાશુ મુઞ્ચતિ કર્દમમ્ ।
તથાત્મા પુરુષસ્યેહ મનસા પરિમુચ્યતે ।
મનઃ પ્રનયતેઽઽત્માનં સ એનમભિયુઞ્જતિ ॥ ૨૦ ॥
પરાર્થે વર્તમાનસ્તુ સ્વકાર્યં યોઽભિમન્યતે ।
ઇન્દ્રિયાર્થેષુ સક્તઃ સન્સ્વકાર્યાત્પરિહીયતે ॥ ૨૧ ॥
અધસ્તિર્યગ્ગતિં ચૈવ સ્વર્ગે ચૈવ પરાં ગતિમ્ ।
પ્રાપ્નોતિ સ્વકૃતૈરાત્મા પ્રાજ્ઞસ્યેહેતરસ્ય ચ ॥ ૨૨ ॥
મૃન્મયે ભાજને પક્વે યથા વૈ ન્યસ્યતે દ્રવઃ ।
તથા શરીરં તપસા તપ્તં વિષયમશ્નુતે ॥ ૨૩ ॥
વિષયાનશ્નુતે યસ્તુ ન સ ભોક્ષ્યત્યસંશયમ્ ।
યસ્તુ ભોગાંસ્ત્યજેદાત્મા સ વૈ ભોક્તું વ્યવસ્યતિ ॥ ૨૪ ॥
નીહારેણ હિ સંવીતઃ શિશ્નોદર પરાયનઃ ।
જાત્યન્ધ ઇવ પન્થાનમાવૃતાત્મા ન બુધ્યતે ॥ ૨૫ ॥
વણિગ્યથા સમુદ્રાદ્વૈ યથાર્થં લભતે ધનમ્ ।
તથા મર્ત્યાર્ણવે જન્તોઃ કર્મ વિજ્ઞાનતો ગતિઃ ॥ ૨૬ ॥
અહોરાત્ર મયે લોકે જરા રૂપેણ સઞ્ચરન્ ।
મૃત્યુર્ગ્રસતિ ભૂતાનિ પવનં પન્નગો યથા ॥ ૨૭ ॥
સ્વયં કૃતાનિ કર્માણિ જાતો જન્તુઃ પ્રપદ્યતે ।
નાકૃતં લભતે કશ્ચિત્કિં ચિદત્ર પ્રિયાપ્રિયમ્ ॥ ૨૮ ॥
શયાનં યાન્તમાસીનં પ્રવૃત્તં વિષયેષુ ચ ।
શુભાશુભાનિ કર્માણિ પ્રપદ્યન્તે નરં સદા ॥ ૨૯ ॥
ન હ્યન્યત્તીરમાસાદ્ય પુનસ્તર્તું વ્યવસ્યતિ ।
દુર્લભો દૃશ્યતે હ્યસ્ય વિનિપાતો મહાર્ણવે ॥ ૩૦ ॥
યથા ભારાવસક્તા હિ નૌર્મહામ્ભસિ તન્તુના ।
તથા મનોઽભિયોગાદ્વૈ શરીરં પ્રતિકર્ષતિ ॥ ૩૧ ॥
યથા સમુદ્રમભિતઃ સંસ્યૂતાઃ સરિતોઽપરાઃ ।
તથાદ્યા પ્રકૃતિર્યોગાદભિસંસ્યૂયતે સદા ॥ ૩૨ ॥
સ્નેહપાશૈર્બહુવિભૈરાસક્તમનસો નરાઃ ।
પ્રકૃતિષ્ઠા વિષીદન્તિ જલે સૈકત વેશ્મવત્ ॥ ૩૩ ॥
શરીરગૃહ સંસ્થસ્ય શૌચતીર્થસ્ય દેહિનઃ ।
બુદ્ધિમાર્ગ પ્રયાતસ્ય સુખં ત્વિહ પરત્ર ચ ॥ ૩૪ ॥
વિસ્તરાઃ ક્લેશસંયુક્તાઃ સઙ્ક્ષેપાસ્તુ સુખાવહાઃ ।
પરાર્થં વિસ્તરાઃ સર્વે ત્યાગમાત્મહિતં વિદુઃ ॥ ૩૫ ॥
સઙ્કલ્પજો મિત્રવર્ગો જ્ઞાતયઃ કારણાત્મકાઃ ।
ભાર્યા દાસાશ્ચ પુત્રાશ્ચ સ્વમર્થમનુયુઞ્જતે ॥ ૩૬ ॥
ન માતા ન પિતા કિં ચિત્કસ્ય ચિત્પ્રતિપદ્યતે ।
દાનપથ્યોદનો જન્તુઃ સ્વકર્મફલમશ્નુતે ॥ ૩૭ ॥
માતાપુત્રઃ પિતા ભ્રાતા ભાર્યા મિત્ર જનસ્તથા ।
અષ્ટાપદ પદસ્થાને ત્વક્ષમુદ્રેવ ન્યસ્યતે ॥ ૩૮ ॥
સર્વાણિ કર્માણિ પુરા કૃતાનિ
શુભાશુભાન્યાત્મનો યાન્તિ જન્તોર્ ।
ઉપસ્થિતં કર્મફલં વિદિત્વા
બુદ્ધિં તથા ચોદયતેઽન્તરાત્મા ॥ ૩૯ ॥
વ્યવસાયં સમાશ્રિત્ય સહાયાન્યોઽધિગચ્છતિ ।
ન તસ્ય કશ્ચિદારમ્ભઃ કદા ચિદવસીદતિ ॥ ૪૦ ॥
અદ્વૈધ મનસં યુક્તં શૂરં ધીરં વિપશ્ચિતમ્ ।
ન શ્રીઃ સન્ત્યજતે નિત્યમાદિત્યમિવ રશ્મયઃ ॥ ૪૧ ॥
આસ્તિક્ય વ્યવસાયાભ્યામુપાયાદ્વિસ્મયાદ્ધિયા ।
યમારભત્યનિન્દ્યાત્મા ન સોઽર્થઃ પરિષીદતિ ॥ ૪૨ ॥
સર્વૈઃ સ્વાનિ શુભાશુભાનિ નિયતં કર્માણિ જન્તુઃ સ્વયં
ગર્ભાત્સમ્પ્પ્રતિપદ્યતે તદુભયં યત્તેન પૂર્વં કૃતમ્ ।
મૃત્યુશ્ચાપરિહારવાન્સમગતિઃ કાલેન વિચ્છેદિતા
દારોશ્ચૂર્ણમિવાશ્મસારવિહિતં કર્માન્તિકં પ્રાપયેત્ ॥ ૪૩ ॥
સ્વરૂપતામાત્મકૃતં ચ વિસ્તરં
કુલાન્વયં દ્રવ્યસમૃદ્ધિ સઞ્ચયમ્ ।
નરો હિ સર્વો લભતે યથાકૃતં
શુભશુભેનાત્મ કૃતેન કર્મણા ॥ ૪૪ ॥
ભીષ્મોવાચ
ઇત્યુક્તો જનકો રાજન્યથાતથ્યં મનીસિના ।
શ્રુત્વા ધર્મવિદાં શ્રેષ્ઠઃ પરાં મુદમવાપ હ ॥ ૪૫ ॥
॥ ઇતિ પરાશરગીતા સમાપ્તા ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Parashara Gita in Sanskrit – English – Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil