॥ Maanasollaasa Malayalam Lyrics ॥
॥ മാനസോല്ലാസ ॥
॥ ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രം ॥
വിശ്വം ദർപണദൃശ്യമാനനഗരീതുല്യം നിജാന്തർഗതം
പശ്യന്നാത്മനി മായയാ ബഹിരിവോദ്ഭൂതം യഥാ നിദ്രയാ ।
യഃ സാക്ഷാത്കുരുതേ പ്രബോധസമയേ സ്വാത്മാനമേവാദ്വയം
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 1 ॥
ബീജസ്യാന്തരിവാങ്കുരോ ജഗദിദം പ്രാങ്നിർവികൽപം പുനഃ
മായാകൽപിതദേശകാലകലനാവൈചിത്ര്യചിത്രീകൃതം ।
മായാവീവ വിജൃംഭയത്യപി മഹായോഗീവ യഃസ്വേച്ഛയാ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 2 ॥
യസ്യൈവ സ്ഫുരണം സദാത്മകമസത്കൽപാർഥഗം ഭാസതേ
സാക്ഷാത്തത്ത്വമസീതി വേദവചസാ യോ ബോധയത്യാശ്രിതാൻ ।
യത്സാക്ഷാത്കരണാദ്ഭവേന്നപുനരാവൃത്തിർഭവാംഭോനിധൗ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 3 ॥
നാനാച്ഛിദ്രഘടോദരസ്ഥിതമഹാദീപപ്രഭാഭാസ്വരം
ജ്ഞാനം യസ്യ തു ചക്ഷുരാദികരണദ്വാരാ ബഹിഃസ്പന്ദതേ ।
ജാനാമീതി തമേവ ഭാന്തമനുഭാത്യേതത്സമസ്തം ജഗത്
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 4 ॥
ദേഹം പ്രാണമപീന്ദ്രിയാണ്യപി ചലാം ബുദ്ധിം ച ശൂന്യം വിദുഃ
സ്ത്രീബാലാന്ധജഡോപമാസ്ത്വഹമിതി ഭ്രാന്താ ഭൃശം വാദിനഃ ।
മായാശക്തിവിലാസകൽപിതമഹാവ്യാമോഹസംഹാരിണേ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 5 ॥
രാഹുഗ്രസ്തദിവാകരേന്ദുസദൃശോ മായാസമാച്ഛാദനാത്
സന്മാത്രഃ കരണോപസംഹരണതോ യോഽഭൂത്സുഷുപ്തഃ പുമാൻ ।
പ്രാഗസ്വാപ്സമിതി പ്രബോധസമയേ യഃ പ്രത്യഭിജ്ഞായതേ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 6 ॥
ബാല്യാദിഷ്വപി ജാഗ്രദാദിഷു തഥാ സർവാസ്വവസ്ഥാസ്വപി
വ്യാവൃത്താസ്വനുവർതമാനമഹമിത്യന്തഃ സ്ഫുരന്തം സദാ ।
സ്വാത്മാനം പ്രകടീകരോതി ഭജതാം യോ മുദ്രയാ ഭദ്രയാ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 7 ॥
വിശ്വം പശ്യതി കാര്യകാരണതയാ സ്വസ്വാമിസംബന്ധതഃ
ശിഷ്യാചാര്യതയാ തഥൈവ പിതൃപുത്രാദ്യാത്മനാ ഭേദതഃ ।
സ്വപ്നേ ജാഗ്രതി വാ ഏഷ പുരുഷോ മായാപരിഭ്രാമിതഃ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 8 ॥
ഭൂരംഭാംസ്യനലോഽനിലോഽംബരമഹർനാഥോ ഹിമാംശുഃ പുമാൻ
ഇത്യാഭാതി ചരാചരാത്മകമിദം യസ്യൈവ മൂർത്യഷ്ടകം ।
നാന്യത്കിഞ്ചന വിദ്യതേ വിമൃശതാം യസ്മാത്പരസ്മാദ്വിഭോഃ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 9 ॥
സർവാത്മത്വമിതി സ്ഫുടീകൃതമിദം യസ്മാദമുഷ്മിംസ്തവേ
തേനാസ്യ ശ്രവണാത്തദർഥമനനാദ്ധ്യാനാച്ച സങ്കീർതനാത് ।
സർവാത്മത്വമഹാവിഭൂതിസഹിതം സ്യാദീശ്വരത്വം സ്വതഃ
സിദ്ധ്യേത്തത്പുനരഷ്ടധാ പരിണതം ചൈശ്വര്യമവ്യാഹതം ॥ 10 ॥
॥ മാനസോല്ലാസ ॥
വിശ്വം ദർപണദൃശ്യമാനനഗരീതുല്യം നിജാന്തർഗതം
പശ്യന്നാത്മനി മായയാ ബഹിരിവോദ്ഭൂതം യഥാ നിദ്രയാ ।
യഃ സാക്ഷാത്കുരുതേ പ്രബോധസമയേ സ്വാത്മാനമേവാദ്വയം
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 1 ॥
മംഗളം ദിശതു മേ വിനായകോ
മംഗളം ദിശതു മേ സരസ്വതീ ।
മംഗളം ദിശതു മേ മഹേശ്വരോ
മംഗളം ദിശതു മേ സദാശിവഃ ॥ 1 ॥
ആത്മലാഭാത്പരോ ലാഭോ നാസ്തീതി മുനയോ വിദുഃ ।
തല്ലാഭാർഥം കവിഃ സ്തൗതി സ്വാത്മാനം പരമേശ്വരം ॥ 2 ॥
സ്വേച്ഛയാ സൃഷ്ടമാവിശ്യ വിശ്വം യോ മനസി സ്ഥിതഃ ।
സ്തോത്രേണ സ്തൂയതേഽനേന സ ഏവ പരമേശ്വരഃ ॥ 3 ॥
അസ്തി പ്രകാശത ഇതി വ്യവഹാരഃ പ്രവർതതേ ।
തച്ചാസ്തിത്വം പ്രകാശത്വം കസ്മിന്നർഥേ പ്രതിഷ്ഠിതം ॥ 4 ॥
കിം തേഷു തേഷു വാഽർഥേഷു കിം വാ സർവാത്മനീശ്വരേ ।
ഈശ്വരത്വം ച ജീവത്വം സർവാത്മത്വം ച കീദൃശം ॥ 5 ॥
ജാനീയാത്കഥം ജീവഃ കിം തജ്ജ്ഞാനസ്യ സാധനം ।
ജ്ഞാനാത്തസ്യ ഫലം കിം സ്യാദേകത്വം ച കഥം ഭവേത് ॥ 6 ॥
സർവജ്ഞഃ സർവകർതാ ച കഥമാത്മാ ഭവിഷ്യതി ।
ശിഷ്യം പ്രതീത്ഥം പൃച്ഛന്തം വക്തുമാരഭതേ ഗുരുഃ ॥ 7 ॥
അന്തരസ്മിന്നിമേ ലോകാ അന്തർവിശ്വമിദം ജഗത് ।
ബഹിർവന്മായയാഽഽഭാതി ദർപണേ സ്വശരീരവത് ॥ 8 ॥
സ്വപ്നേ സ്വാന്തർഗതം വിശ്വം യഥാ പൃഥഗിവേക്ഷ്യതേ ।
തഥൈവ ജാഗ്രത്കാലേഽപി പ്രപഞ്ചോഽയം വിവിച്യതാം ॥ 9 ॥
സ്വപ്നേ സ്വസത്തൈവാർഥാനാം സത്താ നാന്യേതി നിശ്ചിതാ ।
കോ ജാഗ്രതി വിശേഷോഽസ്തി ജഡാനാമാശു നാശിനാം ॥ 10 ॥
സ്വപ്നേ പ്രകാശോ ഭാവാനാം സ്വപ്രകാശാന്ന ഹീതരഃ ।
ജാഗ്രത്യപി തഥൈവേതി നിശ്ചിന്വന്തി വിപശ്ചിതഃ ॥ 11 ॥
നിദ്രയാ ദർശിതാനർഥാന്ന പശ്യതി യഥോത്ഥിതഃ ।
സമ്യഗ്ജ്ഞാനോദയാദൂർധ്വം തഥാ വിശ്വം ന പശ്യതി ॥ 12 ॥
അനാദിമായയാ സുപ്തോ യദാ ജീവഃ പ്രബുധ്യതേ ।
അജന്മനിദ്രമസ്വപ്നമദ്വൈതം ബുധ്യതേ തദാ ॥ 13 ॥
ശ്രുത്യാഽഽചാര്യപ്രസാദേന യോഗാഭ്യാസവശേന ച ।
ഈശ്വരാനുഗ്രഹേണാപി സ്വാത്മബോധോ യദാ ഭവേത് ॥ 14 ॥
ഭുക്തം യഥാഽന്നം കുക്ഷിസ്ഥം സ്വാത്മത്വേനൈവ പശ്യതി ।
പൂർണാഹന്താകബളിതം വിശ്വം യോഗീശ്വരസ്തഥാ ॥ 15 ॥
യഥാ സ്വപ്നേ നൃപോ ഭൂത്വാ ഭുക്ത്വാ ഭോഗാന്യഥേപ്സിതാൻ ।
ചതുരംഗബലോപേതഃ ശത്രും ജിത്വാ രണാംഗണേ ॥ 16 ॥
പരാത്പരാജിതോ ഭൂത്വാ വനം പ്രാപ്യ തപശ്ചരൻ ।
മുഹൂർതമാത്രമാത്മാനം മന്യതേ കൽപജീവിനം ॥ 17 ॥
തഥൈവ ജാഗ്രത്കാലേഽപി മനോരാജ്യം കരോത്യസൗ ।
കാലനദ്യോഘയോഗേന ക്ഷീണമായുർന പശ്യതി ॥ 18 ॥
മേഘച്ഛന്നോംഽശുമാലീവ മായയാ മോഹിതോഽധികം ।
കിഞ്ചിത്കർതാ ച കിഞ്ചിജ്ജ്ഞോ ലക്ഷ്യതേ പരമേശ്വരഃ ॥ 19 ॥
യദ്യത്കരോതി ജാനാതി തസ്മിന്തസ്മിൻപരേശ്വരഃ ।
രാജാ വിദ്വാൻ സ്വസാമർഥ്യാദീശ്വരോഽയമിതീര്യതേ ॥ 20 ॥
ജ്ഞാനക്രിയേ ശിവേനൈക്യാത്സങ്ക്രാന്തേ സർവജനുഷു ।
ഈശ്വരത്വം ച ജീവാനാം സിദ്ധം തച്ഛക്തിസംഗമാത് ॥ 21 ॥
അയം ഘടോഽയം പട ഇത്യേവം നാനാപ്രതീതിഷു ।
അർകപ്രഭേവ സ്വജ്ഞാനം സ്വയമേവ പ്രകാശതേ ॥ 22 ॥
ജ്ഞാനം ന ചേത്സ്വയം സിദ്ധം ജഗദന്ധം തമോ ഭവേത് ।
ന ചേദസ്യ ക്രിയാ കാചിത് വ്യവഹാരഃ കഥം ഭവേത് ॥ 23 ॥
ക്രിയാ നാമ പരിസ്പന്ദപരിണാമസ്വരൂപിണീ ।
സ്പന്ദമാനേ ബഹിർജ്ഞാനേ തദങ്കുരവദുദ്ഭവേത് ॥ 24 ॥
ഉത്പാദ്യപ്രാപ്യസംസ്കാര്യവികാര്യോപാശ്രയാ ക്രിയാ ।
കരോതി ഗച്ഛത്യുന്മാർഷ്ടി ഛിനത്തീതി പ്രതീയതേ ॥ 25 ॥
ശിവോ ബ്രഹ്മാദിദേഹേഷു സർവജ്ഞ ഇതി ഭാസതേ ।
ദേവതിര്യങ്മനുഷ്യേഷു കിഞ്ചിജ്ജ്ഞസ്താരതമ്യതഃ ॥ 26 ॥
ജരായുജോഽണ്ഡജശ്ചൈവ സ്വേദജഃ പുനരുദ്ഭിദഃ ।
ഏതേ ചതുർവിധാഃ ദേഹാഃ ക്രമശോ ന്യൂനവൃത്തയഃ ॥ 27 ॥
ബ്രഹ്മാദിസ്തംബപര്യന്താ സ്വപ്നകൽപൈവ കൽപനാ ।
സാക്ഷാത്കൃതേഽനവച്ഛിന്നപ്രകാശേ പരമാത്മനി ॥ 28 ॥
അണോരണീയാന്മഹതോ മഹീയാനിതി വേദവാക് ।
രുദ്രോപനിഷദപ്യേതം സ്തൗതി സർവാത്മകം ശിവം ॥ 29 ॥
ഈശ്വരോ ഗുരുരാത്മേതി മൂർതിഭേദവിഭാഗിനേ ।
വ്യോമവദ്വ്യാപ്തദേഹായ ദക്ഷിണാമൂർതയേ നമഃ ॥ 30 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ പ്രഥമോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 31 ॥
ബീജസ്യാന്തരിവാങ്കുരോ ജഗദിദം പ്രാങ്നിർവികൽപം പുനഃ
മായാകൽപിതദേശകാലകലനാവൈചിത്ര്യചിത്രീകൃതം ।
മായാവീവ വിജൃംഭയത്യപി മഹായോഗീവ യഃസ്വേച്ഛയാ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 2 ॥
ഉപാദാനം പ്രപഞ്ചസ്യ സംയുക്താഃ പരമാണവഃ ।
മൃദന്വിതോ ഘടസ്തസ്മാദ്ഭാസതേ നേശ്വരാന്വിതഃ ॥ 1 ॥
പരമാണുഗതാ ഏവ ഗുണാ രൂപരസാദയഃ ।
കാര്യേ സമാനജാതീയമാരഭന്തേ ഗുണാന്തരം ॥ 2 ॥
കാര്യം യത്ര സമന്വേതി കാരണം സമവായി തത് ।
ചക്രാദ്യം സാധനം യത്തു ഘടസ്യാസമവായി തത് ॥ 3 ॥
സമവായിനി തിഷ്ഠേദ്യത് സമവായ്യാശ്രയേ തഥാ ।
കാര്യേഽവധൃതസാമർഥ്യം കൽപ്യതേഽസമവായി തത് ॥ 4 ॥
നിമിത്തം കാരണം തേഷാമീശ്വരശ്ച കുലാലവത് ।
യത്കാര്യം ജായതേ യസ്മാത്തസ്മിൻ തത്പ്രതിതിഷ്ഠതി ॥ 5 ॥
മൃത്തികായാം ഘടസ്തന്തൗ പടഃ സ്വർണേഽംഗുലീയകം ।
ഇതി വൈശേഷികാഃ പ്രാഹുസ്തഥാ നൈയായികാ അപി ॥ 6 ॥
രജഃ സത്ത്വം തമശ്ചേതി പ്രധാനസ്യ ഗുണാസ്ത്രയഃ ।
രജോ രക്തം ചലം തേഷു സത്ത്വം ശുക്ലം പ്രകാശകം ॥ 7 ॥
തമഃ കൃഷ്ണം ചാവരകം സൃഷ്ടിസ്ഥിത്യന്തഹേതവഃ ।
ഇതി സാംഖ്യാശ്ച ഭാഷന്തേ തേഷാം ദൂഷണ ഉച്യതേ ॥ 8 ॥
അങ്കുരാദിഫലാന്തേഷു കാര്യേഷ്വസ്തിത്വമിഷ്യതേ ।
കുത ആഗത്യ സംബദ്ധാ വടബീജേഷു തേ കണാഃ ॥ 9 ॥
കാരണാനുഗതം കാര്യമിതി സർവൈശ്ച സമ്മതം ।
തസ്മാത്സത്താ സ്ഫുരത്താ ച സർവത്രാപ്യനുവർതതേ ॥ 10 ॥
പുഷ്പേ ഫലത്വമാപന്നേ ക്ഷീരേ ച ദധിതാം ഗതേ ।
വിജാതീയാഃ പ്രതീയന്തേ ഗുണാ രൂപരസാദയഃ ॥ 11 ॥
കാരണം കാര്യമംശോംഽശീ ജാതിവ്യക്തീ ഗുണീ ഗുണഃ ।
ക്രിയാ ക്രിയാവാനിത്യാദ്യാഃ പ്രകാശസ്യൈവ കൽപനാഃ ॥ 12 ॥
ചൈതന്യം പരമാണൂനാം പ്രധാനസ്യാപി നേഷ്യതേ ।
ജ്ഞാനക്രിയേ ജഗത്ക്ലൃപ്തൗ ദൃശ്യേതേ ചേതനാശ്രയേ ॥ 13 ॥
കാലരൂപക്രിയാശക്ത്യാ ക്ഷീരാത്പരിണമേദ്ദധി ।
ജ്ഞാതൃജ്ഞാനജ്ഞേയരൂപം ജ്ഞാനശക്ത്യാ ഭവേജ്ജഗത് ॥ 14 ॥
ജ്ഞാനം ദ്വിധാ വസ്തുമാത്രദ്യോതകം നിർവികൽപകം ।
സവികൽപന്തു സഞ്ജ്ഞാദിദ്യോതകത്വാദനേകധാ ॥ 15 ॥
സങ്കൽപസംശയഭ്രാന്തിസ്മൃതിസാദൃശ്യനിശ്ചയാഃ ।
ഊഹോഽനധ്യവസായശ്ച തഥാഽന്യേനുഭവാ അപി ॥ 16 ॥
പ്രത്യക്ഷമേകം ചാർവാകാഃ കണാദസുഗതൗ പുനഃ ।
അനുമാനഞ് ച തച്ചാപി സാംഖ്യാഃ ശബ്ദം ച തേ അപി ॥ 17 ॥
ന്യായൈകദർശിനോപ്യവേമുപമാനം ച കേ ചന ।
അർഥാപത്ത്യാ സഹൈതാനി ചത്വാര്യാഹ പ്രഭാകരഃ ॥ 18 ॥
അഭാവഷഷ്ഠാന്യേതാനി ഭാട്ടാ വേദാന്തിനസ്തഥാ ।
സംഭവൈതിഹ്യയുക്താനി താനി പൗരാണികാ ജഗുഃ ॥ 19 ॥
ദ്രവ്യം ഗുണസ്തഥാ കർമ സാമന്യം ച വിശേഷകം ।
സമവായം ച കാണാദാഃ പദാർഥാൻഷട്പ്രചക്ഷതേ ॥ 20 ॥
നവ ദ്രവ്യാണി ഭൂതാനി ദിക്കാലാത്മമനാംസി ച ।
ചതുർവിംശതിരേവ സ്യുർഗുണാഃ ശബ്ദാദിപഞ്ചകം ॥ 21 ॥
പരിമാണം ച സംഖ്യാ ച ദ്വൗ സംയോഗവിഭാഗകൗ ।
സ്വഭാവതഃ പൃഥക്ത്വം ച ഗുരുത്വം ദ്രവതാ പുനഃ ॥ 22 ॥
പരത്വം ചാപരത്വം ച സ്നേഹഃ സംസ്കാര ഇത്യപി ।
ധീർദ്വേഷസുഖദുഃഖേച്ഛാധർമാധർമപ്രയത്നകാഃ ॥ 23 ॥
സംസ്കാരസ്ത്രിവിധോ വേഗ ഇഷ്വാദേർഗതികാരണം ।
ദൃഷ്ടശ്രുതാനുഭൂതാർഥസ്മൃതിഹേതുശ്ച ഭാവനാ ॥ 24 ॥
സ്ഥിതസ്ഥാപകതാ നാമ പൂർവവത്സ്ഥിതികാരണം ।
ആകൃഷ്ടശാഖാഭൂർജാദൗ സ്പഷ്ടമേവോപലക്ഷ്യതേ ॥ 25 ॥
ഉത്ക്ഷേപണമവക്ഷേപോ ഗമനം ച പ്രസാരണം ।
ആകുഞ്ചനമിതി പ്രാഹുഃ കർമ പഞ്ചവിധം ബുധാഃ ॥ 26 ॥
സാമാന്യം ദ്വിവിധം പ്രോക്തം പരം ചാപരമേവ ച ।
പരം സത്തൈവ സർവത്ര തദനുസ്യൂതവർതനം ॥ 27 ॥
ദ്രവ്യത്വം ച ഗുണത്വാദ്യം സാമാന്യമപരം തഥാ ।
വിശേഷാഃ സ്യുരനന്താസ്തേ വ്യാവൃത്തിജ്ഞാനഹേതവഃ ॥ 28 ॥
രൂപസ്യേവ ഘടേ നിത്യഃ സംബന്ധഃ സമവായകഃ ।
കാലാകാശദിഗാത്മാനോ നിത്യാശ്ച വിഭവശ്ച തേ ॥ 29 ॥
ചതുർവിധാഃ പരിച്ഛിന്നാ നിത്യാശ്ച പരമാണവഃ ।
ഇതി വൈശേഷികമതേ പദാർഥാഃ ഷട് പ്രകീർതിതാഃ ॥ 30 ॥
മായാ പ്രധാനമവ്യക്തമവിദ്യാഽജ്ഞാനമക്ഷരം ।
അവ്യാകൃതം ച പ്രകൃതിഃ തമ ഇത്യഭിധീയതേ ॥ 31 ॥
മായായാം ബ്രഹ്മചൈതന്യപ്രതിബിംബാനുഷംഗതഃ ।
മഹത്കാലപുമാംസഃ സ്യുഃ മഹത്തത്ത്വാദഹങ്കൃതിഃ ॥ 32 ॥
താമസാത്സ്യുരഹങ്കാരാത്ഖാനിലാഗ്ന്യംബുഭൂമയഃ ।
ശബ്ദഃ സ്പർശശ്ച രൂപം ച രസോ ഗന്ധോപ്യനുക്രമാത് ॥ 33 ॥
ഇന്ദ്രിയാണാം ച വിഷയാ ഭൂതാനാമപി തേ ഗുണാഃ ।
ദേവാഃ സദാശിവശ്ചേശോ രുദ്രോ വിഷ്ണുശ്ചതുർമുഖഃ ॥ 34 ॥
സാത്ത്വികാത്സ്യാദഹങ്കാരാദന്തഃകരണധീന്ദ്രിയം ।
മനോ ബുദ്ധിരഹങ്കാരശ്ചിത്തം കരണമാന്തരം ॥ 35 ॥
സംശയോ നിശ്ചയോ ഗർവഃ സ്മരണം വിഷയാ അമീ ।
ചന്ദ്രഃ പ്രജാപതീ രുദ്രഃ ക്ഷേത്രജ്ഞ ഇതി ദേവതാഃ ॥ 36 ॥
ശ്രോത്രം ത്വക്ചക്ഷു ജിഹ്വാ ഘ്രാണം ജ്ഞാനേന്ദ്രിയം വിദുഃ ।
ദിഗ്വാതസൂര്യവരുണാ നാസത്യൗ ദേവതാഃ സ്മൃതാഃ ॥ 37 ॥
രാജസാത്സ്യുരഹങ്കാരാത്കർമേന്ദ്രിയസമീരണാഃ ।
കർമേന്ദ്രിയാണി വാക്പാണിഃ പാദഃ പായുരുപസ്ഥകം ॥ 38 ॥
വചനാദാനഗമനവിസർഗാനന്ദസഞ്ജ്ഞകാഃ ।
വിഷയാ ദേവതാസ്തേഷാം വഹ്നീന്ദ്രോപേന്ദ്രമൃത്യുകാഃ ॥ 39 ॥
പ്രാണോപാനഃ സമാനശ്ചോദാനവ്യാനൗ ച വായവഃ ।
ഭൂതൈസ്തു പഞ്ചഭിഃ പ്രാണൈഃ ചതുർദശഭിരിന്ദ്രിയൈഃ ॥ 40 ॥
ചതുർവിംശതിതത്ത്വാനി സാംഖ്യശാസ്ത്രവിദോ വിദുഃ ।
മഹാൻകാലഃ പ്രധാനം ച മായാവിദ്യേ ച പൂരുഷഃ ॥ 41 ॥
ഇതി പൗരാണികാഃ പ്രാഹുസ്ത്രിംശത്തത്ത്വാനി തൈഃ സഹ ।
ബിന്ദുനാദൗ ശക്തിശിവൗ ശാന്താതീതൗ തതഃ പരം ॥ 42 ॥
ഷട്ത്രിംശത്തത്വമിത്യുക്തം ശൈവാഗമവിശാരദൈഃ ।
സർവേ വികൽപാഃ പ്രാഗാസൻ ബീജേഽങ്കുര ഇവാത്മനി ॥ 43 ॥
ഇച്ഛാജ്ഞാനക്രിയാരൂപമായയാ തേ വിജൃംഭിതാഃ ।
ഇച്ഛാജ്ഞാനക്രിയാപൂർവാ യസ്മാത്സർവാഃ പ്രവൃത്തയഃ ॥ 44 ॥
സർവേഽപി ജന്തവസ്തസ്മാദീശ്വരാ ഇതി നിശ്ചിതാഃ ।
ബീജാദ്വൃക്ഷസ്തരോബീജം പാരമ്പര്യേണ ജായതേ ॥ 45 ॥
ഇതിശങ്കാനിവൃത്ത്യർഥം യോഗിദൃഷ്ടാന്തകീർതനം ।
വിശ്വാമിത്രാദയഃ പൂർവേ പരിപക്വസമാധയഃ ॥ 46 ॥
ഉപാദാനോപകരണപ്രയോജനവിവാർജിതാഃ ।
സ്വേച്ഛയാ സസൃജുഃ സർഗം സർവഭോഗോപബൃംഹിതം ॥ 47 ॥
ഈശ്വരോഽനന്തശക്തിത്വാത്സ്വതന്ത്രോഽന്യാനപേക്ഷകഃ ।
സ്വേച്ഛാമാത്രേണ സകലം സൃജത്യവതി ഹന്തി ച ॥ 48 ॥
ന കാരകാണാം വ്യാപാരാത്കർതാ സ്യാന്നിത്യ ഈശ്വരഃ ।
നാപി പ്രമാണവ്യാപരാത് ജ്ഞാതാഽസൗ സ്വപ്രകാശകഃ ॥ 49 ॥
ജ്ഞാതൃത്വമപി കർതൃത്വം സ്വാതന്ത്ര്യാത്തസ്യ കേവലം ।
യാ ചേച്ഛാശക്തിവൈചിത്രീ സാഽസ്യ സ്വച്ഛന്ദകാരിതാ ॥ 50 ॥
യയാ കർതും ന വാ കർതുമന്യഥാ കർതുമർഹതി ।
സ്വതന്ത്രാമീശ്വരേച്ഛാം കേ പരിച്ഛേതുമിഹേശതേ ॥ 51 ॥
ശ്രുതിശ്ച സോഽകാമയതേതീച്ഛയാ സൃഷ്ടിമീശിതുഃ ।
തസ്മാദാത്മന ആകാശഃ സംഭൂത ഇതി ചാബ്രവീത് ॥ 52 ॥
നിമിത്തമാത്രം ചേദസ്യ ജഗതഃ പരമേശ്വരഃ ।
വികാരിത്വം വിനാശിത്വം ഭവേദസ്യ കുലാലവത് ॥ 53 ॥
ബുദ്ധ്യാദയോ നവ ഗുണാഃ നിത്യാ ഏവേശ്വരസ്യ ചേത് ।
നിത്യേച്ഛാവാൻം ജഗത്സൃഷ്ടൗ പ്രവതേതൈവ സർവദാ ॥ 54 ॥
പ്രവൃത്ത്യുപരമാഭാവാത്സംസാരോ നൈവ നശ്യതി ।
മോക്ഷോപദേശോ വ്യർഥഃ സ്യാദാഗമോഽപി നിരർഥകഃ ॥ 55 ॥
തസ്മാന്മായാവിലാസോഽയം ജഗത്കർതൃത്വമീശിതുഃ ।
ബന്ധമോക്ഷോപദേശാദിവ്യവഹാരോഽപി മായയാ ॥ 56 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ ദ്വിതീയോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 57 ॥
യസ്യൈവ സ്ഫുരണം സദാത്മകമസത്കൽപാർഥഗം ഭാസതേ
സാക്ഷാത്തത്ത്വമസീതി വേദവചസാ യോ ബോധയത്യാശ്രിതാൻ ।
യത്സാക്ഷാത്കരണാദ്ഭവേന്നപുനരാവൃത്തിർഭവാംഭോനിധൗ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 3 ॥
സത്താസ്ഫുരത്തേ ഭാവേഷു കുത ആഗത്യ സംഗതേ ।
ബിംബാദിദർപണന്യായാദിത്ഥം പൃച്ഛൻ പ്രബോധ്യതേ ॥ 1 ॥
അസത്കൽപേഷു ഭാവേഷു ജഡേഷു ക്ഷണനാശിഷു ।
അസ്തിത്വം ച പ്രകാശത്വം നിത്യാത്സങ്ക്രാമതീശ്വരാത് ॥ 2 ॥
ആത്മസത്തൈവ സത്തൈഷാം ഭാവാനാം ന തതോഽധികാ ।
തഥൈവ സ്ഫുരണം ചൈഷാം നാത്മസ്ഫുരണതോഽധികം ॥ 3 ॥
ജ്ഞാനാനി ബഹുരൂപാണി തേഷം ച വിഷയാ അപി ।
അഹങ്കാരേഽനുഷജ്യന്തേ സൂത്രേ മണിഗണാ ഇവ ॥ 4 ॥
പ്രകാശാഭിന്നമേവൈതദ്വിശ്വം സർവസ്യ ഭാസതേ ।
ലഹരീബുദ്ബുദാദീനാം സലിലാന്ന പൃഥക്സ്ഥിതിഃ ॥ 5 ॥
ജാനാമിത്യേവ യജ്ജ്ഞാനം ഭാവാനാവിശ്യ വർതതേ ।
ജ്ഞാതം മയേതി തത്പശ്ചാദ്വിശ്രാമ്യത്യന്തരാത്മനി ॥ 6 ॥
ഘടാദികാനി കാര്യാണി വിശ്രാമ്യന്തി മൃദാദിഷു ।
വിശ്വം പ്രകാശാഭിന്നത്വാദ്വിശ്രാമ്യേത്പരമേശ്വരേ ॥ 7 ॥
സ്വഗതേനൈവ കാളിമ്നാ ദർപണം മലിനം യഥാ ॥
അജ്ഞാനേനാവൃതം ജ്ഞാനം തേന മുഹ്യന്തി ജന്തവഃ ॥ 8 ॥
ഘടാകാശോ മഹാകാശോ ഘടോപാധികൃതോ യഥാ ।
ദേഹോപാധികൃതോ ഭേദോ ജീവാത്പരമാത്മനോഃ ॥ 9 ॥
തത്ത്വമസ്യാദിവാക്യൈസ്തു തയോരൈക്യം പ്രദർശ്യതേ ।
സോയം പുരുഷ ഇത്യുക്തേ പുമാനേകോ ഹി ദൃശ്യതേ ॥ 10 ॥
യജ്ജഗത്കാരണം തത്ത്വം തത്പദാർഥഃ സ ഉച്യതേ ।
ദേഹാദിഭിഃ പരിച്ഛിന്നോ ജീവസ്തു ത്വമ്പദാഭിധഃ ॥ 11 ॥
തദ്ദേശകാലാവസ്ഥാദൗ ദൃഷ്ടഃ സ ഇതി കഥ്യതേ ।
തഥൈതദ്ദേശകാലാദൗ ദൃഷ്ടോഽയമിതി കീർത്യതേ ॥ 12 ॥
മുഖ്യം തദേതദ്വൈശിഷ്ട്യം വിസൃജ്യ പദയോർദ്വയോഃ ।
പുമ്മാത്രം ലക്ഷയത്യേകം യഥാ സോയം പുമാന്വചഃ ॥ 13 ॥
പ്രത്യക്ത്വം ച പരാക്ത്വം ച ത്യക്ത്വാ തത്ത്വമസീതി വാക് ।
തഥൈവ ലക്ഷയത്യൈകം ജീവാത്മപരമാത്മനോഃ ॥ 14 ॥
സാമാനാധികരണാഖ്യഃ സംബന്ധഃ പദയോരിഹ ।
വിശേഷണവിശേഷ്യത്വം സംബന്ധഃ സ്യാത്പദാർഥയോഃ ॥ 15 ॥
ലക്ഷ്യലക്ഷണസംയോഗാദ്വാക്യമൈക്യം ച ബോധയേത് ।
ഗംഗായാം ഘോഷ ഇതിവന്ന ജഹല്ലക്ഷണാ ഭവേത് ॥ 16 ॥
നാജഹല്ലക്ഷണാഽപി സ്യാച്ഛ്വേതോധാവതിവാക്യവത് ।
തത്ത്വമസ്യാദിവാക്യാനാം ലക്ഷണാ ഭാഗലക്ഷണാ ॥ 17 ॥
സോഽയം പുരുഷ ഇത്യാദിവാക്യാനാമിവ കീർതിതാ ।
ഭിന്നവൃത്തിനിമിത്താനാം ശബ്ദാനാമേകവസ്തുനി ॥ 18 ॥
പ്രവൃത്തിസ്തു സമാനാധികരണത്വമിഹോച്യതേ ।
പരസ്യാംശോ വികാരോ വാ ജീവോ വാക്യേന നോച്യതേ ॥ 19 ॥
ജീവാത്മനാ പ്രവിഷ്ഠത്വാത്സ്വമായാസൃഷ്ടമൂർതിഷു ।
നിരംശോ നിർവികാരോഽസൗ ശ്രുത്യാ യുക്ത്യാ ച ഗമ്യതേ ॥ 20 ॥
ഘടാകാശോ വികരോ വാ നാംശോ വാ വിയതോ യഥാ ।
ത്വമിന്ദ്രോസീതിവദ്വാക്യം ന ഖലു സ്തുതിതത്പരം ॥ 21 ॥
ന സാദൃശ്യപരം വാക്യമഗ്നിർമാണവകാദിവത് ।
ന കാര്യകാരണത്വസ്യ സാധനം മൃദ്ഘടാദിവത് ॥ 22 ॥
ന ജാതി വ്യക്തിഗമകം ഗൗഃ ഖണ്ഡ ഇതിവദ്വചഃ ।
ഗുണഗുണ്യാത്മകം വാക്യം നൈതന്നീലോത്പലാദിവത് ॥ 23 ॥
നോപാസനാപരം വാക്യം പ്രതിമാസ്വീശബുദ്ധിവത് ।
ന വൗപചാരികം വാക്യം രാജവദ്രാജപൂരുഷേ ॥ 24 ॥
ജീവാത്മനാ പ്രവിഷ്ടോഽസാവീശ്വരഃ ശ്രൂയതേ യതഃ ।
ദേഹേന്ദ്രിയമനോബുദ്ധിപ്രാണാഹങ്കാരസംഹതൗ ॥ 25 ॥
ആത്മസങ്കലനാദജ്ഞൈരാത്മത്വം പ്രതിപാദ്യതേ ।
വഹ്നിധീഃ കാഷ്ഠലോഹാദൗ വഹ്നിസങ്കലനാദിവ ॥ 26 ॥
ദേഹമന്നമയം കോശമാവിശ്യാത്മാ പ്രകാശതേ ।
സ്ഥൂലോ ബാലഃ കൃശഃ കൃഷ്ണോ വർണാശ്രമവികൽപവാൻ ॥ 27 ॥
പ്രാണകോശേഽപി ജീവാമി ക്ഷുധിതോഽസ്മി പിപാസിതഃ ।
സംശിതോ നിശ്ചിതോ മന്യേ ഇതി കോശേ മനോമയേ ॥ 28 ॥
വിജ്ഞാനമയകോശസ്ഥോ വിജാനാമീതി തിഷ്ഠതി ।
ആനന്ദമയകോശാഖ്യേ ത്വഹങ്കാരേ പുരാകൃതൈഃ ॥ 29 ॥
പുണ്യൈരുപാസനാഭിശ്ച സുഖിതോഽസ്മീതി മോദതേ ।
ഏവം കഞ്ചുകിതഃ കോശൈഃ കഞ്ചുകൈരിവ പഞ്ചഭിഃ ॥ 30 ॥
പരിച്ഛിന്ന ഇവാഭാതി വ്യാപ്തോഽപി പരമേശ്വരഃ ।
യഥാ സലിലമാവിശ്യ ബഹുധാ ഭാതി ഭസ്കരഃ ॥ 31 ॥
തഥാ ശരീരാണ്യാവിശ്യ ബഹുധാ സ്ഫുരതീശ്വരഃ ।
കാരണത്വം ച കാര്യത്വം തടസ്ഥം ലക്ഷണം തയോഃ ॥ 32 ॥
ശാഖായാം ചന്ദ്ര ഇതിവന്നൈവ മുഖ്യമിദം മതം ।
മഹാപ്രകാശ ഇത്യുക്തം സ്വരൂപം ചന്ദ്രലക്ഷണം ॥ 33 ॥
സച്ചിദാനന്ദരൂപത്വം സ്വരൂപം ലക്ഷണം തയോഃ ।
ഏകലക്ഷണയോരൈക്യം വാക്യേന പ്രതിപാദ്യതേ ॥ 34 ॥
തസ്മാദേകപ്രകാശത്വം സർവാത്മത്വമിതി സ്ഥിതം ।
ദേവതിര്യങ്മനുഷ്യാണാം പ്രകാശാന്ന പൃഥക്സ്ഥിതിഃ ॥ 35 ॥
ജീവഃ പ്രകാശാഭിന്നത്വാത്സർവാത്മേത്യഭിധീയതേ ।
ഏവം പ്രകാശരൂപത്വപരിജ്ഞാനേ ദൃഢീകൃതേ ॥ 36 ॥
പുനരാവൃത്തിരഹിതം കൈവല്യം പദമശ്നുതേ ।
സകൃത്പ്രസക്തമാത്രോഽപി സർവാത്മത്വ യദൃച്ഛയാ ॥ 37 ॥
സർവപാപവിനിർമുക്തഃ ശിവലോകേ മഹീയതേ ।
സർവാത്മഭാവനാ യസ്യ പരിപക്വാ മഹാത്മനഃ ।
സംസാരതാരകഃ സാക്ഷാത്സ ഏവ പരമേശ്വരഃ ॥ 38 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ തൃതീയോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 39 ॥
