॥ Vairagyashatakam Malayalam Lyrics ॥
വൈരാഗ്യശതകം
1 തൃഷ്ണാദൂഷണം ।
ചൂഡോത്തംസിതചന്ദ്രചാരുകലികാചഞ്ചച്ഛിഖാഭാസ്വരോ
ലീലാദഗ്ധവിലോലകാമശലഭഃ ശ്രേയോദശാഗ്രേ സ്ഫുരന്‍ ।
അന്തഃസ്ഫൂര്‍ജദപാരമോഹതിമിരപ്രാഗ്ഭാരമുച്ചാടയന്‍ഃ
ചേതഃസദ്മനി യോഗിനാം വിജയതേ ജ്ഞാനപ്രദീപോ ഹരഃ ॥ 1 ॥
1 Condemnation of Desire
To Him who appears radiant in the shimmering rays, like half-bloomed buds,
of the crescent moon which ornaments His head; who sportively burned Cupid
like a moth; whose presence augurs supreme well-being; who, like the sun,
inwardly dispels the dense darkness of ignorance engulfing the mind; who is
like a lamp of knowledge shining in the hearts of yogis; Victory to Shiva!
തൃഷ്ണാ = thirst (of desire)
ദൂഷണം = condemnation
ചൂഡ = head
ഉത്തംസിത = made an ornament
ചന്ദ്ര = moon
ചാരു = beautiful
കലികാ = partially opened buds
ചഞ്ചച്ഛിഖാ = lambent beams
ഭാസ്വരഃ = shining sun
ലീലാ = sport
ദഗ്ധ = burnt up
വിലോല = unsteady
കാമ = passion
ശലഭഃ = a moth
ശ്രേയോദശ = circumstances of prosperity
അഗ്രേ = in front of
സ്ഫുരന്‍ = appearing
അന്തഃസ്ഫൂര്‍ജത് = spreading forth in the heart
അപാര = endless
മോഹ = ignorance
തിമിര = night
പ്രാഗ്ഭാരം = heavy mass at the front
ഉച്ചാടയന്‍ഃ = smites away
ചേതഃ = heart
സദ്മനി = in the temple of
യോഗിനാം = of the yogi
വിജയതേ = proves victorious
ജ്ഞാനപ്രദീപഃ = light of knowledge
ഹരഃ = Siva
ഭ്രാന്തം ദേശമനേകദുര്‍ഗവിഷമം പ്രാപ്തം ന കിഞ്ചിത്ഫലം
ത്യക്ത്വാ ജാതികുലാഭിമാനമുചിതം സേവാ കൃതാ നിഷ്ഫലാ ।
ഭുക്തം മാനവിവര്‍ജിതം പരഗൃഹേഷ്വാശങ്കയാ കാകവത്
തൃഷ്ണേ ജൃംഭസി പാപകര്‍മപിശുനേ നാദ്യാപി സന്തുഷ്യസി ॥ 2 ॥
Travelling across many difficult and dangerous places brought me no
wealth; giving up pride of lineage, I have served the rich in vain,
without self-respect, in others’ homes; I have craved and eaten like
crows in others’ homes; and still, oh Desire! instigator of wicked deeds,
you prosper and even then remain unsatisfied.
ഭ്രാന്തം = roamed
ദേശം = places
അനേക = various
ദുര്‍ഗ = difficult
വിഷമം = obstacles
പ്രാപ്തം = obtained
ന = not
കിഞ്ചിത് = even a little
ഫലം = result/wealth
ത്യക്ത്വാ = having given up
ജാതി = birth in a caste
കുല = lineage
അഭിമാനം = pride
ഉചിതം = proper
സേവാ = service
കൃതാ = having performed
നിഷ്ഫലാ = fruitless
ഭുക്തം = fed
മാന = honor
വിവര്‍ജിതം = devoid of
പരഗൃഹേശു = in others’ homes
ആശങ്കയാ = hankering after gain
കാകവത് = like a crow
തൃഷ്ണേ = thirsting desire
ജൃംഭസി = increases
പാപകര്‍മപിശുനേ = indicative of evil deeds
ന അദ്യ അപി = not now even
സന്തുഷ്യസി = satisfied
ഉത്ഖാതം നിധിശങ്കയാ ക്ഷിതിതലം ധ്മാതാ ഗിരേര്‍ധാതവോ
നിസ്തീര്‍ണഃ സരിതാം പതിര്‍നൃപതയോ യത്നേന സംതോഷിതാഃ ।
മന്ത്രാരാധനതത്പരേണ മനസാ നീതാഃ ശ്മശാനേ നിശാഃ
പ്രാപ്തഃ കാണവരാടകോഽപി ന മയാ തൃഷ്ണേ സകാമാ ഭവ ॥ 3 ॥
Digging the earth for wealth, smelting the rocks for prcious metals,
crossing the oceans, laboring to keep in favor of kings, chanting
incantations with a totally absorbed mind in cremation sites,–brought
me not even a broken piece of a glimmering shell. Oh Desire! therefore,
remain contented.
ഉത്ഖാതം = dug
നിധി = precious metals
ശങ്കയാ = in quest of
ക്ഷിതിതലം = earth
ധ്മാതാ = smelted
ഗിരേഃ = stones
ധാതവഃ = precious metals
നിസ്തീര്‍ണഃ = crossed
സരിതാം = oceans
പതിഃ = chief
നൃപതയഃ = royal
യത്നേന = with effort
സംതോഷിതാഃ = favored
മന്ത്ര = incantations
ആരാധന = worship
തത്പരേണ = utmost effort
മനസാ = mentally
നീതാഃ = carried out
ശ്മശാനേ = cramation grounds
നിശാഃ = nights
പ്രാപ്തഃ = achieved
കാണവരാടകഃ = a broken cowrie
അപി = even
ന = not
മയാ = by me
തൃഷ്ണേ = desire
സകാമാ = satisfied
ഭവ = be
ഖലാലാപാഃ സോഢാഃ കഥമപി തദാരാധനപരൈഃ
നിഗൃഹ്യാന്തര്‍ബാഷ്പം ഹസിതമപി ശൂന്യേന മനസാ ।
കൃതോ വിത്തസ്തംഭപ്രതിഹതധിയാമഞ്ജലിരപി
ത്വമാശേ മോഘാശേ കിമപരമതോ നര്‍തയസി മാം ॥ 4 ॥
Enduring somehow in servility the talk of the wicked; holding back tears;
smiling with a vacant mind; bowing low to wealthy but stupid people; oh
insatiable Desire! What other futile deeds would you have me dance in?
ഖല = wicked
ആലാപാഃ = talk
സോഢാഃ = shabby
കഥമപി = somehow
തത് = that
ആരാധനപരൈഃ = servile attendance
നിഗൃഹ്യ = suppressing
അന്തര്‍ബാഷ്പം = tears
ഹസിതം = smiling
അപി = even
ശൂന്യേന = vacant
മനസാ = mentally
കൃതഃ = made
വിത്ത = wealth
സ്തംഭ = inactive
പ്രതിഹത = dulled
ധിയാം = intellect
അഞ്ജലിഃ = obeisance
അപി = also
ത്വം = you
ആശേ = oh Desire!
മോഘാശേ = with hopes thwarted
കിം = what
അപരം = other
അതഃ = hence
നര്‍തയസി = dance
മാം = me
അമീഷാം പ്രാണാനാം തുലിതബിസിനീപത്രപയസാം
കൃതേ കിം നാസ്മാഭിര്‍വിഗലിതവിവേകൈര്‍വ്യവസിതം ।
യദാഢ്യാനാമഗ്രേ ദ്രവിണമദനിഃസംജ്ഞമനസാം
കൃതം വീതവ്രീഡൈര്‍നിജഗുണകഥാപാതകമപി ॥ 5 ॥
Our energies, as fickle as the water drops on the lotus leaf, we have spent
with thoughtless abandon. In front of the rich, with their minds dulled by the
arrogance of wealth, we have sinned by flattering ourselves.
അമീഷാം = our
പ്രാണാനാം = all the vital forces
തുലിത = unsteady
ബിസിനീ = lotus
പത്ര = leaf
പയസാം = water
കൃതേ = done
കിം = what
ന = not
അസ്മാഭിഃ = by us
വിഗലിത = depraved
വിവേകൈഃ = conscience
വ്യവസിതം = performed
യത് = which
ആഢ്യാനാം = of the rich
അഗ്രേ = in the presence
ദ്രവിണമദ = pride of wealth
നിഃസംജ്ഞ = stupefied
മനസാം = minds
കൃതം = committed
വീത = without
വ്രീഡൈര്‍ = shame
നിജഗുണ = own virtues
കഥാ = reciting
പാതകം = sin
അപി = even
ക്ഷാന്തം ന ക്ഷമയാ ഗൃഹോചിതസുഖം ത്യക്തം ന സംതോഷതഃ
സോഢാ ദുഃസഹശീതവാതതപനക്ലേശാ ന തപ്തം തപഃ ।
ധ്യാതം വിത്തമഹര്‍നിശം നിയമിതപ്രാണൈര്‍ന ശംഭോഃ പദം
തത്തത്കര്‍മ കൃതം യദേവ മുനിഭിസ്തൈസ്തൈഃ ഫലൈര്‍വഞ്ചിതാഃ ॥ 6 ॥
Forgiving out of weakness, giving up comforts of the home out of lack
of fulfilment, tolerating the unbearable cold, wind, heat, without
fulfilling austerities, thinking of riches day and night withintense
energy but not on Shiva’s feet,; thus have we performed the actions of
the ascetic recluse, but devoid of the benefits.
ക്ഷാന്തം = forgiven
ന = not
ക്ഷമയാ = forgiveness
ഗൃഹോചിതസുഖം = comforts of home-life
ത്യക്തം = renounced
ന = not
സംതോഷതഃ = with contentment
soDhA
ദുഃസഹ = inclement
ശീത = cold
വാത = wind
തപന = heat
ക്ലേശാ = suffered inclement weather
ന = not
തപ്തം = heated
തപഃ = austerities
ധ്യാതം = meditating
വിത്തം = money
അഹര്‍നിശം = day and night
നിയമിത = controlled
പ്രാണൈഃ = breath and vital forces
ന = not
ശംഭോഃ = of Shiva
പദം = feet
തത്തത്കര്‍മ =those very acts
കൃതം = done
യദേവ = which verily
മുനിഭിഃ = by reclusive saints
തൈസ്തൈഃ = those only
ഫലൈഃ = of good results
വഞ്ചിതാഃ = deprived of
ഭോഗാ ന ഭുക്താ വയമേവ ഭുക്താഃ
തപോ ന തപ്തം വയമേവ തപ്താഃ ।
കാലോ ന യാതോ വയമേവ യാതാ-
സ്തൃഷ്ണാ ന ജീര്‍ണാ വയമേവ ജീര്‍ണാഃ ॥ 7 ॥
We have not enjoyed mundane pleasures, but ourselves have been devoured by
desires. We have not performed austeriries, but got scorched ourselves,
nevertheless; time is not gone but we approach the end. Desires do not
wear out, only we ourselves are struck down by senility.
ഭോഗാ = worldly pleasures
ന = not
ഭുക്താ = enjoyed
വയം ഏവ = we ourselves
ഭുക്താഃ = eaten up
തപഃ = austerities
ന = not
തപ്തം = performed
വയം ഏവ = we ourselves
തപ്താഃ = burnt
കാലഃ = time
ന = not
യാതഃ = gone
വയം ഏവ = we ourselves
യാതാഃ = gone
തൃഷ്ണാ = desire
ന = not
ജീര്‍ണാ = reduced
വയം = we
ഏവ = alone
ജീര്‍ണാഃ = aged
വലീഭിര്‍മുഖമാക്രാന്തം പലിതേനാങ്കിതം ശിരഃ ।
ഗാത്രാണി ശിഥിലായന്തേ തൃഷ്ണൈകാ തരുണായതേ ॥ 8 ॥
Face covered with wrinkles, the head painted white with gray hair, the limbs
feeble, and yet Desire alone stays youthful.
വലീ = with wrinkles
മുഖം = face
ആക്രാന്തം = attacked
പലിതേന = grey hair
അങ്കിതം = painted white
ശിരഃ = head
ഗാത്രാണി = limbs
ശിഥിലായന്തേ = enfeebled
തൃഷ്ണൈകാ = desire alone
തരുണായതേ = rejuvenating
നിവൃത്താ ഭോഗേച്ഛാ പുരുഷബഹുമാനോഽപി ഗലിതഃ
സമാനാഃ സ്വര്യാതാഃ സപദി സുഹൃദോ ജീവിതസമാഃ ।
ശനൈര്യഷ്ട്യുത്ഥാനം ഘനതിമിരരുദ്ധേ ച നയനേ
അഹോ മൂഢഃ കായസ്തദപി മരണാപായചകിതഃ ॥ 9 ॥
With desires receding, even much respect of many dropping away, dear
friends close to my heart fleeing to heaven, standing up slowly with
the help of a stick, eyesight darkened by cataracts,—even then the
body in its stupidity, wonders at the prospect of death!
നിവൃത്താ = receded
ഭോഗേച്ഛാ = desire for pleasures
പുരുഷ = person
ബഹുമാനഃ = respect
അപി = also
ഗലിതഃ = lost
സമാനാഃ = compeers
സ്വര്യാതാഃ = gone to heaven
സപദി = swiftly
സുഹൃദഃ = dear friends
ജീവിതസമാഃ = as much as life
ശനൈഃ = slowly
യഷ്ട്യുത്ഥാനം = raise oneself slowly with the help of a staff
ഘനതിമിരരുദ്ധേ = covered by dense cataracts
ച = and
നയനേ = eyes
അഹോ = alas
മൂഢഃ = stupidity
കായഃ = the body
തദപി = even then
മരണാപായചകിതഃ = wonders at the thought of death
ആശാ നാമ നദീ മനോരഥജലാ തൃഷ്ണാതരങ്ഗാകുലാ
രാഗഗ്രാഹവതീ വിതര്‍കവിഹഗാ ധൈര്യദ്രുമധ്വംസിനീ ।
മോഹാവര്‍തസുദുസ്തരാതിഗഹനാ പ്രോത്തുങ്ഗചിന്താതടീ
തസ്യാഃ പാരഗതാ വിശുദ്ധമനസോ നന്ദന്തി യോഗീശ്വരാഃ ॥ 10 ॥
Hope, like a river, with fantasies as water, agitated by waves of desires;
attachments to various objects serving as prey; abounding in thoughts of greed,
like birds; destroying the foes of courage; surrounded by eddies of ignorance
deep and difficult to cross; with precipitous banks of anxiety—such a river
the perfected yogis of pure minds, cross to enjoy beatitude.
ആശാ = hope
നാമ = named
നദീ = river
മനോരഥജലാ = of the water of desires
തൃഷ്ണാ = passions
തരങ്ഗ = waves
ആകുലാ = raging
രാഗഗ്രാഹവതീ = grasped by attachments to objects
വിതര്‍ക = scheming thoughts (of greed)
വിഹഗാ = birds
ധൈര്യ = courage
ദ്രുമ = tree
ധ്വംസിനീ = destroyer
മോഹാവര്‍ത = whirlpools of ignorance
സുദുസ്തര = impassable
അതി = great
ഗഹനാ = deep
പ്രോത്തുങ്ഗ = precipitous
ചിന്താ = anxiety
തടീ = banks
തസ്യാഃ = their
പാരഗതാഃ = cross beyond
വിശുദ്ധ = purified
മനസഃ = mind
നന്ദന്തി = enjoy
യോഗീശ്വരാഃ = great yogis
വിഷയപരിത്യാഗവിഡംബനാ ।
ന സംസാരോത്പന്നം ചരിതമനുപശ്യാമി കുശലം
വിപാകഃ പുണ്യാനാം ജനയതി ഭയം മേ വിമൃശതഃ ।
മഹദ്ഭിഃ പുണ്യൌഘൈശ്ചിരപരിഗൃഹീതാശ്ച വിഷയാ
മഹാന്തോ ജായന്തേ വ്യസനമിവ ദാതും വിഷയിണാം ॥ 11 ॥
I do not see true well-being accruing from actions repeated life after life
in this world. On deep thought, I find it fearsome this collection of merits.
By this great store of merits further enjoyments can be procured. Attachment to
pleasures only brings more misery.
വിഷയ = sensual objects
പരിത്യാഗ = giving up
വിഡംബനാ = futile efforts
ന = not
സംസാരോത്പന്നം = produced through life after life
ചരിതം = performed
അനുപശ്യാമി = see
കുശലം = well-being
വിപാകഃ = accumulation
പുണ്യാനാം = of virtues
ജനയതി = engenders
ഭയം = fear
മേ = in me
വിമൃശതഃ = on deep thinking
മഹദ്ഭിഃ = by great
പുണ്യ = merit
ഓഘൈഃ = stream
ചിര =constant
പരിഗൃഹിതാഃ = earned
ച = and
വിഷയാ = sensual pleasures
മഹാന്തഃ = greatly
ജായന്തേ = produces
വ്യസനമിവ = misery
ദാതും = giving
വിഷയിണാം = those attached to pleasures
അവശ്യം യാതാരശ്ചിരതരമുഷിത്വാപി വിഷയാ
വിയോഗേ കോ ഭേദസ്ത്യജതി ന ജനോ യത്സ്വയമമൂന്‍ ।
വ്രജന്തഃ സ്വാതന്ത്ര്യാദതുലപരിതാപായ മനസഃ
സ്വയം ത്യക്താ ഹ്യേതേ ശമസുഖമനന്തം വിദധതി ॥ 12 ॥
Sensual pleasures will surely leave us sometime, even if they stay with us
for a long time. Then, what difference does it make if the people discard them
by their own choice? The mind is sorely afflicted if pleasures leave us
of their own accord. However, if people renounce them voluntarily, such
self-control gives infinite bliss.
അവശ്യം = certainly
യാതാരഃ = gone
ചിരതരം = long time
ഉഷിത്വാപി = even after staying
വിഷയാ = sensual pleasures
വിയോഗേ = departure
കഃ = what
ഭേദഃ = difference
ത്യജതി = give up
ന = not
ജനഃ = people
യത്സ്വയമമൂന്‍ = that of their own accord
വ്രജന്തഃ = leave
സ്വാതന്ത്ര്യാത് = on their own
അതുല = incomparable
പരിതാപായ = misery
മനസഃ = mental
സ്വയം = by themselves
ത്യക്താ = give up
ഹ്യേതേ = verily these
ശമ = self-control
സുഖം = happiness
അനന്തം = infinite
വിദധതി = specially give
ബ്രഹ്മജ്ഞാനവിവേകനിര്‍മലധിയഃ കുര്‍വന്ത്യഹോ ദുഷ്കരം
യന്‍മുഞ്ചന്ത്യുപഭോഗഭാഞ്ജ്യപി ധനാന്യേകാന്തതോ നിഃസ്പൃഹാഃ ।
സമ്പ്രാപ്താന്ന പുരാ ന സമ്പ്രതി ന ച പ്രാപ്തൌ ദൃഢപ്രത്യയാന്‍
വാഞ്ഛാമാത്രപരിഗ്രഹാനപി പരം ത്യക്തും ന ശക്താ വയം ॥ 13 ॥
Ah! knowledge of Reality gained by discrimination through purified intellect
must be difficult. For it results from the absolute renunciation of desires
which wealth enabled them to enjoy. The same obtained in the past or present,
or to be obtained in the future, we are unable to renounce, though they remain
as mere longings.
ബ്രഹ്മജ്ഞാന = knowledge of supreme reality
വിവേക = discrimination
നിര്‍മല = pure
ധിയഃ = minds
കുര്‍വന്തി = do
അഹോ = ah!
ദുഷ്കരം = difficult to achieve
യത് = which
മുഞ്ചന്ത്യ് = discard
ഉപഭോഗഭാഞ്ജ്യപി = bringing enjoyment
ധനാനി = wealth
ഏകാന്തതഃ = wholly
നിഃസ്പൃഹാഃ = those devoid of craving
സമ്പ്രാപ്താന്ന = not obtained
പുരാ = in the past
ന = not
സമ്പ്രതി = in the present
ന = not
ച = and
പ്രാപ്തൌ = obtained
ദൃഢ = firm
പ്രത്യയാന്‍ = conviction
വാഞ്ഛാമാത്ര = desiring
പരിഗ്രഹാനപി = to obtain
പരം = lasting
ത്യക്തും = to give up
ന = not
ശക്താ = able
വയം = we
ധന്യാനാം ഗിരികന്ദരേഷു വസതാം ജ്യോതിഃ പരം ധ്യായതാം
ആനന്ദാശ്രുകണാന്‍പിബന്തി ശകുനാ നിഃശങ്കമങ്കേശയാഃ ।
അസ്മാകം തു മനോരഥോപരചിതപ്രാസാദവാപീതട-
ക്രീഡാകാനനകേലികൌതുകജുഷാമായുഃ പരം ക്ഷീയതേ ॥ 14 ॥
Blessed are they who live in mountain-caves, meditating on the Supreme Light,
with the birds fearlessly sitting on their laps drinking the tears of joy.
Our life fades away, revelling in fantasies in palaces or on the banks
of refreshing ponds, or in pleasure gardens.
ധന്യാനാം = blessed
ഗിരികന്ദരേഷു = in mountain-caves
വസതാം = living
ജ്യോതിഃ = light
പരം = supreme
ധ്യായതാം = meditating
ആനന്ദ = joy
അശ്രുകണാന്‍ = tear drops
പിബന്തി = drink
ശകുനാ = birds
നിഃശങ്കം = without fear
അങ്കേശയാഃ = sitting on laps
അസ്മാകം = our
തു = indeed
മനോരഥ = fantasies
ഉപരചിത = created
പ്രാസാദ = palaces
വാപീതട- = on banks of waters
ക്രീഡാ = sport
കാനനകേലികൌതുക = pleasure gardens
ജുഷാം = fast
ആയുഃ = life
പരം = fast
ക്ഷീയതേ = weakens ..14..
ഭിക്ഷാശനം തദപി നീരസമേകവാരം
ശയ്യാ ച ഭൂഃ പരിജനോ നിജദേഹമാത്രം ।
വസ്ത്രം വിശീര്‍ണശതഖണ്ഡമയീ ച കന്ഥാ
ഹാ ഹാ തഥാപി വിഷയാ ന പരിത്യജന്തി ॥ 15 ॥
For eating I have tasteless food once a day, after begging of alms; the earth
for a bed, and my own body as a servant; for dress, a blanket made from
hundreds of rags; and yet alas! sensual desires do not leave me!
ഭിക്ഷാശനം = food by begging
തദപി = that too
നീരസം = tasteless
ഏകവാരം = once a day
ശയ്യാ = bed
ച = and
ഭൂഃ = earth
പരിജനഃ = attendants
വസ്ത്രം = dress
വിശീര്‍ണ = worn out
ശതഖണ്ഡമയീ = torn in hundred pieces
ച = and
കന്ഥാ = patched up
ഹാ = alas
ഹാ = alas
തഥാപി = even then
വിഷയാ = sensual craving
ന = not
പരിത്യജന്തി = give up
സ്തനൌ മാംസഗ്രന്ഥീ കനകകലശാവിത്യുപമിതൌ
മുഖം ശ്ലേഷ്മാഗാരം തദപി ച ശശാങ്കേന തുലിതം ।
സ്രവന്‍മൂത്രക്ലീന്നം കരിവരശിരസ്പര്‍ധി ജഘനം
മുഹുര്‍നിന്ദ്യം രൂപം കവിജനവിശേഷൈര്‍ഗുരു കൃതം ॥ 16 ॥
The poets give such metaphors as golden vessels to the breasts which are
but two lumps of flesh; the mouth, seat of phlegm and mucus, are compared to
the moon; the loins, outlet for wet urine, are likened to the forehead of
an elephant; thus glorifying the human form that is always contemptible.
സ്തനൌ = breasts
മാംസഗ്രന്ഥീ = lumps of flesh
കനകകലശാവിത്യുപമിതൌ = compared to golden jugs
മുഖം = mouth
ശ്ലേഷ്മ = saliva/phlegm
അഗാരം = seat
തദപി = yet
ച = and
ശശാങ്കേന = to the moon
തുലിതം = compared to
സ്രവന്‍ = flowing
മൂത്ര = urine
ക്ലിന്നം = fouled
കരിവര = elephant
ശിര = head
സ്പര്‍ധി = likened to
ജഘനം = hip and loins
മുഹുര്‍നിന്ദ്യം = ever despicable
രൂപം = form
കവിജന = poets
വിശേഷൈഃ = especially
ഗുരു = great
കൃതം = done
ഏകോ രാഗിഷു രാജതേ പ്രിയതമാദേഹാര്‍ധഹാരീ ഹരോ
നീരാഗേഷു ജനോ വിമുക്തലലനാസങ്ഗോ ന യസ്മാത്പരഃ ।
ദുര്‍വാരസ്മരബാണപന്നഗവിഷവ്യാവിദ്ധമുഗ്ധോ ജനഃ
ശേഷഃ കാമവിഡംബിതാന്ന വിഷയാന്‍ഭോക്തും ന മോക്തും ക്ഷമഃ ॥ 17 ॥
Uniquely great is Shiva among the sensuous, for he shares half the body with
His beloved; among the dispassionate no one excels Him in detachment from women.
Rest of the people, stunned in infatuation by Cupid’s irresistible arrows tipped
with serpent poison, can neither enjoy their desires nor give them up at will.
ഏകഃ = one, unique
രാഗിഷു = sensual
രാജതേ = stands out
പ്രിയതമാ = beloved
ദേഹ = body
അര്‍ധഹാരീ = sharing
ഹരഃ = Siva
നീരാഗേഷു = among the dispassionate
ജനഃ = people
വിമുക്ത = free
ലലനാ = woman
സങ്ഗഃ = company
ന = not
യസ്മാത് = from which
പരഃ = superior
ദുര്‍വാരസ്മര = irresistible, Cupid
ബാണ = arrow
പന്നഗ = snake
വിഷ = poison
വ്യാവിദ്ധ = smitten
മുഗ്ധഃ = stupefied
ജനഃ = people
ശേഷഃ = rest
കാമവിഡംബിതാന്‍ =infatuated by love
ന = not
വിഷയാന്‍ഭോക്തും = enjoying desires
ന = not
മോക്തും = give up
ക്ഷമഃ = able
അജാനന്ദാഹാത്മ്യം പതതു ശലഭസ്തീവ്രദഹനേ
സ മീനോഽപ്യജ്ഞാനാദ്വഡിശയുതമശ്നാതു പിശിതം ।
വിജാനന്തോഽപ്യേതേ വയമിഹ വിപജ്ജാലജടിലാന്‍
ന മുഞ്ചാമഃ കാമാനഹഹ ഗഹനോ മോഹമഹിമാ ॥ 18 ॥
Like a moth falling in fire, not knowing its burning power; or like the fish
caught in ignorance by the baited hook; we, despite knowing the dangers, do not
renounce sensual pleasures. Oh! how profound is the glory of delusion!
അജാനന്‍ = not knowing
ദാഹാത്മ്യം = burning power
പതതു = falls
ശലഭഃ = moth
തീവ്ര = glowing
ദഹനേ = in fire
സ = that
മീനഃ = fish
അപി = also
അജ്ഞാനാദ് = due to ignorance
വഡിശ = fish-hook
യുതം = with
അശ്നാതു = fish also due to ignorance eats from the hook
പിശിതം = bait
വിജാനന്തഃ = intellectual understanding
അപി = even
ഏതേ = herewith
വയമിഹ = we here
വിപജ്ജാലജടിലാന്‍ = complex and dangerous
ന = not
മുഞ്ചാമഃ = give up
കാമാനഹഹ = sensuality
ഗഹനഃ = profound
മോഹമഹിമാ = power of delusion
തൃഷാ ശുഷ്യത്യാസ്യേ പിബതി സലിലം ശീതമധുരം
ക്ഷുധാര്‍തഃ ശാല്യാന്നം കവലയതി മാംസാദികലിതം ।
പ്രദീപ്തേ കാമാഗ്നൌ സുദൃഢതരമാലിങ്ഗതി വധൂം
പ്രതീകാരം വ്യാധേഃ സുഖമിതി വിപര്യസ്യതി ജനഃ ॥ 19 ॥
When the mouth is parched with thirst, a person drinks cool and sweet water;
when smitten with hunger the person eats rice, flavored with meat et cetera.;
when afire with passion, he embraces the wife with great firmness; thus, joy
is the remedying of these diseases(thirst,hunger,lust), and yet how much distress
in these remedies!
തൃഷാ = thirst
ശുഷ്യത് = parched
ആസ്യേ = mouth
പിബതി = drinks
സലിലം = water
ശീത = cold
മധുരം = refreshing
ക്ഷുധാര്‍തഃ = hunger-stricken
ശാല്യാനം = cooked food
കവലയതി = eats
മാംസാദികലിതം = made delicious by adding meat, etc.
പ്രദീപ്തേ = aroused
കാമാഗ്നൌ = fiery desire
സുദൃഢതരം = very firmly
ആലിങ്ഗതി = embraces
വധൂം = wife
പ്രതീകാരം = opposing
വ്യാധേഃ = diseases
സുഖമിതി = happiness
വിപര്യസ്യതി = upset
ജനഃ = persons
തുങ്ഗം വേശ്മ സുതാഃ സതാമഭിമതാഃ സംഖ്യാതിഗാഃ സമ്പദഃ
കല്യാണീ ദയിതാ വയശ്ച നവമിത്യജ്ഞാനമൂഢോ ജനഃ ।
മത്വാ വിശ്വമനശ്വരം നിവിശതേ സംസാരകാരാഗൃഹേ
സംദൃശ്യ ക്ഷണഭംഗുരം തദഖിലം ധന്യസ്തു സംന്യസ്യതി ॥ 20 ॥
Owning towering mansions, with sons honored by the learned and wealthy;
with a charitable and youthful wife, the ignorant people regard this
world as permanent, and enter this prison of repeated cycles of birth
and death. Blessed indeed is one who sees the momentary transience and
renounces it.
തുങ്ഗം = tall
വേശ്മ = mansions
സുതാഃ = sons
സതാമഭിമതാഃ = honored by the learned
സംഖ്യാതിഗാഃ = immeasurable
സമ്പദഃ = wealth
കല്യാണീ = beneficent
ദയിതാ = charitable
വയഃ = age
ച = and
നവം = young
ഇതി = thus
അജ്ഞാന = ignorance
മൂഢഃ = deluded
ജനഃ = persons
മത്വാ = thinking
വിശ്വം = world
അനശ്വരം = permanent
നിവിശതേ = regard
സംസാര = world cycles (creation-dissolution)
കാരാഗൃഹേ = prison
സംദൃശ്യ = having seen
ക്ഷണഭംഗുരം = momentariness
തദഖിലം = all that
ധന്യസ്തു = blessed indeed
സംന്യസ്യതി = renounces
യാഞ്ചാദൈന്യദൂഷണം ।
ദീനാ ദീനമുഖൈഃ സദൈവ ശിശുകൈരാകൃഷ്ടജീര്‍ണാംബരാ
ക്രോശദ്ഭിഃ ക്ഷുധിതൈര്‍നിരന്നവിധുരാ ദൃശ്യാ ന ചേദ്ഗേഹിനീ ।
യാഞ്ചാഭങ്ഗഭയേന ഗദ്ഗദഗലത്ത്രുട്യദ്വിലീനാക്ഷരം
കോ ദേഹീതി വദേത്സ്വദഗ്ധജഠരസ്യാര്‍ഥേ മനസ്വീ പുമാന്‍ ॥ 21 ॥
Distressed, misery written on her face, constantly tugged at her worn-out
clothes by hungry, crying children—if one were to see such a wife,
what wise person, smitten with hunger, with a choked and faltering voice,
would say Give me, fearing refusal of his entreaty?
യാഞ്ചാ = supplicant attitude
ദൈന്യ = poverty
ദൂഷണം = condemnation
ദീനാ = suffering
ദീനമുഖൈഃ = piteous faces
സദൈവ = always
ശിശുകൈഃ = by children
ആകൃഷ്ട = pulling
ജീര്‍ണ = worn out
അംബരാ = clothes
ക്രോശദ്ഭിഃ = crying
ക്ഷുധിതൈര്‍നിരന്നവിധുരാ = hungry without food
ദൃശ്യാ = seeing
ന = not
ചേദ് = if it be
ഗേഹിനീ = one’s wife
യാഞ്ചാ = request
ഭങ്ഗ = refusal
ഭയേന = fear of
ഗദ്ഗദഗലത് = choking
ത്രുട്യദ് = faltering
വിലീന = jumbled
അക്ഷരം = voice
കഃ = who
ദേഹീതി = give me, thus
വദേത് = speaks
സ്വ = one’s own
ദഗ്ധ = on fire
ജഠരസ്യ = of the stomach
അര്‍ഥേ = for the sake of
മനസ്വീ = wise
പുമാന്‍ = man
അഭിമതമഹാമാനഗ്രന്ഥിപ്രഭേദപടീയസീ
ഗുരുതരഗുണഗ്രാമാംഭോജസ്ഫുടോജ്ജ്വലചന്ദ്രികാ ।
വിപുലവിലസല്ലജ്ജാവല്ലീവിതാനകുഠാരികാ
ജഠരപിഠരീ ദുഷ്പൂരേയം കരോതി വിഡംബനം ॥ 22 ॥
Clever in undoing the knots of self-respect; like the moonlight brightly
shining on the lotus of virtues; like a hatchet cutting off the lush creepers
of our vaunted modesy— such is the hard mockery of filling the pit of
the stomach
അഭിമതമഹാമാനഗ്രന്ഥിപ്രഭേദപടീയസീ = fond self-respect,like
knots,being cleverly cut
ഗുരുതരഗുണഗ്രാമാംഭോജസ്ഫുടോജ്ജ്വലചന്ദ്രികാ = greatly valued
virtues of the lotus in bright moonlight
വിപുലവിലസല്ലജ്ജാവല്ലീവിതാനകുഠാരികാ = great modesty,growing
abundantly like creepers, cut by a scythe
ജഠരപിഠരീ = pit of the stomach
ദുഷ്പൂരേയം = hard to fill
കരോതി = do
വിഡംബനം = undoing
പുണ്യേ ഗ്രാമേ വനേ വാ മഹതി സിതപടച്ഛന്നപാലിം കപാലിം
ഹ്യാദായ ന്യായഗര്‍ഭദ്വിജഹുതഹുതഭുഗ്ധൂമധൂംരോപകണ്ഠേ ।
ദ്വാരം ദ്വാരം പ്രവിഷ്ടോ വരമുദരദരീപൂരണായ ക്ഷുധാര്‍തോ
മാനീ പ്രാണൈഃ സനാഥോ ന പുനരനുദിനം തുല്യകുല്യേഷു ദീനഃ ॥ 23 ॥
Wandering in holy places or extensive forests, whose outskirts are grey with
smoke of fires tended by priests expert in rituals; a begging bowl in hand
covered with a white cloth; entering from door to door to appease the distressing
hunger by filling the stomach and sustaining the energy, is preferred by a
self-respecting person to being a beggar among his compeers every day.
പുണ്യേ = holy
ഗ്രാമേ = places
വനേ = forests
വാ = or
മഹതി = great
സിത = white
പടച്ഛന്നപാലിം = cloth covering
കപാലിം = begging bowl
ഹി = indeed
ആദായ = taking
ന്യായഗര്‍ഭ = experts in rituals
ദ്വിജ = brahmanas
ഹുതഹുതഭുഗ് = sacrificial fires
ധൂമ = smoke
ധൂംര = grey
ഉപകണ്ഠേ = periphery
ദ്വാരം = door
ദ്വാരം = door
പ്രവിഷ്ടഃ = enter
വരം = man of self respect
ഉദരദരീ = cavity of the stomach
പൂരണായ = filling
ക്ഷുധാര്‍തഃ = craving with hunger
മാനീ = self-respecting
പ്രാണൈഃ = energies
സനാഥഃ = preserved
ന = not
പുനരനുദിനം = day to day
തുല്യകുല്യേഷു = among one’s peers
ദീനഃ = beggar
ഗങ്ഗാതരങ്ഗകണശീകരശീതലാനി
വിദ്യാധരാധ്യുഷിതചാരുശിലാതലാനി ।
സ്ഥാനാനി കിം ഹിമവതഃ പ്രലയം ഗതാനി
യത്സാവമാനപരപിണ്ഡരതാ മനുഷ്യാഃ ॥ 24 ॥
Have the Himalayan ranges, cooled by the fine spray from the waves of the Ganges,
and with the beautiful rocky plateaus habited by celestial musicians, dissolved
and disappeared, prompting people to disgrace themselves by depending on others
for their livelihood?
ഗങ്ഗാതരങ്ഗ = waves of Ganges
കണ = minute bits
ശീകര = spray
ശീതലാനി = cool
വിദ്യാധര = celestial beings expert in the arts
അധ്യുഷിത = inhabited
ചാരു = beautiful
ശിലാ = rock
തലാനി = plateaus
സ്ഥാനാനി = places
കിം = why
ഹിമവതഃ = rocky
പ്രലയം = destruction
ഗതാനി = gone
യത് = which
സാവമാന =humiliated
പരപിണ്ഡരതാ = dependent on others
മനുഷ്യാഃ = human beings
കിം കന്ദാഃ കന്ദരേഭ്യഃ പ്രലയമുപഗതാ നിര്‍ഝരാ വാ ഗിരിഭ്യഃ
പ്രധ്വസ്താ വാ തരുഭ്യഃ സരസഫലഭൃതോ വല്‍കലിന്യശ്ച ശാഖാഃ ।
വീക്ഷ്യന്തേ യന്‍മുഖാനി പ്രസഭമപഗതപ്രശ്രയാണാം ഖലാനാം
ദുഃഖാപ്തസ്വല്‍പവിത്തസ്മയപവനവശാന്നര്‍തിതഭ്രൂലതാനി ॥ 25 ॥
Have the roots and herbs from the caves gone out of existence, or have
the streams disappeared from the mountains, or have the trees yielding
succulent fruits on their branches and barks from their trunks been
destroyed, which would lead these wicked folks, destitute of good
breeding, to show their faces, with eyebrows dancing like wind-blown
creepers due to arrogance of laboriously earning their meager livelihood?
കിം = is it
കന്ദാഃ = roots/herbs
കന്ദരേഭ്യഃ = from caves
പ്രലയമുപഗതാ = disappeared
നിര്‍ഝരാ = streams
വാ = or
ഗിരിഭ്യഃ = from mountains
പ്രധ്വസ്താ = destroyed
വാ = or
തരുഭ്യഃ = from trees
സരസ = juicy
ഫല = fruits
ഭൃതഃ = bearing
വല്‍കലിന്യഃ = giving barks
ച = and
ശാഖാഃ = branches
വീക്ഷ്യന്തേ = gone
യന്‍മുഖാനി = whose faces
പ്രസഭം = extremely
അപഗത = devoid of
പ്രശ്രയാണാം = good breeding
ഖലാനാം = wicked
ദുഃഖ = misery
ആപ്ത = acquired
സ്വല്‍പ = little
വിത്ത = wealth
സ്മയ = arrogance
പവന = wind
വശാന്‍ = moved vy
നര്‍തിത = dancing
ഭ്രൂ = eye-brow
ലതാനി = creepers
പുണ്യൈര്‍മൂലഫലൈസ്തഥാ പ്രണയിനീം വൃത്തിം കുരുഷ്വാധുനാ
ഭൂശയ്യാം നവപല്ലവൈരകൃപണൈരുത്തിഷ്ഠ യാവോ വനം ।
ക്ഷുദ്രാണാമവിവേകമൂഢമനസാം യത്രേശ്വരാണാം സദാ
വിത്തവ്യാധിവികാരവിഹ്വലഗിരാം നാമാപി ന ശ്രൂയതേ ॥ 26 ॥
Now, accepting lovingly the sacred roots and fruits for sustenance and the
earth covered with fresh leaves of branches for a bed, let us go forth to the
forest, where people whose minds are mean and devoid of discretion, and who
always talk excruciatingly of the afflictions of wealth, are not even heard from.
പുണ്യൈഃ = sacred
മൂല = roots
ഫലൈഃ = fruits
തഥാ = therefore
പ്രണയിനീം = enjoyable
വൃത്തിം = attitude
കുരുഷ്വ = make
അധുനാ = now
ഭൂശയ്യാം = the earth as a bed
നവ = new
പല്ലവൈഃ = leaves
അകൃപണൈഃ = without grief
ഉത്തിഷ്ഠ = arise
യാവഃ = go
വനം = forest
ക്ഷുദ്രാണാം = of the trivial
അവിവേക = unintelligent
മൂഢ = stupid
മനസാം = minds
യത്രേശ്വരാണാം = where, of the rich
സദാ = always
വിത്ത = wealth
വ്യാധി = afflictions
വികാര = unfavorable changes
വിഹ്വല = excruciating
ഗിരാം = talk
നാമാപി = even the name
ന = not
ശ്രൂയതേ = heard
ഫലം സ്വേച്ഛാലഭ്യം പ്രതിവനമഖേദം ക്ഷിതിരുഹാം
പയഃ സ്ഥാനേ സ്ഥാനേ ശിശിരമധുരം പുണ്യസരിതാം ।
മൃദുസ്പര്‍ശാ ശയ്യാ സുലലിതലതാപല്ലവമയീ
സഹന്തേ സന്താപം തദപി ധനിനാം ദ്വാരി കൃപണാഃ ॥ 27 ॥
With fruits available at will in every forest, and cool, sweet water from holy
streams in every place, and a bed made of tender leaves and twigs, still these
miserable people endure sorrow at the gates of the rich.
ഫലം = fruit
സ്വേച്ഛാ = at will
ലഭ്യം = got
പ്രതിവനം = in every forest
അഖേദം = without sorrow
ക്ഷിതിരുഹാം = walk on the earth
പയഃ = water
സ്ഥാനേ = place
സ്ഥാനേ = place
ശിശിരമധുരം = cool, sweet
പുണ്യസരിതാം = holy streams
മൃദുസ്പര്‍ശാ = soft to touch
ശയ്യാ = bed
സുലലിത = tender
ലതാ = creepers
പല്ലവമയീ = made of twigs
സഹന്തേ = suffer
സന്താപം = grief
തദപി = still
ധനിനാം = of the wealthy
ദ്വാരി = at the doors
കൃപണാഃ = pitiable
യേ വര്‍തന്തേ ധനപതിപുരഃ പ്രാര്‍ഥനാദുഃഖഭാജോ
യേ ചാല്‍പത്വം ദധതി വിഷയാക്ഷേപപര്യാപ്തബുദ്ധേഃ ।
തേഷാമന്തഃസ്ഫുരിതഹസിതം വാസരാണി സ്മരേയം
ധ്യാനച്ഛേദേ ശിഖരികുഹരഗ്രാവശയ്യാനിഷണ്ണഃ ॥ 28 ॥
Those who grovel before the rich, and those given to meanness with their reason
satisfied with mere sensual pleasures, may I recall their days of plight with
an inner smile, while lying down on a stone-bed in a mountain-cave, during lulls
in-between meditation.
യേ = who
വര്‍തന്തേ = behave
ധനപതിപുരഃ = rich
പ്രാര്‍ഥനാ = supplication
ദുഃഖഭാജഃ = suffering misery
യേ = who
ചാല്‍പത്വം = and meanness
ദധതി = given to
വിഷയ = sensual pleasures
ആക്ഷേപപര്യാപ്ത = contented
ബുദ്ധേഃ = minds
തേഷാം = their
അന്തഃസ്ഫുരിത = inwardly arising
ഹസിതം = smiling
വാസരാണി = days
സ്മരേയം = remember
ധ്യാനച്ഛേദേ = in intervals of meditation
ശിഖരി = on the mountain
കുഹര = cave
ഗ്രാവശയ്യാ = bed of stone
നിഷണ്ണഃ = lying
യേ സന്തോഷനിരന്തരപ്രമുദിതാസ്തേഷാം ന ഭിന്നാ മുദോ
യേ ത്വന്യേ ധനലുബ്ധസംകുലധിയസ്തേഷാം ന തൃഷ്ണാ ഹതാ ।
ഇത്ഥം കസ്യ കൃതേ കൃതഃ സ വിധിനാ കീദൃക്പദം സമ്പദാം
സ്വാത്മന്യേവ സമാപ്തഹേമമഹിമാ മേരുര്‍ന മേ രോചതേ ॥ 29 ॥
The joy of those who are contented remains uninterrupted, while those greedy for
wealth and with confused reason never have their cravings killed. Therefore, for
what purpose did the Creator bring into existence the Meru mountain of infinite
riches, which serves only to glorify itself? I have no taste for it.
യേ = they
സന്തോഷ = contentement
നിരന്തര = uninterrupted
പ്രമുദിതഃ = felicitous
തേഷാം = their
ന = not
ഭിന്നാ = interrupted
മുദഃ = happy
യേ = they
ത്വന്യേ = others
ധന = wealth
ലുബ്ധ = greed
സംകുല = confounded
ധിയഃ = reason
തേഷാം = of those
ന = not
തൃഷ്ണാ = thirst, craving
ഹതാ = killed
ഇത്ഥം = such
കസ്യ = whose
കൃതേ = done
കൃതഃ = finished
സ = that
വിധിനാ = by the Creator
കീദൃക്പദം = thus
സമ്പദാം = wealth
സ്വാത്മന്യേവ = in itself
സമാപ്ത = end
ഹേമ = gold
മഹിമാ = glory
മേരുര്‍ന = not Meru (mountain of gold)
മേ = to me
രോചതേ = like
ഭിക്ഷാഹാരമദൈന്യമപ്രതിസുഖം ഭീതിച്ഛിദം സര്‍വതോ
ദുര്‍മാത്സര്യമദാഭിമാനമഥനം ദുഃഖൌഘവിധ്വംസനം ।
സര്‍വത്രാന്വഹമപ്രയത്നസുലഭം സാധുപ്രിയം പാവനം
ശംഭോഃ സത്രമവാര്യമക്ഷയനിധിം ശംസന്തി യോഗീശ്വരാഃ ॥ 30 ॥
Food obtained by begging alms is not humiliating, gives joy that is
not dependent on fulfilling others’ needs, and is totally devoid of
fear. It destroys envy, arrogance, pride, impatience, and the stream of
miseries. It is easily available everywhere, without great effort, and
regarded as sacred by holy persons. It is like Shiva’s feeding house,
ever accessible and inexhaustible. Thus do the perfected
yogis describe it.
ഭിക്ഷാ = alms
ആഹാരം = food
അദൈന്യം = not humiliating
അപ്രതിസുഖം = pleasure, not dependent(earning,social duty,etc)
ഭീതിച്ഛിദം = devoid of fear
സര്‍വതഃ = totally
ദുര്‍മാത്സര്യ = wicked envy
മദ = arrogance
അഭിമാന = pride
മഥനം = destruction
ദുഃഖ = sorrow
ഓഘ = flow
വിധ്വംസനം = removal
സര്‍വത്ര = everywhere
അന്വഹം = everyday
അപ്രയത്ന = with little effort
സുലഭം = easily
സാധുപ്രിയം = dear to the holy persons
പാവനം = purifying
ശംഭോഃ = Siva’s
സത്രം = feeding house
അവാര്യം =accessible
അക്ഷയനിധിം = inexhaustible
ശംസന്തി = praise
യോഗീശ്വരാഃ = perfected yogis
ഭോഗാസ്ഥൈര്യവര്‍ണനം ।
ഭോഗേ രോഗഭയം കുലേ ച്യുതിഭയം വിത്തേ നൃപാലാദ്ഭയം
മാനേ ദൈന്യഭയം ബലേ രിപുഭയം രൂപേ ജരായാ ഭയം ।
ശാസ്ത്രേ വാദിഭയം ഗുണേ ഖലഭയം കായേ കൃതാന്താദ്ഭയം
സര്‍വം വസ്തു ഭയാന്വിതം ഭുവി നൃണാം വൈരാഗ്യമേവാഭയം ॥ 31 ॥
4 Description of the transiency of Enjoyments:
There is fear of disease in the enjoyment of sensual pleasures; in
lineage, fear of decline; in riches, fear of kings; fear of humiliation
in honor; fear of enemies when in power; fear of old age in beauty; in
learning, fear of disputants; in virtue, fear of the wicked; in body,
fear of death. All facets of man’s life on
earth engender fear; renunciation alone is fearless.
ഭോഗ = enjoyments
അസ്ഥൈര്യ = trasitoriness
വര്‍ണനം = description
ഭോഗേ = in enjoyment
രോഗ = disease
ഭയം = fear
കുലേ = in lineage
ച്യുതിഭയം = fear of disgrace
വിത്തേ = in wealth
നൃപാലാദ്ഭയം = fear of more powerful kings
മാനേ = in honor
ദൈന്യഭയം = dishonor
ബലേ = in strength
രിപുഭയം = fear of enemies
രൂപേ = in beauty
ജരായാ = old age
ഭയം = fear
ശാസ്ത്രേ = in scriptural knowledge
വാദിഭയം = fear of debaters
ഗുണേ = in virtue
ഖലഭയം = fear of the wicked
കായേ = in body
കൃതാന്താദ്ഭയം = fear of death
സര്‍വം = all
വസ്തു = existece
ഭയാന്വിതം = pervaded by fear
ഭുവി = in this world
നൃണാം = of persons
വൈരാഗ്യം = renunciation
ഏവ = alone
അഭയം = fearless
ആക്രാന്തം മരണേന ജന്‍മ ജരസാ ചാത്യുജ്ജ്വലം യൌവനം
സന്തോഷോ ധനലിപ്സയാ ശമസുഖം പ്രൌഢാങ്ഗനാവിഭ്രമൈഃ ।
ലോകൈര്‍മത്സരിഭിര്‍ഗുണാ വനഭുവോ വ്യാലൈര്‍നൃപാ ദുര്‍ജനൈഃ
അസ്ഥൈര്യേണ വിഭൂതയോഽപ്യുപഹതാ ഗ്രസ്തം ന കിം കേന വാ ॥ 32 ॥
Birth is attacked by death, and bright youth by old age; contentment
by greed for wealth; peace of mind by seductive women; virtues by the
envy of others; forests by beasts of prey; kings by the unscrupulous;
and even fame by transitoriness. Is there anything on earth that is
not afflicted by something?
ആക്രാന്തം = attacked
മരണേന = by death
ജന്‍മ = birth
ജരസാ = by old age
ച = and
അതി = exceedingly
ഉജ്വലം = bright
യൌവനം = youth
സന്തോഷഃ = joy
ധനലിപ്സയാ = by greed
ശമസുഖം = joy of self-control
പ്രൌഢ = clever
അങ്ഗനാ = women
വിഭ്രമൈഃ = wiles
ലോകൈഃ = people’s
മത്സരിഭിഃ = envy
ഗുണാ = virtues
വനഭുവഃ = forests
വ്യാലൈഃ = by beasts of prey
നൃപാ ദുര്‍ജനൈഃ = kings by the unscrupulous
അസ്ഥൈര്യേണ = by transience
വിഭൂതയഃ = powers
അപി = even
ഉപഹതാ = destroyed
ഗ്രസ്തം = afflicted by
ന = not
കിം = what
കേന = by what
വാ = indeed
ആധിവ്യാധിശതൈര്‍ജനസ്യ വിവിധൈരാരോഗ്യമുന്‍മൂല്യതേ
ലക്ഷ്മീര്യത്ര പതന്തി തത്ര വിവൃതദ്വാരാ ഇവ വ്യാപദഃ ।
ജാതം ജാതമവശ്യമാശു വിവശം മൃത്യുഃ കരോത്യാത്മസാത്
തത്കിം തേന നിരങ്കുശേന വിധിനാ യന്നിര്‍മിതം സുസ്ഥിരം ॥ 33 ॥
Hundreds of varieties of illness root out health of people. Adversities find an
open door wherever Laxmi, Goddess of Wealth, is present. Whatever is born,
Death is sure to make it powerless and aborb it into itself, again and again.
Then what has the Creator made that can be regarded as stable?
ആധിവ്യാധിശതൈഃ = hundreds of ailments
ജനസ്യ = of people
വിവിധൈഃ = various
ആരോഗ്യം = health
ഉന്‍മൂല്യതേ = destroyed
ലക്ഷ്മീഃ = where the Goddess of wealth
യത്ര = where
പതന്തി = lurk
തത്ര = there
വിവൃത = open
ദ്വാരാ = doors
ഇവ = as if
വ്യാപദഃ = perils
ജാതം = born
ജാതം = born
അവശ്യം = surely
ആശു = very soon
വിവശം = powerless
മൃത്യുഃ = death
കരോതി = makes
ആത്മസാത് = its own
തത്കിം = then, what
തേന = by him
നിരങ്കുശേന = absolute
വിധിനാ = by the Creator
യന്നിര്‍മിതം = whatever is created
സുസ്ഥിരം = stable
ഭോഗാസ്തുങ്ഗതരങ്ഗഭങ്ഗതരലാഃ പ്രാണാഃ ക്ഷണധ്വംസിനഃ
സ്തോകാന്യേവ ദിനാനി യൌവനസുഖസ്ഫൂര്‍തിഃ പ്രിയാസു സ്ഥിതാ ।
തത്സംസാരമസാരമേവ നിഖിലം ബുദ്ധ്വാ ബുധാ ബോധകാഃ
ലോകാനുഗ്രഹപേശലേന മനസാ യത്നഃ സമാധീയതാം ॥ 34 ॥
Sensual pleasures are transient like the breaking of high waves. Life can end
in a moment. Youthful cheerfulness in infatuation lasts only a few days. Wise
teachers, having realised that the whole revolving wheel of life is lacking
in true worth, strive to achieve equanimity for the benefit of the people.
ഭോഗാഃ = enjoyments
തുങ്ഗ = high
തരങ്ഗ = waves
ഭങ്ഗ = broken
തരലാഃ = unstable
പ്രാണാഃ = life
ക്ഷണ = moment
ധ്വംസിനഃ = destroyed
സ്തോകാന്യേവ = few, indeed
ദിനാനി = days
യൌവന = youth
സുഖസ്ഫൂര്‍തിഃ = buoyancy of happiness
പ്രിയാസു = loved ones
സ്ഥിതാ = stays
തത് = that
സംസാരം = wheel of existence
അസാരം = that wheel of life, with no substance
ഏവ = verily
നിഖിലം = all
ബുദ്ധ്വാ = knowing
ബുധാ = wise ones
ബോധകാഃ = preachers
ലോക = humanity
അനുഗ്രഹ = benefit
പേശലേന = motivated for
മനസാ = in their minds
യത്നഃ = effort
സമാധീയതാം = to attain equanimity
ഭോഗാ മേഘവിതാനമധ്യവിലസത്സൌദാമിനീചഞ്ചലാ
ആയുര്‍വായുവിഘട്ടിതാബ്ജപടലീലീനാംബുവദ്ഭങ്ഗുരം ।
ലോലാ യൌവനലാലസാസ്തനുഭൃതാമിത്യാകലയ്യ ദ്രുതം
യോഗേ ധൈര്യസമാധിസിദ്ധസുലഭേ ബുദ്ധിം വിധധ്വം ബുധാഃ ॥ 35 ॥
Sensual pleasures are as fickle as the flash of lightning in the
clouds. Life can collpse as easily as the drop of water on the edge of a
lotus leaf swayed by the wind. Fickle are the longings in youth. Quickly
realising this, let the wise ones engage their minds in equanimity,
attained easily by courage.
ഭോഗാ = enjoyments
മേഘവിതാനമധ്യ = in a mass of clouds
വിലസത് = play
സൌദാമിനീ = lightning
ചഞ്ചലാ = fleeting quick
ആയുഃ = life
വായു = wind
വിഘട്ടിത = dispersed
അബ്ജ = lotus
പടലീ = leaf
ലീന = attached
അംബുവത് = like water
ഭങ്ഗുരം = insecure
ലോലാ = unsteady
യൌവന = youth
ലാലസാഃ = desires
തനു = body
ഭൃതാം = bearing
ഇതി = thus
ആകലയ്യ = realising
ദ്രുതം = speedily
യോഗേ = in union with the Divine
ധൈര്യ = patience
സമാധി = equanimity
സിദ്ധ = attained
സുലഭേ = easily
ബുദ്ധിം = mind/intellect
വിധധ്വം = fix
ബുധാഃ = wise ones
ആയുഃ കല്ലോലലോലം കതിപയദിവസസ്ഥായിനീ യൌവനശ്രീഃ
അര്‍ഥാഃ സംകല്‍പകല്‍പാ ഘനസമയതഡിദ്വിഭ്രമാ ഭോഗപൂഗാഃ ।
കണ്ഠാശ്ലേഷോപഗൂഢം തദപി ച ന ചിരം യത്പ്രിയാഭിഃ പ്രണീതം
ബ്രഹ്മണ്യാസക്തചിത്താ ഭവത ഭവഭയാംബോധിപാരം തരീതും ॥ 36 ॥
Life undulates like a wave. Youthful beauty lasts a few days. Riches are
as short-lived as thoughts. The successive enjoyments are like autumnal
lightning flashes. The beloved’s embrace round the neck lasts only
a moment. Lovingly tie your mind to Brahman to overcome the fear of
crossing the ocean of cycles of births and deaths.
ആയുഃ = life
കല്ലോല = big wave
ലോലം = changing
കതിപയ = a few
ദിവസ = days
സ്ഥായിനീ = lasts
യൌവന = youth
ശ്രീഃ = beauty
അര്‍ഥാഃ = wealth
സംകല്‍പകല്‍പാ = transient as thought
ഘനസമയ = autumnal
തഡിത് = lightning
വിഭ്രമാ = occasional flashes
ഭോഗപൂഗാഃ = whole series of enjoyments
കണ്ഠാശ്ലേഷ = around the neck
ഉപഗൂഢം = embrace
തദപി = yet
ച = and
ന = not
ചിരം = long
യത് = which
പ്രിയാഭിഃ = by the loved ones
പ്രണീതം = given
brahmaNi in Brahman
ആസക്ത = engrossed
ചിത്താ = mind
ഭവത = your
ഭവ = existence
ഭയ = fear
അംബോധി = ocean
പാരം = beyond
തരീതും = to cross over
കൃച്ഛ്രേണാമേധ്യമധ്യേ നിയമിതതനുഭിഃ സ്ഥീയതേ ഗര്‍ഭവാസേ
കാന്താവിശ്ലേഷദുഃഖവ്യതികരവിഷമോ യൌവനേ ചോപഭോഗഃ ।
വാമാക്ഷീണാമവജ്ഞാവിഹസിതവസതിര്‍വൃദ്ധഭാവോഽപ്യസാധുഃ
സംസാരേ രേ മനുഷ്യാ വദത യദി സുഖം സ്വല്‍പമപ്യസ്തി കിംചിത് ॥ 37 ॥
Life in the womb involves lying in discomfort amidst unclean surroundings,
with the limbs confined. Enjoyments in youth are vitiated by intense
sorrow when separated from the beloved. Even old age incurs contempt and
derision of women. Oh, men! say, is there even a trace of happiness in
such a life?
കൃച്ഛ്രേണ = with difficulty
അമേധ്യ = impure matter
മധ്യേ = amidst
നിയമിതതനുഭിഃ = with the body cramped
സ്ഥീയതേ = resides
ഗര്‍ഭവാസേ = in the womb
കാന്താ = wife
വിശ്ലേഷ = separation
ദുഃഖ = sorrow
വ്യതികര = misfortune
വിഷമഃ = difficult
യൌവനേ = in youth
ച = and
ഉപഭോഗഃ = enjoyment
വാമാക്ഷീണാം = of women
അവജ്ഞാ = contempt
വിഹസിതവസതിഃ = laughing
വൃദ്ധ = old
ഭാവഃ = emotion
അപി = even
അസാധുഃ = undesirable
സംസാരേ = in the wheel of life
രേ = oh!
മനുഷ്യാ = men
വദത = say
യദി = when
സുഖം = happiness
സ്വല്‍പം = a little
അപി = even
അസ്തി = exists
കിംചിത് = small
വ്യാഘ്രീവ തിഷ്ഠതി ജരാ പരിതര്‍ജയന്തീ
രോഗാശ്ച ശത്രവ ഇവ പ്രഹരന്തി ദേഹം ।
ആയുഃ പരിസ്രവതി ഭിന്നഘടാദിവാംഭോ
ലോകസ്തഥാപ്യഹിതമാചരതീതി ചിത്രം ॥ 38 ॥
Like a tigress, fearsome is old age. Illnesses attack the body like
enemies. Life flows like water from a leaky vessel. Yet, is it not
a wonder that man engages in actions not conducive to well-being?
വ്യാഘ്രീവ = like a tigress
തിഷ്ഠതി = stands
ജരാ = old age
പരിതര്‍ജയന്തീ = frightens
രോഗാഃ = diseases
ച = and
ശത്രവ = enemies
ഇവ = like
പ്രഹരന്തി = attack
ദേഹം = body
ആയുഃ = life
പരിസ്രവതി = flows
ഭിന്ന = broken
ഘടാത് = pot
ഇവ = as if
അംഭഃ = water
ലോകഃ = people
തഥാപി = even then
അഹിതം = wicked
ആചരതീതി = perform
ചിത്രം = wonderful
ഭോഗാ ഭങ്ഗുരവൃത്തയോ ബഹുവിധാസ്തൈരേവ ചായം ഭവഃ
തത്കസ്യേഹ കൃതേ പരിഭ്രമത രേ ലോകാഃ കൃതം ചേഷ്ടിതൈഃ ।
ആശാപാശശതോപശാന്തിവിശദം ചേതഃ സമാധീയതാം
കാമോത്പത്തിവശാത്സ്വധാമനി യദി ശ്രദ്ധേയമസ്മദ്വചഃ ॥ 39 ॥
Varied and transient pleasures make up this life. Then why do you
wander here exerting yourself incessantly? The bonds of hope arising
from desires, with their hundreds of strings, to be appeased to attain
equanimity of mind, only faith in the word of the Supreme Abode and
mental concentration on it can achieve it.
ഭോഗാ = enjoyments
ഭങ്ഗുര = transient
വൃത്തയഃ = nature
ബഹുവിധാഃ = various
തൈഃ = by them
ഏവ = only
ചായം = and this
ഭവഃ = world
തത് = that
കസ്യ = of which
ഇഹ = here
കൃതേ = do
പരിഭ്രമത = wander
രേ = oh!
ലോകാഃ = people
കൃതം = done
ചേഷ്ടിതൈഃ = exerting
ആശാ = desire
പാശ = noose
ശത = hundred
ഉപശാന്തി = peace
വിശദം = disturbing
ചേതഃ = mind
സമാധീയതാം = for equanimity
കാമ = desire
ഉത്പത്തിവശാത് = arising from
സ്വധാമനി = in its Supreme Foundation
യദി = if
ശ്രദ്ധേയം = faith
അസ്മദ് = our
വചഃ = word
ബ്രഹ്മേന്ദ്രാദിമരുദ്ഗണാംസ്തൃണകണാന്യത്ര സ്ഥിതോ മന്യതേ
യത്സ്വാദാദ്വിരസാ ഭവന്തി വിഭവാസ്ത്രൈലോക്യരാജ്യാദയഃ ।
ഭോഗഃ കോഽപി സ ഏക ഏവ പരമോ നിത്യോദിതോ ജൃംഭതേ
ഭോ സാധോ ക്ഷണഭംഗുരേ തദിതരേ ഭോഗേ രതിം മാ കൃഥാഃ ॥ 40 ॥
Where Brahma, Indra, and other hosts of gods appear as worth as little
as blades of grass; where taste is lost for the greatest possessions,
like the sovereignty over the three worlds; such is the unique enjoyment
of Brahman, eternal, supreme, and immutable. Oh Pure One! indulge not
in any pleasure that lasts no more than a
moment.
ബ്രഹ്മാ = Brhama
ഇന്ദ്ര = Indra
ആദി = and other
മരുദ്ഗണാന്‍ = hosts of gods
തൃണകണാന്‍ = like blades of grass
യത്ര = where
സ്ഥിതഃ = stand
മന്യതേ = consider
യത് = which
സ്വാദാദ് = tasting
വിരസാ = tatsteless
ഭവന്തി = become
വിഭവാഃ = sovereignty
ത്രൈലോക്യ = three worlds
രാജ്യ = rulership
ആദയഃ = and other wealth
ഭോഗഃ = enjoyments
കോഽപി = who even
സ = he
ഏക = one
ഏവ = only
പരമഃ = supreme
നിത്യോദിതഃ = immutable
ജൃംഭതേ = increases
ഭോ = oh!
സാധോ = saint!
ക്ഷണഭംഗുരേ = transitory
തദിതരേ = that other
ഭോഗേ = enjoyment
രതിം = pleasures
മാ = do not
കൃഥാഃ = engross
കാലമഹിമാനുവര്‍ണനം ।
സാ രംയാ നഗരീ മഹാന്‍സ നൃപതിഃ സാമന്തചക്രം ച തത്
പാര്‍ശ്വേ തസ്യ ച സാ വിദഗ്ധപരിഷത്താശ്ചന്ദ്രബിംബാനനാഃ ।
ഉദ്വൃത്തഃ സ ച രാജപുത്രനിവഹസ്തേ ബന്ദിനസ്താഃ കഥാഃ
സര്‍വം യസ്യ വശാദഗാത്സ്മൃതിപഥം കാലായ തസ്മൈ നമഃ ॥ 41 ॥
Description of the Glory Of Time:
Salutations to Time! Under your sway all these passed away to form
mere memories: that enchanting city, that great king surrounded by his
vassals and clever advisers by his side, beauties with moon-like faces,
headstrong princes, and flattering court-musicians!
കാല = time
മഹിമാ = glory
അനുവര്‍ണനം = description
സാ = that
രംയാ = enchanting
നഗരീ = city
മഹാന്‍സ = that great
നൃപതിഃ = king
സാമന്തചക്രം = surrounded by
ച = and
തത് = that
പാര്‍ശ്വേ = side
തസ്യ = his
ച = and
സാ = that
വിദഗ്ധ = crafty
പരിഷത്താഃ = counsellors
ചന്ദ്ര = moon
ബിംബ = disk
ആനനാഃ = faces
ഉദ്വൃത്തഃ = wayward
സ = he
ച = and
രാജപുത്രനിവഹസ്തേ = wayward princes
ബന്ദിനസ്താഃ = courtiers
കഥാഃ = songs
സര്‍വം = all
യസ്യ = whose
വശാത് = influenced
അഗാത് = went
സ്മൃതി = memory
പഥം = way
കാലായ = Father Time
തസ്മൈ = to him
നമഃ = salutations
യത്രാനേകഃ ക്വചിദപി ഗൃഹേ തത്ര തിഷ്ഠത്യഥൈകോ
യത്രാപ്യേകസ്തദനു ബഹവസ്തത്ര നൈകോഽപി ചാന്തേ ।
ഇത്ഥം നേയൌ രജനിദിവസൌ ലോലയന്ദ്വാവിവാക്ഷൌ
കാലഃ കല്യോ ഭുവനഫലകേ ക്രീഡതി പ്രാണിശാരൈഃ ॥ 42 ॥
Where in some home there were many occupants, now there is only one; where there
was one or successively many, none is left in the end. Thus does Time expertly
play the game on the checker-board of this world, with creatures as the pieces
to be moved, and throwing the dice of days and nights.
യത്ര =where
അനേകഃ = many
ക്വചിദപി = in some
ഗൃഹേ = home
തത്ര = there
തിഷ്ഠതി = stands
അഥ = now
ഏകഃ = one
യത്ര = where
അപി = even
ഏകഃ = one
തദനു = afterward
ബഹവഃ = many
തത്ര = there
ന = not
ഏകഃ = one
അപി = even
ച = and
അന്തേ = in the end
ഇത്ഥം = thus
നേയൌ = these two
രജനിദിവസൌ = night and day
ലോലയന്‍ = throws
ദ്വാവിവാക്ഷൌ = the two dice
കാലഃ = time
കല്യഃ = clever, dextrous
ഭുവനഫലകേ = checkerboard of life
ക്രീഡതി = plays
പ്രാണിശാരൈഃ = with creatures
ആദിത്യസ്യ ഗതാഗതൈരഹരഹഃ സംക്ഷീയതേ ജീവിതം
വ്യാപാരൈര്‍ബഹുകാര്യഭാരഗുരുഭിഃ കാലോഽപി ന ജ്ഞായതേ ।
ദൃഷ്ട്വാ ജന്‍മജരാവിപത്തിമരണം ത്രാസശ്ച നോത്പദ്യതേ
പീത്വാ മോഹമയീം പ്രമാദമദിരാമുന്‍മത്തഭൂതം ജഗത് ॥ 43 ॥
With the sun rising and setting daily, life ebbs away, and Time passes
unknowingly under the heavy burden of various activities. Watching birth,
ageing, suffering, and death, no distress is felt, for the world has
become insane by drinking the intoxicating wine of infatuation.
ആദിത്യസ്യ = of the sun
ഗതാഗതൈഃ = going and coming
അഹരഹഃ = day after day
സംക്ഷീയതേ = shortens
ജീവിതം = life
വ്യാപാരൈഃ = affairs
ബഹുകാര്യ = many duties
ഭാര = burden
ഗുരുഭിഃ = heavy
കാലോഽപി = even time
ന = not
ജ്ഞായതേ = not felt
ദൃഷ്ട്വാ = seeing
ജന്‍മ = birth
ജരാ = old age
വിപത്തി = calamity
മരണം = death
ത്രാസഃ = fear
ച = and
നോത്പദ്യതേ = not produce
പീത്വാ = drinking
മോഹമയീം = producing delusion
പ്രമാദ = stupefying
മദിരാം = wine
ഉന്‍മത്ത = mad
ഭൂതം = become
ജഗത് = world
രാത്രിഃ സൈവ പുനഃ സ ഏവ ദിവസോ മത്വാ മുധാ ജന്തവോ
ധാവന്ത്യുദ്യമിനസ്തഥൈവ നിഭൃതപ്രാരബ്ധതത്തത്ക്രിയാഃ ।
വ്യാപാരൈഃ പുനരുക്തഭൂത വിഷയൈരിത്ഥംവിധേനാമുനാ
സംസാരേണ കദര്‍ഥിതാ വയമഹോ മോഹാന്ന ലജ്ജാമഹേ ॥ 44 ॥
Watching the night following the day, creatures still vainly persist in running
busily with various actions motivated by desires. Such repetitious actions,alas!
born of desires bring us no shame, keeping us deluded in the revolving cylces of
births and deaths.
രാത്രിഃ = night
സൈവ = that even
പുനഃ = again
സ = that
ഏവ = even
ദിവസഃ = day
മത്വാ = seeing
മുധാ = vainly
ജന്തവഃ = creatures
ധാവന്തി = run
ഉദ്യമിനഃ = persistently
തഥൈവ = similarly
നിഭൃത = set in motion
പ്രാരബ്ധ = results of past deeds
തത്തത്ക്രിയാഃ = various activities
വ്യാപാരൈഃ = by actions
പുനരുക്തഭൂത = repeatedly
വിഷയൈഃ = by desires
ഇത്ഥംവിധേന = thus
അമുനാ = by us
സംസാരേണ = by the revolving wheel of life
കദര്‍ഥിതാ = by what reason
വയമഹഃ = we alas
മോഹാന്ന = not deluded
ലജ്ജാമഹേ = ashamed
ന ധ്യാതം പദമീശ്വരസ്യ വിധിവത്സംസാരവിച്ഛിത്തയേ
സ്വര്‍ഗദ്വാരകവാടപാടനപടുര്‍ധര്‍മോഽപി നോപാര്‍ജിതഃ ।
നാരീ പീനപയോധരോരുയുഗലം സ്വപ്നേഽപി നാലിങ്ഗിതം
മാതുഃ കേവലമേവ യൌവനവനച്ഛേദേ കുഠാരാ വയം ॥ 45 ॥
To break away from the bondage of this world, we have not meditated on
the Lord’s feet; nor have we performed rituals to acquire merits enough
to open heaven’s gates. Nor, even in our dreams, have we embraced a
woman with full-grown breasts. We have, by being born, only served the
purpose like an axe to to cut the bloom of our
mother’s youth.
ന = not
ധ്യാതം = meditated on
പദമീശ്വരസ്യ = the Lord’s feet
വിധിവത് = in prescribed form
സംസാര = wheel of life
വിച്ഛിത്തയേ = for destroying the (bondage) of the world
സ്വര്‍ഗ = heaven
ദ്വാരകവാട = panels of the door
പാടനപടുഃ = dextrous in breaking open
ധര്‍മഃ = merit
അപി = even
നോപാര്‍ജിതഃ = not accumulated
നാരീ = woman
പീന = rounded
പയോധരഃ = breasts
യുഗലം = pair
ഉരു = thigh
സ്വപ്നേഽപി = even in dream
നാലിങ്ഗിതം = embraced
മാതുഃ = mother
കേവലം = essentially
ഏവ = only
യൌവന = youth
വന = garden
ച്ഛേദേ = destroying
കുഠാരാ = hatchet
വയം = we
നാഭ്യസ്താ പ്രതിവാദിവൃന്ദദമനീ വിദ്യാ വിനീതോചിതാ
ഖഡ്ഗാഗ്രൈഃ കരികുംഭപീഠദലനൈര്‍നാകം ന നീതം യശഃ ।
കാന്താകോമലപല്ലവാധരരസഃ പീതോ ന ചന്ദ്രോദയേ
താരുണ്യം ഗതമേവ നിഷ്ഫലമഹോ ശൂന്യാലയേ ദീപവത് ॥ 46 ॥
Not having studied and acquired adequate knowledge to defeat scholarly
debaters; not having gained heaven-high fame, like wielding the sword
strongly enough to knock down an elelphant’s head; nor kissed at moonrise
the tender lips of a woman! Alas! all youth has slipped by fruitlessly,
like a lamp in a deserted house.
നാഭ്യസ്താ = not studied
പ്രതിവാദി = debaters
വൃന്ദദമനീ = conquering groups
വിദ്യാ = knowledge
വിനീതോചിതാ = properly acquired
ഖഡ്ഗാഗ്രൈഃ = by the sword-points
കരി = elephant
കുംഭപീഠ = temples
ദലനൈഃ = smashing
നാകം = heaven
ന = not
നീതം = taken
യശഃ = success
കാന്താ = woman
കോമല = tender
പല്ലവാധര = bud-like lower lips
രസഃ = juice secreting from
പീതഃ = drunk
ന = not
ചന്ദ്രോദയേ = at moon-rise
താരുണ്യം = youth
ഗതം = gone
ഏവ = indeed
നിഷ്ഫലമഹോ = fruitless, alas
ശൂന്യാലയേ = deserted home
ദീപവത് = like a lamp
വിദ്യാ നാധിഗതാ കലങ്കരഹിതാ വിത്തം ച നോപാര്‍ജിതം
ശുശ്രൂഷാപി സമാഹിതേന മനസാ പിത്രോര്‍ന സമ്പാദിതാ ।
ആലോലായതലോചനാഃ പ്രിയതമാഃ സ്വപ്നേഽപി നാലിങ്ഗിതാഃ
കാലോഽയം പരപിണ്ഡലോലുപതയാ കാകൈരിവ പ്രേര്യതേ ॥ 47 ॥
Faultless knowledge has not been gained, nor riches acquired; nor
served the parents devotedly; nor, even in dreams, embraced the beloved
with her dancing eyes; whole life has been spent, like greedy crows,
in subordination to others.
വിദ്യാ = knowledge
നാധിഗതാ = not mastered
കലങ്കരഹിതാ = faultless
വിത്തം = wealth
ച = and
നോപാര്‍ജിതം = not earned
ശുശ്രൂഷാപി = even service
സമാഹിതേന = with due concern
മനസാ = mentally
പിത്രോര്‍ന = not to parents
സമ്പാദിതാ = rendered
ആലോലായതലോചനാഃ = dancing eyes
പ്രിയതമാഃ = beloved
സ്വപ്നേഽപി = in dream even
നാലിങ്ഗിതാഃ = not embraced
കാലോഽയം = this time
പരപിണ്ഡലോലുപതയാ = greed for others’ food
കാകൈരിവ = like crows
പ്രേര്യതേ = motivates
വയം യേഭ്യോ ജാതാശ്ചിരപരിചിതാ ഏവ ഖലു തേ
സമം യൈഃ സംവൃദ്ധാഃ സ്മൃതിവിഷയതാം തേഽപി ഗമിതാഃ ।
ഇദാനീമേതേ സ്മഃ പ്രതിദിവസമാസന്നപതനാ
ഗതാസ്തുല്യാവസ്ഥാം സികതിലനദീതീരതരുഭിഃ ॥ 48 ॥
Those who begot us have passed on into eternity. Those with whom we grew up
have also become parts of memory only. Now with every passing day our condition
is akin to the trees on the sandy banks of a river.
വയം = we
യേഭ്യഃ = from whom
ജാതാഃ = born
ചിരപരിചിതാ = known to Eternity(dead)
ഏവ = thus
ഖലു = indeed
തേ = they
സമം = together
യൈഃ = with whom
സംവൃദ്ധാഃ = brought up
സ്മൃതിവിഷയതാം = subjects of memory
തേഽപി = they also
ഗമിതാഃ = have become
ഇദാനീമേതേ = now these
സ്മഃ = have
പ്രതിദിവസം = everyday
ആസന്നപതനാ = coming near the end
ഗതാഃ = becoming
തുല്യ = similar
അവസ്ഥാം = condition
സികതില = sandy
നദീ = river
തീര = banks
തരുഭിഃ = trees
ആയുര്‍വര്‍ഷശതം നൃണാം പരിമിതം രാത്രൌ തദര്‍ധം ഗതം
തസ്യാര്‍ധസ്യ പരസ്യ ചാര്‍ധമപരം ബാലത്വവൃദ്ധത്വയോഃ ।
ശേഷം വ്യാധിവിയോഗദുഃഖസഹിതം സേവാദിഭിര്‍നീയതേ
ജീവേ വാരിതരങ്ഗചഞ്ചലതരേ സൌഖ്യം കുതഃ പ്രാണിനാം ॥ 49 ॥
Men’s life-span is limited to a hundred years. Half of it is spent in
the darkness of nights. Of the remaining half, half is spent in childhood
and old age; and the rest illnesses, bereavements, and vexatious service
of others. Where is the happiness for creatures whose life is as fickle
as the ripples of water?
ആയുഃ = life
വര്‍ഷ = years
ശതം = 100
നൃണാം = humans
പരിമിതം = limited
രാത്രൌ = nights
തദര്‍ധം = half
ഗതം = spent
തസ്യ = of that
അര്‍ധ്യസ്യ = half
പരസ്യ = other
ച = and
അര്‍ധം = half
അപരം = again
ബാലത്വ = childhood
വൃദ്ധത്വയോഃ = in old age
ശേഷം = remainder
വ്യാധി = illness
വിയോഗ = separation
ദുഃഖ = sorrow
സഹിതം = along with
സേവാദിഭിഃ = serving others
നീയതേ = takes
ജീവേ = in life
വാരി = water
തരങ്ഗ = ripples
ചഞ്ചലതരേ = fluctuating rapidly
സൌഖ്യം = happiness
കുതഃ = where
പ്രാണിനാം = of creatures
ക്ഷണം ബാലോ ഭൂത്വാ ക്ഷണമപി യുവാ കാമരസികഃ
ക്ഷണം വിത്തൈര്‍ഹീനഃ ക്ഷണമപി ച സമ്പൂര്‍ണവിഭവഃ ।
ജരാജീര്‍ണൈരങ്ഗൈര്‍നട ഇവ വലീമണ്ഡിതതനുഃ
നരഃ സംസാരാന്തേ വിശതി യമധാനീയവനികാം ॥ 50 ॥
For a moment like a child, for another moment a lascivious youth; one
moment a pauper, another a wealthy person; at the end of life, the body
worn out by age and covered with wrinkles, man enters the abode of Death
like an actor exiting the stage.
ക്ഷണം = moment
ബാലഃ = child
ഭൂത്വാ = becoming
ക്ഷണമപി = again for a moment
യുവാ = youth
കാമരസികഃ = lustful
ക്ഷണം = moment
വിത്തൈര്‍ഹീനഃ = devoid of riches
ക്ഷണമപി = momentarily again
ച = and
സമ്പൂര്‍ണവിഭവഃ = full of wealth
ജരാ = old age
ജീര്‍ണൈഃ = worn out
അങ്ഗൈഃ = body
നട = actor
ഇവ = as if
വലീ = wrinkle
മണ്ഡിത = covered
തനുഃ = body
നരഃ = human
സംസാരാന്തേ = at the end of life
വിശതി = enters
യമധാനീ = death’s abode
യവനികാം = ??
യതിനൃപതിസംവാദവര്‍ണനം = ??
ത്വം രാജാ വയമപ്യുപാസിതഗുരുപ്രജ്ഞാഭിമാനോന്നതാഃ
ഖ്യാതസ്ത്വം വിഭവൈര്യശാംസി കവയോ ദിക്ഷു പ്രതന്വന്തി നഃ ।
ഇത്ഥം മാനധനാതിദൂരമുഭയോരപ്യാവയോരന്തരം
യദ്യസ്മാസു പരാങ്മുഖോഽസി വയമപ്യേകാന്തതോ നിഃസ്പൃഹാഃ ॥ 51 ॥
6 Description of a dialogue between an ascetic and a king:
You are a king; we also, through service to our Teacher, have been
uplifted in wisdom. You are famous by your wealth; our successes
are broadcast in all directions by the learned. Thus, there is a great
difference between us regarding honor and wealth. If you are indifferent
towards us, we also are perfectly dispassionate towards you.
യതി = ascetic
നൃപതി = king
സംവാദ = dialogue
വര്‍ണനം = description
ത്വം = you
രാജാ = king
വയം = we
അപി = also
ഉപാസിത = serving
ഗുരു = teacher
പ്രജ്ഞാ = wisdom
അഭിമാന = pride
ഉന്നതാഃ = elevated
ഖ്യാതസ്ത്വം = famous, you
വിഭവൈര്യശാംസി = by wealth and success
കവയഃ = the learned
ദിക്ഷു = in all directions
പ്രതന്വന്തി = spread
നഃ = our
ഇത്ഥം = thus
മാന = honor
ധന = riches
അതിദൂരം = great
ഉഭയോഃ = two
അപി = even
ആവയോഃ = of us
അന്തരം = difference
യദി = if
അസ്മാസു = to us
പരാങ്മുഖഃ = disregard
അസി = you
വയം = we
അപി = also
ഏകാന്തതഃ = perfectly
നിഃസ്പൃഹാഃ = indifferent
അര്‍ഥാനാമീശിഷേ ത്വം വയമപി ച ഗിരാമീശ്മഹേ യാവദര്‍ഥം
ശൂരസ്ത്വം വാദിദര്‍പവ്യുപശമനവിധാവക്ഷയം പാടവം നഃ ।
സേവന്തേ ത്വാം ധനാഢ്യാ മതിമലഹതയേ മാമപി ശ്രോതുകാമാ
മയ്യപ്യാസ്ഥാ ന തേ ചേത്ത്വയി മമ നിതരാമേവ രാജന്നനാസ്ഥാ ॥ 52 ॥
You are the master of wealth; we are also masters of words. You are
brave; we are ever skilful in subduing the pride of debaters. The rich
serve you; we are served by those who would study scriptures to purify
the mind. If you show no regard for me, I have none for you either.
അര്‍ഥാനാമീശിഷേ = lordship over wealth
ത്വം = you
വയമപി = we also
ച = and
ഗിരാമീശ്മഹേ = lords of speech
യാവദര്‍ഥം = in all senses
ശൂരസ്ത്വം = hero, you are
വാദി = debaters
ദര്‍പ = pride
വ്യുപശമനവിധൌ = subduing
അക്ഷയം = unfailing
പാടവം = skill
നഃ = our
സേവന്തേ = serve
ത്വാം = you
ധനാഢ്യാ = wealthy
മതി = mind
മല = impurities
ഹതയേ = to destroy
മാമപി = me too
ശ്രോതുകാമാ = desirous of learning
mayi in me
അപി = also
ആസ്ഥാ = regard
ന = not
തേ = to you
ചേത് = if it be
ത്വയി = in you
മമ = my
നിതരാം = absolutely
ഏവ = quite
രാജന്‍ = o king
നനാസ്ഥാ = no regard
വയമിഹ പരിതുഷ്ടാ വല്‍കലൈസ്ത്വം ദുകൂലൈഃ
സമ ഇവ പരിതോഷോ നിര്‍വിശേഷോ വിശേഷഃ ।
സ തു ഭവതു ദരിദ്രോ യസ്യ തൃഷ്ണാ വിശാലാ
മനസി ച പരിതുഷ്ടേ കോഽര്‍ഥവാന്‍കോ ദരിദ്രഃ ॥ 53 ॥
We are content to wear tree-barks for clothes, and you with rich dresses;
but the contentment is alike, and the difference is not significant. He
whose desires are numerous is indeed poor. If contentment is in the mind,
then who is rich or poor?
വയം = we
ഇഹ = here
പരിതുഷ്ടാ = satisfied
വല്‍കലൈഃ = tree-bark as clothes
ത്വം = you
ദുകൂലൈഃ = rich dresses
സമ = similar
ഇവ = as if
പരിതോഷഃ = satisfaction
നിര്‍വിശേഷഃ = no difference
വിശേഷഃ = difference
സ = he
തു = indeed
ഭവതു = is
ദരിദ്രഃ = poor
തൃഷ്ണാ = desire
വിശാലാ = great
മനസി = in mind
ച = and
പരിതുഷ്ടേ = contented
കോഽര്‍ഥവാന്‍കഃ = who rich, who
ദരിദ്രഃ = poor
ഫലമലമശനായ സ്വാദു പാനായ തോയം
ക്ഷിതിരപി ശയനാര്‍ഥം വാസസേ വല്‍കലം ച ।
നവധനമധുപാനഭ്രാന്തസര്‍വേന്ദ്രിയാണാം
അവിനയമനുമന്തും നോത്സഹേ ദുര്‍ജനാനാം ॥ 54 ॥
Enough for us are fruits for food, tasty water to drink, the earth for a
bed, and tree-barks for dress. I have no taste for the immodesty of the
wicked, deluded by drinking the wine of wealth.
ഫലമലമശനായ = fruits to eat
സ്വാദു = tasteful
പാനായ = to drink
തോയം = water
ക്ഷിതിരപി = also earth
ശയനാര്‍ഥം = to sleep on
വാസസേ = to dress
വല്‍കലം = tree-barks
ച = and
നവ = new
ധന = riches
മധുപാന =drinking intoxicant wine
ഭ്രാന്ത =deluded
സര്‍വേന്ദ്രിയാണാം = all senses
അവിനയം = disrespect
അനുമന്തും = to approve
ന = not
ഉത്സഹേ = enthused
ദുര്‍ജനാനാം = of the wicked
അശീമഹി വയം ഭിക്ഷാമാശാവാസോ വസീമഹി ।
ശയീമഹി മഹീപൃഷ്ഠേ കുര്‍വീമഹി കിമീശ്വരൈഃ ॥ 55 ॥
We shall eat from the begging of alms; we shall wear the sky for clothing;
lie down on the earth for a bed; why bother with the rich?
അശീമഹി = let us eat
വയം = we
ഭിക്ഷാം = alms
ആശാവാസഃ = the sky for clothing
വസീമഹി = let us dress
ശയീമഹി = let us sleep
മഹീപൃഷ്ഠേ = on the earth
കുര്‍വീമഹി = shall we have to do
കിം = what
ഈശ്വരൈഃ = with the rich
ന നടാ ന വിടാ ന ഗായകാ
ന ച സഭ്യേതരവാദചുഞ്ചവഃ ।
നൃപമീക്ഷിതുമത്ര കേ വയം
സ്തനഭാരാനമിതാ ന യോഷിതഃ ॥ 56 ॥
We are not actors, nor jesters, nor singers, nor experts in debating in court,
nor courtesans, to wish to meet the king.
ന = not
നടാ = actors
ന = not
വിടാ = jesters
ന = not
ഗായകാ = singers
ന = not
ച = and
സഭ്യേതരവാദചുഞ്ചവഃ = experts in disputations
നൃപം = king
ഈക്ഷിതും = seeing
അത്ര = here
കേ = who
വയം = we
സ്തനഭാരാനമിതാ = seductive mistresses
ന = not
യോഷിതഃ = desiring
വിപുലഹൃദയൈരീശൈരേതജ്ജഗജ്ജനിതം പുരാ
വിധൃതമപരൈര്‍ദത്തം ചാന്യൈര്‍വിജിത്യ തൃണം യഥാ ।
ഇഹ ഹി ഭുവനാന്യന്യേ ധീരാശ്ചതുര്‍ദശ ഭുഞ്ജതേ
കതിപയപുരസ്വാംയേ പുംസാം ക ഏഷ മദജ്വരഃ ॥ 57 ॥
In days of yore, these kingdoms were created by kings with generous hearts,
ruled by others, and conquered or squandered like straw by still others. Some
heroes even now enjoy everything in the universe. Why then this inordinate pride
of ruling over a few towns?
വിപുല = great
ഹൃദയൈഃ = hearted
ഈശൈഃ =by the kings
ഏതത് = this
ജഗത് = world
ജനിതം = made
പുരാ = in ancient times
വിധൃതം = ruled
അപരൈഃ = by others
ദത്തം = given away
ച = and
അന്യൈഃ = by others
വിജിത്യ = conquered
തൃണം = like grass
യഥാ = just as
ഇഹ = here
ഹി = indeed
ഭുവനാനി = worlds
അന്യേ = others
ധീരാഃ = heroes
ചതുര്‍ദശ = fourteen
ഭുഞ്ജതേ = enjoy
കതിപയ = for what then
പുര = towns
സ്വാംയേ = sovereignty over
പുംസാം = men
ക = who
ഏഷ = this
മദ = arrogance
ജ്വരഃ = feverish
അഭുക്തായാം യസ്യാം ക്ഷണമപി ന ജാതം നൃപശതഃ
ഭുവസ്തസ്യാ ലാഭേ ക ഇവ ബഹുമാനഃ ക്ഷിതിഭൃതാം ।
തദംശസ്യാപ്യംശേ തദവയവലേശേഽപി പതയോ
വിഷാദേ കര്‍തവ്യേ വിദധതി ജഡാഃ പ്രത്യുത മുദം ॥ 58 ॥
The earth has not been left unenjoyed, even for a moment, by hundreds of rulers.
Will its acquisition then bring any honor to any king? The dull-witted, instead
of grieving, are joyous in owning even the most trifling fraction of it.
അഭുക്തായാം = not enjoyed
യസ്യാം = whose
ക്ഷണമപി = even a moment
ന = not
ജാതം = made
നൃപശതഃ = hundreds of kings
ഭുവഃ = world
തസ്യാ = its
ലാഭേ = gaining
ക = who
ഇവ = as if
ബഹുമാനഃ = high honor
ക്ഷിതിഭൃതാം = earth
തത് = that
അംശസ്യ = of a portion
അപി = even
അംശേ = portion
തത് = that
അവയവ = limb
ലേശേ = part
അപി = even
പതയഃ = fallen
വിഷാദേ = in grief
കര്‍തവ്യേ = in duty
വിദധതി = give
ജഡാഃ = stupid
പ്രത്യുത = on the contrary
മുദം = joy
മൃത്പിണ്ഡോ ജലരേഖയാ വലയിതഃ സര്‍വോഽപ്യയം നന്വണുഃ
സ്വാംശീകൃത്യ തമേവ സംഗരശതൈ രാജ്ഞാം ഗണാ ഭുഞ്ജതേ ।
തേ ദദ്യുര്‍ദദതോഽഥവാ കിമപരം ക്ഷുദ്രാ ദരിദ്രാ ഭൃശം
ധിഗ്ധിക്താന്‍പുരുഷാധമാന്ധനകണാന്വാഞ്ഛന്തി തേഭ്യോഽപി യേ ॥ 59 ॥
The earth is a mere clod rimmed by water. Even the whole of it is but an
atom. Hosts of kings enjoy it after fighting for it a hundred times. With
their paltry and mean minds they may or do give; for it is not strange
to them. But despicable are the men who would beg from them petty riches.
മൃത് = clay
പിണ്ഡഃ = lump
ജല = water
രേഖയാ = by a ring of
വലയിതഃ = surrounded by
സര്‍വഃ = all
അപി = even
അയം = this
നനു = not even
അണുഃ = an atom
സ്വാംശീകൃത്യ = fractioned it themselves
തം = that
ഏവ = too
സംഗര = battle
ശതൈ = hundreds
രാജ്ഞാം = of kings
ഗണാ = many
ഭുഞ്ജതേ = enjoy
തേ = they
ദദ്യുഃ = may give
ദദതഃ = do give
അഥവാ = or
കിം = what
അപരം = else
ക്ഷുദ്രാ = cheap
ദരിദ്രാ = poor
ഭൃശം = strange
ധിഗ്ധിക്താന്‍ = contemptible
പുരുഷ = men
അധമാന്‍ = mean
ധനകണാന്‍ = paltry coins
വാഞ്ഛന്തി = beg
തേഭ്യഃ = on them
അപി = also
യേ = who
സ ജാതഃ കോഽപ്യാസീന്‍മദനരിപുണാ മൂര്‍ധ്നി ധവലം
കപാലം യസ്യോച്ചൈര്‍വിനിഹിതമലംകാരവിധയേ ।
നൃഭിഃ പ്രാണത്രാണപ്രവണമതിഭിഃ കൈശ്ചിദധുനാ
നമദ്ഭിഃ കഃ പുംസാമയമതുലദര്‍പജ്വരഭരഃ ॥ 60 ॥
His birth is worthwhile indeed, whose death provides his white skull
as an ornament on the head of Shiva, Cupid’s enemy. Men engrossed in
protecting their own lives, flatter others showing immoderate pride,
to what purpose?
സ = he
ജാതഃ = born
കഃ = who
അപി = even
ആസീത് = placed
മദനരിപുണാ = by Shiva(enemy of Madana/Cupid)
മൂര്‍ധ്നി = on the head
ധവലം = white
കപാലം = skull
യസ്യ = whose
ഉച്യൈഃ = high
വിനിഹിതം = held
അലംകാരവിധയേ = like an ornament
നൃഭിഃ = by men
പ്രാണ = life
ത്രാണ = limb
പ്രവണ = preserving
മതിഭിഃ = by those who think of
കൈശ്ചിദ് = by them
അധുനാ = nowadays
നമദ്ഭിഃ = adored
കഃ = who
പുംസാം = person
അയം = this
അതുല = incomparable
ദര്‍പ = pride
ജ്വര =fever
ഭരഃ = afflicted with
മനഃസംബോധനനിയമനം ।
പരേഷാം ചേതാംസി പ്രതിദിവസമാരാധ്യ ബഹുധാ
പ്രസാദം കിം നേതും വിശസി ഹൃദയ ക്ലേശകലിതം ।
പ്രസന്നേ ത്വയ്യന്തഃ സ്വയമുദിതചിന്താമണിഗണോ
വിവിക്തഃ സംകല്‍പഃ കിമഭിലഷിതം പുഷ്യതി ന തേ ॥ 61 ॥
Control of Mind by Wisdom:
Winning the favors of others is hard; why then does your heart seek to
appease the minds of others? With inward tranquillity and abstaining
from social intercourse, wise thought will arise in you spontaneously;
and should you wish for anything what will you not acquire?
മനഃ = mind
സംബോധന = inculcating wisdom
നിയമനം = control
പരേഷാം = of others
ചേതാംസി = minds
പ്രതിദിവസം = every day
ആരാധ്യ = supplicating
ബഹുധാ = in various ways
പ്രസാദം = grace
കിം = why
നേതും = to secure
വിശസി = enter
ഹൃദയ = heart
ക്ലേശകലിതം = fraught with pain
പ്രസന്നേ = contented
ത്വയ്യന്തഃ = in your inner self
സ്വയം = by itself
ഉദിത =arising
ചിന്താമണി = gems of thoughts
ഗണഃ = many
വിവിക്തഃ = in solitude
സംകല്‍പഃ = wish
കിം = whatever
അഭിലഷിതം = wished for
പുഷ്യതി = nurture
ന = not
തേ = they
പരിഭ്രമസി കിം മുധാ ക്വചന ചിത്ത വിശ്രാംയതാം
സ്വയം ഭവതി യദ്യഥാ ഭവതി തത്തഥാ നാന്യഥാ ।
അതീതമനനുസ്മരന്നപി ച ഭാവ്യസംകല്‍പയന്‍
നതര്‍കിതസമാഗമാനനുഭവാമി ഭോഗാനഹം ॥ 62 ॥
Oh Mind! Why do you wander about in vain? Rest somewhere. Whatever happens is
bound to happen, of itself, not otherwise. Thus not recalling the past, nor
planning for the future, I experience the joys that come, without question.
പരിഭ്രമസി = wander
കിം = why
മുധാ = mind
ക്വചന = somewhere
ചിത്ത = mind
വിശ്രാംയതാം = for rest
സ്വയം = yourself
യദ്യഥാ = whatever
ഭവതി = happens
തത്തഥാ = that thus
നാന്യഥാ = not otherwise
അതീത = past
മനനുസ്മരന്നപി = mental memories recalled
ച = and
ഭാവ്യ = future
സംകല്‍പയന്‍ = desiring
നതര്‍കിത = without debating
സമാഗമാന്‍ = coming on their own
അനുഭവാമി = experience
ഭോഗാന്‍ = enjoyments
അഹം = I
ഏതസ്മാദ്വിരമേന്ദ്രിയാര്‍ഥഗഹനാദായാസകാദാശ്രയ
ശ്രേയോമാര്‍ഗമശേഷദുഃഖശമനവ്യാപാരദക്ഷം ക്ഷണാത് ।
സ്വാത്മീഭാവമുപൈഹി സംത്യജ നിജാം കല്ലോലലോലാം ഗതിം
മാ ഭൂയോ ഭജ ഭങ്ഗുരാം ഭവരതിം ചേതഃ പ്രസീദാധുനാ ॥ 63 ॥
Therefore, refrain yourself from the perilous maze of sense-objects. Take to the
path of supreme welfare that can, in a moment, remove all sorrows. Reach the
state of your True Self. Abandon the wavelike agitation and change. Do not cling
to the transitory joys of the world, and now seek the tranquillity of the mind.
