॥ Bhartrihari’s Vijnana Shataka Malayalam Lyrics ॥
വിജ്ഞാനശതകം പാഠകസ്യ ക്രമ ഭര്‍തൃഹരികൃത
വിഗലദമലദാനശ്രേണിസൌരഭ്യലോഭോ-
പഗതമധുപമാലാവ്യാകുലാകാശദേശഃ ।
അവതു ജഗദശേഷം ശശ്വദുഗ്രാത്മദര്യ്യോ ?
വിപുലപരിഘദന്തോദ്ദണ്ഡശുണ്ഡോ ഗണേശഃ ॥ 1-1 ॥
യത്സത്തയാ ശുചി വിഭാതി യദാത്മഭാസാ
പ്രദ്യോതിതം ജഗദശേഷമപാസ്തദോഷം ।
തദ്ബ്രഹ്മ നിഷ്കലമസങ്ഗമപാരസൌഖ്യം
പ്രത്യഗ്ഭജേ പരമമങ്ഗലമദ്വിതീയം ॥ 2-2 ॥
ഹേ പുത്രാഃ വ്രജതാഭയം യത ഇതോ ഗേഹം ജനന്യാ സമം
രാഗദ്വേഷമദാദയോ ഭവതു വഃ പന്ഥാഃ ശിവോഽമായയാ ।
കാശീം സാമ്പ്രതമാഗതോഽഹമഹഹ ക്ലേശേന ഹാതും വപുഃ
സര്‍വാനര്‍ഥഗൃഹം സുപര്‍വതടിനീവീചിശ്രിയാമണ്ഡിതാം ॥ 3-101 ॥
തീര്‍ഥാവസ്ഥാനജന്യം ന ഭവതി സുകൃതം ദുഷ്കൃതോന്‍മൂലനം വാ
യസ്മാദാഭ്യാം വിഹീനഃ ശ്രുതിസമധിഗതഃ പ്രത്യഗാത്മാ ജനാനാം ।
സര്‍വേഷാമദ്വിതീയോ നിരതിശയസുഖം യദ്യപി സ്വപ്രകാശാ-
സ്തീര്‍ഥേ വിദ്യാസ്തഥാപി സ്പൃഹയതി തപസേ യത്തദാശ്ചര്യഹേതുഃ ॥ 4-64 ॥
പ്രജ്ഞാവന്തോഽപി കേചിച്ചിരമുപനിഷദാദ്യര്‍ഥകാരാ യതന്തോ
വ്യാകുര്‍വന്തോഽപി കേചിദ്ദലിതപരമതാ യദ്യപി ജ്ഞാതതത്ത്വാഃ ।
തീര്‍ഥേ തീര്‍ഥം തഥാപി ഭ്രമണരസികതാം നോ ജഹത്യധ്വഖേദാ
യത്തത്കഷ്ടം വിധത്തേ മമ മനസി സദാ പശ്യതസ്തത്ര കൃത്യം ॥ 5-63 ॥
യാവത്തേ യമകിങ്കരാഃ കരതലക്രൂരാസിപാശാദയോ
വുര്‍ദാന്താഃ സൃണിരാജദീര്‍ഘസുനഖാ ദംഷ്ട്രാകരാലാനനാഃ ।
നാകര്‍ഷന്തി നരാന്ധനാദിരഹിതാന്യത്താവദിഷ്ടേച്ഛയാ
യുഷ്മാഭിഃ ക്രിയതാം ധനസ്യ കൃപണാസ്ത്യാഗഃ സുപര്‍വാദിഷു ॥ 6-32 ॥
ആഢ്യഃ കശ്ചിദപണ്ഡിതോഽപി വിദുഷാം സേവ്യഃ സദാ ധാര്‍മികോ
വിശ്വേഷാമുപജാരകോ മൃഗദൃശാമാനന്ദകന്ദാകരഃ ।
കര്‍പൂരദ്യുതികീര്‍തിഭൂഷിതഹരിദ്ഭൂമണ്ഡലേ ഗീയതേ
ശശ്വദ്ദ്വന്ദിജനൈര്‍മഹീതനുഭൃതഃ പുണ്യൈര്‍ന കസ്യോദയഃ ॥ 7-82 ॥
യമാരാധ്യാരാധ്യം ത്രിഭുവനഗുരോരാപ്തവസതിഃ
ധ്രുവോ ജ്യോതിശ്ചക്രേ സുചിരമനവദ്യം ശിശുരപി ।
അവാപ പ്രല്‍ഹാദഃ പരമപദമാരാധ്യ യമിതഃ
സ കസ്യാലം ക്ലേശോ ഹരതി ന ഹരിഃ കീര്‍തിതഗുഅണഃ ॥ 8-19 ॥
കോ ദേവോ ഭുവനോദയാവനകരോ വിശ്വേശ്വരോ വിദ്യതേ
യസ്യാജ്ഞാവശവര്‍തിനോ ജലധിയോ നാപ്ലാവയന്തി ക്ഷിതിം ।
ഇത്യാംനാതമപീശ്വരം സുരശിരോരത്നം ജഗത്സാക്ഷിണം
സര്‍വജ്ഞം ധനയൌവനോദ്ഘതമനാ നോ മന്യതേ ബാലിശഃ ॥ 9-78 ॥
കസ്യേമൌ പിതരൌ മനോഭവവതാ താപേന സംയോജിതാ-
വന്യോന്യം തനയാദികം ജനയതോ ഭൂംയാദിഭൂതാത്മഭിഃ ।
ഇത്ഥം ദുഃസ്ഥമതിര്‍മനോഭവരതിര്യോ മന്യതേ നാസ്തികഃ
ശാന്തിസ്തസ്യ കഥം ഭവേദ്ഘനവതോ ദുഷ്കര്‍മധര്‍മശ്രമാത് ॥ 10-79 ॥
ദേഹാദ്യാത്മമതാനുസാരി ഭവതാം യദ്യസ്തി മുഗ്ധം മതം
വേദവ്യാസവിനിന്ദിതം കഥമഹോ പിത്രാദ്യപത്യേ തദാ ।
ദാഹാദിഃ ക്രിയതേ വിശുദ്ധഫലകോ യുഷ്മാഭിരുദ്വേജിതൈഃ
ശോകേനാര്‍ഥപരായണൈരപസദൈര്‍ദൃഷ്ടാര്‍ഥമാത്രാര്‍ഥിഭിഃ ॥ 11-33 ॥
വിപശ്ചിദ്ദേഹാദൌ ക്വചിദപി മമത്വം ന കുരുതേ
പരബ്രഹ്മധ്യാതാ ഗഗനനഗരാകാരസദൃശേ ।
നിരസ്താഹങ്കാരഃ ശ്രുതിജനിതവിശ്വാസമുഷിതോ
നിരാതങ്കോഽവ്യഗ്രഃ പ്രകൃതിമധുരാലാപചതുരഃ ॥ 12-12 ॥
നിത്യാനിത്യപദാര്‍ഥതത്ത്വവിഷയേ നിത്യം വിചാരഃ സതാം
സംസര്‍ഗേ മിതഭാഷിതാ ഹിതമിതാഹാരോഽനഹങ്കാരിതാ ।
കാരുണ്യം കൃപണേ ജനേ സുഖിജനേ പ്രീതിഃ സദാ യസ്യ സ
പ്രായേണൈവ തപഃ കരോതി സുകൃതീ ചേതോമുകുന്ദപ്രിയഃ ॥ 13-27 ॥
സംസാരേഽപി പരോപകാരകരണഖ്യാതവ്രതാ മാനവാ
യേ സമ്പത്തിഗൃഹാ വിചാരചതുരാ വിശ്വേശ്വരാരാധകാഃ ।
തേഽപ്യേനം ഭവസാഗരം ജനിമൃതിഗ്രാഹാകുലം ദുസ്തരം
ഗംഭീരം സുതരാം തരന്തി വിവിധവ്യാധ്യാധിവീചീമയം ॥ 14-30 ॥
ധന്യാ ഏതേ പുമാംസോ യദയമഹമിതി ത്യക്തചേതോവികല്‍പാ
നിശ്ശങ്കം സംചരന്തോ വിദധതി മലിനം കര്‍മ കാമപ്രയുക്താഃ ।
ജാനന്തോഽപ്യര്‍ഥഹീനം ജഗദിദമഖിലം ഭ്രാന്തവദ്ദ്വൈതജാലം
രാഗദ്വേഷാദിമന്തോ വയമയമിതി ഹാ ന ത്യജന്തേഽഭിമാനം ॥ 15-62 ॥
ന ചേത്തേ സാമര്‍ഥ്യം ഭവനമരണാതങ്കഹരണേ
മനോഽനിര്‍ദിഷ്ടേഽസ്മിന്നവഗതഗുണേ ജ്ഞാതുമകലേ ।
തദാ മേഘശ്യാമം കമലദലദീര്‍ഘാക്ഷമമലം
ഭജസ്വ ശ്രീരങ്ഗം ശരദമൃതധാമാധികമുഖം ॥ 16-16 ॥
ഭ്രാതഃ ശാന്തം പ്രശാന്തം ക്വചിദപി നിപതന്‍മിത്ര രേ ഭൂധരാഗ്രേ
ഗ്രീഷ്മേ ധ്യാനായ വിഷ്ണോഃ സ്പൃഹയസി സുതരാം നിര്‍വിശങ്കേ ഗുഹായാം ।
അന്വേഷ്യാന്താദൃഗത്ര ക്ഷിതിവലയതലേ സ്ഥാനമുന്‍മൂല യാവ-
ത്സംസാരാനര്‍ഥവൃക്ഷം പ്രഥിതതമമഹാമോഹമൂലം വിശാലം ॥ 17-49 ॥
വിശ്വേശ്വരേ ഭവതി വിശ്വജനീനജന്‍മ-
വിശ്വംഭരേ ഭഗവതി പ്രഥിതപ്രഭാവേ ।
യോ ദത്തചിത്തവിഷയഃ സുകൃതീ കൃതാര്‍ഥോ
യത്ര ക്വചിത്പ്രതിദിനം നിവസന്‍ ഗൃഹാദൌ ॥ 18-54 ॥
ധ്യാനവ്യഗ്രം ഭവതു തവ ഹൃത്തിഷ്ഠതോ യത്ര തത്ര
ശ്രീമദ്വിഷ്ണോസ്ത്രിഭുവനപതേര്‍നിത്യമാനന്ദമൂര്‍തേഃ ।
ലക്ഷ്മീചേതഃകുമുദവിപുലാനന്ദപീയൂഷധാംനോ
മേഘച്ഛായാപ്രതിഭടതനോഃ ക്ലേശസിന്ധും തിതീര്‍ഷോഃ ॥ 19-36 ॥
കാമാദിത്രികമേവ മൂലമഖിലക്ലേശസ്യ മായോദ്ഭവം
മര്‍ത്യാനാമിതി ദേവമൌലിവിലസദ്ഭാജിഷ്ണുചൂഡാമണിഃ ।
ശ്രീകൃഷ്ണോ ഭഗവാനവോചദഖിലപ്രാണിപ്രിയോ മത്പ്രഭു-
ര്യസ്മാത്തത്ത്രികമുദ്യതേന മനസാ ഹേയം പുമര്‍ഥാര്‍ഥിനാ ॥ 20-97 ॥
കാമസ്യാപി നിദാനമാഹുരപരേ മായാം മഹാശാസനാ
നിശ്ചിത്കാം സകലപ്രപഞ്ചരചനാചാതുര്യലീലാവതീം ।
യത്സങ്ഗാദ്ഭഗവാനപി പ്രഭവതി പ്രത്യങ്മഹാമോഹഹാ
ശ്രീരങ്ഗോ ഭുവനോദയാവനലയവ്യാപാരചക്രേക്രിയാഃ ॥ 21-85 ॥
യദധ്യസ്തം സര്‍വം സ്രജി ഭുജഗവദ്ഭാതി പുരതോ
മഹാമായോദ്ഗീര്‍ണം ഗഗനപവനാദ്യം തനുഭൃതാം ।
ഭവേത്തസ്യാ ഭ്രാന്തേര്‍മുരരിപുരധിഷ്ഠാനമുദയേ
യതോ നസ്യാദ്ഭ്രാന്തിര്‍നിരധികരണാ ക്വാപി ജഗതി ॥ 22-24 ॥
വിയദ്ഭൂതം ഭൂതം യദവനലഭം ? ചാഖിലമിദം
മഹാമായാസങ്ഗാദ്ഭുജഗ ഇവ രജ്വാം ഭ്രമകരം ।
തദത്യന്താല്‍ഹാദം വിജരമമരം ചിന്തയ മനഃ
പരബ്രഹ്മാവ്യഗ്രം ഹരിഹരസുരാദ്യൈരവഗതം ॥ 23-15 ॥
ചിദ്രത്നമത്ര പതിതം വപുരന്ധകൂപേ
പുംസോ ഭ്രമാദനുപമം സഹനീയതേജഃ ।
ഉദ്ധൃത്യ യോ ജഗതി തദ്ഭവിതാ കൃതാര്‍ഥോ
മന്യേ സ ഏവ സമുപാസിതവിശ്വനാഥഃ ॥ 24-55 ॥
സ്വാന്തവ്യോംനി നിരസ്തകല്‍മഷഘനേ സദ്ബുദ്ധിതാരാവലീ-
സന്ദീപ്തേ സമുദേതി ചേന്നിരുപമാനന്ദപ്രഭാമണ്ഡലഃ ।
ബ്രഹ്മജ്ഞാനസുധാകരഃ കവലിതാവിദ്യാന്ധകാരസ്തദാ
ക്വ വ്യോമ ക്വ സദാഗതിഃ ക്വ ഹുതഭുക് ക്വാംഭാഃ ക്വ സര്‍വംസഹാ ॥ 25-53 ॥
ക്വാഹം ബ്രഹ്മേതി വിദ്യാ നിരതിശയസുഖം ദര്‍ശയന്തീ വിശുദ്ധം
കൂടസ്ഥം സ്വപ്രകാശം പ്രകൃതി സുചരിതാ ഖണ്ഡയന്തീ ച മായാം ।
ക്വാവിദ്യാഹം മമേതി സ്ഥഗിതപരസുഖാ ചിത്തഭിത്തൌ ലിഖന്തീ
സര്‍വാനര്‍ഥാനനര്‍ഥാന്‍ വിഷയഗിരിഭുവാ വാസനാഗൈരികേണ ॥ 26-91 ॥
ചിദേവ ധ്യാതവ്യാ സതതമനവദ്യാ സുഖതനു-
ര്‍നിരാധാരാ നിത്യാ നിരവധിരവിദ്യാദിരഹിതാ ।
അനാസ്ഥാമാസ്ഥായ ഭ്രമവപുഷി സര്‍വത്ര വിഷയേ
സദാ ശേഷവ്യാഖ്യാനിപുണമതിഭിഃ ഖ്യാതയതിഭിഃ ॥ 27-75 ॥
നിഷ്കാമാ മുനയഃ പരാവരദൃശോ നിര്‍ധൂതപാപ്മോദയാ
നിഃസങ്ഗാ നിരഹങ്കൃതാ നിരുപമാനന്ദം പരം ലേഭിരേ ।
യദ്ഗത്വാ ന ലുഠന്തി മാതൃജഠരേ ദുഃഖാകരേ മാനവാ
ദുര്‍ഗന്ധേ പുനരേത്യകാമമകരേ സംസാരപാഥോനിധൌ ॥ 28-84 ॥
സ്വാന്തവ്യോംനി നിരസ്തകല്‍മഷഘനേ സദ്ബുദ്ധിതാരാവലീ-
സന്ദീപ്തേ സമുദേതി ചേന്നിരുപമാനന്ദപ്രഭാമണ്ഡലഃ ।
ബ്രഹ്മജ്ഞാനസുധാകരഃ കവലിതാവിദ്യാന്ധകാരസ്തദാ
ക്വ വ്യോമ ക്വ സദാഗതിഃ ക്വ ഹുതഭുക് ക്വാംഭാഃ ക്വ സര്‍വംസഹാ ॥ 53 ॥
ബ്രഹ്മാമൃതം ഭജ സദാ സഹജപ്രകാശം
സര്‍വാന്തരം നിരവധി പ്രഥിതപ്രഭാവം ।
യദ്യസ്തി തേ ജിഗമിഷാ സഹസാ ഭവാബ്ധേഃ
പാരേ പരേ പരമശര്‍മണി നിഷ്കലങ്കേ ॥ 29-4 ॥
ചിദേവ ധ്യാതവ്യാ സതതമനവദ്യാ സുഖതനു-
ര്‍നിരാധാരാ നിത്യാ നിരവധിരവിദ്യാദിരഹിതാ ।
അനാസ്ഥാമാസ്ഥായ ഭ്രമവപുഷി സര്‍വത്ര വിഷയേ
സദാ ശേഷവ്യാഖ്യാനിപുണമതിഭിഃ ഖ്യാതയതിഭിഃ ॥ 30-25 ॥
യത്സാക്ഷാദഭിധാതുമക്ഷമതയാ ശബ്ദാദ്യനാലിങ്ഗിതം
കൂടസ്ഥം പ്രതിപാദയന്തി വിലയദ്വാരാ പ്രപഞ്ചസ്രജഃ ।
മോക്ഷായ ശ്രുതയോ നിരസ്തവിധയോ ധ്യാനസ്യ ചോച്ഛിത്തയേ
തത്രാദ്വൈതവനേ സദാ വിചരതാച്ചേതഃ കുരങ്ഗഃ സതാം ॥ 31-102 ॥
തുല്യാര്‍ഥേന ത്വമൈക്യം ത്രിഭുവനജനകസ്തത്പദാര്‍ഥഃപ്രപദ്യ
പ്രത്യക്ഷം മോഹജന്‍മ ത്യജതി ഭഗവതി ത്വമ്പദാര്‍ഥോഽപി ജീവഃ ।
ശ്രുത്യാചാര്യപ്രസാദാന്നിരുപമവിലസദ്ബ്രഹ്മവിദ്യൈസ്തദൈക്യം
പ്രാപ്യാനന്ദപ്രതിഷ്ഠോ ഭവതി വിഗലിതാനാദ്യവിദ്യോപരീഹഃ ॥ 32-86 ॥
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മീതി സ്ഫുരദമലബോധോ യദി ഭവേ-
ത്പുമാന്‍പുണ്യോദ്രേകാദുപചിതപരാനര്‍ഥവിരതിഃ ।
തദാനീം ക്വാവിദ്യാ ഭൃശമസഹമാനൌപനിഷദം
വിചാരം സംസാരഃ ക്വ ച വിവിധദുഃഖൈകവസതിഃ ॥ 33-92 ॥
ഹിത്വാ വിശ്വാദ്യവസ്ഥാഃ പ്രകൃതിവിലസിതാ ജാഗ്രദാദ്യൈര്‍വിശേഷൈഃ
സാര്‍ധം ചൈതന്യധാതൌ പ്രകൃതിമപി സമം കാര്യജാതൈരശേഷൈഃ ।
ജ്ഞാനാനന്ദം തുരീയം വിഗലിതഗുണകം ദേശകാലാദ്യതീതം
സ്വാത്മാനം വീതനിദ്രഃ സതതമധികൃതശ്ചിന്തയേദദ്വിതീയം ॥ 34-88 ॥
സംന്യാസോ വിഹിതസ്യ കേശവപദദ്വന്ദ്വേ വ്യധായി ശ്രുതാ
വേദാന്താ നിരവദ്യനിഷ്കലപരാനന്ദാഃ സുനിഷ്ഠാശ്ചിരം ।
സംസാരേ വധബന്ധദുഃഖബഹുലേ മായാവിലാസേഽവ്യയം
ബ്രഹ്മാസ്മീതി വിഹായ നാന്യദധുനാ കര്‍തവ്യമാസ്തേ ക്വചിത് ॥ 35-87 ॥
അഗ്രേപശ്ചാദധസ്താദുപരി ച പരിതോ ദിക്ഷു ധാന്യാസ്വനാദിഃ
കൂടസ്ഥാ സംവിദേകാ സകലതനുഭൃതാമന്തരാത്മാനിയന്ത്രീ ।
യസ്യാനന്ദസ്വഭാവാ സ്ഫുരതി ശുഭധിയഃ പ്രത്യഹം നിഷ്പ്രപഞ്ചാ
ജീവന്‍മുക്തഃ സ ലോകേ ജയതി ഗതമഹാമോഹവിശ്വപ്രപഞ്ചഃ ॥ 36-90 ॥
തേ ധന്യാ ഭുവനേ സുശിക്ഷിതപരബ്രഹ്മാത്മവിദ്യാജനാ
ലോകാനാമനുരഞ്ജകാ ഹരികഥാപീയൂഷപാനപ്രിയാഃ ।
യേഷാം നാകതരങ്ഗിണീതടശിലാബദ്ധാസനാനാം സതാം
പ്രാണാ യന്തി ലയം സുഖേന മനസാ ശ്രീരങ്ഗചിന്താഭൃതാം ॥ 37-100 ॥
ശിവ ശിവ മഹാഭ്രാന്തിസ്ഥാനം സതാം വിദുഷാമപി
പ്രകൃതിചപലാ ധാത്രാ സൃഷ്ടാഃ സ്ത്രിയോ ഹരിണീദൃശഃ ।
വിജഹതി ധനം പ്രാണൈഃ സാകം യതസ്തദവാപ്തയേ
ജഗതി മനുജാ രാഗാകൃഷ്ടാസ്തദേകപരായണാഃ ॥ 38-58 ॥
ഹരതി വപുഷഃ കാന്തിം പുംസഃ കരോതി ബലക്ഷിതിം
ജനയതി ഭൃശം ഭ്രാന്തിം നാരീ സുഖായ നിഷേവിതാ ।
വിരതിവിരസാ ഭുക്താ യസ്മാത്തതോ ന വിവേകിഭി-
ര്‍വിഷയവിരസൈഃ സേവ്യാ മായാസമാശ്രിതവിഗ്രഹാ ॥ 39-59 ॥
കമലവദനാ പീനോത്തുങ്ഗം ഘടാകൃതി ബിഭ്രതീ
സ്തനയുഗമിയം തന്വീ ശ്യാമാ വിശാലദൃഗഞ്ചലാ ।
വിശദദശനാ മധ്യക്ഷാമാ വൃഥേതി ജനാഃ ശ്രമം
വിദധതി മുധാരാഗാദുച്ചൈരനീദൃശവര്‍ണനേ ॥ 40-60 ॥
യദ്യേതാ മദനേഷവോ മൃഗദൃശശ്ചേതഃകുരങ്ഗാരയോ
ധീരാണാമപി നോ ഭവേയുരബലാഃ സംസാരമായാപുരേ ।
കോ നാമാമൃതസാഗരേ ന രമതേ ധീരസ്തദാ നിര്‍മലേ
പൂര്‍ണാനന്ദമഹോര്‍മിരംയനികരേ രാഗാദിനക്രോജ്ഝിതേ ॥ 41-56 ॥
ബാലേയം ബാലഭാവം ത്യജതി ന സുദതി യത്കടാക്ഷൈര്‍വിശാലൈ-
രസ്മാന്വിഭ്രാമയന്തീ ലസദധരദലാക്ഷിപ്തചൂതപ്രവാലാ ।
നേതും വാഞ്ഛത്യകാമാന്‍ സ്വസദനമധുനാ ക്രീഡിതും ദത്തചിത്താന്‍
പുഷ്യന്നീലോത്പലോത്പലാഭേ മുരജിതി കമലാവല്ലഭേ ഗോപലീലേ ॥ 42-57 ॥
ജനയതി സുതം കഞ്ചിന്നാരീ സതീ കുലഭൂഷണം
നിരുപമഗുണൈഃ പുണ്യാത്മാനം ജഗത്പരിപാലകം ।
കഥമപി ന സാഽനിന്ദ്യാ വന്ദ്യാ ഭവേന്‍മഹതാം യതഃ ।
സുരസരിദിവ ഖ്യാതാ ലോകേ പവിത്രിതഭൂതലാ ॥ 43-61 ॥
കിം സ്ഥാനസ്യ നിരീക്ഷണേന മുരജിദ്ധ്യാനായ ഭൂമണ്ഡലേ
ഭ്രാതശ്ചേദ്വിരതിര്‍ഭവേദ്ദൃഢതരാ യസ്യ സ്രഗാദൌ സദാ ।
തസ്യൈഷാ യദി നാസ്തി ഹന്ത സുതരാം വ്യര്‍ഥം തദാന്വേഷണം
സ്ഥാനസ്യാനധികാരിണഃ സുരധുനീതീരാദ്രികുഞ്ജാദിഷു ॥ 44-52 ॥
ജാനന്നേവ കരോതി കര്‍മ ബഹുലം ദുഃഖാത്മകം പ്രേരിതഃ
കേനാപ്യപ്രതിവാച്യശക്തിമഹിനാ ദേവേന മുക്താത്മനാ ।
സര്‍വജ്ഞേന ഹൃദിസ്ഥിതേന തനുമത്സംസാരരങ്ഗാങ്ഗണേ
മാദ്യദ്ബുദ്ധിനടീവിനോദനിപുണോ നൃത്യന്നങ്ഗപ്രിയഃ ॥ 45-77 ॥
കര്‍തവ്യം ന കരോതി ബന്ധുഭിരപി സ്നേഹാത്മഭിര്‍വോദിതഃ
കാമിത്വാദഭിമന്യതേ ഹിതമതം ധീരോപ്യഭീഷ്ടം നരഃ ।
നിഷ്കാമസ്യ ന വിക്രിയാ തനുഭൃതോ ലോകേ ക്വചിദ്ദൃശ്യതേ
യത്തസ്മാദയമേവ മൂലമഖിലാനര്‍ഥസ്യ നിര്‍ധാരിതം ॥ 46-83 ॥
യദാ ദേവാദീനാപി ഭവതി ജന്‍മാദി നിയതം
മഹാഹര്‍ംയസ്ഥാനേ ലലിതലലനാലോലമനസാം ।
തദാ കാമാര്‍താനാം സുഗതിരിഹ സംസാരജലധൌ
നിമഗ്നാനാമുച്ചൈ രതിവിഷയശോകാദിമകരേ ॥47-10 ॥
ന ജാനീഷേ മൂര്‍ഖ ക്വചിദപി ഹിതം ലോകമഹിതം
ഭ്രമദ്ഭോഗാകാങ്ക്ഷാകലുഷിതതയാ മോഹബഹുലേ ।
ജഗത്യത്രാരണ്യേ പ്രതിപദമനേകാപദി സദാ
ഹരിധ്യാനേ വ്യഗ്രം ഭവ സകലതാപൈകകദനേ ॥ 48-14 ॥
സദ്ദ്വംശോ ഗുണവാനഹം സുചരിതഃ ശ്ലാഘ്യാം കരോത്യാത്മനോ
നീചാനാം വിദധാതി ച പ്രതിദിനം സേവാം ജനാനാം ദ്വിജഃ ।
യോഷിത്തസ്യ ജിഘൃക്ഷയാ സ ച കുതോ നോ ലജ്ജതേ സജ്ജനാ-
ല്ലോഭാന്ധസ്യ നരസ്യ നോ ഖലു സതാം ദൃഷ്ടം ഹി ലജ്ജാഭയം ॥ 49-96 ॥
നാന്നം ജീര്യതി കിഞ്ചിദൌഷധബലം നാലം സ്വകാര്യോദയേ