നാനാച്ഛിദ്രഘടോദരസ്ഥിതമഹാദീപപ്രഭാഭാസ്വരം
ജ്ഞാനം യസ്യ തു ചക്ഷുരാദികരണദ്വാരാ ബഹിഃസ്പന്ദതേ ।
ജാനാമീതി തമേവ ഭാന്തമനുഭാത്യേതത്സമസ്തം ജഗത്
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 4 ॥
സ്വതഃ സന്തഃ പ്രകാശന്തേ ഭാവാ ഘടപടാദയഃ ।
നേശ്വരസ്യ സമാവേശാദിത്യസ്യോത്തരമുച്യതേ ॥ 1 ॥
അഹമിത്യനുസന്ധാതാ ജാനാമീതി ന ചേത്സ്ഫുരേത് ।
കസ്യ കോ വാ പ്രകാശേത ജഗച്ച സ്യാത്സുഷുപ്തവത് ॥ 2 ॥
പ്രാഗൂർധ്വം ചാസതാം സത്ത്വം വർതമാനേഽപി ന സ്വതഃ ।
തസ്മാദീശേ സ്ഥിതം സത്ത്വം പ്രാഗൂർധ്വത്വവിവർജിതേ ॥ 3 ॥
സ്വയമേവ പ്രകാശേരൻ ജഡാ യദി വിനേശ്വരം ।
സർവം സർവസ്യ ഭാസേത ന വാ ഭാസേത കിഞ്ചന ॥ 4 ॥
തസ്മാത്സർവജ്ഞമജ്ഞം വാ ജഗത്സ്യാദേകരൂപകം ।
തുല്യേ സ്വയമ്പ്രകാശത്വേ ജഡചേതനയോർമിഥഃ ॥ 5 ॥
തുല്യമേവ പ്രസജ്യേരൻ ഗ്രാഹ്യഗ്രാഹകതാദയഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണാമനിയമാച്ചാക്ഷുഷാ സ്യൂ രസാദയഃ ॥ 6 ॥
മലിനാമലിനാദർശപശ്ചാത്പ്രാഗ്ഭാഗതുല്യയോഃ ।
ക്രിയാശക്തിജ്ഞാനശക്ത്യേരന്തഃകരണഭാഗയോഃ ॥ 7 ॥
പ്രതിബിംബേ സ്ഫുരന്നീശഃ കർതാ ജ്ഞാതേതി കഥ്യതേ ।
ബുദ്ധിഃ സത്ത്വഗുണോത്കർഷാന്നിർമലോ ദർപണോ യഥാ ॥ 8 ॥
ഗൃഹ്ണാതി വിഷയച്ഛായാമാത്മച്ഛായാനുഭാവതഃ ।
അന്തഃകരണസംബന്ധാന്നിഖിലാനീന്ദ്രിയാണ്യപി ॥ 9 ॥
രഥാംഗനേമിവലയേ കീലിതാ ഇവ കീലകാഃ ।
നാഡ്യോഽന്തഃകരണേ സ്യൂതാ ജലസംസ്യൂതസൂത്രവത് ॥ 10 ॥
താഭിസ്തു ഗോളകാന്താഭിഃ പ്രസർപന്തി സ്ഫുലിംഗവത് ।
കരണാനി സമസ്താനി യഥാസ്വം വിഷയം പ്രതി ॥ 11 ॥
ദേഹസ്യ മധ്യമം സ്ഥാനം മൂലാധാര ഇതീര്യതേ ।
ഗുദാത്തു ദ്വ്യംഗുലാദൂർധ്വം മേഢ്രാത്തു ദ്വ്യംഗുലാദധഃ ॥ 12 ॥
ത്രികോണോഽധോമുഖാഗ്രശ്ച കന്യകായോനിസന്നിഭഃ ।
യത്ര കുണ്ഡലിനീ നാമ പരാശക്തിഃ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 13 ॥
പ്രാണാഗ്നിബിന്ദുനാദാനാം സവിത്രീ സാ സരസ്വതീ ।
മൂലാധാരാഗ്രകോണസ്ഥാ സുഷുമ്നാ ബ്രഹ്മരന്ധ്രഗാ ॥ 14 ॥
മൂലേഽർധച്ഛിന്നവംശാഭാ ഷഡാധാരസമന്വിതാ ।
തത്പാർശ്വകോണയോർജാതേ ദ്വേ ഇഡാപിംഗലേ സ്ഥിതേ ॥ 15 ॥
നാഡീചക്രമിതി പ്രാഹുഃ തസ്മാന്നാഡ്യഃ സമുദ്ഗതാഃ ।
ഗാന്ധാരീ ഹസ്തിജിഹ്വാ ച നയനാന്തം പ്രധാവതഃ ॥ 16 ॥
നാഡീചക്രേണ സംസ്യൂതേ നാസികാന്തമുഭേ ഗതേ ।
നാഭിമണ്ഡലമാശ്രിത്യ കുക്കുടാണ്ഡമിവ സ്ഥിതം ॥ 17 ॥
നാഡീചക്രമിതി പ്രാഹുസ്തസ്മാന്നാഡ്യഃ സമുദ്ഗതാഃ ।
പൂഷാ ചാലാംബുഷാ നാഡീ കർണദ്വയമുപാശ്രിതേ ।
നാഡീ ശുക്ലാഹ്വയാ തസ്മാദ് ഭ്രൂമധ്യമുപസർപതി ॥ 18 ॥
സരസ്വത്യാഹ്വയാ നാഡീ ജിഹ്വാന്താ വാക്പ്രസാരിണീ ।
നാഡീ വിശ്വോദരീ നാമ ഭുങ്ക്തേഽന്നം സാ ചതുർവിധം ॥ 19 ॥
പീത്വാ പയസ്വിനീ തോയം കണ്ഠസ്ഥാ കുരുതേ ക്ഷുതം ।
നാഡീചക്രാത്സമുദ്ഭൂതാ നാഡ്യസ്തിസ്രസ്ത്വധോമുഖാഃ ॥ 20 ॥
രാകാ ശുക്ലം സിനീവാലീ മൂത്രം മുഞ്ചേത്കുഹുർമലം ।
ഭുക്താന്നരസമാദായ ശംഖിനീ ധമനീ പുനഃ ॥ 21 ॥
കപാലകുഹരം ഗത്വാ മൂർധ്നി സഞ്ചിനുതേ സുധാം ।
ശതം ചൈകാ ച നാഡ്യഃ സ്യുസ്താസാമേകാ ശിരോഗതാ ॥ 22 ॥
തയോർധ്വമായന്മുക്തഃ സ്യാദിതി വേദാന്തശാസനം ।
യദാ ബുദ്ധിഗതൈഃ പുണ്യൈഃ പ്രേരിതേന്ദ്രിയമാർഗതഃ ॥ 23 ॥
ശബ്ദാദീൻ വിഷയാൻ ഭുങ്ക്തേ തദാ ജാഗരിതം ഭവേത് ।
സംഹൃതേഷ്വിന്ദ്രിയേഷ്വേഷു ജാഗ്രത്സംസ്കാരജാൻപുമാൻ ॥ 24 ॥
മാനസാന്വിഷയാൻഭുങ്ക്തേ സ്വപ്നാവസ്ഥാ തദാ ഭവേത് ।
മനസോപ്യുപസംഹാരഃ സുഷുപ്തിരിതി കഥ്യതേ ॥ 25 ॥
തത്ര മായാസമാച്ഛന്നഃ സന്മാത്രോ വർതതേ പുമാൻ ।
മൂഢോ ജഡോഽജ്ഞ ഇത്യേവം മായാവേശാത്പ്രകാശതേ ॥ 26 ॥
സുഖമസ്വാപ്സമിത്യേവം പ്രബോധസമയേ പുമാൻ ।
സച്ചിദാനന്ദരൂപഃ സൻ സമ്യഗേവ പ്രകാശതേ ॥ 27 ॥
ഇത്ഥം ജഗത്സമാവിശ്യ ഭാസമാനേ മഹേശ്വരേ ।
സൂര്യാദയോഽപി ഭാസന്തേ കിമുതാന്യേ ഘടാദയഃ ॥ 28 ॥
തസ്മാത്സത്താ സ്ഫുരത്താ ച ഭാവാനാമീശ്വരാശ്രയാത് ।
സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം ച ശ്രുത്യാ ബ്രഹ്മോപദിശ്യതേ ॥ 29 ॥
ജാഗ്രത്സ്വപ്നോദ്ഭവം സർവമസത്യം ജഡമന്ധവത് ।
ഈശ്വരശ്ചാഹമിത്യേവം ഭാസതേ സർവജന്തുഷു ॥ 30 ॥
നിർവികൽപശ്ച ശുദ്ധശ്ച മലിനശ്ചേത്യഹം ത്രിധാ ।
നിർവികൽപം പരം ബ്രഹ്മ നിർധൂതാഖിലകൽപനം ॥ 31 ॥
ധൂല്യന്ധകാരധൂമാഭ്രനിർമുക്തഗഗനോപമം ।
വിവേകസമയേ ശുദ്ധം ദേഹാദീനാം വ്യപോഹനാത് ॥ 32 ॥
യഥാഽന്തരിക്ഷം സങ്ക്ഷിപ്തം നക്ഷത്രൈഃ കിഞ്ചിദീക്ഷ്യതേ ।
ദേഹേന്ദ്രിയാദിസംസർഗാന്മലിനം കലുഷീകൃതം ॥ 33 ॥
യഥാഽഽകാശം തമോരൂഢം സ്ഫുരത്യനവകാശവത് ।
അഹമിത്യൈശ്വരം ഭാവം യദാ ജീവഃ പ്രബുധ്യതേ ॥ 34 ॥
സർവജ്ഞഃ സർവകർതാ ച തദാ ജീവോ ഭവിഷ്യതി ।
മായയാധികസമ്മൂഢോ വിദ്യയേശഃ പ്രകാശതേ ॥ 35 ॥
നിർവികൽപാനുസന്ധാനേ സമ്യഗാത്മാ പ്രകാശതേ ।
അവിദ്യാഖ്യതിരോധാനവ്യപായേ പരമേശ്വരഃ ।
ദക്ഷിണാമൂർതിരൂപോസൗ സ്വയമേവ പ്രകാശതേ ॥ 36 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ ചതുർഥോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 37 ॥
ദേഹം പ്രാണമപീന്ദ്രിയാണ്യപി ചലാം ബുദ്ധിം ച ശൂന്യം വിദുഃ
സ്ത്രീബാലാന്ധജഡോപമാസ്ത്വഹമിതി ഭ്രാന്താ ഭൃശം വാദിനഃ ।
മായാശക്തിവിലാസകൽപിതമഹാവ്യാമോഹസംഹാരിണേ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 5 ॥
പ്രമാണമേകം പ്രത്യക്ഷം തത്ത്വം ഭൂതചതുഷ്ടയം ।
മോക്ഷശ്ച മരണാന്നാന്യഃ കാമാർഥൗ പുരുഷാർഥകൗ ॥ 1 ॥
ന ഹി ഖൽവീശ്വരഃ കർതാ പരലോകകഥാ വൃഥാ ।
ദേഹം വിനാഽസ്തി ചേദാത്മാ കുംഭവദ്ദൃശ്യതാം പുരഃ ॥ 2 ॥
ഹ്രസ്വോ ദീർഘോ യുവാ ബാല ഇതി ദേഹോ ഹി ദൃശ്യതേ ।
അസ്തി ജാതഃ പരിണതോ വൃദ്ധഃ ക്ഷീണോ ജരന്മൃതഃ ॥ 3 ॥
ഇത്യേവമുക്താഃ ഷഡ്ഭാവവികാരാ ദേഹസംശ്രയാഃ ।
വർണാശ്രമവിഭാഗശ്ച ദേഹേഷ്വേവ പ്രതിഷ്ഠിതഃ ॥ 4 ॥
ജാതകർമാദിസംസ്കാരോ ദേഹസ്യൈവ വിധീയതേ ।
ശതം ജീവേതി ദേഹസ്യ പ്രയുഞ്ജന്ത്യാശിഷം ശുഭാം ॥ 5 ॥
ഇതി പ്രപഞ്ചം ചാർവാകോ വഞ്ചയത്യൽപചേതനഃ ।
കേചിച്ഛ്വസിമി ജീവാമി ക്ഷുധിതോസ്മി പിപാസിതഃ ॥ 6 ॥
ഇത്യാദിപ്രത്യയബലാത്പ്താണമാത്മേതി മന്വതേ ।
കേചിച്ഛൃണോമി പശ്യാമി ജിഘ്രാമ്യാ സ്വാദയാമ്യഹം ॥ 7 ॥
ഇതീന്ദ്രിയാണാമാത്മത്വം പ്രതിയന്തി തതോധികം ।
ജാനാമിപ്രത്യയബലാദ്ബുദ്ധിരിത്യപരേ ജഗുഃ ॥ 8 ॥