ഏതസ്മാത് = therefore
വിരമ = turn away
ഇന്ദ്രിയാര്‍ഥ = senses
ഗഹനാത് = complex
ആയാസകാത് = wearisome
ആശ്രയ = shelter
ശ്രേയോമാര്‍ഗം = way of supreme welfare
അശേഷ = total
ദുഃഖ = sorrow
ശമന = relief
വ്യാപാര = affairs
ദക്ഷം = capable of
ക്ഷണാത് = in a moment
സ്വാത്മീഭാവം = status of own Self
ഉപൈഹി = reach
സംത്യജ = give up
നിജാം = your own
കല്ലോല = wave
ലോലാം = agitated
ഗതിം = movement
മാ = do not
ഭൂയഃ = again
ഭജ = seek
ഭങ്ഗുരാം = transitory
ഭവരതിം = mundane pleasures
ചേതഃ = mind
പ്രസീദാധുനാ = be calm now
മോഹം മാര്‍ജയ താമുപാര്‍ജയ രതിം ചന്ദ്രാര്‍ധചൂഡാമണൌ
ചേതഃ സ്വര്‍ഗതരങ്ഗിണീതടഭുവാമാസങ്ഗമങ്ഗീകുരു ।
കോ വാ വീചിഷു ബുദ്ബുദേഷു ച തഡില്ലേഖാസു ച ശ്രീഷു ച
ജ്വാലാഗ്രേഷു ച പന്നഗേഷു ച സുഹൃദ്വര്‍ഗേഷു ച പ്രത്യയഃ ॥ 64 ॥
Clear up all misperception; worship the One in whose crown the gem is
the crescent. Situate yourself on the banks of the celestial river,
Ganga. How can you rely on waves or bubbles, flashes of lightning,
fickle fortune, flames of fire, serpents, or hosts of friends?
മോഹം = delusion
മാര്‍ജയ = cleanse
താം = them
ഉപാര്‍ജയ = acquire
രതിം = liking
ചന്ദ്രാര്‍ധ = half-moon, crescent
ചൂഡാമണൌ = gem on the crown(head)
ചേതഃ = mind
സ്വര്‍ഗ = heaven
തരങ്ഗിണീ = river
തട = banks
ഭുവാം = places
ആസങ്ഗം = attachment
അങ്ഗീകുരു = accept
കഃ = who
വാ = or
വീചിഷു = waves
ബുദ്ബുദേഷു = bubbles
ച = and
തഡില്ലേഖാസു = flashes of lightning
ച = and
ശ്രീഷു = wealth
ച = and
ജ്വാലാഗ്രേഷു = flames of fire
ച = and
പന്നഗേഷു = serpents
ച = and
സുഹൃദ്വര്‍ഗേഷു = hosts of friends
ച = and
പ്രത്യയഃ = reliability
ചേതശ്ചിന്തയ മാ രമാം സകൃദിമാമസ്ഥായിനീമാസ്ഥയാ
ഭൂപാലഭ്രുകുടീകുടീവിഹരണവ്യാപാരപണ്യാങ്ഗനാം ।
കന്ഥാകഞ്ചുകിനഃ പ്രവിശ്യ ഭവനദ്വാരാണി വാരാണസീ
രഥ്യാപങ്ക്തിഷു പാണിപാത്രപതിതാം ഭിക്ഷാമപേക്ഷാമഹേ ॥ 65 ॥
Oh Mind! do not dwell on the thought of the capricious goddess of fortune,
whose nature resemble the courtesan at the beck and call as the king
moves his eyebrows. Clad in rags, and standing at the doors in the
streets of Varanasi, let us beg for alms with our hands as bowls.
ചേതശ്ചിന്തയ = O heart, think
മാ = do not
രമാം = goddess of fortune
സകൃദ് =even once
ഇമാം = this
അസ്ഥായിനീം = wandering
ആസ്ഥയാ = haunt
ഭൂപാല = king
ഭ്രുകുടീ = eyebrow
കുടീ = wrinkle
വിഹരണ = moving
വ്യാപാരപണി = business of
ആങ്ഗനാം = street women
കന്ഥാകഞ്ചുകിനഃ = ragged garments
പ്രവിശ്യ = entering
ഭവന = house
ദ്വാരാണി = doors
വാരാണസീഃ = in Varanasi
അഥ്യാപങ്ക്തിഷു = in the streets
പാണി = hand
പാത്ര = vessel
പതിതാം = placed
ഭിക്ഷാം = alms
അപേക്ഷാമഹേ = expect
അഗ്രേ ഗീതം സരസകവയഃ പാര്‍ശ്വയോര്‍ദാക്ഷിണാത്യാഃ
പശ്ചാല്ലീലാവലയരണിതം ചാമരഗ്രാഹിണീനാം ।
യദ്യസ്ത്വേവം കുരു ഭവരസാസ്വാദനേ ലമ്പടത്വം
നോ ചേച്ചേതഃ പ്രവിശ സഹസാ നിര്‍വികല്‍പേ സമാധൌ ॥ 66 ॥
If there be music playing in front of you, by your side expert poets
from the South, and behind you the courtesans waving fans and shaking
their bracelets with a clinking sound, then indulge unstintingly in
these worldly pleasures. If not, O Mind! enter the realm of beatitude
devoid of all thoughts.
അഗ്രേ = in front
ഗീതം = song
സരസ = skilful
കവയഃ = poets
പാര്‍ശ്വയോ ഹ് = by the side
ദാക്ഷിണാത്യാഃ = from the South
പശ്ചാത് = later
ലീലാവലയരണിതം = tinkling of moving bracelets
ചാമര = fan
ഗ്രാഹിണീനാം = women waving
യദി = if
അസ്തു = it be
ഏവം = thus
കുരു = do
ഭവ = mundane
രസ = essence
ആസ്വാദനേ = tasting
ലമ്പടത്വം = attachment
നോ ചേത് = otherwise
ചേതഃ = mind
പ്രവിശ = enter
സഹസാ = absolute
നിര്‍വികല്‍പേ = transcending thought
സമാധൌ = meditation
പ്രാപ്താഃ ശ്രിയഃ സകലകാമദുഘാസ്തതഃ കിം
ന്യസ്തം പദം ശിരസി വിദ്വിഷതാം തതഃ കിം ।
സമ്പാദിതാഃ പ്രണയിനോ വിഭവൈസ്തതഃ കിം
കല്‍പസ്ഥിതാസ്തനുഭൃതാം തനവസ്തതഃ കിം ॥ 67 ॥
What if one acquires wealth that will fulfil all desires? Even stomping on the
enemies’ heads with one’s feet? Or if riches bought friends? Or even if one’s
body lasts till the end of time?
പ്രാപ്താഃ = acquired
ശ്രിയഃ = prosperity
സകല = all
കാമ = desire
ദുഘാഃ = milked
തതഃ കിം = what then
ന്യസ്തം = placed
പദം = foot
ശിരസി = on the head
വിദ്വിഷതാം = of the enemies
തതഃ കിം = what then
സമ്പാദിതാഃ = bringing
പ്രണയിനഃ = friends
വിഭവൈഃ = by wealth
തതഃ കിം = what then
കല്‍പസ്ഥിതാഃ = last till end of world
തനുഭൃതാം = embodied beings
തനവഃ = bodies
തതഃ കിം = what then
ഭക്തിര്‍ഭവേ മരണജന്‍മഭയം ഹൃദിസ്ഥം
സ്നേഹോ ന ബന്ധുഷു ന മന്‍മഥജാ വികാരാഃ ।
സംസര്‍ഗദോഷരഹിതാ വിജനാ വനാന്താ
വൈരാഗ്യമസ്തി കിമിതഃ പരമര്‍ഥനീയം ॥ 68 ॥
If there be devotion in the heart and the fear of death and birth, no ties
to family, nor agitation by passions; when there is the solitude of uninhabited
forests, and dispassion, what gain can be better than this?
ഭക്തിഃ = devotion
ഭവേ = in Shiva
മരണ = death
ജന്‍മ = birth
ഭയം = fear
ഹൃദിസ്ഥം = in the heart
സ്നേഹഃ = attachment
ന = not
ബന്ധുഷു = towards kinspeople
ന = not
മന്‍മഥജാ = born of lust
വികാരാഃ = passions
സംസര്‍ഗ = company
ദോഷ = fault
രഹിതാ = devoid
വിജനാ = without people
വനാന്താ = in forest
വൈരാഗ്യം = dispassion
അസ്തി = is
കിം = what
ഇതഃ = beyond this
പരമര്‍ഥനീയം = of supreme value
തസ്മാദനന്തമജരം പരമം വികാസി
തദ്ബ്രഹ്മ ചിന്തയ കിമേഭിരസദ്വികല്‍പൈഃ ।
യസ്യാനുഷങ്ഗിണ ഇമേ ഭുവനാധിപത്യ-
ഭോഗാദയഃ കൃപണലോകമതാ ഭവന്തി ॥ 69 ॥
Therefore, meditate on the infinite, ageless, supreme, luminous
Reality. Why these false thoghts about the unreal? The sovereignty over
the world, with its accompanying pleasures, will appear as the desires
of the petty-minded when compared to the pursuit of Reality.
തസ്മാദ് = therefore
അനന്തം = infinite
അജരം = ageless
പരമം = supreme
വികാസി = effulgent
തദ് = that
ബ്രഹ്മ = Reality
ചിന്തയ = meditate
കിം = what
ഏഭിഃ = by these
അസദ് = unreal
വികല്‍പൈഃ = mental agitation
യസ്യ = whose
അനുഷങ്ഗിണഃ = associating
ഇമേ = these
ഭുവന = world
അധിപത്യ = sovereignty
ഭോഗാദയഃ = such enjoyments
കൃപണലോകമതാ = desires of pitiable men
ഭവന്തി = become
പാതാലമാവിശസി യാസി നഭോ വിലങ്ഘ്യ
ദിങ്മണ്ഡലം ഭ്രമസി മാനസ ചാപലേന ।
ഭ്രാന്ത്യാപി ജാതു വിമലം കഥമാത്മനീനം
ന ബ്രഹ്മ സംസ്മരസി നിര്‍വൃതിമേഷി യേന ॥ 70 ॥
With such a fickle mind, you will enter the nether worlds one moment,
fly to the limits of the sky, or wander in all directions. Why, in a
floundering manner even, do you not meditate on that Transcendent Truth,
of the nature of perfection of your true Self?
പാതലം = netherworld
ആവിശസി = enter
യാസി = go
നഭഃ = skies
വിലങ്ഘ്യ = crossing beyond
ദിങ്മണ്ഡലം = spheres of all directions
ഭ്രമസി = wander
മാനസ = mind
ചാപലേന = fickle
ഭ്രാന്ത്യാപി = even mistakenly
ജാതു = become
വിമലം = pure
കഥം = how
ആത്മനീനം = in the Self
ന = not
ബ്രഹ്മ = highest Truth
സംസ്മരസി = remember well
നിര്‍വൃതിം = supreme detachment
ഏഷി = reach
യേന =by which
നിത്യാനിത്യവസ്തുവിചാരഃ ।
കിം വേദൈഃ സ്മൃതിഭിഃ പുരാണപഠനൈഃ ശാസ്ത്രൈര്‍മഹാവിസ്തരൈഃ
സ്വര്‍ഗഗ്രാമകുടീനിവാസഫലദൈഃ കര്‍മക്രിയാവിഭ്രമൈഃ ।
മുക്ത്വൈകം ഭവദുഃഖഭാരരചനാവിധ്വംസകാലാനലം
സ്വാത്മാനന്ദപദപ്രവേശകലനം ശേഷൈര്‍വണിഗ്വൃത്തിഭിഃ ॥ 71 ॥
8. Discrimination of the Immutable from the Mutable:
Of what use is the study of Vedas, scriptures, mythology, the extensive
codes, and the bewildering labyrinth of rituals which promise a passage
to heaven, which is but a hamlet of hutments? The only way to destroy
the burden of life’s sorrows like the apocalyptic fire, is that which
lets you enter the beatitude of self-ralisation. All else is but bartering
for profit! നിത്യ = immutable അനിത്യ = mutable
വസ്തു = essence
വിചാരഃ = discrimination
കിം = how much
വേദൈഃ = by vedas
സ്മൃതിഭിഃ = by smritis
പുരാണ = puranas
പഠനൈഃ = by studying
ശാസ്ത്രൈഃ = by shastras
മഹാവിസ്തരൈഃ = of immense
സ്വര്‍ഗ = heaven
ഗ്രാമ = village
കുടീ = hut
നിവാസ = resting place
ഫലദൈഃ = resulting from
കര്‍മക്രിയാവിഭ്രമൈഃ = by mazes of ceremonials
മുക്ത്വാ = freeing
ഏകം = one
ഭവ = life cycles
ദുഃഖ = sorrow
ഭാര = burden
രചനാ = condition
വിധ്വംസ = destruction
കാല = time
അനലം = fire
സ്വാത്മ = one’s own Self
അനന്ദ = bliss
പദ = place
പ്രവേശ = entrance
കലനം = way
ശേഷൈഃ = everything else
വണിഗ്വൃത്തിഭിഃ = traders’ attitude
യതോ മേരുഃ ശ്രീമാന്നിപതതി യുഗാന്താഗ്നിവലിതഃ
സമുദ്രാ ശുഷ്യന്തി പ്രചുരമകരഗ്രാഹനിലയാഃ ।
ധരാ ഗച്ഛത്യന്തം ധരണിധരപാദൈരപി ധൃതാ
ശരീരേ കാ വാര്‍താ കരികലഭകര്‍ണാഗ്രചപലേ ॥ 72 ॥
When the majestic Meru moutain collapses in the fire of the cosmic
conflagration; when the oceans, in which reside numerous sharks and
other aquatic animals, dry up; when the earth, even though supported
by mountains, meets its end; what can you say about this body, which is
only as steady as the ear-tip of a baby elephant!
യതഃ = from where
മേരുഃ = mount Meru
ശ്രീമാന്‍ = of great fame
നിപതതി = falls down
യുഗാന്ത = at the end of a time cycle
അഗ്നി = fire
വലിതഃ = surrounded by
സമുദ്രാ = seas
ശുഷ്യന്തി = dry up
പ്രചുര =replete
മകര = crocodiles
ഗ്രാഹ = sharks
നിലയാഃ = homes
ധരാ = earth
ഗച്ഛതി = goes
അന്തം = end
ധരണി = earth
ധര = holding
പാദൈഃ = by the feet
അപി = also
ധൃതാ = held
ശരീരേ = body
കാ = what
വാര്‍താ = news
കരികലഭ = young elephant
കര്‍ണ = ear
അഗ്ര = tip
ചപലേ = unsteady
ഗാത്രം സംകുചിതം ഗതിര്‍വിഗലിതാ ഭ്രഷ്ടാ ച ദന്താവലിഃ-
ദൃഷ്ടിര്‍നശ്യതി വര്‍ധതേ ബധിരതാ വക്ത്രം ച ലാലായതേ ।
വാക്യം നാദ്രിയതേ ച ബാന്ധവജനോ ഭാര്യാ ന ശുശ്രൂഷതേ
ഹാ കഷ്ടം പുരുഷസ്യ ജീര്‍ണവയസഃ പുത്രോഽപ്യമിത്രായതേ ॥ 73 ॥
With feeble limbs, unsteady movements, teeth that have fallen off,
poor eye-sight, worsening deafness, drooling mouth,; with relatives
disregarding what you say, the wife offering no help, the son turning
hostile, such, alas! are the miseries of senility. ഗാത്രം = limbs
സംകുചിതം = shrivel
ഗതിഃ = walking
വിഗലിതാ = unsteady
ഭ്രഷ്ടാ = useless
ച = and
ദന്താവലിഃ = rows of teeth
ദൃഷ്ടിഃ = eyesight
നശ്യതി = lost
വര്‍ധതേ = increases
ബധിരതാ = deafness
വക്ത്രം = mouth
ച = and
ലാലായതേ = slobbers
വാക്യം = speech
ന = not
അദ്രിയതേ = valued
ച = and
ബാന്ധവജനഃ = relatives
ഭാര്യാ = wife
ന = not
ശുശ്രൂഷതേ = offer service
ഹാ = alas
കഷ്ടം = misery
പുരുഷസ്യ = man’s
ജീര്‍ണ = old
വയസഃ = in years
പുത്രഃ = son
അപി = also
അമിത്രായതേ = becomes unfriendly
വര്‍ണം സിതം ഝടിതി വീക്ഷ്യ ശിരോരുഹാണാം
സ്ഥാനം ജരാ പരിഭവസ്യ തദാ പുമാംസം ।
ആരോപിതാസ്ഥിശതകം പരിഹൃത്യ യാന്തി
ചണ്ഡാലകൂപമിവ ദൂരതരം തരുണ്യഃ ॥ 74 ॥
When hair grows white on a man’s head, indicating the disconcert of senility,
young women run away from him, like the outcastes’ well encircled with bones!
വര്‍ണം = color
സിതം = white
ഝടിതി = instantly
വീക്ഷ്യ = seeing
ശിരോരുഹാണാം = on the head
സ്ഥാനം = condition
ജരാ = old age
പരിഭവസ്യ = caused by
തദാ = then
പുമാംസം = man’s
ആരോപിത = characterised by
അസ്ഥി = bones
ശതകം = hundreds
പരിഹൃത്യ = abandoning
യാന്തി = go
ചണ്ഡാല = least respected
കൂപം = well
ഇവ = as if
ദൂരതരം = far away
തരുണ്യഃ = youthful
യാവത്സ്വസ്ഥമിദം ശരീരമരുജം യാവജ്ജരാ ദൂരതോ
യാവച്ചേന്ദ്രിയശക്തിരപ്രതിഹതാ യാവത്ക്ഷയോ നായുഷഃ ।
ആത്മശ്രേയസി താവദേവ വിദുഷാ കാര്യഃ പ്രയത്നോ മഹാന്‍
സംദീപ്തേ ഭവനേ തു കൂപഖനനം പ്രത്യുദ്യമഃ കീദൃശഃ ॥ 75 ॥
As long as this body is healthy and free of infirmity, as long as
senility is distant, as long as the faculties have not lost their vigor,
as long as life is not enfeebled, till then should the wise ones make
great efforts to reach the supreme goal of life. For what is the use
of digging a well when the house is on fire?
യാവത് = as long as
സ്വസ്ഥം = free from disease
ഇദം = this
ശരീരം = body
അരുജം = decrepitude
യാവത് = as long as
ജരാ = old age
ദൂരതഃ = far off
യാവത് =as long as
ച = and
ഇന്ദ്രിയ = organs
ശക്തിഃ = strength
അപ്രതിഹതാ = unaffected
യാവത് = so long as
ക്ഷയഃ = decay
ന = not
അയുഷഃ = life
ആത്മശ്രേയസി = for one’s own supreme welfare
താവത് = till then
ഏവ = alone
വിദുഷാ = wise
കാര്യഃ = deeds
പ്രയത്നഃ = efforts
മഹാന്‍ = great
സംദീപ്തേ = on fire
ഭവനേ = house
തു = indeed
കൂപ = well
ഖനനം = digging
പ്രത്യുദ്യമഃ = setting about
കീദൃശഃ = what avails
തപസ്യന്തഃ സന്തഃ കിമധിനിവസാമഃ സുരനദീം
ഗുണോദാരാന്ദാരാനുത പരിചരാമഃ സവിനയം ।
പിബാമഃ ശാസ്ത്രൌഘാനുത വിവിധകാവ്യാമൃതരസാന്‍
ന വിദ്മഃ കിം കുര്‍മഃ കതിപയനിമേഷായുഷി ജനേ ॥ 76 ॥
Shall we live ascetically on the banks of the heavenly river, or serve
humbly our virtuous wives? Shall we drink at the streams of scriptures
or the nectarine poetry? With a life-span of a few eye-winks, we do not
know what action to take!