ശക്തിശ്ചംക്രമണേ ന ഹന്ത ജരയാ ജീര്‍ണീകൃതായാം തനൌ ।
അസ്മാകം ത്വധുനാ ന ലോചനബലം പുത്രേതി ചിന്താകുലോ
ഗ്ലായത്യര്‍ഥപരായണോഽതികൃപണോ മിഥ്യാഭിമാനോ ഗൃഹീ ॥ 50-94 ॥
അദ്യശ്വോ വാ മരണമശിവപ്രാണിനാം കാലപാശൈ-
രാകൃഷ്ടാനാം ജഗതി ഭവതോ നാന്യഥാത്വം കദാചിത് ।
യദ്യപ്യേവം ന ഖലു കുരുതേ ഹാ തഥാപ്യര്‍ഥലോഭം
ഹിത്വാ പ്രാണീ ഹിതമവഹിതോ ദേവലോകാനുകൂലം ॥ 51-34 ॥
രേ രേ ചിത്ത മദാന്ധ മോഹബധിരാ മിഥ്യാഭിമാനോദ്ധതാ
വ്യര്‍ഥേയം ഭവതാം ധനാവനരതിഃ സംസാരകാരാഗൃഹേ ।
ബദ്ധാനാം നിഗഡേന ഗാത്രമമതാസംജ്ഞേന യത്കര്‍ഹിചി-
ദ്ദേവബ്രാഹ്മണഭിക്ഷുകാദിഷു ധനം സ്വപ്നേഽപി ന വ്യേതി വഃ ॥ 52-31 ॥
നാഭ്യസ്തോ ധാതുവാദോ ന ച യുവതീവശീകാരകഃ കോപ്യുപായോ
നോ വാ പൌരാണികത്വം ന ച സരസകവിതാ നാപി നീതിര്‍ന ഗീതിഃ ।
തസ്മാദര്‍ഥാര്‍ഥിനാം യാ ന ഭവതി ഭവതശ്ചാതുരീ ക്വാപി വിദ്വന്‍
ജ്ഞാത്വേത്ഥം ചക്രപാണേരനുസര ചരണാംഭോജയുഗ്മം വിഭൂത്യൈ ॥ 53-47 ॥
അര്‍ഥേഭ്യോഽനര്‍ഥജാതം ഭവതി തനുഭൃതാം യൌവനാദിഷ്വവശ്യം
പിത്രാദ്യൈരര്‍ജിതേഭ്യോഽനുപകൃതിമതിഭിഃ സ്വാത്മനൈവാര്‍ജിതേഭ്യഃ ।
യസ്മാദ്ദുഃഖാകരേഭ്യസ്തമനുസര സദാ ഭദ്ര ലക്ഷ്മീവിലാസം
ഗോപാലം ഗോപകാന്താകുചകലശതടീകുങ്കുമാസങ്ഗരങ്ഗം ॥ 54-48 ॥
മാദ്യത്താര്‍കികതാന്ത്രികദ്വിപഘടാസങ്ഘട്ടപഞ്ചാനന-
സ്തദ്വദൃപ്തകദന്തവൈദ്യകകലാകല്‍പോഽപി നിഷ്കിഞ്ചനഃ ।
യത്ര ക്വാപി വിനാശയാ കൃശതനുര്‍ഭൂപാലസേവാപരോ
ജീവന്നേവ മൃതായതേ കിമപരം സംസാരദുഃസാഗരേ ॥ 55-81 ॥
ജഗാമ വ്യര്‍ഥം മേ ബഹുദിനമഥാര്‍ഥാര്‍ഥിതതയാ
കുഭൂമീപാലാനാം നികടഗതിദോഷാകുലമതേഃ ।
ഹരിധ്യാനവ്യഗ്രം ഭവിതുമധുനാ വാഞ്ഛതി മനഃ
ക്വചിദ്ഗങ്ഗാതീരേ തരുണതുലസീസൌരഭഭരേ ॥ 56-21 ॥
അന്നാശായ സദാ രടന്തി പൃഥുകാഃക്ഷുത്ക്ഷാമകണ്ഠാസ്ത്രിയോ
വാസോഭീ രഹിതാ ബഹിര്‍വ്യവഹൃതൌ നിര്യാന്തി നോ ലജ്ജയാ ।
ഗേഹാദങ്ഗണമാര്‍ജനേഽപി ഗൃഹിണോ യസ്യേതി ദുര്‍ജീവിതം
യദ്യപ്യസ്തി തഥാപി തസ്യ വിരതിര്‍നോദേതി ചിത്രം ഗൃഹേ ॥ 59-95 ॥
സന്ത്യര്‍ഥാ മമ സഞ്ചിതാ ബഹുധാഃ പിത്രാദിഭിഃ സാമ്പ്രതം
വാണിജ്യൈഃ കൃഷിഭിഃ കലാഭിരപി താന്വിസ്താരയിഷ്യാമി വഃ ।
ഹേ പുത്രാ ഇതി ഭാവന്നനുദിനം സംസാരപാശാവലീം
ഛേത്തായം തു കഥം മനോരഥമയീം ജീവോ നിരാലംബനഃ ॥ 60-76 ॥
മാതാ മൃതാ ജനയിതാപി ജഗാമ ശീഘ്രം
ലോകാന്തരം തവ കലത്രസുതാദയോഽപി ।
ഭ്രാതസ്തഥാപി ന ജഹാസി മൃഷാഭിമാനം
ദുഃഖാത്മകേ വപുഷി മൂത്രകുദര്‍പകൂപേ ॥ 61-3 ॥
കാമവ്യാഘ്രേ കുമതിഫണിനി സ്വാന്തദുര്‍വാരനീഡേ
മായാസിംഹീവിഹരണമഹീലോഭഭല്ലൂകഭീമേ ।
ജന്‍മാരണ്യേ ന ഭവതി രതിഃ സജ്ജനാനാം കദാചി-
ത്തത്ത്വജ്ഞാനാം വിഷയതുഷിതാകണ്ടകാകീര്‍ണപാര്‍ശ്വേ ॥ 62-37 ॥
സ്വാധീനേ നികടസ്ഥിതേഽപി വിമലജ്ഞാനാമൃതേ മാനസേ
വിഖ്യാതേ മുനിസേവിതേഽപി കുധിയോ ന സ്നാന്തി തീര്‍ഥേ ദ്വിജാഃ ।
യത്തത്കഷ്ടമഹോ വിവേകരഹിതാസ്തീര്‍ഥാര്‍ഥിനോ ദുഃഖിതാ
യത്ര ക്വാപ്യടവീമടന്തി ജലധൌ മജ്ജന്തി ദുഃഖാകരേ ॥ 63-46 ॥
ത്വത്സാക്ഷികം സകലമേതദവോചമിത്ഥം
ഭ്രാതര്‍വിചാര്യ ഭവതാ കരണീയമിഷ്ടം ।
യേനേദൃശം ന ഭവിതാ ഭവതോഽപി കഷ്ടം
ശോകാകുലസ്യ ഭവസാഗരമഗ്നമൂര്‍തേഃ ॥ 64-7 ॥
യത്പ്രീത്യര്‍ഥമനേകധാമനി മയാ കഷ്ടേന വസ്തു പ്രിയം
സ്വസ്യാശാകവലീകൃതേന വികലീഭാവം ദധാനേന മേ ।
തത്സര്‍വം വിലയം നിനായ ഭഗവാന്‍ യോ ലീലയാ നിര്‍ജരോ
മാം ഹിത്വാ ജരയാകുലീകൃതതനും കാലായ തസ്മൈ നമഃ ॥ 65-98 ॥
ആയുര്‍വേദവിദാം രസാശനവതാം പഥ്യാശിനാം യത്നതോ
വൈദ്യാനാമപി രോഗജന്‍മ വപുഷോ ഹ്യന്തര്യതോ ദൃശ്യതേ ।
ദുശ്ചക്ഷോത്കവലീകൃതത്രിഭുവനോ ലീലാവിഹാരസ്ഥിതഃ
സര്‍വോപായവിനാശനൈകചതുരഃ കാലായ തസ്മൈ നമഃ ॥ 66-99 ॥
ദൃഷ്ടപ്രായം വികലമഖിലം കാലസര്‍പേണ വിശ്വം
ക്രൂരേണേദം ശിവ ശിവ മുനേ ബ്രൂഹി രക്ഷാപ്രകാരം ।
അസ്യാസ്തേകഃ ശൃണു മുരരിപോര്‍ധ്യാനപീയൂഷപാനം
ത്യക്ത്വാ നാന്യത്കിമപി ഭുവനേ ദൃശ്യതേ ശാസ്ത്രദൃഷ്ട്യാ ॥ 67-35 ॥
കശ്ചിത്ക്രന്ദതി കാലകര്‍കശകരാകൃഷ്ടം വിനഷ്ടം ഹഠാ-
ദുത്കൃഷ്ടം തനയം വിലോക്യ പുരതഃ പുത്രേതി ഹാ ഹാ ക്വചിത് ।
കശ്ചിന്നര്‍തകനര്‍തകീപരിവൃതോ നൃത്യത്യഹോ കുത്രചി-
ച്ചിത്രം സംസൃതിപദ്ധതിഃ പ്രഥയതി പ്രീതിഞ്ച കഷ്ടഞ്ച നഃ ॥ 68-93 ॥