മായാവ്യാമൂഢചിത്താനാം തേഷാം ദൂഷണമുച്യതേ ।
ദേഹാദീനാം ജഡാർഥാനാം പാഷാണവദനാത്മനാം ॥ 9 ॥
കഥം ഭവേദഹംഭാവഃ സമാവേശം വിനേശിതുഃ ।
ദേഹസ്താവദയം നാത്മാ ദൃശ്യത്വാച്ച ജഡത്വതഃ ॥ 10 ॥
രൂപാദിമത്ത്വാത്സാംശത്വാദ്ഭൗതികത്വാച്ച കുംഭവത് ॥
മൂർച്ഛാസുഷുപ്തിമരണേശ്വപി ദേഹഃ പ്രതീയതേ ॥ 11 ॥
ദേഹാദിവ്യതിരിക്തത്വാത്തദാഽഽത്മാ ന പ്രകാശതേ ।
യഥാ ജഗത്പ്രവൃത്തീനാമാദികാരണമംശുമാൻ ॥ 12 ॥
പുമാംസ്തഥൈവ ദേഹാദിപ്രവൃത്തൗ കാരണം പരം ।
മമ ദേഹോയമിത്യേവം സ്ത്രീബാലാന്ധാശ്ച മന്വതേ ॥ 13 ॥
ദേഹോഹമിതി നാവൈതി കദാചിദപി കശ്ചന ।
ഇന്ദ്രിയാണ്യപി നാത്മാനഃ കരണത്വാത്പ്രദീപവത് ॥ 14 ॥
വീണാദിവാദ്യവച്ഛ്രോത്രം ശബ്ദഗ്രഹണസാധനം ।
ചക്ഷുസ്തേജസ്ത്രിതയവദ്രൂപഗ്രഹണസാധനം ॥ 15 ॥
ഗന്ധസ്യ ഗ്രാഹകം ഘ്രാണം പുഷ്പസമ്പുടകാദിവത് ।
രസസ്യ ഗ്രാഹികാ ജിഹ്വാ ദധിക്ഷൗദ്രഘൃതാദിവത് ॥ 16 ॥
ഇന്ദ്രിയാണി ന മേ സന്തി മൂകോന്ധോ ബധിരോസ്മ്യഹം ।
ഇത്യാഹുരിന്ദ്രിയൈർഹീനാ ജനാഃ കിം തേ നിരാത്മകാഃ ॥ 17 ॥
പ്രാണോപ്യാത്മാ ന ഭവതി ജ്ഞാനാഭാവാത്സുഷുപ്തിഷു ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നോപഭോഗോത്ഥശ്രമവിച്ഛിത്തിഹേതവേ ॥ 18 ॥
സുഷുപ്തിം പുരുഷേ പ്രാപ്തേ ശരീരമഭിരക്ഷിതും ।
ശേഷകർമോഭോഗാർഥം പ്രാണശ്ചരതി കേവലം ॥ 19 ॥
പ്രാണസ്യ തത്രാചൈതന്യം കരണോപരമേ യദി ।
പ്രാണേ വ്യാപ്രിയമാണേ തു കരണോപരമഃ കഥം ॥ 20 ॥
സമ്രാജി ഹി രണോദ്യുക്തേ വിരമന്തി ന സൈനികാഃ ।
തസ്മാന്ന കരണസ്വാമീ പ്രാണോ ഭവിതുമർഹതി ॥ 21 ॥
മനസഃ പ്രേരകേ പുംസി വിരതേ വിരമന്ത്യതഃ ।
കരണാനി സമസ്താനി തേഷാം സ്വാമീ തതഃ പുമാൻ ॥ 22 ॥
ബുദ്ധിസ്തു ക്ഷണികാ വേദ്യാ ഗമാഗമസമന്വിതാ ।
ആത്മനഃ പ്രതിബിംബേന ഭാസിതാ ഭാസയേജ്ജഗത് ॥ 23 ॥
ആത്മന്യുത്പദ്യതേ ബുദ്ധിരാത്മന്യേവ പ്രലീയതേ ।
പ്രാഗൂർധ്വം ചാസതീ ബുദ്ധിഃ സ്വയമേവ ന സിധ്യതി ॥ 24 ॥
ജ്ഞാനാച്ചേത്പൂർവപൂർവസ്മാദുത്തരോത്തരസംഭവഃ ।
യുഗപദ്ബഹുബുദ്ധിത്വം പ്രസജ്യേത ക്ഷണേ ക്ഷണേ ॥ 25 ॥
ബുദ്ധ്യന്തരം ന ജനയേന്നാശോത്ത്രമസത്ത്വതഃ ।
ഏഷാം സംഘാത ആത്മാ ചേദേകദേശേ പൃഥക്കൃതേ ॥ 26 ॥
ന ചൈതന്യം പ്രസജ്യേത സംഘാതാഭാവതസ്തദാ ।
ഭിന്നദൃഗ്ഗത്യഭിപ്രായേ ബഹുചേതനപുഞ്ജിതം ॥ 27 ॥
സദ്യോ ഭിന്നം ഭവേദേതന്നിഷ്ക്രിയം വാ ഭവിഷ്യതി ।
ദേഹസ്യാന്തർഗതോപ്യാത്മാ വ്യാപ്ത ഏവേതി ബുധ്യതേ ॥ 28 ॥
അണുപ്രമാണശ്ചേദേഷ വ്യാപ്നുയാന്നാഖിലം വപുഃ ।
ദേഹപ്രമാണശ്ചേന്ന സ്യാദ്ബാലസ്യ സ്ഥവിരാദിതാ ॥ 29 ॥
ദേഹവത്പരിണാമീ ചേത്തദ്വദേവ വിനങ്ക്ഷ്യതി ।
കർമണാം പരിണാമേന ക്രിമിഹസ്ത്യാദിമൂർതിഷു ॥ 30 ॥
വ്യാപ്തത്വാത്പ്രവിശത്യാത്മാ ഘടാദിഷ്വന്തരിക്ഷവത് ।
പരമാണുപ്രമാണേഽപി മനസി പ്രതിഭാസതേ ॥ 31 ॥
സ്വപ്നേ ചരാചരം വിശ്വമാത്മന്യേവ പ്രതിഷ്ഠിതം ।
ദേഹാദിഷ്വഹമിത്യേവം ഭ്രമഃ സംസാരഹേതുകഃ ॥ 32 ॥
അന്തഃ പ്രവിഷ്ടഃ ശാസ്തേതി മോക്ഷായോപാദിശച്ഛ്രുതിഃ ।
ഏവമേഷാ മഹാമായാ വാദിനാമപി മോഹിനീ ॥ 33 ॥
യസ്മാത്സാക്ഷാത്കൃതേ സദ്യോ ലീയതേ ച സദാശിവേ ।
ദേഹേന്ദ്രിയാസുഹീനായ മാനദൂരസ്വരൂപിണേ ।
ജ്ഞാനാനന്ദസ്വരൂപായ ദക്ഷിണാമൂർതയേ നമഃ ॥ 34 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥ പ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ പഞ്ചമോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 35 ॥
രാഹുഗ്രസ്തദിവാകരേന്ദുസദൃശോ മായാസമാച്ഛാദനാത്
സന്മാത്രഃ കരണോപസംഹരണതോ യോഽഭൂത്സുഷുപ്തഃ പുമാൻ ।
പ്രാഗസ്വാപ്സമിതി പ്രബോധസമയേ യഃ പ്രത്യഭിജ്ഞായതേ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 6 ॥
സ്വപ്നേ വിശ്വം യഥാഽന്തസ്ഥം ജാഗ്രത്യപി തഥേതി ചേത് ।
സുഷുപ്തൗ കസ്യ കിം ഭാതി കഃ സ്ഥായീ തത്ര ചേതനഃ ॥ 1 ॥
സർവം ച ക്ഷണികം ശൂന്യം സർവമേവ സ്വലക്ഷണം ।
സംഘാതഃ പരമാണൂനാം മഹ്യംബ്വഗ്നിസമീരണാഃ ॥ 2 ॥
മനുഷ്യാദിശരീരാണി സ്കന്ധപഞ്ചകസംഹതിഃ ।
സ്കന്ധാശ്ച രൂപവിജ്ഞാനസഞ്ജ്ഞാസങ്കാരവേദനാഃ ॥ 3 ॥
രൂപ്യന്ത ഇതി രൂപാണി വിഷയാശ്ചേന്ദ്രിയാണ്യപി ।
വിഷയേന്ദ്രിയയോർജ്ഞാനം വിജ്ഞാനസ്കന്ധ ഉച്യതേ ॥ 4 ॥
സഞ്ജ്ഞാഗുണക്രിയാജാതിവിശിഷ്ടപ്രത്യയാത്മികാ ।
പഞ്ചധാ കൽപനാ പ്രോക്താ സഞ്ജ്ഞാസ്കന്ധസ്യ സൗഗതൈഃ ॥ 5 ॥
ഗവാം ഗൗരിതി സഞ്ജ്ഞോക്താ ജാതിർഗോത്വം തു ഗോഗതം ।
ഗുണാഃ ശുക്ലാദയസ്തസ്യ ഗച്ഛത്യാദ്യാസ്തഥാ ॥ 6 ॥
ശൃംഗീ ചതുഷ്പാല്ലാംഗൂലീ വിശിഷ്ടപ്രത്യയോ ഹ്യസൗ ।
ഏവം പഞ്ചവിധാ ക്ലൃപ്തഃ സഞ്ജ്ഞാസ്കന്ധ ഇതീര്യതേ ॥ 7 ॥
രാഗാദ്യാഃ പുണ്യപാപേ ച സംസ്കാരസ്കന്ധ ഉച്യതേ ।
സുഖം ദുഃഖം ച മോക്ഷശ്ച സ്കന്ധഃ സ്യാദ്വേദനാഹ്വയഃ ॥ 8 ॥
പഞ്ചഭ്യ ഏവ സ്കന്ധേഭ്യോ നാന്യ ആത്മാസ്തി കശ്ചന ।
ന കശ്ചദീശ്വരഃ കർതാ സ്വഗതാതിശയം ജഗത് ॥ 9 ॥
സ്കന്ധേഭ്യഃ പരമാണുഭ്യഃ ക്ഷണികേഭ്യോഽഭിജായതേ ।
പൂർവപൂർവക്ഷണാദേവ ക്ഷണഃ സ്യാദുത്തരോത്തരഃ ॥ 10 ॥
പൂർവസ്മാദേവ ഹി ജ്ഞാനാജ്ജായതേ ജ്ഞാനമുത്തരം ।
സ ഏവായമിതി ജ്ഞാനം സേയം ജ്വാലേവ വിഭ്രമഃ ॥ 11 ॥
അസ്തി ഭാതീതിധീഭ്രാന്തൈരാത്മാനാത്മസു കൽപ്യതേ ।
ഹാനോപാദാനരാഹിത്യാദാകാശഃ കിം പ്രകാശതേ ॥ 12 ॥
ഇത്യേവം ബൗദ്ധസിദ്ധാന്തീ ഭാഷമാണോ നിഷിദ്ധ്യതേ ।
ശൂന്യം ചേജ്ജഗതോ ഹേതുഃ ജഗദേവ ന സിദ്ധ്യതി ॥ 13 ॥
ഘടഃ ശൂന്യഃ പടഃ ശൂന്യഃ ഇതി കൈഃ പ്രതിപാദ്യതേ ।
നൈവ ഭാസേത ശൂന്യം ചേജ്ജഗന്നരവിഷാണവത് ॥ 14 ॥
വസ്ത്വർഥീ കിമുപാദദ്യാദ്ഭാരാർഥഃ കിം പരിത്യജേത് ।
കോ വിദധ്യാന്നിഷിദ്ധ്യേദ്വാ ശൂന്യത്വാത്സ്വസ്യ ചാത്മനഃ ॥ 15 ॥
അവസീദേന്നീരാകൂതം തസ്മാത്സർവമിദം ജഗത് ।
സ്കന്ധാനാം പരമാണൂനാം ന സംഘാതയിതാസ്തി ചേത് ॥ 16 ॥
സംഘാതോ ന വിനാ ഹേതും ജഡാ ഘടപടാദയഃ ।
മഹാനുഭാവോ ഭൂയാസമിതി ഭ്രാന്തശ്ച മന്യതേ ॥ 17 ॥
ആത്മാപലാപകോ ബൗദ്ധഃ കിമർഥം ചരതി വ്രതം ।
പ്രത്യഭിജ്ഞാ യദി ഭ്രാന്തിഃ ഭോജനാദി കഥം ഭവേത് ॥ 18 ॥
ഇഷ്ടസാധനമേവൈതദന്നം ഗതദിനാന്നവത് ।
ഇതി നിശ്ചിത്യ ബാലോഽപി ഭോജനാദൗ പ്രവർതതേ ॥ 19 ॥
അവകാശപ്രദാതൃത്വമാകാശാർഥക്രിയാ യഥാ ।
തഥൈവാർഥക്രിയാ പുംസഃ കർതൃത്വജ്ഞാതൃതാദികാ ॥ 20 ॥
സുഷുപ്തിസമയേപ്യാത്മാ സത്യജ്ഞാനസുഖാത്മകഃ ।
സുഖമസ്വാപ്സമിത്യേവം പ്രത്യഭിജ്ഞായതേ യതഃ ॥ 21 ॥