തപസ്യന്തഃ = austerities
സന്തഃ = practising
കിം = what
അധിനിവസാമഃ = live
സുരനദീം = heavenly river
ഗുണോദാരാന്‍ = virtuous
ദാരാനുത = wives
പരിചരാമഃ = serve
സവിനയം = humbly
പിബാമഃ = drink
ശാസ്ത്രൌഘാനുത = currents of scripture
വിവിധ = varied
കാവ്യ = poetry
അമൃത = nectar
രസാന്‍ = essence
ന = not
വിദ്മഃ = know
കിം = what
കുര്‍മഃ = do
കതിപയ = few
നിമേഷ = twinkling of an eye
അയുഷി = longevity
ജനേ = people
ദുരാരാധ്യാശ്ചാമീ തുരഗചലചിത്താഃ ക്ഷിതിഭുജോ
വയം ച സ്ഥൂലേച്ഛാഃ സുമഹതി ഫലേ ബദ്ധമനസഃ ।
ജരാ ദേഹം മൃത്യുര്‍ഹരതി ദയിതം ജീവിതമിദം
സഖേ നാന്യച്ഛ്രേയോ ജഗതി വിദുഷോഽന്യത്ര തപസഃ ॥ 77 ॥
Thease earthly rulers are difficult to please and fickle-minded like the
horse, and we have strong desires, and intent on huge gains. Senility
gnaws away the body and death steals this dear life. Oh Friend! for the
wise nothing is as salutary as austerities.
ദുരാരാധ്യാഃ = hard to please
ച = and
അമീ = these
തുരഗ = horse
ചലചിത്താഃ = restless minds
ക്ഷിതിഭുജഃ = rulers og the earth
വയം = we
ച = and
സ്ഥൂലേച്ഛാഃ = ambitious
സുമഹതി = vast
ഫലേ = gain
ബദ്ധമനസഃ = mind bent on
ജരാ = old age
ദേഹം = body
മൃത്യുഃ = death
ഹരതി = takes away
ദയിതം = dear
ജീവിതം = life
ഇദം = this
സഖേ = oh, friend
ന = not
അന്യത് = other
ഛ്രേയഃ = good
ജഗതി = in the world
വിദുഷഃ = wise
അന്യത്ര = except
തപസഃ = austerities
മാനേ ംലായിനി ഖണ്ഡിതേ ച വസുനി വ്യര്‍ഥേ പ്രയാതേഽര്‍ഥിനി
ക്ഷീണേ ബന്ധുജനേ ഗതേ പരിജനേ നഷ്ടേ ശനൈര്യൌവനേ ।
യുക്തം കേവലമേതദേവ സുധിയാം യജ്ജഹ്നുകന്യാപയഃ-
പൂതഗ്രാവഗിരീന്ദ്രകന്ദരതടീകുഞ്ജേ നിവാസഃ ക്വചിത് ॥ 78 ॥
When honor declines, riches squandered away, flatterers depart, the
circle of friends dwindles, attendants leave, and slowly the youth is
spent, the wise have only one proper way left to follow—make a home
somewhere on the side of a valley in the Himalayas, whose rocks have
been made holy by the water of the Ganges.
മാനേ = honor
ംലായിനി = faded
ഖണ്ഡിതേ = ruined
ച = and
വസുനി = wealth
വ്യര്‍ഥേ = wasted
പ്രയാതേ =gone
അര്‍ഥിനി = favors
ക്ഷീണേ = dwindled
ബന്ധുജനേ = friends
ഗതേ = departed
പരിജനേ = dependents
നഷ്ടേ = destroyed
ശനൈഃ = slowly
യൌവനേ = youth
യുക്തം = proper
സുധിയാം = wise
യത് = which
ജഹ്നുകന്യാ = Ganga river (daughter of Janhu)
പയഃ = water
പൂതഗ്രാവ = purified
ഗിരീന്ദ്ര = chief among mountains (Himalaya)
കന്ദര = valley
തടീ = on the side
കുഞ്ജേ = grove
നിവാസഃ = shelter
ക്വചിത് = somewhere
രംയാശ്ചന്ദ്രമരീചയസ്തൃണവതീ രംയാ വനാന്തഃസ്ഥലീ
രംയം സാധുസമാഗമാഗതസുഖം കാവ്യേഷു രംയാഃ കഥാഃ ।
കോപോപാഹിതബാഷ്പബിന്ദുതരലം രംയം പ്രിയായാ മുഖം
സര്‍വം രംയമനിത്യതാമുപഗതേ ചിത്തേ ന കിഞ്ചിത്പുനഃ ॥ 79 ॥
Enchanting are the moonbeams and the verdant outskirts of the forest;
delightful is the company of the wise, and the poetry of stories;
charming is the beloved’s face gleaming in tears of indignation; all is
fascinating, except when the mind realises the transience of it all.
രംയാഃ = delightful
ചന്ദ്ര = moon
മരീചയഃ = rays
തൃണവതീ = grassy plots
രംയാ = delightful
വനാന്തഃസ്ഥലീ = in the forests
രംയം = delightful
സാധു = saint
സമാഗമാഗത = company of
സുഖം = joy
കാവ്യേഷു = in poetry
രംയാഃ = delightful
കഥാഃ = stories
കോപ = anger
ഉപാഹിത = covered
ബാഷ്പ = water (tears)
ബിന്ദു = drops
തരലം = swimming
രംയം = delightful
പ്രിയായാ = of the beloved
മുഖം = face
സര്‍വം = all
രംയം = delightful
അനിത്യതാം = evanescent
ഉപഗതേ = gone
ചിത്തേ = in the mind
ന = not
കിഞ്ചിത് = nothing
പുനഃ = again
രംയം ഹര്‍ംയതലം ന കിം വസതയേ ശ്രാവ്യം ന ഗേയാദികം
കിം വാ പ്രാണസമാസമാഗമസുഖം നൈവാധികപ്രീതയേ ।
കിംതു ഭ്രാന്തപതങ്ഗപക്ഷപവനവ്യാലോലദീപാങ്കുര-
ച്ഛായാചഞ്ചലമാകലയ്യ സകലം സന്തോ വനാന്തം ഗതാഃ ॥ 80 ॥
Living in a palace is pleasant, is it not? Or listening to music with
its accompaniments? or the company of women, as dear as life? But wise
persons have taken to forest life, having realised that these are as
fickle as the shadow of a flickering flame on the fluttering wings of
a delirious moth.
രംയം = pleasurable
ഹര്‍ംയതലം = palace
ന = not
കിം = is it
വസതയേ = to live
ശ്രാവ്യം = pleasant to listen to
ന = not
ഗേയാദികം = music with accompaniments
കിം = is it
വാ = or
പ്രാണ = life
സമാസമാഗമസുഖം = joy of woan’s company
ന = no
ഏവ = in fact
അധിക = much
പ്രീതയേ = pleasing
കിംതു = but
ഭ്രാന്ത = hovering
പതങ്ഗ = moth
പക്ഷ = wing
പവന = wind
വ്യാലോല = shaken
ദീപാങ്കുരത് = flame of a lamp
ഛായാ = shadow
ചഞ്ചലം = unstable
ആകലയ്യ = having understood
സകലം = all
സന്തഃ = wise ones
വനാന്തം = to the forest
ഗതാഃ = gone
ശിവാര്‍ചനം ।
ആസംസാരാത്ത്രിഭുവനമിദം ചിന്വതാം താത താദൃ-
ങ്നൈവാസ്മാകം നയനപദവീം ശ്രോത്രമാര്‍ഗം ഗതോ വാ ।
യോഽയം ധത്തേ വിഷയകരിണീഗാഢഗൂഢാഭിമാന-
ക്ഷീബസ്യാന്തഃകരണകരിണഃ സംയമാനായലീലാം ॥ 81 ॥
9 Worship of Shiva
My son! Since creation, in our search in all the three worlds, we have not seen
nor heard anything that can act like a trap to control the mind, deeply and
inexplicably infatuated with sensuality, like an elephant wildly excited by the
female elephant.
ശിവാര്‍ചനം = worship of Shiva
ആസംസാരാത് = from the very beginning of creation
ത്രിഭുവനം = three worlds
ഇദം = this
ചിന്വതാം = searching
താത = oh dear!
താദൃക് = like that
ന = not
ഏവ =even
അസ്മാകം = our
നയനപദവീം = in sight
ശ്രോത്രമാര്‍ഗം = in hearing
ഗതഃ = gone
വാ = or
യഃ = who
അയം = this
ധത്തേ = gives
വിഷയകരിണീ = arousing sensuality
ഗാഢഗൂഢ = mysterious, and deep
അഭിമാന = pride
ക്ഷീബസ്യ = enraged
അന്തഃകരണകരിണഃ = infatuating
സംയമ = control
ആനായ = elephant trap
ലീലാം = play
യദേതത്സ്വച്ഛന്ദം വിഹരണമകാര്‍പണ്യമശനം
സഹാര്യൈഃ സംവാസഃ ശ്രുതമുപശമൈകവ്രതഫലം ।
മനോ മന്ദസ്പന്ദം ബഹിരപി ചിരസ്യാപി വിമൃശന്‍
ന ജാനേ കസ്യൈഷ പരിണതിരുദാരസ്യ തപസഃ ॥ 82 ॥
The vows of roaming freely, eating pure food, associating with holy
persons, and cultivating spiritual wisdom, yields only the fruit of a
peaceful mind. Even after prolonged contemplation, I fail to understand
that such lofty austerities can control the mind and lead it to peace.
യത് = which
ഏതത് = this
സ്വച്ഛന്ദം = one’s own free will
വിഹരണം = wandering
അകാര്‍പണ്യം = without meanness
അശനം = eating
സഹ = with
ആര്യൈഃ = holy
സംവാസഃ = company
ശ്രുതം = vedic wisdom
ഉപശമ = cessation of worries
ഏകവ്രത = sole vow
ഫലം = result
മനഃ = mind
മന്ദസ്പന്ദം = restrained
ബഹിഃ = external
അപി = also
ചിരസ്യ = long time
അപി = also
വിമൃശന്‍ = thoughtfully
ന = not
ജാനേ = know
കസ്യ = whose
ഏഷ = this
പരിണതിഃ = cosummation
ഉദാരസ്യ = noble
തപസഃ = austerities
ജീര്‍ണാ ഏവ മനോരഥാശ്ച ഹൃദയേ യാതം ച തദ്യൌവനം
ഹന്താങ്ഗേഷു ഗുണാശ്ച വന്ധ്യഫലതാം യാതാ ഗുണജ്ഞൈര്‍വിനാ ।
കിം യുക്തം സഹസാഭ്യുപൈതി ബലവാന്‍കാലഃ കൃതാന്തോഽക്ഷമീ
ഹാ ജ്ഞാതം മദനാന്തകാങ്ഘ്രിയുഗലം മുക്ത്വാസ്തി നാന്യാ ഗതിഃ ॥ 83 ॥
The fantasies of the heart are exhausted; youth has also left the
body. Alas! Virtues have proven barren for lack of discriminating
admirers. The mighty, unforgiving, all-consuming Death is gathering
speed. What is the proper action? Alas! there is no way other than to
surrender oneself at the feet if Shiva.
ജീര്‍ണാ = worn out
ഏവ = verily
മനോരഥാഃ = fantasies
ച = and
ഹൃദയേ = in the heart
യാതം = gone
ച = and
തത് = that
യൌവനം = youth
ഹന്ത = alas!
അങ്ഗേഷു = in the body
ഗുണാഃ = virtues
ച = and
വന്ധ്യ = barren
ഫലതാം = fruit
യാതാ = gone
ഗുണജ്ഞൈഃ = those who appreciate virtue
വിനാ = without
കിം = what
യുക്തം = proper
സഹസാ = fast
അഭ്യുപൈതി = coming near
ബലവാന്‍ = powerful
കാലഃ = time
കൃതാന്തഃ = death
അക്ഷമീ = relentless
ഹാ = alas!
ജ്ഞാതം = known
മദന = Cupid
അന്തക = destroyer
അങ്ഘ്രി = foot
യുഗലം = pair
മുക്ത്വാ = freeing
അസ്തി = is
ന = not
അന്യാ = other
ഗതിഃ = way .83..
മഹേശ്വരേ വാ ജഗതാമധീശ്വരേ
ജനാര്‍ദനേ വാ ജഗദന്തരാത്മനി ।
ന വസ്തുഭേദപ്രതിപത്തിരസ്തി മേ
തഥാപി ഭക്തിസ്തരുണേന്ദുശേഖരേ ॥ 84 ॥
Between the great Lord of the universe, Shiva, and the innermost Self of
the universe, Vishnu, there is no difference for me. However, my devotion
is to Shiva, holding the crescent moon on His head.
മഹേശ്വരേ = Shiva
വാ = or
ജഗതാം = of the universe
അധീശ്വരേ = Lord
ജനാര്‍ദനേ = Vishnu
വാ = or
ജഗത് = universe
അന്തരാത്മനി = innermost soul
ന = not
വസ്തുഭേദ = essential difference
പ്രതിപത്തിഃ = admission
അസ്തി = is
മേ = my
തഥാപി = still
ഭക്തിഃ = devotion
തരുണേന്ദു = crescent moon
ശേഖരേ = on the crown
സ്ഫുരത്സ്ഫാരജ്യോത്സ്നാധവലിതതലേ ക്വാപി പുലിനേ
സുഖാസീനാഃ ശാന്തധ്വനിഷു രജനീഷു ദ്യുസരിതഃ ।
ഭവാഭോഗോദ്വിഗ്നാഃ ശിവ ശിവ ശിവേത്യുച്ചവചസഃ
കദാ യാസ്യാമോഽന്തര്‍ഗതബഹുലബാഷ്പാകുലദശാം ॥ 85 ॥
Sitting peacefully on the banks of the celestial river, in the
bright scattered glow of the moonlight, when silence pervades the
nights,distressed by the thoughts of birth and death, when shall we roar
the names of Shiva, and reach the state of holding back tears of ecstasy?
സ്ഫുരത്സ്ഫാര = bright diffused
ജ്യോത്സ്നാ = moonlight
ധവലിതതലേ = white glow
ക്വാപി = somewhere
പുലിനേ = banks
സുഖാസീനാഃ = seated happily
ശാന്തധ്വനിഷു = soundless silence
രജനീഷു = at night
ദ്യുസരിതഃ = heavenly river
ഭവാഭോഗ = miseries of birth and death
ഉദ്വിഗ്നാഃ = fearful
ശിവ ശിവ ശിവ = repeatedly calling Shiva
ഇതി = thus
ഉച്ച = loud
വചസഃ = voice
കദാ = when
യാസ്യാമഃ = attain
അന്തര്‍ഗത = internal
ബഹുല = copious
ബാഷ്പ = tears
ആകുല = ecstasy
ദശാം = condition
വിതീര്‍ണേ സര്‍വസ്വേ തരുണകരുണാപൂര്‍ണഹൃദയാഃ
സ്മരന്തഃ സംസാരേ വിഗുണപരിണാമാം വിധിഗതിം ।
വയം പുണ്യാരണ്യേ പരിണതശരച്ചന്ദ്രകിരണാഃ
ത്രിയാമാ നേഷ്യാമോ ഹരചരണചിന്തൈകശരണാഃ ॥ 86 ॥
Forsaking all, with the heart full of the most tender compassion, recalling
the sorrowful fate, let us spend the nights in holy forests, in the glow of
the autumnal moonbeams, meditating on Siva’s feet, our sole shelter.
വിതീര്‍ണേ = giving away
സര്‍വസ്വേ = all
തരുണ =tender
കരുണാ = compassion
പൂര്‍ണ = filled with
ഹൃദയാഃ = heart
സ്മരന്തഃ = remembering
സംസാരേ = cycles of creation and dissolution
വിഗുണ = undesirable
പരിണാമാം = effects
വിധിഗതിം = destiny
വയം = we
പുണ്യ = holy
അരണ്യേ = forest
പരിണത = full
ശരത് = autumnal
ചന്ദ്ര = moon
കിരണാഃ = rays/beams
ത്രിയാമാ = nights
നേഷ്യാമഃ = spend
ഹര = Shiva
ചരണ = feet
ചിന്താ = meditation
ഏക = only
ശരണാഃ = refuge
കദാ വാരാണസ്യാമമരതടിനീരോധസി വസന്‍
വസാനഃ കൌപീനം ശിരസി നിദധാനോഽഞ്ജലിപുടം ।
അയേ ഗൌരീനാഥ ത്രിപുരഹരശംഭോ ത്രിനയന
പ്രസീദേതി ക്രോശന്നിമിഷമിവ നേഷ്യാമി ദിവസാന്‍ ॥ 87 ॥
When shall I spend my momentary life on the banks of the heavenly
river in Varanasi, wearing just a loin-cloth, holding my folded hands
over my head, and weeping loudly, Oh! Lord of Gauri! Conqueror of the
demon Tripura! Ever auspicious and having the third eye (of the Supreme
Light)! Have compassion on me!
കദാ = when
വാരാണസ്യാം = in Varanasi
അമരതടിനീരോധസി = on the banks of the celestial river
വസന്‍ = stay
വസാനഃ = dress
കൌപീനം = loin cloth
ശിരസി = on the head
നിദധാനഃ = raised
അഞ്ജലിപുടം = folded hands
അയേ = oh!
ഗൌരീനാഥ = Shiva (husband of Gauri)
ത്രിപുരഹര = slayer of Tripura
ശംഭോ = giver of supreme good
ത്രിനയന = with three eyes
പ്രസീദ = have mercy
ഇതി = thus
ക്രോശന്‍ = crying
നിമിഷം = a moment
ഇവ = as if
നേഷ്യാമി = spend
ദിവസാന്‍ = days
സ്നാത്വാ ഗാങ്ഗൈഃ പയോഭിഃ ശുചികുസുമഫലൈരര്‍ചയിത്വാ വിഭോ ത്വാം
ധ്യേയേ ധ്യാനം നിവേശ്യ ക്ഷിതിധരകുഹരഗ്രാവപര്യങ്കമൂലേ ।
ആത്മാരാമഃ ഫലാശീ ഗുരുവചനരതസ്ത്വത്പ്രസാദാത്സ്മരാരേ
ദുഃഖം മോക്ഷ്യേ കദാഹം സമകരചരണേ പുംസി സേവാസമുത്ഥം ॥ 88 ॥
After bathing in the waters of the Ganga, worshipping you with the
choicest fruits and flowers,with my mind meditating on you, seated
on a bed of stone in a mountain-cave, enjoying the bliss of the Self,
surviving on fruits, joyfully engrossed in the spiritual preceptor’s
instructions, Oh! Cupid’s Enemy! when will you free me with your
grace, from the sorrow of having served the rich?
സ്നാത്വാ = after bathing
ഗാങ്ഗൈഃ = by Ganges
പയോഭിഃ = waters
ശുചി = pure
കുസുമ = flowers
ഫലൈഃ = fruits
അര്‍ചയിത്വാ = offering
വിഭോ = o Lord!
ത്വാം = to you
ധ്യേയേ = the object of meditation
ധ്യാനം = mind
നിവേശ്യ = concentrating
ക്ഷിതിധര = mountain
കുഹര = cave
ഗ്രാവ = stony
പര്യങ്കമൂലേ = by the bed
ആത്മാരാമഃ = blissful in the Self
ഫലാശീ = eating fruits
ഗുരു = teacher
വചന = words
രതഃ = devoted to
ത്വത് = your
പ്രസാദാത് = grace
സ്മരാരേ = O Thou Enemy of Cupid!