സാ രോഗിണീ യദി ഭവേദഥവാ വിവര്‍ണാ
ബാലാപ്രിയാശശിമുഖീ രസികസ്യ പുംസഃ ।
ശല്യായതേ ഹൃദി തഥാ മരണം കൃശാങ്ഗ്യാ-
യത്തസ്യ സാ വിഗതനിദ്രസരോരുഹാക്ഷീ ॥ 69-6 ॥
നിഷ്കണ്ടകേഽപി ന സുഖം വസുധാധിപത്യേ
കസ്യാപി രാജതിലകസ്യ യദേഷ ദേവഃ ।
വിശ്വേശ്വരോ ഭുജഗരാജവിഭൂതിഭൂഷോ
ഹിത്വാ തപസ്യതി ചിരം സകലാ വിഭൂതീഃ ॥ 70-8 ॥
കദാചിത്കഷ്ടേന ദ്രവിണമധമാരാധനവശാ-
ന്‍മയാ ലബ്ധം സ്തോകം നിഹിതമവനൌ തസ്കരഭയാത് ।
തതോ നിത്യേ കശ്ചിത്ക്വചിദപി തദാഖുര്‍ബിലഗൃഹേഽ-
നയല്ലബ്ധോഽപ്യര്‍ഥോ ന ഭവതി യദാ കര്‍മ വിഷമം ॥ 71-20 ॥
സ്വയം ഭോക്താ ദാതാ വസു സുബഹു സമ്പാദ്യ ഭവിതാ
കുടുംബാനാം പോഷ്ടാ ഗുണനിധിരശേഷേപ്സിതനരഃ ।
ഇതി പ്രത്യാശസ്യ പ്രബലദുരിതാനീതവിധുരം
ശിരസ്യസ്യാകസ്മാത്പതതി നിധനം യേന ഭവതി ॥ 72-11 ॥
ഭാനുര്‍ഭൂവലയപ്രദക്ഷിണഗതിഃ ക്രീഡാരതിഃ സര്‍വദാ
ചന്ദ്രോപ്യേഷകലാനിധിഃ കവലിതഃ സ്വര്‍ഭാനുനാ ദുഃഖിതഃ ।
റ്ഹാസം ഗച്ഛതി വര്‍ധതേ ച സതതം ഗീര്‍വാണവിശ്രാമഭൂ-
സ്തത്സ്ഥാനം ഖലു യത്ര നാസ്ത്യപഹതിഃ ക്ലേശസ്യ സംസാരിണാം ॥ 73-29 ॥
ഭൂമണ്ഡലം ലയമുപൈതി ഭവത്യബാധം
ലബ്ധാത്മകം പുനരപി പ്രലയം പ്രയാതി ।
ആവര്‍തതേ സകലമേതദനന്തവാരം
ബ്രഹ്മാദിഭിഃ സമമഹോ ന സുഖം ജനാനാം ॥ 74-9 ॥
അഹോഽത്യര്‍ഥേഽപ്യര്‍ഥേ ശ്രുതിശതഗുരുഭ്യാമവഗതേ
നിഷിദ്ധത്വേനാപി പ്രതിദിവസമാധാവതി മനഃ ।
പിശാചസ്തത്രൈവ സ്ഥിരരതിരസാരേഽപി ചപലം
ന ജാനേ കേനാസ്യ പ്രതികൃതിരനാര്യസ്യ ഭവിതാ ॥ 75-26 ॥
അരേ ചേതശ്ചിത്രം ഭ്രമസി യദപാസ്യ പ്രിയതമം
മുകുന്ദം പാര്‍ശ്വസ്ഥം പിതരമപി മാന്യം സുമനസാം ।
ബഹിഃ ശബ്ദാദ്യര്‍ഥേ പ്രകൃതിചപലേ ക്ലേശബഹുലേ
ന തേ സംസാരേഽസ്മിന്‍ഭവതി സുഖദാദ്യാപി വിരതിഃ ॥ 76-13 ॥
അഹം ശ്രാന്തോഽധ്വാനം ബഹുവിഷമതിക്രംയ വിഷമം
ധനാകാങ്ക്ഷാക്ഷിപ്തഃ കുനൃപതിമുഖാലോകനപരഃ ।
ഇദാനീം കേനാപി സ്ഥിതിമുദരകൂപസ്യ ഭരണേ
കദന്നേനാരണ്യേ ക്വചിദപി സമീഹേ സ്ഥിരമതിഃ ॥ 77-18 ॥
സാ ഗോഷ്ഠീ സുഹൃദാം നിവാരിതസുധാസ്വാദാധുനാ ക്വാഗമ-
ത്തേധീരാ ധരണീധരോപകരണീഭൂതാ യയുഃ ക്വാപരേ ।
തേ ഭൂപാ ഭവഭീരവോ ഭവരതാഃ ക്വാഗുര്‍നിരസ്താരയോ
ഹാ കഷ്ടം ക്വ ച ഗംയതേ നഹി സുഖം ക്വാപ്യസ്തി ലോകത്രയേ ॥ 78-28 ॥
ഉദാസീനോ ദേവോ മദനമഥനഃ സജ്ജനകുലേ
കലിക്രീഡാസക്തഃകൃതപരിജനഃ പ്രാകൃതജനഃ ।
ഇയം ംലേച്ഛാക്രാന്താ ത്രിദശതടിനീ ചോഭയതടേ
കഥം ഭ്രാന്തസ്ഥാതാ കഥയ സുകൃതീ കുത്ര വിഭയഃ ॥ 79-65 ॥
നിസ്സാരാവസുധാധുനാ സമജനി പ്രൌഢപ്രതാപനല-
ജ്വാലാജ്വാലസമാകുലാ ദ്വിപഘടാസങ്ഘട്ടവിക്ഷോഭിതാ ।
ംലേച്ഛാനാം രഥവാജിപത്തിനിവഹൈരുന്‍മീലിതാ കീദൃശീ-
യം വിദ്യാ ഭവിതേതി ഹന്ത ന സഖേ ജാനീമഹേ മോഹിതാഃ ॥ 80-66 ॥
വേദോ നിര്‍വേദമാഗാദിഹ നമനഭിയാ ബ്രാഹ്മണാനാം വിയോഗാ-
ദ്വൈയാസിക്യോ ഗിരോഽപി ക്വചിദപി വിരലാഃ സമ്മതം സന്തി ദേശേ ।
ഇത്ഥം ധര്‍മേ വിലീനേ യവനകുലപതൌ ശാസതി ക്ഷോണിബിംബം
നിത്യം ഗങ്ഗാവഗാഹാദ്ഭവതി ഗതിരിതഃ സംസൃതേരര്‍ഥസിദ്ധൌ ॥ 81-67 ॥
ഗങ്ഗാ ഗങ്ഗേതി യസ്യാഃ ശ്രുതമപി പഠിതം കേനചിന്നാമമാത്രം
ദുരസ്ഥസ്യാപി പുംസോ ദലയതി ദുരിതം പ്രൌഢമിത്യാഹുരേകേ ।
സ ഗങ്ഗാ കസ്യ സേവ്യാ ന ഭവതി ഭുവനേ സജ്ജനസ്യാതിഭവ്യാ
ബ്രഹ്മാണ്ഡം പ്ലാവയന്തീ ത്രിപുരഹരജടാമണ്ഡലം മണ്ഡയന്തീം ॥ 82-68 ॥
കലൌ ഗങ്ഗാ കാശ്യാം ത്രിപുരഹരപുര്യാം ഭഗവതീ
പ്രശസ്താദേവാനാമപി ഭവതി സേവ്യാനുദിവസം ।
ഇതി വ്യാസോ ബ്രൂതേ മുനിജനധുരീണോ ഹരികഥാ-
സുധാപാനസ്വസ്ഥോ ഗലിതഭവബന്ധോഽതുലമതിഃ ॥ 83-74 ॥
യസ്യാഃ സങ്ഗതിരുന്നതിം വിതനുതേ വാരാമമീഷാം ജനൈ-
രുദ്ഗീതാ കവിഭിര്‍മഹേശ്വരമനോഭീഷ്ടാ മഹീമണ്ഡലേ ।
സാ സന്തഃ ശരദിന്ദുസോദരപയഃ പൂരാഭിരാമാ നദ-
ത്കോകശ്രേണിമനോജപുണ്യപുലിനാ ഭാഗീരഥീ സേവ്യതാം ॥ 84-72 ॥
കദാ ഭാഗീരഥ്യാ ഭവജലധിസന്താരതരണേഃ
സ്ഖലദ്വീചീമാലാചപലതലവിസ്താരിതമുദഃ ।
തമസ്സ്ഥാനേ കുഞ്ജേ ക്വചിദപി നിവിശ്യാഹൃതമനാ
ഭവിഷ്യാംയേകാകീ നരകമഥനേ ധ്യാനരസികഃ ॥ 85-22 ॥
കദാ ഗോവിന്ദേതി പ്രതിദിവസമുല്ലാസമിലിതാഃ
സുധാധാരാപ്രായാസ്ത്രിദശതടിനീവീചിമുഖരേ ।
ഭവിഷ്യന്ത്യേകാന്തേ ക്വചിദപി നികുഞ്ജേ മമ ഗിരോ
മരാലീചക്രാണാം സ്ഥിതിസുഖരവാക്രാന്തപുലിനേ ॥ 86-23 ॥