പ്രത്യഭിജ്ഞായത ഇതി പ്രയോഗഃ കർമകർതരി ।
ആത്മാ സ്വയമ്പ്രകാശാത്വാജ്ജാനാത്യാത്മാനമാത്മനാ ॥ 22 ॥
സുഷുപ്തൗ മായയാ മൂഢഃ ജഡോന്ധ ഇതി ലക്ഷ്യതേ ।
അപ്രകാശതയാ ഭാതി സ്വപ്രകാശതയാപി ച ॥ 23 ॥
ജഡാത്മനി ച ദേഹാദൗ സാക്ഷാദീശോ വിവിച്യതേ ।
ഏഷൈവ മോഹിനീ നാമ മായാശക്തിർമഹേശിതുഃ ॥ 24 ॥
മോഹാപോഹഃ പ്രമാതൄണാം മോക്ഷ ഇത്യഭിധീയതേ ।
അവസ്ഥാത്രയനിർമുക്തോ ദോഷദിഭിരനാവിലഃ ॥ 25 ॥
ഇഷീക ഇവ സന്മാത്രോ ന്യഗ്രോധകണികോപമഃ ।
ബാഹ്യാബാഹ്യദളോന്മുക്തകദളീകന്ദസന്നിഭഃ ॥ 26 ॥
നിരംശോ നിർവികാരശ്ച നിരാഭാസോ നിരഞ്ജനഃ ।
പുരുഷഃ കേവലഃ പൂർണഃ പ്രോച്യതേ പരമേശ്വരഃ ॥ 27 ॥
വാചോ യത്ര നിവർതന്തേ മനോ യത്ര വിലീയതേ ।
ഏകീഭവന്തി യത്രൈവ ഭൂതാനി ഭുവനാനി ച ॥ 28 ॥
സമസ്താനി ച തത്ത്വാനി സമുദ്രേ സിന്ധവോ യഥാ ।
കഃ ശോകസ്തത്ര കോ മോഹ ഏകത്വമനുപശ്യതഃ ॥ 29 ॥
വാച്യവാചകരൂപത്വാത്സവികൽപോപി സന്നയം ।
ദേഹാദീനാം വ്യപോഹേന സംഭവേന്നിർവികൽപകം ॥ 30 ॥
അസന്നേവ ഭവേദ്വിദ്വാനസദ്ബ്രഹ്മേതി വേദ ചേത് ।
അസ്തി ബ്രഹ്മേതി ചേദ്വേദ സന്തേമേനം തതോ വിദുഃ ॥ 31 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ ഷഷ്ഠോല്ലാസസ്യ സംഗ്രഹഃ ॥ 32 ॥
ബാല്യാദിഷ്വപി ജാഗ്രദാദിഷു തഥാ സർവാസ്വവസ്ഥാസ്വപി
വ്യാവൃത്താസ്വനുവർതമാനമഹമിത്യന്തഃ സ്ഫുരന്തം സദാ ।
സ്വാത്മാനം പ്രകടീകരോതി ഭജതാം യോ മുദ്രയാ ഭദ്രയാ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 7 ॥
പ്രത്യഭിജ്ഞാബലാദാത്മാ സ്ഥായീ നിർധാര്യതേ യദി ।
കാ നാമ പ്രത്യഭിജ്ഞൈഷാ കിം വാ തസ്യാഃ പ്രയോജനം ॥ 1 ॥
പ്രത്യക്ഷാദിപ്രമാണേഷു പ്രത്യഭിജ്ഞാ ന പഠ്യതേ ।
കഥം തസ്യാഃ പ്രമാണത്വമിതി പൃച്ഛൻ പ്രബോധ്യതേ ॥ 2 ॥
ഭാതസ്യ കസ്യ ചിത്പൂർവം ഭാസമാനസ്യ സാമ്പ്രതം ।
സോഽയമിത്യനുസന്ധാനം പ്രത്യഭിജ്ഞാനമുച്യതേ ॥ 3 ॥
തദ്ദേശകാലാകാരാദീനവധൂയാനുഷ്ങ്ഗികാൻ ।
യഥൈകം വസ്ത്വനുസ്യൂതം സോഽയമിത്യഭിധീയതേ ॥ 4 ॥
മായാനുഷ്ങ്ഗസഞ്ജാതകിഞ്ചിജ്ജ്ഞത്വാദ്യപോഹനാത് ।
സർവജ്ഞത്വാദിവിജ്ഞാനം പ്രത്യഭിജ്ഞാനമാത്മനഃ ॥ 5 ॥
പൂർവജന്മാനുഭൂതാർഥസ്മരണാന്മൃഗശാബകഃ ।
ജനനീസ്തന്യപാനായ സ്വയമേവ പ്രവർതതേ ॥ 6 ॥
തസ്മാന്നിശ്ചീയതേ സ്ഥായീത്യാത്മാ ദേഹാന്തരേഷ്വപി ।
സ്മൃതിം വിനാ ന ഘടതേ സ്തന്യപാനം ശിശോര്യതഃ ॥ 7 ॥
പൂർവത്രാനുഭവേ കാലേ സ്മൃതികാലേ പരത്ര സൻ ।
ആത്മാ സംസ്കാരരൂപേണ സ്മരത്യർഥം സ്വനിഷ്ഠിതം ॥ 8 ॥
പ്രത്യഭിജ്ഞേതി ഭാവാനാം സ്മൃതിശ്ചേദഭിധീയതേ ।
ആത്മസ്ഥൈര്യേ പ്രമാണത്വം സ്മൃതിശ്ച പ്രാപ്നുയാത്കഥം ॥ 9 ॥
സ്മൃതൗ പ്രകാശോ നാർഥസ്യ ന ചാപ്യർഥസ്യ നിശ്ചയഃ ।
ന ചാപ്യർഥാനുഭവയോരംഗുല്യോരിവ സംഭവേത് ॥ 10 ॥
നാനുഭൂതിവിശിഷ്ടസ്യ പദാർഥസ്യ ച ദണ്ഡിവത് ।
സർവത്രാപ്യേവമിത്യേവം പ്രസംഗാദിതി ചേച്ഛൃണു ॥ 11 ॥
പ്രാക്തനാനുഭവേ നഷ്ടേ തദവഷ്ടംഭസംഭവാത് ।
സംസ്കാരസഞ്ജ്ഞാത്സാമഗ്ര്യാത് പൗരുഷാജ്ജായതേ സ്മൃതിഃ ॥ 12 ॥
ആവേദ്യാനുഭവേ നഷ്ടേ തദീയം വിഷയം പ്രതി ।
അനുഭാവകമാത്മാനം ബോധയത്യനപായിനം ॥ 13 ॥
വിഷയേ ച പ്രമുഷിതേ നഷ്ടേ വാഽനുഭവേ സതി ।
സ്വവിശ്രാന്തം സ്മരത്യർഥം ദേവോഽപ്രമുഷിതഃ സദാ ॥ 14 ॥
പ്രമോഷണം പ്രമാതൄണാം മായയാ തമസാ കൃതം ।
മായാവിദ്യേ പ്രഭോഃ ശക്തീ ഭാനോശ്ഛായാപ്രഭോപമേ ॥ 15 ॥
അർഥാനാച്ഛദയേന്മായാ വിദ്യാ വ്യാക്ഷിപ്യ ദർശയേത് ।
പ്രത്യഭിജ്ഞൈവ സർവേഷാം പ്രമാണാനാം ച സാധനം ॥ 16 ॥
ഈശ്വരോന്യോഹമപ്യന്യ ഇതി വിച്ഛേദകാരിണീം ।
വ്യാക്ഷിപ്യ വിദ്യയാ മായാമീശ്വരോഹമിതി സ്മൃതിഃ ॥ 17 ॥
ഈഷത്പ്രകാശോഭൂദീശോ മായായവനികാവൃതഃ ।
സമ്യഗാവരണാപായേ സഹസ്രാംശുരിവ സ്ഫുരേത് ॥ 18 ॥
ന കാരണാനാം വ്യാപാരഃ പ്രമാണാനാം ന വാ പുനഃ ।
പ്രത്യഭിജ്ഞാപനം നാമ മോഹാപസരണം പരം ॥ 19 ॥
യാവന്തി സന്തി മാനാനി വ്യവഹാരപ്രവൃത്തയേ ।
തേഷാം മോഹാപസരണാദ്വ്യപാരോന്യോ ന വിദ്യതേ ॥ 20 ॥
ജഡാനൃതപരിച്ഛിന്നദേഹധർമാശ്ചിദാത്മനി ।
സത്യജ്ഞാനസുഖാത്മത്വം മോഹാദ്ദേഹേഽപി കൽപ്യതേ ॥ 21 ॥
ശുക്തൗ രജതമിത്യേവം യഥാ വ്യാമുഹ്യതേഽന്യഥാ ।
സഏവ ര്രൂപ്യം ചേദ്ഭാതി വിലയസ്തേ ന സിധ്യതി ॥ 22
നാത്യന്താസത്പ്രകാശേത നരശൃംഗാദിവത്ക്വചിത് ।
കാന്താകരാദൗ രജതമിതി സ്യാത്സ്മരണം ഭ്രമേ ॥ 23 ॥
തേനേദം തുല്യമിത്യേവം സ്യാത്സാദൃശ്യാദ്യദി ഭ്രമഃ ।
പീതഃ ശംഖോ ഗുഡസ്തിക്ത ഇത്യാദൗ നാസ്തി തുല്യതാ ॥ 24 ॥
താദാത്മ്യേന സ്ഫുരതി ചേദ്രജതത്വേന ശുക്തികാ ।
വിഭ്രമോ നിരധിഷ്ഠാനോ ബാധോ നിരവധിർഭവേത് ॥ 25 ॥
ബുദ്ധിസ്ഥിതം ചേദ്രജതം ബാഹ്യത്വേന പ്രതീയതേ ।
ഗുഞ്ജാദൗ ജ്വലനാരോപേ ദേഹദാഹഃ പ്രസജ്യതേ ॥ 26 ॥
യുക്തിഹീനപ്രകാശത്വാദ് ഭ്രാന്തേർന ഹ്യസ്തി ലക്ഷണം ।
യദി സ്യാല്ലക്ഷണം കിഞ്ചിദ് ഭ്രാന്തിരേവ ന സിധ്യതി ॥ 27 ॥
ജലചന്ദ്രവദേകസ്മിന്നിർഭയേ രജ്ജുസർപവത് ।
പ്രതീയതേ യഥാ സ്വർണേ കാരണേ കടകാദിവത് ॥ 28 ॥
ഉപാത്തേ രൂപ്യവച്ഛുക്തൗ വ്യാപ്തേ യക്ഷപുരീവ ഖേ ।
രശ്മ്യംബുവത്സ്ഫുരദ്രൂപേ സ്ഥാണൗ ചോരവദക്രിയേ ॥ 29 ॥
അസത്കൽപമിദം വിശ്വമാത്മന്യാരോപ്യതേ ഭ്രമാത് ।
സ്വയമ്പ്രകാശം സദ്രൂപം ഭ്രാന്തിബാധവിവർജിതം ॥ 30 ॥
പ്രത്യഭിജ്ഞായതേ വസ്തു പ്രാഗ്വന്മോഹേ വ്യപോഹിതേ ।
ദേഹാദ്യുപാധൗ നിർധൂതേ സ്യാദാത്മൈവ മഹേശ്വരഃ ॥ 31 ॥
സ്മൃതിഃ പ്രത്യക്ഷമൈതിഹ്യമിത്യാദീന്യപരാണ്യപി ।
പ്രമാണാന്യാപ്തവാഗാഹ പ്രത്യഭിജ്ഞാപ്രസിദ്ധയേ ॥ 32 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ സപ്തമോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 33 ॥
വിശ്വം പശ്യതി കാര്യകാരണതയാ സ്വസ്വാമിസംബന്ധതഃ
ശിഷ്യാചാര്യതയാ തഥൈവ പിതൃപുത്രാദ്യാത്മനാ ഭേദതഃ ।
സ്വപ്നേ ജാഗ്രതി വാ ഏഷ പുരുഷോ മായാപരിഭ്രാമിതഃ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 8 ॥
പ്രകാശവ്യതിരേകേണ പദാർഥഃ കോഽപി നാസ്തി ചേത് ।
പരമാർഥോപദേശാന്തോ വ്യവഹാരഃ കഥം ഭവേത് ॥ 1 ॥
കസ്യ ബന്ധശ്ച മോക്ഷശ്ച ബധ്യതേ കേന ഹേതുനാ ।
മായയാ ലക്ഷണം കിം സ്യാദിത്യേവം പരിപൃച്ഛതഃ ॥ 2 ॥
പ്രശനഃ സ്യാദുത്തരം വക്തും പ്രതിപത്തും സുഖേന ച ।
ഉക്തോർഥഃ സപ്തഭിഃ ശ്ലോകൈഃ പുനഃ സങ്ക്ഷിപ്യ കഥ്യതേ ॥ 3 ॥
പൗനരുക്ത്യം ന ദോഷോഽത്ര ശബ്ദേനാർഥേന വാ ഭവേത് ।
അഭ്യാസേന ഗരീയസ്ത്വമർഥസ്യ പ്രതിപാദ്യതേ ॥ 4 ॥