ദുഃഖം = sorrow
മോക്ഷ്യേ = freedom
കദാ = when
അഹം = I
സ = with
മകര = shark
ചരണേ = feet [ a shark on the feet (sign of uncommon
prosperity)]
പുംസി = man
സേവാ = service
സമുത്ഥം = released
ഏകാകീ നിഃസ്പൃഹഃ ശാന്തഃ പാണിപാത്രോ ദിഗംബരഃ ।
കദാ ശംഭോ ഭവിഷ്യാമി കര്‍മനിര്‍മൂലനക്ഷമഃ ॥ 89 ॥
When shall I be free from the roots of action, leading a life of solitude,
dispassion, serenity, with my hands serving as a bowl, and the sky for clothing?
ഏകാകീ = alone
നിഃസ്പൃഹഃ = free from desire
ശാന്തഃ = peaceful
പാണി = hand
പാത്രഃ = vessel
ദിഗംബരഃ = naked
ശംഭോ = O Shiva!
ഭവിഷ്യാമി = will become
കര്‍മ = action
നിര്‍മൂലന = root out
ക്ഷമഃ = capable
പാണിം പാത്രയതാം നിസര്‍ഗശുചിനാ ഭൈക്ഷേണ സംതുഷ്യതാം
യത്ര ക്വാപി നിഷീദതാം ബഹുതൃണം വിശ്വം മുഹുഃ പശ്യതാം ॥
അത്യാഗീഽപി തനോരഖണ്ഡപരമാനന്ദാവബോധസ്പൃശാം
അധ്വാ കോഽപി ശിവപ്രസാദസുലഭഃ സമ്പത്സ്യതേ യോഗിനാം ॥ 90 ॥
Using the hands as a bowl, contented with the naturally pure food from
alms, resting in any place, constantly viewing the world to be worth no
more than a blade of grass, experiencing uninterrupted supreme joy even
before the body falls, for such aspirants alone the grace of Shiva makes
the path of liberation easy of attainment.
പാണിം = hand
പാത്രയതാം = used like a vessel
നിസര്‍ഗ = nature
ശുചിനാ = pure
ഭൈക്ഷേണ = by begging alms
സംതുഷ്യതാം = contented
യത്ര = where
ക്വാപി = anywhere
നിഷീദതാം = resting
ബഹുതൃണം = almost a blade of grass
വിശ്വം = world
മുഹുഃ = constantly
പശ്യതാം = seeing
അത്യാഗേ = giving up
അപി = even
തനോഃ = of the body
അഖണ്ഡ = uninterrupted
പരമ = supreme
അനന്ദ = bliss
അവബോധസ്പൃശാം = knowledge
അധ്വാ = path
കഃ = who
അപി = even
ശിവപ്രസാദ = grace of Shiva
സുലഭഃ = easy
സമ്പത്സ്യതേ = attain
യോഗിനാം = of yogis
അവധൂതചര്യാ ।
കൌപീനം ശതഖണ്ഡജര്‍ജരതരം കന്ഥാ പുനസ്താദൃശീ
നൈശ്ചിന്ത്യം നിരപേക്ഷഭൈക്ഷമശനം നിദ്രാ ശ്മശാനേ വനേ ।
സ്വാതന്ത്ര്യേണ നിരങ്കുശം വിഹരണം സ്വാന്തം പ്രശാന്തം സദാ
സ്ഥൈര്യം യോഗമഹോത്സവേഽപി ച യദി ത്രൈലോക്യരാജ്യേന കിം ॥ 91 ॥
The Way of Life of a Self-Realised Ascetic: Wearing a loin-cloth worn-out
and tattered into a hundred rags, with a wrap-around in similar condition,
free from anxiety, eating food from alms begged without any expectations,
sleeping in a forest or a cremation-ground, roaming freely without
hindrance, ever indrawn and calm, and also established in the great joy
of Divine union, ——-for such a one even sovereignty of the three
worlds is beneath comparison.
അവധൂത = a self-realised ascetic with the highest spiritual freedom
ചര്യാ = the way of life
കൌപീനം = loin cloth
ശത = hundred
ഖണ്ഡ = torn
ജര്‍ജരതരം = much worn out
കന്ഥാ = rag
പുനഃ = again
താദൃശീ = of the same condition
നൈശ്ചിന്ത്യം = free from all diturbing thoughts
നിരപേക്ഷ = without expectation
ഭൈക്ഷം = food got by begging
അശനം = eating
നിദ്രാ = sleep
ശ്മശാനേ = in a cremation ground
വനേ = in a forest
സ്വാതന്ത്ര്യേണ = freely
നിരങ്കുശം = without hindrance
വിഹരണം = wandering
സ്വാന്തം = one’s mind
പ്രശാന്തം = very peaceful
സദാ = always
സ്ഥൈര്യം = steadfastness
യോഗ = yoga
മഹോത്സവേ = festive joy
അപി = also
ച = and
യദി = when
ത്രൈലോക്യ = three worlds
രാജ്യേന = by sovereignty
കിം = what
ബ്രഹ്മാണ്ഡം മണ്ഡലീമാത്രം കിം ലോഭായ മനസ്വിനഃ ।
ശഫരീസ്ഫുരിതേനാബ്ധിഃ ക്ഷുബ്ധോ ന ഖലു ജായതേ ॥ 92 ॥
Will the wise ones show greed for this universe, which is but a mere mirage?
Indeed, the ocean is not agitated by the movements of a fish!
ബ്രഹ്മാണ്ഡം = universe
മണ്ഡലീ = reflection
മാത്രം = mere
കിം = what
ലോഭായ = for greed
മനസ്വിനഃ = wise
ശഫരീ = a small fish
സ്ഫുരിതേന = by movement
അബ്ധിഃ = ocean
ക്ഷുബ്ധഃ = agitated
ന = not
ഖലു = indeed
ജായതേ = become
മാതര്ലക്ഷ്മി ഭജസ്വ കംചിദപരം മത്കാങ്ക്ഷിണീ മാ സ്മ ഭൂഃ
ഭോഗേഷു സ്പൃഹയാലവസ്തവ വശേ കാ നിഃസ്പൃഹാണാമസി ।
സദ്യഃസ്യൂതപലാശപത്രപുടികാപാത്രേ പവിത്രീകൃതൈ-
ര്‍ഭിക്ഷാവസ്തുഭിരേവ സമ്പ്രതി വയം വൃത്തിം സമീഹാമഹേ ॥ 93 ॥
Oh Mother LakShmi! devote yourself to someone else! Do not long for
me! Those who covet pleasures are under your sway; what are you to us
who are dispassionate? Now, we want to subsist on alms gathered and
purified in a bowl instantly made from the leaves of Palasa tree.
മാതഃ = mother
ലക്ഷ്മി = O Laxmi!
ഭജസ്വ = serve
കംചിത് = someone
അപരം = else
മത് = me
കാങ്ക്ഷിണീ = long for
മാ = do not
സ്മ = indeed
ഭൂഃ = be
ഭോഗേഷു = in enjoyments
സ്പൃഹയാലവഃ = desiring
തവ = your
വശേ = captive
കാ = what
നിഃസ്പൃഹാണാം = free from desires
അസി = are
സദ്യഃ = immediately
സ്യൂത = put together
പലാശ = palAsha
പത്ര = leaf
പുടികാ = ??
പാത്രേ = vessel
പവിത്രീകൃതൈഃ = sanctified
ഭിക്ഷാവസ്തുഭിഃ = articles obtained by begging
ഏവ = only
സമ്പ്രതി = in the right way
വയം = we
വൃത്തിം = attitude
സമീഹാമഹേ = wish
മഹാശയ്യാ പൃഥ്വീ വിപുലമുപധാനം ഭുജലതാ
വിതാനം ചാകാശം വ്യജനമനുകൂലോഽയമനിലഃ ।
ശരച്ചന്ദ്രോ ദീപോ വിരതിവനിതാസങ്ഗമുദിതഃ
സുഖീ ശാന്തഃ ശേതേ മുനിരതനുഭൂതിര്‍നൃപ ഇവ ॥ 94 ॥
With the earth for a bed, the arms for a large pillow, the sky for a roof,
the gentle breeze for a fan, the autumnal moon for a lamp, renunciation
as conjugal bliss, the sage sleeps in contentment and tranquillity,
like a sovereign of immense glory.
മഹാ = great
ശയ്യാ = bed
പൃഥ്വീ = earth
വിപുലം = ample
ഉപധാനം = pillow
ഭുജലതാ = arms
വിതാനം = canopy
ച = and
ആകാശം = sky
വ്യജനം = fan
അനുകൂലഃ = pleasant
അയം = this
അനിലഃ = breeze
ശരത് = autumn
ചന്ദ്രഃ = moon
ദീപഃ = light
വിരതി = abnegation
വനിതാ = wife
സങ്ഗ = company
മുദിതഃ = elevated (rejoicing)
സുഖീ = blissful
ശാന്തഃ = peaceful
ശേതേ = sleeps
മുനിഃ = sage
അതനു = not small (undiminished)
ഭൂതിഃ = glory
നൃപ = king
ഇവ = as if
ഭിക്ഷാശീ ജനമധ്യസങ്ഗരഹിതഃ സ്വായത്തചേഷ്ടഃ സദാ
ഹാനാദാനവിരക്തമാര്‍ഗനിരതഃ കശ്ചിത്തപസ്വീ സ്ഥിതഃ ।
രഥ്യാകീര്‍ണവിശീര്‍ണജീര്‍ണവസനഃ സമ്പ്രാപ്തകന്ഥാസനോ
നിര്‍മാനോ നിരഹംകൃതിഃ ശമസുഖാഭോഗൈകബദ്ധസ്പൃഹഃ ॥ 95 ॥
Living on alms, unattached to the company of people, ever acting with
total freedom, devoted to the path of dispassion towards the exchange
of wealth, such a one is a true ascetic. Wearing worn-out rags thrown
in the streets, using a blanket received by chance for a seat, without
pride or selfishness, the ascetic wishes solely for
the joy of the controlled mind.
ഭിക്ഷാശീ = eating alms
ജനമധ്യ = society
സങ്ഗരഹിതഃ = unattached
സ്വായത്തചേഷ്ടഃ = free in actions (independent)
സദാ = always
ഹാനാദാന = give and take
വിരക്ത = indifferent
മാര്‍ഗ = path
നിരതഃ = pursuing
കശ്ചിത് = who but
തപസ്വീ = engaged in austerities
സ്ഥിതഃ = living
രഥ്യാ = in the streets
കീര്‍ണ = thrown away
വിശീര്‍ണ = shattered
ജീര്‍ണ = worn out
വസനഃ = garment
സമ്പ്രാപ്ത = gotten by chance
കന്ഥ = blanket
ആസനഃ = seat
നിര്‍മാനഃ = without pride
നിരഹംകൃതിഃ = without egoism
ശമ = self-control
സുഖാഭോഗ = enjoying the happiness
ഏകബദ്ധ = bound by only one
സ്പൃഹഃ = desiring
ചണ്ഡാലഃ കിമയം ദ്വിജാതിരഥവാ ശൂദ്രോഽഥ കിം താപസഃ
കിം വാ തത്ത്വവിവേകപേശലമതിര്യോഗീശ്വരഃ കോഽപി കിം ।
ഇത്യുത്പന്നവികല്‍പജല്‍പമുഖരൈരാഭാഷ്യമാണാ ജനൈഃ
ന ക്രുദ്ധാഃ പഥി നൈവ തുഷ്ടമനസോ യാന്തി സ്വയം യോഗിനഃ ॥ 96 ॥
Is this person an outcaste? or a twice-born? or a shudra? or an
ascetic? or else some master yogi with the mind filled with philosophical
discernment? When people address the ascetic thus, doubting and debating
garrulously, the Yogis themselves walk awy, neither angry nor pleased.
ചണ്ഡാലഃ = outcaste
കിം = what
അയം = this
ദ്വിജാതിഃ = twice-born (initiated in scriptures)
അഥവാ = or
ശൂദ്രഃ = servant
അഥ = thus
കിം = what
താപസഃ = ascetic
കിം = what
വാ = or
തത്ത്വ = truth
വിവേക = discrimination
പേശല = expert
മതിഃ = mind
യോഗീശ്വരഃ = supreme yogi
കഃ = who
അപി = also
കിം = what
ഇതി = thus
ഉത്പന്ന = arising
വികല്‍പ = doubt
ജല്‍പ = argumentative
മുഖരൈഃ = garrulously
ആഭാഷ്യമാണാ = accosted
ജനൈഃ = by people
ക്രുദ്ധാഃ = angry
പഥി = on the way
ന = not
ഏവ = only
തുഷ്ട = pleased
മനസഃ = mind
യാന്തി = go
സ്വയം = own way
യോഗിനഃ = yogis
ഹിംസാശൂന്യമയത്നലഭ്യമശനം ധാത്രാ മരുത്കല്‍പിതം
വ്യാലാനാം പശവസ്തൃണാങ്കുരഭുജസ്തുഷ്ടാഃ സ്ഥലീശായിനഃ ।
സംസാരാര്‍ണവലങ്ഘനക്ഷമധിയാം വൃത്തിഃ കൃതാ സാ നൃണാം
താമന്വേഷയതാം പ്രയാന്തി സതതം സര്‍വേ സമാപ്തിം ഗുണാഃ ॥ 97 ॥
The creator has provided for serpents air as food, got without violence
or effort. Beasts are satisfied with eating sprouting grass and
laying on the ground. Likewise, for people intellectually able enough
to cross the sea of birth-death cycles, some such means of living has
been created. Those who seek this are able to bring to
final cessation the play of their natural attributes.
ഹിംസാശൂന്യം = without killing
അയത്ന = without effort
ലഭ്യം = obtainable
അശനം = for eating
ധാത്രാ = by the Creator
മരുത് = air
കല്‍പിതം = provided
വ്യാലാനാം = for serpents
പശവഃ = beasts
തൃണ = grass
അങ്കുരഭുജഃ = feeding on sprouts
തുഷ്ടാഃ = contented
സ്ഥലീശായിനഃ = lying on ground
സംസാര = transmigratory life
അര്‍ണവ = ocean
ലങ്ഘനക്ഷമ = capable to cross over
ധിയാം = intelligence
വൃത്തിഃ = inclined to
കൃതാ = made
സാ = that
നൃണാം = of people
താം = to them
അന്വേഷയതാം = seeking
പ്രയാന്തി = go
സതതം = constantly
സര്‍വേ = all
സമാപ്തിം = ending
ഗുണാഃ = qualities (inertia, activity, and understanding)
ഗങ്ഗാതീരേ ഹിമഗിരിശിലാബദ്ധപദ്മാസനസ്യ
ബ്രഹ്മധ്യാനാഭ്യസനവിധിനാ യോഗനിദ്രാം ഗതസ്യ ।
കിം തൈര്‍ഭാവ്യം മമ സുദിവസൈര്യത്ര തേ നിര്‍വിശങ്കാഃ
കണ്ഡൂയന്തേ ജരഠഹരിണാഃ സ്വാങ്ഗമങ്ഗേ മദീയേ ॥ 98 ॥
Seated in the lotus-posture on a stone in the Himalayas on the banks of
the Ganga,; attaining yogic sleep by the practice of meditation on the
Supreme Reality; with deer, old with age and free from fear, caressing
their bodies against mine——- will such fortune come to me?
ഗങ്ഗാതീരേ = on the banks of river Ganges
ഹിമഗിരി = Himalayas
ശിലാ = stone
ബദ്ധ = bound/sitting
പദ്മാസനസ്യ = lotus posture
ബ്രഹ്മ = transcendent truth
ധ്യാന = meditation
അഭ്യസന = practice
വിധിനാ = in the prascribed manner
യോഗനിദ്രാം = Samadhi (with consciousness of the external world lost)
ഗതസ്യ = going/falling
കിം = what
തൈഃ = by them
ഭാവ്യം = resulting from
മമ = my
സുദിവസൈഃ = happy days
യത്ര = where
തേ = they
നിര്‍വിശങ്കാഃ = fearless
കണ്ഡൂയന്തേ = rub
ജരഠഹരിണാഃ = old deer
സ്വാങ്ഗം = own bodies
അങ്ഗേ = body
മദീയേ = my
പാണിഃ പാത്രം പവിത്രം ഭ്രമണപരിഗതം ഭൈക്ഷമക്ഷയ്യമന്നം
വിസ്തീര്‍ണം വസ്ത്രമാശാദശകമചപലം തല്‍പമസ്വല്‍പമുര്‍വീ ।
യേഷാം നിഃസങ്ഗതാങ്ഗീകരണപരിണതസ്വാന്തസംതോഷിണസ്തേ
ധന്യാഃ സംന്യസ്തദൈന്യവ്യതികരനികരാഃ കര്‍മ നിര്‍മൂലയന്തി ॥ 99 ॥
The hands serving as a sacred bowl, subsisting on the never-dwindling
alms obtained while roaming, the vast expanse of the sky serving as
a dress, and the earth for a stable, spacious bed—people with such
dispassion are blessed indeed, for they have renounced the poverty of
attitude seeking mundane pleasures and thus giving up worldly contacts,
and inwardly contented in heart fulfilled by accepting solitude,
and thus able to uproot all actions ( the roots of future rebirths and deaths).
പാണിഃ = hand
പാത്രം = vessel
പവിത്രം = pure
ഭ്രമണ = wandering
പരിഗതം = obtained
ഭൈക്ഷം = alms
അക്ഷയ്യം = never running short
അന്നം = food
വിസ്തീര്‍ണം = ample
വസ്ത്രം = cloth
ആശാ = space
ദശകം = ten directions
അചപലം = fixed
തല്‍പം = bed
അസ്വല്‍പം = spacious
ഉര്‍വീ = wide earth
യേഷാം = whose
നിഃസങ്ഗത = without associating
അങ്ഗീകരണ = absorb
പരിണത = matured
സ്വാന്ത = inwardly
സംതോഷിണഃ = blissful
തേ = they
ധന്യാഃ = blessed
സംന്യസ്ത = forsaking
ദൈന്യ = deprivation
വ്യതികര = contact
നികരാഃ = best of objects
കര്‍മ = actions
നിര്‍മൂലയന്തി = root out
മാതര്‍മേദിനി താത മാരുത സഖേ തേജഃ സുബന്ധോ ജല
ഭ്രാതര്‍വ്യോമ നിബദ്ധ ഏവ ഭവതാമന്ത്യഃ പ്രണാമാഞ്ജലിഃ ।
യുഷ്മത്സങ്ഗവശോപജാതസുകൃതസ്ഫാരസ്ഫുരന്നിര്‍മല-
ജ്ഞാനാപാസ്തസമസ്തമോഹമഹിമാ ലീയേ പരബ്രഹ്മണി ॥ 100 ॥
Oh Mother Earth! Oh Wind, my Father! Oh Fire, my friend! Oh Water,
my good relative! Oh Sky, my Brother! With clasped hands this is my
concluding salutations to you! My association with you all resulted
in an accumulation of scintillating merits, culminating in abundance of
pure knowledge, which helped me overcome the marvellous sway
of Unreality! May I now unite with the Transcendent Truth!
മാതഃ = O Mother
മേദിനി = Earth
താത = O Father
മാരുത = Wind
സഖേ = O Friend
തേജഃ = Fire
സുബന്ധഃ = O my good relative
ജല = Water
ഭ്രാതഃ = O Brother
വ്യോമ = Sky
നിബദ്ധ = tied to
ഏവ = only
ഭവതാം = with you all
അന്ത്യഃ = last
പ്രണാമ = salutations
അഞ്ജലിഃ = clasped hands
യുഷ്മത് = with you all
സങ്ഗവശ = association with
ഉപജാത = developed
സുകൃത = good deeds, merits
സ്ഫാര = wide
സ്ഫുരത് = trembling, resplendent
നിര്‍മല = without blemish, pure
ജ്ഞാന = knowledge
അപാസ്ത = discard
സമസ്ത = all
മോഹ = delusion
മഹിമാ = wondrous power
ലീയേ = merge
പരബ്രഹ്മണി = in the Transcendent Reality