ഭജത വിബുധസിന്ധും സാധവോ ലോകബന്ധും
ഹരഹസിതതരങ്ഗം ശങ്കരാശീര്‍ഷസങ്ഗം ।
ദലിതഭവഭുജങ്ഗം ഖ്യാതമായാവിഭങ്ഗം
നിഖിലഭുവനവന്ദ്യം സര്‍വതീര്‍ഥാനവദ്യം ॥ 87-44 ॥
യദമൃതമമൃതാനാം ഭങ്ഗരങ്ഗപ്രസങ്ഗ-
പ്രകടിതരസവത്താവൈഭവം പീതമുച്ചൈഃ ।
ദലയതി കലിദന്താംസ്താം സുപര്‍വസ്രവന്തീം
കിമിതി ന ഭജതാര്‍താ ബ്രഹ്മലോകാവതീര്‍ണാം ॥ 88-45 ॥
യത്തീരേ വസതാം സതാമപി ജലൈര്‍മൂലൈഃ ഫലൈര്‍ജീവതാം
മുക്താഹമ്മമഭാവശുദ്ധമനസാമാചാരവിദ്യാവതാം ।
കൈവല്യം കരബില്വതുല്യമമലം സമ്പദ്യതേ ഹേലയാ ।
സ ഗങ്ഗാ ഹ്യതുലാമലോര്‍മിമപടലാ സദ്ഭിഃ കുതോ നേക്ഷ്യതേ ॥ 89-69 ॥
തീര്‍ഥാനാമവലോകനേ സുമനസാമുത്കണ്ഠതേ മാനസം
താവദ്ഭൂവലയേ സതാം പുരരിപുധ്യാനാമൃതാസ്വാദിനാം।
പാവത്തേ ന വിലോകയന്തി സരിതാം രോചിഷ്ണുമുക്താവലീം ।
ശ്രീമന്നാകതരങ്ഗിണീം ഹരജടാജൂടാടവീവിഭ്രമാം ॥ 90-70 ॥
സംസാരോ വിവിധാധിബാധബധിരഃ സാരായതേ മാനസേ
നിഃസാരോഽപി വപുഷ്മതാം കലിവൃകഗ്രാസീകൃതാനാം ചിരം ।
ദൃഷ്ടായാം ഘനസാരപാഥസി മഹാപുണ്യേന യസ്യാം സതാം
സാ സേവ്യാ ന കുതോ ഭവേത്സുരധുനീസ്വര്‍ഗാപവര്‍ഗോദയാ ॥ 91-71 ॥
ക്വചിദ്ധംസശ്രേണീ സുഖയതി രിരംസുഃ ശ്രുതിസുഖം
നദന്തീ ചേതോ നോ വിപുലപുലിനേ മന്ഥരഗതിഃ ।
തദേതസ്യാ യോഽര്‍ഥീ സുരതരുലതാ നാകതടിനീഈ
സദാ സദ്ഭിഃ സേവ്യാ സകലപുരുഷാര്‍ഥായ കൃതിഭിഃ ॥ 92-73 ॥
യാമാസാദ്യ ത്രിലോകീജനമഹിതശിവാവല്ലഭാരാമഭൂമിം
ബ്രഹ്മാദീനാം സുരാണാം സുഖവസതിഭുവോ മണ്ഡലം മണ്ഡയന്തീം ।
നോ ഗര്‍ഭേ വ്യാലുഠന്തി ക്വചിദപി മനുജാ മാതുരുത്ക്രാന്തിഭാജ-
സ്താം കാശീം നോ ഭജന്തേ കിമിതി സുമതയോ ദുഃഖഭാരം വഹന്തേ ॥ 93-38 ॥
വിദ്യന്തേ ദ്വാരകാദ്യാ ജഗതി കതി ന താ ദേവതാരാജധാന്യോ
യദ്യപ്യന്യാസ്തഥാപി സ്ഖലദമലജലാവര്‍തഗങ്ഗാതരങ്ഗാ ।
കാശ്യേവാരാമകൂജത്പികശുകചടകാക്രാന്തദിക്കാമിനീനാം
ക്രീഡാകാസാരശാലാ ജയതി മുനിജനാനന്ദകന്ദൈകഭൂമിഃ ॥ 94-41 ॥
കാശീയം സമലങ്കൃതാ നിരുപമസ്വര്‍ഗാപഗാവ്യോമഗാ-
സ്ഥൂലോത്താരതരങ്ഗബിന്ദുവിലസന്‍മുക്താഫലശ്രേണിഭിഃ ।
ചഞ്ചച്ചഞ്ചലചഞ്ചരീകനികരാരാഗാംബരാ രാജതേ
കാസാരസ്ഥവിനിദ്രപദ്മനയനാ വിശ്വേശ്വരപ്രേയസീ ॥ 95-42 ॥
വന്‍ഹിപ്രാകാരബുദ്ധിം ജനയതി വലഭീവാസിനാം നാഗരാണാം
ഗന്ധാരണ്യപ്രസൂതസ്ഫുടകുസുമചയഃ കിംശുകാനാം ശുകാനാം ।
ചഞ്ച്വാകാരോ വസന്തേ പരമപദപദം രാജധാനീ പുരാരേഃ
സാ കാശ്യാരാമരംയാ ജയതി മുനിജനാനന്ദകന്ദൈകഭൂമിഃ ॥ 96-43 ॥
കിം കുര്‍മഃ കിം ഭജാമഃ കിമിഹ സമുദ്രിതം സാധനം കിം വയസ്യാഃ
സംസാരോന്‍മൂലനായ പ്രതിദിവസമിഹാനര്‍ഥശങ്കാവതാരഃ ।
ഭ്രാതര്‍ജ്ഞാതം നിദാനം ഭവഭയദലനേ സങ്ഗതം സജ്ജ്നാം
താം കാശീമാശ്രയാമോ നിരുപമയശസഃ സ്വഃസ്രവന്ത്യാ വയസ്യാം ॥ 97-39 ॥
ഭുക്തിഃ ക്വാപി ന മുക്തിരസ്ത്യഭിമതാ ക്വാണ്യസ്തി മുക്തിര്‍ന സാ
കാശ്യാമസ്തി വിശേഷ ഏവ സുതരാം ശ്ലാഘ്യം യദേതദ്രൂപം ।
സര്‍വൈരുത്തമമധ്യമാധമജനൈരാസാദ്യതേഽനുഗ്രഹാ-
ദ്ദേവസ്യ ത്രിപുരദ്വിഷഃ സുരധുനീസ്നാനാവദാതവ്യയൈഃ ॥ 98-40 ॥
സന്തന്യേ ത്രിദശാപഗാദിപതനാദേവ പ്രയാഗാദയഃ
പ്രാലേയാചലസംഭവാ ബഹുഫലാഃ സിദ്ധാശ്രമാഃ സിദ്ധയഃ ।
യത്രാഘൌഘസഹാ ഭവന്തി സുധിയാം ധ്യാനേശ്വരണാം ചിരം
മുക്താശേഷഭിയാം വിനിദ്രമനസാം കന്ദാംബുപര്‍ണാശിനാം ॥ 99-51 ॥
കേദാരസ്ഥാനമേകം രുചിരതരമുമാനാട്യലീലാവനീകം
പ്രാലേയാദ്രിപ്രദേശേ പ്രഥിതമതിതരാമസ്തി ഗങ്ഗാനിവേശേ ।
ഖ്യാതം നാരായണസ്യ ത്രിജഗതി ബദരീനാമ സിദ്ധാശ്രമസ്യ
തത്രൈവാനാദിമൂര്‍തേര്‍മുനിജനമനസാമന്യദാനന്ദമൂര്‍തേഃ ॥ 100-50 ॥
ബുധാനാം വൈരാഗ്യം സുഘടയതു വൈരാഗ്യശതകം
ഗൃഹസ്ഥാനാമേകം ഹരിപദസരോജപ്രണയിനാം ।
ജനാനാമാനന്ദം വിതരതു നിതാന്തം സുവിശദ-
ത്രയം ശേഷവ്യാഖ്യാഗലിതതമസാം ശുദ്ധമനസാം ॥ 101-103 ॥
ഇതി ശ്രീഭര്‍തൃഹരിവിരചിതം വിജ്ഞാനശതകം ചതുര്‍ഥം ।
This verse sequence is based on two books, one by Pathak with Gujarati
translation and -number is based on that of Ghule with Sanskrit
commentary, 101 in number. While Ghule’s book has 103 verses,
Pathak’s book has selected resequenced 101 and 38 more as
parishiShTa given below and appears to be expanded.