സ്വയമ്പ്രകാശേ സദ്രൂപേഽപ്യേകസ്മിൻപരമേശ്വരേ ।
കാര്യകാരണസംബന്ധാദ്യനേകവിധകൽപനാ ॥ 5 ॥
രാഹോഃ ശിരഃ സുഷിഃ ഖസ്യ മമാത്മാ പ്രതിമാവപുഃ ।
ഇത്യാദികൽപനാ തുല്യാ ന പൃഥഗ്വസ്തുഗോചരാ ॥ 6 ॥
ഉപാസ്യോപാസകത്വേന ഗുരുശിഷ്യക്രമേണ ച ।
സ്വാമിഭൃതാദിരൂപേണ ക്രീഡതി സ്വേച്ഛയേശ്വരഃ ॥ 7 ॥
പിതരം പ്രതി പുത്രോ യഃ പുത്രം പ്രതി പിതൈവ സഃ ।
ഏക ഏവ ഹി നാനേവ കൽപ്യതേ ശബ്ദമാത്രതഃ ॥ 8 ॥
തസ്മാത്പ്രകാശ ഏവാസ്തി പരമാർഥനിരൂപണേ ।
ഭേദപ്രതീതിർമിഥ്യൈവ മായയാഽഽത്മനി കൽപിതാ ॥ 9 ॥
മിഥ്യാത്വം നാമ ബാധ്യത്വം സമ്യഗ്ജ്ഞാനോദയേ സതി ।
ശിഷ്യാചാര്യോപദേശാദി സ്വപ്നവത്പ്രതിഭാസതേ ॥ 10 ॥
മിഥ്യാഭൂതോഽപി വേദാന്തഃ സത്യമർഥം പ്രബോധയേത് ।
ദേവതാപ്രതിമാവച്ച ചിത്രവത്പ്രതിബിംബവത് ॥ 11 ॥
സർവോഽപി വ്യവഹാരോഽയം മായയാ പരിജൃംഭണം ।
സുഷുപ്തിസദൃശീ മായാ സ്വപ്രബോധേന ബാധ്യതേ ॥ 12 ॥
യുക്തിഹീനപ്രകാശസ്യ സഞ്ജ്ഞാ മായേതി കഥ്യതേ ।
നാസതീ ദൃശ്യമാനാ സാ ബാധ്യമാനാ ന വാ സതീ ॥ 13 ॥
ന പ്രകാശാദിയം ഭിന്നാ ഛായേവാർകസ്യ താമസീ ।
ന ചാഭിന്നാ ജഡത്വേന വിരോധാന്നോഭയാത്മികാ ॥ 14 ॥
സ്വഹേത്വവയവാഭാവാന്നേയം സാവയവോച്യതേ ।
ന ചാവയവഹീനാ സാ കാര്യേഷ്വവയവാന്വിതാ ॥ 15 ॥
അവിചാരിതസിദ്ധേയം മായാവേശ്യാവിലാസിനീ ।
പുരുഷം വഞ്ചയത്യേവ മിഥ്യാഭൂതൈഃ സ്വവിഭ്രമൈഃ ॥ 16 ॥
ന തസ്യാ മൂലവിച്ഛേദമഭിവാഞ്ഛതി കേചന ।
തേഷാം പക്ഷേ കഥം മോക്ഷോ മനസഃ സംഭവിഷ്യതി ॥ 17 ॥
തിസ്രോപ്യവസ്ഥാ മനസോ ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തയഃ ।
ചക്രവത്പരിവർതന്തേ ഭേദഭ്രാന്ത്യേകഹേതവഃ ॥ 18 ॥
താഭിഃ കരോതി കർമാണി പുനസ്തൈർബധ്യതേ മനഃ ।
മനസഃ കേവലഃ സാക്ഷീ ഭാനുവത്പുരുഷഃ പരഃ ॥ 19 ॥
യഥാ പ്രാണികൃതൈരർകഃ കർമഭിർനൈവ ബധ്യതേ ।
തഥാ മനഃകൃതൈരാത്മാ സാക്ഷിത്വാന്നൈവ ബധ്യതേ ॥ 20 ॥
ആത്മാ കരോതി കർമാണി ബധ്യതേ മുച്യതേ ച തൈഃ ।
ഇത്യൗപചാരികീ ക്ലൃപ്തിർഭ്രമമാത്രൈവ കേവലം ॥ 21 ॥
ധൂമാഭ്രധൂലീനീഹാരൈരസ്പൃഷ്ടോഽപി ദിവാകരഃ ।
യഥാ ഛന്ന ഇവാഭാതി തഥൈവാത്മാഽപി മായയാ ॥ 22 ॥
യഥാ ലീലാവശാത്കശ്ചിദ്ഭ്രാമ്യമാണഃ കുമാരകഃ ।
ഭ്രമത്തത്പശ്യതി ജഗത് ശതചന്ദ്രം നഭഃസ്ഥലം ॥ 23 ॥
തഥൈവ മായയാ ജീവോ ഭ്രാമിതോ വാസനാവശാത് ।
നാനാകാരമിദം വിശ്വം ഭ്രമമാണം ച പശ്യതി ॥ 24 ॥
സംസൃജ്യ മനസാ ദേവഃ സംസരന്നിവ ലക്ഷ്യതേ ।
യഥാഽർകോ ജലസംസർഗാച്ചലന്നാനേവ ലക്ഷ്യതേ ॥ 25 ॥
യോഗാഭ്യാസവശാദ്യേന മനോ നിർവിഷയം കൃതം ।
നിവൃത്തഃ സ പുമാംസദ്യോ ജീവന്മുക്തോ ഭവിഷ്യതി ॥ 26 ॥
ദ്വാ സുപർണൗ ച സയുജാഭവന്മായയാ ശിവഃ ।
അജാമേകാം ജുഷന്നേകോ നാനേവാസീദിതി ശ്രുതിഃ ॥ 27 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ അഷ്ടമോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 28 ॥
ഭൂരംഭാംസ്യനലോഽനിലോഽംബരമഹർനാഥോ ഹിമാംശുഃ പുമാൻ
ഇത്യാഭാതി ചരാചരാത്മകമിദം യസ്യൈവ മൂർത്യഷ്ടകം ।
നാന്യത്കിഞ്ചന വിദ്യതേ വിമൃശതാം യസ്മാത്പരസ്മാദ്വിഭോഃ
തസ്മൈ ശ്രീ ഗുരുമൂർതയേ നമ ഇദം ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതയേ ॥ 9 ॥
കഥമേവംവിധാ മായാ നിവർതേതേതി പൃച്ഛതഃ ।
ഈശ്വരോപാസനാരൂപസ്തദുപായഃ പ്രകീർത്യതേ ॥ 1 ॥
ഷട്ത്രിംശത്തത്ത്വരൂപാസു പരമേശ്വരമൂർതിഷു ।
പ്രത്യക്ഷേണോപലഭ്യന്തേ സർവൈരപ്യഷ്ടമൂർതയഃ ॥ 2 ॥
അമേയാസു മനഃ ക്ഷിപ്രമാരോഢും നാർഹതീത്യതഃ ।
മൂർത്യഷ്ടകമയീം ബ്രൂത ഗുരുഃ സർവാത്മഭാവനാം ॥ 3 ॥
വിരാട്ഛരീരേ ബ്രഹ്മാണ്ഡേ പ്രാണിനാമപി വിഗ്രഹേ ।
ഷട്ത്രിംശത്തത്ത്വസംഘാതഃ സർവത്രാപ്യനുവർതതേ ॥ 4 ॥
വ്യാപ്തിർവ്യഷ്ടിശരീരേഽസ്മിന്മനസോ വ്യഷ്ടിരൂപിണഃ ।
തസ്മാത്സർവാത്മകമിദം സ്വശരീരം വിചിന്തയേത് ॥ 5 ॥
വ്യഷ്ട്യുപാസനയാ പുംസഃ സമഷ്ടിവ്യാപ്തിമാപ്നുയാത് ।
ഉപസങ്ക്രാമതീത്യേവം ദശകൃത്വ ഉപാദിശത് ॥ 6 ॥
ബ്രഹ്മാണ്ഡസ്യോദരേ ലോകാഃ സപ്തഭൂരാദയഃ സ്മൃതാഃ ।
മൂലാദിബ്രഹ്മരന്ധ്രാന്തേഷ്വാധാരേഷു വസന്തി തേ ॥ 7 ॥
വീണാദണ്ഡോ മഹാമേരുസ്ഥീനി കുലപർവതാഃ ।
ഗംഗാ തു പിംഗളാ നാഡീ യമുനേഡാ പ്രകീർതിതാ ॥ 8 ॥
സരസ്വതീ സുഷുമ്നോക്താ നാഡ്യോന്യാഃ പുണ്യനിമ്നഗാഃ ।
ദ്വീപാഃ സ്യുർധാതവഃ സപ്ത സ്വേദബാഷ്പാദയോബ്ധയഃ ॥ 9 ॥
മൂലേ തിഷ്ഠതി കാലാഗ്നിരസ്ഥിമധ്യേ ച ബാഡബഃ ।
വൈദ്യുതോഗ്നിഃ സുഷുമ്നായാം പാർഥിവോ നാഭിമണ്ഡലേ ॥ 10 ॥
ഹൃദി തിഷ്ഠതി സൂര്യാഗ്നിഃ കപാലേ ചന്ദ്രമണ്ഡലം ।
നക്ഷത്രാണ്യപരാണ്യാഹുർനേത്രാദീനീന്ദ്രിയാണ്യപി ॥ 11 ॥
ധാര്യന്തേ വായുഭിർലോകാഃ യഥാ പ്രവഹണാദിഭിഃ ।
പ്രാണാദിഭിർദശവിധൈർധാര്യതേ വായുഭിർവപുഃ ॥ 12 ॥
പ്രാപ്യേഡാപിംഗളേ പ്രാണോ മൂലാത്സൂര്യസ്വരൂപതഃ ।
നാസികാഭ്യാം ബഹിർഗത്വാ ലീയതേ ദ്വിഷഡംഗുലേ ॥ 13 ॥
അഷ്ടാംഗുളേന സോമാത്മാ നാഡീഭ്യാമന്തരാവിശത് ।
മലമൂത്രമരുച്ഛുക്രാണ്യപാനോ വിസൃജേദ്ബഹിഃ ॥ 14 ॥
അഗ്നീഷോമമയോ ഭൂത്വാ സുഷുമ്നാരന്ധ്രമാശ്രിതഃ ।
ആബ്രഹ്മരന്ധ്രമുദ്ഗച്ഛന്നുദാനോ വർധതേ സ്വയം ॥ 15 ॥
വ്യാപയേദ്വപുഷി വ്യാനോ ഭുക്താന്നരസമന്വഹം ।
സന്ധുക്ഷണം സമാനസ്തു കായാഗ്നേഃ കുരുതേ സദാ ॥ 16 ॥
നാഗോ ഹിക്കാകരഃ കൂർമോ നിമേഷോന്മേഷകാരകഃ ।
ക്ഷുതം കരോതി കൃകരോ ദേവദത്തോ വിജൃംഭണം ॥ 17 ॥
സ്ഥൗല്യം ധനഞ്ജയഃ കുര്യാന്മൃതം ചാപി ന മുഞ്ചതി ।
ആകാശോ ബഹിരപ്യന്തരവകാശം പ്രയച്ഛതി ॥ 18 ॥
ചന്ദ്രാർകൗ കാലനേതാരൗ പ്രാണാപാനൗ ശരീരിണാം ।
സാക്ഷീ പുരുഷ ഇത്യേവം മൂർത്യഷ്ടകമിദം വപുഃ ॥ 19 ॥
സമനസ്കമിദം യോഗീ സേവമാന ഉപാസനം ।
അഷ്ടാംഗയോഗയുക്തഃ സന്നമനസ്കം സ ഗച്ഛതി । 20 ॥
മനഃ പ്രസാദഃ സന്തോഷോ മൗനമിന്ദ്രിയനിഗ്രഹഃ ।
ദയാ ദാക്ഷിണ്യമാസ്തിക്യമാർജവം മാർദവം ക്ഷമാ ॥ 21 ॥
ഭാവശുദ്ധിരഹിംസാ ച ബ്രഹ്മചര്യം സ്മൃതിർധൃതിഃ ।
ഇത്യേവമാദയോന്യേ ച മനഃ സാധ്യാ യമാഃ സ്മൃതാഃ ॥ 22 ॥
സ്നാനം ശൗചം ക്രതുഃ സത്യം ജപോ ഹോമശ്ച തർപണം ।
തപോ ദാനം തിതിക്ഷാ ച നമസ്കാരഃ പ്രദക്ഷിണം ॥ 23 ॥
വ്രതോപവാസാദ്യാശ്ചാന്യേ കായികാ നിയമാഃ സ്മൃതാഃ ।
സ്വസ്തികം ഗോമുഖം പദ്യം ഹംസാഖ്യം ബ്രാഹ്മമാസനം ॥ 24 ॥
നൃസിംഹം ഗരുഡം കൂർമം നാഗാഖ്യം വൈഷ്ണവാസനം ।
വീരം മയൂരം വജ്രാഖ്യം സിദ്ധാഖ്യം രൗദ്രമാസനം ॥ 25 ॥
യോന്യാസനം വിദുഃ ശാക്തം ശൈവം പശ്ചിമതാനകം ।