॥ വിജ്ഞാനശതക പരിശിഷ്ട ॥
അകിഞ്ചനസ്യ ദാന്തസ്യ ശാന്തസ്യ സമചേതസഃ ।
സദാ സന്തുഷ്ടമനസഃ സര്‍വാഃ സുഖമയാ ദിശഃ ॥ 1 ॥
അഭിമതമഹാമാനഗ്രന്ഥിപ്രഭേദപടീയസീ
ഗുരുതരഗുരുഗ്രാമാംഭോജസ്ഫുടോജ്ജ്വലചന്ദ്രികാ ।
വിപുലവിലസല്ലജ്ജാവല്ലീവിദാരകുഠാരികാ
ജഠരപിഠരീ ദുഃപൂരേയം കരോതി വിഡംബനം ॥ 2 ॥
ഉത്തിഷ്ഠ ക്ഷണമേകമുദ്വഹ ഗുരും ദാരിദ്ര്യഭാരം സഖേ
ശ്രാന്തസ്താവദഹം ചിരം മരണജം സേവേ ത്വദീയം സുഖം ।
ഇത്യുക്തോ ധനവര്‍ജിതേന സഹസാ ഗത്വാ സ്മശാനേ ശവോ
ദാരിദ്ര്യാന്‍മരണം വരം വരമിതി ജ്ഞാത്വൈവ തൂഷ്ണീം സ്ഥിതഃ ॥ 3 ॥
ഉദന്വച്ഛന്നാ ഭൂഃ സ ച നിധിരപാം യോജനശതം
സദാ പാന്ഥഃ പൂഷാ ഗഗനപരിമാണം കലയതി ।
ഇതി പ്രായോ ഭാവാഃ സ്ഫുരദവധിമുദ്രാമുകുലിതാഃ
സതാം പ്രജ്ഞോന്‍മേഷഃ പുനരയമസീമാ വിജയതേ ॥ 4 ॥
ഏതാ ഹസന്തി ച രുദന്തി ച കാര്യഹേതോ-
ര്‍വിശ്വാസയന്തി ച പരം ന ച വിശ്വസന്തി ।
തസ്മാന്നരേണ തു സുശീലസമന്വിതേന
നാര്യഃ സ്മശാനഘടികാ ഇവ വര്‍ജനീയാഃ ॥ 5 ॥
കാര്‍കശ്യം സ്തനയോര്‍ദൃശോസ്തരലതാലീകം മുഖേ ശ്ലാഘ്യതേ
കൌടില്യം കചസഞ്ചയേ ച വദനേ മാന്ദ്യം ത്രികേ സ്ഥൂലതാ ।
ഭീരുത്വം ഹൃദയേ സദൈവ കഥിതം മായാപ്രയോഗഃ പ്രിയേ
യാസാം ദോഷഗണഃ സദാ മൃഗദൃശാം താഃ സ്യുഃ പശൂനാം പ്രിയാഃ ॥ 6 ॥
കദാ വാരാണസ്യാമമരതടിനീരോധസി വസന്‍
വസാനഃ കൌപീനം ശിരസി നിദധാനോഽഞ്ജലിപുടം ।
അയേ ഗൌരീനാഥ ത്രിപുരഹര ശംഭോ ത്രിനയന
പ്രസീദേത്യാക്രോശന്നിമിഷമിവ നേഷ്യാമി ദിവസാന്‍ ॥ 7 ॥
ഗാത്രൈര്‍ഗിരാ ച വികലശ്ചടുരീശ്വരാണാം
കുര്‍വന്നയം പ്രഹസനസ്യ നടഃ കൃതോഽസി ।
തം ത്വാം പുനഃ പലിതകര്‍ണകഭാജമേനം
നാട്യേന കേന നടയിഷ്യതി ദീര്‍ഘമായുഅഃ ॥ 8 ॥
ചലാ ലക്ഷ്മീശ്ചലാഃ പ്രാണാശ്ചലേ ജീവിതയൌവനേ ।
ചലാചലോ ച സംസാരേ ധര്‍മ ഏകോ ഹി നിശ്ചലഃ ॥ 9 ॥
ചേതശ്ചിന്തയ മാ രമാം സകൃദിമാമസ്ഥായിനീമാസ്ഥയാ
ഭൂപാലഭ്രുകുടീരവിഹരവ്യാപാരപണ്യാങ്ഗനാം ।
കന്യാകഞ്ചുകിതാഃ പ്രവിശ്യ ഭവനദ്വാരാണി വാരാണസീ-
രഥ്യാപങ്ക്തിഷു പാണിപാത്രപതിതാം ഭിക്ഷാമപേക്ഷാമഹേ ॥ 10 ॥
തുങ്ഗം വേശ്മ സുതാഃ സതാമഭിമതാഃ സങ്ഖ്യാതിഗാഃ സമ്പദഃ
കല്യാണീ ദയിതാ വയശ്ച നവമിത്യജ്ഞാനമൂഢോ ജനഃ ।
മത്വാ വിശ്വമനശ്വരം നിവിശതേ സംസാരകാരാഗൃഹേ
സന്ദൃശ്യം ക്ഷണഭങ്ഗുരം തദഖിലം ധന്യസ്തു സംന്യസ്യതി ॥ 11 ॥
ന ഭിക്ഷാ ദുഷ്പ്രാപാ പഥി മമ മഹാരാമരചിതേ
ഫലൈഃ സമ്പൂര്‍ണാ ഭൂര്‍ദ്വിപമൃഗസുചര്‍മാപി വസനം ।
സുഖൈര്‍വാ ദുഃഖൈര്‍വാ സദൃശപരിപാകഃ ഖലു തദാ
ത്രിനേത്രം കസ്ത്യക്ത്വാ ധനലയമദാന്ധം പ്രണമതി ॥ 12 ॥
നോ ഖഡ്ഗപ്രവിദാരിതഃ കരടിനോ നോദ്വേജിതാ വൈരിണ-
സ്തന്വങ്ഗ്യാ വിപുലേ നിബദ്ധഫലകേ ന ക്രീഡിതം ലീലയാ ।
നോ ജുഷ്ടം ഗിരിരാജനിര്‍ഝരഝണജ്ഝാങ്കാരകാരം വയഃ
കാലോഽയം പരപിണ്ഡലോലുപതയാ കാകൈരിവ പ്രേരിതഃ ॥ 13 ॥
പരിഭ്രമസി കിം വൃഥാക്വചന ചിത്ത വിശ്രാംയതാം
സ്വയം ഭവതി യദ്യഥാ ഭവതി തത്തഥാ നാന്യഥാ ।
അതീതമപി ന സ്മരന്നപി ച ഭാവ്യസങ്കല്‍പയ-
ന്നതര്‍കിതഗമാഗമാനനുഭവസ്വ ഭോഗാനിഹ ॥ 14 ॥
പാണിം പാത്രയതാം നിസര്‍ഗശുചിനാ ഭൈക്ഷേണ സന്തുഷ്യതാം
യത്ര ക്വാപി നിഷീദതാം ബഹുതൃണം വിശ്വം മുഹുഃ പശ്യതാം ।
അത്യാഗേഽപി തനോരഖണ്ഡപരമാനന്ദാവബോധസ്പൃഹാം
മത്യഃ കോഽപി ശിവപ്രസാദസുലഭാം സമ്പത്സ്യതേ യോഗിനാം ॥ 15 ॥
പാതാലാന്ന വിമോചിതോ ബത ബലീ നീതോ ന മൃത്യുഃ ക്ഷയം
നോ മൃഷ്ടം ശശിലാഞ്ഛനം ച മലിനം നോന്‍മൂലിതാ വ്യാധയഃ ।
ശേഷസ്യാപി ധരാം വിധൃത്യ ന കൃതോ ഭാരാവതാരഃ ക്ഷണം
ചേതഃ സത്പുരുഷാഭിമാനഗണനാം മിഥ്യാ വഹന്‍ ലജ്ജസേ ॥ 16 ॥
ഫലം സ്വേച്ഛാലഭ്യം പ്രതിവനമഖേദം ക്ഷിതിരുഹാം
പയഃ സ്ഥാനേ സ്ഥാനേ ശിശിരമധുരം പുണ്യസരിതാം ।
മൃദുസ്പര്‍ശാ ശയ്യാ സുലലിതലതാപല്ലവമയീ
സഹന്തേ സന്താപം തദപി ധനിനാം ദ്വാരി കൃപണാഃ ॥ 17 ॥
ഭിക്ഷാ കാംദുധാ ധേനുഃ കന്ഥാ ശീതനിവാരിണീ ।
അചലാ തു ശിവ ഭക്തിര്‍വിഭവൈഃ കിം പ്രയോജനം ॥ 18 ॥
യദ്വക്ത്രം മുഹരീക്ഷസേ ന ധനിനാം ബ്രൂഷേ ന ചാടും മൃഷാ
നൈഷാം ഗര്‍വഗിരഃ ശൃണോഷി ന പുനഃ പ്രത്യാശയാ ധാവസി ।
കാലോ ബാലതൃണാനി ഖാദസി സുഖം നിദ്രാസി നിദ്രാഗമേ
തന്‍മേ ബ്രൂഹി കുരങ്ഗ കുത്ര ഭവതാ കിം നാമ തപ്തം തപഃ ॥ 19 ॥
യേ സന്തോഷസുഖപ്രമോദമുദിതാസ്തേഷാം ന ഭിന്നാ മുദോ