നിരാലംബനയോഗസ്യ നിരാലംബനമാസനം ॥ 26 ॥
നിരാലംബതയാ ധ്യാനം നിരാലംബഃ സദാശിവഃ ।
രേചകഃ പൂരകശ്ചൈവ കുംഭകഃ പ്രാണസംയമഃ ॥ 27 ॥
ഇന്ദ്രിയാണാം സമസ്താനാം വിഷയേഭ്യോ നിവാരണം ।
പ്രത്യാഹാര ഇതി പ്രോക്തം പ്രത്യാഹാരാർഥവേദിഭിഃ ॥ 28 ॥
ആധാരേ ക്വാപി മനസഃ സ്ഥാപനം ധാരണോച്യതേ ।
ബ്രഹ്മവിഷ്ണുശിവാദീനാം ചിന്താ ധ്യാനം പ്രചക്ഷതേ ॥ 29 ॥
ധ്യാനാദസ്പന്ദനം ബുദ്ധേഃ സമാധിരഭിധീയതേ ।
അമനസ്കസമാധിസ്തു സർവചിന്താവിവർജിതം ॥ 30 ॥
ചിത്തേ നിശ്ചലതാം യാതേ പ്രാണോ ഭവതി നിശ്ചലഃ ।
ചിത്തസ്യ നിശ്ചലത്വായ യോഗം സധ്യാനമഭ്യസേത് ॥ 31 ॥
ആകുഞ്ചനമപാനസ്യ പ്രാണസ്യ ച നിരോധനം ।
ലംബികോപരി ജിഹ്വായാഃ സ്ഥാപനം യോഗസാധനം ॥ 32 ॥
ചിത്തേ നിശ്ചലതാം യാതേ പ്രാണേ മധ്യപഥം ഗതേ ।
ചിഹ്നാന്യേതാനി ജായന്തേ പഞ്ചഭൂതജയാത്പൃഥക് ॥ 33 ॥
മലമൂത്രകഫാൽപത്വമാരോഗ്യം ലഘുതാ തനോഃ ।
സുഗന്ധഃ സ്വർണ[സ്വര] വർണത്വം പ്രഥമം യോഗലക്ഷണം ॥ 34 ॥
കണ്ടകാഗ്രേഷ്വസംഗത്വം ജലപങ്കേഷ്വമജ്ജനം ।
ക്ഷുത്തൃഡാദിസഹിഷ്ണുത്വം ദ്വിതീയം യോഗലക്ഷണം ॥ 35 ॥
ബഹ്വന്നപാനഭോക്തൃത്വമാതപാഗ്നിസഹിഷ്ണുതാ ।
ദർശനം ശ്രവണം ദൂരാത്തൃതീയം യോഗലക്ഷണം ॥ 36 ॥
മണ്ഡൂകപ്ലവനം ഭൂമൗ മർകടപ്ലവനം ദ്രുമേ ।
ആകാശഗമനം ചേതി ചതുർഥം യോഗലക്ഷണം ॥ 37 ॥
ജ്ഞാനം ത്രികാലവിഷയമൈശ്വര്യമണിമാദികം ।
അനന്തശക്തിമത്വം ച പഞ്ചമം യോഗലക്ഷണം ॥ 38 ॥
പ്രാണേ സുഷുമ്നാം സമ്പ്രാപ്തേ നാദോന്തഃ ശ്രൂയതേഷ്ടധാ ।
ഘണ്ടാദുന്ദുഭിശംഖാബ്ധിവീണാവേണ്വാദിതാലവത് ॥ 39 ॥
തനൂനപാത്തടിത്താരാതാരേശതപനോപമം ।
ബ്രഹ്മനാഡീം ഗതേ പ്രാണേ ബിംബരൂപം പ്രകാശതേ ॥ 40 ॥
ശ്വാസാശ്ചരന്തി യാവന്തോ മനുഷ്യസ്യ ദിനം പ്രതി ।
താവന്തി യോജനാന്യർകഃ ശ്വാസേശ്വാസേ പ്രധാവതി ॥ 41 ॥
ഏകവിംശതിസാഹസ്രം ഷട്ഛതം ശ്വാസസംഖ്യയാ ।
സോഽഹമിത്യുച്ചരത്യാത്മാ മന്ത്രം പ്രത്യഹമായുഷേ ॥ 42 ॥
സകാരം ച ഹകാരം ച ലോപയിത്വാ പ്രയോജയേത് ।
സന്ധിം വൈ പൂർവരൂപാഖ്യം തതോഽസൗ പ്രണവോ ഭവേത് ॥ 43 ॥
അകാരശ്ചാപ്യുകാരശ്ച മകാരോ ബിന്ദുനാദകൗ ।
പഞ്ചാക്ഷരാണ്യമൂന്യാഹുഃ പ്രണവസ്ഥാനി പണ്ഡിതാഃ ॥
ബ്രഹ്മാ വിഷ്ണുശ്ച രുദ്രശ്ചാപീശ്വരശ്ച സദാശിവഃ ।
തേഷ്വക്ഷരേഷു തിഷ്ഠന്തി ഷട്ത്രിംശത്തത്ത്വസംയുതാഃ ॥ 45 ॥
ഗുരുപ്രസാദാല്ലഭതേ യോഗമഷ്ടാംഗലക്ഷണം ।
ശിവപ്രസാദാല്ലഭതേ യോഗസിദ്ധിം ച ശാശ്വതീം ॥ 46 ॥
സച്ചിദാനന്ദരൂപായ ബിന്ദുനാദാന്തരാത്മനേ ।
ആദിമധ്യാന്തശൂന്യായ ഗുരൂണാം ഗുരവേ നമഃ ॥ 47 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ നവമോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 48 ॥
സർവാത്മത്വമിതി സ്ഫുടീകൃതമിദം യസ്മാദമുഷ്മിംസ്തവേ
തേനാസ്യ ശ്രവണാത്തദർഥമനനാദ്ധ്യാനാച്ച സങ്കീർതനാത് ।
സർവാത്മത്വമഹാവിഭൂതിസഹിതം സ്യാദീശ്വരത്വം സ്വതഃ
സിദ്ധ്യേത്തത്പുനരഷ്ടധാ പരിണതം ചൈശ്വര്യമവ്യാഹതം ॥ 10 ॥
പരിച്ഛിന്നമഹംഭാവം പരിത്യജ്യാനുഷംഗികം ।
പൂർണാഹംഭാവലാഭോസ്യ സ്തോത്രസ്യ ഫലമുച്യതേ ॥ 1 ॥
പുത്രപൗത്രഗൃഹക്ഷേത്രധനധാന്യസമൃദ്ധയഃ ।
അർവാചീനാശ്ച സിധ്യന്തി സ്വർഗപാതാളഭൂമിഷു ॥ 2 ॥
പാകേ പ്രവർതമാനസ്യ ശീതാദിപരിഹാരവത് ।
പ്രാസംഗികാശ്ച സിധ്യന്തി സ്തോത്രേണാനേന സർവദാ ॥ 3 ॥
ഐശ്വര്യമീശ്വരത്വം ഹി തസ്യ നാസ്തി പൃഥക്സ്ഥിതിഃ ।
പുരുഷേ ധാവമാനേഽപി ഛായാ തമനുധാവതി ॥ 4 ॥
അനന്തശക്തിരൈശ്വര്യം നിഷ്യന്ദാശ്ചാണിമാദയഃ ।
സ്വസ്യേശ്വരത്വേ സംസിദ്ധേ സിധ്യന്തി സ്വയമേവ ഹി ॥ 5 ॥
യദീയൈശ്വര്യവിപ്രുഡ്ഭിർബ്രഹ്മവിഷ്ണുശിവാദയഃ ।
ഐശ്വര്യവന്തോ ശാസന്തേ സ ഏവാത്മാ സദാശിവഃ ॥ 6 ॥
പുഷ്പമാനയതാ ഗന്ധോ വിനേച്ഛാമനുഭൂയതേ ।
പൂർണാഹംഭാവയുക്തേന പരിച്ഛിന്നാ വിഭൂതയഃ ॥ 7 ॥
അണിമാ മഹിമാ ചൈവ ഗരിമാ ലഘിമാ തഥാ ।
പ്രാപ്തിഃ പ്രാകാമ്യമീശിത്വം വശിത്വം ചാഷ്ടസിദ്ധയഃ ॥ 8 ॥
അത്യന്തമണുഷു പ്രാണിഷ്വാത്മത്വേന പ്രവേശനം ।
അണിമാസഞ്ജ്ഞമൈശ്വര്യം വ്യാപ്തസ്യ പരമാത്മനഃ ॥ 9 ॥
ബ്രഹ്മാണ്ഡാദിശിവാന്തായാഃ ഷട്ത്രിംശത്തത്ത്വസംഹതേഃ ।
ബഹിശ്ച വ്യാപ്യവൃത്തിത്വമൈശ്വര്യം മഹിമാഹ്വയം ॥ 10 ॥
മഹാമേരുസമാംഗസ്യ സമുദ്ധരണകർമണി ।
ലാഘവേ തൂലതുല്യത്വം ലഘിമാനം വിദുർബുധാഃ ॥ 11 ॥
പരമാണുസമാംഗസ്യ സമുദ്ധരണകർമണി ।
ഗുരവേ മേരുതുല്യത്വം ഗരിമാണം വിദുർബുധാഃ ॥ 12 ॥
പാതാലവാസിനഃ പുംസോ ബ്രഹ്മലോകാവലോകനം ।
പ്രാപ്തിർനാമ മഹൈശ്വര്യം സുദുഷ്പ്രാപമയോഗിനാം ॥ 13 ॥
ആകാശഗമനാദീനാമന്യാസം സിദ്ധിസമ്പദാം ।
സ്വേച്ഛാമാത്രേണ സംസിദ്ധിഃ പ്രാകാമ്യമഭിധീയതേ ॥ 14 ॥
സ്വശരീരപ്രകാശേന സർവാർഥാനാം പ്രകാശനം ।
പ്രാകാശ്യമിദമൈശ്വര്യമിതി കേചിത്പ്രചക്ഷതേ ॥ 15 ॥
സ്വേച്ഛാമാത്രേണ ലോകാനാം സൃഷ്ടിസ്ഥിത്യന്തകർതൃതാ ।
സൂര്യാദിനാം നിയോക്തൃത്വമീശിത്വമഭിധീയതേ ॥ 16 ॥
സലോകപാലാഃ സർവേഽപി ലോകാഃ സ്വവശവർതിനഃ ।
തദൈശ്വര്യം വശിത്വാഖ്യം സുലഭം ശിവയോഗിനാം ॥ 17 ॥
യസ്ത്വേവം ബ്രാഹ്മണോ വേത്തി തസ്യ ദേവാ വശേ സ്ഥിതാഃ ।
കിം പുനഃ ക്ഷ്മാപതിവ്യാഘ്രവ്യാളസ്ത്രീപുരുഷാദയഃ ॥ 18 ॥
സർവാത്മഭാവസാമ്രാജ്യനിരന്തരിതചേതസാം ।
പരിപക്വസമാധീനാം കിം കിം നാമ ന സിധ്യതി ॥ 19 ॥
സ്തോത്രമേതത്പഠേദ്ധീമാൻസർവാത്മത്വം ച ഭാവയേത് ।
അർവാചീനേ സ്പൃഹാം മുക്ത്വാ ഫലേ സ്വർഗാദിസംഭവേ ॥ 20 ॥
സ്വർഗാദിരാജ്യം സാമ്രാജ്യം മനുതേ ന ഹി പണ്ഡിതഃ ।
തദേവ തസ്യ സാമ്രാജ്യം യത്തു സ്വാരാജ്യമാത്മനി ॥ 21 ॥
സർവാത്മഭാവനാവന്തം സേവന്തേ സർവസിദ്ധയഃ ।
തസ്മാദാത്മനി സാമ്രാജ്യം കുര്യാന്നിയതമാനസഃ ॥ 22 ॥
യസ്യ ദേവേ പരാ ഭക്തിര്യഥാ ദേവേ തഥാ ഗുരൗ ।
തസ്യൈതേ കഥിതാ ഹ്യർഥാഃ പ്രകാശന്തേ മഹാത്മനഃ ॥ 23 ॥
പ്രകാശാത്മികയാ ശക്ത്യാ പ്രകാശാനാം പ്രഭാകരഃ ।
പ്രകാശയതി യോ വിശ്വം പ്രകാശോഽയം പ്രകാശതാം ॥ 24 ॥
ഇതി ശ്രീദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രാർഥപ്രതിപാദകേ ।
പ്രബന്ധേ മാനസോല്ലാസേ ദശമ്മോല്ലാസസംഗ്രഹഃ ॥ 25 ॥
ഇതി ശ്രീമച്ഛങ്കരഭഗവത്പാദാചാര്യകൃത
ദക്ഷിണാമൂർതിസ്തോത്രഭാവാർഥവാർതികം
സുരേശ്വരാചാര്യകൃതം സമാപ്തം ॥
ഓം തത് സത് ॥
– Chant Stotra in Other Languages –
Manasollasa in Sanskrit – English – Marathi । Bengali – Gujarati – Kannada – Malayalam – Odia – Telugu – Tamil