യേ ത്വന്യേ ധനലോഭസങ്കുലധിയസ്തേഷാം ന തൃഷ്ണാ ഹതാ ।
ഇത്ഥം കസ്യ കൃതേ കൃതഃ സ വിധിനാ താദൃക്പദം സമ്പദാം
സ്വാത്മന്യേവ സമാപ്തഹേമമഹിമാ മേരുര്‍ന മേ രോചതേ ॥ 20 ॥
വര്‍ണേ സിതം ശിരസി വീക്ഷ്യ ശിരോരുഹാണാം
സ്ഥാനം ജരാപരിഭവസ്യ തദേവ പുംസാം ।
ആരോപിതാസ്ഥിശകലം പരിഹൃത്യ യാന്തി
ചാണ്ഡാലകൂപമിവ ദൂരതരം തരുണ്യഃ ॥ 21 ॥
സമാരംഭാ ഭഗ്നാഃ കതി ന കതിവാരാँസ്തവ പശോ
പിപാസോസ്തുച്ഛേഽസ്മിന്ദ്രവിണമൃഗതൃഷ്ണാര്‍ണവജലേ ।
തഥാപി പ്രത്യാശാ വിരമതി ന തേഽദ്യാപി ശതധാ
ന ദീര്‍ണം യച്ചേതോ നിയതമശനിഗ്രാവഘടിതം ॥ 22 ॥
സിംഹോ ബലീ ദ്വിരദശൂകരമാംസഭോജീ
സംവത്സരേണ രതിമേതി കിലൈകവാരം ।
പാരാവതഃ ഖരശിലാകണമാത്രഭോജീ
കാമീ ഭവത്യനുദിനം വദ കോഽത്ര ഹേതുഃ ॥ 23 ॥
ചൂഡോത്തംസിതചാരുചന്ദ്രകലികാചഞ്ചച്ഛിഖാഭാസ്വരോ
ലീലാദഗ്ധവിലോലകാമശലഭാ ശ്രേയോദശാഗ്രേ സ്ഫുരന്‍ ।
അന്തഃസ്ഫൂര്‍ജദപാരമോഹതിമിരപ്രാഗ്ഭാരമുച്ചാടയം-
ശ്ചേതഃ സദ്മനി യോഗിനാം വിജയതേ ജ്ഞാനപ്രദീപോ ഹരഃ ॥ 24 ॥
ഭിക്ഷാഹാരമദൈന്യമപ്രതിസുഖം ഭീതിച്ഛിദം സര്‍വദാ
ദുര്‍മാത്സര്യമദാഭിമാനമഥനം ദുഃഖൌഘവിധ്വംസനം ।
സര്‍വത്രാന്വഹമപ്രയത്നസുലഭം സാധുപ്രിയം പാവനം
ശംഭോഃ സത്രമവാര്യമക്ഷയനിധിം ശംസന്തി യോഗീശ്വരാഃ ॥ 25 ॥
ഭോഗാസ്തുങ്ഗതരങ്ഗഭങ്ഗചപലാഃ പ്രാണാഃ ക്ഷണധ്വംസിന-
സ്തോകാന്യേവദിനാനി യൌവനസുഖം പ്രീതിഃ പ്രിയേഷ്വസ്ഥിരാ ।
തത്സംസാരമസാരമേവ നിഖിലം ബുദ്ധ്വാ ബുധാ ബോധകാ
ലോകാനുഗ്രഹപേശലേന മനസാ യത്നഃ സമാധീയതാം ॥ 26 ॥
ബ്രഹ്മേന്ദ്രാദിമരുദ്ഗണാംസ്തൃണകണാന്യത്ര സ്ഥിതോ മന്യതേ
യത്സ്വാദാദ്വിരസാ ഭവന്തി വിഭവാസ്ത്രൈലോക്യരാജ്യാദയഃ ।
ഭോഗഃ കോഽപി സ ഏക ഏവ പരമോ നിത്യോദിതോ ജൃംഭതേ
ഭോ സാധോ ക്ഷണഭങ്ഗുരേ തദിതരേ ഭോഗേ രതിം മാ കൃഥാഃ ॥ 27 ॥
സാ രംയാ നഗരീ മഹാന്‍സ നൃപതിഃ സാമന്തചക്രം ച തത്
പാര്‍ശ്വേ തസ്യ ച സാ വിദഗ്ധപരിഷത്തശ്ചന്ദ്രബിംബാനനാഃ ।
ഉത്സിക്തഃ സ ച രാജപുത്രനിവഹസ്തേ ബന്ദിനസ്താഃ കഥാഃ
സര്‍വം യസ്യ വശാദഗാത്സ്മൃതിപഥം കാലായ തസ്മൈ നമഃ ॥ 28 ॥
ഫലമലമശനായ സ്വാദു പാനായ തോയം
ശയനമവനിപൃഷ്ഠം വല്‍കലേ വാസസീ ച ।
നവധനമധുപാനഭ്രാന്തസര്‍വേന്ദ്രിയാണാ-
മവിനയമനുമന്തം നോത്സഹേ ദുര്‍ജനാനാം ॥ 29 ॥
അശീമഹി വയം ഭിക്ഷാമാശാവാസോ വസീമഹി ।
ശയീമഹി മഹീപൃഷ്ഠേ കുര്‍വീമഹി കിമീശ്വരൈഃ ॥ 30 ॥
അഹൌ വാ ഹാരേ വാ ബലവതി രിപൌ വാ സുഹൃദി വാ
മണൌ വാ ലോഷ്ഠേ വാ കുസുമശയനേ വാ ദൃശദി വാ ।
തൃണേ വാ സ്ത്രൈണേ വാ മമ സമദൃശോ യാന്തു ദിവസാഃ
ക്വചിത്പുണ്യാരണ്യേ ശിവ ശിവ ശിവേതി പ്രലപതഃ ॥ 31 ॥
അനാവര്‍തീ കാലോ വ്രജതി സ വൃഥാ തന്ന ഗണിതം
ദശാസ്താസ്താ സോഢാ വ്യസനശതസമ്പാതവിധുരാഃ ।
കിയദ്വാ വക്ഷ്യാമഃ കിമിവ ബത നാത്മന്യപകൃതം
ത്വയാ യാവത്താവത്പുനരപി തദേവ വ്യവസിതം ॥ 32 ॥
ദദതു ദദതു ഗാലീര്‍ഗാലീമന്തോ ഭവന്തോ
വയമപി തദഭാവാദ്ഗാലിദാനേഽസമര്‍ഥാഃ ।
ജഗതി വിദിതമേതദ്ദീയതേ വിദ്യമാനം
നഹി ശശകവിഷാണം കോഽപി കസ്മൈ ദദാതി ॥ 33 ॥
ഭവ്യം ഭുക്തം തതഃ കിം കദശനമഥവാ വാസരാന്തേ തതഃ കിം
കൌപീനം വാ തതഃ കിം കിമഥ സിതമഹച്ചാംബരം വാ തതഃ കിം ।
ഏകാ ഭാര്യാ തതഃ കിം ശതഗുണഗുണിതാ കോടിരേകാ തതഃ കിം
ത്വേകോ ഭ്രാന്തസ്തതഃ കിം കരിതുരഗശതൈര്‍വേഷ്ടിതോ വാ തതഃ കിം ॥ 34 ॥
ഭൂഃ പര്യങ്കോ നിജഭുജലതാ കന്ദുകം ഖം വിതാനം
ദീപശ്ചാന്ദ്രോ വിരതിവനിതാലബ്ധസങ്ഗപ്രമോദഃ ।
ദിക്കാന്താഭിഃ പവനചമരൈര്‍വീജ്യമാനഃ സമന്താ-
ദ്ഭിക്ഷുഃ ശേതേ നൃപ ഇവ ഭുവി ത്യക്തസര്‍വസ്പൃഹോഽപി ॥ 35 ॥
സമ്മോഹയന്തി മദയന്തി വിഡംബയന്തി
നിര്‍ഭര്‍ത്സയന്തി രമയന്തി വിഷാദയന്തി ।
ഏതാഃ പ്രവിശ്യ സദയം ഹൃദയം നരാണാം
കിം നാമ വാമനയനാ ന സമാചരന്തി ॥ 36 ॥
സ്ഥിതിഃ പുണ്യേഽരണ്യേ സഹ പരിചയോ ഹന്ത ഹരിണൈഃ
ഫലൈര്‍മേധ്യാ വൃത്തിഃ പ്രതിനദി ച തല്‍പാനി ദൃഷദഃ ।
ഇതീയം സാമഗ്രീ ഭവതി ഹരഭക്തിം സ്പൃഹയതാം
വനം വാ ഗേഹം വാ സദൃശമുപശാന്ത്യേകമനസാം ॥ 37 ॥
സ്വാദിഷ്ഠം മധുനോ ഘൃതാച്ച രസവദ്യത്പ്രസ്രവത്യക്ഷരേ
ദൈവീ വാഗമൃതാത്മനോ രസവതസ്തേനൈവ തൃപ്താ വയം ।
കുക്ഷൌ യാവദിമേ ഭവന്തി ധൃതയേ ഭിക്ഷാഹൃതാഃ സക്തവ-
സ്താവദ്ദാസ്യകൃതാര്‍ജനൈര്‍ന ഹി ധനൈര്‍വൃത്തിം സമീഹാമഹേ ॥ 38 ॥